Xem mã nguồn của Caesi

{{caesi}}
'''Caesi''' (hay còn gọi là '''Xê-si''', [[tiếng Anh]]: '''cesium''', [[tiếng Latinh]]: "caesius"){{refn|[[Hội hóa học Hoa Kỳ]] (ACS) sử dụng ''cesium'' từ năm 1921,<ref>{{chú thích sách|editor1-first = Anne M.|editor1-last = Coghill|editor2-first = Lorrin R.|editor2-last = Garson|date = 2006|title = The ACS Style Guide: Effective Communication of Scientific Information|edition = 3rd|publisher = American Chemical Society|location = Washington, D.C.|isbn = 0-8412-3999-1|page = 127}}</ref><ref>{{Chú thích tạp chí|journal=Pure Appl. Chem.|volume=70|issue=1|last1=Coplen|pages = 237–257|date = 1998|first1=T. B.|url = http://old.iupac.org/reports/1998/7001coplen/history.pdf|last2=Peiser|first2=H. S.|title = History of the recommended atomic-weight values from 1882 to 1997: a comparison of differences from current values to the estimated uncertainties of earlier values|doi = 10.1351/pac199870010237}}</ref> theo ''Webster's New International Dictionary''. Nguyên tố được đặt theo từ Latinh ''[[wikt:caesius#Adjective|caesius]]'', nghĩa là "xám xanh".<ref>[https://www.lexico.com/en/definition/cesium cesium - definition of cesium in English | Oxford Dictionaries] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200804000017/https://www.lexico.com/en/definition/cesium |date=2020-08-04 }}. Tái bản lần thứ hai, 1989; phiên bản trực tuyến tháng 6 năm 2012. Truy cập ngày 27 tháng 10 năm 2016. Phiên bản cũ hơn xuất bản lần đầu trong ''New English Dictionary'', 1888.</ref> Trong các văn bản thời kỳ Trung cổ và đầu hiện đại ''caesius'' được gọi ''[[Æ#Latin and Greek|æ]]'' là ''cæsius''; do đó hệ thống chữ viết được thay thế loại lỗi thời là ''cæsium''. Giải thích cách phát âm ae/oe với e.|group="ghi chú"}} là một [[nguyên tố hóa học]] trong [[bảng tuần hoàn]] có ký hiệu '''Cs''' và [[số nguyên tử]] bằng 55. Nó là một [[kim loại kiềm]] mềm, màu bạc, và với [[điểm nóng chảy]] là {{convert|28,4|°C}} khiến cho nó trở thành một trong các kim loại ở dạng lỏng tại hay gần [[nhiệt độ và áp suất tiêu chuẩn|nhiệt độ phòng]].{{refn|Cùng với [[rubiđi|rubidi]] (39&nbsp;°C), [[franci]] (27&nbsp;°C), [[thủy ngân]] (-39&nbsp;°C) và [[gali]] (30&nbsp;°C); brom cũng có dạng lỏng ở nhiệt độ phòng (nóng chảy ở −7.2&nbsp;°C, 19&nbsp;°F), nhưng nó là [[halogen]], không phải kim loại.|group="ghi chú"}} Caesi là một kim loại kiềm, có tính chất vật lý và hóa học giống với [[rubidi]], [[kali]]; là kim loại hoạt động mạnh, có khả năng tự cháy, phản ứng với nước thậm chí ở nhiệt độ {{convert|-116|°C}}. Nó là nguyên tố có [[độ âm điện]] thấp thứ hai sau [[franci]], và chỉ có một đồng vị bền là [[caesi-133]]. Caesi được khai thác trong mỏ chủ yếu từ khoáng chất [[pollucit]], trong khi các đồng vị phóng xạ khác, đặc biệt là [[caesi-137]] - một sản phẩm phân hạch hạt nhân, được tách ra từ chất thải của các [[lò phản ứng hạt nhân]].

Nhà hóa học người Đức [[Robert Bunsen]] và nhà vật lý học [[Gustav Robert Kirchhoff]] đã phát hiện ra caesi năm 1860 bằng một phương pháp mới được phát triển là "quang phổ phát xạ nung bằng ngọn lửa". Các ứng dụng quy mô nhỏ đầu tiên của caesi là "chất bắt giữ" trong [[ống chân không]] và trong [[Pin Mặt Trời|tế bào quang điện]]. Năm 1967, dựa trên nguyên lý của [[Einstein]] về sự không đổi của [[tốc độ ánh sáng]] trong vũ trụ, [[Ủy ban Quốc tế về Cân đo]] đã tách biệt hệ đếm 2 sóng riêng biệt từ [[quang phổ phát xạ]] của caesi-133 để đồng định nghĩa [[giây]] và [[mét]] trong [[hệ SI]]. Từ đó caesi được ứng dụng rộng rãi trong các [[đồng hồ nguyên tử]] độ chính xác cao.

Từ thập niên 1990, ứng dụng của nguyên tố này trên quy mô lớn nhất là [[caesi format]] trong [[dung dịch khoan]]. Nó có nhiều ứng dụng trong kỹ thuật điện, điện tử, và hóa học. Đồng vị phóng xạ caesi-137<ref>{{Chú thích web|url=https://fqa.vn/cam-nang/nguyen-to-xesi-la-gi-tinh-chat-dieu-che-va-ung-dung-cua-xesi-cs-i1299.html|tựa đề=Tính chất, điều chế và ứng dụng của Xesi (Cs) {{!}} Fqa.vn|họ=FQA|ngôn ngữ=vi|trích dẫn=Có nhiều nghiên cứu hơn về nguyên tố Xesi và những ứng dụng được phát triển gồm: Cesium-137 là một đồng vị phóng xạ, nó được sử dụng trong y học, thiết bị đo công nghiệp và thủy văn.}}</ref> có [[chu kỳ bán rã]] khoảng 30 năm và được sử dụng trong y học, thiết bị đo công nghiệp và [[thủy văn học]]. Mặc dù nguyên tố chỉ có độ độc tính trung bình, nó là vật liệu nguy hại ở dạng kim loại và các đồng vị phóng xạ của nó ảnh hưởng đến sức khỏe cao nếu được phóng thích ra môi trường.

== Đặc trưng ==
===Tính chất vật lý===
[[Tập tin:CsCrystals.JPG|thumb|Caesi-133 độ tinh khiết cao được bảo quản trong [[argon]]|alt= Y-shaped yellowish crystal in glass ampoule, looking like the branch of a pine tree]]
Caesi là một kim loại có màu nhạt rất dẻo, độ cứng thấp và rất mềm ([[Thang độ cứng Mohs|độ cứng]] của nó là 0,2, là nguyên tố mềm nhất), nó chuyển sang màu tối khi có mặt oxy ở dạng vết.<ref name=USGS /><ref>{{chú thích sách|title = Exploring Chemical Elements and their Compounds|author = Heiserman, David L.|publisher = McGraw-Hill|date = 1992|isbn = 0-8306-3015-5|pages = 201–203}}</ref><ref>{{chú thích sách |title=The Chemistry of the Liquid Alkali Metals |last=Addison |first=C. C. |date=1984 |publisher=Wiley|isbn= 0-471-90508-9|access-date = ngày 28 tháng 9 năm 2012 |url=http://www.cs.rochester.edu/users/faculty/nelson/cesium/cesium_color.html}}</ref> Caesi có [[điểm nóng chảy]] ở {{convert|28,4|°C}}, là một trong ít các kim loại nguyên tố ở dạng lỏng trong điều kiện gần [[nhiệt độ phòng]]. [[Thủy ngân]] là kim loại nguyên tố duy nhất có điểm nóng chảy thấp hơn caesi.{{refn|Nguyên tố [[franci]] có tính phóng xạ có thể có điểm nóng chảy thấp hơn, nhưng do tính phóng xạ của nó ngăn cản việc cô lập đủ số lượng nguyên tử trong các thí nghiệm trực tiếp.<ref>{{chú thích web|url=http://periodic.lanl.gov/87.shtml |title=Francium |publisher=Periodic.lanl.gov |access-date = ngày 23 tháng 2 năm 2010}}</ref>|group="ghi chú"}}<ref name="autogenerated1" /> Thêm vào đó, kim loại caesi có điểm sôi khá thấp, {{convert|641|°C}}, thấp thứ hai trong tất cả các kim loại, sau thủy ngân.<ref name=RSC>{{chú thích web|url=http://www.rsc.org/periodic-table/element/55/caesium|access-date = ngày 27 tháng 9 năm 2010 |publisher=Royal Society of Chemistry|title=Chemical Data – Cesium – Cs}}</ref> Các hợp chất của nó cháy cho ngọn lửa màu xanh dương<ref name=CRC74>{{chú thích sách|url=http://books.google.com/?id=QdU-lRMjOsgC&pg=PA13|page=13|first=Charles T.|last=Lynch|publisher=CRC Press|date=1974|title=CRC Handbook of Materials Science|isbn=978-0-8493-2321-8}}</ref><ref name="flametests"/> hoặc tím.<ref name="flametests">{{chú thích web |url=http://www.chemguide.co.uk/inorganic/group1/flametests.html |title=Flame Tests |author=Clark, Jim |date=2005 |work=chemguide |access-date = ngày 29 tháng 1 năm 2012}}</ref>

[[Tập tin:Cesium ampoule in acrylic cube.jpg|thumb|Mẫu caesi được dùng trong giảng dạy]]
Caesi tạo [[hợp kim]] với các kim loại kiềm khác, cũng như với [[vàng]], và tạo [[hỗn hống]] với thủy ngân. Ở nhiệt độ dưới {{convert|650|°C}}, nó không tạo hợp kim với [[cobalt]], [[sắt]], [[molybden]], [[nickel]], [[platin]], [[tantal]] hay [[wolfram]]. Nó tạo thành các hợp chất đa kim với [[antimon]], [[gali]], [[indi]] và [[thori]], có tính cảm quang.<ref name=USGS /> Caesi tạo hỗn hợp với đa số các kim loại kiềm, trừ [[lithi]]; hợp kim với tỉ lệ mol chiếm 41% caesi, 47% [[kali]], và 12% [[natri]] có điểm nóng chảy thấp nhất trong bất kỳ hợp kim kim loại nào đã được biết đến, ở {{convert|−78|°C}}.<ref name="autogenerated1" /><ref>{{chú thích web|url=http://symp15.nist.gov/pdf/p564.pdf|format=PDF|title=Density of melts of alkali metals and their Na-K-Cs and Na-K-Rb ternary systems|author=Taova, T. M.|work=Fifteenth symposium on thermophysical properties, Boulder, Colorado, USA|date=ngày 22 tháng 6 năm 2003|access-date=ngày 26 tháng 9 năm 2010|display-authors=etal|archive-date=2006-10-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20061009133313/http://symp15.nist.gov/pdf/p564.pdf|url-status=dead}}</ref> Một vài hỗn hống đã được nghiên cứu như: {{chem|CsHg|2}} có màu đen tạo ra [[Ánh (khoáng vật học)|ánh]] kim màu tía, trong khi CsHg có màu vàng ánh bạc.<ref>{{chú thích tạp chí|doi=10.1016/S0079-6786(97)81004-7|journal = Progress in Solid State Chemistry|volume = 25|date = 1997|pages = 73–123|title = Alkali metal amalgams, a group of unusual alloys|first = H. J.|last = Deiseroth|issue = 1–2}}</ref>

===Tính chất hóa học===
Kim loại caesi có độ hoạt động mạnh và tự bốc cháy. Nó phản ứng nổ với nước thậm chí ở nhiệt độ thấp, mạnh hơn các kim loại khác trong nhóm 1.<ref name=USGS /> Phản ứng với [[nước đá]] ở nhiệt độ thấp {{convert|−116|°C}}.<ref name="autogenerated1" /> Do có tính hoạt động mạnh, kim loại caesi được xếp vào nhóm [[vật liệu nguy hại]]. Nó được trữ và vận chuyển trong [[hydrocarbon]] khô, như [[dầu khoáng]]. Tương tự, nó phải được xử lý trong [[khí trơ]] như [[argon]]. Tuy nhiên, phản ứng nổ caesi-nước thường ít mạnh hơn phản ứng nổ natri-nước với cùng một lượng natri. Điều này là do caesi phát nổ ngay lập tức khi tiếp xúc với nước, nên có ít thời gian để tích tụ hydro.<ref>Gray, Theodore (2012) ''The Elements'', Black Dog & Leventhal Publishers, p. 131, ISBN 1-57912-895-5.</ref> Caesi có thể được chứa trong ống [[thủy tinh borosilicat]] được hút chân không. Với một lượng hơn {{convert|100|g}}, caesi được vận chuyển trong các thùng chứa bằng [[thép không gỉ]] được bịt kín.<ref name=USGS />

Tính chất hóa học của caesi tương tự các kim loại kiếm khác như gần với tính chất của [[rubidi]] hơn.<ref name="greenwood">{{chú thích sách|last1 = Greenwood|first1 = N.N.|last2 = Earnshaw|first2 = A.|title = Chemistry of the Elements|url = https://archive.org/details/chemistryofeleme0000gree|publisher = Pergamon Press|place = Oxford, UK|date = 1984|isbn = 0-08-022057-6}}</ref> Là một [[kim loại kiềm]], trạng thái oxy hóa phổ biến của nó là +1.{{refn|Có sự khác biệt về giá trị này trong các xêsua chứa anion Cs<sup>−</sup> và do đó caesi có trạng thái oxy hóa −1.<ref name=caeside/> Thêm vào đó, các tính toán của Mao-sheng Miao năm 2013 chỉ ra rằng trong các điềm kiện áp suất cực lớn (hơn 30&nbsp;[[pascal (đơn vị)|GPa]]), các electron phân lớp 5p có thể tạo các liên kết hóa học, caesi có thể ứng sử như nguyên tố 5p nhóm 7. Phát hiện này chỉ ra rằng các caesi fluoride với caesi có trạng thái oxy hóa cao hơn +2 đến +6 có thể tồn tại trong các điều kiện như trên.<ref>{{chú thích web|last=Moskowitz|first=Clara|title=A Basic Rule of Chemistry Can Be Broken, Calculations Show|url=https://www.scientificamerican.com/article/chemical-bonds-inner-shell-electrons/|work=Scientific American|access-date = ngày 22 tháng 11 năm 2013}}</ref>|name=oxistates|group="ghi chú"}} Có một số khác biệt nhỏ từ thực tế rằng nó khối lượng nguyên tử lớn hơn và độ dương điện lớn hơn so với các kim loại kiềm khác.<ref name="HollemanAF">{{chú thích sách|publisher = Walter de Gruyter|date = 1985|edition = 91–100|pages = 953–955|isbn = 3-11-007511-3|title = Lehrbuch der Anorganischen Chemie|first1 = Arnold F.|last1 = Holleman|last2 = Wiberg|first2 = Egon |last3 =Wiberg|first3 = Nils|chapter = Vergleichende Übersicht über die Gruppe der Alkalimetalle| language=de}}</ref> Caesi là nguyên tố hóa học có độ dương điện cao nhất.{{refn|Độ dương điện của [[franci]] không được đo đạc bằng thí nghiệp do tính phóng xạ cao của nó. Các đo đạc [[năng lượng ion hóa]] đầu tiên của fanxi cho thấy rằng hiệu ứng tương đối có thể giám khả năng phản ứng của nó và tăng độ dương diện hơn như được dự đoán trong bảng tuần hoàn.<ref>{{chú thích tạp chí|last1 = Andreev|first1 = S. V.|last2 = Letokhov|first2 =V. S. |last3 =Mishin|first3 =V. I.|title = Laser resonance photoionization spectroscopy of Rydberg levels in Fr|journal = [[Physical Review Letters]]|date = 1987|volume = 59|pages = 1274–76|doi = 10.1103/PhysRevLett.59.1274|pmid=10035190|bibcode=1987PhRvL..59.1274A|issue = 12}}</ref>|group="ghi chú"}}<ref name="autogenerated1" /> Ion caesi cũng lớn hơn và ít "cứng" hơn so với các kim loại kiềm nhẹ hơn.

===Hợp chất===
[[Tập tin:CsCl polyhedra.png|thumb|150px|Mô hình tinh thể lập phương của Cs và Cl trong CsCl| alt=27 small gray spheres in 3 evenly spaced layers of nine. 8 spheres form a regular cube and 8 of those cubes form a larger cube. The gray spheres represent the cesium atoms. The center of each small cube is occupied by a small green sphere representing a chlorine atom. Thus, every chlorine is in the middle of a cube formed by cesium atoms and every cesium is in the middle of a cube formed by chlorine.]]

Phần lớn các hợp chất của caesi chứa nguyên tố ở dạng cation {{chem|Cs|+}}, nó tạo liên kết ion với nhiều loại [[anion]]. Một ngoại lệ đáng chú ý là trường hợp anion caesua ({{chem|Cs|−}}).<ref name=caeside/> Các ngoại lệ khác bao gồm nhiều suboxide (xem phần các oxide bên dưới).

Đối với các hợp chất thông thường, các muối Cs<sup>+</sup> hầu như không màu trừ anion là có màu. Nhiều muối đơn giản là [[hygroscopic]], nhưng ít hơn so với các muối tương ứng của các kim loại kiềm nhẹ hơn. Các muối [[phosphat]],<ref>{{chú thích web | url = http://www.eoearth.org/view/article/172157/ | tiêu đề = Phosphate | author =  | ngày = 2012-03-12 | ngày truy cập = 2016-08-19 | nơi xuất bản = Encyclopedia of Earth | ngôn ngữ =  | archive-date = 2013-08-14 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130814234554/http://www.eoearth.org/view/article/172157/ | url-status = bot: unknown }}</ref> [[acetat]], [[carbonat]], [[halide]], [[oxide]], [[nitrat]], và [[sulfat]] đều tan trong nước. Các [[muối kép]] thường ít tan hơn, và tính tan thấp của caesi nhôm sulfat được khai thác để lấy Cs từ quặng của nó. Muối kép với [[antimon]] (như {{chem|CsSbCl|4}}), [[bismuth]], [[cadmi]], [[đồng]], [[sắt]], và [[chì]] cũng ít tan.<ref name=USGS />

[[Caesi hydroxide]] (CsOH) là một [[Base (hóa học)|base]] cực mạnh<ref name="greenwood" /> và sẽ nhanh chóng ăn mòn bề mặt của bán dẫn như [[silicon]].<ref>{{chú thích sách|url = http://books.google.com/?id=F-8SltAKSF8C&pg=PA90|title = Etching in microsystem technology|author = Köhler, Michael J.|page = 90|publisher = Wiley-VCH|isbn = 3-527-29561-5|date = 1999}}{{Liên kết hỏng|date=2023-07-19 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> CsOH thông thường được coi là "base mạnh nhất", phản ánh tính hút tương đối yếu giữa ion lớn Cs<sup>+</sup> và OH<sup>−</sup>;<ref name=CRC74 /> nhưng trên thực tế thì nhiều hợp chất khác không tan trong dung dịch, như [[N-Butyllithi|n-butyllithi]] (C<sub>4</sub>H<sub>9</sub>Li) hay [[amit natri]] (NaNH<sub>2</sub>)<ref name="greenwood" /> là các base mạnh hơn.

Hỗn hợp cân bằng hóa học của caesi và [[vàng]] sẽ phản ứng để tạo thành [[caesi auride]] vàng (Cs<sup>+</sup>Au<sup>−</sup>) trong điều kiện nung. Anion auride có ứng xử như một [[giả halogen]]. Hợp chất phản ứng mãnh liệt với nước tạo [[caesi hydroxide]], vàng kim loại, và khí hydro; trong amonia lỏng nó có thể phản ứng với một loại nhựa trao đổi ion caesi đặc biệt tạo ra tetramethylammonium auride. Hợp chất với [[platin]] tương tự như caesi platinide đỏ (Cs<sub>2</sub>Pt) chứa ion platinide có ứng xử như một giả [[chalcogen]].<ref>{{chú thích tạp chí|title=Effects of relativistic motion of electrons on the chemistry of gold and platinum|journal=Solid State Sciences|date = ngày 30 tháng 11 năm 2005 |volume=7|issue=12|pages=1464–1474|doi=10.1016/j.solidstatesciences.2005.06.015|last=Jansen|first=Martin|bibcode = 2005SSSci...7.1464J }}</ref>

====Phức====
Giống như các cation kim loại, Cs<sup>+</sup> tạo phức với các [[base Lewis]] trong dung dịch. Do có kích thước lớn, Cs<sup>+</sup> thường có số phối trí lớn hơn 6, là điển hình cho các cation kim loại kiềm nhẹ hơn. Xu hướng này thể hiện rõ bởi số phối trí 9 trong CsCl, so với mẫu halit khi các kim loại kiềm khác liên kết với chlorine. Nó có số phối trí cao và mềm (khuynh hướng tạo thành liên kết cộng hóa trị) là điểm cơ bản để tách Cs<sup>+</sup> ra khỏi các cation khác, như xử lý chất thải hạt nhân khi <sup>137</sup>Cs<sup>+</sup> được tác ra khỏi một lượng lớn K<sup>+</sup> không phóng xạ.<ref>{{chú thích tạp chí |last1=Moyer |first1=Bruce A. |last2=Birdwell |first2=Joseph F. |last3=Bonnesen |first3=Peter V. |last4=Delmau |first4=Laetitia H. |work=Macrocyclic Chemistry |pages=383–405 |date=2005 |doi=10.1007/1-4020-3687-6_24 |title=Use of Macrocycles in Nuclear-Waste Cleanup: A Realworld Application of a Calixcrown in Cesium Separation Technology |isbn=1-4020-3364-8}}</ref>

====Halide====
[[Tập tin:CsX@DWNT.jpg|thumb|upright|Sợi caesi halide đơn nguyên tử phát triển bên trong [[ống nano carbon]] thành hai lớp ([[Kính hiển vi điện tử truyền qua|Ảnh TEM]]).<ref name=chains>{{chú thích tạp chí|doi=10.1038/ncomms8943|pmid=26228378|pmc=4532884|title=Single-atom electron energy loss spectroscopy of light elements|journal=Nature Communications|volume=6|pages=7943|year=2015|last1=Senga|first1=Ryosuke|last2=Suenaga|first2=Kazu}}</ref>]]
[[Caesi fluoride]] (CsF) là một chất rắn màu trắng háo nước được sử dụng rộng rãi trong hóa học carbon-fluor làm nguồn cung cấp anion fluoride.<ref>{{chú thích tạp chí|author=F. W. Evans|author2=M. H. Litt|author3=A. M. Weidler-Kubanek|author4=F. P. Avonda|title=Reactions Catalyzed by Potassium Fluoride. 111. The Knoevenagel Reaction|date=1968|journal=Journal of Organic Chemistry|volume=33|pages=1837–1839|doi=10.1021/jo01269a028|issue=5}}</ref> Caesi fluoride có cấu trúc giống halit, nghĩa là các ion Cs<sup>+</sup> và F<sup>−</sup> xếp trong một hình lập phương kết chặt giống như Na<sup>+</sup> và Cl<sup>−</sup> trong [[natri chloride]].<ref name="greenwood" />

[[Caesi chloride]] (CsCl) kết tinh theo hệ lập phương, còn được gọi là cấu trúc caesi chloride.<ref name="HollemanAF" /> Kiểu cấu trúc này là một ô mạng lập phương nguyên thủy với một đơn vị cơ bản gồm 2 nguyên tử, mỗi nguyên tử có số phối trí là 8; các nguyên tử chloride nằm trên các đinh của ô mạng, còn caesi nằm ở trọng tâm của hình lập phương. Cấu trúc này giống với [[caesi bromide|CsBr]] và [[Caesi iodide|CsI]], và nhiều hợp chất khác không chứa Cs.<!--- Ngược lại, hầu hết các halua kiềm khác có cấu trúc của [[natri chloride]] (NaCl).---><ref name="HollemanAF" /> Cấu trúc CsCl được tham chiếu vì Cs<sup>+</sup> có [[bán kính ion]] là 174&nbsp;[[Picomet|pm]] và {{chem|Cl|−}} 181&nbsp;pm.<ref>{{chú thích sách|last=Wells|first = A.F.| date=1984| title=Structural Inorganic Chemistry|url=https://archive.org/details/structuralinorga0000well_m8i1| edition=5th|publisher=Oxford Science Publications|isbn=0-19-855370-6}}</ref>

==== Oxide ====
[[Tập tin:Cs11O3 cluster.png|thumb|trái|150px|ô mạng {{chem|Cs|11|O|3}}]]

Caesi tạo nhiều hợp chất hai cấu tử với oxy hơn các kim loại kiềm khác. Khi cháy trong không khí, [[superoxide]] {{chem|CsO|2}} là sản phẩm chính.<ref name=cotton >{{chú thích sách|last = Cotton|first = F. Albert |author2=Wilkinson, G.|title =Advanced Inorganic Chemistry|date =1962 |publisher = John Wiley & Sons, Inc.|page = 318|isbn = 0-471-84997-9}}</ref> [[Caesi oxide]] ({{chem|Cs|2|O}}) "bình thường" tạo các tinh thể [[hệ tinh thể sáu phương|hệ sáu phương]] có màu vàng cam,<ref name="CRC">{{RubberBible87th|pages=451, 514}}</ref> và chỉ có oxide loại anti-[[cadmi chloride|{{chem|CdCl|2}}]].<ref name="ReferenceA">{{chú thích tạp chí|doi = 10.1021/j150537a022|date = 1956|last1 = Tsai|first1 = Khi-Ruey|last2 = Harris|first2 = P. M.|last3 = Lassettre|first3 = E. N.|journal = Journal of Physical Chemistry|volume = 60|pages = 338–344|title = The Crystal Structure of Cesium Monoxide|issue = 3}}</ref> Nó hóa hơi ở {{convert|250|°C}}, và phân hủy thành kim loại caesi và [[peroxide]] {{chem|Cs|2|O|2}} ở nhiệt độ trên {{convert|400|°C}}.<ref name="autogenerated2">{{chú thích web|url=https://www.osti.gov/scitech/biblio/770945 |format=PDF|title=New silicotitanate molecular sieve and condensed phases (Patent Application) |publisher=Office of Scientific and Technical Information — U.S. Department of Energy|date = ngày 23 tháng 11 năm 2009 |access-date = ngày 15 tháng 2 năm 2010}}</ref> Ngoài các superoxide và [[ozonide]] {{chem|CsO|3}},<ref>{{chú thích tạp chí|doi =10.1007/BF00845494|title =Synthesis of cesium ozonide through cesium superoxide|date =1963|last1 =Vol'nov|first1 =I. I.|last2 =Matveev|first2 =V. V.|journal =Bulletin of the Academy of Sciences, USSR Division of Chemical Science|volume =12|pages =1040–1043|issue =6}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí|doi =10.1070/RC1971v040n02ABEH001903|title =Alkali and Alkaline Earth Metal Ozonides|date =1971|last1 =Tokareva|first1 =S. A.|journal =Russian Chemical Reviews|volume =40|pages =165–174|bibcode = 1971RuCRv..40..165T|issue =2}}</ref> nhiều [[suboxide]] có màu sáng cũng được nghiên cứu,<ref name=Simon>{{Chú thích tạp chí|last = Simon|first = A.|title = Group 1 and 2 Suboxides and Subnitrides — Metals with Atomic Size Holes and Tunnels|url = https://archive.org/details/sim_coordination-chemistry-reviews_1997-07_163/page/253|journal = Coordination Chemistry Reviews |date = 1997|volume = 163|pages = 253–270|doi = 10.1016/S0010-8545(97)00013-1}}</ref> như {{chem|Cs|7|O}}, {{chem|Cs|4|O}}, {{chem|Cs|11|O|3}}, {{chem|Cs|3|O}} (lục sẫm<ref>{{chú thích tạp chí|doi =10.1021/j150537a023|date =1956|last1 =Tsai|first1 =Khi-Ruey|last2 =Harris|first2 =P. M.|last3 =Lassettre|first3 =E. N.|journal =Journal of Physical Chemistry|volume =60|pages =345–347|title=The Crystal Structure of Tricesium Monoxide|issue =3}}</ref>), CsO, {{chem|Cs|3|O|2}},<ref>{{chú thích tạp chí|doi =10.1007/s11669-009-9636-5|title =Cs-O (Cesium-Oxygen)|date =2009|last1 =Okamoto|first1 =H.|journal =Journal of Phase Equilibria and Diffusion|volume =31|page =86}}</ref> hay {{chem|Cs|7|O|2}}.<ref>{{chú thích tạp chí|doi = 10.1021/jp036432o|title = Characterization of Oxides of Cesium|date = 2004|last1 = Band|first1 = A.|last2 = Albu-Yaron|first2 = A.|last3 = Livneh|first3 = T.|last4 = Cohen|first4 = H.|last5 = Feldman|first5 = Y.|last6 = Shimon|first6 = L.|last7 = Popovitz-Biro|first7 = R.|last8 = Lyahovitskaya|first8 = V.|last9 = Tenne|first9 = R.|journal = The Journal of Physical Chemistry B|volume = 108|pages = 12360–12367|issue = 33}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí|doi =10.1002/zaac.19472550110|title =Untersuchungen ber das System Csium-Sauerstoff|date =1947|last1 =Brauer|first1 =G.|journal =Zeitschrift fr anorganische Chemie|volume =255|page =101}}</ref> Chất {{chem|Cs|7|O|2}} có thể được nung trong chân không để tạo ra {{chem|Cs|2|O}}.<ref name="ReferenceA" /> Hợp chất hai cấu tử với [[lưu huỳnh]], [[seleni]], và [[teluri]] cũng tồn tại.<ref name=USGS />

=== Phổ biến ===
[[Tập tin:Pollucite(CesiumMineral)USGOV.jpg|nhỏ|phải|Polluxit, một khoáng vật của caesi]]
Caesi là một nguyên tố tương đối hiếm vì nó chiếm trung bình khoảng 3&nbsp;ppm trong vỏ Trái Đất.<ref>{{chú thích tạp chí|last1=Turekian|first1=K.K.|last2=Wedepohl|first2=K. H.|date=1961|title=Distribution of the elements in some major units of the Earth's crust|url=https://archive.org/details/sim_geological-society-of-america-bulletin_1961-02_72_2/page/175|journal=Geological Society of America Bulletin|volume=72|issue=2|pages=175–192|doi=10.1130/0016-7606(1961)72[175:DOTEIS]2.0.CO;2|issn=0016-7606|bibcode = 1961GSAB...72..175T }}</ref> Nguyên tố này phổ biến thứ 45 trong số các nguyên tố và thứ 36 trong nhóm kim loại. Tuy vậy, nó phổ biến hơn các nguyên tố như [[antimon]], [[cadmi]], [[thiếc]] và [[wolfram]], và lớn gấp 20 lần so với thủy ngân hoặc bạc, nhưng chỉ hơn 3,3% so với [[rubidi]] là loại cộng sinh với nó.<ref name=USGS />

Do có bán kính ion lớn, caesi là một trong những nguyên tố không tương hợp trong việc thay thế với các nguyên tố khác trong ô mạng tinh thể.<ref>{{chú thích web|url=http://www.asi.org/adb/02/13/02/cesium-occurrence-uses.html|title=Cesium as a Raw Material: Occurrence and Uses|first=Simon|last=Rowland|publisher=Artemis Society International|date=ngày 4 tháng 7 năm 1998|access-date=ngày 15 tháng 2 năm 2010|archive-date=2021-07-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210708104437/http://www.asi.org/adb/02/13/02/cesium-occurrence-uses.html|url-status=dead}}</ref> Trong sự kết tinh phân đoạn [[mắc ma]], caesi được tập trung ở pha lỏng và kết tinh sau cùng. Do đó, các mỏ caesi lớn nhất là các thân quặng [[pecmatit]] được hình thành từ quá trình làm giàu quặng này. Do caesi không thể thay thế [[kali]] cũng như rubidi, các khoáng vật kiềm hình thành do quá trình bay hơi như [[sylvit]] (KCl) và [[Cacnalit|cacnallit]] ({{chem|KMgCl|3|·6H|2|O}}) chỉ có thể chứa 0,002% caesi. Từ đó, Cs được tìm thấy trong ít khoáng vật. Một phần caesi có thể được tìm thấy trong [[beryl]] ({{chem|Be|3|Al|2|(SiO|3|)|6}}) và [[avogadrit]] ({{chem|(K,Cs)BF|4}}), lên đến 15% Cs<sub>2</sub>O trong khoáng [[pezzottait]] (Cs(Be<sub>2</sub>Li)Al<sub>2</sub>Si<sub>6</sub>O<sub>18</sub>), lên đến 8,4% Cs<sub>2</sub>O trong [[londonit]] ({{chem|(Cs,K)Al|4|Be|4|(B,Be)|12|O|28}}), và ít phổ biến hơn trong [[rhodizit]].<ref name=USGS /> Nguồn khoáng sản duy nhất quan trọng có giá trị kinh tế của caesi là [[pollucit]] {{chem|Cs(AlSi|2|O|6|)}}, nó được tìm thấy ở một vài nơi trên thế giới trong các pecmatit, và đồng sinh với nguyên tố có giá trị hơn là [[lithi]] trong [[lepidolit]] và [[petalit]]. Trong pecmatit, các hạt có kích thước lớn và các khoáng vật bị chia tách rõ tạo ra một loại quặng cao cấp trong khai thác mỏ.<ref name="Cerny">{{chú thích tạp chí|title=The Tanco Pegmatite at Bernic Lake, Manitoba: X. Pollucite|first1=Petr|last1=Černý|authorlink1=Petr Černý|first2=F. M.|last2=Simpson|journal=Canadian Mineralogist|volume=16|pages=325–333|date=1978|url=http://rruff.info/doclib/cm/vol38/CM38_877.pdf|format=PDF|access-date = ngày 26 tháng 9 năm 2010}}</ref>

Một trong những nguồn tài nguyên giàu caesi và quan trọng nhất trên thế giới là [[mỏ Tanco]] ở [[Bernic Lake]], [[Manitoba]], Canada. Mỏ được ước tính chứa 350.000 tấn quặng pollucit, chiếm 2/3 trữ lượng trên thế giới.<ref name="Cerny" /><ref name="USGS-Cs2">{{chú thích web|title=Cesium|last=Polyak|first=Désirée E.|url=https://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/cesium/mcs-2009-cesiu.pdf|format=PDF|publisher=U.S. Geological Survey|access-date = ngày 17 tháng 10 năm 2009}}</ref> Mặc dù cân bằng hàm lượng caesi trong pollucit là 42,6%, các mẫu pollucit tinh khiết từ mỏ này có thể chỉ chiếm khoảng 34% caesi, trong khi hàm lượng trung bình 24wt%.<ref name="USGS-Cs2" /> Pollucit thương mại chứa hơn 19% caesi.<ref>{{chú thích sách|last=Norton|first=J. J.|date=1973|chapter=Lithium, cesium, and rubidium—The rare alkali metals|editor=Brobst, D. A.|editor2=Pratt, W. P.|title=United States mineral resources|publisher=U.S. Geological Survey Professional|volume=Paper 820|pages=365–378|url=https://pubs.er.usgs.gov/publication/pp820|access-date = ngày 26 tháng 9 năm 2010}}</ref> Mỏ pecmatit [[Bikita]] ở [[Zimbabwe]] được khai thác để lấy [[petalit]], nhưng nó chỉ chứa một lượng đáng kể pollucit. Một lượng pollucit khá phong phú cũng được khai thác ở [[sa mạc Karibib]], [[Namibia]].<ref name="USGS-Cs2" /> Với tốc độ khai thác các mỏ trên thế giới hiện nay với sản lượng 5 đến 10 tấn mỗn năm, với trữ lượng hiện tại việc khai thác có thể kéo dài hàng ngàn năm.<ref name=USGS />

=== Đồng vị ===
Caesi có ít nhất 39 đồng vị đã biết, là nhiều hơn bất kỳ một nguyên tố nào (ngoại trừ [[franci]]). [[Nguyên tử lượng]] của các đồng vị này nằm trong khoảng từ 112 tới 151. Nhiều trong số này được tổng hợp từ các nguyên tố nhẹ hơn bằng quá trình bắt neutron chậm ([[Quá trình s|quá trình S]]) bên trong các sao già,<ref>{{chú thích tạp chí|doi=10.1146/annurev.astro.37.1.239|author=Busso, M.|author2=Gallino, R.|author3=Wasserburg, G. J.|title=Nucleosynthesis in Asymptotic Giant Branch Stars: Relevance for Galactic Enrichment and Solar System Formation|journal=Annula Review of Astronomy and Astrophysics|volume=37|date=1999|pages=239–309|url=http://authors.library.caltech.edu/1194/1/BUSaraa99.pdf| format=PDF|access-date = ngày 20 tháng 2 năm 2010 |bibcode=1999ARA&A..37..239B}}</ref> cũng như trong các vụ nổ [[siêu tân tinh]] ([[Quá trình r|quá trình R]]).<ref>{{chú thích sách|first=David|last=Arnett|date=1996|title=Supernovae and Nucleosynthesis: An Investigation of the History of Matter, from the Big Bang to the Present|url=https://archive.org/details/supernovaenucleo0000arne|publisher=Princeton University Press|page=[https://archive.org/details/supernovaenucleo0000arne/page/527 527]|isbn=0-691-01147-8}}</ref> Mặc dù có nhiều đồng vị như vậy, song caesi chỉ có 1 đồng vị ổn định trong tự nhiên là Cs<sup>133</sup> có 78 neutron. Mặc dù nó có [[spin hạt nhân]] lớn ({{frac|7|2}}+), các nghiên cứu [[cộng hưởng từ hạt nhân]] có thể được tiến hành trên đồng vị này ở tần số cộng hưởng 11,7 [[hertz|MHz]].<ref name=NMR>{{chú thích tạp chí|doi=10.1016/0277-5387(96)00018-6|title=Complexation of cesium and rubidium cations with crown ethers in N,N-dimethylformamide|url=https://archive.org/details/sim_polyhedron_1996_15_21/page/3897|date=1996|last1=Goff|first1=C|journal=Polyhedron|volume=15|page=3897|last2=Matchette|first2=Michael A.|last3=Shabestary|first3=Nahid|last4=Khazaeli|first4=Sadegh|issue=21}}</ref> 
[[Tập tin:Cs-137-decay.svg|thumb|Phân rã của caesi-137|alt=Biểu đồ thể hiện năng lượng phân rã của cesium-137 (nuclear spin: I={{frac|7|2}}+, chu kỳ bán rã 30 năm). Với xác suất 94,6%, nó phân rã beta phát ra 512 keV thành bari-137m (I=11/2-, t=2.55min); sản phần này sau đó phân rã gamma phát ra 662 keV với xác suất 85.1% thành bari-137 (I={{frac|3|2}}+). Ngoài ra, caesi-137 có thể phân rã trực tiếp thành bari-137 khi phát xạ beta với xác xuất 0,4%.]]

[[caesi-135|<sup>135</sup>Cs]] có chu kỳ bán rã rất dài khoảng 2,3 triệu năm, dài nhất trong tất cả các đồng vị của caesi. [[Caesi-137|<sup>137</sup>Cs]] và [[caesi-134|<sup>134</sup>Cs]] có chu kỳ bán rã lần lượt là 30 và 2 năm.<sup>137</sup>Cs phân rã beta tạo thành đồng vị [[bari-137m|<sup>137m</sup>Ba]] có thời gian tồn tại ngắn, và sau đó thành bari không phóng xạ, trong khi <sup>134</sup>Cs chuyển trực tiếp thành <sup>134</sup>Ba. Các đồng vị có số khối 129, 131, 132 và 136 có chu kỳ bán rã từ một ngày đến hai tuần, trong khi hầu hết các đồng vị còn lại có chu kỳ bán rã từ vài giây đến một giây. Có ít nhất 21 đồng phân hạt nhân ở trạng thái kích thích. Ngoài <sup>134m</sup>Cs (có chu kỳ bán rã dưới 3 giờ), tất cả đều rất không bền và phân rã có chu kỳ vài phút hay ngắn hơn.<ref>{{chú thích tạp chí|doi = 10.1016/0022-1902(55)80027-9|title = The half-life of Cs137|date = 1955|last1 = Brown|first1 = F.|last2 = Hall|first2 = G.R.|last3 = Walter|first3 = A.J.|journal = Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry|volume = 1|pages = 241–247|issue = 4–5}}</ref><ref name=nuclidetable>{{chú thích web|url=http://www.nndc.bnl.gov/chart/|title=Interactive Chart of Nuclides|publisher=Brookhaven National Laboratory|author=Sonzogni, Alejandro|location=National Nuclear Data Center|access-date=ngày 6 tháng 6 năm 2008|archive-date=2018-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20181010070007/http://www.nndc.bnl.gov/chart/|url-status=dead}}</ref>

Đồng vị <sup>135</sup>Cs là một trong những sản phẩm phân hạch hạt nhân của urani có thời gian tồn tại lâu, nó được tạo ra trong các [[lò phản ứng hạt nhân]].<ref>{{cite conference|conference = Seventh Information Exchange Meeting on Actinide and Fission Product Partitioning and Transmutation|year = 2002|place = Jeju, Korea|first1 = Shigeo|last1 = Ohki|first2 = Naoyuki|last2 = Takaki|title = Transmutation of Cesium-135 with Fast Reactors|url = https://www.oecd-nea.org/pt/docs/iem/jeju02/session6/SessionVI-08.pdf|format = PDF|access-date = ngày 26 tháng 9 năm 2010|archive-date = ngày 3 tháng 3 năm 2016 |archive-url = https://web.archive.org/web/20160303231214/http://www.oecd-nea.org/pt/docs/iem/jeju02/session6/SessionVI-08.pdf|url-status = dead}}</ref> Tuy nhiên, sản lượng sản phẩm phân hạch của nó bị giảm trong hầu hết các lò phản ứng do nguyên tử trước đó của nó, [[xenon-135|<sup>135</sup>Xe]], là một neutron cực kỳ động và chuyển hóa thường xuyên thành [[xenon-136|<sup>136</sup>Xe]] bền trước khi phân rã thành <sup>135</sup>Cs.<ref>{{cite report|url=http://canteach.candu.org/library/20040720.pdf|title=CANDU Fundamentals|format=PDF|publisher=CANDU Owners Group Inc.|chapter=20 Xenon: A Fission Product Poison|access-date=ngày 15 tháng 9 năm 2010|date=|archive-date=2011-07-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20110723231319/http://canteach.candu.org/library/20040720.pdf|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí|journal = Journal of Environmental Radioactivity|title = Preliminary evaluation of <sup>135</sup>Cs/<sup>137</sup>Cs as a forensic tool for identifying source of radioactive contamination|first1 = V. F.|last1= Taylor|first2 = R. D.|last2 = Evans|first3 = R. J.|last3= Cornett|doi = 10.1016/j.jenvrad.2007.07.006 |volume = 99 |issue = 1|date = 2008|pages = 109–118|pmid = 17869392}}</ref>

Do phân rã beta của nó (thành <sup>137m</sup>Ba), <sup>137</sup>Cs là một nguồn phát phóng xạ gamma mạnh.<ref>{{chú thích web |url=http://www.epa.gov/rpdweb00/radionuclides/cesium.html |title=Cesium &#124; Radiation Protection |publisher=U.S. Environmental Protection Agency |date=ngày 28 tháng 6 năm 2006 |access-date=ngày 15 tháng 2 năm 2010 |archive-date=2011-03-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110315034747/http://www.epa.gov/rpdweb00/radionuclides/cesium.html |url-status=bot: unknown }}</ref> Chu kỳ bán rã của làm nó trở thành một sản phẩm phân hạch có thời gian tồn tại trung bình cùng với [[stronti-90|<sup>90</sup>Sr]]—cả hai góp phần phát ra phóng xạ của các nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng sau nhiều năm làm lạnh cho đến hàng trăm năm sau khi sử dụng.<ref>{{cite report|url=http://ieer.org/resource/reports/nuclear-alchemy-gamble/ |title=IEER Report: Transmutation – Nuclear Alchemy Gamble |publisher=Institute for Energy and Environmental Research |date = ngày 24 tháng 5 năm 2000 |access-date = ngày 15 tháng 2 năm 2010 |first=Hisham|last=Zerriffi}}</ref> Ví dụ, <sup>137</sup>Cs cùng với <sup>90</sup>Sr hiện tạo ra một nguồn phóng xạ lớn nhất ở khu vực xung quanh [[thảm họa Chernobyl]].<ref>{{cite report|url=https://www.iaea.org/sites/default/files/chernobyl.pdf |title=Chernobyl's Legacy: Health, Environmental and Socia-Economic Impacts and Recommendations to the Governments of Belarus, Russian Federation and Ukraine |publisher=International Atomic Energy Agency|format=PDF |access-date = ngày 18 tháng 2 năm 2010}}</ref> Không khả thi để xử lý <sup>137</sup>Cs bằng [[bắt neutron]] (do tỉ lệ bắt giữ thấp) và kết quả là nó phải được để cho phân rã.<ref>{{chú thích tạp chí|doi=10.3327/jnst.30.911| title = Transmutation of Cesium-137 Using Proton Accelerator|first1 = Takeshi|last1= Kase|first2 = Kenji|last2= Konashi|first3 = Hiroshi|last3 = Takahashi|first4 = Yasuo|last4= Hirao|volume = 30|issue = 9|date = 1993|pages = 911–918|journal = Journal of Nuclear Science and Technology}}</ref>

Hầu như tất cả caesi được tạo ra từ phân hạch hạt nhân đều từ phân rã beta của các sản phẩm phân hạch giàu neutron hơn, trải qua nhiều đồng vị iod và xenon khác nhau.<ref>{{chú thích sách|isbn = 978-1-56032-088-3|publisher = Taylor & Francis|date = 1992|first = Ronald Allen|last = Knief|url = http://books.google.com/?id=EpuaUEQaeoUC&pg=PA43|page= 42|chapter = Fission Fragments|title = Nuclear engineering: theory and technology of commercial nuclear power}}</ref> Do iod và xenon có bay hơi và có thể phân tán qua nhiên liệu hạt nhân hoặc không khí, caesi phóng xạ thường được tạo ra rất xa nguồn phân hạch.<ref>{{chú thích tạp chí|title = Release of xenon-137 and iodine-137 from UO2 pellet by pulse neutron irradiation at NSRR|last = Ishiwatari|first = N.|last2 = Nagai|first2 = H.|pages = 843–850|volume = 23|issue = 11|journal = Nippon Genshiryoku Gakkaishi|osti = 5714707}}</ref> Với vụ thử vũ khí hạt nhân khoảng năm 1945, <sup>137</sup>Cs đã được giải phóng vào khí quyển và sau đó vào bề mặt Trái Đất ở dạng bụi phóng xạ.<ref name="USGS" />

==Sản xuất==
Khai thác quặng pollucit là một phương án sản xuất caesi và được tiến hành trên quy mô nhỏ so với hầu hết các mỏ kim loại khác. Quặng được nghiền, sàng, nhưng thường không tập trung, và sau đó nghiền mịn. Caesi sau đó được chiết tác từ chủ yếu pollucit bởi ba phương pháp: hòa tan bằng acid, phân rã kềm, và khử trực tiếp.<ref name="USGS" /><ref name=Burt>{{chú thích sách|last = Burt|first = R. O.|date = 1993|chapter = Cesium and cesium compounds|title = Kirk-Othmer encyclopedia of chemical technology|edition = 4th|place = New York|publisher = John Wiley & Sons, Inc.|volume = 5|pages = 749–764|isbn = 978-0-471-48494-3}}</ref>

Hòa tan acid, đá pollucit [[silicat]] được hòa tan trong các acid mạnh như [[acid hydrochloric]] (HCl), [[acid sulfuric]] ({{chem|H|2|SO|4}}), [[acid hydrobromic]] (HBr), hay [[acid hydrofluoric]] (HF). Với acid hydrochloric sẽ tạo ra hỗn hợp chloride tan và vác muối kép chloride không tan của caesi được kết tủa ở dạng caesi [[antimon chloride]] ({{chem|Cs|4|SbCl|7}}), [[caesi iod chloride]] ({{chem|Cs|2|ICl}}), hay [[caesi hexachlorocerat]] ({{chem|Cs|2|(CeCl|6|)}}). sau khi tách, muối kép đã được kết tủa ở dạng tinh khiết được phân hủy, và thu được CsCl tinh khiết sau khi cho nước bốc hơi. Phương pháp sử dụng acid sulfuric cho ra muối kép không tan trực tiếp ở dạng [[phèn]] caesi ({{chem|CsAl(SO|4|)|2|·12H|2|O}}). [[Nhôm sulfat]] trong dung dịch được chuyển thành [[nhôm oxide]] không tan bằng cách nung phèn với [[carbon]], và sản phẩm được thủy luyện với nước để tạo ra dung dịch {{chem|Cs|2|SO|4}}.<ref name="USGS" />

Nung pollucit với [[calci carbonat]] và [[calci chloride]] tạo ra các calci silicat không tan và caesi chloride tan. Dùng nước hoặc [[amonia]] loãng ({{chem|NH|4|OH}}) tạo ra dung dịch chloride loãng (CsCl). Dung dịch này có thể cho bốc hơi tạo ra caesi chlorat hoặc chuyển thành phèn caesi hay caesi carbonat. Dù không có tính thương mại, việc khử trực tiếp quặng với kali, natri hay calcin trong chân không cũng tạo ra trực tiếp kim loại caesi.<ref name="USGS" />

Hầu hết caesi được khai thác (ở dạng muối) được chuyển trực tiếp thành [[format|caesi format]] (HCOO<sup>−</sup>Cs<sup>+</sup>) cho các ứng dụng như khoan dầu. Để cung cấp cho sự phát triển của thị trường, [[Cabot Corporation]] đã xây dựng nhà máy năm 1997 ở mỏ Tanco gần Bernic Lake, Manitoba, với công suất {{convert|12000|oilbbl|m3}} mỗi năm ở dạng dung dịch caesi format.<ref>{{chú thích tạp chí|last1 = Benton|first1 = William|last2 = Turner| first2 = Jim|date = 2000|title = Cesium formate fluid succeeds in North Sea HPHT field trials|journal = Drilling Contractor|issue = May/June|pages = 38–41|url = http://www.iadc.org/dcpi/dc-mayjun00/m-cabot.pdf|format=PDF|access-date = ngày 26 tháng 9 năm 2010}}</ref> Các hợp chất của caesi được sản xuất ở quy mô nhỏ ban đầu là [[caesi chloride]] và các [[caesi nitrat|nitrat]] của nó.<ref name="CEC" />

Ngoài ra, kim loại caesi có thể thu được từ các hợp chất được làm tinh khiết từ quặng. Caesi chloride và các caesi halide khác có thể được khử ở {{convert|700|đến|800|°C|°F}} với calci hoặc [[bari]], sau đó chưng cất kim loại. Bằng cách tương tự, aluminat, carbonat, hay hydroxide có thể được khử bằng [[magnesi]].<ref name="USGS" /> Kim loại cũng có thể được tách ra bằng [[điện phân]] dung dịch caesi cyanide (CsCN). Ngoại lệ, caesi dạng khí và tinh khiết có thể được tạo ra bằng cách nhiệt phân caesi azua {{chem|CsN|3}} ở {{convert|390|°C}}, loại Cyanide này được tạo ra từ dung dịch caesi sulfat và [[bạc azide]].<ref name="Burt" /> Trong các ứng dụng chân không, caesi [[dichromat]] có thể được phản ứng với [[zirconi]] tạo ra kim loại caesi tinh khiết mà không tạo ra các sản phẩm khí khác.<ref name=CEC>{{chú thích sách|isbn = 978-3-11-011451-5|url = http://books.google.com/?id=Owuv-c9L_IMC&pg=PA198|page = 198|others = Eagleson, Mary |editor=Eagleson, Mary |year = 1994|publisher = de Gruyter|location = Berlin|title = Concise encyclopedia chemistry}}</ref>
:{{chem|Cs|2|Cr|2|O|7}} + 2 {{chem|Zr}} → 2 {{chem|Cs}} + 2 {{chem|ZrO|2}}+ {{chem|Cr|2|O|3}}

Giá caesi kim loại tinh khiết 99,8% năm 2009 khoảng 10 USD một gram (280 USD một ounce), nhưng các hợp chất của nó rẻ hơn đáng kể.<ref name="USGS-Cs2" />

== Lịch sử ==
[[Tập tin:Kirchhoff Bunsen Roscoe.jpg|nhỏ|Gustav Kirchhoff (trái) và Robert Bunsen (giữa)]]
Caesi ([[latinh|tiếng Latinh]] ''caesius'' có nghĩa là "thiên thanh" hay "lam nhạt") được [[Robert Bunsen]] và [[Gustav Robert Kirchhoff|Gustav Kirchhoff]] phát hiện nhờ [[phổ học|quang phổ]] năm [[1860]] trong [[nước khoáng]] lấy từ [[Dürbheim]], [[Đức]].<ref group="ghi chú">Bunsen quotes [[Aulus Gellius]] [[Aulus Gellius|Noctes Atticae]] II, 26 by [[Nigidius Figulus]]: ''Nostris autem veteribus caesia dicts est quae Graecis, ut Nigidus ait, de colore coeli quasi coelia.''</ref><ref>[[Oxford English Dictionary]], 2nd Edition</ref><ref name="BuKi1861" /><ref name="Weeks">{{chú thích tạp chí |title = The discovery of the elements. XIII. Some spectroscopic discoveries |pages = 1413–1434|last = Weeks|first = Mary Elvira |authorlink=Mary Elvira Weeks|doi=10.1021/ed009p1413|journal = [[Journal of Chemical Education]] |volume =9 |issue =8 |date = 1932|bibcode = 1932JChEd...9.1413W}}</ref> Việc xác định nó dựa trên các vạch màu lam nhạt trong quang phổ của nó và nó là nguyên tố đầu tiên được phát hiện nhờ phân tích quang phổ, chỉ một năm sau khi Bunsen và Kirchhoff phát minh ra [[Phổ học|kính quang phổ]].<ref name="autogenerated1">{{chú thích web|url=http://pubs.acs.org/cen/80th/print/cesium.html |title=C&EN: It's Elemental: The Periodic Table – Cesium |publisher=American Chemical Society|access-date = ngày 25 tháng 2 năm 2010 |author=Kaner, Richard|date = 2003}}</ref>

Để thu được một mẫu caesi tinh khiết, 44.000 lit nước khoáng đã được cho bốc hơi tạo ra {{convert|240|kg}} dung dịch muối. Các [[kim loại kiềm thổ]] được kết tủa ở dạng [[sulfat]] hoặc [[oxalat]], để lại các kim loại kiềm trong dung dịch. Sau khi chuyển thành các [[nitrat]] và tách ra bằng [[ethanol]] thì thu được một hỗn hợp không chứa natri. Từ hỗn hợp này, lithi được kết tũa bằng [[amoni carbonat]]. Kali, rubidi và caesi tạo thành các muối không tan với [[acid chloroplatinic]], nhưng các muối này có độ hòa tan hơi khác nhau trong nước nóng. Do đó, caesi và rubidi hexachloroplatinat ((Cs,Rb)<sub>2</sub>PtCl<sub>6</sub>) ít tan hơn có thể thu được từ [[kết tinh phân đoạn (hóa học)|kết tinh phân đoạn]]. Sau khi khử hexachloroplatinat bằng [[hydro]], caesi và rubidi có thể được tách ra dựa trên tính tan khác nhau của dạng [[carbonat]] của chúng trong cồn. Quá trình này tạo ra {{convert|9,2|g}} [[rubidi chloride]] và {{convert|7,3|g}} caesi chloride từ 44.000 lit nước khoáng ban đầu.<ref name="BuKi1861">{{chú thích tạp chí |title = Chemische Analyse durch Spectralbeobachtungen |pages = 337–381 |first1 = G.|last1 = Kirchhoff |first2 = R.|last2 = Bunsen|authorlink1 = Gustav Kirchhoff|authorlink2 = Robert Bunsen|doi = 10.1002/andp.18611890702 |journal = [[Annalen der Physik|Annalen der Physik und Chemie]] |volume = 189 |issue = 7|date = 1861|bibcode = 1861AnP...189..337K}}</ref>

Hai nhà khoa học đã sử dụng caesi chloride này để tính toán [[khối lượng nguyên tử]] của nguyên tố mới là 123,35 (so với con số hiện tại được chấp nhận là 132,9).<ref name="BuKi1861" /> Họ đã cố gắng tạo ra caesi nguyên tố bằng cách điện phân caesi chloride nóng chảy, nhưng thay vì tạo ra kim loại, thì họ thu được một chất màu xanh đồng nhất "không thể nhìn bằng mắt thường cũng như bằng kính hiển vi" có thể thấy được kim loại ở dạng vết nhỏ nhất"; kết quả là họ đã gán cho nó tên là [[subchloride]] ({{chem|Cs|2|Cl}}). Trong thực tế, sản phẩm họ tạo ra có thể là một hỗn hợp [[hệ keo|keo]] của caesi kim loại và caesi chloride.<ref>{{chú thích sách|last=Zsigmondy|first=Richard |title=Colloids and the Ultra Microscope|publisher=Read books|date=2007|isbn=978-1-4067-5938-9|page=69|url=http://books.google.com/books?id=Ac2mGhqjgUkC&pg=PAPA69}}</ref> Việc điện phân dung dịch chloride với anot thủy ngân tạo ra hỗn hống caesi sẵn sàng phân hủy trong các điều kiện dung dịch.<ref name="BuKi1861" /> Kim loại tinh khiết cuối cùng cũng được nhà hóa học Đức [[Carl Setterberg]] tách ra khi nghiên cứu luận án tiến sĩ của ông với [[August Kekulé|Kekulé]] và Bunsen.<ref name="Weeks" /> Năm 1882, ông tạo ra kim loại caesi bằng cách điện phân [[caesi cyanide]], và điều này đã tránh các vấn đề như đã gặp khi sử dụng chloride.<ref name="Sett">{{chú thích tạp chí |title =Ueber die Darstellung von Rubidium- und Cäsiumverbindungen und über die Gewinnung der Metalle selbst|doi =10.1002/jlac.18822110105 |date =1882 |last1 =Setterberg |first1 =Carl |journal =Justus Liebig's Annalen der Chemie |volume =211 |pages =100–116}}</ref>

Trong lịch sử, ứng dụng quan trọng nhất của caesi là trong nghiên cứu và phát triển, chủ yếu là lĩnh vực điện và hóa. Rất ít ứng dụng phát triển trên caesi mãi cho đến thập niên 1920, khi nó được sử dụng trong các [[ống chân không]] radio. Nó có hai chức năng; là một [[getter]], nó loại bỏ oxy thừa sau khi chế tạo, và làm chất áo trên [[cathode]] được nung nóng, nó làm tăng [[độ dẫn điện]]. Caesi không được công nhận là một kim loại trong công nghiệp hiệu suất cao mãi cho đến thập niên 1950.<ref>{{chú thích tạp chí|last = Strod|first = A.J.|date = 1957|title = Cesium—A new industrial metal|journal = American Ceramic Bulletin|volume = 36|issue = 6| pages = 212–213}}</ref> Những ứng dụng của caesi không phóng xạ như [[Pin Mặt Trời|tế bào năng lượng]], [[đèn nhân quang điện|photomultiplier]], các bộ phận quang học của [[kính hồng ngoại]], chất xúc tác cho một số phản ứng hữu cơ, các tinh thể dùng trong [[máy đếm nhấp nháy]], và trong [[máy phát điện MHD]].<ref name=USGS>{{chú thích web|url = http://pubs.usgs.gov/of/2004/1432/2004-1432.pdf|format = PDF|publisher = United States Geological Survey|access-date = ngày 27 tháng 12 năm 2009|title = Mineral Commodity Profile: Cesium|first1 = William C.|last1 = Butterman|first2 = William E.|last2 = Brooks|first3 = Robert G.|last3 = Reese, Jr.|date = 2004|archive-date = 2007-02-07|archive-url = https://web.archive.org/web/20070207015229/http://pubs.usgs.gov/of/2004/1432/2004-1432.pdf|url-status = bot: unknown}}</ref> Caesi cũng và vẫn được sử dụng làm nguồn cung cấp các ion dương trong [[quang phổ khối ion thứ cấp]] (''secondary ion mass spectrometry'').

Từ năm 1967, [[Hệ đo lường quốc tế]] xác định giây dựa trên tính chất của caesi. Hệ SI định nghĩa một giây là 9.192.631.770 chu kỳ phân rã tương ứng với sự chuyển hai mức năng lượng từ trạng thái ổn định của nguyên tử caesi-133.<ref name=USNO>The 13th General Conference on Weights and Measures of 1967 defined a second as: "the duration of 9,192,631,770 cycles of microwave light absorbed or emitted by the hyperfine transition of cesium-133 atoms in their ground state undisturbed by external fields" {{chú thích web|title = Cesium Atoms at Work|publisher = Time Service Department—U.S. Naval Observatory—Department of the Navy|url = http://tycho.usno.navy.mil/cesium.html|access-date = ngày 27 tháng 10 năm 2016|archive-date = 2015-02-23|archive-url = https://web.archive.org/web/20150223231150/http://tycho.usno.navy.mil/cesium.html|url-status = dead}}</ref>

== Ứng dụng ==
===Thăm dò dầu khí===
Có lẽ ứng dụng phổ biến nhất của caesi hiện nay là trong các dung dịch khoan dựa trên [[caesi format]] (Cs(HCOO)) trong công nghiệp khai thác dầu mỏ.<ref name=USGS /> Dung dịch gốc nước của caesi format (HCOO<sup>−</sup>Cs<sup>+</sup>)—được tạo ra từ phản ứng của caesi hydroxide với [[acid formic]]—được phát triển giữa thập niên 1990 được sử dụng trong khoan giếng dầu và dung dịch hoàn thiện giếng. Chức năng của [[dung dịch khoan]] là bôi trơn mũi khoan, mang mùn khoan lên trên bề mặt, và duy trì áp suất thành hệ trong quá trình khoan giếng. Các dung dịch hoàn thiện hỗ trợ cho việc lắp đặt các thiết bị điều khiển (phần cứng) sau khi khoan nhưng phải trước khi khai thác để duy trì áp suất.<ref name=USGS /> Tỷ trọng cao của format caesi (tới 2,3 sg),<ref name="Down">{{cite conference|conference = IADC/SPE Drilling Conference|date = February 2006|location = Miami, Florida, USASociety of Petroleum Engineers|first1 = J. D.|last1 = Downs|first2 = M.|last2 = Blaszczynski|first3 = J.|last3 = Turner|first4 = M.|last4 = Harris|doi = 10.2118/99068-MS|url = https://www.onepetro.org/conference-paper/SPE-99068-MS|archiveurl = https://web.archive.org/web/20071012122901/http://spe.org/elibinfo/eLibrary_Papers/spe/2006/06DC/SPE-99068-MS/SPE-99068-MS.htm|archive-date = ngày 12 tháng 10 năm 2007 |title = Drilling and Completing Difficult HP/HT Wells With the Aid of Cesium Formate Brines-A Performance Review|access-date = ngày 3 tháng 3 năm 2016 |url-status=live}}</ref> cùng với tính tương đối lành tính của các hợp chất Cs, làm giảm các yêu cầu đối với các chất rắn huyền phù tỷ trọng cao và có độc trong dung dịch khoan, làm cho nó có một số ưu thế đáng kể về mặt công nghệ, môi trường và công trình.<ref>[https://www.onepetro.org/conference-paper/SPE-99068-MS Drilling and Completing Difficult HP/HT Wells With the Aid of Cesium Formate Brines-A Performance Review]</ref><ref>{{Chú thích web |url=http://w1.cabot-corp.com/controller.jsp?entry=product&N=23+4294966885+1000 |ngày truy cập=2008-02-13 |tựa đề=Overview: Cesium Formate Fluids |archive-date = ngày 13 tháng 2 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080213080932/http://w1.cabot-corp.com/controller.jsp?entry=product&N=23+4294966885+1000 |url-status=live }}</ref> Caesi format có thể được trộn với kali và natri format để giảm tỉ trọng dung dịch xuống bằng với tỉ trọng của nước (1.0&nbsp;g·cm<sup>−3</sup>). Hơn nữa, nó có thể tự phân hủy và tái sử dụng, và có thể được tái chế, đây là một điểm quan trọng vì chi phí cao của nó (khoảng $4.000 một [[Barrel]] năm 2001).<ref>{{chú thích tạp chí|last = Flatern|first = Rick|date = 2001|title = Keeping cool in the HPHT environment|journal = Offshore Engineer|issue = February|pages = 33–37}}</ref> Các format kiềm thì an toàn trong vận chuyển và không phá hỏng thành hệ hoặc các kim loại chìm xuống lỗ khoan như những muối tỉ trọng cao ăn mòn thay thế (như dung dịch [[kẽm bromide]] {{Chem|ZnBr|2}}); chúng cũng ít cần làm sạch hơn và giảm chi phí đổ thải.<ref name=USGS />

===Đồng hồ nguyên tử===
Caesi cũng đáng chú ý vì các sử dụng trong [[đồng hồ nguyên tử]], với độ chính xác ở mức giây trong hàng nghìn năm. Kể từ năm 1967, đơn vị đo lường thời gian của Hệ đo lường quốc tế (SI), [[giây]], là dựa trên các thuộc tính của nguyên tử caesi. SI định nghĩa giây bằng 9.192.631.770 chu kỳ [[phóng xạ|bức xạ]], tương ứng với sự chuyển trạng thái của hai mức năng lượng [[Số lượng tử spin|spin điện tử]] trong trạng thái tĩnh của nguyên tử Cs<sup>133</sup>. Đồng hồ caesi chính xác đầu tiên được [[Louis Essen]] tạo ra năm 1955 ở [[National Physical Laboratory, UK|National Physical Laboratory]] ở [[Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland|Anh]].<ref>{{Chú thích tạp chí |first1=L.|last=Essen|first2=J.V.L.|last2=Parry |date=1955 |title=An Atomic Standard of Frequency and Time Interval: A Cesium Resonator |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=176 |pages=280 |doi=10.1038/176280a0|bibcode = 1955Natur.176..280E |issue=4476}}</ref> Các đồng hồ này được cải tiến theo định kỳ cứ mỗi nửa thế kỷ, và hình thành các tiêu chuẩn tuân thủ thời gian và đo đạc tần số, và được xem là "đơn vị chính xác nhất mà còn người từng đạt được."<ref name=USNO/> Các đồng hồ này đo đạc tần số với sai số 2 đến 3 phần 10<sup>14</sup>, tương ứng với độ chính xác thời gian là 2 [[Giây|nano giây]] mỗi ngày, hoặc 1 giây trong 1,4 triệu năm. Phiên bản mới nhất có độ chính xác hơn 1/10<sup>15</sup>, tức là chúng lệch 1 giây trong 20 triệu năm.<ref name=USGS /> Các đồng hồ caesi cũng được dùng trong các mạng lưới quan sát thời gian trong truyền tín hiện điện thoại di động và truyền thông tin trên Internet.<ref>{{chú thích báo|first = Monte|last = Reel|date = ngày 22 tháng 7 năm 2003|title = Where timing truly is everything|newspaper = The Washington Post|page = B1|url = https://www.highbeam.com/doc/1P2-284155.html|access-date = ngày 26 tháng 1 năm 2010|archive-date = ngày 5 tháng 5 năm 2016 |archive-url = https://web.archive.org/web/20160505085534/https://www.highbeam.com/doc/1P2-284155.html}}</ref>

===Năng lượng điện và điện tử===
Các máy phát điện ion nhiệt bằng hơi caesi là các thiết bị năng lượng thấp chuyển năng lượng nhiệt thành năng lượng điện. Trong bộ chuyển [[ống chân không]] hai điện cực, nó trung hòa điện tích trong khoảng không hình thành ở gần ca-tốt, và do vậy nó tăng cường dòng điện.<ref>{{chú thích tạp chí| last1 = Rasor| first1 = Ned S.| first2 = Charles|last2 =Warner| title = Correlation of Emission Processes for Adsorbed Alkali Films on Metal Surfaces| journal = Journal of Applied Physics| volume = 35| issue = 9| pages = 2589–2600| date = September 1964|doi = 10.1063/1.1713806|bibcode = 1964JAP....35.2589R}}</ref>

Caesi cũng có những đặc điểm quan trọng do tính [[hiệu ứng quang điện|quang điện]] của nó, theo đó năng lượng ánh sáng được chuyển thành dòng điện. Nó được dùng trong các [[tế bào quang điện]] do các ca-tốt gốc caesi như hợp chất kim loại {{chem|K|2|CsSb}}, có người điện thế thấp để phát ra [[electron]].<ref>{{chú thích web|url=https://www.americanelements.com/cs.html |title=Cesium Supplier & Technical Information |publisher=American Elements |access-date = ngày 25 tháng 1 năm 2010}}</ref> Các thiết bị quang điện sử dụng caesi như các thiết bị [[nhận dạng ký tự quang học]], các [[đèn nhân quang điện]], và các [[ống video camera]].<ref>{{chú thích tạp chí |doi=10.1063/1.3215593|title = K <sub>2</sub>CsSb Cathode Development| journal = American Institute of Physics Conference Proceedings |date = 2009|volume = 1149| pages = 1062–1066|first1 =John|last1 = Smedley| first2 =Triveni|last2 = Rao| first3 =Erdong|last3 = Wang}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí|first = P.|last = Görlich|title = Über zusammengesetzte, durchsichtige Photokathoden|journal = Zeitschrift für Physik|volume = 101|pages = 335–342|date =1936|doi =10.1007/BF01342330|bibcode = 1936ZPhy..101..335G|issue = 5–6}}</ref> Tuy nhiên, [[germani]], [[rubidi]], [[seleni]], [[silic]], [[teluri]], và nhiều nguyên tố khác có thể thay thế caesi trong các loại vật liệu cảm quang.<ref name=USGS />

Các tinh thể [[caesi iodide]] (CsI), [[caesi bromide]] (CsBr) và [[caesi fluoride]] (CsF) được ứng dụng làm [[scintillator]] trong [[máy điềm scintillation]] trong nhiều nghiên cứu khoáng sản và vật lý hạt, vì chúng rất thích hợp để nhận dạng các tia phóng xạ [[tia gamma|gamma]] và [[tia X]]. Caesi với vai trò là một nguyên tố nặng cung cấp năng lượng dừng tốt, có khả năng nhận dạng tốt hơn. Các hợp chất của caesi cũng cung cấp chất phản ứng nhanh (CsF) và ít hút ẩm (CsI).

Hơi caesi được dùng phổ biến trong [[từ kế]].<ref>{{chú thích tạp chí|doi = 10.1007/s00340-005-1773-x|title = Comparison of discharge lamp and laser pumped cesium magnetometers|date = 2005|last1 = Groeger|first1 = S.|first2 = A. S.|first3 = A.|journal = Applied Physics B|volume = 80|pages = 645–654|last2 = Pazgalev|last3 = Weis|arxiv = physics/0412011 |bibcode = 2005ApPhB..80..645G|issue = 6}}</ref> Nguyên tố cũng được dùng làm [[chuẩn nội]] trong [[quang phổ học]].<ref>{{chú thích sách|url = http://books.google.com/?id=z9SzvsSCHv4C&pg=PA108|page = 108|isbn = 978-0-471-28572-4|chapter = Internal Standards|date = 1994|first1=Mary C.|last1=Haven|first2=Gregory A.|last2=Tetrault|first3=Jerald R.|last3=Schenken|publisher = John Wiley and Sons|location = New York|title = Laboratory instrumentation}}</ref> Giống các kim loại kiềm khác, caesi có ái lực mạnh với oxy và được sử dụng làm "thắng" (phanh) trong [[ống chân không]].<ref>{{chú thích sách|url=http://books.google.com/?id=1o1WECNJkscC&pg=PA391&lpg=391 |title=Photo-electronic image devices: proceedings of the fourth symposium held at Imperial College, London, September 16–20, 1968|volume = 1|publisher = Academic Press|date = 1969|first = James D.|last = McGee|page = 391|isbn=978-0-12-014528-7}}</ref> Các ứng dụng khác ở dạng kim loại như [[laser]] năng lượng cao, [[đèn huỳnh quang]], và [[chỉnh lưu]].<ref name=USGS />

===Dung dịch ly tâm===
Do có tỉ trọng lớn, các dung dịch caesi chloride, caesi sulfat, và caesi [[acid trifluoroacetic|trifluoroacetat]] ({{chem|Cs(O|2|CCF|3|)}}) được sử dụng phổ biến trong sinh học phân tử để tách lọc ly tâm.<ref>Manfred Bick, Horst Prinz, "Cesium and Cesium Compounds" in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry 2005, Wiley-VCH, Weinheim. {{DOI|10.1002/14356007.a06 153}}.</ref> Công nghệ này được ứng dụng chủ yếu trong tách các [[virus]], [[bào quan]] và các phần phân đoạn của tế bào, và các [[acid nucleic]] từ các mẫu sinh học.<ref>{{chú thích sách|url = http://books.google.com/?id=1kn89nI2gUsC&pg=PA61|pages = 61–62|isbn = 978-0-89603-564-5|chapter = Gradient Materials|editor =Desai, Mohamed A.|date = 2000|publisher = Humana Press|location = Totowa, N.J.|title = Downstream processing methods}}</ref>

===Hóa học và y học===
[[Tập tin:Caesium chloride.jpg|thumb|alt=Some fine white powder on a laboratory watch glass|Bột caesi chloride]]
Các ứng dụng về hóa của caesi tương đối ít.<ref>{{chú thích sách |last = Burt|first =R. O.|date = 1993|chapter= Cesium and cesium compounds|title = Kirk-Othmer encyclopedia of chemical technology|edition = 4th|place = New York|publisher = John Wiley & Sons|volume = 5|page =759|isbn = 978-0-471-15158-6}}</ref> Doping với các hợp chất Caesi được dùng để nâng cao hiệu quả một số chất xúc tác trong sản xuất chất hóa học như các monome [[acid acrylic]], [[anthraquinone]], [[ethylen oxide]], [[methanol]], [[anhydride phthalic]], [[styren]], [[methyl methacrylat]], và nhiều [[Alken|olefin]] khác nhau. Nó cũng được sử dụng trong chuyển đổi xúc tác [[sulfur dioxide]] thành [[sulfur trioxide]] trong sản xuất [[acid sulfuric]].<ref name="USGS" />

[[Caesi fluoride]] sử dụng thích hợp trong [[hóa vô cơ]] làm chất base,<ref name="greenwood" /> hoặc nguồn [[anhydrous]] tạo ra ion [[fluoride]].<ref>
Friestad, Gregory K.; Branchaud, Bruce P.; Navarrini, Walter and Sansotera, Maurizio (2007) "Cesium Fluoride" in ''Encyclopedia of Reagents for Organic Synthesis'', John Wiley & Sons. {{DOI|10.1002/047084289X.rc050.pub2}}</ref> Các muối Caesi đôi khi thay các muối natri và kali trong [[tổng hợp hữu cơ]] như [[hợp chất vòng|chất vòng hóa]], [[ester hóa]], và [[polymer hóa]]. Nó cũng được dùng trong dosimetry bức xạ thermoluminescent <small>(TLD)</small>: Khi tiếp xúc với bức xạ, nó thu được những khuyết tật tinh thể do đó khi được nung nóng, chuyển thành phát ra ánh sáng thích hợp với liều nhậu được. Do vậy, việc đo đạc xung ánh sáng bằng [[đèn nhân quang điện]] có thể cho phép liều bức xạ tích tụ để có thể lượng hóa được.

===Hạt nhân và đồng vị của nó===
[[Caesi-137]] là một đồng vị phóng xạ rất phổ biến được sử dụng như nguồn phát tia gamma trong các ứng dụng công nghiệp. Ưu điểm của nó là có chu kỳ bán rã gần 30 năm, nó có trong [[chu trình nhiên liệu hạt nhân]], và có [[đồng vị của Bari|<sup>137</sup>Ba]] đồng vị bền cuối. Khả năng hòa tan lớn trong nước là một bất lợi làm cho nó không thích hợp với large pool irradiators trong việc cung ứng cho thực phẩm và dược phẩm.<ref name="Takeshi">{{chú thích web|url = http://earth1.epa.gov/radiation/docs/source-management/csfinallongtakeshi.pdf|title = The material flow of radioactive cesium-137 in the U.S. 2000|first = Takeshi|last = Okumura|date = ngày 21 tháng 10 năm 2003|format = PDF|access-date = ngày 20 tháng 12 năm 2009|publisher = United States Environmental Protection Agency|archive-date = 2011-07-20|archive-url = https://web.archive.org/web/20110720163223/http://earth1.epa.gov/radiation/docs/source-management/csfinallongtakeshi.pdf|url-status = bot: unknown}}</ref> Nó được dùng trong nông nghiệp, điều trị ung thư, và khử trùng vi sinh trong thực phẩm, bùn cống, và thiết bị phẫu thuật.<ref name="USGS" /><ref>{{chú thích sách|last = Jensen|first = N. L.|date = 1985|chapter=Cesium|title = Mineral facts and problems|publisher = U.S. Bureau of Mines|volume = Bulletin 675|pages = 133–138}}</ref> Các [[đồng vị của caesi|đồng vị phóng xạ của caesi]] trong các thiết bị xạ trị được dùng trong lĩnh vực y học để trị các loại ung thư nhất định,<ref>{{chú thích web|url=http://www.medicalnewstoday.com/releases/91994.php|title=IsoRay's Cesium-131 Medical Isotope Used In Milestone Procedure Treating Eye Cancers At Tufts-New England Medical Center|date = ngày 17 tháng 12 năm 2007 |work=Medical News Today |access-date = ngày 15 tháng 2 năm 2010}}</ref> nhưng những thay thế tốt hơn trong trường hợp khẩn cấp và sử dụng caesi chloride tan trong nước trong các nguồn có thể tạo ra sự ô nhiễm trên diện rộng, từ từ làm cho các caesi này không thể sử dụng được nữa.<ref>{{chú thích sách|url = http://books.google.com/books?id=bk0go_-FO5QC&pg=PA22|isbn = 978-0-07-005115-7|chapter = Cesium-137 Machines|title = Radiation therapy planning|first = Gunilla Carleson|last = Bentel|publisher = McGraw-Hill Professional|date = 1996|access-date = ngày 26 tháng 9 năm 2010 |pages = 22–23}}</ref><ref>{{chú thích sách|isbn = 978-0-309-11014-3| url =http://books.google.com/books?id=3cT2REdXJ98C|title = Radiation source use and replacement: abbreviated version|author = National Research Council (U.S.). Committee on Radiation Source Use and Replacement|publisher = National Academies Press|date = 2008}}</ref> Caesi-137 đã được sử dụng trong nhiều thiết bị đo đạc công nghiệp, như đo độ ẩm, tỉ trọng, thủy chuẩn, và đo bề dày.<ref name="gauges">{{chú thích sách|chapter = Level and density measurement using non-contact nuclear gauges|isbn = 978-0-412-53400-3|url =http://books.google.com/?id=RwsoQbHYjvwC&pg=PA82|pages = 82–85|editor= Loxton, R.|editor2= Pope, P.|date = 1995|publisher = Chapman & Hall|location = London|title = Instrumentation: A Reader}}</ref> Nó cũng được sử dụng trong các thiết bị đo [[địa vật lý giếng khoan]] để đo [[mật độ electron]] của các thành hệ đá, giá trị này tương tự như mật độ khối của thành hệ.<ref>{{chú thích tạp chí|doi = 10.1146/annurev.ea.13.050185.001531|title = Downhole Geophysical Logging|date = 1985|last1 = Timur|first1 = A.|last2 = Toksoz|first2 = M. N.|journal = Annual Review of Earth and Planetary Sciences|volume = 13|page = 315|bibcode = 1985AREPS..13..315T}}</ref>

Đồng vị 137 cũng được sử dụng trong các nghiên cứu [[thủy văn học]] tương tự như sử dụng [[triti]]. Caesi-137 là đồng vị con trong phản ứng phân hạch hạt nhân. Với việc bắt đầu thử nghiệm hạt nhân khoảng năm 1945, và tiếp tục những vụ thử sau đó trong suốt giữa thập niên 1980, caesi-137 đã được giải phóng vào không khí và nó dễ dàng được hấp thụ trong các dung dịch. Việc biết sự thay đổi theo năm trong khoảng thời gian đó cho phép thiết lập mối quan hệ giữa đất và các lớp trầm tích. Caesi-134, và các đồng vị ít phổ biến hơn là caesi-135, cũng được sử dụng trong thủy văn bằng cách đo lượng caesi đầu ra của công nghiệp hạt nhân. Trong khi chúng ít phổ biến hơn cả caesi-133 hay caesi-137, các đồng vị này có ưu điểm là được tạo ra độc lập từ các nguồn nhân tạo.<ref>{{Chú thích tạp chí|first=Carol|last=Kendall |url=https://wwwrcamnl.wr.usgs.gov/isoig/period/cs_iig.html |title=Isotope Tracers Project – Resources on Isotopes – Periodic Table--Cesium|publisher=National Research Program – U.S. Geological Survey |access-date = ngày 25 tháng 1 năm 2010}}</ref><!--http://books.google.com/books?id=pWDQnxd-r1UC&pg=PT360 &pg=PT12 --> 

===Ứng dụng khác===
[[Tập tin:Electrostatic ion thruster-en.svg|thumb|300px|Các cơ chế động cơ đẩy ion tĩnh điện ban đầu được phát triển dùng cho caesi hoặc thủy ngân.]]
Caesi và thủy ngân từng được dùng làm nhiên liệu trong động cơ đẩy của các động cơ ion thời kỳ đầu trên tàu không gian với các chuyến hành trình rất dài. Phương pháp ion hóa là việc tách các electron lớp ngoài cùng từ nhiên liệu khi tiếp xúc với điện cực [[wolfram]] có điện thế. Các vấn đề quan tâm như hoạt động ăn mòn của caesi đối với các bộ phận trên tàu không gian đã chuyển hướng phát triển sang ứng dụng nhiên liệu khí trơ, như [[xenon]]; loại này dễ xử lý trong các thí nghiệm ở mặt đất và ít có tiềm năng can thiệp trên phi thuyến không gian.<ref name="USGS" /> Cuối cùng, xenon đã được sử dụng trên phi thuyền thí nghiệm [[Deep Space 1]] được phóng năm 1998.<ref>{{chú thích tạp chí|doi =10.1063/1.1150468|title =NSTAR Xenon Ion Thruster on Deep Space 1: Ground and flight tests (invited)|date =2000|last1 =Marcucci|first1 =M. G.|last2 =Polk|first2 =J. E.|journal =Review of Scientific Instruments|volume =71|pages =1389–1400|bibcode = 2000RScI...71.1389M|issue =3}}</ref><ref>{{chú thích web|url = http://gltrs.grc.nasa.gov/reports/1999/TM-1999-209439.pdf|format = PDF|title = A Synopsis of Ion Propulsion Development Projects in the United States: SERT I to Deep Space I|first1 = James S.|last1 = Sovey|first2 = Vincent K.|last2 = Rawlin|first3 = Michael J|last3 = Patterson|publisher = NASA|access-date = ngày 12 tháng 12 năm 2009|archive-date = 2009-06-29|archive-url = https://web.archive.org/web/20090629225625/http://gltrs.grc.nasa.gov/reports/1999/TM-1999-209439.pdf|url-status = dead}}</ref> Tuy nhiên, động cơ đẩy ''[[Field Emission Electric Propulsion]]'' sử dụng một hệ thống sơn giản các ion kim loại lỏng được tăng tốc như trường hợp của caesi để tạo ra lực đẩy đã được chế tạo.<ref>{{cite conference|url=https://trs-new.jpl.nasa.gov/handle/2014/11649|title=In-FEEP ion beam neutralization with thermionic and field emission cathodes|format=PDF|access-date =ngày 25 tháng 1 năm 2010|conference=27th International Electric Propulsion Conference|place=Pasadena, California|date=October 2001|pages=1–15|author=Marrese, C.|author2=Polk, J.|author3=Mueller, J.|author4=Owens, A.|author5=Tajmar, M.|author6=Fink, R.|author7=Spindt, C.|name-list-style=amp|archive-date = ngày 1 tháng 12 năm 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161201013103/https://trs-new.jpl.nasa.gov/handle/2014/11649|url-status=dead}}</ref>

[[Caesi nitrat]] được sử dụng làm [[chất oxy hóa]] và chất tạo màu để đốt [[silic]] trong pháo sáng hồng ngoại,<ref>{{chú thích web|url=http://www.freepatentsonline.com/6230628.html |work=United States Patent 6230628|title=Infrared illumination compositions and articles containing the same |publisher=Freepatentsonline.com |access-date = ngày 25 tháng 1 năm 2010}}</ref> như pháo sáng LUU-19,<ref>{{chú thích web|url = http://www.fas.org/man/dod-101/sys/dumb/luu19.htm|title = LUU-19 Flare|publisher = Federation of American Scientists|date = ngày 23 tháng 4 năm 2000|access-date = ngày 12 tháng 12 năm 2009|archive-date = 2000-08-17|archive-url = https://web.archive.org/web/20000817042322/http://www.fas.org/man/dod-101/sys/dumb/luu19.htm|url-status = dead}}</ref> do nó phát ra nhiều ánh sáng trong quang phổ cận hồng ngoại.<ref>{{chú thích tạp chí|doi = 10.1016/j.tca.2006.04.002|title = Determination of the temperature and enthalpy of the solid–solid phase transition of cesium nitrate by differential scanning calorimetry|date = 2006|last1 = Charrier|first1 = E.|first2 = E.L.|first3 = P.G.|first4 = H.M.|first5 = B.|first6 = T.T.|journal = Thermochimica Acta|volume = 445|pages = 36–39 |last2 = Charsley|last3 = Laye|last4 = Markham|last5 = Berger|last6 = Griffiths}}</ref> Caesi đã từng được sử dụng để giảm dấu vết khí thải động cơ trên màn hình radar của máy bay quân sự [[SR-71 Blackbird]].<ref>{{chú thích sách|isbn = 978-1-84176-098-8|page = [https://archive.org/details/lockheedsr71secr0000cric/page/47 47]|title=Lockheed SR-71: the secret missions exposed|url = https://archive.org/details/lockheedsr71secr0000cric|last=Crickmore|first = Paul F.|publisher=Osprey|date=2000}}</ref> Caesi cùng với rubidi đã được thêm vào dạng [[carbonat]] trong thủy tinh do nó giảm độ dẫn điện và tăng độ ổn định và độ bền của [[sợi quang học]] và các thiết bị quan sát ban đêm. Caesi fluoride hoặc nhôm fluoride được sử dụng trong chất hỗ trợ cấu trúc hàn hợp kim nhôm có chứa [[magnesi]].<ref name="USGS" />

[[Máy phát điện MHD]] - hệ thống phát điện đã được nghiên cứu nhưng không được chấp nhận rộng rãi.<ref>{{chú thích sách|author = National Research Council (U.S.)| publisher = National Academy Press| date = 2001|title = Energy research at DOE—Was it worth it?|access-date = ngày 26 tháng 9 năm 2010 |url = https://www.nap.edu/read/10165/chapter/1 |isbn =978-0-309-07448-3|pages = 190–194}}</ref> Kim loại caesi cũng được xem là chất lỏng làm việc trong các [[chu trình Rankine]] nhiệt độ cao của các máy phát điện turboelectric.<ref>{{chú thích sách|title =Economics of Cesium and Rubidium (Reports on Metals & Minerals)|publisher = Roskill Information Services|date = 1984|place = London, United Kingdom|author = Roskill Information Services |page = 51|isbn = 978-0-86214-250-6}}</ref> Các muối caesi được đánh giá là chất chống sốc đã được sử dụng sau khi tiêm do nhiễm độc asen. Do ảnh hưởng của nó lên nhịp tim, tuy nhiên, chúng có vẻ ít được dùng hơn so với các muối kali hay rubidi. Chúng cũng được dùng để trị [[động kinh]].<ref name="USGS" />

== Cảnh báo ==
[[Tập tin:AirDoseChernobylVector.svg|thumb|301px|Tỷ lệ liều phóng xạ tổng (trong không khí) của các đồng vị theo thời gian sau [[thảm họa Chernobyl]], caesi-137 trở thành một nguồn phóng xạ lớn trong khoảng 200 ngày sau sự cố.<ref>Data from the [https://archive.org/details/TheRadiochemicalManual Nuclear Data Center at KAERI] and ''The radiochemical Manual'' (2nd ed.) B.J. Wilson (1966).</ref>]]
Các hợp chất caesi không phóng xạ có độ độc trung bình. Tiếp xúc một lượng lớn có thể gây khó chịu và co thắt, do tính chất tương tự của caesi so với kali, nhưng những lượng lớn như vậy không thể có được một cách thông thường trong các nguồn tự nhiên, vì thế caesi không bị coi là chất hóa học chính gây ô nhiễm môi trường.<ref>{{chú thích tạp chí|doi = 10.1080/10934528109375003|title = Cesium in mammals: Acute toxicity, organ changes and tissue accumulation|date = 1981|last1 = Pinsky|first1 = Carl|first2 = Ranjan|first3 = J. R.|first4 = Jasper|first5 = Claude|first6 = James|journal = Journal of Environmental Science and Health, Part A|volume = 16|pages = 549– 567 |last2 = Bose|last3 = Taylor|last4 = McKee|last5 = Lapointe|last6 = Birchall|issue = 5}}</ref> [[Liều gây chết trung bình]] (LD<sub>50</sub>) của [[caesi chloride]] đối với chuột là 2,3&nbsp;g/kg, so với LD<sub>50</sub> của [[kali chloride]] và [[natri chloride]].<ref>{{chú thích tạp chí|doi = 10.1016/0041-008X(75)90216-1|title = Acute toxicity of cesium and rubidium compounds|date = 1975|last1 = Johnson|first1 = Garland T.|journal = [[Toxicology and Applied Pharmacology]]|volume = 32|pages = 239–245|pmid = 1154391|first2 = Trent R.|first3 = D. Wagner|issue = 2|last2 = Lewis|last3 = Wagner}}</ref> Ứng dụng chính của caesi không phóng xạ, là caesi format trong [[dung dịch khoan]] dầu khí, lợi dụng độc tính thấp của nó để giảm chi phí thay thế.<ref name="Down" />

Tất cả các [[kim loại kiềm]] đều có độ hoạt động hóa học cao. Caesi, một trong các kim loại kiềm nặng nhất, là một trong số các kim loại hoạt động hóa học mạnh nhất và gây nổ mạnh khi tiếp xúc với [[nước]], do khí [[hydro]] được giải phóng ra từ phản ứng bị nung nóng bởi nhiệt giải phóng ra từ chính phản ứng này, gây ra đánh lửa và gây nổ mạnh (như các kim loại kiềm khác) – nhưng do caesi là quá hoạt hóa nên phản ứng nổ này diễn ra ngay cả với nước lạnh hay nước đá.<ref name=USGS /> [[Nhiệt độ bắt lửa]] của caesi là −116&nbsp;°C, do đó nó có tính tự cháy cao, và bùng nổ trong không khí tạo thành [[caesi hydroxide]] và nhiều oxide khác. [[Caesi hydroxide]] là một [[Base (hóa học)|base]] cực mạnh, có khả năng ăn mòn thủy tinh.<ref name=RSC />

Các đồng vị Cs<sup>134</sup> và Cs<sup>137</sup> (có trong [[sinh quyển]] ở mức một lượng rất nhỏ do rò rỉ phóng xạ) là gánh nặng phóng xạ, phụ thuộc vào vị trí của từng khu vực. Caesi phóng xạ không tích lũy trong cơ thể như nhiều sản phẩm từ phân rã hạt nhân khác (chẳng hạn như [[iod]] phóng xạ hay [[stronti]] phóng xạ). Khoảng 10% caesi phóng xạ hấp thụ được thải ra khỏi cơ thể tương đối nhanh trong mồ hôi và trong nước tiểu. 90% còn lại có chu kỳ bán rã sinh học khoảng 50 đến 150 ngày.<ref>{{chú thích tạp chí|journal=British Journal of Radiology|title=A Survey of the Metabolism of Cesium in Man|date=1964|last1=Rundo|issue=37|pages=108–114|doi=10.1259/0007-1285-37-434-108|first1=J.|volume=37}}</ref> Caesi phóng xạ sau kali và có khuynh hướng tích lũy trong tế bào thực vật, như trong trái cây và rau.<ref>{{chú thích tạp chí|doi = 10.1007/BF01376226|title = Accumulation of Cs and K and growth of bean plants in nutrient solution and soils|date = 1962|last1 = Nishita|first1 = H.|last2 = Dixon|first2 = D.|last3 = Larson|first3 = K. H.|journal = Plant and Soil|volume = 17|pages = 221–242|issue = 2}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí|doi = 10.1016/0265-931X(96)89276-9|title = Fate of cesium in the environment: Distribution between the abiodic and biodic components of aquatic and terrestrial ecosystems|date = 1996|last1 = Avery|first1 = S.|journal = Journal of Environmental Radioactivity|volume = 30|pages = 139–171|issue = 2}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí|doi=10.1039/AN9921700487|title = Availability of cesium isotopes in vegetation estimated from incubation and extraction experiments|url=https://archive.org/details/sim_analyst_1992-03_117_3/page/487|journal = Analyst|date = 1992| volume = 117|pages = 487–491|first1 =Brit |last1 =Salbu|first2 =Georg |last2 =Østby|first3 =Torstein H. |last3 =Garmo|first4 =Knut |last4 =Hove|pmid=1580386|issue=3|bibcode = 1992Ana...117..487S}}</ref> Thực vật hấp thụ caesi ở các mức khác nhau, một số không hấp thụ nhiều, và một số hấp thụ lượng lớn. đôi khi thể hiện khả năng kháng hấp thụ nó. Nó được ghi nhận rằng nấm trong các khu rừng bị ô nhiễm tích tụ caesi phóng xạ (caesi-137) trong túi sinh bào tử.<ref>M Vinichuk, A F S Taylor, K Rosén, K J Johanson. [https://www.researchgate.net/publication/42541094_Accumulation_of_potassium_rubidium_and_caesium_133Cs_and_137Cs_in_various_fractions_of_soil_and_fungi_in_a_Swedish_forest Accumulation of potassium, rubidium and cesium ((133)Cs and (137)Cs) in various fractions of soil and fungi in a Swedish forest]. ''Science of the total envrironment'' 03: 2010 {{doi|10.1016/j.scitotenv.2010.02.024}}</ref> Tích tụ caesi-137 trong các hồ được quan tâm nhiều sau [[thảm họa Chernobyl]].<ref name=smithber05>{{chú thích sách|first1 = Jim T.|last1 = Smith| first2 = Nicholas A.|last2 = Beresford|title = Chernobyl: Catastrophe and Consequences|url = https://archive.org/details/chernobylcatastr0000smit|date=2005|publisher = Springer|place = Berlin|isbn = 3-540-23866-2}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí|doi=10.1007/BF02197418|title =Radioactive isotopes of cesium in the waters and near-water atmospheric layer of the Black Sea|first1 =V. N. |last1 = Eremeev|first2 =T. V. |last2 =Chudinovskikh|first3 =G. F. |last3 =Batrakov|first4 =T. M. |last4 =Ivanova|volume = 2|issue = 1|date = 1991|journal = Physical Oceanography |pages = 57–64}}</ref> Các thí nghiệm trên chó cho thấy một liều đơn 3,8 [[Curie|millicuries]] (140&nbsp;[[Becquerel|MBq]], 4,1&nbsp;μg caesi-137) trên mỗi kilogram gây tử vong trong 3 tuần;<ref>{{chú thích tạp chí |title =Toxicity of 137-CsCl in the Beagle. Early Biological Effects|first1 =H. C. |last1 = Redman|first2 =R. O.|last2 =McClellan|first3 =R. K. |last3 =Jones|first4 =B. B. |last4 =Boecker|first5 =T. L. |last5 =Chiffelle|first6 =J. A. |last6 =Pickrell|first7 =E. W. |last7 =Rypka|volume = 50|issue = 3|date = 1972|journal = Radiation Research |pages = 629–648|doi=10.2307/3573559|pmid=5030090|jstor=3573559}}</ref> một lượng nhỏ hơn có thể gây vô sinh và ung thư.<ref>{{chú thích báo|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/7967285.stm |title=Chinese 'find' radioactive ball |publisher=BBC News |date = ngày 27 tháng 3 năm 2009 |access-date = ngày 25 tháng 1 năm 2010}}</ref> [[Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế]] và các nguồn khác cảnh báo rằng các vật liệu phóng xạ như caesi-137 có thể được dùng trong các thiết bị phân tán phóng xạ hoặc "bom bẩn".<ref>{{chú thích báo|last = Charbonneau|first = Louis|title = IAEA director warns of 'dirty bomb' risk|newspaper = The Washington Post|page = A15|url = https://www.highbeam.com/doc/1P2-250680.html|agency = Reuters|date = ngày 12 tháng 3 năm 2003|access-date = ngày 28 tháng 4 năm 2010|archive-date = ngày 5 tháng 5 năm 2016 |archive-url = https://web.archive.org/web/20160505080011/https://www.highbeam.com/doc/1P2-250680.html}}</ref>

== Xem thêm ==
* [[Cs-137]]
* [[Bom bẩn]]
* [[Khoáng vật của caesi]]

==Ghi chú==
{{tham khảo|group="ghi chú"}}

== Tham khảo ==
 {{tham khảo|30em}}

== Liên kết ngoài ==
{{thể loại Commons|Caesium}}
{{wiktionary|cesium|Caesi}}
{{Wikisource1911Enc|Caesium|Caesi}}
* {{TĐBKVN|8255|Caesi}}
* {{Britannica|103773|(Cs) (Chemical element)}}
* [https://www.webelements.com/caesium/ Cesium: the essentials] WebElements
* [http://www.cs.rochester.edu/users/faculty/nelson/cesium/cesium_faq.html Frequently Asked Questions about Cesium and alt.cesium] Humor site dedicated to cesium
* [http://periodic.lanl.gov/55.shtml Cesium] Phòng thí nghiệm quốc gia Los Alamos (Hoa Kỳ) 
* [https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/5354618 CESIUM | Cs] - PubChem
* [https://environmentalchemistry.com/yogi/periodic/Cs.html Periodic Table of Elements | Element Cesium - Cs] EnvironmentalChemistry
* [http://www.richannel.org/the-modern-alchemist-reacting-fluorine-with-caesium The Modern Alchemist: Reacting Fluorine with Cesium] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171104215850/http://richannel.org/the-modern-alchemist-reacting-fluorine-with-caesium |date = ngày 4 tháng 11 năm 2017}} Ri Channel 2012
{{Kiểm soát tính nhất quán}}

{{Kim loại kiềm}}
{{bảng tuần hoàn thu gọn}}
{{Sao chọn lọc|phiên bản chọn lọc = 26167241|thời gian=7 tháng 2 năm 2017}}

[[Thể loại:Caesi| ]]