Xem mã nguồn của Vulcanodon

{{Automatic taxobox
| fossil_range = [[Jura Sớm]] ([[Tầng Sinemur]]-[[Tầng Pliensbach]]), {{Fossil range|199|188}}
| image = Vulcanodon.jpg
| image_width = 150px
| image_caption = Mô hình đàn khủng long ''Vulcanodon'' bằng nhựa trong công viên JuraPark ở [[Solec Kujawski]], [[Ba Lan]]
| taxon = Vulcanodon
| authority = [[Michael Raath|Raath]], [[Cổ sinh vật học năm 1972|1972]]
| display_parents = 3
| type_species = {{extinct}}'''''Vulcanodon karibaensis''''' 
| type_species_authority = Raath, 1972
}}

'''''Vulcanodon''''' là một chi [[khủng long chân thằn lằn|sauropod]] tồn tại từ kỷ [[Jura Sớm]] ở khu vực [[Nam Phi (khu vực)|Nam Phi]], được Raath mô tả khoa học năm 1972.<ref>{{chú thích web|url=http://www.polychora.com/dinolist.html|title=Dinosaur Genera List|access-date=ngày 3 tháng 7 năm 2015|archive-date=2011-07-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20110715102453/http://www.polychora.com/dinolist.html|url-status=dead}}</ref> Loài duy nhất được biết đến là ''V. karibaensis''. Được phát hiện vào năm 1969 tại [[Zimbabwe]], nó được coi là loài sauropod được biết đến sớm nhất trong nhiều thập kỷ, đồng thời là một trong những loài sauropod nguyên thủy nhất đã được phát hiện. Nó nhỏ hơn hầu hết các loài sauropod khác, ước tính [[chiều dài]] khoảng 11 mét (36&nbsp;ft). ''Vulcanodon'' được biết đến từ một bộ xương rời rạc bao gồm phần lớn xương chậu, chi sau, cẳng chi trước và đuôi, còn răng thật, hộp sọ, cổ và thân vẫn chưa tìm được.

Ban đầu, chi này được nhận định là một [[chuẩn bản long|prosauropod]] vì những cái răng hình con dao tìm thấy gần [[hóa thạch]] của nó, điều này rất phù hợp với quan điểm lúc đó rằng prosauropod là khủng long ăn tạp. Tuy nhiên, các nhà khoa học hiện nay đã chứng minh được đó là răng của một con [[khủng long chân thú|theropod]] chưa xác định có thể đã ăn xác nó. ''Vulcanodon'' bây giờ được biết đến là một con khủng long chân [[thằn lằn]] thực sự. Khi phát hiện ra loài ''[[Tazoudasaurus]]'' có liên quan, cả hai loài khủng long đã được thống nhất trong họ [[Vulcanodontidae]], mặc dù điều này chưa được chấp nhận rộng rãi.

== Mô tả ==
[[Tập tin:Vulcanodon Size Comparison by PaleoGeek.svg|nhỏ|trái|235x235px|So sánh kích thước giữa ''Vulcanodon'' với con người]]
''Vulcanodon'' là một con sauropod nhỏ. Năm 2010, [[Gregory S. Paul]] đã ước tính chiều dài của nó là 11 mét, trọng lượng của nó là 3,5 tấn. Một số cuốn sách đề cập đến các ước tính thấp hơn với chiều dài khoảng 6,5&nbsp;m (21,3&nbsp;ft).<ref name="Benton, Michael J, Prehistoric Life">{{chú thích sách|last=Benson|first=R.|last2=Brusatte|first2=S.|last3=Hone|first3=D.|last4=Naish|first4=D.|last5=Xu|first5=X.|last6=Anderson|first6=J.|last7=Clack|first7=J.|last8=Duffin|first8=C.|last9=Milner|first9=A.|last10=Parsons|first10=K.|last11=Prothero|first11=D.|last12=Johanson|first12=Z.|last13=Dennis-Bryan|first13=K.|year=2012|origyear=2009|title=Prehistoric Life: A Definitive Visual History of Life on Earth|url=https://www.amazon.com/Prehistoric-Life-Definitive-Visual-History/dp/075669910X|editor-last=Ambrose|editor-first=Jamie|editor2-last=Gilpin|editor2-first=David|editor3-last=Hirani|editor3-first=Salima|editor4-last=Jackson|editor4-first=Tom|editor5-last=Joyce|editor5-first=Nathan|editor6-last=Maiklem|editor6-first=Lara|editor7-last=Marriott|editor7-first=Emma|editor8-last=Nottage|editor8-first=Claire|editor9-last=van Zyl|editor9-first=Meizan|publisher=[[Dorling Kindersley]]|pages=1–512|isbn=978-0-7566-9910-9|oclc=444710202}}</ref><ref name="holtz2008">{{chú thích sách|publisher=Random House|isbn=978-0-375-82419-7|last=Holtz|first=Thomas R.|title=Dinosaurs: The Most Complete, Up-to-Date Encyclopedia for Dinosaur Lovers of All Ages|chapter=Supplementary Information|page=27|year=2008}}</ref> Xương đùi của nó dài 110&nbsp;cm.<ref name="cooper_84">{{chú thích tạp chí|first=Michael R.|last=Cooper|year=1984|title=A reassessment of Vulcanodon karibaensis Raath (Dinosauria: Saurischia) and the origin of the Sauropoda|journal=Palaeontologia Africana|volume=25|pages=203–205, 211–213, 223, 230–231}}</ref>

Là một trong những con sauropod sớm nhất và nguyên thủy, điều quan trọng là phải hiểu được sự phát triển ban đầu của nhóm này. Nhóm sauropod tiến hóa từ [[Khủng long dạng chân thằn lằn|sauropodomorph]] cơ bản (nhóm còn lại không chính thức gọi là "prosauropod") là những sinh vật nguyên thủy có thể đi bằng hai chân.<ref name="wilson05">{{chú thích sách|first=Jeffrey|last=Wilson|chapter=Overview of Sauropod Phylogeny and Evolution|title=The Sauropods: Evolution and Paleobiology|url=https://archive.org/details/sauropodsevoluti00roge|editor=Rogers và Wilson|year=2005|publisher=[[Nhà xuất bản Đại học California]]|isbn=0-520-24623-3|pages=[https://archive.org/details/sauropodsevoluti00roge/page/n37 27]–31}}</ref> Trong khi đó ''Vulcanodon'' đã tiến hóa để đi bằng bốn chân hoàn toàn, nhưng tỷ lệ chi của nó là sự trung gian giữa những con có tổ tiên là prosauropod của nó và những con sauropod sau này. Chân trước của nó tương tự như các sauropod sau này so với sauropodomorph cơ bản vì chân chúng thẳng, duyên dáng hơn nhiều và đầu gân của [[xương trụ]] có hình chữ v.<ref name="kleinetal2011">{{chú thích sách|last=Klein|first=N.|last2=Remes|first2=K.|last3=Gee|first3=C.T.|last4=Sander|first4=M.P.|year=2011|title=Biology of the Sauropod Dinosaurs: Understanding the Lives of Giants|publisher=[[Nhà xuất bản Đại học Indiana]]|pages=136–139|isbn=978-0-253-35508-9}}</ref> Thật không may, răng thật, hộp sọ và cổ của ''Vulcanodon'' chưa được tìm thấy, mặc dù nó là chi khủng long nổi tiếng.<ref name="poropat&kear2013">{{chú thích tạp chí|doi=10.1371/journal.pone.0079932|pmid=24278222|title=Photographic Atlas and Three-Dimensional Reconstruction of the Holotype Skull of Euhelopus zdanskyi with Description of Additional Cranial Elements|journal=PLoS ONE|volume=8|issue=11|pages=e79932|year=2013|last1=Poropat|first1=S.F.|last2=Kear|first2=B.P.|pmc=3836988|bibcode=2013PLoSO...879932P}}</ref>

== Lịch sử khai quật ==
{{Location map
| Zimbabwe
| relief = yes
| AlternativeMap = Vulcanodon location bg.png
| width = 320
| lat_deg = 16
| lat_min = 48
| lat_sec = 30
| lat_dir = S
| lon_deg = 28
| lon_min = 16
| lon_sec = 30
| lon_dir = E
| marksize = 10
| label_size = 100
| position = top
| label = '''Discovery{{nbsp}}site'''
| background = #F9F8E3
| caption = Vị trí của địa điểm phát hiện hóa thạch trên "Island 126/127" ở [[Hồ Kariba]], [[Zimbabwe]]
| overlay_image = Vulcanodon location bg.png
| link = File:Vulcanodon location bg.png
}}

''Vulcanodon'' chỉ được biết đến từ một địa phương duy nhất trên một hòn đảo của [[hồ Kariba]], [[hồ nhân tạo]] lớn nhất thế giới, nằm ở phía bắc [[Zimbabwe]] (trước đây là [[Rhodesia]]).<ref>{{chú thích sách|first=Szabo|last=John|date=2011|title=Dinosaurs|location=[[Đại học Akron]]|publisher=McGraw Hill|page=81|isbn=9781121093324}}</ref> Hòn đảo nằm ở phía tây [[đồi Bumi]],<ref name="cooper_84"/> được gọi là "Island 126/127" dựa theo các biểu đồ sơ khai về hồ chưa được công bố, nhưng nó không có tên gọi chính thức. Chiếc xương đầu tiên được tìm thấy bởi B. A. Gibson tại thị trấn Kariba vào tháng 7 năm 1969, sau đó một nhóm khai quật đã tiến hành thu thập mẫu vật lần lượt vào tháng 10 năm 1969, tháng 3 và tháng 5 năm 1970. Đến nửa cuối năm 1970, phát hiện mới đã được trình bày tại một hội nghị khoa học ở [[Cape Town]] và một dòng chú thích ngắn gọn đã được xuất bản. Phát hiện mới chính thức được đặt tên và mô tả vào tháng 7 năm 1972 bởi nhà [[cổ sinh vật học]] Michael Raath.<ref name="raath_72">{{chú thích tạp chí|first=Michael A.|last=Raath|year=1972|title=Fossil vertebrate studies in Rhodesia: a new dinosaur (Reptilia, Saurischia) from near the Triassic-Jurassic boundary|journal=Arnoldia|volume=5|pages=1–2, 4}}</ref> Tên gọi ''Vulcanodon'' ([[tiếng Latinh|lat.]] ''[[Vulcan (thần thoại)|Vulcanus]]'' – thần lửa La Mã; [[tiếng Hy Lạp|gr.]] ''odon'' – "răng")<ref name="glut1997">{{chú thích sách|publisher=McFarland & Company, Inc. Publishers|isbn=978-0-375-82419-7|last=Glut|first=Donald F.|title=Dinosaurs, the encyclopedia|year=1997|chapter=Vulcanodon|pages=[https://archive.org/details/dinosaursmostcom00holt/page/975 975–977]|chapter-url=https://archive.org/details/dinosaursmostcom00holt|url=https://archive.org/details/dinosaursmostcom00holt/page/975}}</ref> chỉ ra thực tế rằng bộ xương được tìm thấy trong [[sa thạch|đá sa thạch]] (vào thời điểm đó đã bị hiểu sai là một phần của [[Hệ tầng Batoka]] nhưng thực chất đó là một phần của đá sa thạch nằm bên dưới dòng [[dung nham]] của Hệ tầng Batoka vài mét) và nhấn mạnh những chiếc răng hình dao kỳ dị mà ngày nay được xác định là thuộc về [[khủng long chân thú|theropod]].<ref name="raath_72"/> Tên loài ''karibaensis'' đề cập đến địa điểm hóa thạch được phát hiện trên một hòn đảo nhỏ của hồ Kariba.<ref name="raath_72"/> Nó là một trong những loài khủng long đầu tiên được tìm thấy ở Zimbabwe.<ref name=Dinosaur>{{chú thích sách|last=Benton|first=Michael|author-link=Michael Benton|title=Eyewitness Dinosaur Profiles|url=https://archive.org/details/eyewitnessexpert00publ_256|year=2007|publisher=Dorling Kindersley|location=London|isbn=978-0-7566-3135-2|page=[https://archive.org/details/eyewitnessexpert00publ_256/page/64 64]}}</ref>

Bộ xương (số danh mục QG24) được tìm thấy trên một sườn đồi do tác động của thời tiết, đã bị xói mòn một phần bởi sự tiếp xúc bề mặt và rễ cây. Nó bao gồm xương chậu và xương cùng, hầu hết các xương thuộc chi sau bên trái và bàn chân, một xương đùi phải và mười hai đốt sống đuôi trước. Tất cả các mảnh xương này thuộc về một cá thể vì chúng vẫn còn khớp với nhau (gắn kết với nhau). Hiện nay, bộ xương của ''Vulcanodon'' được lưu trữ trong [[Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Zimbabwe]] ở [[Bulawayo]].<ref name="cooper_84"/>

Raath (1972) ghi nhận việc phát hiện ra 9 chiếc răng hình con dao nằm rời rạc gần vùng xương chậu của bộ xương. Ông cho rằng xác ''Vulcanodon'' có thể đã chìm xuống với phần đầu và cổ bị uốn cong về phía sau, khi đó sọ sẽ ngửa ra phía trên vai và lưng, một tư thế chết thường thấy trong các hóa thạch khủng long. Răng sẽ là thứ duy nhất của hộp sọ được bảo tồn.<ref name="raath_72"/> Tuy nhiên, Cooper (1984) đã chứng minh những chiếc răng này không liên quan đến ''Vulcanodon'' mà thuộc về một loài theropod chưa xác định có thể đã ăn xác ''Vulcanodon''.<ref name="cooper_84"/>

== Xem thêm ==
* [[Danh sách khủng long]]

== Tham khảo ==
{{tham khảo|30em}}

{{Sauropodomorpha|B.}}
{{Taxonbar|from=Q131302}}
{{Portal bar|Khủng long}}

[[Thể loại:Khủng long]]
[[Thể loại:Vulcanodon]]
[[Thể loại:Động vật tuyệt chủng]]
[[Thể loại:Động vật được mô tả năm 1972]]
[[Thể loại:Khủng long châu Phi]]
[[Thể loại:Khủng long kỷ Jura]]
[[Thể loại:Sauropoda]]
[[Thể loại:Dự án Khủng long/Theo dõi]]