Kjell Bondevik

I 1939 var Bondevik blitt engasjert i Sauda lokallag av Kristeleg Folkeparti, eit parti som før krigen berre hadde stortingsrepresentasjon frå Hordaland fylke. I seinare år fortalde han ofte at det var striden om diktarløn til kristendomsmotstandaren Arnulf Øverland som vekte han til politisk engasjement. Frå 1939 var han styremedlem i Rogaland fylkeslag av KrF, i 1946 vart han vald inn i Sauda herredstyre og formannskap, og i 1949 vart han vald inn på Stortinget som KrF-representant for Rogaland. Perioden hans som stortingsrepresentant kom til å vara frå 1950 til 1965, til saman 16 år.

Som skulemann vona nok Bondevik på ein plass i Kyrkje- og undervisningskomiteen på Stortinget. Men den komiteen var oppteken av KrF-veteranen Hans Svarstad. Bondevik vart i staden plassert i Sosialkomiteen. Slik vart han i 1950-åra kjend som Kristeleg Folkepartis fremste sosialpolitiske talsmann – og profilerte nok ofte partiet noko til venstre for det dåverande sentrum. Frå 1954 var han formann i Sosialkomiteen. Først då han 1961 vart partiets parlamentariske leiar, vart han flytta over i Utanriks- og konstitusjonskomiteen.

Internt i Kristeleg Folkeparti vart han utan tvil oppfatta som «vestlending» – i den vesle spenninga som vel kunne skimtast mellom ein Oslo-fløy (Erling Wikborg) og krinsen rundt veteranen Nils Lavik frå Hordaland. Ved overgangen til 1960-åra vart Bondevik forsøkt mobilisert som «Europa-tilhengjar». Men ved den første EEC-striden i 1962 braut han med Erling Wikborgs interne parolar og stemte med nei-sida, både i debatten om Grunnlovas § 93 (suverenitetsoverføring) og i debatten om medlemskapsøknad.

Utover i 1960-åra skifta han gradvis syn i spørsmålet om Kristeleg Folkeparti kunne tenkjast å delta i ei ikkje-sosialistisk regjering. Stortingsvalet i 1961 hadde aktualisert dette. Ved regjeringskrisa i 1963 sa KrFs stortingsgruppe under Bondeviks leiding ja til å delta i John Lyng-regjeringa. Bondevik sjølv vart sosialminister.

Regjeringsdeltakinga hausten 1963 vart preludiet til ei samarbeidsviljug haldning frå KrFs side ved stortingsvalet i 1965. Ved dette valet var Bondevik sjølv ikkje lenger stortingskandidat. Han var blitt utnemnt til dosent i folkeminnevitskap ved Universitetet i Bergen, etter å ha vore fast eksamenssensor sidan 1958. Men valutfallet førte til ikkje-sosialistiske regjeringstingingar. Og dei utvikla seg slik at Kjell Bondevik vart kyrkje- og undervisningsminister.

Medan desse tingingane delvis ennå gjekk føre seg, vart Bondeviks kandidatur emne for ein nokså spesiell polemisk strid i pressa, ein strid som fekk redaktør Arthur Berg i avisa Dagen til å skriva at Bondevik i realiteten vart «kreert av Dagbladet». Krinsar i det sokalla «Dagblad-venstre», Venstres kulturradikale fløy, slo fast at Bondevik «sjølvsagt» ikkje kunne godtakast som kulturminister – på grunn av KrFs «særstandpunkt i kulturpolitikken». I den situasjonen hadde KrF ikkje noko val. Partiet laut krevja å få Bondevik som kyrkjestatsråd.

Regjeringsskipinga vart starten på ein hektisk og turbulent fase i Kjell Bondeviks liv. Per Borten-regjeringas periode (1965–1971) var sterkt merkt av «Bondevik-kampane». Striden gjorde han kjend over heile landet og var ved nokre høve nær på å fella regjeringa. Kan hende kan tre fasar skiljast ut som særleg intense: striden om skrivne retningsliner for NRK, striden om forsøksgymnaset/friskuleprinsippet og striden om eksamensrett for Norsk Lærarakademi. I alle tre sakene meinte opposisjonen først å kunne fella Bondevik. Men etter kvart synte kvar sak seg å vera av ein slik karakter at Bondevik i det vesentlege hadde sitt på det turre. Det urokkelege ved han midt i all striden vart tolka som ei hovudårsak til den sterke framgangen KrF fekk ved stortingsvalet i 1969. Kjell Bondevik stod med eitt i manges tanke som ein «sterk mann».

I statsrådåra fekk han elles igjennom mange viktige reformar i norsk skulepolitikk, mellom anna lov om støtte til private skular, lov om grunnskulen med 9-årig skuleplikt, innføring av bortebuarstipend til ungdom under utdanning og oppretting av distriktshøgskular og av universiteter i Trondheim og Tromsø.

Dei to siste åra vart Borten-regjeringa gradvis oppløyst frå innsida på grunn av striden om EEC/EF. Regjeringa fell like før Kjell Bondevik skulle til å feire 70-årsdagen sin den 11. mars 1971. Dei ikkje-sosialistiske partia vart samde om å be Bondevik skipa ny regjering. Som folkeminnegranskar likte han å forma fyndige poeng ved hjelp av gamle norske ordtak. «Det er von i hangande snøre,» sa han til pressa då han starta desse tingingane – noko som gav nytt liv til dette gamle ordtaket. Nokre dagar seinare laut han gje opp å skipa regjering. Sjølv meinte han å vera førd bak lyset av Senterpartiet, men det er i ettertid omstridt mellom forskarane. Til pressa sa han: «Eg er djupt såra og vonbroten» – utan tvil Bondeviks mest siterte fråsegn.