De olifant is dood, leve de olifant

BERGEN OP ZOOM – Vrijdagavond laat. Een Bergs politicus verstuurt een sms. Eén regel, niet meer: ‘De olifant is dood.’ De op het eerste oog geheimzinnige boodschap houdt in dat de onderhandelingen over een nieuwe coalitie zijn afgerond. GBWP doet mee met Lijst Linssen en de PvdA.



Opmerkelijk genoeg is deze politicus niet de enige die rept over een olifant. Ook een collega van andere politiekehuize neemt zijn toevlucht tot dezelfde beeldspraak. „Olifanten zonderen zich normaal gesproken af als ze merken dat ze sterven. In dit geval klonteren ze samen”, zijn commentaar op de moeizame aftocht van de zittende wethouders Piet van den Kieboom, Leo Withagen en Cees van der Weegen.



De start



De onderhandelingen over de vorming van een coalitie in Bergen op Zoom waren langdurig en taai. Wanneer werd het spel op de wagen gezet? In de ogen van de winnaar van de verkiezingen, Ton Linssen, al lang geleden. Mogelijk zelfs in 1998, toen Linssen als wethouder opstapte. In de veronderstelling dat zijn collega’s van de VVD, het CDA en D66 hetzelfde zouden doen. Maar zij bleven zitten. „Verraad!”, sprak Linssen met z’n spreekwoordelijke uitroeptekens.



Duidelijk is in ieder geval dat het olifantengeheugen van Ton Linssen een belangrijk stempel zette op de onderhandelingen die nu net zijn afgerond.



Met z’n aftreden bevestigde hij in de ogen van anderen definitief de reputatie dat hij weliswaar een grote mond had, maar als het op besturen aankwam... ho maar. „Geen verantwoordelijkheid nemen, maar weglopen”, zegt een CDA’er over die periode. En een PvdA’er later: „Linssen heeft heel stevig en onheus oppositie gevoerd vanaf dat moment. Dat ga je vervolgens niet belonen.”



In de ogen van het ‘establishment’ had Linssen zichzelf buiten gesloten. Voor jaren.



Of lag het begin van de onderhandelingen vier jaar geleden? Toen Lijst Linssen een paar honderd stemmen meer kreeg dan de concurrentie. Het was de start van een moeizaam formatieproces. Informateur Pim Stuart (CDA) zegt achteraf: „De andere partijen kwamen niet eens opdagen bij de gesprekken. Er was sprake van een regelrechte boycot. De vraag wie dan bij de huidige college-onderhandelingen is begonnen met een blokkade, is dezelfde als die van het kip en het ei.”



Feit is dat Linssen de nieuwe coalitie de oorlog verklaarde. En vooral aan toenmalig CDA-fractievoorzitter Leo Withagen en GBWP’er Cees van der Weegen. Dat waren in zijn ogen de regisseurs van het ‘complot’.



Of begonnen de onderhandelingen misschien tijdens het Neuzebal, toen Withagen en Van der Weegen Linssen lieten weten dat hij ‘op de goede weg’ was. Linssen had immers gaandeweg de lijn bijgesteld en hij was zelfs af en toe een onmisbare steunpilaar voor de coalitie. Voor de verkiezingen straalden Withagen en Van der Weegen uit dat zij ook na de verkiezingen het spel en de regels van het spel zouden bepalen. Dat was immers al jarenlang de gewoonte.



Week 1



Op dinsdag 7 maart grepen de kiezers in. Ze steunden Lijst Linssen, die liefst zeven zetels in de wacht sleepte. Net als de PvdA overigens, die van drie naar zeven zetels ging. Dat was veel meer dan de nieuwe PvdA-leider Ad van der Wegen had verwacht.



Binnen de PvdA rommelde het toen al. Want de voorkeurscampagne die zittend PvdA-wethouder Piet van den Kieboom voerde, werd niet gesteund door de partij. Linssen en Van der Wegen vonden elkaar al op de avond van de verkiezingsuitslag in Het Markiezenhof.



De PvdA’er was duidelijk: „De kiezers hebben gesproken en we moeten ons best doen de uitslag recht te doen. Dat betekent dat Lijst Linssen en de PvdA samen het voortouw moeten nemen bij de college onderhandelingen.”



Dat was in de ogen van een enkele CDA’er en GBWP’er een grote politieke fout. Want een coalitie met de VVD – voortzetting dus van de bestaande combinatie – had zelfs een stem meer. De PvdA – zo meende menig CDA’er – leverde zich met huid en haar over aan Linssen.



Maar bij het CDA dachten ze desondanks dat het wel goed zou komen. Als de onderhandelingen tussen Linssen en de PvdA zouden mislukken („En daar is grote kans op gezien het gedrag van Linssen”, aldus een CDA’er in de nadagen van de verkiezingen), kon het CDA nog altijd aanschuiven.



Week 2



„Wij willen ondanks het teleurstellende verkiezingsresultaat verantwoordelijkheid nemen voor het bestuur van onze gemeente”, aldus CDA-voorman Wim Musters tijdens de raadsvergadering over de verkiezingsuitslag. GBWP mopperde zichzelf uit de eerste onderhandelingsronde terwijl de VVD zich bijna op voorhand buitenspel zette door zichzelf naar de oppositiebankjes te dirigeren.



De christen-democraten hadden ook goede redenen om te hopen op succesvolle gesprekken met Linssen en de PvdA. CDA-wethouder- én wethouderskandidaat Leo Withagen had immers in drie jaar tijd bewezen een daadkrachtig en goed bestuurder te zijn. Inhoudelijk stonden de PvdA en het CDA ook dicht bij elkaar. En dat olifantengeheugen van Linssen, richting Withagen, die hem de vorige keer had buitengesloten, daar zou Linssen met de buit voor ogen wel overheen stappen.



Maar Linssen stapte nergens overheen. Sterker nog. Nadat hij in overleg met Van der Wegen twee informateurs inschakelde, meldde hij hen onmiddellijk dat met elke partij te praten viel. Maar hij voegde er onmiddellijk aan toe dat Withagen en Van der Weegen voor hem onaanvaardbaar waren als toekomstig collega-wethouder.



De informateurs, Johan Stalknecht en Klaas Hielkema, namen er kennis van, maar besloten eerst tot inhoudelijke gesprekken.



Al tijdens het eerste overleg tussen de twee informateurs en het CDA, maakte het duo melding van ‘het probleem’.



Achteraf zei informateur Hielkema: „We hadden goede redenen om te kiezen voor het CDA. Het is een partij die z’n bestuurlijke verantwoordelijkheid wil nemen. Het is ook een partij waarmee we dachten programmatisch snel tot een akkoord te kunnen komen. En het CDA beschikt over een groot potentieel aan mogelijke bestuurders.”



Al voor de verkiezingen was Rabo-directeur Wim van Breda (nu beoogd wethouder in Steenbergen) genoemd als mogelijk kandidaat. En achteraf vallen bijvoorbeeld de namen van Peter van Stekelenburg (CDA-wethouder in Roosendaal, die daar buiten de boot viel omdat het CDA buiten de coalitie viel) en Annette Stinenbosch, de nummer drie op de lijst van het CDA.



Maar ‘de wethouderskwestie’ werd eerst geparkeerd. Door de informateurs omdat ze eerst wilden onderzoeken of een inhoudelijk akkoord erin zat. En door het CDA omdat men daar dacht dat de soep minder heet zou worden gegeten dan ze werd opgediend.



Programmatisch was het snel rond. Linssen en de PvdA sloten een rompakkoord, ondanks vermeende meningsverschillen over bijvoorbeeld het minderhedenbeleid. Musters meldde optimistisch: „Het rompakkoord dat Lijst Linssen en de PvdA hebben gesloten, bevat heel wat passages die regelrecht lijken te zijn overgeschreven uit ons verkiezingsprogramma.”



Gaandeweg probeerden daarom de informateurs het ‘persoonlijk dossier’ aan de orde te stellen. De ene informateur ging op bezoek bij CDA-afdelingsvoorzitter Ad Petermeijer. De ander bij CDA-wethouderskandidaat Leo Withagen.



Maar ze kwamen met lege handen terug. „We gingen met Wim als lijsttrekker de verkiezingen in. Leo is en blijft onze wethouderskandidaat. Vriend en vijand zijn het erover eens dat Leo een goede wethouder is. Daarbij hebben de kiezers Leo beloond voor z’n wethoudersschap want hij heeft zonder enige campagne te voeren 350 stemmen gekregen. We laten Leo niet vallen.”



Withagen toonde enig begrip en erkende tegenover informateur Hielkema dat hij een kort lontje heeft. „Maar eenmaal ontploft, is het ook over. Dan schik ik me. En dus kan ik uitstekend op zakelijke basis samenwerken met Ton Linssen”, aldus Withagens boodschap.



Maar alleen al het feit dat de informateur zijn gegeven woord – ‘Ik zal me constructief opstellen’ – niet klakkeloos accepteerde, was eigenlijk al onverteerbaar.



Desondanks deed Withagen een concessie. Hij wilde zich eventueel in het belang van de gemeente en zijn CDA terugtrekken. Maar dan wel onder de voorwaarde dat ook Ton Linssen geen wethouder zou worden.



Linssen later daarover: „Dat zou de doodsteek zijn geweest voor Lijst Linssen. We haddden de verkiezingen gewonnen. Mijn kiezers rekenden er uiteraard op dat ik wethouder zou worden.”



Bij het CDA rekende men er intussen op dat de PvdA en de informateurs Lijst Linssen tot de orde zouden roepen. Maar tot hun verbazing lieten de PvdA-onderhandelaars Linssen z’n gang gaan. Ze zeiden alleen: „Wij leggen geen blokkades. Tegen niemand.”



Week 3



Het werd nog pijnlijker toen de blokkade door Linssen jegens Withagen publiekelijk bekend werd. Withagen was gekwetst en geraakt. CDA’er Musters en Linssen hielden zich – toen ze om commentaar werden gevraagd – op de vlakte, maar PvdA’er Van der Wegen – hij zelf ziet het als een beginnersfout – bevestigde de ruis op de lijn. En doordat het via deze krant openbaar werd, werd het ook lastiger om het op te lossen zonder gezichtsverlies.



Twee dagen later barstte de bom. De informateurs constateerden dat verder praten met het CDA geen zin had. Dus werd de eerste reserve – GBWP – uitgenodigd. Maar Linssen blokkeerde ook de voortzetting van het wethoudersschap van GBWP-kandidaat Van der Weegen.



Daarom duurde de eerste onderhandelingsronde met GBWP maar drie kwartier. Want de GBWP-onderhandelaars Maarten van Eekelen en Jan van Es pikten op dat moment een blokkade van Van der Weegen niet.



Op dat moment was er maar een uitweg: de VVD. De avond daarop werd er daarom na afloop van de raadsvergadering druk vergaderd. En terwijl de VVD zich afvroeg of ze überhaupt kon ingaan op de uitnodiging om te komen praten, gooide de PvdA de deur richting VVD met een harde klap dicht. De derde blokkade tijdens de onderhandelingen was een feit.



PvdA’er Van der Wegen deed een dringend beroep op zowel Lijst Linssen als het CDA om in het belang van de gemeente eerder ingenomen stellingen te verlaten.



De CDA’ers waren die avond in juichstemming. Nu GBWP en VVD waren afgevallen, waren er maar twee mogelijkheden over. Of Linssen zou Withagen slikken, of de PvdA zou Linssen laten vallen en terugkeren in de boezem van de oude coalitie (PvdA, GBWP, CDA en VVD). Daarmee leek de schaduwformatie van Withagen, Van er Weegen en PvdA-wethouder Van den Kieboom succesvol te kunnen worden afgerond.



Week 4



Het CDA maakte wel een gebaar(tje). De CDA’ers wilden de persoonlijke problemen rechtstreeks laten uitpraten door Withagen en Linssen. Linssen kwam niet zelf maar stuurde z’n tweede man, Jac. van Es. En die maakte duidelijk dat heel Lijst Linssen onverkort vasthield aan de blokkade van Withagen.



Voor de PvdA zat er daarna ook niets anders op dan het CDA-boek te sluiten. Er zat, zo zeiden PvdA’ers, geen enkele beweging in. De informateurs bevestigden het net zo teleurgesteld.



Dus vielen de onderhandelaars voor de tweede keer terug op GBWP. En het leek nu vlot te gaan doordat Van der Weegen met een groots gebaar afzag van het wethoudersambt.



Toch dreigde een paar dagen later een nieuwe kink in de kabel. Eén dag voordat men zou onderhandelen over de portefeuilleverdeling, meldden de GBWP’ers plotsklaps dat ze de basis voor de nieuwe coalitie te smal vonden. Zij wilden alsnog het CDA erbij halen.



Zowel voor de informateurs als Lijst Linssen en de PvdA was dat onbespreekbaar na het wekenlang touwtrekken met het CDA. Net zoals Linssens’ idee om de coalitie te verbreden met de VVD onaanvaardbaar was voor de PvdA en GBWP.



Die vrijdagavond spande het er dus om. Zou het schip in het zicht van de haven opnieuw stranden? GBWP moest zich intern beraden. En koos uiteindelijk eieren voor haar geld. Die vrijdagavond liet GBWP na langdurig vergaderen uiteindelijk weten dat de onderhandelingen de volgende dag door zouden kunnen gaan. Zonder CDA.



Even later verzond een van de onderhandelaars het sms’sje. „De olifant is dood.”



In feite werd die avond een mini-kudde begraven, in een bed vol rancune. Van der Weegen vertrok met opgeheven hoofd, Withagen boos en Van den Kieboom neemt maandag pas afscheid. Maar niet nadat hij z’n gal spuwde over zijn opvolgers.



Adriënne Veraart moet als wethouder vooral de sociale samenhang in de gemeente Bergen op Zoom tot stand weten te brengen. Ze krijgt een zware klus aan de invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO).



Dat betekent dat ze met schaarse subsidiegelden moet gaan schuiven om ouderen, mensen met een lichamelijke of geestelijke handicap ‘erbij’ te houden. Daarnaast krijgt Veraart de verantwoordelijkheid voor stadsvernieuwingsprojecten zoals Borgvliet/Langeweg en Gageldonk. Veraart heeft zich een tiental jaar afzijdig gehouden van de Bergse PvdA. Viel onder meer op doordat ze als raadslid zwangerschapsverlof nam, vijftien jaar voordat politiek Den Haag bereid was na te denken over een regeling voor zwangere politici. Adriënne Veraart geldt als beheerst, betrouwbaar en standvastig. Ze kwam in het verleden hevig in botsing met PvdA-voorman Piet van den Kieboom omdat hij in haar ogen wijk Oost liet vallen.



Arnold Hagenaars wordt de nieuwe wethouder van financiën en ruimtelijke ordening. Hagenaars krijgt er een nieuwe, nu nog niet bestaande portefeuille bij: grote projecten. Dat betekent dat hij politiek de eerst verantwoordelijke wordt voor bijvoorbeeld nieuwbouwwijk Bergse Haven. Hagenaars is een PvdA’er van de oude stempel, die de lange mars door de partij heeft gelopen. Al vanaf de jaren tachtig is Hagenaars actief voor de Partij van de Arbeid. Eerst als bestuurslid (penningmeester), daarna als duo-raadslid, raadslid en uiteindelijk fractievoorzitter. Hagenaars werkt bij de belastingdienst in Roosendaal en heeft daar een belangrijke vertrouwenspositie. Hij behandelt onder meer de belastingaangiftes van andere belastingambtenaren. Een van de belangrijkste politieke verdiensten van Hagenaars is dat hij het minimabeleid overeind wist te houden, ondanks het voorstel van PvdA-wethouder Piet van den Kieboom om daar fors op te bezuinigen. In de roerige periodes van de Bergse PvdA-afdeling, bleef Hagenaars telkens overeind. Hij hoorde niet tot een van de twee kampen die elkaar op leven en dood bestreden.



Maarten van Eekelen leek te zijn voorbestemd om de eeuwige tweede viool te spelen binnen GBWP. De Lepelstrater gaat straks over de uitkeringen, de reïntegratie van mensen zonder werk, de wijk- en buurthuizen en het verenigingsleven.



Van Eekelen is een verenigingsman bij uitstek en zelf zeer actief in Lepelstraat. Als oudste lid van het nieuwe college van B en W – Van Eekelen is 62 – begint hij aan een zware klus. Van Eekelen geldt als vertegenwoordiger van de werknemersvleugel binnen GBWP. Hij pleitte als raadslid vaak voor uitkeringsgerechtigden en mensen met een handicap. Maar hield als fractievoorzitter telkens de vinger op de knip want verhoging van belastingen was voor Van Eekelen onaanvaardbaar.



Sander Siebelink gaat zich als wethouder bezighouden met riolering, groenbeheer, onderwijs en parkeren. Siebelink is een van de trouwste steunpilaren van Ton Linssen en is een van de beste woordvoerders in de Bergse raad. Siebelink hoort tot de uitgesproken hardliners binnen Lijst Linssen. Terwijl vice-fractievoorzitter (straks fractievoorzitter) Jac. van Es brandjes probeert te blussen en naar compromissen met andere partijen zoekt, loopt Siebelink vaak met de lucifers rond. Hij zette zich als raadslid hevig af tegen het minderhedenbeleid en vooral de PvdA. De Joost Eerdmans van de Bergse politiek dus. Siebelink was jarenlang bedrijfsleider van de Roxy-bioschoop en is nu leraar op een middelbare school.



Ton Linssen is het spreekwoordelijke voorbeeld van de krantenjongen die miljonair werd. Alleen klom Linssen op van kleine handelaar tot organisator van beurzen. Linssen is de enige nieuwe wethouder die zelf in het verleden wethouder is geweest, zij het kort. Linssen is een populist van het zuiverste water. Geeft blijk van een groot sociaal gevoel, maar wel vaak op de momenten dat het hem zelf politiek ook niet slecht uitkomt. Dook jaren geleden plotsklaps op bij de ouderenpartijen die toen vechtend over straat gingen. Was verder betrokken bij Nederland Mobiel en had een korte flirt met Pim Fortuyn. Linssen regeert over zijn eigen partij als een tribuun die alles bepaalt. Hij luistert wel naar zijn belangrijkste adviseurs, maar het is Ton die bepaalt. Linssen gaat straks over de binnenstad, de veiligheid, voorlichting en economische zaken.