De gruwelijke gevolgen van de Turkije-deal waarmee Diederik Samsom zichzelf feliciteert

Diederik Samsom, als leider van de PvdA verantwoordelijk voor een coalitie met de VVD in het kabinet Rutte 2 en de daarop volgende ondergang van zijn partij, pochte woensdag in zijn column in de Volkskrant over de Turkije-deal die hij in 2015 mede tot stand bracht. Volgens dat akkoord worden vluchtelingen die via Turkije de Europese Unie weten te bereiken opgepakt en teruggestuurd. Turkije ontvangt daarvoor miljarden euro's aan premiegeld.

Samsom schrijft:

De Turkijedeal was een plan van links. Voorgesteld door linkse politici, omarmd door centristen als Merkel en Rutte, en uitgevoerd door linkse regeringen die zich in de frontlinie van de migratie bevonden, zoals Griekenland, Oostenrijk, Italië en Frankrijk. Terwijl de zelfbenoemde hardliners op migratie niet verder kwamen dan holle taal over gesloten grenzen en terugduwen van vluchtelingenboten. Het moge dan bon ton zijn om tegenwoordig te roepen dat ‘links geen verhaal heeft op migratie’, de werkelijkheid is dat links het afgelopen decennium veel meer voor elkaar kreegom grip op migratie te krijgen dan rechts.

Vrijdag wordt door uitgebreid onderzoek van NRC in samenwerking met een reeks internationale media duidelijk hoe gruwelijk en onmenselijk de gevolgen van de Turkije-deal zijn. Zo zijn er met geld van de EU tientallen uitzetcentra uit de grond gestampt waar vluchtelingen worden geterroriseerd en geïntimideerd. In minstens een geval overleed een vluchteling na mishandeling door bewakers. NRC tekent bijvoorbeeld het relaas op van een man, voormalig medewerker van de beroemde reddingsbrigade Witte Helmen, die gedwongen wordt een verklaring te tekenen dat hij 'vrijwillig terugkeert naar Syrië'.

Hoewel de situatie per centrum kan verschillen, komen slechte omstandigheden en verschillende vormen van mishandeling op grote schaal voor, blijkt uit interviews met veertien advocaten die de centra bezoeken, drie (ex-)personeelsleden en bijna veertig (ex-)gedetineerden. Die laatste groep zag tezamen bijna driekwart van de centra. Alle drie de personeelsleden (twee huidig en één voormalig) zeggen dat de centra „erger zijn dan gevangenissen”. „De hygiëne is erbarmelijk, het eten vreselijk, alles is vies en de gebouwen zijn overvol”, zegt een tolk die in meerdere centra werkt. Bovendien is het personeel zo vermoeid en overwerkt, zegt een ander huidig personeelslid, „dat veel van hen buitenlanders enkel als nummers zien”. (…) Ongeveer de helft van de gedetineerden die we spraken zegt te zijn geslagen en zo’n driekwart zegt getuige te zijn geweest van zulk geweld. Vier van hen, plus twee advocaten, hebben het over ‘koelruimtes’ waarin ‘speciale gevallen’ worden toegetakeld of ijswater over zich heen krijgen. 

De EU komt de Turkije-deal zelf ook helemaal niet na. Naar buiten toe was er om de bezorgde kiezers gerust te stellen zogenaamd een regeling die er toe moest leiden dat vluchtelingen langs normale weg asiel zouden kunnen aanvragen. Daar is in de praktijk geen sprake van.

De afspraak bij de Turkijedeal was dat de EU per teruggestuurde Syriër een andere via legale wegen zou opvangen, maar in de praktijk kwam hiervan weinig terecht en hebben EU-landen via deze weg sinds 2016 slechts zo’n 40.000 Syriërs ‘hervestigd’ − ongeveer 1 procent van het aantal in Turkije.

Samsom, die er om bekend staat dat hij amper in staat is ongelijk te bekennen, kan als goed ingevoerd politicus en beleidsmaker op de hoogte zijn van de desastreuze situatie:

Organisaties als Amnesty International en Human Rights Watch rapporteren al sinds 2015 over illegale deportaties en de situatie in de door de EU gefinancierde uitzetcentra. „Iedereen weet ervan. Mensen sluiten hun ogen”, zegt een voormalig ambtenaar bij de Europese Commissie, die desgevraagd bevestigt dat er bij de Commissie „constante zorgen” bestaan over de juridische risico’s van de EU-financiering. (…) „Het is een totale mislukking”, zei één van die diplomaten over het EU-beleid om te investeren in de Turkse uitzetcentra. „Niet alleen in termen van mensenrechten, maar zelfs in termen van migratiebeheer.”

Ook in de EU zelf zijn vluchtelingen niet veilig. The Guardian onthult hoe bruut Kroatische grenswachten tekeer gaan tegen migranten. Ze worden niet alleen met geweld teruggedreven bij de grens van de EU-lidstaat maar ook worden hun persoonlijke bezittingen, zoals telefoons, afgenomen en verbrand. Op die telefoons staan vaak videobewijzen van het grove geweld dat de grenswachten gebruiken. De zogeheten pushbacks zijn in strijd met de regels van de Europese Unie zelf maar al jaren praktijk. Kroatië ontkent en beweert dat het geweld tegen de migranten gepleegd wordt door mensensmokkelaars.

Bij ander geweld kijkt de EU weg. In EU-lidstaat Polen bijvoorbeeld zijn knokploegen actief die georganiseerd op migranten jagen meldt de VRT:

"De mannen worden opgedeeld in patrouilles, echt bijna een militaire structuur met een tiental ‘strijders’. Die gaan op zoek naar migranten", legt Peirs uit. Daarbij zijn vooral migranten met een zwarte huidskleur, die om economische redenen migreren, de dupe. "Die vallen op. Dat is minder het geval voor Georgiërs, Azeri’s of Wit-Russen, die massaal naar Polen kwamen omwille van politieke onderdrukking." (...) De huidige regering, onder leiding van Donald Tusk, grijpt voorlopig niet in. "Het idee heerst dat het vanzelf wel zal doven", zegt Peirs.

VRT-correspondent Marc Peirs vertelt er over in onderstaande podcast: