Genoeg plannen, maar hoe bereik je eenzame ouderen

Met haar rolstoel schommelt Nollie de Kruif (90) op de maat van de muziek naar voren en naar achteren. Haar hoofd knikt mee op de melodie van De schuit van blonde Arie. „En altijd komen er schepen, Aan Katendrecht voorbij”, galmt het door de serre van het seniorencomplex De Parkflat in Schiebroek. Zestien oudere vrouwen en twee mannen zingen uit volle borst. Muzikant Eddy Versloot begeleidt de zangers en houdt het tempo erin. „Ik vind het heerlijk”, glundert De Kruif in de pauze. „Ik kan eigenlijk helemaal niet zingen, maar toch vind ik het geweldig om mee te doen.”

De Kruif is het oudste lid van het koor in De Parkflat, al zijn alle zangers op leeftijd. Het repertoire bestaat de donderdagmiddag uit zeemansliederen en oud-Hollandse klassiekers. „Ik word vrolijk van die liedjes”, zegt Lena Breejen (88) na afloop. „Het roept herinneringen op van toen ik jong was.” Breejen geniet niet alleen van het zingen zelf. Ook de gezelligheid vindt ze belangrijk. „Het is niet leuk als je hele dagen alleen in huis zit. Vanavond pak ik de auto om mee te doen met de bingo in de Akropolis. (een verzorgingshuis in Hillegersberg, red.)”

In Rotterdam is 62 procent van de 75-plussers eenzaam. Ongeveer een kwart van de ouderen heeft nauwelijks of geen netwerk. Naast zingen, bestaan er in Rotterdam tientallen projecten, initiatieven en acties zoals dansles, wandelvoetbal en bijvoorbeeld een avondvierdaagse om senioren uit hun isolement te halen.

Het onopgemerkte overlijden van Bep de Bruin in Delfshaven, zij lag tien jaar in haar woning, was aanleiding voor het vorige stadsbestuur om de eenzaamheid onder ouderen aan te pakken. Onder leiding van oud-wethouder Hugo de Jonge (CDA) werd de campagne ‘Rotterdammers laten elkaar niet alleen’ opgetuigd. „Door de campagne zijn inmiddels heel veel mensen, bedrijven en instanties aangehaakt”, zegt de huidige wethouder zorg Sven de Langen (CDA). „Iedereen kan zich voorstellen hoe het is om je eenzaam te voelen.”

Hoewel de cijfers nog steeds alarmerend hoog zijn, daalde het aantal eenzame ouderen in Rotterdam de afgelopen jaren met 3 procent. Dankzij de vele projecten en initiatieven die werden georganiseerd, maar ook door de 9.000 huisbezoeken die door de gemeente werden afgelegd bij 75-plussers. De daling is een prestatie want elders in het land steeg de eenzaamheid onder ouderen juist. Hugo de Jonge, inmiddels minister van Volksgezondheid nam de Rotterdamse eenzaamheidsaanpak mee naar Den Haag.

De komende jaren wil De Langen het aantal eenzame ouderen in Rotterdam met nog eens 3 procent terugdringen. Op 10 juli wordt daarom het nieuwe ‘masterplan’ gepresenteerd genaamd ‘Er toe doen’. „We kijken daarbij vooral naar wat de oudere nog wél kan”, zegt de CDA’er. Bijvoorbeeld vrijwillig meehelpen in de speeltuin of zelf vaker de deur uit gaan. De Langen: „Ook willen we Rotterdammers al op jongere leeftijd aanmoedigen om hun netwerk te versterken zodat zij daar later op terug kunnen vallen.”

De gemeente gaat daarnaast met werkgevers in gesprek. „Een belangrijk moment waarop ouderen eenzaam worden, is als zij met pensioen gaan”, zegt De Langen. „Werkgevers kunnen mensen helpen zich voor te bereiden op die overgang.” De komende jaren groeit de groep ouderen in Rotterdam. „In 2035 is één op de vijf Rotterdammers ouder dan 65 jaar. Daar moeten we ons als stad op voorbereiden.”

Het verdwijnen van restaurants is moeilijk te rijmen met het beleid

Sociale contacten opdoen is een belangrijk doel van Rotterdam in Koor. Het idee om met zingen de eenzaamheid te bestrijden onder ouderen, is afkomstig van Rotterdammer Edwin van Viegen (ook verantwoordelijk voor surfproject RiF010). „Op de verjaardag van mijn dochter speelde een vriend ‘Lang zal ze leven’ op zijn gitaar. Mijn moeder van 85 jaar leefde helemaal op en zong meteen mee.” Die reactie inspireerde hem een plan te schrijven waarbij muziek wordt ingezet tegen eenzaamheid onder ouderen. Via CityLab010 kreeg hij 24.950 euro subsidie om zijn plan te realiseren.

Sinds januari zijn de eerste koren actief. Inmiddels zijn er negen zanggroepen waar in totaal ongeveer 250 ouderen iedere week een uurtje zingen, begeleid door een professionele muzikant. „We zien nieuwe vriendschappen ontstaan”, zegt Van Viegen. „Ouderen die samen zingen, gaan ook samen boodschappen doen of breien.”

De vrouwen, en een enkele man, bij Rotterdam in Koor brengen Rotterdamse en Nederlandse klassiekers ten gehore. De leden betalen een bijdrage van 1 euro om mee te zingen. „Van dat geld houden we ook de kleinere koren in stand”, zegt de initiatiefnemer. Om de koren onder de aandacht te brengen zou hij graag ieder jaar een concert in de Laurenskerk willen houden. Ook Van Viegens moeder Hennie zingt sinds begin dit jaar mee met het koor in de Parkflat.

Werven van eenzamen

Ook de Rotterdamse welzijnsorganisaties werken samen om eenzaamheid aan te pakken, in Coalitie Erbij Rotterdam. Inmiddels zijn honderd bedrijven en instellingen aangesloten. In meerdere wijken gaan getrainde vrijwilligers gedurende een langere periode een relatie aan met ouderen. „Die vrijwilligers zijn niet direct uit op het oplossen van de problemen maar door de relatie en de aandacht kunnen problemen verzachten en soms inderdaad oplossen”, zegt voorzitter Veronique Vaarten. Hulp betekent soms ook het bijstellen van verwachtingen van ouderen zelf. „Het is niet leuk, toch hoort eenzaamheid bij het leven.”

Ook helpt de coalitie anderen die activiteiten tegen eenzaamheid organiseren; ieder jaar zijn er ongeveer honderd van dat soort evenementen. Bedrijven organiseren bijvoorbeeld een diner of een bezoek aan het ABN Amro Tennis toernooi. Maar het werven van eenzame deelnemers voor de uitstapjes is lastig, zegt Vaarten, ook omdat er een taboe rust op eenzaamheid. „We zeggen dus niet ‘als je eenzaam bent, ga dan mee’, want dan meldt niemand zich aan.”

Ondanks het beleid van de gemeente en de inzet van Coalitie Erbij is de eenzaamheid in de Parkflat in Schiebroek juist toegenomen afgelopen jaar, zeggen Leen de Vries en Gied van Dongen, beiden lid van de bewonerscommissie én van het koor. „De meeste activiteiten zijn verdwenen en ons restaurant is overgenomen”, zegt Van Dongen. „De sjeu is er helemaal uit”, voegt De Vries toe. „Het is hier nu een dooie boel.” Volgens beide bewoners is eenzaamheid inmiddels ‘een steeds groter probleem’ in de Parkflat. „Ik zie vaak bewoners op de overloop rondhangen om te zien of er iemand is om een praatje mee te maken”, zegt De Vries.

Gesloten restaurants

Leefbaar-raadslid Michel van Elck herkent dit beeld en zegt dat steeds meer restaurants en voorzieningen verdwijnen uit ouderenflats. Onlangs stelde hij schriftelijke vragen over de dreigende sluiting van restaurant De Gulle Gans in de Gerard Goossenflat Ommoord. „Je ziet dat veel ouderen juist door de voorzieningen gekozen hebben voor een bepaalde woning”, zegt Van Elck. „Ze genieten ervan gezellig met z’n allen te eten. Maar als het restaurant verdwijnt, verhuizen ze niet meer zo snel. De ouderen mogen dan blij zijn als ze een diepvriesmaaltijd kunnen opwarmen en opeten in hun eigen flat.” Eerder stelde Van Elck vragen over het verdwijnen van seniorenrestaurants in Ommoord, Nesselande en Oosterflank.

De restaurants en activiteiten werden bekostigd vanuit de zogenoemde zorginfrastructuurgelden, zegt een woordvoerder van Humanitas. „Het ministerie Volksgezondheid heeft deze in 2017-2018 afgeschaft.” Sinds januari 2018 is de gemeente verantwoordelijk voor een goede infrastructuur voor ouderen, zegt Van Elck. Hij vindt het verdwijnen van restaurants moeilijk te rijmen met het beleid van de gemeente tegen eenzaamheid. „De sluiting van dit soort restaurants werkt eenzaamheid juist enorm in de hand.”

De gemeente begrijpt dat ouderen ‘boos en verdrietig’ zijn als restaurants of activiteiten verdwijnen. Volgens wethouder De Langen is het niet aan de gemeente om de restaurants open te houden. „Maar wij vinden dit soort ontmoetingsplekken wel belangrijk. Juist in de strijd tegen eenzaamheid.” De gemeente is daarom in gesprek met zorgorganisaties en corporaties om op een aantal plekken in Rotterdam een zogenoemd ouderenhub te openen. „Een woonvoorziening met goede voorzieningen zoals restaurants”, zegt De Lange. Ook dit plan wordt uitgewerkt in het Masterplan ‘Er toe doen’.

Het werven van eenzame deelnemers voor de uitstapjes is lastig

Gedragsdeskundige

De Vries en Van Dongen zijn inmiddels zelf maar aan de slag gegaan om een aantal activiteiten nieuw leven in te blazen. „Daarvoor zijn we als bewonerscommissie in gesprek met Opzoomer Mee”, zegt De Vries. „Bijvoorbeeld om financiën te vinden voor bloemschikken en klaverjassen.” Want veel bewoners hebben het niet breed en kunnen zelf lang niet altijd een bijdrage leveren, weet hij. Het tweetal is blij met het wekelijkse koor en zingt zelf mee ‘om het goede voorbeeld te geven’. „Zingen zorgt voor aanspraak”, zegt Van Dongen. Het helpt om de oudere bewoners uit hun isolement te halen, voegt De Vries toe.

Dat is een van de redenen dat CityLab010 besloot het project financieel te ondersteunen. „De initiatiefnemer wil een gedragsdeskundige inzetten om de muzikanten te trainen zodat zij eenzame ouderen beter kunnen herkennen en hen over kunnen halen om mee te zingen”, zegt Manon Michielsen van Citylab010. „Dat vonden wij een bijzonder aspect. Je kunt wel van alles organiseren, maar je moet er ook voor zorgen dat eenzame mensen er daadwerkelijk gebruik van maken.”

Sommige zangers hebben daar inderdaad een klein beetje aanmoediging bij nodig. Een oudere vrouw in een groene trui blijft rondhangen bij de ingang van de serre. Breejen wenkt haar om binnen te komen. Van de eerste zeemansliederen leest ze alleen de tekst mee. Bij ‘Kleine kokette Katinka’ klinkt een timide refrein. „Ik kon vroeger op school ook niet zingen”, fluistert ze tussen de liedjes door tegen haar koorbuurvrouw. „Het was altijd vals.” Haar bezwaren worden direct weggewuifd. „Joh, hier maakt dat helemaal niets uit.”