1.

Pengenalan Anatomi dan Fisiologi

2. Sistem Rangka 3. Sistem Otot Rangka 4. Sistem Saraf 5. Sistem Tenaga

1.1 Pengenalan Anatomi Dan Fisiologi

Anatomi Kajian terhadap struktur-struktur tubuh badan dan perkaitan antara setiap struktur tersebut.

Fisiologi
Kajian tentang fungsi struktur tubuh

1.2 Organisasi Struktur Manusia

Aras struktur paling rendah adalah aras kimia. Atomatom bergabung membentuk molekul-molekul seterusnya bercantum secara khusus untuk membentuk pelbagai jenis sel yang menjalankan tugas yang berbeza. Semua sistem organ membentuk organisma yang mewakili aras tertinggi organisasi struktur iaitu aras organisme

1.2.2 Hubungkait Sistem Tubuh

Setiap sistem mestilah berfungsi dengan berkesan dan bertindak secara harmoni dengan sistem lain untuk kemandirian organisma.

Unit 2 - SISTEM RANGKA

2.1 Komponen Sistem Rangka Sistem rangka mempunyai pelbagai fungsi tubuh. Sistem ini terdiri daripada tulang-tulang dan struktur-struktur sokongan seperti ligamen, kartilej dan sendi. Terdapat 206 ketul tulang pada rangka manusia. Tulang-tulang ini mempunyai lapisan luaran yang kuat, keras, tebal dan bahagian tengah berongga yang mengandungi sum-sum.

RANGKA MANUSIA

LIGAMEN
Ligamen adalah tisu berfiber yang

menyambungkan dua atau lebih tulang atau rawan yang boleh bergerak. Ligamen memberisokongan dan kekuatan kepada sendi

TENDON
Sejenis tisu berfiber tidak kenyal yang sangat kuat. Tendon melekatkan otot pada tulang dan juga pada otot yang lain. Apabila otot berkontraksi tendon yang terdapat

pada hujung otot akan menarik tulang. Hal ini menyebabkan pergerakkan pada tulangtulang yang membentk sendi.

KARTILEJ
Kartilej adalah tisu yang kurang keras dan

lebih fleksibel daripada tulang.

Kartilej menyaluti hujung-hujung tulang

yang membentuk sendi.

2.2 FUNGSI SISTEM RANGKA

Terdapat lima fungsi asas bagi sistem rangka iaitu:

(i) Sokongan Tulang rangka membentuk kerangka tegar bagi pelekatan tisu-tisu lembut dan organ-organ tubuh. Contoh : Otot rangka dilekatkan pada tulang-tulang rangka. (ii) Perlindungan Tengkorak, kolum vertebra, sangkar rusuk dan kaviti pelvik melingkari dan melindungi organ-organ penting. Contoh : Tengkorak melindungi otak

(iii) Pergerakan Tulang-tulang bertindak sebagai tuas apabila otot-otot yang melekat padanya menguncup lalu menghasilkan gerakan berpaksi pada sendi. Contoh : Sendi siku ulna dan humerus (iv) Pembentukan sel-sel darah Sum-sum merah tulang orang dewasa menghasilkan selsel darah merah, putih dan platlet. Tulang-tulang yang terlibat adalah sternum, sebahagian daripada pelvis, femur dan humerus.

(v) Penyimpanan mineral Sebahagian besar dari matriks tulang terdiri daripada kalsium dan fosforus. Mineral ini menjadikan tulangtulang tegar dan rintang terhadap tekanan. Mineral-mineral ini boleh dikeluarkan untuk kegunaan bahagian lain tubuh apabila diperlukan. Contoh: Kekurangan kalsium dalam diet, menyebabkan kalsium dikeluarkan untuk kegunaan bahagian tulang yang lain seperti untuk penguncupan otot.

2.3 KLASIFIKASI TULANG

2.3.1 Tulang panjang Tulang-tulang dalam kumpulan ini secara umumnya lebih panjang, lebar dan berfungsi sebagai tuas. Kebanyakan daripada tulang-tulang panjang adalah tulang-tulang mampat.
Contoh: Tulang pada tangan (humerus, radius, ulna,

metakarpal dan falanges) dan kaki (femur, tibia, fibula, metatarsal, falangus) kecuali pergelangan tangan dan pergelangan kaki. (Rujuk Rajah 2.13 m/s 80)

2.3.2 Tulang pendek Secara umumnya tulang-tulang pendek berbentuk kiub dan didapati di ruang-ruang yang tertutup. Tulang-tulang ini berperanan memindahkan daya. Tulang-tulang ini berongga.
Contoh : Tulang-tulang pergelangan tangan

(karpal) dan pergelangan kaki (tarsal).(Rujuk Rajah 2.14 m/s 81)

2.3.3 Tulang leper/pipih Tulang-tulang ini berbentuk pipih, nipis dan melengkung. Tulang-tulang ini berfungsi sebagai tempat pelekatan otot-otot dan melindungi organ-organ di bawahnya. Contoh : Tulang-tulang kranium, rusuk dan sternum. (Rujuk Rajah 2.15 m/s 81) 2.3.4 Tulang tak sama bentuk Tulang-tulang tak sama bentuk berfungsi sebagai tempat pelekatan otot atau artikulasi. Contoh : tulang-tulang vertebra (servikel, torasik, lumbar, sekrum dan koksiks) dan tulang telinga tengah (stapes, inkus, maleus).(Rujuk Rajah 2.16 m/s 81)

2.4 STRUKTUR TULANG PANJANG

Tulang panjang terdiri dari diafisis dan dua epifisis.

2.4.1 Epifisis terletak pada kedua-dua hujung tulang panjang. Setiap epifisis terdiri dari lapisan nipis tulang mampat yang melingkari kawasan tulang yang berongga. Epifisis dan diafisis terpisah oleh plat epifiseal merupakan kawasan aktiviti pembiakan sel-sel yang terlibat dalam tumbesaran tulang secara memanjang. Plat epifiseal ini digantikan dengan garisan epifiseal apabila tumbesaran tulang terhenti pada akhir remaja. 2.4.2 Diafisis adalah tulang mampat yang disaluti dan dilindungi membran tisu penghubung berfiber yang dikenali sebagai periosteum. Diafisis melingkari kaviti medulari yang mengandungi sum-sum kuning tulang.

2.4.3 Periosteum mempunyai lapisan luar bergentian dan lapisan dalam bersel. Melainkan di antara kaviti sendi, lapisan superfisial tulang panjang yang melindungi semua tulang panjang dibaluti oleh periosteum.
Periosteum:

(i) mengasingkan tulang daripada tisu-tisu di sekelilingnya. (ii) menyediakan laluan peredaran dan pembekalan saraf. (iii) terlibat secara aktif dalam pertumbuhan dan pembaikan tulang.

CONTOH STRUKTUR TULANG PANJANG

2.5 PERKEMBANGAN TULANG

2.5.1 Pembentukan Tulang
(i) Sel-sel tulang

Tulang terdiri dari sel tulang fiber-fiber kolagen dan bahan matriks bermineral padat. Sel-sel pembentuk tulang yang dikenali sebagai osteoblas merembes fiberfiber yang memerangkap mineral. Sel-sel tulang yang dilingkari mendapan mineral ini kemudiannya menjadi sel-sel matang yang dikenali sebagai osteosit. Tulang juga mempunyai osteoklas iaitu sel-sel yang melarutkan tulang. Osteoblas dan osteoklas bersamasama bertindak untuk sentiasa mengubah ketumpatan dan bentuk tulang. Osteoblas lebih aktif pada mereka yang muda sementara osteoklas pula lebih aktif pada mereka yang berumur.

(ii) Osifikasi tulang (Rujuk Rajah 2.18 m/s 83) Tulang dibina dari kartilej dan tulang. Pada embrio, kebanyakan dari tulang-tulang rangka terbina dari kartilej hailin. Kartilej hailin ini kemudiannya digantikan dengan tulang pada kanak-kanak. Proses pembentukan tulang atau osifikasi bagi kebanyakan tulang rangka melibatkan dua peringkat. Pada peringkat pertama, osteoblas menyaluti sepenuhnya model kartilej hailin dengan bahan matriks bermineral. Ini mewujudkan tulang-tulang yang berkartilej di sebelah dalam dan bertulang sebenar disebelah luar. Pada peringkat yang berikutnya, model kartilej hailin disebelah dalam tulang tersebut dilarutkan oleh osteoklas untuk membentuk kaviti medulari. Kebanyakan dari model kartilej hailin telahpun digantikan dengan tulang sewaktu bayi dilahirkan. Kecuali dua kawasan pada tulang iaitu kartilej artikular yang menutup kedua-dua hujung tulang dan plat epifiseal

2.5.2 Tumbesaran tulang Arah tumbesaran Tumbesaran tulang berterusan sehingga remaja. Plat epifiseal adalah kawasan bagi tumbesaran secara memanjang bagi tulang-tulang panjang semasa kanakkanak. Semasa tumbesaran, sel-sel pada plat epifiseal membahagi secara mitosis dan memanjangkan tulang. Semasa proses ini berlaku osifikasi terus terlaksana pada kedua-dua hujung epifisis. Pada akhir akil baligh, bila mana tumbesaran tulang hampir lengkap, hormon-hormon seks merencatkan pembahagian sel-sel pada plat epifiseal. Keadaan ini menyebabkan plat epifiseal menjadi nipis. Apabila tumbesaran secara memanjang terhenti pada umur 18 tahun, sel-sel pada plat epifiseal berhenti membiak tetapi osifikasi terus berlaku sehingga lapan tahun selepas itu. Pada peringkat ini diafisis bersatu dengan epifisis dan garisan epifiseal menggantikan plat epifiseal. Semasa tumbesaran, diameter tulang juga bertambah. Pertambahan ini adalah kesan dari pertambahan beban ke atas tulang.

2.5.3 Keperluan mineral, vitamin dan hormon. Keperluan untuk tumbesaran tulang secara normal Garam mineral (i) Kalsium dan fosfat diperlukan untuk tumbesaran tulang.

(ii) Kedua-dua garam mineral ini diperlukan untuk tumbesaran dari segi pertambahan saiz dan berat tulang sejak di peringkat pra natal lagi.

3. Sistem Otot Rangka

1. Fungsi sistem otot rangka 2. Jenis-jenis otot 3. Ciri-ciri otot 4. Lekatan 5. Interaksi otot 6. Penguncupan otot 7. Tone otot 8. Halaju penguncupan

Otot-otot Rangka Utama

Kepala dan leher Frontalis Masseter sternokleidomastoid Lengan Deltoid Bicep Fleksor karpi

Otot-otot Rangka Utama

Badan Diafragma Rektus abdominis Kaki Gluteus maximus Sartorius Tibialis antika Peroneus longus

Sistem Rangka
Fungsi
Menyokong struktur badan Melindungi organ dalaman Tempat lekatan otot Tempat simpanan mineral, kalsium dan fosforus Tempat hemopoiesis untuk pembentukan sel darah

Klasifikasi
Panjang Pendek

Leper
Tidak tentu bentuk

Sistem Rangka
Struktur tulang panjang
Diafisis Epifisis

Salur medulari
Tulang padat Tulang berongga

Periosteum

Sistem Rangka (samb)

Perkembangan tulang Tulang panjang tumbuh dari diafisis ke epifisis Sel-sel yang terlibat dalam pembentukan tulang

Osteoblas sel-sel yang membina tulang baru Osteoklas sel-sel yang mengeluarkan enzim yang mencerna mineral tulang kepada kalsium dan fosforus Osteosit satu sel tulang

Sistem Rangka
Komponen-komponen tulang
Rangka aksial - Terdiri dari tulang-tulang tengkorak,

vertebra, sternum, rusuk dan hoid

Tengkorak kranial (8) dan fasial (14)

Kranial: frontal, parietal, temporal, oksipital, ethmoid & sfenoid Fasial: nasal, maksila, mandibel, lakrimal, zigomatik & palatin

Vertebra servikel (7), torasik (12), lumbar (5) sakrum (1) dan koksi (1) Rusuk benar (7), palsu (3) & terapung (2)

Sistem Rangka
Rangka apendikular terdiri dari lengkungan bahu, lengan, pergelangan tangan, tangan, lengkungan pelvik, kaki dan pergelangan kaki.

Lengkungan bahu: klavikel (2) & skapula (2) Lengan: humerus (2), radius (2), ulna (2) Tangan: karpal (16), metakarpal (10), falang (28) Lengkungan pelvik: ilium, iskium & pubis Kaki: femur, tibia, fibula Pergelangan kaki: tarsal Tapak kaki: metatarsal & falang

Sistem Rangka
Sendi
Titik pertemuan atau artikulasi antara

dua tulang Struktur sendi Kartilej artikular Kapsul artikular Ligamen Tendon

Sistem Rangka
Jenis-jenis sendi
Diartroses pergerakan bebas; cth:

bola dan soket, engsel Amfiartroses pergerakan terhad cth;simfisis pubis Sinartroses tiada pergerakan, cth: sutura

Sistem Rangka
Jenis Pergerakan
Fleksen Ekstensen Abduksen Aduksyen Sirkumduksi Putaran

Pronasi
Supinasi

Vitamin (i) Vitamin A, D dan C diperlukan untuk tumbesaran tulang. (ii) Vitamin D merangsang penyerapan serta mengangkut kalsium dan fosfat ke dalam tulang. Ini membolehkan struktur menjadi lebih kuat. (iii) Vitamin A dan C pula diperlukan untuk tumbesaran dan membaiki tisu-tisu tulang yang rosak. Hormon (i) Hormon-hormon tiroid, hormon tumbesaran dan hormon seks diperlukan untuk tumbesaran tulang.

2.6 Jenis-jenis Sendi

Sendi adalah tempat pertemuan dua tulang yang bersebelahan. Terdapat tiga jenis sendi pada manusia iaitu i. sendi tanpa gerak(synarthroses) ii. sendi yang mempunyai gerakan terhad (amphiarthroses) iii. sendi yang boleh bergerak bebas (diathroses).

2.6.1 Sendi Berdasarkan Fungsi

Jenis Sendi Sinovial

Jenis Sendi Sinovial

Jenis Sendi Sinovial

Ciri-ciri
Kebolehujaan
Kebolehkuncupan Kebolehpanjangan Kebolehanjalan

Fungsi Sistem Otot

Menghasilkan Pergerakan
Mengekalkan postur

Menstabilkan sendi
Menghasilkan haba

(Rujuk Rajah 2.23 dan 2.24 m/s 92)

Interaksi Otot-Otot dalam Pergerakan Rangka

Agonis
Antagonis

otot penggerak utama otot yang menghasilkan pergerakan

yang berlawanan Sinergis otot yang membantu otot penggerak utama

Rujuk Teks m/s 100

Lekatan
Lekatan proksimal
Lekatan otot pada tulang atau tisu penghubung yang

lebih hampir dengan batang tubuh origin

Lekatan distal
Lekatan otot pada tulang atau tisu penghubung yang

lebih jauh dari bantang tubuh Insertion (Rujuk Rajah 2.29 m/s 98) (Rujuk Jadual 2.2 m/s 98 dan 99) - Cth lain

Penguncupan Otot
Isometrik tiada perubahan pada panjang otot
Isokinetik penguncupan fiber otot dengan halaju

penguncupan yang tetap

Isotonik penguncupan fiber otot yang

menghasilkan daya yang tetap di sepanjang julat pergerakan Rujuk m/s 101 dan 102

 Otot sentiasa dalam keadaan sedikit menguncup dan

Tone Otot

bersedia untuk meregang

Penguncupan isotonik Otot memendek dan menguncup Penguncupan isometrik Ketegangan meningkat tapi otot tidak memendek Atrofi Otot mengecil sebab tidak digunakan Hipertrofi Saiz fiber otot meningkat disebabkan oleh terlebih guna

Halaju penguncupan
Fiber sentak cepat

Fiber jenis II, lebih besar dan berwarna putih

Fiber sentak lambat

Fiber jenis I, lambat dan berwarna merah

Rujuk m/s 103

Jenis-Jenis Otot
Otot rangka
Berjalur; banyak nukleus; melekat di tulang-tulang; boleh dikawal

- Cth rajah

Otot licin/ otot viseral

Tidak berjalur; satu nukleus, tidak boleh dikawal

- Cth rajah

Otot kardiak
Berjalur dan bercabang; tidak boleh dikawal; terdapat hanya

dijantung - Cth rajah (Rujuk Rajah 2.25 m/s 93)

4. Sistem Saraf
1. Klasifikasi sistem saraf
Saraf pusat Saraf periferi

2. Fungsi sistem saraf 3. Neuron 4. Ciri-ciri neuron 5. Struktur neuron 6. Sinaps dan transmisi impuls 7. Persimpangan Saraf Otot

Ciri-ciri neuron
Mudah terangsang (irritability)
Mudah mengalirkan impuls (conductivity)

Fungsi sistem saraf

I.

II.
III. IV.

V.

Terdiri dari otak, saraf tunjang dan saraf-saraf Fungsi utama: Mengintegrasikan rangsangan yang diterima Menterjemahkan rangsangan Mencetuskan pergerakan motor Menyimpan maklumat Menjana pemikiran dan ide

Neuron
Unit asas sistem saraf yang berstruktur dan berfungsi Mempunyai sambungan yang dikenali sebagai proses

atau fiber Fiber neuron:

Dendrites membawa utusan/maklumat ke badan sel
Axon membawa utusan /maklumat keluar dari badan

sel

Rajah : Transmisi impuls dari neuron motor ke otot rangka

Contoh lain

Neuron (samb)
Axon diselaputi oleh selaput mialin yang dikenali

sebagai neurilemma. Selaput ini mempercepatkan aliran impuls sepanjang axon; juga menghasilkan mialin yang melindungi axon Neuroglia sejenis saraf sel yang menebat, menyokong dan melindungi neuron

Sinaps Dan Transmisi Impuls

Impuls yang bergerak dari axon satu sel ke dendrite

sel yang lain dikenali sebagai sinaps Ruang antara sel ini dikenali sebagai klef sinaptik. Axon akan melepaskan neurotransmiter dan impuls akan melompat klef sinaptik satu sel ke sel lain

Struktur Neuron
Badan Sel Akson Dendrit

Rujuk m/s 110

Klasifikasi Sistem Saraf Sistem Saraf Pusat

Terdiri dari otak dan saraf tunjang Bahagian serebrum otak terbahagi kepada dua

hemisfera. Setiap hemisfera terbahagi kepada empat bahagian:

Frontal bahagian yang mengawal pergerakan otot Parietal bahagian deria rasa yang menerima rangsangan panas, sejuk, dsb Oksipital bahagian visual mengawal penglihatan Temporal bahagian auditori (pendengaran) dan olfaktori (hidu) Saraf tunjang Berfungsi sebagai pusat refleks dan laluan aliran impuls kepada dan daripada otak

Klasifikasi Sistem Saraf Sistem Saraf Periferi

Merangkumi kesemua saraf-saraf dalam badan
Satu bahagian khusus sistem ini dikenali sebagai sistem saraf autonomik Fungsi sistem saraf periferi
Mengawal aktiviti automatik badan Bertindak sebagai pusat refleks

Sistem Saraf Periferi

Saraf terdiri dari ikatan fiber saraf, sama ada sensori (aferen) atau motor (eferen). Sekiranya terdapat kedua-dua jenis saraf dalam satu ikatan ianya dinamakan sebagai saraf gabungan (internuncial) Saraf aferen membawa impuls dari deria rasa ke otak atau saraf tunjang; saraf eferen daripada otak / saraf tunjang ke otot / kelenjar

Sistem Saraf Periferi

Saraf kranial
Bermula di otak Khas untuk bahagian kepala dan leher 12 pasangan kesemuanya

Saraf spinal
Bermula di saraf tunjang dan melalui foramen di

vertebra Membawa maklumat dari dan ke saraf tunjang, otak dan bahagian lain badan Plexus rangkaian saraf spinal dan vena di bahagian tertentu badan

Arka Refleks