Pengenalan Bidang Morfologi STPM
Pengenalan Bidang Morfologi STPM
Pengenalan Bidang Morfologi STPM
lari, merupakan kata nama. Berdasarkan contoh pembentukan kata ini, morfem bertelah menukar kata nama lari menjadi kata kerja berlari. Dengan ini, morfem berdikatakan bahawa telah menjalankan tugas nahu (tatabahasa) dengan menukar kata
nama menjadi kata kerja.
Morfem terbahagi kepada morfem bebas dan morfem terikat. Morfem bebas ialah
morfem yang dapat berdiri sendiri sebagai satu kata dan mempunyai makna seperti
morfem lari pada kata berlari. Morfem terikat pula tidak dapat berdiri sendiri, sebaliknya
memerlukan bantuan morfem lain untuk membentuk kata. Hal ini terlihat pada morfem
mem- pada kata membaca atau morfem ke--an pada kata kecantikan.
Daripada contoh yang diberikan itu, didapati bahawa bentuk morfem terikat
sebenarnya terdiri daripada imbuhan. Namun demikian, terdapat satu lagi bentuk
morfem terikat yang bukan imbuhan, iaitu akar kata. Akar kata tidak bertaraf kata, tetapi
berpotensi untuk menerima imbuhan atau bergabung dengan kata lain untuk membentuk
kata seperti kata tawa pada kata tertawa dan tani pada kata majmuk pasar tani.
Sesuatu kata mungkin terbina daripada satu atau lebih daripada satu morfem. Kata
duduk, misalnya, terdiri daripada satu morfem, tetapi kata kedudukan mengandungi dua
morfem, iaitu apitan ke-..-an dan kata dasar duduk. Sebaliknya, kata berkedudukan pula
terdiri daripada tiga morfem, iaitu awalan ber-, apitan ke--an dan kata dasar duduk.
1.3 Konsep Alomorf
Istilah alomorf berasal daripada dua perkataan Yunani, iaitu allos yang bermaksud
lain dan morphe yang bermakna bentuk. Gabungan dua perkataan ini menghasilkan
kata alomorf yang bermaksud bentuk yang berlainan.
Dalam bidang morfologi, istilah ini merujuk kepada bentuk berlainan yang wujud
dalam sesuatu morfem atau di kenali sebagai varian morfem. Sebagai contohnya,
morfem meN- dalam bahasa Melayu mempunyai lima alomorf, iaitu me-, mem-, men-,
meng-, dan menge- manakala awalan kata kerja beR- mempunyai tiga alomorf, iaitu
ber-, be-, dan bel-.
Wujudnya alomorf-alomorf ini sebenarnya berdasarkan lingkungan-lingkungan yang
ditempati oleh sesuatu morfem. Berdasarkan lingkungan-lingkungan tersebut, Asmah
Haji Omar dalam bukunya, Nahu Kemas Kini, membahagikan alomorf lingkungan
kepada tiga jenis, iaitu alomorf lingkungan fonologi, alomorf lingkungan nahu,dan
alomorf lingkungan leksikal.
pelawat
ii-
pembuli
iii-
pendengar
iv-
pengurus
v-
pengecat
Alomorf yang digunakan pada perkataan-perkataan ini ialah bel- dan be-. Penggunaan
alomoft bel- dan be- ini ditentukan oleh perkataan-perkataan itu sendiri, bukannya oleh ciriciri fonologi atau nahu.
Contoh kata lain yang menggunakan alomorf lingkungan leksikal terdapat pada katakata pinjaman yang menerima imbuhan awalan meN-. Hal ini dapat dilihat dalam contoh
pembentukan kata yang berikut:
percaya
(bahasa Sanskrit)
mempercayai
perkasa
(bahasa Sanskrit)
memperkasakan
tafsir
(bahasa Arab)
mentafsirkan
terjemah
(bahasa Arab)
menterjemah
mengkodifikasikan
kritik
mengkritik
(bahasa inggeris)
1.4 Morfofonem.
Istilah morfofonem terbentuk daripada dua perkataan, iaitu morfologi dan fonem. Istilah
ini merujuk kepada fonem yang timbul dalam proses morfologi. Ia bermaksud proses
pembentukan kata pengimbuhan. Dalam bahasa Melayu, apabila sesuatu imbuhan
digandingkan engan sesuatu kata dasr, maka sesuatu fonem mungkin muncul dala proses
tersebut.
Sebagai contohnya, apabila kata dasar bantu menerima imbuhan awalan peN-, kata
tersebut akan menghasilkan perkataan pembantu, maka fonem /m/ muncul dalam proses
tersebut. Fonem /m/ inilah yang dikenali sebagai morfofonem.
Morfofonem yang timbul dalam contoh ini sebenarnya berdasarkan fonem awal kata
dasar yang menerima imbuhan tersebut. Hal ini dapat dilihat dalam contoh lain yang berikut:
peN- + derma penderma
(menimbulkan morfofonem /n/ berdasarkan fonem awal /d/ pada kata dasar derma).
peN- + guna pengguna
(menimbulkan morfofonem /n/ berdasarkan fenom awal /g/ pada kata dasar guna).
Bagi kata dasar yang terdiri daripada satu suku kata pula, dua morfofonem akan muncul
apabila kata dasar tersebut menerima awalan peN-. Hal ini dapat dilihat dalam contoh yang
berikut: peN- + cat pengecat ( menimbulkan morfofonem // dan // )
Semua contoh morfofonem yang diberikan itu wujud dalam bentuk ejaan dan sebutan.
Terdapat juga morfofonem yang wujud dalam sebutan sahaja dan tidak dilambangkan oleh
huruf dalam ejaan. Morfofonem yang sedemikian dapat diperincikan melalui contoh-contoh
yang berikut :
(a) pandu + -an
panduan [panduwan]
(b) tinjau
+ -an
tinjauan [tinjauwan]
(c) hari
+ -an
harian
[hariyan]
(d) sisip
+ -an
sisipan
[sisippan]
Berdasarkan contoh-contoh di atas, dapatlah kita kenal pasti bahawa morfofonem yang
muncul ialah /w/, /y/ dan /p/ pada sebutan perkataan yang terbentuk. Dalam proses
pengimbuhan kata-kata tersebut, contoh (a)-(c) memperlihatkan perubahan bunyi daripada
segi penggeluncuran, manakala contoh (d) dan (e) masing-masing menunjukkan
pengglotisan dan panduan konsonan.
jerumus
terjerumus.
berkemampuan.
persuratankhabaran.
gunung-ganang
bergunung-ganang.
tidak hadir
ketidakhadiran
Struktur kata dapat dilihat daripada segi fonologi dan morfologi. Struktur kata fotologi
diteliti daripada jumlah suku kata yang terdapat dalam kata tersebut. Dengan demikian,
terbahagilah kata kepada kata yang terdiri daripada satu suku kata (ekasuku kata), dua suku
kata (dwisuku kata), tiga suku kata (trisuku kata) dan seterusnya.
Struktur morfologi pula dilihat daripada jumlah dan jenis morfem yang membentuk kata
tersebut. Berdasarkan jumlah morfem yang ada pada sesuatu kata, maka kata dapat
dijeniskan kepada kata monomorfermik yang terdiri daripada satu morfem dan kata
polimorfemik yang mengandungi dua morfem atau lebih.
Daripada segi bentuk kata, kata monomorfemik terdiri daripada kata tunggal manakala
kata polimorfemik merangkumi kata terbitan, kata majmuk, dan kata ganda.
1.6 Bentuk Kata
Dibahagikan kepada empat bentuk iaitu kata tunggal, kata terbitan, kata majmuk dan
kata ganda.
Kata tunggal ialah kata yang tidak mengalami proses pengimbuhan, pemajmukan dan
penggandaan. Kata tunggal boleh mengandungi hanya satu suku kata atau lebih daripada
satu suku kata. Terdapat kata tunggal yang langsung tidak menerima imbuhan seperti ah,
bak, dam, ini, itu, nun, wau, yuran dan yayasan. Kebanyakan kata tunggal juga berpotensi
untuk menerima imbuhan bagi menjadi kata terbitan. Kata tunggal terdiri daripada satu
suku kata, dua suku kata dan lebih.
Misalnya,
Jumlah suku kata
Satu suku kata
Contoh perkataan
Am, bab, cek, das, eh, fon, gam, hon, jam, kod, lap, mop, nah,
Bahagian-bahagian yang dicantumkan itu boleh terdiri daripada huruf-huruf, suku-suku kata,
atau bahagian-bahagian daripada sesuatu kata.
Contoh kata akronim adalah seperti yang berikut ini:
i)
ii)
iii)
iv)
ii)
sekolah
iii)
mungkir
manja
Kata Terbitan
Kata terbitan ialah kata yang terhasil daripada proses pengimbuhan, iaitu proses
menggandingkan imbuhan pada kata dasar. Imbuhan ini terdiri daripada imbuhan kata
nama, kata kerja dan lain-lain. Kata terbitan dapat dibahagikan seperti yang berikut.
i)
ii)
perpaduan
iii)
tersenyum
termuda
Kata Majmuk
Kata majmuk ialah kata yang terbentuk dengan merangkaikan dua kata dasar atau
lebih dan membawa makna tertentu. Kata majmuk bertindak sebagai satu unit dan
kebanyakannya dieja terpisah. Ia terbahagi kepada :
i)
f)
ii)
urus setia
tunjuk ajar
layang-layang
gado-gado
mata-mata
duduk-duduk
baring-baring
tidur-tidur
cerdik-cerdik
gemuk-gemuk
muda-muda
10
dedaun
lelaki
rerambut
tersenyum-senyum
mengangguk-angguk
tegur-menegur
sepandai-pandai
sejinak-jinak
kebarat-baratan
gerak-geri
saki-baki
batu-batan
ulang-alik
cerai-berai
kumat-kamit
kusut-masai
riuh-rendah
koyak-rabak
11
12