Jerrold Tarog
Jerrold Tarog
Jerrold Tarog
th
Read More 'Shadow Behind the Moon' ('Anino sa likod ng buwan'): Vladivostok Review
Shunning the inconvenient truths of Lunas early-life brushes with politics he started out
advocating political reforms rather than outright revolution the film begins in 1898, when
he has already delved headlong into the armed struggle and is the commander of the
Philippine Republican Army. By then, the U.S. military have already defeated Spanish
colonialists and readying themselves to annex the Asian archipelago, and Luna is busy
steering the independence movement towards a direct confrontation with a superpower
aiming to gain a toehold in Asia.
His boldness contrasts sharply with the meek, reconciliatory voices which dominate the
movement. While Luna is constantly at loggerheads with the former colonial-era
apparatchiks who have reinvented themselves as pro-independence leaders, his biggest
adversary here is actually the movements leader Emilio Aguinaldo ( Mon Confiado). While
Luna is shown living and working alongside his soldiers and talks his talk of the need to put
country before family and everything else, Aguinaldo operates behind a neat desk an
indecisive man under the sway of his backers, his cronies and even his mother.
This is a man who has previous experience killing off his dissenting comrades, as in the
case of the execution of rebelling commander Andres Bonifacio, a brutal murder glimpsed in
a brief flashback, and serving as the harbinger of things to come. With Lunas demise very
much predestined, Tarogs film plays out a whirlwind jaccuse in which a warrior defies his
double-dealing detractors, rages against the dying light and lurches towards a grisly end.
Read More Oscars: Thailand Picks 'How To Win at Checkers (Every Time)' for Foreign-Language Category
And the film hardly strays off message: Lunas lover, Isabel (a fictional amalgamation of the
generals many partners, and played here by Mylene Dizon), turns out to be as audacious and
patriotic. After Lunas laments in bed about war being "a cross I have to bear," Isabel who
also happens to be a leader of the local Red Cross chapter ends their relationship,
proclaiming their respective public duties as more important than their clandestine affair.
Heneral Luna does have its lighter moments, such as the generals near-slapstick attempt to
commandeer a train for his soldiers or his gallows humor while trapped in the trenches. But
comic relief is rare in this bulldozing epic about a selfless patriot in a dangerous age, and
the film is filled with scenes and dialogue highlighting Lunas vision of his country being free
from external domination (namely the US, seen here butchering and bayoneting locals with
impunity) and internal division (as Luna enforces standard-issue uniforms to rein in clanbuilding commanders).
While the odd historical anachronism does mar the film such as Woodrow Wilsons
manifest destiny speech from 1920 being used to augment the argument of U.S.
expansion in the 1890s the message here is certainly loud and clear. Charging onwards
unflinchingly, Heneral Luna trades in as little subtlety as its titular hero does.
Production companies: Artikulo Uno Productions
Cast: John Arcilla, Mon Confiado, Arron Villaflor, Mylene Dizon
Director: Jerrold Tarog
Screenwriter: Henry Hunt Francia, E.A. Rocha, Jerrold Tarog
Producers: E.A. Rocha
Executive producer: Fernando Ortigas, with Leo Martinez, Vicente Nebrida
Director of photography: Pong Ignacio
Production designer: Ben Padero
Costume designer: Carlo Tabije
Editor: Jerrold Tarog
Casting Director: Jaime Habac Jr.
Music: Jerrold Tarog
International Sales: Artikulo Uno Productions
In Tagalog and English
No rating, 118 minutes
I do not believe that a biography of a man should be all praises. It should be both praise and criticism because it is not bad to show the
human side of a person. You make him human by painting his defects.
Teodoro Agoncillo (1912 to 1985), Filipino historian
Despite being a leading propagandist during the twilight years of Spanish regime and a revolutionary leader at the onset of the Filipino-American War, Antonio
Luna remains one of the most unappreciated of all Philippine heroes. The movie Heneral Luna, directed by Jerrold Tarog and developed by Artikulo Uno
Productions, seeks to change that.
The movie, which will be shown in cinemas nationwide beginning this September 9, puts the spotlight on Lunas heroic works and his unflattering
personality (which eventually led to his assassination).
A hero with an unflattering personality? Isnt that an oxymoron? The only reason it seems so is because countless historians in the past seems to have made it a
point to portray heroes as flawless individuals effectively making their work more like hagiographies instead of a fact-based account.
Heneral Luna, a biographical movie about Antonio Luna, will be shown on theaters beginning September 9
The movie shows Lunas most valued character trait: his passion and uncompromising commitment to the cause of Philippine independence as well as his
brilliance in military tactics. No less than Emilio Aguinaldo, the countrys first president, described him as the best war general under him (siya ang
pinakamahusay kong heneral).
However, the movie also discusses the aspects of his personality that made people see him as a repulsive human being. He is not a smooth-talker, and is too hotheaded. In other words, he is a my way or the highway type of person. That of course did not sit well for a lot of officials in Aguinaldos administration, causing
Luna to have so many enemies.
Heneral Luna is neither led by showbiz A-listers that other historical biopics in recent years had (like Cesar Montano in Jose Rizal, Jericho Rosales in Baler,
and Alfred Vargas in Supremo) nor backed-up by splashy promotional campaigns. Instead, it is relying on social media to heighten public interest. The producers
have also organized special screenings in various schools to target history educators and students.
Filipino netizens always rant about not seeing enough quality content on the media (television and cinemas, particularly) in general. Now is a chance for us to show
our support to a movie that not only shows the life of one of the most courageous Filipinos who ever lived but also discusses a critical part of our nations history.
Quotable quotes
1.
Synopsis: Set during the Philippine-American war, Heneral Luna follows the life of one of Philippine History's most brilliant military men, General Antonio Luna, as he tries to
lead his countrymen against colonial masters new and old, and to rise above their own raging disputes to fulfill the promise of the Philippine Revolution.
Kabanata 1: Sa Kubyerta
sic itur ad astra
Ganito ang landas ng mga Bituin
Isang umaga ng Disyembre, dumadaan sa Pasig ang Bapor Tabo lulan ang mga
pasahero patungong Laguna:
- Mabigat, bilog at halos hugis tabo ang bapor na pinagmulan ng pangalan nito,
marusing ang kabila ng pagkukunwaring maputi, ngunit maharlika at kapitakapitagan dahil sa kabagalan. Isang tagumpay laban sa kaunlaran- isang bapor na
hindi naman ganap na bapor; isang organismong hindi nagbabago; hindi buo ngunit
hindi mapasusubalian; at kapag nais magpakitang umuunlad, buong kasiyahan
nang ipinagmamalaki ang isang pahid ng pintura.
- Mahahalintuad sa Estado sapagkat may hirarkiya ang mga pasahero: Mga intsik at
indio sa ibaba kasama ng mga kalakal at mga empleado ng pamahalaan, prayle at
mga mahahalagang tao sa kubyerta.
- Donya Victorina tanging babaeng nakaupo sa piling ng mga Europeo. Nilait lang
Tabo dahil sa kabagalan ng takbo nito at sinabing mas mabuti pa sana kung wala na
lang mga Indiong nabuhay sa mundo, hindi alintana na ang mga timonero at ang 99
porsiyento ng mga sakay nito ay mga Pilipino na tulad niya rin (kung tatanggalin
ang makapal na kolorete sa mukha at mayayabang na damit.) Nandito siya
sapagkat may nakapag sabi na nasa Laguna ang kanyang asawang si Don Tiburcio
de Espadana at nais niya itong akiting umuwi sa kanila sa pamamagitan ng kanyang
bagong kulot na buhok.
Tatlong Fraile uurong daw ang buong mundo kapag dumating ang araw na
pumunta sila sa kanan
Ang Pagtatalo:
Sumabat si Donya Victorina at sinabi na hindi tulay ang mga problema kundi wala
kasing mabuting lawa ditto sa Pilipinas,
Simoun: ang mga preso at salarin ang magtatrabaho at kung kulang pa, lahat ay
magtatrabaho at imbes na labinlimang araw lang ang Polo, gawin itong hanggang
apat na buwan at pagbaunin na rin ng pagkain ang mga manggagawa
Don Custodio: Natakot at baka raw maghimagsik ang mga tao sa ganyang uri ng
panukala.
- Nagpatama pa ito kay Padre Salvi: Ano ang silbi ng mga prayle sa bansa kung
hindi nila kayang pigilin ang mga rebolusyon?
Don Custodio: Mag-alaga na lang daw ng mga pato na kakain sa mga maliliit na
suso sa ilalim ng lawa para lumalim ito ng walang gumagawa.
Isagani higit na mataas, higit na malusog bagamat mas nakababata kay Basilio.
Isa ito sa mga makakata kung hindi man mambebersong lumitaw sa taong iyon sa
Lugar? Ibinigay ni Makaraig ang isa sa mga bahay niya upang gawing paaralan
Pakikipag-usap ni Simoun:
Inalok niyang uminom ang dalawa ng serbesa sapagkat sabi nga ni Padre Camorra
ay mabuting uminom nito, ngunit tumanggi si Isagani at Basilio. Sumagot si Basilio
na kung tubig na lang siguro ang iniinom ni Padre Camorra ay titigil ang mga usapusapan tungkol sa kanya. Ang sagot naman ni Isagani ay: napakatamis ng tubig at
naiinom, bagaman lumulunod sa alak at serbesa at pumapatay sa apoy. Nagiging
singaw kapag pinainitan; kapag naligalig, nagiging karagatan na minsan nang
pumuksa sa sangkatauhan at yumanig sa dibdib ng mundo!
Si PADRE FLORENTINO:
MGA ALAMAT:
ang dating pangako, ngunit sa huli ay imposible na itong mangyari kaya naman
nag-utos na lamang ang arsobispo na gumawa ng kweba para kay donya Jeronima.
Sa sobrang katabaan daw nito, kailangan pang tumagilid para makapasok ito sa
kweba at naging bantog din siyang engkantada, sapagkat may ugali daw itong
maghagis sa ilog ng mga pinggan at kubyertos na pilak.
2. Buwaya na naging bato nanalangin kay San Nicolas ang isang Tsino noong
tumaob ang bangka niya at nasa aktong sasagpangin ng mga buwaya.
* sinampahan niya ito ng asunto at inubos ang pera sa pag arkila ng mga abogado.
Hindi na nakapag aral si Juli sa Maynila at hindi rin natubos si Tano sa hukbo ng pag
ka gwardiya sibil. Sa kahuli hulihan, nakidnap si Tales at humingi ang mga tulisan ng
limangdaang piso kapalit ng kanyang paglaya. Ibinenta nila Juli at tandang Selo ang
lahat ng kagamitan nila ngunit kulang parin kaya namasukan si Juli kay Hermana
Bali upang punan ang 250 Piso na kulang.
Sinong ang kutsero ni Basilio na kinulata ng mga guwardiya SIbil sapagkat naiwan
niya ang kanyang sedula.
Mga Santo sa Prusisyon:
Matusalem
Gaspar, Baltazar, Melchor
San Jose
Birheng nakasuot ng Divina Pastora
Kabanata 6: Basilio
History ni Basilio:
Nilisan niya ang lugar na ito at nagtungong Maynila upang magpaalipin sa mga
mayayaman upang sabay nito ay makapag-aral. Nakipagsapalaran siya sa pagpunta
hindi alintana ang gutom. Dumating siya sa Maynila na nanlilimahid at may sakit
nagbahay bahay siya upang ialok ang kanyng paglilingkod ngunit walang
tumatanggap sa kaniya dahil nga naman isa itong paslit na probinsyanong may
sakit na wala man lang alam ni isang salitang Espanyol. Nawalan siya ng pag-asa at
ilang ulit siyang natuksong magpasagasa na lang sa mga karwaheng dumadaan.
Isang araw, nakita niya ang karwahe nina Kapitan Tiago at Tiya Isabel at dahil sa
malungkot si Kapitan Tiago sa pagkakapasok ni Maria Clara sa Beateryo, tinanggap
siya bilang utusan, walang upa ngunit makapag-aaral siya kailanman niya gustuhin
sa San Juan de Letran.
Pumasok siya sa unang taon ng pag-aaral ng Latin kahit na gusgustin at bihis
dukha; pagkakita ng kanyang mga guro sa kanyang ayos, nilayuan na siya pati ng
kanyang mga kaklase. Sa loob ng walong buwan ng pag-aaral, tangging ang
pangalan niya lamang sa listahan ang masasabing palatandaan na parte siya ng
klase sapagkat ni minsay ay hindi ito tinawag o tinanong ng guro.
Pag darating ang pasko at babalik sa Sandiego si Kapitan Tiago, sinasama siya at
doon niya sinasabi sa puntod ng kaniyang ina ang mga hinanakit niya at problema.
Nagsikap siya at isinaulo ang lahat ng mga aralin kahit na hindi niya naiintindihan
ito. Pumapasok kse noon ang mga bata sa kolehiyo hindi upang matuto kundi upang
matapos ang kurso. At kung maisaulo nila ang mga aklat, wala nang maaari pang
hingin kayat nakapapasa sa pagtatapos ng taon.
Sa pamamagitan ng pagsagot na wala man lang iniwang kuwit, nagtamo siya ng
marking aprobado sa labis na pagkamangha ng mga tagasulit. Sa ikalawang taon
niya, dahil nanalo ng malaki ang manok ni Kapitan Tiago na ipinalaga sa kanya ay
binigyan siya nito ng malaking pabuya na agad naman niyang ibinili ng sapatos at
sombrerong fieltro.
Nabago ng bahagya ang kanyang palad pagtuntong niya sa ikatlong taon; Naging
gurop niya ang isang dominikong masayahin, palabiro at mapagpatawa sa mga
mag-aaral, may katamaran sapagkat sa ilang kinalulugdang mga mag-aaral niya
ipinauubaya ang mga aralin. Isang araw napag tripan siya ng guro (sapagkat sa isip
nito ay may pagka-kulangkulang si Basilio kayat tinangka niyang patunayan ito as
pamamagitan ng pagtatanong dito tungkol sa aralin). Ang problema nga lang
nasagot ito ni basilio nang walang pagkakamali kaya binansagan siyang loro ng
guro, at nagbigay pa ng patawa sa klase at nagtanong pa ulit kay Basilio upang
patunayan na maaliw nga sila. Mabuti na lamang at marunong na noon si Basilio ng
Kastila kayat sumagot ito na hayag ang hangaring hindi magpapaphalakhak sa
kahit sino. Dahil dito, hindi na siya tinawag pang muli.
Noong ikaapat na niyang taon, naipasa parin niya ang Latin kahit na natukso itong
isuko na ang pag-aaral May isang guro doon na itinuturing bilang pantas, dakilang
makata, at may maunlad na pagkukuro. Isang araw na kasamang namamasyal ang
mga mag-aaral, napaaway ito sa ilang kadete na humantong sa isang labo labo at
hamunan. Sa pagkakataong ito, sinabi ng guro na ang mga sasali sa sagupaan sa
darating na linggo na iyon ay bibigyan niya ng mga matataas na marka, at
napatanggi si Basilio sa isa sa mga labanan na iyon. Dahil dito at sa kanyang
pagsisikap nagtamo siya ng grading sobresaliente na may kasama pang medalya
noong taong din yon. Sa nakitang ito, inudyukan siya ni Kapitan Tiago na lumipat sa
Ateneo Municipal na nasa tugatog ng katanyagan noon.
Tinapos niya ang kanyang Batsilyer sa gitnan ng kasiyahan ng kanyang mga
propesor, ipinagmalaki sya ng mga ito at inanyayahan pang daanin sa isang
pagsusulit si basilio ng mga huradong Dominiko
Noong una nais siyang maging abogado ni kapitan Tiago ngunit mahabang
salaysayin pa ito bago ito maging abogado at pagkatiwalaan ng mga kliente dito sa
Pilipinas kaya naman pumayag na itong mag medisina si Basilio sapagkat naisip
niya na nakakapagtistis na si basilio ng mga bangkay kayat magagamit ito sa lason
na ilalagay sa tari ng kanyang panabong na manok ( dugo ng Intsik na namatay sa
sipili).
Ipinagpatuloy ni Basilio ang kanyang pag-aaral at sa ikatlong taon ay
nakapanggagamot na, kaya naman kumikita na siya ng sapat upang makapagbihis
ng marangal at upang makapag-impok ng kahit papaano. Huling taon na niya
ngayon at dalawang buwan na lang ay magiging ganap na doctor na siya.
Pakakasalan niya si Juli at siya rin ang magbibigay ng speech sa kanyang graduation
Kabanata 7: Simoun
History of Simoun:
Siya nga ang may sakit at kalunos-lunos na nagtungo rito 13 years ang nakalipas
upang mag-ukol ng huling pagpapahalaga sa isang dakilang kaluluwa na maringal
na yumakap sa kamatayan alang-alang sa kanya. Sinawi ng isang pusakal na
sistema, naglagalag si Simoun sa ibat ibang part eng mundo upang magpayaman
at maisakatuparan ang kanyang mga balak. Nagbalik siya upang wakasan ang
sistemang ito sa pamamagitan ng lalong pagpapadali sa pagkabulok nito.
-Hiniling ni Simoun na makituloy siya kina Tales upang doon maganap ang bentahan
ng mga alahas niya.
Kapitan Basilio, Sinang, Hermana Penchang mga bisita noong gabi na namimili sa
samut saring mga alahas na ipinapakita ni Simoun.
- Sumulat si Tales: Kinuha niya ang rebolber ni Simoun at ipinalit ang relikaryo ni
Maria Clara na ibinigay ni Basilio kay Juli. Sumali na ito sa mga tulisan at namundok
-Dumating ang mga guwardiya sibil at dahil wala si Tales (Telesforo Juan de Dios) si
Tandang Selo ang dinakip
Kinagabihan, natagpuang patay ang asenderong fraile at ang bagong kasama,
basag ang bungo at puno ng lupa ang bibig. Sa bayan naman, natagpuang patay
ang asawa ng kasama na ginilitan ng leeg at may lupa rin sa bibig. Sa papel na tabi
nito may pangalang Tales na isinulat sa dugo na matatagpuan.
-Nangangaso ang Kapitan Heneral ngunit wala namang dumaraang hayop kaya sa
huli ay napilitan itong bumalik sa bahay upang makapag pahinga at gumawa ng
trabaho.
-naglalaro sila ng baraha, sina Padre Irene, Padre Sybila at ang kapitan heneral,
nagpapatalo naman ang mga fraile.
- Panukala ukol sa armas: Pahintulutan ang pagbili ng lahat ng hindi sais
milimetrong armas de salon
Titser sa Tiani: mareklamo daw ito at dapat suspendihin. Lahat daw ng hihingi ng
tulong ay sususpendihin sabi ng kapitan heneral.
-Proyekto ni Don Custodio: magkakaroon ng mga eskwelahan nang hindi
gumagastos ng isang kusing ang pamahalaan kung gagamiting mga eskwelahan
ang mga sabungan kahit lamagn Lunes hanggang Biyernes.
Akademiya sa Wikang Kastila: sinabi ni Padre Sibyla na isa raw itong rebolusyon sa
selyadong papel na ipinagtanggol naman ni Padre Fernandez (guro ni Isagani) at ni
Padre Irene. Lumabas ang mga pangalan nila Makaraig, Isagani at Basilio sa usaping
ito.
- Padre Camorra: Hindi daw dapat matuto ang mga indio ng Kastila sapagkat pag
marunong na sila makikipagtalo na ito sa kanila. Dapat lamang sa mga Indio ay
sumunod at magbayad. Hindi sila dapat makialam sa interpretasyon ng kung ano
ang sinasabi ng mga batas at mga libro.
Nalaman ni Padre Camorra ang ginawang pag petisyon ni Juli para sa paglaya ni
tandang selo at tinulungan ito.
-Mga taga Ateneo mabibilis lumakad, may hawak na aklat at kuwaderno, abala at
iniiisip ang kani-kanilang mga leksyon, nakadamit ng parang europeo ang ilan.
-Letranista nakadamit Filipino at higit na kaunti ang dalang aklat
-Juanito Pelaez kaklase ni Placido na anak ng isang mestisong Espanyol na
negosyante. Kaibigan ni Padre Camorra at kasama nitong nangharana noong
bakasyon.
-Dumating ang karwahe ni Paulita Gomez, lahat ay natulala at nakatingin at
namumutla si Isagani.
-Tadeo bagamat lakwatsero at mahilig magpalusot na may sakit o di kayay may
gagawin para hindi lamang maka pasok sa klase ay pumapasa at sinasabing mahal
ng mga propesor
- Nahuli si Placido sa klase at nagdabog pa sa pagpasok kaya naman sinabi ng guro
na magbabayad ito.
- Padre Millon guro ni Placido noong umagang iyon; pinakakabisa ang lahat ng nsa
libro.
-May natutulog sa klase na nahuli ng guro kaya naman inulan ito ng tanong at
noong minsay sumabat si Juanito, napasa ito sa kanya at humingi ng tulong kay
Placido. Nahuli ni Padre Millon na tinutulungan ni Placido si Juanito kaya naman ito
ang tinanong ng tinanong. Sa huli ay napuno na si Placido at sinabing walang
karapatan ang pari na magsalita ng ganoon. Wala daw itong karapatang mang
alipusta ng kapwa at bigla na lang umalis ito ng klase.
na lang. Papayag lamang siya na ilagay sa bodega ang mga armas na kakailanganin
ni Simoun.
- Kilala sa mga ideya nito: tulad na lamang ng panukala nito sa Maynila na gumamit
na ilawang de gaas kapalit ng ilawang langis ng niyog. Dahil dito, namatay ang
industriya ng niyog at kung may kumita man, isang konsehal lamang ito.
Naririto rin si Padre Irene na nagtutungayaw sa operetang Pranses. Makikita rin dito
si Ben-Zayb na nangangatal sapagkat natatakot na mahulian siya ng kamalian sa
kanyang pagbabasa ng salitang Pranses.
Napuna dito ni Camarococido ang ilang taong hindi kilala na aali-aligid sa teatro.
Nakita niya rito ang isang pulutong na tila may kausap na naka-anyong militar at ito
ay si Simoun. Sa kabanatang ito, maaaring ang pag-aalsa ay magsisimula na
sapagkat dito narinig ni Camarococido ang mga salitang ang hudyat ay isang
putok ngunit siya ay nagkibit-balikat lamang.
Makikita rin sa kabanatang ito si Tadeo, na kung saan, lubos ang kanyang
pagpapasikat sa kanyang bagong kasama. Ipnangangalandakan niya na kilala niya
halos ang lahat ng mga taong sikat na nasa dulaan ng gabing yaon. Hindi siya
makapasok sapagkat naubusan na siya ng tiket. Sa bandang huli, dumating sina
Macaraig, Sandoval, Isagani at Pecson. Si Basilio ay mayroon daw gagawin kayat
hindi ito nakasama, dahilan upang ang tiket nito ay mapunta kay Tadeo.
Sa loob ng teatro ay punong-puno ng mga tao. Halos iilan na lamang ang mga
bakanteng upuan ngunit hindi makapagsimula ang palabas sapagkat hinihintay ang
Kapitan Heneral. Sinasabing ang Kapitan Heneral daw ay manonood ng palabas na
maaaring bunga ng dalawang dahilan: ito ay hinahamon ng simbahan, at ito ay may
pagnanasa lamang na makakita.
Sa loob ay naroroon din si Don Primitivo na naupo sa isang butaka at ayaw ng
umalis kahit dumating na ang may-ari. Ang pagmamatigas ni Don Primitivo ay
nagdudulot ng kaguluhan at kasiyahan sa mga taong naiinip.Habang nagagnap ito
ay biglang tumugtog ang marcha real sapagkat dumating na ang Kapitan Heneral.
Nasa loob din ng dulaan si Pepay. Siya ay kinuntsaba ng mga estudyante at siyang
gagamitin kay Don Custodio upang palambutin ang puso nito. Naroroon din si Don
Manuel, na panay ang pasaring kay Don Custodio dahil ang huli ay kalaban ng una
sa ayuntamiento. Si Macaraig ay nakikipag-tinginang maigi kay Pepay dahil tila
may nais pa itong sabihin. Si Sandoval naman ay kararating lamang sa kanilang
upuan buhat sa ibang palko. Siya ay isa sa mga sumasang-ayon na ang tagumpay
ay makakamit nila samantalang si Pecson ay naniniwalang wala silang mahihita sa
lakad nila. Si Isagani ay pangiti-ngit lamang at malamig ang pagtanggap sa mga
pagbati sapagkat nakita niya kani-kanina si Paulit na kasama ni Doa Victorina at
Juanito Pelaez. Napukaw lamang sa sarili si Isagani dahil sa malakas na palakpakan
sapagkat magsisimula na ang palabas.
Makikita rito ang ilan sa mga artista sa palabas gaya ni Gertrude, na isang
napakagandang babae na sumusulyap sa Kapitan Heneral. Naririto rin si Serpolette,
isang kaiga-igayang babae na taglay ang matapang nanghahamon na anyo. Ilan pa
sa mga kasama nila ay sina Germaine, Grenicheux, Gaspard at Lily.
Sa palabas ay kakikitaan ng kahalayan at pagnanais sa kababaihan ang mga
kalalakihang tulad nina Don Custodio, Tadeo, Macaraig at Pecson ngunit sila ay
nalungkot sapagkat hindi itinanghal ang hinihintay nilang cancan.
Sa kabanatang ito, nagsimula ang pagkakagusto ni Doa Victorina kay Juanito
sapagkat ito raw ay lalaking-lalaki at maginoo.
Patungo si Basilio sa ospital upang dalawin ang kanyang mga pasyente, ayusin ang
kanyang lisensyatura sa Unibersidad at puntahan si Makaraig. Pagsapit niya sa San
Juan de Dios, nalaman niya ang tungkol sa pagkakadiskubre ng mga paskin sa
Unibersidad at sinasabing ang Asosasyon ang may kagagawan nito. Natakot si
Basilio dahil akala niyang si Simoun ay kasangkot rin. Nang kanyang makita si
Sandoval ay tinawag niya ito ngunit parang walang itong narinig, si Tadeo naman
nang kanyang makausap ay masayang masaya dahil walang klase, si Isagani ay
nagsabi na wala siyang alam at walang pakialam, tila naghugas kamay. Narinig rin
niya si Isagani na nagtatalumpati sa kanyang mga kaklase hinggil sa pangyayari.
Pinupuri niya ang sinuman gumawa ng mga iyon na siya naming ikinatakot ni Basilio
para sa kanyang kaibigan. Pagdating niya sa bahay ni Makaraig ay may guwardiya
sibil na nakabantay, hinuli siya ng mga ito kasama na si Makaraig na tila hindi nagaalala sa pagkakadakip sa kanya.
Sinabi rin ni Isagani na kaya may mga taong walang karakter at moralidad ay dahil
na rin sa kagagawan nilang mga prayle. Ginamit ni Padre Fernandez ang
pamahalaan bilang pananggalang nang kanyang maisip na natatalo na siya sa
usapan. Sinabi niya na ang gobyerno ay maraming magandang plano para sa bayan
ngunit hindi inaasahang nagkakaroon ng mga kalungkot-lungkot na resulta. Sinabi
ni Isagani na ang mga prayle, pati ang gobyerno ay linilibak ang mga Indio at
pinagkakaitan ng karapatan dahil sa kamangmangan.
Matapos ang usapan nila ay nagtungo si Isagani sa gobyerno sibil.
Pinagtalunan kung ang susuotin ba ay prak na sinasabing suot ni Kap. Tiago nang
magpakita siya sa mga mongha, o isang abito ng Pransiskano na mungkahi ni
Kapitan Tinong. Ngunit nanaig pa rin ang desisyon ni Padre Irene na damitan si Kap.
Tiago ng kahit alin sa kanyang mga dating suot.
Napag-usapan din dito kung magsasabong ba si San Pedro at Kap. Tiago, at kung
sino ang mananalo. Si Donya Patrocino naman inggit na inggit sa libing ni Kap.
Tiago at tila nagnanais na mamatay na rin at magkaroon ng libing na higit pa sa
naging libing para kay Kap. Tiago.
Naging malaking balita ang pagkakahuli kay Basilio at labis itong pinagalala ni Juli.
Siya ay binabangungot sa kakaisip kay Basilio. Sa pagnanais niyang makalaya si
Basilio ay naisip niya si Padre Camorra. Isang salita lamang ni Padre Camorra ay
makakalabas ng kulungan si Basilio. Siya na lamang ang natira sa bilangguan dahil
wala siyang tagapagtanggol at wala rin naman kamag-anak.
Ayaw pumunta ni Juli sa kumbento dahil natatakot siya kay Padre Camora ngunit
pinilit siya ni Hermana Bali. Nang makapasok na sila sa kumbento, kinahapunan ay
may nangyaring hindi maganda. May babaeng tumalon sa bintana at namatay at
may babaeng nagtatakbong lumabas ng kumbento na tila wala na sa katinuan.
Pinuntahan ni Tata Selo ang kumbento at hinahanap si Juli ngunit hind siya
pinapasok at sa halip ay pinagtabuyan pa. Hinanap niya ang gobernadorsilyo, Juan
de Paz at tinyente ngunit wala ang mga ito. Narinig sa bayan ang panaghoy ni Tata
Selo at kinabukasan ay dinala niya ang kanyang itak at nilisan ang lungsod. (Upang
sumapi sa mga tulisan)
Kabanata 31
Ang Mataas na Empleado
Ang nagkalat na balita sa mga peryodiko sa Pilipinas ay tungkol sa Europa, mga puri
at bola sa predikador ng bansa at sa operatang Pranses kaya ilang bahagi lamang
ng peryodiko ang nalaan tungkol sa mga nangyayari sa lalawigan. Nasali doon ang
tungkol sa grupo ng mga tulisan na pinamumunuan ni Matanglawin. Nagkakaroon
lang ng emphasis ang mga lalawigan kapag ang sinalakay ay isang kumbento o
isang espanyol. Hindi napansin ang nangyari sa bayan ng Tiani, bulong-bulongan
lamang ang nagkalat at hindi nila matukoy kung sino talaga ang babaeng nahulog
sa tuktok ng kumbento. Ang tanging katiyakan sa mga balita ay ang pag-alis ni
Padre Camorra sa kumbento at panandaliang pagtuloy sa Maynila.
Napalaya na ang mga estudyanteng nakulong. Gaya ng inaasahan unang napalabas
si Makaraig, at si Isagani ang huli dahil isang lingo pa bago nakaluwas ang amain
nitong si Padre Florentino. Ang tanging naiwan sa piitan ay si Basilio. Ipinagdiinan
ng Kapitan Heneral na dapat ay may maiwan sa isa sa mga nakulong upang
maisalba ang prestige at authority ng gobyerno, at hindi masabi ng iba na sobrasobra ang pagpaparaya at ginawang ingaysa walang kuwentang bagay.
Nagmungkahi si Pare Irene, na si Basilio ang maiwan dahil ito ay utusan at ulilang
lubos na, at tiyakna walang maghahabol.
Binigyan ng katwiran ng Mataas na Empleado na si Basilio ay isang estudyante sa
medisina, pinupuri ng mga guro, at mawawalan ng isang taon sa kanyang pag-aaral
pag nagtagal pa sa piitan, patapos na din kasi ito sa kurso.
Matagal na pa lang may samaan ng loob ang Mataas na Empleado at Kapitan
Heneral, kaya dagdag dahilan sa Kapitan Heneral na mas lalong pahirapan si Basilio
dahil ito ay ipinilit ng mataas na empleado. Dahil ditto nagsisi ang Mataas na
empleado sa pagtukoy kay Basilio at naawa siya sa bata dahil mas lalo itong
didiinan ng Kapitan Heneral.
Sinabi ng Mataas na empleado na si Basilio nga daw ang pinakainosente sa lahat,
hindi nga ito kasali sa mga estudyante na nagpulong-pulong sa pansiterya, at ang
nahuli lang sa kanya na siyang nagdidiin na sala niya ay ang pagkakaroon ng mga
bawal na libro. Ang mga librong tinutukoy ay tungkol sa medisina at ilang mga
polyeta tungkol sa Pilipinas. Pero pinipilit pa rin ng Kapitan Heneral dahil isa daw
itong magandang ehemplo at mas nakakatakot.
Nagpatuloy ang pagtatalo ng dalawa. Umabot sila sa usapin tungkol sa Espanya, na
nangako ng hustisya at sisikaping idulot ang kagalingan sa Pilipinas. Sinabi ng
Mataas na Empleado na hindi siya tulad ng mga alipin na walang boses at dignidad,
ipaglalaban niya ang kung ano sa tingin niya ang tama. Na bago ang Espanya ay
tao siya na may dignidad. Ang Espanya ay may dangal, mataas na prinsipyo at
moralidad. Ok lang na mawala daw lahat huwag lang ang moralidad ng Espanya.
Tinukoy din ng Mataas na Empleado na kung malalaman man ng Espanya ang
pinaggagawa ng Kapitan Heneral, tiyak siya na ang mga alipin ang kakampihan
dahil ito ang tama at makatarungan.
Tinanong ng Kapitan Heneral sa Mataas na Empleado kung kelan ang alis ng huling
koreo sa araw na yun, at napayuko na lang ang Mataas na Empleado. Nilisan n
Mataas na Empleado ang palasyo at sumakay sa karwahe. Sinabi niya sa kutsero na
pagdating ng araw na magdeklara kayo ng independensiya, nagtaka ang kutsero
sa sinabi nito, at tinuloy niya na alalahanin ninyo na hindi nagkulang sa Espanya
ng mga pusong tumitibok at lumalaban para sa inyong mga karapatan!.
Nagbitiw ang Mataas na Empleado sa kanyang tungkulin. Ipinahayag niya ang pagalis, sakay sa susunod na Koreo.
Kabanata 32
Mga Bunga ng Paskin
Pinauwi na ng mga ina ang kanilang mga anak na nag-aaral, para sa madibdibang
bakasyon o pagsasaka sa kanilang lupain upang maiwas sa gulo na nangyari. Sa
unibersidad naman ay maraming bumagsak at bihira ang pumasa sa mga eksamen
at kurso. Si Pecson ay napatawang bobo na lamang at papasok nalang na kawani sa
kahit sang hukuman. Ang paglalakwatsa naman ni Tadeo ay nagwakas at
pinrangalan ang sarili sa pamamagitan ng pagsunog ng mga aklat. Si Juanito Pelaez
naman ay binigyan ng almasen at pinamahala na sa negosyo ng ama. Si Makaraig
ay naglakbay patungong Europa. Si Isagani ay pumasa sa asignatura ni Padre
Fernandez at bumagsak naman sa iba. Samantalang si Sandoval ay hinilo ang
tribunal sa kanyang mga talumpati.
Sa kabilang bahagi si Basilio ay hindi bumagsak at hindi pumasa, dahil ito ay
namalagi pa rin sa piitan. Na kung saan kada tatlong araw ay iniinterogate, yun at
yun pa rin ang mga itinatanong iba-ibang tao lamang ang nagtatanong. Ang tanging
bumibisita sa kanya ay si Sinong, binalita nito sa kanya ang tungkol sa nangyari kay
Juli.
Napabalita sa buong bayan ang ang malaking pagdiriwang na gagawin ni Simoun.
Ito diumano ay dahil sa kanyang paggaling at pamamaalam sa bansang nagpalago
sa kanyang kayaman. Kuro-kuro sa bayan na pinipilit ni Simoun ang Kapitan Heneral
na manatili pa at humingi ng palugit sa hari, pero hindi siya pinapakinggan ng
Kapitan Heneral. Hindi na masyadong nakikita si Simoun at malimit na itong
makisalamuha at usap sa mga tao.
Sinabi nila na gugulatin na lang ang lahat sa pagdiriwang na gaganapin nito. Dahil
sa walang sariling bahay si Simoun, gaganapin sa bahay ni Don Timoteo ang
pagdiriwang. Napabalita na din ang magiging kasalan ng anak ni Don Timoteo na si
Juanito kay Paulita Gomez. Marami ang nagsasabi na napakaswerte ni Don Timoteo,
una ay nakabili daw ito ng bahay na mura, pangalawa ay nabenta niya ang kanyang
mga yero sa magandang halaga, pangatlo ay nagging kasosyo si Simoun, at ang
panghuli ay ang pagpapakasal ng kanyang anak sa isang mayamang eredera.
Nang maalala ni Simoun ang tungkol sa kasalan ni Juanito at Paulita, napaisip siya
na diba daw si Isagani ang kasintahan ni Paulita, bakit biglang kay Juanito ito
magpapakasal?Naisip niya na naging praktikal lang si Paulita. Bakit ba hindi niya
pipiliin si Juanito, na ito ay mautak, bihasa, masaya, pilyo, anak ng mayamang
Kabanata 33
Ang Huling Katwiran
Nang mabasa ni Basilio ang nakasulat sa labas ng bote bigla itong napaurong at
sinabing ang laman ng bote ay nitro glycerine. Kinuwento ni Simoun ang tungkol sa
plano niya. Ilalagay niya ang Lampara sa gitana ng isang mesa na sinadya niya pa.
Sa loob naman ng lampara nakalagay ang nitro glycerine. Ang bahay na gaganapan
ng pagdiriwang ay nalagyan na ng maraming pulbura para walang maisasalba sa
naturang pagsabog. Sinagot ni Basilio si Simoun na di na daw niya kailangan ang
kanyang tulong kasi buo na ang kanyang plano. Tugon naman ni Simoun na may iba
siyang misyon na ibibigay kay Basilio.
Sa pagputok ng lampara pumunta siya sa bodega ni Quiroga at kunin ang mga
nakatagong mga armas dun. Si Basilio ang inatasan niyang mamuno sa pamimigay
ng mga baril sa mga tao. Sinabi ni Simoun na isali at isama ang lahat ng
kalalakihan, ang tatanggi ay papatayin, dahil magsusupling lang din ito ng duwag
na lahi. Tinukoy niya din na sa pagputok ng lampara ay sabay na susugod pababa
ng bundok ang grupo ni Tales. Kaya daw hindi nagtagumpay ang unang balak ng
himagsikan sapagkat kulang daw ito ng pagpaplano at koordinasyon, pero ngayon
na may tiyak na silang signus sa pagsimula ng himagsikan tiyak na ito ay
magtatagumpay.
Kabanata 34
Ang Kasal
Hinanap sa kung saan-saan ni Basilio Isagani. Pinuntahan niya ito sa kanilang bahay
pero hindi niya talaga ito Makita. Bigla niyang inimagine ang sarili kung ano ang
magaganap at mararamdaman niya pagkatapos ng himagsikan. Magkakaroon daw
sa wakes ng katarungan ang pagkamatay ng kanyang ina at kapatid. Ang higpit
lamang na tugon ni Simuon sa kanya ay lumayo siya sa kalye Anloage. Hindi na
tinukoy ni Simoun kung anong pagdiriwang at kung saan ito gaganapin, basta ang
alam ni Basilio ito ay isang malaking pagdiriwang na gaganapin sa isa sa mga
bahay sa kalye Anloage. Pumunta ni Basilio sa bahay ni Kapitan Tiago upang
kumuha ng mga ilang gamit. Marami siyang karwahe na nakita na nakaprada sa
kalye, at napansin niya ang bahay na puno ito ng mga palamuti at mga nakabitin na
mga kung anu-ano at doon niya napagtanto na ang pagdiriwang na tinutukoy ni
Simoun ay ang gaganapin sa dating bahay ni Kapitan Tiago. Biglang may dumaan
na karwahe na sakay si Juanito Pelaez at isang babae na nakabelo. Ang pagdiriwang
pala ay para sa pag-iisang dibdib ni Juanito kay Paulita Gomez? Biglang nalito si
Basilio dahil sa kanyang pagkakaalam ay si Isagani ang kasintahan ng dalaga,
naawa siya kay Isagani.
Napaisip na naman siya, na ano kaya siya kung hindi siya nabilanggo at nakilahok?
Malamang ay nakapagtapos na siya ng medisina, nanggagamot na siya at
malamang ay nag-asawa na din. Naalala niya si Juli, ang kawawang si Juli, biglang
nagtiim ang kanyang bagang at napuno ng poot ang kanyang damdamin, dapat
niya ding ipagtanggol ang nangyari sa kanyang kasintahan. Nakita niya si Sinong na
nagmamaneobra ng karwahe na sakay si Simoun. Puno na ang bahay.
Ang pinakamapanpansin sa loob ng bahay ay ang pagkagalak ni Don Timoteo,
feeling fulfilled diumano sa mga kaswertehan at karangyaan na nararanasan nito
ngayon. Lahat ng gamit sa bahay ni Kapitan Tiago ay pinalatan, hindi na sana
ginalaw ni Simoun ang mga litograpiya ng mga santo pero pilit itong pinapalitan ni
Don Timoteo ng mga matitingkad na kulay ng kromo. Nilalait ni Don Timoteo ang
gawa ng mga Pilipino dahil higit na maganda ang mga bagay na yari sa Europa.
Ang mesa na pinasadya ni Simoun ay wala sa loob ng bahay, ito ay nasa asotea at
dito nakalaang uupo ang mga pinakamamalaking Diyoses ng bayan.
Kabanata 35
Ang Pagdiriwang
KABANATA 36
MGA KAGIPITAN NI BEN ZAYB
KABANATA 37
ANG HIWAGA
v Sa kabanatang ito ay makikita natin kung gaano kabilis lumaganap ang usapan sa
buong bayan (gaya ng paglaganap ng usapan sa paghahanda ni Kapitan Tiago sa
pagdating ni Ibarra sa Noli at sa mga usap-usapan sa pag-aaway ni Ibarra at Padre
Damaso). Makikita din natin dito na may pagkatsismoso ang mga Pilipino at may iba
na walang inisip kundi ang kanilang kayamanan. Dulot na din siguro ng kahirapan
dati kung kayat sa oras na nagkaroon ng pera ay lubha ng kumakapit dito ang mga
Pilipino.
KABANATA 38
KASAWIAN
Ipinakita sa kabanatang ito ang mag-amang Tales at Tano at ang kanyang lolo na si
Tandang Selo. Si Kabesang Tales ay isa ng kilabot na tulisan at tinatawag ng
Matanlawin. Si Tano ay isa ng Guardia Sibil at mas kilala sa ngalang Carolino at si
Tandang Selo ay isa na ding tulisan. Makikita natin dito si Tano/Carolino at kasama
pa ang ibang indiong guardia sibil na nagpapahirap sa mga bihag nilang
pinaghihinalaang tulisan. Walang awa nilang pinapalakad sa ilalaim ng init ng araw
ang mga ito ng walang saplot sa paa at uhaw na uhaw at di man lang maabutan ng
tubig. Si Carolino sapagkat mabait ay pinagalitan ang kanyang kasamahang si
v Makikita natin dito ang irony ng buhay nila Tandang Selo, Kabesang Tales at Tano.
Sila ay nagkahiwa-hiwalay ng landas sapagkat sila ay napilitan. Ito ay hindi nila
kagustuhan! Dahil sa paghihirap at kasamaang dinulot sa kanila ng mga prayle ay
nawalan sila ng kabuhayan at nagkahiwa-hiwalay. Dahil dito ay napilitan silang
maghigante sa kanilang sari-sariling paraan. At si Tano ay nagdurusa sa kanyang
trabaho. Makikita din natin na sa kabanatang ito huling binanggit si Kabesang Tales
at Carolino at sila ay nanatili pa ring tulisan at guardia sibil. Walang klarong
paglalahad kung ano talaga ang nangyari sa kanila.
KABANATA 39
ANG PAGTATAPOS