ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

1. ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

I. ΓΡΑΜΜΙΚΗ ΕΞΙΣΩΣΗ ΜΕ ΔΥΟ ΑΓΝΩΣΤΟΥΣ

Γραμμική εξίσωση με δυο άγνωστους λέγεται κάθε εξίσωση της μορφής:
αx  βψ  γ με α  0 ή β  0 1 .
Λύση της γραμμικής εξίσωσης 1 λέγεται κάθε διατεταγμένο ζεύγος αριθμών
 x1 , ψ1  που την επαληθεύει.
Θεώρημα
Κάθε εξίσωση της μορφής:
αx  βψ  γ με α  0 ή β  0 .
παριστάνει μία ευθεία  ε  του καρτεσιανού επιπέδου.

II. ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 2Χ2

Γραμμικό σύστημα δύο εξισώσεων με δύο αγνώστους ή γραμμικό σύστημα
2 x 2 ονομάζουμε δύο γραμμικές εξισώσεις με δύο άγνωστους που ζητάμε τις κοινές
τους λύσεις.
Ένα γραμμικό σύστημα 2 x 2 έχει γενική μορφή:
 α1x  β1ψ  γ1

α 2 x  β 2 ψ  γ 2
Οι αριθμοί α1 , β1 , α 2 , β 2 λέγονται συντελεστές των αγνώστων και οι γ1 , γ 2
σταθεροί όροι.
Λύση του συστήματος λέγεται κάθε διατεταγμένο ζεύγος αριθμών  x1 , ψ1  που την
επαληθεύει και τις δύο εξισώσεις του συστήματος.
Επίλυση ενός συστήματος λέγεται η διαδικασία με την οποία βρίσκουμε όλες του τις
λύσεις.

A. ΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΛΥΣΗ ΓΡΑΜΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 2x2

Θεωρούμε το γραμμικό σύστημα
 α1x  β1ψ  γ1

α 2 x  β 2 ψ  γ 2
Η εξίσωση α1x  β1ψ  γ1 παριστάνει μία ευθεία  ε1  και επαληθεύεται μόνο από τις
συντεταγμένες των σημείων αυτής. Επίσης η εξίσωση α2 x  β2 ψ  γ 2 παριστάνει μία
ευθεία  ε 2  και επαληθεύεται από τις συντεταγμένες των σημείων της.
Επομένως και οι δύο εξισώσεις του συστήματος θα επαληθεύονται από τις
συντεταγμένες των κοινών σημείων των ευθειών  ε1  και  ε 2  .
Είναι φανερό ότι:
 Αν οι ευθείες  ε1  και  ε 2  τέμνονται σε ένα σημείο, τότε το σύστημα έχει
μοναδική λύση το ζευγάρι των συντεταγμένων του σημείου αυτού.
 Αν οι ευθείες  ε1  και  ε 2  είναι παράλληλες, τότε το σύστημα δεν έχει καμία
λύση δηλαδή είναι αδύνατο.

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε. 1
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

 Αν οι ευθείες  ε1  και  ε 2  ταυτίζονται, τότε το σύστημα έχει άπειρες λύσεις τις

συντεταγμένες των σημείων της μιας ή της άλλης ευθείας. Στην περίπτωση αυτή λέμε
ότι το σύστημα είναι αόριστο.

Επομένως για να λύσουμε γραφικά ένα γραμμικό σύστημα δύο εξισώσεων με δύο
αγνώστους κατασκευάζουμε τις ευθείες  ε1  και  ε 2  που παριστάνουν οι εξισώσεις
του συστήματος. Οι συντεταγμένες των κοινών σημείων αυτών των ευθειών είναι οι
λύσεις του συστήματος.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
 xψ  4
1. Να λυθεί γραφικά το σύστημα :  .
 2x  ψ  5

 2x  3ψ  6
2. Να λυθεί γραφικά το σύστημα :  .
 2x  3ψ  6

 2x  ψ  4
3. Να λυθεί γραφικά το σύστημα :  .
 4x  2ψ  8

B. ΑΛΓΕΒΡΙΚΗ ΕΠΙΛΥΣΗ ΓΡΑΜΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 2x2

Δύο συστήματα λέγονται ισοδύναμα όταν έχουν τις ίδιες ακριβώς λύσεις, δηλαδή
όταν κάθε λύση του ενός είναι και λύση του άλλου και αντίστροφα.
Αν τα συστήματα  Σ1  και  Σ 2  είναι ισοδύναμα, τότε γράφουμε:  Σ1    Σ 2  .
Για να λύσουμε αλγεβρικά ένα σύστημα προσπαθούμε με διάφορες μετατροπές να
δημιουργήσουμε ένα απλούστερο ισοδύναμο σύστημα.
Επομένως είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τις μετατροπές εκείνες με τις οποίες
παράγονται ισοδύναμα συστήματα.
Ισχύουν οι επόμενες προτάσεις :
Π1 Αν σε ένα σύστημα λύσουμε μία εξίσωση ως προς έναν άγνωστο, τότε το
σύστημα αυτό είναι ισοδύναμο με το σύστημα το οποίο αποτελείται από την εξίσωση
αυτή και από τις εξισώσεις που θα προκύψουν αν αντικαταστήσουμε τον άγνωστο
αυτό σε κάθε μια από τις υπόλοιπες εξισώσεις. Η πρόταση αυτή είναι γνωστή ως
κανόνας της αντικατάστασης.
Π2 Αν μία εξίσωση ενός συστήματος την αντικαταστήσουμε με μία ισοδύναμη
εξίσωση, τότε θα προκύψει ισοδύναμο σύστημα.

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε. 2
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Π3 Αν σε ένα σύστημα αντικαταστήσουμε μία εξίσωση με το άθροισμα ή την

διαφορά δύο άλλων εξισώσεων, τότε θα προκύψει ισοδύναμο σύστημα.
Γενικά αν σε ένα σύστημα αντικαταστήσουμε μία εξίσωση με τον γραμμικό
συνδυασμό δύο ή περισσοτέρων άλλων εξισώσεων, τότε θα προκύψει ισοδύναμο
σύστημα. Η πρόταση αυτή είναι γνωστή ως κανόνας της πρόσθεσης.
Σχόλιο
Γραμμικός συνδυασμός δύο ή περισσοτέρων εξισώσεων λέγεται η εξίσωση που
προκύπτει αν πολλαπλασιάσουμε τα μέλη των εξισώσεων αυτών με οποιουσδήποτε
πραγματικούς αριθμούς και προσθέσουμε κατά μέλη τα γινόμενα.
Για παράδειγμα η εξίσωση κ  ε1  λ  ε 2  μ  ε3 , όπου κ, λ,μ  είναι γραμμικός
συνδυασμός των εξισώσεων ε1 , ε 2 και ε 3 .
Π4 Αν ένα σύστημα περιέχει μία εξίσωση της μορφής f  x, ψ   g  x, ψ   0 , τότε
αυτό είναι ισοδύναμο με δύο συστήματα. Στο ένα σύστημα αυτή η εξίσωση
αντικαθίσταται από την εξίσωση f  x, ψ   0 και στο άλλο από την εξίσωση
g  x, ψ   0 .
Για παράδειγμα
 x  2ψ  3   3x  2ψ  7   0   x  2ψ  3  0 3x  2ψ  7  0 
   ή  .
 2x  ψ  4  0   2x  ψ  4  0  2x  ψ  4  0 
Με βάση τα προηγούμενα έχουμε τις παρακάτω μεθόδους επίλυσης των γραμμικών
εξισώσεων με δύο άγνωστους
 Η μέθοδος της αντικατάστασης
 Η μέθοδος των αντίθετων συντελεστών ή μέθοδος της απαλοιφής
 Η μέθοδος των οριζουσών ή μέθοδος Gramer.

1. Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Για να επιλύσουμε ένα σύστημα με την μέθοδο αυτή κάνουμε τα εξής:

(i) Λύνουμε μια από τις δύο εξισώσεις ως προς τον ένα άγνωστο.
(ii) Αντικαθιστούμε τον άγνωστο αυτό στην δεύτερη εξίσωση του συστήματος και
παίρνουμε μία εξίσωση με έναν άγνωστο.
(iii) Λύνουμε την δεύτερη εξίσωση και βρίσκουμε τον έναν άγνωστο.
(iv) Αντικαθιστούμε τον άγνωστο αυτό στην λυμένη σχέση και βρίσκουμε τον
δεύτερο άγνωστο.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
 2x  5ψ  15
Να λυθεί το σύστημα :  .
 3x  8ψ  1

2. Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΤΩΝ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΩΝ Ή ΤΗΣ ΑΠΑΛΟΙΦΗΣ

Για να επιλύσουμε ένα σύστημα με την μέθοδο αυτή κάνουμε τα εξής:

(i) Πολλαπλασιάζοντας τις εξισώσεις του συστήματος με κατάλληλους αριθμούς
καθιστούμε τους συντελεστές ενός αγνώστου ίσους ή αντίθετους.

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε. 3
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

(ii) Προσθέτουμε ή αφαιρούμε κατά μέλη τις εξισώσεις του συστήματος και
βρίσκουμε έναν από τους αγνώστους.
(iii) Αντικαθιστούμε τον άγνωστο αυτό σε μία από τις εξισώσεις και βρίσκουμε τον
δεύτερο άγνωστο.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
 2x  5ψ  15
Να λυθεί το σύστημα :  .
 4x  3ψ  5

3. Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΩΝ ΟΡΙΖΟΥΣΩΝ Ή ΜΕΘΟΔΟΣ GRAMER

α β
Η παράσταση αδ  βγ συμβολίζεται και λέγεται ορίζουσα 2x2 . Δηλαδή
γ δ
α β
 αδ  βγ .
γ δ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
2 5
(i)  2  7  5   3   14  15  29
3 7
α β
(ii)  α   α    β  β  α 2  β 2  β 2  α 2
β α
x  1 4x
(iii)   5    x  1   3    4x   5x  5  12x  7x  5 .
3 5

Θεωρούμε το σύστημα :
 α1x  β1ψ  γ1
 1
α 2 x  β 2 ψ  γ 2
α1 β1
Η ορίζουσα D  των συντελεστών των αγνώστων λέγεται ορίζουσα του
α2 β2
συστήματος.
Την ορίζουσα που προκύπτει από την D , αν στην θέση των συντελεστών του x
γ1 β1
θέσουμε τους σταθερούς όρους την συμβολίζουμε με D x , δηλαδή D x  .
γ2 β2
Την ορίζουσα που προκύπτει από την D , αν στην θέση των συντελεστών του ψ
α1 γ1
θέσουμε τους σταθερούς όρους την συμβολίζουμε με D ψ , δηλαδή Dψ  .
α2 γ2

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
 x  2ψ  6
Να λυθεί το σύστημα  .
 3x  4ψ  8

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε. 4
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Θεώρημα
 α 1 x  β1 ψ  γ 1
Θεωρούμε το σύστημα :   1
α 2 x  β 2 ψ  γ 2
α 1 β1 γ 1 β1 α1 γ1
στο οποίο είναι D  , Dx  και Dψ  .
α 2 β2 γ 2 β2 α2 γ2

Dx Dψ
(i) Αν D  0 το σύστημα έχει μοναδική λύση: x  και ψ  .
D D
(ii) Αν D  0 , το σύστημα είναι αδύνατο ή έχει άπειρες λύσεις.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
 5x  3ψ  16
1. Να λυθεί το σύστημα :  .
 x  2ψ  11

 2x  3ψ  13
2. Να λυθεί το σύστημα :  .
 4x  6ψ  20

 4x  3ψ  7
3. Να λυθεί το σύστημα :  .
 20x  15ψ  35

ΠΑΡΑΜΕΤΡΙΚΑ ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 2x2

Ένα σύστημα λέγεται παραμετρικό όταν εκτός από τους αγνώστους x , ψ περιέχει
ένα ή περισσότερα άλλα γράμματα, συνήθως α , β , κ , λ , … τα οποία παριστάνουν
οποιονδήποτε πραγματικό αριθμό και λέγονται παράμετροι.
Η λύση και η διερεύνηση των παραμετρικών συστημάτων γίνεται με την μέθοδο των
οριζουσών.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
 λx  ψ  λ2
Να λυθεί το σύστημα :  , για τις διάφορες τιμές του λ  .
 x  λψ  λ4

ΤΡΟΠΟΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΕΝΟΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Για να επιλύσουμε ένα παραμετρικό 2x2 σύστημα κάνουμε τα εξής :
 Βρίσκουμε τις ορίζουσες D , D x , D ψ του συστήματος και τις μετατρέπουμε
σε γινόμενο παραγόντων.
 Βρίσκουμε τις τιμές της παραμέτρου για τις οποίες μηδενίζεται η D , δηλαδή
λύνουμε την εξίσωση D  0 .
 Διακρίνουμε δύο περιπτώσεις:
Όταν D  0 το σύστημα θα έχει μοναδική λύση την οποία βρίσκουμε συναρτήσει
της παραμέτρου.
Όταν D  0 αντικαθιστούμε τις τιμές της παραμέτρου πού μηδενίζουν την D στο
δοσμένο σύστημα το οποίο θα είναι αδύνατο ή θα έχει άπειρες λύσεις.

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε. 5
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

III. ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 3Χ3

Γραμμική εξίσωση με τρεις άγνωστους λέγεται κάθε εξίσωση της μορφής:
αx  βψ  γz  δ με α  0 ή β  0 ή γ  0 1 .
Λύση της γραμμικής εξίσωσης 1 λέγεται κάθε διατεταγμένη τριάδα αριθμών
 x1 , ψ1 , z1  που την επαληθεύει.
Γραμμικό σύστημα τριών εξισώσεων με τρεις αγνώστους ή γραμμικό σύστημα
3 x 3 ονομάζουμε τρεις γραμμικές εξισώσεις με τρεις άγνωστους που ζητάμε τις
κοινές τους λύσεις.
Ένα γραμμικό σύστημα 3 x 3 έχει γενική μορφή:
 α1x  β1ψ  γ1z  δ1

α 2 x  β 2 ψ  γ 2 z  δ 2
α x  β ψ  γ z  δ
 3 3 3 3

Οι αριθμοί α1 , β1 , γ1 , α 2 , β 2 , γ1 , α 3 , β 3 , γ 3 λέγονται συντελεστές των αγνώστων

και οι δ1 , δ 2 , δ3 σταθεροί όροι.
Λύση του συστήματος λέγεται κάθε διατεταγμένη τριάδα αριθμών  x1 , ψ1 , z1  που
επαληθεύει και τις τρεις εξισώσεις του συστήματος.
Επίλυση ενός συστήματος λέγεται η διαδικασία με την οποία βρίσκουμε όλες του τις
λύσεις.
Για την επίλυση ενός γραμμικού συστήματος 3 x 3 χρησιμοποιούμε ανάλογες
μεθόδους που χρησιμοποιούμε για την επίλυση ενός γραμμικού συστήματος 2 x 2 .

Θα δώσουμε δύο παραδείγματα επίλυσης γραμμικού συστήματος 3 x 3 με την

μέθοδο της αντικατάστασης και την μέθοδο των αντιθέτων συντελεστών.

Μέθοδος της αντικατάστασης

Η μέθοδος αυτή περιγράφεται ως εξής :
 Λύνουμε μία εξίσωση του συστήματος ως προς έναν άγνωστο
 Αντικαθιστούμε τον άγνωστο αυτό στις άλλες δύο εξισώσεις του συστήματος
και παίρνουμε ένα γραμμικό σύστημα δύο εξισώσεων με δύο αγνώστους.
 Λύνουμε το τελευταίο σύστημα και βρίσκουμε τους δύο αγνώστους
 Βρίσκουμε την τιμή του τρίτου αγνώστου από λυμένη εξίσωση ως προς τον
άγνωστο αυτό.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
 2x  3ψ  z  14

Να λυθεί το σύστημα :  3x  ψ  2z  5 .
 x  2ψ  z  7


Μέθοδος των αντιθέτων συντελεστών ή μέθοδος της απαλοιφής

Η μέθοδος αυτή περιγράφεται ως εξής :
 Από δύο εξισώσεις του συστήματος απαλείφουμε έναν άγνωστο
 Από δύο άλλες εξισώσεις του συστήματος απαλείφουμε τον ίδιο άγνωστο

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε. 6
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

 Από τα προηγούμενα παίρνουμε ένα γραμμικό σύστημα δύο εξισώσεων με

δύο αγνώστους.
 Λύνουμε το τελευταίο σύστημα και βρίσκουμε τους δύο αγνώστους
 Αντικαθιστώντας τις τιμές των αγνώστων που βρήκαμε σε μία εξίσωση του
συστήματος βρίσκουμε τον τρίτο άγνωστο.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
 2x  ψ  3z  9

Να λυθεί το σύστημα :  x  3ψ  z  10 .
 3x  ψ  z  8


ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

1. Να λυθεί με την μέθοδο της αντικατάστασης το σύστημα:
 3x  ψ  13
 .
 3ψ  2x  4
2. Να λυθεί με την μέθοδο της απαλοιφής το σύστημα:
15x  23ψ  10
 .
 3x  4ψ  2
3. Να λυθεί με την μέθοδο των οριζουσών το σύστημα:
13x  17ψ  5
 .
 2x  8ψ  7

 3 2
 xψ  xψ  5

4. Να λυθεί το σύστημα:  .
 2  5  16
 x  ψ x  ψ

5. Να βρεθεί η εξίσωση της ευθείας που διέρχεται από τα σημεία Α  2, 3  και

Β  4, 1 .

6. Να δείξετε ότι η εξίσωση x2  ψ 2  4x  2ψ  3  0 παριστάνει δύο κάθετες

ευθείες και να βρείτε το σημείο τομής των ευθειών αυτών.
7. Να λυθεί το σύστημα:
 λx  4ψ  4  λ
 , λ .
 x  2  λ  3  ψ  2λ  1
8. Αν το σύστημα:

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε. 7
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

 α 2 x  2ψ  1
 , α
 2αx  αψ  1
έχει μοναδική λύση  xo , ψ ο  και ισχύει 2xo  ψο  1 , να βρεθεί ο α .

9. Για τις διάφορες τιμές του α  , να βρεθεί η σχετική θέση των ευθειών:
ε :  α  2  x  5ψ  5 και ζ : x   α  2  ψ  5 .

10. Έστω D , Dx , Dψ είναι οι ορίζουσες ενός γραμμικού 2x2 συστήματος  Σ 

για τις οποίες ισχύουν : 3Dx  5Dψ  7D και 2Dx  3Dψ  11D . Αν το σύστημα
 Σ έχει μοναδική λύση, να βρεθεί η λύση αυτή.

11. Έστω D , Dx , Dψ είναι οι ορίζουσες ενός γραμμικού 2x2 συστήματος  Σ 

για τις οποίες ισχύει : D2  D2x  D2ψ  46  6D  12Dx  2Dψ . Να δείξετε ότι το
σύστημα  Σ  έχει μοναδική λύση και να βρείτε την λύση αυτή.

12. Να βρεθούν οι τιμές των λ, μ  , για τις οποίες το σύστημα:

 2λ  3  x   μ  4  ψ  1

 2x  3λψ  2
έχει άπειρες λύσεις, οι οποίες να βρεθούν.
13. Να βρεθούν οι τιμές των λ, μ  , για τις οποίες τα συστήματα:
 2x  λψ  μ  λ  μ  x  2ψ  5
 και 
 λx  8ψ  λ  μ  1  9x  3ψ  μ  2
να είναι συγχρόνως αδύνατα.

14. Να βρεθούν οι εξισώσεις των παραβολών που δίνονται στα παρακάτω

σχήματα:

(ii)
(i)

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε. 8
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Γραμμική εξίσωση
1. Δίνεται η εξίσωση 3x  2ψ  5 . Να γράψετε μερικές λύσεις αυτής της εξίσωσης.

2. Να εξετάσετε ποια από τα σημεία A  3,1 , B  2,3 , Γ  6,3 , Δ  3, 3 , Ε  3, 1
και Ζ  2,1 βρίσκονται πάνω στην ευθεία 2x  3ψ  3 .

3. Τα σημεία A , B , Γ , Δ και Ε βρίσκονται πάνω στην ευθεία 3x  2ψ  6 και

έχουν τετμημένες 4 , 0 , 2 , 2 και 6 αντίστοιχα. Να βρείτε τις τεταγμένες των
σημείων αυτών.
4. Να γράψετε μία εξίσωση η οποία να έχει λύση ένα από τα παρακάτω ζεύγη
2 3
αριθμών: (i)  2,5 (ii)  2, 0  (iii)  ,   .
 5 10 
5. Να βρείτε όλα τα διατεταγμένα ζεύγη φυσικών αριθμών, τα οποία επαληθεύουν
την εξίσωση: 2x  3ψ  30 .

Επίλυση Γραμμικού συστήματος

6. Να λύσετε γραφικά τα παρακάτω συστήματα:
 3x  ψ  9  x  2ψ  3  xψ3
(i)  (ii)  (iii)  .
 x  2ψ  2 2x  4ψ  6 2x  2ψ  8
7. Να λύσετε με την μέθοδο της αντικατάστασης και με την μέθοδο της απαλοιφής τα
παρακάτω συστήματα:
3x  4ψ  29 3x  5ψ  9  0 9x  8ψ  21  0
(i)  (ii)  (iii)  .
 9x  2ψ  17  2x  ψ  7 6x  4ψ  13  0
8. Να λύσετε με την μέθοδο των οριζουσών τα παρακάτω συστήματα:
3x  2ψ  5 3x  2ψ  13  0  5x  3ψ  16
(i)  (ii)  (iii)  .
4x  ψ  14  4x  3ψ  6  0 2x  4ψ  22
9. Να λύσετε με την μέθοδο αλλαγής μεταβλητών τα παρακάτω συστήματα:
 1 1  1 1
 3 x  ψ  2  2 x  ψ  x  ψ  2
 
(i)  (ii)  .
 2  5  3  3  4 7
 3  x ψ  2  x  ψ x  ψ

10. Να λύσετε το σύστημα: 3x  4ψ  x  3ψ  10 .  2, 4 

11. Να λύσετε τα παρακάτω συστήματα:
 2x  1 5
5  x  2ψ    3x  11ψ   14
  ψ  1  4
(i)  8, 2  (ii)   2,5
 7x  9ψ  3  x  4ψ   38
  xψ 7
 x  1

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε. 9
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

12. Να λύσετε τα συστήματα:

 4  x  2  7  x  ψ   7
   x  1 ψ  2    x  2  ψ  5   0

(i)  (ii)  .
7  x  ψ   10  x  2   79
 
 x  4  ψ  3    x  7  ψ  4   0

13. Να λύσετε τα συστήματα:

 5x  1 3ψ  1  5x  4 11ψ  17
 6  10  3 ψ  x  2  3  4
(i)  (ii)  .
11  x  11  ψ  3  x  9ψ  11  3ψ  4  6
 6 4  4 7

14. Να λύσετε τα παρακάτω συστήματα:

1 1 1 2 3
x  ψ  8 x  ψ 3
  8   11 11 
(i)   4,   (ii)   , 
1  2  1  3 3  1  2 9 5
 x ψ 2  x ψ

15. Να λύσετε τα συστήματα:

 2 1  11 18
 4x  ψ  5  x  2ψ  10  2x  3ψ  3x  2ψ  13
 
(i)  (ii)  .
 3 5 13  27  2
  1
 4x  ψ  5 x  2ψ  10 8  3x  2ψ 2x  3ψ

16. Να λύσετε τα συστήματα:


2 x  3 ψ  2
(i) 


(ii) 
 
3  1 x  2ψ  3  3
.
 x 2 ψ 8
  
2x  3  1 ψ  3 3  1
  
17. Να λύσετε τα συστήματα:
 αx  ψ  3 
 αx  βψ  α 2  β 2
(i)  (ii)  .
 x   α  1 ψ  4  α  β  x   α  β  ψ  2α  2β
2 2


18. Να βρείτε τους α,β  ώστε το σύστημα:


  α  β  x   α  β  ψ  15

 2α  3β  x   2α  5β  ψ  α  2β

να έχει λύση την  x o , ψο    3, 7  .

Ευθεία
19. Να βρείτε το σημείο τομής των ευθειών:
(i) 3x  2ψ  13  0 και 4x  3ψ  6  0 (ii) 5x  4ψ  9  0 και 2x  3ψ  22  0 .

20. Να αποδείξετε ότι οι ευθείες με εξισώσεις :

3x  2ψ  9  0 , x  2ψ  5  0 , 5x  ψ  8  0
διέρχονται από το ίδιο σημείο το οποίο και να βρεθεί.

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε. 10
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

21. Να βρείτε τις εξισώσεις των ευθειών που διέρχονται από τα σημεία:
(i) Α  2, 5 και Β  3, 2  (ii) Α  3,1 και Β  7,8 .

22. Να δείξετε ότι η εξίσωση x 2  ψ2  7x  3ψ  10  0 παριστάνει δύο κάθετες

ευθείες και να βρείτε το σημείο τομής των ευθειών αυτών.
23. Για ποιες τιμές των α,β  η εξίσωση  4α  β  10  x   α  3β  9  ψ  25  0
παριστάνει μία ευθεία.
24. Για ποιες τιμές των α,β  η εξίσωση x 2   2α  3β  x  3α  2β  5  0 έχει
ρίζες x1  1 και x 2  2 .

25. Να βρείτε τους α,β  αν γνωρίζεται ότι η εξίσωση:

 3α  2β 12 x  2α  2β  3
έχει άπειρες λύσεις.
26. Για τις διάφορες τιμές του α  , να βρείτε τα κοινά σημεία των ευθειών:
ε1 : αx  ψ  α  1 και ε 2 : α2 x  2ψ  α .

Διερεύνηση συστήματος – Μέθοδος των οριζουσών

27. Έστω D , D x , D ψ είναι οι ορίζουσες ενός γραμμικού 2x2 συστήματος  Σ  για
τις οποίες ισχύει : D2x  Dψ2  6Dx  4Dψ  13D  0 . Αν το σύστημα  Σ  έχει μοναδική
λύση, να βρείτε την λύση αυτή.
28. Έστω D , D x , D ψ είναι οι ορίζουσες ενός γραμμικού 2x2 συστήματος  Σ  για
τις οποίες ισχύει : D2  4D2x  9D2ψ  6D  12Dx  Dψ  9  0 .
(i) Να δείξετε ότι το σύστημα  Σ  έχει μοναδική λύση  x o , ψο  .
(ii) Να βρείτε την μοναδική λύση  x o , ψο  αν γνωρίζετε ότι ισχύει x o  2ψο  7 .

29. Έστω D , D x , D ψ είναι οι ορίζουσες ενός γραμμικού 2x2 συστήματος  Σ  για

τις οποίες ισχύουν : 4Dx  3Dψ  7D και 3Dx  2Dψ  18D . Αν το σύστημα  Σ  έχει
μοναδική λύση, να βρείτε την λύση αυτή.
30. Να λύσετε τα συστήματα:
 λ  1 x  4ψ  λ  11
 λx   λ  7  ψ  5

(i)  (ii)  .
 x   λ  2 ψ  2
 
 3x   λ  1 ψ  5

31. Να λύσετε τα συστήματα:

 λ2 x  2ψ  λ αx  α 2 ψ  α
(i)  (ii) 
2λx  λψ  2  x  α ψ 1
3

32. Να λύσετε τα συστήματα:

  α  1 x   α  1 ψ  2   α  5 x   2  α  ψ  α  4
 2

(i)  3 (ii) 
 α  1 x   α  1 ψ  2  α  1
.
3 2

 α  2  x   2α  4  ψ  α 2
 α  6

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε. 11
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

33. Για ποιες τιμές του α  τα παρακάτω συστήματα έχουν άπειρες λύσεις:
 9
3x  αψ  3  α  2  x  27ψ 
(i)  (ii)  2
αx  3ψ  3  2x   α  1 ψ  1

 α  1 x  ψ  1

34. Αν το σύστημα:  , α .

 x   α  1 ψ  1
έχει μοναδική λύση  x o , ψο  να βρείτε τις τιμές του α ώστε να ισχύει 3x ο  7ψο  1.

5x  4ψ  1  μ
35. Δίνεται το σύστημα:  , μ .
3x  2ψ  μ  1
(i) Να δείξετε ότι το σύστημα έχει μοναδική λύση.
(ii) Αν  x o , ψο  είναι η μοναδική λύση του συστήματος, να βρείτε τις τιμές του μ
ώστε να ισχύει: x o2  ψο  1  0 .

36. Να βρείτε τις τιμές των λ, μ  , για τις οποίες τα συστήματα:

 μ  1 x  λψ  1  μ  1 x   λ  1 ψ  2
 και 
 2x  ψ  3  x  2ψ  5
να είναι συγχρόνως αδύνατα.
Συστήματα 3x3
37. Να λύσετε τα συστήματα:
 3x  2ψ  z  7  x  2ψ  z  7
 
(i)  x  11ψ  2z  7 (ii) 2x  3ψ  z  14
 ψ  2z  7  3x  ψ  2z  5
 
38. Να λύσετε τα συστήματα:

 xψz 3
2x  ψ  3z  13 
  ψ z
(i)  3x  2ψ  z  4 (ii)  x    3 .
 x  3ψ  2z  1  2 3
 x
 2  ψ  2z  3

39. Να λύσετε τα συστήματα:

1 1 1  3xψ
 x  ψ z 9 x ψ  2
 
1 1 1  4xω
(i)     5 (ii)  3
x ψ z  x  ω
 1 1 1  5ψω
   3 ψ  ω  6
 x ψ z 

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε. 12
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

2. ΜΗ ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
Μη γραμμικό σύστημα ονομάζουμε δύο ή περισσότερες εξισώσεις, από τις οποίες
μια τουλάχιστον δεν είναι γραμμική, που ζητάμε τις κοινές τους λύσεις.
Ένα μη γραμμικό σύστημα 2 x 2 έχει γενική μορφή:
 f1  x, ψ   g1  x, ψ 


f 2  x, ψ   g 2  x, ψ 

όπου f1 , g1 , f 2 , g 2 είναι συναρτήσεις δύο μεταβλητών.
Λύση του προηγούμενου συστήματος λέγεται κάθε διατεταγμένο ζεύγος αριθμών
 x1 , ψ1  που επαληθεύει και τις δύο εξισώσεις του συστήματος.
Επίλυση ενός συστήματος λέγεται η διαδικασία με την οποία βρίσκουμε όλες του τις
λύσεις.

A. ΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΛΥΣΗ ΕΝΟΣ ΜΗ ΓΡΑΜΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Για να λύσουμε γραφικά ένα μη γραμμικό σύστημα βρίσκουμε τις συντεταγμένες
όλων των κοινών σημείων των γραφικών παραστάσεων που παριστάνουν οι
εξισώσεις του συστήματος.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
 xψ  5
Να λυθεί γραφικά το σύστημα :  2 .
 x  ψ  25
2

Λύση
Η πρώτη εξίσωση του συστήματος γράφεται ψ  x  5
και παριστάνει μια ευθεία  ε  με συντελεστή διεύθυνσης
λ  1 , που τέμνει τον άξονα ψψ στο σημείο Β  0, 5 .
Η δεύτερη εξίσωση x 2  ψ2  25 παριστάνει έναν κύκλο
C με κέντρο την αρχή Ο των αξόνων και ακτίνα ρ  5
.
Στο διπλανό σχήμα παρατηρούμε ότι κοινά σημεία της
ευθείας  ε  και του κύκλου  C  είναι τα σημεία A  5, 0  και B  0, 5 .
Άρα το σύστημα έχει δύο λύσεις που είναι:  x, ψ    5,0  και  x, ψ    0, 5 .

Β. ΑΛΓΕΒΡΙΚΗ ΕΠΙΛΥΣΗ ΕΝΟΣ ΜΗ ΓΡΑΜΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Για να λύσουμε αλγεβρικά ένα σύστημα προσπαθούμε με διάφορες μετατροπές να
δημιουργήσουμε ένα απλούστερο ισοδύναμο σύστημα.
Οι προτάσεις Π1, Π2, Π3 της προηγούμενης ενότητας, με τις οποίες δημιουργούμε
ισοδύναμα γραμμικά συστήματα ισχύουν και για μη γραμμικά συστήματα .
Π4 Αν ένα σύστημα περιέχει μια εξίσωση της μορφής f  x, ψ,...  g  x, ψ,...  0 , τότε
αυτό είναι ισοδύναμο με τη διάζευξη δυο συστημάτων. Στο ένα σύστημα αυτή η

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε. 13
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

εξίσωση αντικαθίσταται από την εξίσωση f  x, ψ,...  0 και στο άλλο από την
εξίσωση g  x, ψ,...  0 .
Για παράδειγμα:
f1  x, ψ   g1  x, ψ   0  
  f1  x, ψ   0  g1  x, ψ   0
 
 
 f 2  x, ψ   g 2  x, ψ  f 2  x, ψ   g 2  x, ψ  
 ή .
 f 2  x, ψ   g 2  x, ψ 
   
Είναι φανερό ότι οι μέθοδοι επίλυσης γραμμικών συστημάτων, με εξαίρεση την
μέθοδο των οριζουσών, μπορούν να εφαρμοστούν και για την επίλυση μη γραμμικών
συστημάτων.
Θα αναφέρουμε τρόπους επίλυσης μη γραμμικών συστημάτων με συγκεκριμένα
παραδείγματα .

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
1. Να λυθούν τα συστήματα :
 1 1 3
 xψ 1  x  ψ  34  xψ  2

2 2
(i)  2 (ii)  (iii)  .
 x  ψ  xψ  3  xψ  15
2
1  1 5
 x 2 ψ 2 4

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ
Μερικές φορές για να λύσουμε ένα σύστημα είναι χρήσιμο να αλλάξουμε τις
μεταβλητές του.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

 x2  ψ 2  2x  3ψ  9  0
1. Να λυθεί το σύστημα:  2 .
 2x  2ψ  3x  5ψ  17  0
2

 x  ψ   2  x  ψ   15
 2

2. Να λυθεί το σύστημα:  .

 xψ  6

 x 2  2ψ  10
3. Να λυθεί το σύστημα:  2 και να ερμηνευθεί γεωμετρικά το
 x  ψ  25
2

αποτέλεσμα.

4. Δίνεται η παραβολή ψ  2x2 και η ευθεία ψ  8x  κ , κ  . Για ποιες τιμές

του κ η ευθεία τέμνει την παραβολή σε δύο σημεία.

5. Το εμβαδόν ενός ορθογωνίου είναι 40cm2 . Αν η μία πλευρά του ορθογωνίου

αυξηθεί 2cm και η άλλη πλευρά ελαττωθεί 3cm , τότε το εμβαδόν του
ορθογωνίου γίνεται 35cm2 . Να βρεθούν τα μήκη των πλευρών του ορθογωνίου.

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε. 14
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να λύσετε γραφικά τα παρακάτω συστήματα:
 x 2  ψ 2  25  x 2  ψ 2  25  x 2  ψ 2  25
(i)  (ii)  (ii)  2 .
 xψ5  xψ  12  x ψ 5
2. Με την μέθοδο της αντικατάστασης να λύσετε τα συστήματα:
 xψ 7  2x  3ψ  1
(i)  2 (ii)  2
 x  xψ  ψ  19 2x  5xψ  ψ  10x  12ψ  100
2 2

3. Με την μέθοδο της απαλοιφής να λύσετε τα συστήματα:

 x  ψ  xψ  5  x 2  ψ2  x  ψ  18
(i)  (ii)  2
 x  ψ  xψ  1  x ψ xψ 6
2

4. Με την μέθοδο της αλλαγής μεταβλητής να λύσετε τα συστήματα:

 1 1 3
 xψ2 x ψ 9
  

(i)  (ii)  ψ x 20 .
1  1 5  x 2  ψ2  9
 x 2 ψ 2 4 

x  ψ  5
5. Να λύσετε τo σύστημα:  και να ερμηνεύσετε γεωμετρικά τα
 xψ  14
αποτελέσματα.
 x  10ψ  1
6. Να λύσετε τo σύστημα:  2 και να ερμηνεύσετε γεωμετρικά τα
 x  2ψ  1
αποτελέσματα.
 x 2  ψ 2  25
7. Να λύσετε τo σύστημα:  2 και να ερμηνεύσετε γεωμετρικά τα
 x ψ 5
αποτελέσματα.
34
8. Να βρείτε τα κοινά σημεία της ευθείας x  ψ  15 και της υπερβολής ψ   .
x
9. Να βρείτε τα κοινά σημεία της ευθείας x  ψ  2 και του κύκλου x 2  ψ2  74 .

10. Να βρείτε τα κοινά σημεία του κύκλου x 2  ψ2  5 και της υπερβολής xψ  2 .

11. Να βρείτε τα κοινά σημεία της ευθείας x  3ψ  10 και της παραβολής

x 2  24ψ  100 .

12. Για ποιες τιμές του λ  η ευθεία ψ  2x  λ  1 και η παραβολή ψ  3x 2 έχουν

δύο κοινά σημεία.
13. Για ποιες τιμές του α  η ευθεία ψ  x  α 2 και η παραβολή ψ  x 2 δεν έχουν
κανένα κοινό σημείο.

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε. 15
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

14. Για τις διάφορες τιμές του α   2 να βρείτε το πλήθος των κοινών σημείων
της ευθείας ψ  2  2  α  x  2 με την παραβολή ψ   α  2  x 2 .

15. Nα λύσετε τα συστήματα:

 x 2
 x  ψ 1  
(i)  2 (ii)  ψ 3
 x  xψ  ψ  37
2
 x 2  ψ 2  208

16. Nα λύσετε τα συστήματα:
 ψx  2 2x 2  3ψ  23
(i)  2 (ii)  2
 x  ψ  3xψ  x  ψ  9  0 3ψ  8x  59
2

17. Nα λύσετε τα συστήματα:

 1 1 1  1

 3x 2ψ  3  2x  ψ  x  3
 
(i)  (ii) 
 1  1 1  x
 4
 9x 2 4ψ 2 4  2x  ψ

18. Nα λύσετε τα συστήματα:

 1
 x  ψ  xψ
4 9x 2  ψ2  13
(i)  (ii) 
 x 2  ψ 2  5 xψ  xψ  2
 2

1 1 1 1
19. Nα λύσετε το σύστημα:   2  2  9.
x ψ x ψ

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε. 16