5.1.1. ΝΟΜΟΣ COULOMB Η ηλεκτρική δύναμη που ασκείται μεταξύ δύο σημειακών φορτίων είναι ανάλογη του γινομένου των δύο φορτίων και αντιστρόφως ανάλογη του τετραγώνου της μεταξύ τους απόστασης. |𝑞1 | ∙ |𝑞2 | 𝐹 = 𝑘𝐶 𝑟2 Όπου F η δύναμη Coulomb, q1, q2 τα φορτία, r η μεταξύ τους απόσταση και 𝑘𝐶 = 9 ∙ 𝑁∙𝑚2 109 𝐶 2 η ηλεκτρική σταθερά που εξαρτάται από το μέσον στο οποίο βρίσκονται τα φορτία και το σύστημα μονάδων.
5.1.2. ΕΝΤΑΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ
Ηλεκτρικό πεδίο είναι ο χώρος στον οποίο ασκούνται ηλεκτρικές δυνάμεις σε φορτία που βρίσκονται μέσα του. Το ηλεκτρικό πεδίο έχει ένα χαρακτηριστικό διανυσματικό μέγεθος που εκφράζει πόσο έντονο είναι, και ονομάζεται ένταση.
Ένταση ηλεκτρικού πεδίου σ’ ένα σημείο Α ονομάζεται το διανυσματικό μέγεθος που
ορίζεται ως το πηλίκο της δύναμης που δέχεται σημειακό δοκιμαστικό φορτίο q το οποίο τοποθετείται στο σημείο Α, προς το φορτίο αυτό. 𝐹 𝛦⃗ = 𝑞 𝛮 Μονάδα Μέτρησης: 1 𝐶 . ΠΡΟΣΟΧΗ: Η ένταση σε ένα σημείο είναι μοναδική, σταθερή και δεν εξαρτάται από το δοκιμαστικό φορτίο. Επιπλέον, εφάπτεται των δυναμικών γραμμών του πεδίου.
Μία άλλη σχέση για την ένταση βρίσκουμε αν αντικαταστήσουμε τη δύναμη:
𝐹 𝛦= |𝑄| 𝑞 → 𝐸 = 𝑘𝐶 2 |𝑞| ∙ |𝑄| 𝑟 𝐹 = 𝑘𝐶 2 } 𝑟 5.1.3. ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ Δυναμικές γραμμές είναι οι νοητές γραμμές που απεικονίζουν το πεδίο. Σχεδιάζονται έτσι, ώστε το διάνυσμα της έντασης να είναι εφαπτόμενο σε κάθε σημείο της. Χαρακτηριστικά των δυναμικών γραμμών είναι ότι: Ξεκινούν από θετικά φορτία και καταλήγουν σε αρνητικά. Η πυκνότητά τους είναι ανάλογη της έντασης του ηλεκτρικού πεδίου. Η ένταση του πεδίου εφάπτεται σε κάθε σημείο τους. Από κάθε σημείο του πεδίου διέρχεται μόνο μία δυναμική γραμμή, επομένως ούτε τέμνονται ούτε εφάπτονται. 5.1.4. ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟΥ Δυναμικό σε ένα σημείο του πεδίου ονομάζουμε το μονόμετρο μέγεθος που είναι ίσο με το πηλίκο της δυναμικής ενέργειας (ή του έργου για τη μετακίνηση του φορτίου στο σημείο) ενός σημειακού φορτίου που βρίσκεται στο σημείο αυτό προς το φορτίο αυτό.
𝑉𝐴 = ή 𝑉𝐴 = 𝑞 𝑞 Μονάδα μέτρησης: 1𝑉 𝑄 Επιπλέον: 𝑉 = 𝑘𝐶 𝑟 Όπου r η απόσταση του σημείου του οποίου ζητάμε το δυναμικό από το φορτίο Q.
5.2. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β: ΚΙΝΗΜΑΤΙΚΗ – ΝΕΥΤΩΝΕΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΗ
5.2.1. ΕΥΘΥΓΡΑΜΜΗ ΟΜΑΛΗ ΚΙΝΗΣΗ Ευθύγραμμη ομαλή κίνηση ονομάζουμε την κίνηση σε ευθεία τροχιά κατά τη διάρκεια της οποίας το διάνυσμα της ταχύτητας (μέτρο, κατεύθυνση) παραμένει σταθερό, δηλαδή διανύει σε ίσους χρόνους ίσα διαστήματα. Για την ταχύτητα ισχύει η σχέση: 𝛥𝑥 𝑥 − 𝑥0 𝜐= ή 𝜐= 𝛥𝑡 𝑡 − 𝑡0 𝑥 Για x0=0 και t0=0: 𝜐= 𝑡
5.2.2. ΕΥΘΥΓΡΑΜΜΗ ΟΜΑΛΑ ΜΕΤΑΛΛΟΜΕΝΗ ΚΙΝΗΣΗ
Στην ευθύγραμμη ομαλά μεταβαλλόμενη κίνηση, η ταχύτητα μεταβάλλεται με σταθερό ρυθμό, την επιτάχυνση. Επομένως: 𝛥𝜐 𝜐 − 𝜐0 𝛼= = 𝜎𝜏𝛼𝜃𝜀𝜌ή ή 𝛼 = 𝛥𝑡 𝑡 − 𝑡0 𝜐 Για υ0=0 και t0=0: 𝛼= 𝑡
ΕΠΙΤΑΧΥΝΟΜΕΝΗ Αποτελεί κατηγορία μεταβαλλόμενης κίνησης, κατά την οποία η ταχύτητα αυξάνεται, δηλαδή 𝛼 > 0. Ισχύουν οι σχέσεις: 1 𝜐 = 𝜐0 + 𝛼𝑡 𝜅𝛼𝜄 𝑥 = 𝜐0 𝑡 + 𝑎𝑡 2 2 ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΟΜΕΝΗ Αποτελεί κατηγορία μεταβαλλόμενης κίνησης, κατά την οποία η ταχύτητα μειώνεται, δηλαδή 𝛼 < 0. Ισχύουν οι σχέσεις: 1 𝜐 = 𝜐0 − 𝛼𝑡 𝜅𝛼𝜄 𝑥 = 𝜐0 𝑡 − 𝑎𝑡 2 2
5.2.3. 1ος ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΝΕΥΤΩΝΑ
Ένα σώμα συνεχίζει να ηρεμεί (υ=0) ή να κινείται ευθύγραμμα και ομαλά (υ=σταθ.) όταν η συνισταμένη των δυνάμεων που ασκούνται σε αυτό είναι μηδέν, και αντίστροφα. ∑ 𝐹 = 0 ⟺ 𝜐 = 0 ή 𝜐 = 𝜎𝜏𝛼𝜃𝜀𝜌ή
5.2.4. 2ος ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΝΕΥΤΩΝΑ
Ο 2ος νόμος εκφράζει την αναλογία δύναμης επιτάχυνσης, ως εξής: ∑ 𝐹 = 𝑚𝑎
5.3. ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΔΥΟ ΣΗΜΕΙΑΚΩΝ ΦΟΡΤΙΩΝ
Έστω δύο σημειακά και ομόσημα φορτία σε άπειρη απόσταση μεταξύ τους ώστε να μην αλληλεπιδρούν. Μετακινούμε τα φορτία σε δύο θέσεις Α και Β, που βρίσκονται σε απόσταση r και από όπου αλληλεπιδρούν ασκώντας απωστική ηλεκτρική δύναμη Coulomb. Επειδή τα φορτία μεταξύ τους απωθούνται, για να τα μετακινήσουμε χρειάζεται εξωτερική δύναμη 𝐹 . Έτσι, έχουμε την παραγωγή έργου που εκφράζει την ενέργεια που απαιτείται για τη μετακίνηση των δύο φορτίων από το άπειρο στις τελικές τους θέσεις. Αυτή η ενέργεια αποτελεί τη δυναμική ενέργεια με την οποία αλληλεπιδρούν τα φορτία. 𝑈 = 𝑊𝜀𝜉 Η σχέση με την οποία υπολογίζουμε τη δυναμική ενέργεια δύο φορτίων είναι: 𝑞1 ∙ 𝑞2 𝑈 = 𝑘𝐶 𝑟2 Όπου U η δυναμική ενέργεια, q το φορτίο, r η μεταξύ τους απόσταση και 𝑘𝐶 = 9 ∙ 𝑁∙𝑚2 109 , η ηλεκτρική σταθερά από το νόμο του Coulomb. 𝐶2 Απόδειξη: Έστω δύο σημειακά και ομόσημα φορτία σε άπειρη απόσταση μεταξύ τους. Μετακινούμε τα φορτία σε δύο θέσεις Α και Β, που βρίσκονται σε απόσταση r και από όπου αλληλεπιδρούν ασκώντας απωστική ηλεκτρική δύναμη Coulomb. Το φορτίο q1 μεταφέρεται στο σημείο Α χωρίς να ασκήσουμε εξωτερική δύναμη, αφού το q2 βρίσκεται ακόμη στο άπειρο. Για το q2 όμως ασκείται εξωτερική δύναμη 𝐹𝜀𝜉 αφού το φορτίο στο σημείο Α που δε βρίσκεται πλέον σε άπειρη απόσταση του ασκεί ηλεκτρική δύναμη Coulomb, 𝐹𝜂𝜆 . Εφαρμόζουμε Θ.Μ.Κ.Ε. για την κίνηση του q2 από το άπειρο στο Β: 𝛫𝜏𝜀𝜆 − 𝛫𝛼𝜌𝜒 = 𝑊𝐹(∞→𝐵) + 𝑊𝐹𝜂𝜆 (∞→𝛣) 0 − 0 = 𝑊𝐹(∞→𝐵) + 𝑊𝐹𝜂𝜆 (∞→𝛣) 𝑊𝐹(∞→𝐵) = −𝑊𝐹𝜂𝜆 (∞→𝛣) 𝑊𝐹𝜂𝜆 (∞→𝛣) = 𝑞2 (𝑉∞ − 𝑉𝐵 ) = −𝑞2 𝑉𝐵 𝑞 ∙𝑞 Όμως, 𝑞1 } → 𝑊𝐹𝜂𝜆 (∞→𝛣) = −𝑘𝐶 ∙ 2𝑟 1 𝑉𝐵 = 𝑘𝐶 𝑟 Αλλά 𝑞2 ∙ 𝑞1 𝑈 = 𝑊𝜀𝜉 ή 𝑈 = 𝑊𝐹(∞→𝐵) = −𝑊𝐹𝜂𝜆 (∞→𝛣) ή 𝑈 = 𝑘𝐶 ∙ 𝑟
Σημείωση: Τα φορτία στη σχέση της δυναμικής ενέργειας αντικαθιστώνται με τα
πρόσημά τους. Αυτό σημαίνει ότι: Για ομώνυμα φορτία: U>0 Για ετερώνυμα φορτία: U<0
Η σημασία του προσήμου της δυναμικής ενέργειας έχει ως εξής:
Για ομώνυμα φορτία, τα οποία απωθούνται, χρειάζεται να προσφέρουμε ενέργεια ώστε να μεταφερθούν από το άπειρο στις τελικές τους θέσεις, επομένως U>0 σημαίνει προσφορά ενέργειας στο σύστημα.
Για ετερώνυμα φορτία, τα οποία έλκονται, δε χρειάζεται να προσφέρουμε ενέργεια,
αλλά αποβάλλεται η επιπλέον ενέργεια ώστε να μεταφερθούν από το άπειρο στις τελικές τους θέσεις. Επομένως, U<0 σημαίνει αποβολή ενέργειας από το σύστημα. Σημείωση: Για σύστημα με παραπάνω από 2 φορτία, η συνολική δυναμική ενέργεια είναι ίση με το άθροισμα των επιμέρους δυν. ενεργειών ανά δύο φορτία.
5.6. ΑΣΚΗΣΕΙΣ 5.6.1. ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΤΙΩΝ 1. Τρία σημειακά φορτία Q1=+2μC, Q2=+1μC και Q3 κρατούνται ακίνητα στις κορυφές ΑΒΓ ενός ισόπλευρου τριγώνου, πλευρά α=10cm, όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Η δυναμική ενέργεια του συστήματος των τριών φορτίων ισούται με 4,5 ∙ 10−2 𝐽. Να υπολογίσετε: a. Το φορτίο Q3 b. Τη δυναμική ενέργεια του φορτίου Q3, εξαιτίας της αλληλεπίδρασης με τα άλλα δύο φορτία, c. Την ενέργεια που απαιτείται για να μετακινηθεί το φορτίο Q3 από το σημείο Γ στο άπειρο, κρατώντας τα άλλα δύο φορτία ακίνητα. 𝑁𝑚2 Δίνεται: 𝑘𝐶 = 9 ∙ 109 . 𝐶2
2. Στις κορυφές ΑΒΓΔ τετραγώνου πλευράς α = 0,36cm βρίσκονται
αντίστοιχα τοποθετημένα τα φορτία Q, 2Q, Q και 2Q με Q = 2μC. a. Υπολογίστε τη συνολική δυναμική ενέργεια του συστήματος των τεσσάρων φορτίων. b. Αφήνουμε το φορτίο Q της κορυφής Γ ελεύθερο να κινηθεί. Αν η μάζα του είναι m = 2g, υπολογίστε τη μέγιστη ταχύτητα που θα αποκτήσει. 𝑁𝑚2 Δίνεται: 𝑘𝐶 = 9 ∙ 109 . Βαρυτικά πεδία αμελητέα. 𝐶2
3. Ένα σημειακό φορτίο Q=+2μC και ένα μικρό σώμα, φορτίου q=+1μC και μάζας 𝑚 = 2 ∙ 10−6 𝑘𝑔, βρίσκονται στα σημεία Α και Β αντίστοιχα ενός οριζόντιου, λείου μονωτικού δαπέδου, και απέχουν μεταξύ τους απόσταση d=10cm. Αφήνουμε ελεύθερο να κινηθεί το μικρό σώμα, διατηρώντας ακλόνητο το σημειακό φορτίο Q. a. Να εξηγήσετε το είδος της κίνησης που εκτελεί το μικρό σώμα. b. Να υπολογίσετε το μέτρο της ταχύτητας του μικρού σώματος τη στιγμή που διέρχεται από σημείο Μ, το οποίο βρίσκεται σε απόσταση d1=2d από το σημειακό φορτίο Q. c. Να υπολογίσετε το μέτρο της μέγιστης ταχύτητας που αποκτά το μικρό σώμα. 𝑁𝑚2 Δίνεται: 𝑘𝐶 = 9 ∙ 109 𝐶 2 . Να θεωρήσετε αμελητέες τις τριβές και τις βαρυτικές αλληλεπιδράσεις.
4. Δυο σωματίδια έχουν την ίδια μάζα m=2⋅ 10−8kgr, το ίδιο φορτίο q=10μC και συγκρατούνται ακίνητα σε απόσταση x=2cm. Αν αφήσουμε το ένα σωμάτιο ελεύθερο να υπολογίσετε: α) Την ταχύτητα του, όταν η απόσταση τους γίνει 2x. β) Τη μέγιστη ταχύτητα που αποκτά το κινούμενο σωμάτιο.
5. Δύο σημειακά φορτία Q1=+2μC και Q2=+4μC
κρατούνται ακίνητα σε σημεία Α και Β αντίστοιχα, και απέχουν μεταξύ τους απόσταση d=4m, όπως φαίνεται στο σχήμα. a. Να υπολογίσετε την ενέργεια που απαιτήθηκε για να μεταφερθούν τα δύο φορτία Q1 και Q2 από το άπειρο στα σημεία Α και Β αντίστοιχα. b. Να βρείτε σε ποιο σημείο Μ της ευθείας x΄x που διέρχεται από τα σημεία Α και Β και αριστερά του σημείου Α πρέπει να τοποθετήσουμε ένα σημειακό φορτίο Q3=-1,2μC, ώστε η δυναμική ενέργεια του συστήματος των τριών φορτίων, Q1, Q2, Q3 να ισούται με μηδέν. 𝑁𝑚2 Δίνεται: 𝑘𝐶 = 9 ∙ 109 . 𝐶2
6. Ακλόνητο σημειακό φορτίο Q=-2μC
βρίσκεται σε σημείο Α μιας ευθείας x΄x. Από σημείο Β της ίδιας ευθείας που απέχει από το Α απόσταση d=60cm, εκτοξεύουμε μικρό σώμα φορτίου q=-1μC και μάζας 𝑚 = 3 ∙ 10−3 𝑘𝑔, με ταχύτητα μέτρου υ0=10m/s και κατεύθυνση προς το φορτίο Q. Να υπολογίσετε: a. Την ελάχιστη απόσταση που θα πλησιάσουν μεταξύ τους τα δύο φορτία, b. Τη δυναμική ενέργεια του συστήματος των δύο φορτίων όταν απέχουν μεταξύ τους την ελάχιστη απόσταση. c. Το ρυθμό μεταβολής της ορμής του φορτίου q τη στιγμή που τα δύο φορτία απέχουν μεταξύ τους την ελάχιστη απόσταση. 𝑁𝑚2 Δίνεται: 𝑘𝐶 = 9 ∙ 109 𝐶 2 . Να θεωρήσετε αμελητέες τις τριβές και τις βαρυτικές αλληλεπιδράσεις.
7. Δύο μικρά φορτισμένα σώματα με μάζες 𝑚1 = 3 ∙ 10−4 𝑘𝑔, 𝑚2 = 10−4 𝑘𝑔 και
φορτία 𝑞1 = −4𝜇𝐶, 𝑞2 = −2𝜇𝐶 αντίστοιχα, διατηρούνται ακίνητα απέχοντας μεταξύ τους απόσταση d=30cm. Κάποια στιγμή τα δύο σώματα αφήνονται ελεύθερα να κινηθούν. Να υπολογίσετε το μέτρο της ταχύτητας κάθε σώματος τη στιγμή που παύουν να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. 𝑁𝑚2 Δίνεται: 𝑘𝐶 = 9 ∙ 109 . Να θεωρήσετε αμελητέες τις τριβές και τις βαρυτικές 𝐶2 αλληλεπιδράσεις.
8. Μικρό σώμα (1) που έχει φορτίο 𝑞1 = +4 ∙ 10−5 𝐶 και μάζα 𝑚1 = 0,2𝑔, ηρεμεί σε σημείο Α απουσία δύναμης. Κάποια στιγμή εκτοξεύουμε από το άπειρο με ταχύτητα μέτρου υ0=400m/s και με κατεύθυνση προς το σώμα (1) ένα μικρό σώμα (2), φορτίου 𝑞1 = +2 ∙ 10−5 𝐶 και μάζας 𝑚2 = 0,6𝑔.
a. Να εξηγήσετε το είδος της κίνησης που θα εκτελέσουν τα δύο σώματα
μέχρι τη στιγμή που θα πλησιάσουν στην ελάχιστη μεταξύ τους απόσταση. b. Να υπολογίσετε την ελάχιστη απόσταση που θα πλησιάσουν μεταξύ τους τα δύο σώματα. 𝑁𝑚2 Δίνεται: 𝑘𝐶 = 9 ∙ 109 . Να θεωρήσετε αμελητέες τις τριβές και τις βαρυτικές 𝐶2 αλληλεπιδράσεις.
9. Ένα σύστημα αποτελείται από ένα ακλόνητο φορτίο Q=20μC και ένα φορτίο q=1μC μάζας m=4g το οποίο μπορεί να κινηθεί. Η δυναμική ενέργεια του συστήματος είναι U = 3,6J. a. Υπολογίστε την απόσταση των δύο φορτίων. b. Αφήνουμε το q ελεύθερο να κινηθεί. Περιγράψτε το είδος της κίνησής του και βρείτε την ταχύτητα του όταν η απόσταση των φορτίων διπλασιαστεί. c. Να υπολογιστεί η μέγιστη ταχύτητα του φορτίου q. 𝑁𝑚2 Δίνεται: 𝑘𝐶 = 9 ∙ 109 𝐶2
10. Ένα σημειακό φορτίο Q=+2μC διατηρείται ακλόνητο σε σημείο Α. Από σημείο Β που απέχει απόσταση d=20cm από το φορτίο Q αφήνεται ελεύθερο να κινηθεί ένα σωματίδιο μάζας m=10-6kg και φορτίου q=+10-6C. Να υπολογίσετε το μέτρο της ταχύτητας του σωματιδίου όταν βρεθεί σε απόσταση d1=2d από το φορτίο Q. 𝑁𝑚2 Δίνεται: 𝑘𝐶 = 9 ∙ 109 . Να θεωρήσετε αμελητέες τις βαρυτικές 𝐶2 αλληλεπιδράσεις.
11. Σημειακό φορτίο Q είναι ακλόνητα στερεωμένο στην κορυφή Κ κεκλιμένου
μονωτικού επιπέδου γωνίας κλίσης φ=30ο και ύψους h=20cm. Από σημείο Α του κεκλιμένου επιπέδου που απέχει από το Κ απόσταση d=20cm, αφήνεται ελεύθερο να κινηθεί μικρό σώμα μάζας m=10g και φορτίου q=-2μC. Το μικρό σώμα εκτελεί ευθύγραμμη κίνηση και τελικά φτάνει στη βάση του κεκλιμένου επιπέδου με ταχύτητα μέτρου 𝜐1 = 2√5𝑚/𝑠. Να υπολογίσετε: a. Το φορτίο Q. b. Την ηλεκτρική δυναμική ενέργεια που έχει το σύστημα των δύο φορτίων τη στιγμή που το μικρό σώμα διέρχεται από τη βάση του κεκλιμένου επιπέδου. 𝑁𝑚2 Δίνονται: g=10m/s2 και 𝑘𝐶 = 9 ∙ 109 . Να θεωρήσετε αμελητέες τις 𝐶2 βαρυτικές αλληλεπιδράσεις.
12. Στη βάση κεκλιμένου επιπέδου γωνίας κλίσης 30o βρίσκεται ακλόνητα τοποθετημένο ένα φορτίο Q=2⋅ 10−4C. Από ένα σημείο του επιπέδου το οποίο βρίσκεται σε ύψος h=6m εκτοξεύουμε προς το Q ένα φορτίο q=10−4C μάζας m=50g με αρχική ταχύτητα υ0=40m/s. Να υπολογιστεί η μέγιστη και η ελάχιστη 𝑁𝑚2 απόσταση των δύο φορτίων. Δίνονται: g=10m/s2 και 𝑘𝐶 = 9 ∙ 109 . 𝐶2
