Pā I Tipi Aka. II. SUTTANTA-PITAKA. E. KHUDDAKA-NIKĀYA. Vol. 28. Milindapañhapā I

ChaÔÔhasa~gÊtipiÔakaÑ
SuttantapiÔake KhuddakanikÈye
MILINDAPA©HAPŒ£I
_____
Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1999
© BuddhasÈsana Society
PÈÄi Series 28
First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar
THE PŒ£I ALPHABET
IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS
____
VOWELS
ta tm È Ä £i þÊ Ou OD | {e Mo o
CONSONANTS WITH VOWEL “A”
u ka c kha * ga C gha i ~a
p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa
# Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa
w ta x tha ' da " dha e na
y pa z pha A ba b bha r ma
, ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa HÑ
VOWELS IN COMBINATION
-m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o
u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko
c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...
CONJUNCT-CONSONANTS
uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla
u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya
us kya pä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha
Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha
u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta
uG kva n ÒÒa w¬ ttha E´ nda rÜ mpa ~oå stra
cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna
cG khva Íö Òca ws tya E¨ ndha rÁ mba os sya
*¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa
*¢ ggha ÍÆ Òja '´ dda Es nya r® mma o® sma
*s gya Íöß Òjha '¨ ddha ES nha rs mya oG sva
j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma
uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva
cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha
*F ~ga
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
MilindapaÒhapÈÄi
_____
MÈtikÈ PiÔÔha~ka
1. BÈhirakathÈ
PubbayogÈdi ... ... 3
2. MilindapaÒha
1. MahÈvagga
1. PaÒÒattipaÒha ... ... 24
2. VassagaÓanapaÒha ... ... 27
3. VÊmaÑsanapaÒha ... ... 27
4. AnantakÈyapaÒha ... ... 28
5. PabbajjapaÒha ... ... 30
6. PaÔisandhipaÒha ... ... 31
7. YonisomanasikÈrapaÒha ... ... 31
8. ManasikÈralakkhaÓapaÒha ... ... 31
9. SÊlalakkhaÓapaÒha ... ... 32
10. SampasÈdanalakkhaÓasaddhÈpaÒha ... ... 33
11. SampakkhandanalakkhaÓasaddhÈpaÒha ... ... 34
12. VÊriyalakkhaÓapaÒha ... ... 35
13. SatilakkhaÓapaÒha ... ... 36
14. SamÈdhipaÒha ... ... 37
15. PaÒÒÈlakkhaÓapaÒha ... ... 38
16. NÈnÈdhammÈnaÑ ekakicca-abhinipphÈdanapaÒha ... 39
2. AddhÈnavagga
1. DhammasantatipaÒha ... ... 40
2. PaÔisandahanapaÒha ... ... 41
3. ©ÈÓapaÒÒÈpaÒha ... ... 42
ii MilindapaÒhapÈÄi
4. PaÔisandahanapuggalavediyapaÒha ... ... 44

5. VedanÈpaÒha ... ... 45
6. NÈmar|pa-ekattanÈnattapaÒha ... ... 46
7. TherapaÔisandahanÈpaÔisandahanapaÒha ... ... 48
8. NÈmar|papaÔisandahanapaÒha ... ... 49
9. AddhÈnapaÒha ... ... 49
3. VicÈravagga
1. AddhÈnam|lapaÒha ... ... 51
2. PurimakoÔipaÒha ... ... 51
3. KoÔipaÒÒÈyanapaÒha ... ... 52
4. Sa~khÈrajÈyamÈnapaÒha ... ... 53
5. Bhavantasa~khÈrajÈyamÈnapaÒha ... ... 54
6. Vedag|paÒha ... ... 55
7. CakkhuviÒÒÈÓÈdipaÒha ... ... 58
8. PhassalakkhaÓapaÒha ... ... 61
9. VedanÈlakkhaÓapaÒha ... ... 61
10. SaÒÒÈlakkhaÓapaÒha ... ... 62
11. CetanÈlakkhaÓapaÒha ... ... 62
12. ViÒÒÈÓalakkhaÓapaÒha ... ... 63
13. VitakkalakkhaÓapaÒha ... ... 64
14. VicÈralakkhaÓapaÒha ... ... 64
4. NibbÈnavagga
1. PhassÈdivinibbhujanapaÒha ... ... 65
2. NÈgasenapaÒha ... ... 66
3. PaÒcÈyatanakammanibbattapaÒha ... ... 66
4. KammanÈnÈkaraÓapaÒha ... ... 67
5. VÈyÈmakaraÓapaÒha ... ... 67
6. Nerayikaggi-uÓhabhÈvapaÒha ... ... 68
MilindapaÒhapÈÄi iii
7. PathavisandhÈrakapaÒha ... ... 70

8. NirodhanibbÈnapaÒha ... ... 70
9. NibbÈnalabhanapaÒha ... ... 71
10. NibbÈnasukhajÈnanapaÒha ... ... 71
5. Buddhavagga
1. Buddhassa atthinatthibhÈvapaÒha ... ... 73
2. Buddhassa anuttarabhÈvapaÒha ... ... 73
3. Buddhassa anuttarabhÈvajÈnanapaÒha ... ... 74
4. DhammadiÔÔhapaÒha ... ... 74
5. Asa~kamanapaÔisandahanapaÒha ... ... 74
6. Vedag|paÒha ... ... 75
7. AÒÒakÈyasa~kamanapaÒha ... ... 75
8. Kammaphala-atthibhÈvapaÒha ... ... 76
9. UppajjatijÈnanapaÒha ... ... 76
10. BuddhanidassanapaÒha ... ... 77
6. Sativagga
1. KÈyapiyÈyanapaÒha ... ... 78
2. SabbaÒÒ|bhÈvapaÒha ... ... 78
3. MahÈpurisalakkhaÓapaÒha ... ... 79
4. Bhagavato brahmacÈripaÒha ... ... 80
5. Bhagavato upasampadÈpaÒha ... ... 80
6. AssubhesajjÈbhesajjapaÒha ... ... 81
7. SarÈgavÊtarÈganÈnÈkaraÓapaÒha ... ... 81
8. PaÒÒÈpatiÔÔhÈnapaÒha ... ... 81
9. SaÑsÈrapaÒha ... ... 82
10. CirakatasaraÓapaÒha ... ... 82
11. AbhijÈnantasatipaÒha ... ... 83
iv MilindapaÒhapÈÄi
7. Ar|padhammavavatthÈnavagga
1. Sati-uppajjanapaÒha ... ... 84

2. BuddhaguÓasatipaÔilÈbhapaÒha ... ... 86
3. DukkhappahÈnavÈyamapaÒha ... ... 86
4. BrahmalokapaÒha ... ... 88
5. DvannaÑ lokuppannÈnaÑ samakabhÈvapaÒha ... ... 88
6. Bojjha~gapaÒha ... ... 89
7. PÈpapuÒÒÈnaÑ appÈnappabhÈvapaÒha ... ... 90
8. JÈnantÈjÈnantapÈpakaraÓapaÒha ... ... 90
9. UttarakurukÈdigamanapaÒha ... ... 91
10. DhÊghaÔÔhipaÒha ... ... 91
11. AssÈsapassÈsanirodhapaÒha ... ... 92
12. SamuddapaÒha ... ... 92
13. Samudda-ekarasapaÒha ... ... 92
14. SukhumapaÒha ... ... 93
15. ViÒÒÈÓanÈnÈtthapaÒha ... ... 93
16. Ar|padhammavavatthÈnadukkarapaÒha ... ... 94
MilindapaÒhapucchÈvisajjanÈ ... ... 95
MeÓÉakapaÒhÈrambhakathÈ
AÔÔhamantaparivajjanÊyaÔÔhÈna ... ... 97

AÔÔhamantavinÈsakapuggala ... ... 99
NavaguyhamantavidhaÑsaka ... ... 99
AÔÔhapaÒÒÈpaÔilÈbhakÈraÓa ... ... 100
ŒcariyaguÓa ... ... 101
UpÈsakaguÓa ... ... 101
MilindapaÒhapÈÄi v
4. MeÓÉakapaÒha
1. Iddhibalavagga
1. KatÈdhikÈrasaphalapaÒha ... ... 103
2. SabbaÒÒubhÈvapaÒha ... ... 109
3. DevadattapabbajjapaÒha ... ... 113
4. PathavicalanapaÒha ... ... 118
5. SivirÈjacakkhudÈnapaÒha ... ... 123
6. GabbhÈvakkantipaÒha ... ... 126
7. SaddhammantaradhÈnapaÒha ... ... 133
8. AkusalacchedanapaÒha ... ... 136
9. UttarikaraÓÊyapaÒha ... ... 140
10. IddhibaladassanapaÒha ... ... 142
2. Abhejjavagga
1. KhuddÈnukhuddakapaÒha ... ... 145
2. AbyÈkaraÓÊyapaÒha ... ... 146
3. MaccubhÈyanÈbhÈyanapaÒha ... ... 148
4. MaccupÈsamuttipaÒha ... ... 152
5. BuddhalÈbhantarÈyapaÒha ... ... 155
6. ApaÒÒapaÒha ... ... 159
7. BhikkhusaÑghaparihÈraÓapaÒha ... ... 160
8. AbhejjaparisapaÒha ... ... 161
3. PaÓÈmitavagga
1. SeÔÔhadhammapaÒha ... ... 163
2. SabbasattahitapharaÓapaÒha ... ... 165
3. VatthaguyhanidassanapaÒha ... ... 168
4. PharusavÈcÈbhÈvapaÒha ... ... 171
5. Rukkha-acetanÈbhÈvapaÒha ... ... 173
vi MilindapaÒhapÈÄi
6. PiÓÉapÈtamahapphalapaÒha ... ... 174

7. Buddhap|janapaÒha ... ... 177
8. PÈdasakalikÈhatapaÒha ... ... 178
9. AggaggasamaÓapaÒha ... ... 180
10. VaÓÓabhaÓanapaÒha ... ... 182
11. AhiÑsÈniggahapaÒha ... ... 183
12. BhikkhupaÓÈmitapaÒha ... ... 185
4. SabbaÒÒutaÒÈÓavagga
1. IddhikammavipÈkapaÒha ... ... 187
2. DhammavinayapaÔicchannÈpaÔicchannapaÒha ... ... 188
3. MusÈvÈdagarulahubhÈvapaÒha ... ... 190
4. BodhisattadhammatÈpaÒha ... ... 192
5. AttanipÈtanapaÒha ... ... 193
6. MettÈbhÈvanÈnisaÑsapaÒha ... ... 195
7. KusalÈkusalasamavisamapaÒha ... ... 197
8. AmarÈdevÊpaÒha ... ... 202
9. Arahanta-abhÈyanapaÒha ... ... 204
10. BuddhasabbaÒÒubhÈvapaÒha ... ... 205
5. Santhavavagga
1. SanthavapaÒha ... ... 208
2. UdarasaÑyatapaÒha ... ... 209
3. Buddha-appÈbÈdhapaÒha ... ... 211
4. MagguppÈdanapaÒha ... ... 212
5. Buddha-aviheÔhakapaÒha ... ... 214
6. ChaddantajotipÈlÈrabbhapaÒha ... ... 216
7. GhaÔikÈrapaÒha ... ... 218
8. BrÈhmaÓarÈjavÈdapaÒha ... ... 219
MilindapaÒhapÈÄi vii
9. GÈthÈbhigÊtabhojanakathÈpaÒha ... ... 222

10. DhammadesanÈya appossukapaÒha ... ... 226
11. ŒcariyÈnÈcariyapaÒha ... ... 228
5. AnumÈnapaÒha
1. Buddhavagga
1. DvinnaÑ BuddhÈnaÑ anuppajjamÈnapaÒha ... ... 231
2. GotamivatthadÈnapaÒha ... ... 234
3. GihipabbajitasammÈpaÔipattipaÒha ... ... 236
4. PaÔipadÈdosapaÒha ... ... 238
5. HÊnÈyÈvattanapaÒha ... ... 240
6. ArahantavedanÈvediyanapaÒha ... ... 245
7. AbhisamayantarÈyakarapaÒha ... ... 247
8. DussÊlapaÒha ... ... 249
9. UdakasattajÊvapaÒha ... ... 251
2. NippapaÒcavagga
1. NippapaÒcapaÒha ... ... 255
2. KhÊÓÈsavabhÈvapaÒha ... ... 257
3. KhÊÓÈsavasatisammosapaÒha ... ... 258
4. Loke natthibhÈvapaÒha ... ... 259
5. AkammajÈdipaÒha ... ... 260
6. KammajÈdipaÒha ... ... 262
7. YakkhapaÒha ... ... 263
8. AnavasesasikkhÈpadapaÒha ... ... 263
9. S|riyatapanapaÒha ... ... 264
10. KaÔhinatapanapaÒha ... ... 265
viii MilindapaÒhapÈÄi
3. Vessantaravagga
1. VessantarapaÒha ... ... 267
2. DukkarakÈrikapaÒha ... ... 275
3. KusalÈkusalabalavatarapaÒha ... ... 280
4. PubbapetÈdisapaÒha ... ... 284
5. SupinapaÒha ... ... 287
6. AkÈlamaraÓapaÒha ... ... 290
7. CetiyapÈÔihÈriyapaÒha ... ... 297
8. DhammÈbhisamayapaÒha ... ... 298
9. EkantasukhanibbÈnapaÒha ... ... 300
10. NibbÈnar|pasaÓÔhÈnapaÒha ... ... 303
11. NibbÈnasacchikaraÓapaÒha ... ... 309
12. NibbÈnasannihitapaÒha ... ... 312
4. AnumÈnavagga
1. AnumÈnapaÒha ... ... 314
2. Dhuta~gapaÒha ... ... 330
5. OpammakathÈpaÒha
1. Gadrabhavagga
1. Gadrabha~gapaÒha ... ... 348
2. KukkuÔa~gapaÒha ... ... 348
3. Kalandaka~gapaÒha ... ... 350
4. DÊpiniya~gapaÒha ... ... 351
5. DÊpika~gapaÒha ... ... 351
6. Kumma~gapaÒha ... ... 352
7. VaÑsa~gapaÒha ... ... 354
8. CÈpa~gapaÒha ... ... 354
9. VÈyasa~gapaÒha ... ... 355
10. MakkaÔa~gapaÒha ... ... 355
MilindapaÒhapÈÄi ix
2. Samuddavagga
1. LÈbulata~gapaÒha ... ... 357
2. Paduma~gapaÒha ... ... 357
3. VÊja~gapaÒha ... ... 358
4. SÈlakalyÈÓika~gapaÒha ... ... 359
5. NÈva~gapaÒha ... ... 359
6. NÈvÈlagganaka~gapaÒha ... ... 360
7. K|pa~gapaÒha ... ... 361
8. NiyÈmaka~gapaÒha ... ... 361
9. KammakÈra~gapaÒha ... ... 362
10. Samudda~gapaÒha ... ... 363
3. PathavÊvagga
1. PathavÊ-a~gapaÒha ... ... 365
2. Œpa~gapaÒha ... ... 366
3. Teja~gapaÒha ... ... 367
4. VÈyu~gapaÒha ... ... 368
5. Pabbata~gapaÒha ... ... 369
6. ŒkÈsa~gapaÒha ... ... 370
7. Canda~gapaÒha ... ... 371
8. S|riya~gapaÒha ... ... 372
9. Sakka~gapaÒha ... ... 374
10. Cakkavatti~gapaÒha ... ... 374
4. UpacikÈvagga
1. Upacika~gapaÒha ... ... 377
2. BiÄÈra~gapaÒha ... ... 377
3. Und|ra~gapaÒha ... ... 378
4. Vicchika~gapaÒha ... ... 378
x MilindapaÒhapÈÄi
5. Nakula~gapaÒha ... ... 379

6. Jarasi~gÈla~gapaÒha ... ... 379
7. Miga~gapaÒha ... ... 380
8. Gor|pa~gapaÒha ... ... 381
9. VahÈha~gapaÒha ... ... 382
10. Hatthi~gapaÒha ... ... 383
5. SÊhavagga
1. SÊha~gapaÒha ... ... 385
2. CakkavÈka~gapaÒha ... ... 386
3. PeÓÈhika~gapaÒha ... ... 387
4. Gharakapota~gapaÒha ... ... 388
5. Ul|ka~gapaÒha ... ... 388
6. Satapatta~gapaÒha ... ... 389
7. Vagguli~gapaÒha ... ... 389
8. Jal|ka~gapaÒha ... ... 390
9. Sappa~gapaÒha ... ... 391
10. Ajagara~gapaÒha ... ... 392
6. MakkaÔakavagga
1. PanthamakkaÔaka~gapaÒha ... ... 393
2. ThanassitadÈraka~gapaÒha ... ... 393
3. Cittakadharakumma~gapaÒha ... ... 394
4. Pavana~gapaÒha ... ... 394
5. Rukkha~gapaÒha ... ... 395
6. Megha~gapaÒha ... ... 396
7. MaÓiratana~gapaÒha ... ... 397
8. MÈgavika~gapaÒha ... ... 397
9. BhÈÄisika~gapaÒha ... ... 398
10. Tacchaka~gapaÒha ... ... 399
MilindapaÒhapÈÄi xi
7. Kumbhavagga
1. Kumbha~gapaÒha ... ... 401
2. KÈÄÈyasa~gapaÒha ... ... 401
3. Chatta~gapaÒha ... ... 402
4. Khetta~gapaÒha ... ... 403
5. Agada~gapaÒha ... ... 403
6. Bhojana~gapaÒha ... ... 404
7. IssÈsa~gapaÒha ... ... 405
MilindapaÒhapÈÄimÈtikÈ niÔÔhitÈ.
KhuddakanikÈya
MilindapaÒhapÈÄi
_____
Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.
1. Milindo nÈma so rÈjÈ, SÈgalÈyaÑ puruttame.

UpagaÒchi NÈgasenaÑ, Ga~gÈ ca1 yathÈ SÈgaraÑ.
Œsajja rÈjÈ citrakathiÑ, ukkÈdhÈraÑ tamonudaÑ.
Apucchi nipuÓe paÒhe, ÔhÈnÈÔÔhÈnagate puth|.
PucchÈ visajjanÈ2 ceva, gambhÊratth|panissitÈ.
Hadaya~gamÈ kaÓÓasukhÈ, abbhutÈ lomahaÑsanÈ.
AbhidhammavinayogÈÄhÈ, suttajÈlasamattitÈ.
NÈgasenakathÈ citrÈ, opammehi nayehi ca.
Tattha ÒÈÓaÑ paÓidhÈya, hÈsayitvÈna mÈnasaÑ.
SuÓÈtha nipuÓe paÒhe, ka~khÈÔÔhÈnavidÈlaneti.
2. TaÑ yathÈnus|yate–atthi YonakÈnaÑ nÈnÈpuÔabhedanaÑ SÈgalaÑ

nÈma nagaraÑ nadÊpabbatasobhitaÑ ramaÓÊyabh|mippadesabhÈgaÑ
ÈrÈmuyyÈnopavanataÄÈkapokkharaÓisampannaÑ
nadÊpabbatavanarÈmaÓeyyakaÑ sutavantanimmitaÑ nihatapaccatthikaÑ3
paccÈmittÈnupapÊÄitaÑ vividhavicitradaÄhamaÔÔÈlakoÔÔhakaÑ
varapavaragopura4 toraÓaÑ
gambhÊraparikhÈpaÓÉarapÈkÈraparikkhittantepuraÑ
______________________________________________________________
1. Ga~gÈva (SÊ, I) 2. VissajjanÈ (SÊ, I)
3. NippaccatthikaÑ (Ka) 4. Pavarapacuragopura (SÊ)
2 MilindapaÒhapÈÄi
suvibhattavÊthicaccaracatukkasi~ghÈÔakaÑ
suppasÈritÈnekavidhavarabhaÓÉaparip|ritantarÈpaÓaÑ
vividhadÈnaggasatasamupasobhitaÑ1
himagirisikharasa~kÈsavarabhavanasatasahassappaÔimaÓÉitaÑ
gajahayarathapattisamÈkulaÑ abhir|panaranÈrigaÓÈnucaritaÑ
ÈkiÓÓajanamanussaÑ puthukhattiyabrÈhmaÓavessasuddaÑ
vividhasamaÓabrÈhmaÓasabhÈjana2 sa~ghaÔitaÑ bahuvidhavijjÈvanta3
naracira4 nisevitaÑ KÈsikakoÔumbarikÈdinÈnÈvidhavatthÈpaÓasampannaÑ
suppasÈritarucirabahuvidhapupphagandhÈpaÓaÑ gandhagandhitaÑ
ÈsÊsanÊyabahuratanaparip|ritaÑ disÈmukhasuppasÈritÈpaÓaÑ
si~gÈravÈÓijagaÓÈnucaritaÑ kahÈpaÓarajatasuvaÓÓakaÑsapattharaparip|raÑ
pajjotamÈnanidhiniketaÑ pah|tadhanadhaÒÒavitt|pakaraÓaÑ
paripuÓÓakosakoÔÔhÈgÈraÑ bahvannapÈnaÑ
bahuvidhakhajjabhojjaleyyapeyyasÈyanÊyaÑ Uttarakurusa~kÈsaÑ
sampannasassaÑ ŒÄakamandÈ viya devapuraÑ.
Ettha ÔhatvÈ tesaÑ pubbakammaÑ kathetabbaÑ, kathentena ca chadhÈ
vibhajitvÈ kathetabbaÑ. SeyyathÊdaÑ–pubbayogo MilindapaÒhaÑ
lakkhaÓapaÒhaÑ meÓÉakapaÒhaÑ anumÈnapaÒhaÑ opammakathÈpaÒhanti.
Tattha MilindapaÒho lakkhaÓapaÒho, vimaticchedanapaÒhoti duvidho.
MeÓÉakapaÒhopi MahÈvaggo, yogikathÈpaÒhoti duvidho.
______________________________________________________________
1. SatatamupasobhitaÑ (Ka) 2. SamabhÈjana (Ka), sammÈbhÈjana (Ka)
3. VijjÈdhara (Ka) 4. Naravira (SÊ, I)
1. BÈhirakathÈ
PubbayogÈdi
3. Pubbayogoti tesaÑ pubbakammaÑ. AtÊte kira Kassapassa Bhagavato
sÈsane vattamÈne Ga~gÈya samÊpe ekasmiÑ ÈvÈse mahÈbhikkhusaÑgho
paÔivasati, tattha vattasÊlasampannÈ bhikkh| pÈtova uÔÔhÈya
yaÔÔhisammajjaniyo1 ÈdÈya BuddhaguÓe ÈvajjentÈ a~gaÓaÑ sammajjitvÈ
kacavaraby|haÑ karonti. Atheko bhikkhu ekaÑ sÈmaÓeraÑ “ehi sÈmaÓera,
imaÑ kacavaraÑ chaÉÉehÊ”ti Èha, so asuÓanto viya gacchati, so dutiyampi.
Tatiyampi ÈmantiyamÈno asuÓanto viya gacchateva. Tato so bhikkhu
“dubbaco vatÈyaÑ sÈmaÓero”ti kuddho sammajjanidaÓÉena pahÈraÑ adÈsi.
Tato so rodanto bhayena kacavaraÑ chaÉÉento “iminÈ
kacavarachaÉÉanapuÒÒakammena yÈvÈhaÑ nibbÈnaÑ pÈpuÓÈmi2, etthantare
nibbattanibbattaÔÔhÈne majjhanhikas|riyo3 viya mahesakkho mahÈtejo
bhaveyyan”ti paÔhamaÑ patthanaÑ paÔÔhapesi. KacavaraÑ chaÉÉetvÈ
nahÈnatthÈya Ga~gÈtitthaÑ gato Ga~gÈya |mivegaÑ gaggarÈyamÈnaÑ
disvÈ “yÈvÈhaÑ nibbÈnaÑ pÈpuÓÈmi2, etthantare nibbattanibbattaÔÔhÈne
ayaÑ |mivego viya ÔhÈnuppattitapaÔibhÈno bhaveyyaÑ akkhayapaÔibhÈno”ti
dutiyampi patthanaÑ paÔÔhapesi.
Sopi bhikkhu sammajjanisÈlÈya sammajjaniÑ ÔhapetvÈ nahÈnatthÈya
Ga~gÈtitthaÑ gacchanto sÈmaÓerassa patthanaÑ sutvÈ “esa mayÈ payojitopi
tÈva evaÑ pattheti, mayhaÑ kiÑ na samijjhissatÊ”ti cintetvÈ “yÈvÈhaÑ
nibbÈnaÑ pÈpuÓÈmi2, etthantare nibbattanibbattaÔÔhÈne ayaÑ Ga~gÈ-
|mivego viya akkhayapaÔibhÈno bhaveyyaÑ, iminÈ pucchitapucchitaÑ
sabbaÑ paÒhapaÔibhÈnaÑ vijaÔetuÑ nibbeÔhetuÑ samattho bhaveyyan”ti
patthanaÑ paÔÔhapesi.
Te ubhopi devesu ca manussesu ca saÑsarantÈ ekaÑ BuddhantaraÑ
khepesuÑ. Atha amhÈkaÑ BhagavatÈpi yathÈ Moggaliputtatissatthero
dissati, evametepi dissanti mama parinibbÈnato paÒcavassasate atikkante ete
uppajjissanti, yaÑ mayÈ sukhumaÑ katvÈ desitaÑ dhammavinayaÑ, taÑ ete
paÒhapucchana-opammayuttivasena nijjaÔaÑ niggumbaÑ katvÈ
vibhajissantÊti niddiÔÔhÈ.
______________________________________________________________
1. YaÔÔhisammuÒjaniyo (SÊ, I) 2. Na pÈpuÓÈmi (SyÈ) 3. Suriyo (SÊ, I)
4. Tesu sÈmaÓero JambudÊpe SÈgalanagare Milindo nÈma rÈjÈ ahosi

paÓÉito byatto medhÈvÊ paÔibalo atÊtÈnÈgatapaccuppannÈnaÑ
mantayogavidhÈnakiriyÈnaÑ1, karaÓakÈle nisammakÈrÊ hoti, bah|ni cassa
satthÈni uggahitÈni honti. SeyyathÊdaÑ, suti sammuti sa~khyÈ yogÈ nÊti
visesikÈ gaÓikÈ gandhabbÈ tikicchÈ catubbedÈ2 purÈÓÈ itihÈsÈ jotisÈ mÈyÈ
ketu3 mantanÈ yuddhÈ chandasÈ Buddhavacanena4 ek|navÊsati, vitaÓÉavÈdÊ5
durÈsado duppasaho puthutitthakarÈnaÑ aggamakkhÈyati, sakalajambudÊpe
Milindena raÒÒÈ samo koci nÈhosi yadidaÑ thÈmena javena s|rena paÒÒÈya,
aÉÉho mahaddhano mahÈbhogo anantabalavÈhano.
5. AthekadivasaÑ Milindo rÈjÈ anantabalavÈhanaÑ catura~giniÑ

balaggasenÈby|haÑ dassanakamyatÈya nagarÈ nikkhamitvÈ bahinagare
sena~gadassanaÑ katvÈ6 sÈretvÈ so rÈjÈ bhassappavÈdako
lokÈyatavitaÓÉajanasallÈpaplava7 cittakot|halo visÈrado vijambhako
s|riyaÑ oloketvÈ amacce Èmantesi “bahu bhaÓe tÈva divasÈvaseso kiÑ
karissÈma, idÈneva nagaraÑ pavisitvÈ atthi koci paÓÉito samaÓo vÈ
brÈhmaÓo vÈ saÑghÊ gaÓÊ gaÓÈcariyo api ArahantaÑ SammÈsambuddhaÑ
paÔijÈnamÈno, yo mayÈ saddhiÑ sallapituÑ sakkoti ka~khaÑ paÔivinetuÑ,
taÑ upasa~kamitvÈ paÒhaÑ pucchissÈma, ka~khaÑ paÔivinayissÈmÈ”ti.
EvaÑ vutte paÒcasatÈ YonakÈ rÈjÈnaÑ MilindaÑ etadavocuÑ “atthi
mahÈrÈja cha satthÈro P|raÓo Kassapo MakkhaligosÈlo NigaÓÔho
NÈÔaputto8 SaÒjayo BelaÔÔhaputto Ajito kesakambalo Pakudho KaccÈyano,
te saÑghino gaÓino gaÓÈcariyakÈ ÒÈtÈ yasassino titthakarÈ sÈdhusammatÈ
bahujanassa, gaccha tvaÑ mahÈrÈja, te paÒhaÑ pucchassu, ka~khaÑ
paÔivinayass|”ti.
6. Atha kho Milindo rÈjÈ paÒcahi Yonakasatehi parivuto

bhadravÈhanaÑ rathavaramÈruyha yena P|raÓo Kassapo tenupasa~kami,
______________________________________________________________
1. Samantayoga... (SÊ, I) 2. DhanubbedÈ (SÊ, I)
3. Hetu (SÊ, I) 4. ChandasÈmuddavacanena (SÊ, I)
5. VÈdÊ (SÊ, I) 6. SenÈgaÓanaÑ kÈretvÈ (SÊ, I)
7. Pavatta (SÊ, I) 8. NÈthaputto (SÊ, I)
1. BÈhirakathÈ 5
upasa~kamitvÈ p|raÓena Kassapena saddhiÑ sammodi, sammodanÊyaÑ

kathaÑ sÈraÓÊyaÑ vÊtisÈretvÈ ekamantaÑ nisÊdi, ekamantaÑ nisinno kho
Milindo rÈjÈ p|raÓaÑ KassapaÑ etadavoca “ko bhante Kassapa lokaÑ
pÈletÊ”ti. PathavÊ1 mahÈrÈja lokaÑ pÈletÊti. Yadi bhante Kassapa pathavÊ
lokaÑ pÈleti, atha kasmÈ AvÊcinirayaÑ gacchantÈ sattÈ pathaviÑ
atikkamitvÈ gacchantÊti. EvaÑ vutte P|raÓo Kassapo neva sakkhi ogilituÑ,
no sakkhi uggilituÑ, adhomukho pattakkhandho tuÓhÊbh|to pajjhÈyanto
nisÊdi.
7. Atha kho Milindo rÈjÈ MakkhaliÑ GosÈlaÑ etadavoca “atthi bhante

GosÈla kusalÈkusalÈni kammÈni, atthi sukatadukkaÔÈnaÑ kammÈnaÑ
phalaÑ vipÈko”ti. Natthi mahÈrÈja kusalÈkusalÈni kammÈni, natthi
sukatadukkaÔÈnaÑ kammÈnaÑ phalaÑ vipÈko, ye te mahÈrÈja idha loke
khattiyÈ, te paralokaÑ gantvÈpi puna khattiyÈva bhavissanti, ye te brÈhmaÓÈ
vessÈ suddÈ caÓÉÈlÈ pukkusÈ, te paralokaÑ gantvÈpi puna brÈhmaÓÈ vessÈ
suddÈ caÓÉÈlÈ pukkusÈva bhavissanti, kiÑ kusalÈkusalehi kammehÊti. Yadi
bhante GosÈla idha loke khattiyÈ brÈhmaÓÈ vessÈ suddÈ caÓÉÈlÈ pukkusÈ, te
paralokaÑ gantvÈpi puna khattiyÈ brÈhmaÓÈ vessÈ suddÈ caÓÉÈlÈ pukkusÈva
bhavissanti, natthi kusalÈkusalehi kammehi karaÓÊyaÑ. Tena hi bhante
GosÈla ye te idha loke hatthacchinnÈ, te paralokaÑ gantvÈpi puna
hatthacchinnÈva bhavissanti. Ye PÈdacchinnÈ, te pÈdacchinnÈva bhavissanti.
Ye hatthapÈdacchinnÈ, te hatthapÈdacchinnÈva bhavissanti. Ye
kaÓÓacchinnÈ, te kaÓÓacchinnÈva bhavissanti. Ye nÈsacchinnÈ, te
nÈsacchinnÈva bhavissanti. Ye kaÓÓanÈsacchinnÈ, te kaÓÓanÈsacchinnÈva
bhavissantÊti. EvaÑ vutte GosÈlo tuÓhÊ ahosi.
Atha kho Milindassa raÒÒo etadahosi “tuccho vata bho JambudÊpo,

palÈpo vata bho JambudÊpo, natthi koci samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ, yo mayÈ
saddhiÑ sallapituÑ sakkoti ka~khaÑ paÔivinetun”ti.
______________________________________________________________
1. PaÔhavÊ (SÊ, SyÈ, I)
Atha kho Milindo rÈjÈ amacce Èmantesi “ramaÓÊyÈ vata bho dosinÈ
ratti, kaÑ nu khvajja samaÓaÑ vÈ brÈhmaÓaÑ vÈ upasa~kameyyÈma
paÒhaÑ pucchituÑ, ko mayÈ saddhiÑ sallapituÑ sakkoti ka~khaÑ
paÔivinetun”ti. EvaÑ vutte amaccÈ tuÓhÊbh|tÈ raÒÒo mukhaÑ olokayamÈnÈ
aÔÔhaÑsu.
Tena kho pana samayena SÈgalanagaraÑ dvÈdasa vassÈni suÒÒaÑ ahosi
samaÓabrÈhmaÓagahapatipaÓÉitehi, yattha samaÓabrÈhmaÓagahapatipaÓÉitÈ
paÔivasantÊti suÓÈti, tattha gantvÈ rÈjÈ te paÒhaÑ pucchati, te sabbepi
paÒhavisajjanena rÈjÈnaÑ ÈrÈdhetuÑ asakkontÈ yena vÈ tena vÈ pakkamanti.
Ye aÒÒaÑ disaÑ na pakkamanti, te sabbe tuÓhÊbh|tÈ acchanti. Bhikkh| pana
yebhuyyena Himavantameva gacchanti.
8. Tena kho pana samayena koÔisatÈ arahanto Himavante pabbate

rakkhitatale paÔivasanti. Atha kho ÈyasmÈ Assagutto dibbÈya sotadhÈtuyÈ
Milindassa raÒÒo vacanaÑ sutvÈ Yugandharamatthake bhikkhusaÑghaÑ
sannipÈtetvÈ bhikkh| pucchi “atthÈvuso koci bhikkhu paÔibalo Milindena
raÒÒÈ saddhiÑ sallapituÑ ka~khaÑ paÔivinetun”ti.
EvaÑ vutte koÔisatÈ arahanto tuÓhÊ ahesuÑ. Dutiyampi. Tatiyampi
puÔÔhÈ tuÓhÊ ahesuÑ. Atha kho ÈyasmÈ Assagutto bhikkhusaÑghaÑ
etadavoca “atthÈvuso TÈvatiÑsabhavane Vejayantassa pÈcÊnato KetumatÊ
nÈma vimÈnaÑ, tattha MahÈseno nÈma devaputto paÔivasati, so paÔibalo tena
Milindena raÒÒÈ saddhiÑ sallapituÑ ka~khaÑ paÔivinetun”ti.
Atha kho koÔisatÈ arahanto Yugandharapabbate antarahitÈ
TÈvatiÑsabhavane pÈturahesuÑ. AddasÈ kho Sakko DevÈnamindo te
bhikkh| d|ratova Ègacchante, disvÈna yenÈyasmÈ Assagutto tenupasa~kami,
upasa~kamitvÈ ÈyasmantaÑ AssaguttaÑ abhivÈdetvÈ ekamantaÑ aÔÔhÈsi,
ekamantaÑ Ôhito kho Sakko DevÈnamindo ÈyasmantaÑ AssaguttaÑ
etadavoca “mahÈ kho bhante bhikkhusaÑgho anuppatto, ahaÑ saÑghassa
ÈrÈmiko, kenattho, kiÑ mayÈ karaÓÊyan”ti.
Atha kho ÈyasmÈ Assagutto SakkaÑ DevÈnamindaÑ etadavoca “ayaÑ
kho mahÈrÈja JambudÊpe SÈgalanagare Milindo nÈma rÈjÈ vitaÓÉavÈdÊ
1. BÈhirakathÈ 7
durÈsado duppasaho puthutitthakarÈnaÑ aggamakkhÈyati, so

bhikkhusaÑghaÑ upasa~kamitvÈ diÔÔhivÈdena paÒhaÑ pucchitvÈ
bhikkhusaÑghaÑ viheÔhetÊ”ti.
Atha kho Sakko DevÈnamindo ÈyasmantaÑ AssaguttaÑ etadavoca
“ayaÑ kho bhante Milindo rÈjÈ ito cuto manussesu uppanno, eso kho bhante
KetumativimÈne MahÈseno nÈma devaputto paÔivasati, so paÔibalo tena
Milindena raÒÒÈ saddhiÑ sallapituÑ ka~khaÑ paÔivinetuÑ, taÑ devaputtaÑ
yÈcissÈma manussalok|papattiyÈ”ti.
Atha kho Sakko DevÈnamindo bhikkhusaÑghaÑ purakkhatvÈ
KetumativimÈnaÑ pavisitvÈ MahÈsenaÑ devaputtaÑ Èli~gitvÈ etadavoca
“yÈcati taÑ mÈrisa bhikkhusaÑgho manussalok|papattiyÈ”ti. Na me bhante
manussalokenattho kammabahulena, tibbo manussaloko, idhevÈhaÑ bhante
devaloke upar|par|papattiko hutvÈ parinibbÈyissÈmÊ”ti. Dutiyampi.
Tatiyampi kho Sakkena DevÈnamindena yÈcito MahÈseno devaputto
evamÈha “na me bhante manussalokenattho kammabahulena, tibbo
manussaloko, idhevÈhaÑ bhante devaloke upar|par|papattiko hutvÈ
parinibbÈyissÈmÊ”ti.
Atha kho ÈyasmÈ Assagutto MahÈsenaÑ devaputtaÑ etadavoca “idha
mayaÑ mÈrisa sadevakaÑ lokaÑ anuvilokayamÈnÈ aÒÒatra tayÈ Milindassa
raÒÒo vÈdaÑ bhinditvÈ sÈsanaÑ paggahetuÑ samatthaÑ aÒÒaÑ kaÒci na
passÈma, yÈcati taÑ mÈrisa bhikkhusaÑgho, sÈdhu sappurisa manussaloke
nibbattitvÈ Dasabalassa sÈsanaÑ paggaÓhÈhÊ”ti. EvaÑ vutte MahÈseno
devaputto “ahaÑ kira Milindassa raÒÒo vÈdaÑ bhinditvÈ BuddhasÈsanaÑ
paggahetuÑ samattho bhavissÈmÊ”ti haÔÔhapahaÔÔho udaggudaggo hutvÈ
“sÈdhu bhante manussaloke uppajjissÈmÊ”ti paÔiÒÒaÑ adÈsi.
9. Atha kho te bhikkh| devaloke taÑ karaÓÊyaÑ tÊretvÈ devesu

TÈvatiÑsesu antarahitÈ Himavante pabbate rakkhitatale pÈturahesuÑ.
Atha kho ÈyasmÈ Assagutto bhikkhusaÑghaÑ etadavoca “atthÈvuso
imasmiÑ bhikkhusaÑghe koci bhikkhu sannipÈtaÑ anÈgato”ti. EvaÑ vutte
aÒÒataro bhikkhu ÈyasmantaÑ AssaguttaÑ etadavoca “atthi
bhante ÈyasmÈ RohaÓo ito sattame divase HimavantaÑ pabbataÑ pavisitvÈ

nirodhaÑ samÈpanno, tassa santike d|taÑ pÈhethÈ”ti. ŒyasmÈpi RohaÓo
ta~khaÓaÒÒeva nirodhÈ vuÔÔhÈya “saÑgho maÑ paÔimÈnetÊ”ti Himavante
pabbate antarahito rakkhitatale koÔisatÈnaÑ arahantÈnaÑ purato pÈturahosi.
Atha kho ÈyasmÈ Assagutto ÈyasmantaÑ RohaÓaÑ etadavoca “kiÑ nu
kho Èvuso RohaÓa BuddhasÈsane bhijjante1 na passasi saÑghassa
karaÓÊyÈnÊ”ti. AmanasikÈro me bhante ahosÊti.
Tena hÈvuso RohaÓa daÓÉakammaÑ karohÊti. KiÑ bhante karomÊti.
AtthÈvuso RohaÓa Himavantapabbatapasse Gaja~galaÑ2 nÈma
brÈhmaÓagÈmo, tattha SoÓuttaro nÈma brÈhmaÓo paÔivasati, tassa putto
uppajjissati NÈgaseno nÈma dÈrako, tena hi tvaÑ Èvuso RohaÓa
dasamÈsÈdhikÈni satta vassÈni taÑ kulaÑ piÓÉÈya pavisitvÈ NÈgasenaÑ
dÈrakaÑ nÊharitvÈ pabbÈjehi, pabbajiteva tasmiÑ daÓÉakammato
muccissasÊti. ŒyasmÈpi kho RohaÓo “sÈdh|”ti sampaÔicchi.
10. MahÈsenopi kho devaputto devalokÈ cavitvÈ SoÓuttarabrÈhmaÓassa

bhariyÈya kucchismiÑ paÔisandhiÑ aggahesi, saha paÔisandhiggahaÓÈ tayo
acchariyÈ abbhutÈ dhammÈ pÈturahesuÑ, ÈvudhabhaÓÉÈni pajjaliÑsu,
aggasassaÑ abhinipphannaÑ, mahÈmegho abhippavassi. ŒyasmÈpi kho
RohaÓo tassa paÔisandhiggahaÓato paÔÔhÈya dasamÈsÈdhikÈni satta vassÈni
taÑ kulaÑ piÓÉÈya pavisanto ekadivasampi kaÔacchumattaÑ bhattaÑ vÈ
uÄu~kamattaÑ yÈguÑ vÈ abhivÈdanaÑ vÈ aÒjalikammaÑ vÈ sÈmÊcikammaÑ
vÈ nÈlattha, atha kho akkosaÒÒeva paribhÈsaÒÒeva paÔilabhati “aticchatha
bhante”ti vacanamattampi vattÈ nÈma nÈhosi, dasamÈsÈdhikÈnaÑ pana
sattannaÑ vassÈnaÑ accayena ekadivasaÑ “aticchatha bhante”ti
vacanamattaÑ alattha. TaÑ divasameva brÈhmaÓopi bahi kammantÈ
Ègacchanto paÔipathe theraÑ disvÈ “kiÑ bho pabbajita amhÈkaÑ gehaÑ
agamitthÈ”ti Èha. Œma brÈhmaÓa agamamhÈti. Api kiÒci labhitthÈti. Œma
brÈhmaÓa labhimhÈti. So anattamano gehaÑ gantvÈ pucchi
______________________________________________________________
1. Palujjante (SÊ, I) 2. Kaja~galaÑ (SÊ, I)
1. BÈhirakathÈ 9
“tassa pabbajitassa kiÒci adatthÈ”ti. Na kiÒci adamhÈti. BrÈhmaÓo

dutiyadivase gharadvÈre yeva nisÊdi “ajja pabbajitaÑ musÈvÈdena
niggahessÈmÊ”ti. Thero dutiyadivase brÈhmaÓassa gharadvÈraÑ sampatto.
BrÈhmaÓo theraÑ disvÈva evamÈha “tumhe hiyyo amhÈkaÑ gehe kiÒci
alabhitvÈva “labhimhÈ”ti avocuttha, vaÔÔati nu kho tumhÈkaÑ musÈvÈdo”ti.
Thero Èha “mayaÑ brÈhmaÓa tumhÈkaÑ gehe ( )1 dasamÈsÈdhikÈni satta
vassÈni ‘aticchathÈ’ti vacanamattampi alabhitvÈ hiyyo ‘aticchathÈ’ti
vacanamattaÑ labhimhÈ, athetaÑ vÈcÈpaÔisandhÈraÑ2 upÈdÈya
evamavocumhÈ”ti.
BrÈhmaÓo cintesi “ime vÈcÈpaÔisandhÈramattampi labhitvÈ janamajjhe
‘labhimhÈ’ti pasaÑsanti, aÒÒaÑ kiÒci khÈdanÊyaÑ vÈ bhojanÊyaÑ vÈ
labhitvÈ kasmÈ nappasaÑsantÊ”ti pasÊditvÈ attano atthÈya paÔiyÈditabhattato
kaÔacchubhikkhaÑ, tadupiyaÒca byaÒjanaÑ dÈpetvÈ “imaÑ bhikkhaÑ
sabbakÈlaÑ tumhe labhissathÈ”ti Èha.
So punadivasato pabhuti upasa~kamantassa therassa upasamaÑ disvÈ
bhiyyoso mattÈya pasÊditvÈ theraÑ niccakÈlaÑ attano ghare
bhattavissaggakaraÓatthÈya yÈci. Thero tuÓhÊbhÈvena adhivÈsetvÈ divase
divase bhattakiccaÑ katvÈ gacchanto thokaÑ thokaÑ BuddhavacanaÑ
kathetvÈ gacchati. SÈpi kho brÈhmaÓÊ dasamÈsaccayena puttaÑ vijÈyi,
“NÈgaseno”tissa nÈmamakaÑsu, so anukkamena vaÉÉhanto sattavassiko
jÈto.
11. Atha kho NÈgasenassa dÈrakassa pitÈ NÈgasenaÑ dÈrakaÑ

etadavoca “imasmiÑ kho tÈta NÈgasena brÈhmaÓakule sikkhÈni
sikkheyyÈsÊ”ti. KatamÈni tÈta imasmiÑ brÈhmaÓakule sikkhÈni nÈmÈti.
Tayo kho tÈta NÈgasena vedÈ SikkhÈni nÈma, avasesÈni sippÈni sippaÑ
nÈmÈti. Tena hi tÈta sikkhissÈmÊti.
Atha kho SoÓuttaro brÈhmaÓo ÈcariyabrÈhmaÓassa ÈcariyabhÈgaÑ
sahassaÑ datvÈ antopÈsÈde ekasmiÑ gabbhe ekato maÒcakaÑ paÒÒapetvÈ
ÈcariyabrÈhmaÓaÑ etadavoca “sajjhÈpehi kho tvaÑ brÈhmaÓa
______________________________________________________________
1. (PavisantÈ) (Ka) 2. PaÔisanthÈraÑ (SÊ, I)
imaÑ dÈrakaÑ mantÈnÊ”ti. Tena hi tÈta dÈraka uggaÓhÈhi mantÈnÊti.

ŒcariyabrÈhmaÓo sajjhÈyati NÈgasenassa dÈrakassa ekeneva uddesena tayo
vedÈ hadaya~gatÈ vÈcuggatÈ s|padhÈritÈ suvavatthÈpitÈ sumanasikatÈ
ahesuÑ, sakimeva cakkhuÑ udapÈdi tÊsu vedesu sanighaÓÉukeÔubhesu1
sÈkkharappabhedesu itihÈsapaÒcamesu padako veyyÈkaraÓo
lokÈyatamahÈpurisalakkhaÓesu anavayo ahosi.
Atha kho NÈgaseno dÈrako pitaraÑ etadavoca “atthi nu kho tÈta

imasmiÑ brÈhmaÓakule ito uttarimpi sikkhitabbÈni, udÈhu ettakÈnevÈ”ti.
Natthi tÈta NÈgasena imasmiÑ brÈhmaÓakule ito uttariÑ sikkhitabbÈni,
ettakÈneva sikkhitabbÈnÊti.
Atha kho NÈgaseno dÈrako Ècariyassa anuyogaÑ datvÈ pÈsÈdÈ oruyha

pubbavÈsanÈya coditahadayo rahogato paÔisallÊno attano sippassa
ÈdimajjhapariyosÈnaÑ olokento Èdimhi vÈ majjhe vÈ pariyosÈne vÈ
appamattakampi sÈraÑ adisvÈ “tucchÈ vata bho ime vedÈ, palÈpÈ vata bho
ime vedÈ asÈrÈ nissÈrÈ”ti vippaÔisÈrÊ anattamano ahosi.
12. Tena kho pana samayena ÈyasmÈ RohaÓo vattaniye senÈsane

nisinno NÈgasenassa dÈrakassa cetasÈ cetoparivitakkamaÒÒÈya nivÈsetvÈ
pattacÊvaramÈdÈya vattaniye senÈsane antarahito
Gaja~galabrÈhmaÓagÈmassa purato pÈturahosi. AddasÈ kho NÈgaseno
dÈrako attano dvÈrakoÔÔhake Ôhito ÈyasmantaÑ RohaÓaÑ d|ratova
ÈgacchantaÑ, disvÈna attamano udaggo pamudito pÊtisomanassajÈto “appeva
nÈmÈyaÑ pabbajito kaÒci sÈraÑ jÈneyyÈ”ti yenÈyasmÈ RohaÓo
tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ ÈyasmantaÑ RohaÓaÑ etadavoca “ko nu kho
tvaÑ mÈrisa ediso bhaÓÉukÈsÈvavasano”ti. Pabbajito nÈmÈhaÑ dÈrakÈti.
Kena tvaÑ mÈrisa pabbajito nÈmÈsÊti. PÈpakÈni malÈni pabbÈjeti2,
tasmÈhaÑ dÈraka pabbajito nÈmÈti. KiÑkÈraÓÈ mÈrisa kesÈ te na yathÈ
______________________________________________________________
1. SanighaÓÔukeÔubhesu (Ka) 2. PÈpakÈnaÑ malÈnaÑ pabbÈjetuÑ pabbajito (SÊ, I)
1. BÈhirakathÈ 11
aÒÒesanti. SoÄasime dÈraka palibodhe disvÈ kesamassuÑ ohÈretvÈ pabbajito.

Katame soÄasa, ala~kÈrapalibodho maÓÉanapalibodho
telamakkhanapalibodho dhovanapalibodho mÈlÈpalibodho gandhapalibodho
vÈsanapalibodho harÊÔakapalibodho Èmalakapalibodho ra~gapalibodho
bandhanapalibodho kocchapalibodho kappakapalibodho vijaÔanapalibodho
|kÈpalibodho, kesesu vil|nesu socanti kilamanti paridevanti urattÈÄiÑ
kandanti sammohaÑ Èpajjanti, imesu kho dÈraka soÄasasu palibodhesu
paliguÓÔhitÈ manussÈ sabbÈni atisukhumÈni sippÈni nÈsentÊti. KiÑkÈraÓÈ
mÈrisa vatthÈnipi te na yathÈ aÒÒesanti. KÈmanissitÈni kho dÈraka vatthÈni,
kÈmanissitÈni gihibyaÒjanabhaÓÉÈni1, yÈni kÈnici kho bhayÈni vatthato
uppajjanti, tÈni kÈsÈvavasanassa na honti, tasmÈ vatthÈnipi me na yathÈ
aÒÒesanti. JÈnÈsi kho tvaÑ mÈrisa sippÈni nÈmÈti. Œma dÈraka, jÈnÈmahaÑ
sippÈni, yaÑ loke uttamaÑ mantaÑ, tampi jÈnÈmÊti. Mayhampi taÑ mÈrisa
dÈtuÑ sakkÈti. Œma dÈraka sakkÈti. Tena hi me dehÊti. AkÈlo kho dÈraka,
antaragharaÑ piÓÉÈya paviÔÔhamhÈti.
Atha kho NÈgaseno dÈrako Èyasmato RohaÓassa hatthato pattaÑ

gahetvÈ gharaÑ pavesetvÈ paÓÊtena khÈdanÊyena bhojanÊyena sahatthÈ
santappetvÈ sampavÈretvÈ ÈyasmantaÑ RohaÓaÑ bhuttÈviÑ onÊtapattapÈÓiÑ
etadavoca “dehi me dÈni mÈrisa mantan”ti. “YadÈ kho tvaÑ dÈraka
nippalibodho hutvÈ mÈtÈpitaro anujÈnÈpetvÈ mayÈ gahitaÑ pabbajitavesaÑ
gaÓhissasi, tadÈ dassÈmÊ”ti Èha.
Atha kho NÈgaseno dÈrako mÈtÈpitaro upasa~kamitvÈ Èha “ammatÈtÈ

ayaÑ pabbajito ‘yaÑ loke uttamaÑ mantaÑ, taÑ jÈnÈmÊ’ti vadati, na ca
attano santike apabbajitassa deti, ahaÑ etassa santike pabbajitvÈ taÑ
uttamaÑ mantaÑ uggaÓhissÈmÊ”ti. Athassa mÈtÈpitaro “pabbajitvÈpi no
putto mantaÑ gaÓhatu, gahetvÈ puna ÈgacchissatÊ”ti maÒÒamÈnÈ “gaÓha
puttÈ”ti anujÈniÑsu.
______________________________________________________________
1. KamanÊyÈni gihibyaÒjanÈni (SÊ, I)
13. Atha kho ÈyasmÈ RohaÓo NÈgasenaÑ dÈrakaÑ ÈdÈya yena

vattaniyaÑ senÈsanaÑ, yena vijambhavatthu tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ
vijambhavatthusmiÑ senÈsane ekarattaÑ vasitvÈ yena rakkhitatalaÑ
tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ koÔisatÈnaÑ arahantÈnaÑ majjhe NÈgasenaÑ
dÈrakaÑ pabbÈjesi. Pabbajito ca panÈyasmÈ NÈgaseno ÈyasmantaÑ
RohaÓaÑ etadavoca “gahito me bhante tava veso, detha me dÈni mantan”ti.
Atha kho ÈyasmÈ RohaÓo “kimhi nu khohaÑ NÈgasenaÑ vineyyaÑ
paÔhamaÑ vinaye vÈ suttante vÈ abhidhamme vÈ”ti cintetvÈ paÓÉito kho
ayaÑ NÈgaseno, sakkoti sukheneva abhidhammaÑ pariyÈpuÓitunti
paÔhamaÑ abhidhamme vinesi.
ŒyasmÈ ca NÈgaseno “kusalÈ dhammÈ, akusalÈ dhammÈ, abyÈkatÈ
dhammÈ”ti tikadukapaÔimaÓÉitaÑ Dhammasa~gaÓÊpakaraÓaÑ,
khandhavibha~gÈdi-aÔÔhÈrasa vibha~gapaÔimaÓÉitaÑ vibha~gappakaraÓaÑ,
“sa~gaho asa~gaho”ti-ÈdinÈ cuddasavidhena vibhattaÑ
dhÈtukathÈpakaraÓaÑ, “khandhapaÒÒatti ÈyatanapaÒÒattÊ”ti-ÈdinÈ
chabbidhena vibhattaÑ puggalapaÒÒattippakaraÓaÑ, sakavÈde
paÒcasuttasatÈni paravÈde paÒcasuttasatÈnÊti suttasahassaÑ samodhÈnetvÈ
vibhattaÑ kathÈvatthuppakaraÓaÑ, “m|layamakaÑ khandhayamakan”ti-
ÈdinÈ dasavidhena vibhattaÑ yamakappakaraÓaÑ, “hetupaccayo
ÈrammaÓapaccayo”ti-ÈdinÈ catuvÊsatividhena vibhattaÑ
paÔÔhÈnappakaraÓanti sabbaÑ taÑ abhidhammapiÔakaÑ ekeneva sajjhÈyena
paguÓaÑ katvÈ “tiÔÔhatha bhante, na puna osÈretha, ettakenevÈhaÑ
sajjhÈyissÈmÊ”ti Èha.
14. Atha kho ÈyasmÈ NÈgaseno yena koÔisatÈ arahanto tenupasa~kami,

upasa~kamitvÈ koÔisate arahante etadavoca “ahaÑ kho bhante ‘kusalÈ
dhammÈ, akusalÈ dhammÈ, abyÈkatÈ dhammÈ’ti imesu tÊsu padesu
pakkhipitvÈ sabbaÑ taÑ abhidhammapiÔakaÑ vitthÈrena osÈressÈmÊ”ti.
SÈdhu NÈgasena osÈrehÊti.
Atha kho ÈyasmÈ NÈgaseno satta mÈsÈni satta pakaraÓÈni vitthÈrena
osÈresi, pathavÊ unnadi, devatÈ sÈdhukÈramadaÑsu, brahmÈno apphoÔesuÑ,
dibbÈni candanacuÓÓÈni dibbÈni ca mandÈravapupphÈni abhippavassiÑsu.
1. BÈhirakathÈ 13
15. Atha kho koÔisatÈ arahanto ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ

paripuÓÓavÊsativassaÑ rakkhitatale upasampÈdesuÑ. Upasampanno ca
panÈyasmÈ NÈgaseno tassÈ rattiyÈ accayena pubbaÓhasamayaÑ nivÈsetvÈ
pattacÊvaramÈdÈya upajjhÈyena saddhiÑ gÈmaÑ piÓÉÈya pavisanto
evar|paÑ parivitakkaÑ uppÈdesi “tuccho vata me upajjhÈyo, bÈlo vata me
upajjhÈyo, ÔhapetvÈ avasesaÑ BuddhavacanaÑ paÔhamaÑ maÑ abhidhamme
vinesÊ”ti.
Atha kho ÈyasmÈ RohaÓo Èyasmato NÈgasenassa cetasÈ
cetoparivitakkamaÒÒÈya ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca
“ananucchavikaÑ kho NÈgasena parivitakkaÑ vitakkesi, na kho panetaÑ
NÈgasena tavÈnucchavikan”ti.
Atha kho Èyasmato NÈgasenassa etadahosi “acchariyaÑ vata bho,
abbhutaÑ vata bho, yatra hi nÈma me upajjhÈyo cetasÈ cetoparivitakkaÑ
jÈnissati, paÓÉito vata me upajjhÈyo, yann|nÈhaÑ upajjhÈyaÑ
khamÈpeyyan”ti. Atha kho ÈyasmÈ NÈgaseno ÈyasmantaÑ RohaÓaÑ
etadavoca “khamatha me bhante, na puna evar|paÑ vitakkessÈmÊ”ti.
Atha kho ÈyasmÈ RohaÓo ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca “na kho
tyÈhaÑ NÈgasena ettÈvatÈ khamÈmi, atthi kho NÈgasena SÈgalaÑ nÈma
nagaraÑ, tattha Milindo nÈma rÈjÈ rajjaÑ kÈreti, so diÔÔhivÈdena paÒhaÑ
pucchitvÈ bhikkhusaÑghaÑ viheÔheti, sace tvaÑ tattha gantvÈ taÑ rÈjÈnaÑ
dametvÈ BuddhasÈsane pasÈdessasi, evÈhaÑ taÑ khamissÈmÊ”ti.
TiÔÔhatu bhante eko Milindo rÈjÈ, sace bhante sakalajambudÊpe sabbe
rÈjÈno ÈgantvÈ maÑ paÒhaÑ puccheyyuÑ, sabbaÑ taÑ visajjetvÈ
sampadÈlessÈmi, “khamatha me bhante”ti vatvÈ, “na khamÈmÊ”ti vutte “tena
hi bhante imaÑ temÈsaÑ kassa santike vasissÈmÊ”ti Èha. AyaÑ kho
NÈgasena ÈyasmÈ Assagutto vattaniye senÈsane viharati, gaccha tvaÑ
NÈgasena yenÈyasmÈ Assagutto tenupasa~kama, upasa~kamitvÈ mama
vacanena Èyasmato Assaguttassa pÈde sirasÈ vanda, evaÒca naÑ vadehi
“upajjhÈyo me bhante tumhÈkaÑ pÈde sirasÈ vandati, appÈbÈdhaÑ
appÈta~kaÑ lahuÔÔhÈnaÑ balaÑ phÈsuvihÈraÑ pucchati, upajjhÈyo me
bhante imaÑ temÈsaÑ tumhÈkaÑ santike vasituÑ maÑ
pahiÓÊ”ti, “konÈmo te upajjhÈyo”ti ca vutte “RohaÓatthero nÈma bhante”ti

vadeyyÈsi, “ahaÑ konÈmo”ti vutte evaÑ vadeyyÈsi “mama upajjhÈyo bhante
tumhÈkaÑ nÈmaÑ jÈnÈtÊ”ti. “EvaÑ bhante”ti kho ÈyasmÈ NÈgaseno
ÈyasmantaÑ RohaÓaÑ abhivÈdetvÈ padakkhiÓaÑ katvÈ pattacÊvaramÈdÈya
anupubbena cÈrikaÑ caramÈno yena vattaniyaÑ senÈsanaÑ, yenÈyasmÈ
Assagutto tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ ÈyasmantaÑ AssaguttaÑ
abhivÈdetvÈ ekamantaÑ aÔÔhÈsi, ekamantaÑ Ôhito kho ÈyasmÈ NÈgaseno
ÈyasmantaÑ AssaguttaÑ etadavoca “upajjhÈyo me bhante tumhÈkaÑ pÈde
sirasÈ vandati, evaÒca vadeti appÈbÈdhaÑ appÈta~kaÑ lahuÔÔhÈnaÑ balaÑ
phÈsuvihÈraÑ pucchati, upajjhÈyo me bhante imaÑ temÈsaÑ tumhÈkaÑ
santike vasituÑ maÑ pahiÓÊ”ti.
Atha kho ÈyasmÈ Assagutto ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca “tvaÑ
kinnÈmosÊ”ti. AhaÑ bhante NÈgaseno nÈmÈti. KonÈmo te upajjhÈyoti.
UpajjhÈyo me bhante RohaÓo nÈmÈti. AhaÑ konÈmoti. UpajjhÈyo me
bhante tumhÈkaÑ nÈmaÑ jÈnÈtÊti.
SÈdhu NÈgasena pattacÊvaraÑ paÔisÈmehÊti. “SÈdhu bhante”ti
pattacÊvaraÑ paÔisÈmetvÈ punadivase pariveÓaÑ sammajjitvÈ mukhodakaÑ
dantapoÓaÑ upaÔÔhapesi. Thero sammajjitaÔÔhÈnaÑ paÔisammajji, taÑ
udakaÑ chaÉÉetvÈ aÒÒaÑ udakaÑ Èhari, taÒca dantakaÔÔhaÑ apanetvÈ
aÒÒaÑ dantakaÔÔhaÑ gaÓhi, na ÈlÈpasallÈpaÑ akÈsi, evaÑ satta divasÈni
katvÈ sattame divase puna pucchitvÈ puna tena tatheva vutte vassavÈsaÑ
anujÈni.
16. Tena kho pana samayena ekÈ mahÈ-upÈsikÈ ÈyasmantaÑ

AssaguttaÑ tiÑsamattÈni vassÈni upaÔÔhÈsi. Atha kho sÈ mahÈ-upÈsikÈ
temÈsaccayena yenÈyasmÈ Assagutto tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ
ÈyasmantaÑ AssaguttaÑ etadavoca “atthi nu kho tÈta tumhÈkaÑ santike
aÒÒo bhikkh|”ti. Atthi mahÈ-upÈsike amhÈkaÑ santike NÈgaseno nÈma
bhikkh|ti. Tena hi tÈta Assagutta adhivÈsehi NÈgasenena saddhiÑ svÈtanÈya
bhattanti. AdhivÈsesi kho ÈyasmÈ Assagutto tuÓhÊbhÈvena.
1. BÈhirakathÈ 15
Atha kho ÈyasmÈ Assagutto tassÈ rattiyÈ accayena pubbaÓhasamayaÑ

nivÈsetvÈ pattacÊvaramÈdÈya ÈyasmatÈ NÈgasenena saddhiÑ
pacchÈsamaÓena yena mahÈ-upÈsikÈya nivesanaÑ tenupasa~kami,
upasa~kamitvÈ paÒÒatte Èsane nisÊdi. Atha kho sÈ mahÈ-upÈsikÈ
ÈyasmantaÑ AssaguttaÑ ÈyasmantaÒca NÈgasenaÑ paÓÊtena khÈdanÊyena
bhojanÊyena sahatthÈ santappesi sampavÈresi. Atha kho ÈyasmÈ Assagutto
bhuttÈviÑ onÊtapattapÈÓiÑ ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca “tvaÑ
NÈgasena mahÈ-upÈsikÈya anumodanaÑ karohÊ”ti idaÑ vatvÈ uÔÔhÈyÈsanÈ
pakkÈmi.
Atha kho sÈ mahÈ-upÈsikÈ ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca
“mahallikÈ khohaÑ tÈta NÈgasena gambhÊrÈya dhammakathÈya mayhaÑ
anumodanaÑ karohÊ”ti. Atha kho ÈyasmÈ NÈgaseno tassÈ mahÈ-upÈsikÈya
gambhÊrÈya dhammakathÈya lokuttarÈya suÒÒatappaÔi saÑyuttÈya
anumodanaÑ akÈsi. Atha kho tassÈ mahÈ-upÈsikÈya tasmiÑ yeva Èsane
virajaÑ vÊtamalaÑ dhammacakkhuÑ udapÈdi “yaÑ kiÒci
samudayadhammaÑ, sabbaÑ taÑ nirodhadhamman”ti. ŒyasmÈpi kho
NÈgaseno tassÈ mahÈ-upÈsikÈya anumodanaÑ katvÈ attanÈ desitaÑ
dhammaÑ paccavekkhanto vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ tasmiÑ yeva
Èsanenisinno sotÈpattiphale patiÔÔhÈsi.
Atha kho ÈyasmÈ Assagutto maÓÉalamÈÄe nisinno dvinnampi
dhammacakkhupaÔilÈbhaÑ ÒatvÈ sÈdhukÈraÑ pavattesi “sÈdhu sÈdhu
NÈgasena, ekena kaÓÉappahÈrena dve mahÈkÈyÈ padÈlitÈ”ti, anekÈni ca
devatÈsahassÈni sÈdhukÈraÑ pavattesuÑ.
17. Atha kho ÈyasmÈ NÈgaseno uÔÔhÈyÈsanÈ yenÈyasmÈ Assagutto

tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ ÈyasmantaÑ AssaguttaÑ abhivÈdetvÈ
ekamantaÑ nisÊdi, ekamantaÑ nisinnaÑ kho ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ
ÈyasmÈ Assagutto etadavoca “gaccha tvaÑ NÈgasena PÈÔaliputtaÑ,
PÈÔaliputtanagare AsokÈrÈme ÈyasmÈ Dhammarakkhito paÔivasati, tassa
santike BuddhavacanaÑ pariyÈpuÓÈhÊ”ti. KÊva d|ro bhante ito
PÈÔaliputtanÈgaranti. YojanasatÈni kho NÈgasenÈti. D|ro kho bhante
maggo, antarÈmagge bhikkhÈ dullabhÈ, kathÈhaÑ gamissÈmÊti. Gaccha tvaÑ

NÈgasena antarÈmagge piÓÉapÈtaÑ labhissasi sÈlÊnaÑ odanaÑ
vigatakÈÄakaÑ anekas|paÑ anekabyaÒjananti. “EvaÑ bhante”ti kho ÈyasmÈ
NÈgaseno ÈyasmantaÑ AssaguttaÑ abhivÈdetvÈ padakkhiÓaÑ katvÈ
pattacÊvaramÈdÈya yena PÈÔaliputtaÑ tena cÈrikaÑ pakkÈmi.
18. Tena kho pana samayena PÈÔaliputtako seÔÔhi paÒcahi sakaÔasatehi

PÈÔaliputtagÈmimaggaÑ paÔipanno hoti. AddasÈ kho PÈÔaliputtako seÔÔhi
ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ d|ratova ÈgacchantaÑ, disvÈna yenÈyasmÈ
NÈgaseno tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ
abhivÈdetvÈ “kuhiÑ gacchasi tÈtÈ”ti Èha. PÈÔaliputtaÑ gahapatÊti. SÈdhu tÈta,
mayampi PÈÔaliputtaÑ gacchÈma, amhehi saddhiÑ sukhaÑ gacchathÈti.
Atha kho PÈÔaliputtako seÔÔhi Èyasmato NÈgasenassa iriyÈpathe

pasÊditvÈ ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ paÓÊtena khÈdanÊyena bhojanÊyena
sahatthÈ santappetvÈ sampavÈretvÈ ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ bhuttÈviÑ
onÊtapattapÈÓiÑ aÒÒataraÑ nÊcaÑ ÈsanaÑ gahetvÈ ekamantaÑ nisÊdi,
ekamantaÑ nisinno kho PÈÔaliputtako seÔÔhi ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ
etadavoca “kinnÈmosi tvaÑ tÈtÈ”ti. AhaÑ gahapati NÈgaseno nÈmÈti. JÈnÈsi
kho tvaÑ tÈta BuddhavacanaÑ nÈmÈti. JÈnÈmi khohaÑ gahapati
abhidhammapadÈnÊti. LÈbhÈ no tÈta, suladdhaÑ no tÈta, ahampi kho tÈta
Èbhidhammiko, tvampi Èbhidhammiko, bhaÓa tÈta abhidhammapadÈnÊti.
Atha kho ÈyasmÈ NÈgaseno PÈÔaliputtakassa seÔÔhissa abhidhammaÑ desesi,
desente yeva PÈÔaliputtakassa seÔÔhissa virajaÑ vÊtamalaÑ dhammacakkhuÑ
udapÈdi “yaÑ kiÒci samudayadhammaÑ, sabbaÑ taÑ nirodhadhamman”ti.
Atha kho PÈÔaliputtako seÔÔhi paÒcamattÈni sakaÔasatÈni purato

uyyojetvÈ sayaÑ pacchato gacchanto PÈÔaliputtassa avid|re dvedhÈpathe
ÔhatvÈ ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca “ayaÑ kho tÈta NÈgasena
AsokÈrÈmassa maggo, idaÑ kho tÈta amhÈkaÑ kambalaratanaÑ
soÄasahatthaÑ ÈyÈmena, aÔÔhahatthaÑ vitthÈrena, paÔiggaÓhÈhi kho tÈta
1. BÈhirakathÈ 17
idaÑ kambalaratanaÑ anukampaÑ upÈdÈyÈ”ti. PaÔiggahesi kho ÈyasmÈ

NÈgaseno taÑ kambalaratanaÑ anukampaÑ upÈdÈya. Atha kho
PÈÔaliputtako seÔÔhi attamano udaggo pamudito pÊtisomanassajÈto
ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ abhivÈdetvÈ padakkhiÓaÑ katvÈ pakkÈmi.
19. Atha kho ÈyasmÈ NÈgaseno yena AsokÈrÈmo yenÈyasmÈ

Dhammarakkhito tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ ÈyasmantaÑ
DhammarakkhitaÑ abhivÈdetvÈ attano ÈgatakÈraÓaÑ kathetvÈ Èyasmato
Dhammarakkhitassa santike tepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ ekeneva uddesena
tÊhi mÈsehi byaÒjanaso pariyÈpuÓitvÈ puna tÊhi mÈsehi atthaso manasÈkÈsi.
Atha kho ÈyasmÈ Dhammarakkhito ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca

“seyyathÈpi NÈgasena gopÈlako gÈvo rakkhati, aÒÒe gorasaÑ paribhuÒjanti.
Evameva kho tvaÑ NÈgasena tepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ dhÈrentopi na
bhÈgÊ sÈmaÒÒassÈ”ti. Hotu bhante alaÑ ettakenÈti. Teneva divasabhÈgena
tena rattibhÈgena saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓi, saha
saccappaÔivedhena Èyasmato NÈgasenassa sabbe devÈ sÈdhukÈramadaÑsu,
pathavÊ unnadi, brahmÈno apphoÔesuÑ, dibbÈni candanacuÓÓÈni dibbÈni ca
mandÈravapupphÈni abhippavassiÑsu.
20. Tena kho pana samayena koÔisatÈ arahanto Himavante pabbate

Rakkhitatale sannipatitvÈ Èyasmato NÈgasenassa santike d|taÑ pÈhesuÑ
“Ègacchatu NÈgaseno, dassanakÈmÈ mayaÑ NÈgasenan”ti. Atha kho ÈyasmÈ
NÈgaseno d|tassa vacanaÑ sutvÈ AsokÈrÈme antarahito Himavante pabbate
rakkhitatale koÔisatÈnaÑ arahantÈnaÑ purato pÈturahosi.
Atha kho koÔisatÈ arahanto ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavocuÑ “eso

kho NÈgasena Milindo rÈjÈ bhikkhusaÑghaÑ viheÔheti vÈdappaÔivÈdena
paÒhapucchÈya, sÈdhu NÈgasena gaccha tvaÑ MilindaÑ rÈjÈnaÑ damehÊ”ti.
TiÔÔhatu bhante eko Milindo rÈjÈ, sace bhante sakalajambudÊpe rÈjÈno
ÈgantvÈ maÑ paÒhaÑ puccheyyuÑ, sabbaÑ taÑ visajjetvÈ sampadÈlessÈmi,
gacchatha vo bhante acchambhitÈ SÈgalanagaranti. Atha kho therÈ bhikkh|

SÈgalanagaraÑ kÈsÈvappajjotaÑ isivÈtapaÔivÈtaÑ akaÑsu.
21. Tena kho pana samayena ÈyasmÈ ŒyupÈlo Sa~khyeyyapariveÓe

paÔivasati. Atha kho Milindo rÈjÈ amacce etadavoca “ramaÓÊyÈ vata bho
dosinÈ ratti, kannu khvajja samaÓaÑ vÈ brÈhmaÓaÑ vÈ upasa~kameyyÈma
sÈkacchÈya paÒhapucchanÈya, ko mayÈ saddhiÑ sallapituÑ ussahati
ka~khaÑ paÔivinetun”ti. EvaÑ vutte paÒcasatÈ YonakÈ rÈjÈnaÑ MilindaÑ
etadavocuÑ “atthi mahÈrÈja ŒyupÈlo nÈma thero tepiÔako bahussuto
ÈgatÈgamo, so etarahi Sa~khyeyyapariveÓe paÔivasati, gaccha tvaÑ mahÈrÈja
ÈyasmantaÑ ŒyupÈlaÑ paÒhaÑ pucchass|”ti. Tena hi bhaÓe bhadantassa
ÈrocethÈti.
Atha kho nemittiko Èyasmato ŒyupÈlassa santike d|taÑ pÈhesi “rÈjÈ
bhante Milindo ÈyasmantaÑ ŒyupÈlaÑ dassanakÈmo”ti. ŒyasmÈpi kho
ŒyupÈlo evamÈha “tena hi Ègacchat|”ti. Atha kho Milindo rÈjÈ
paÒcamattehi Yonakasatehi parivuto rathavaramÈruyha yena
Sa~khyeyyapariveÓaÑ yenÈyasmÈ ŒyupÈlo tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ
ÈyasmatÈ ŒyupÈlena saddhiÑ sammodi, sammodanÊyaÑ kathaÑ sÈraÓÊyaÑ
vÊtisÈretvÈ ekamantaÑ nisÊdi, ekamantaÑ nisinno kho Milindo rÈjÈ
ÈyasmantaÑ ŒyupÈlaÑ etadavoca “kimatthiyÈ bhante ŒyupÈla tumhÈkaÑ
pabbajjÈ, ko ca tumhÈkaÑ paramattho”ti. Thero Èha
“dhammacariyasamacariyatthÈ kho mahÈrÈja pabbajjÈ, sÈmaÒÒaphalaÑ kho
pana amhÈkaÑ paramattho”ti. Atthi pana bhante koci gihÊpi dhammacÈrÊ
samacÈrÊti. Œma mahÈrÈja atthi gihÊpi dhammacÈrÊ samacÈrÊ, Bhagavati kho
mahÈrÈja BÈrÈÓasiyaÑ Isipatane MigadÈye dhammacakkaÑ pavattente
aÔÔhÈrasannaÑ brahmakoÔÊnaÑ dhammÈbhisamayo ahosi, devatÈnaÑ pana
dhammÈbhisamayo gaÓanapathaÑ vÊtivatto, sabbete gihibh|tÈ, na pabbajitÈ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ kho MahÈsamayasuttante
desiyamÈne, MahÈma~galasuttante desiyamÈne, SamacittapariyÈyasuttante
desiyamÈne, RÈhulovÈdasuttante desiyamÈne, ParÈbhavasuttante desiyamÈne
gaÓanapathaÑ vÊtivattÈnaÑ devatÈnaÑ dhammÈbhisamayo ahosi,
1. BÈhirakathÈ 19
sabbete gihibh|tÈ, na pabbajitÈti. Tena hi bhante ŒyupÈla niratthikÈ

tumhÈkaÑ pabbajjÈ, pubbe katassa pÈpakammassa nissandena samaÓÈ
SakyaputtiyÈ pabbajanti dhuta~gÈni ca pariharanti, ye kho te bhante ŒyupÈla
bhikkh| ekÈsanikÈ, n|na te pubbe paresaÑ bhogahÈrakÈ corÈ, te paresaÑ
bhoge acchinditvÈ tassa kammassa nissandena etarahi ekÈsanikÈ bhavanti,
na labhanti kÈlena kÈlaÑ paribhuÒjituÑ, natthi tesaÑ sÊlaÑ, natthi tapo,
natthi brahmacariyaÑ, ye kho pana te bhante ŒyupÈla bhikkh| abbhokÈsikÈ,
n|na te pubbe gÈmaghÈtakÈ corÈ, te paresaÑ gehÈni vinÈsetvÈ tassa
kammassa nissandena etarahi abbhokÈsikÈ bhavanti, na labhanti senÈsanÈni
paribhuÒjituÑ, natthi tesaÑ sÊlaÑ, natthi tapo, natthi brahmacariyaÑ, ye kho
pana te bhante ŒyupÈla bhikkh| nesajjikÈ, n|na te pubbe panthad|sakÈ
corÈ, te paresaÑ pathike jane gahetvÈ bandhitvÈ nisÊdÈpetvÈ tassa kammassa
nissandena etarahi nesajjikÈ bhavanti, na labhanti seyyaÑ kappetuÑ, natthi
tesaÑ sÊlaÑ, natthi tapo, natthi brahmacariyanti Èha.
EvaÑ vutte ÈyasmÈ ŒyupÈlo tuÓhÊ ahosi, na kiÒci paÔibhÈsi. Atha kho
paÒcasatÈ YonakÈ rÈjÈnaÑ MilindaÑ etadavocuÑ “paÓÉito mahÈrÈja thero,
api ca kho avisÈrado na kiÒci paÔibhÈsatÊ”ti.
Atha kho Milindo rÈjÈ ÈyasmantaÑ ŒyupÈlaÑ tuÓhÊbh|taÑ disvÈ
apphoÔetvÈ ukkuÔÔhiÑ katvÈ Yonake etadavo ca “tuccho vata bho
JambudÊpo, palÈpo vata bho JambudÊpo. Natthi koci samaÓo vÈ brÈhmaÓo
vÈ, yo mayÈ saddhiÑ sallapituÑ ussahati ka~khaÑ paÔivinetun”ti.
22. Atha kho Milindassa raÒÒo sabbaÑ taÑ parisaÑ anuvilokentassa

abhÊte ama~kubh|te Yonake disvÈ etadahosi “nissaÑsayaÑ atthi maÒÒe
aÒÒo koci paÓÉito bhikkhu, yo mayÈ saddhiÑ sallapituÑ ussahati, yenime
YonakÈ na ma~kubh|tÈ”ti. Atha kho Milindo rÈjÈ Yonake etadavoca “atthi
bhaÓe aÒÒo koci paÓÉito bhikkhu, yo mayÈ saddhiÑ sallapituÑ ussahati
ka~khaÑ paÔivinetun”ti.
Tena kho pana samayena ÈyasmÈ NÈgaseno samaÓagaÓaparivuto
saÑghÊ gaÓÊ gaÓÈcariyo ÒÈto yasassÊ sÈdhusammato
bahujanassa paÓÉito byatto medhÈvÊ nipuÓo viÒÒ| vibhÈvÊ vinÊto visÈrado

bahussuto tepiÔako vedag| pabhinnabuddhimÈ ÈgatÈgamo
pabhinnapaÔisambhido nava~gasatthusÈsane pariyattidharo pÈramippatto
Jinavacane dhammatthadesanÈ paÔivedhakusalo akkhayavicitrapaÔibhÈno
citrakathÊ kalyÈÓavÈkkaraÓo durÈsado duppasaho duruttaro durÈvaraÓo
dunnivÈrayo, sÈgaro viya akkhobho, girirÈjÈ viya niccalo, raÓaÒjaho
tamonudo pabha~karo mahÈkathÊ paragaÓigaÓamathano paratitthiyamaddano
bhikkh|naÑ bhikkhunÊnaÑ upÈsakÈnaÑ upÈsikÈnaÑ rÈj|naÑ
rÈjamahÈmattÈnaÑ sakkato garukato mÈnito p|jito apacito lÈbhÊ
cÊvarapiÓÉapÈtasenÈsanagilÈnappaccayabhesajjaparikkhÈrÈnaÑ
lÈbhaggayasaggappatto vuddhÈnaÑ viÒÒ|naÑ sotÈvadhÈnena
samannÈgatÈnaÑ sandassento nava~gaÑ JinasÈsanaratanaÑ, upadisanto
dhammamaggaÑ, dhÈrento dhammappajjotaÑ, ussÈpento dhammay|paÑ,
yajanto dhammayÈgaÑ, paggaÓhanto dhammaddhajaÑ, ussÈpento
dhammaketuÑ, dhamento1 dhammasa~khaÑ, Èhananto dhammabheriÑ,
nadanto sÊhanÈdaÑ, gajjanto indagajjitaÑ, madhuragiragajjitena
ÒÈÓavaravijjujÈlapariveÔhitena karuÓÈjalabharitena mahatÈ
dhammÈmatameghena sakalalokamabhitappayanto gÈmanigamarÈjadhÈnÊsu
cÈrikaÑ caramÈno anupubbena SÈgalanagaraÑ anuppatto hoti. Tatra sudaÑ
ÈyasmÈ NÈgaseno asÊtiyÈ bhikkhusahassehi saddhiÑ Sa~khyeyyapariveÓe
paÔivasati. TenÈhu porÈÓÈ–
“Bahussuto citrakathÊ, nipuÓo ca visÈrado.
SÈmayiko ca kusalo, paÔibhÈne ca kovido.
Te ca tepiÔakÈ bhikkh|, paÒcanekÈyikÈpi ca.
CatunekÈyikÈ ceva, NÈgasenaÑ purakkharuÑ.
GambhÊrapaÒÒo medhÈvÊ, maggÈmaggassa kovido.
UttamatthaÑ anuppatto, NÈgaseno visÈrado.
Tehi bhikkh|hi parivuto, nipuÓehi saccavÈdibhi.
Caranto gÈmanigamaÑ, SÈgalaÑ upasa~kami.
______________________________________________________________
1. UppaÄÈsento (SÊ, I)
1. BÈhirakathÈ 21
Sa~khyeyyapariveÓasmiÑ, NÈgaseno tadÈ vasi.

Katheti so manussohi, pabbate kesarÊ yathÈ”ti.
23. Atha kho Devamantiyo rÈjÈnaÑ MilindaÑ etadavoca “Ègamehi

tvaÑ mahÈrÈja, atthi mahÈrÈja NÈgaseno nÈma thero paÓÉito byatto
medhÈvÊ vinÊto visÈrado bahussuto citrakathÊ kalyÈÓapaÔibhÈno
atthadhammaniruttipaÔibhÈnapaÔisambhidÈsu pÈramippatto, so etarahi
Sa~khyeyyapariveÓe paÔivasati, gaccha tvaÑ mahÈrÈja ÈyasmantaÑ
NÈgasenaÑ paÒhaÑ pucchassu, ussahati so tayÈ saddhiÑ sallapituÑ
ka~khaÑ paÔivinetun”ti. Atha kho Milindassa raÒÒo sahasÈ “NÈgaseno”ti
saddaÑ sutvÈva ahudeva bhayaÑ, ahudeva chambhitattaÑ, ahudeva
lomahaÑso. Atha kho Milindo rÈjÈ DevamantiyaÑ etadavoca “ussahati bho
NÈgaseno bhikkhu mayÈ saddhiÑ sallapitun”ti. Ussahati mahÈrÈja api
indayamavaruÓakuverapajÈpati suyÈma santusitalokapÈlehipi pitupitÈmahena
mahÈbrahmunÈpi saddhiÑ sallapituÑ, kima~gaÑ pana manussabh|tenÈ”ti.
Atha kho Milindo rÈjÈ DevamantiyaÑ etadavoca “tena hi tvaÑ
Devamantiya bhadantassa santike d|taÑ pesehÊti. “EvaÑ devÈ”ti kho
Devamantiyo Èyasmato NÈgasenassa santike d|taÑ pÈhesi “rÈjÈ bhante
Milindo ÈyasmantaÑ dassanakÈmo”ti. ŒyasmÈpi kho NÈgaseno evamÈha
“tena hi Ègacchat|”ti.
Atha kho Milindo rÈjÈ paÒcamattehi Yonakasatehi parivuto
rathavaramÈruyha mahatÈ balakÈyena saddhiÑ yena Sa~khyeyyapariveÓaÑ
yenÈyasmÈ NÈgaseno tenupasa~kami. Tena kho pana samayena ÈyasmÈ
NÈgaseno asÊtiyÈ bhikkhusahassehi saddhiÑ maÓÉalamÈÄe nisinno hoti.
AddasÈ kho Milindo rÈjÈ Èyasmato NÈgasenassa parisaÑ d|ratova, disvÈna
DevamantiyaÑ etadavoca “kassesÈ Devamantiya mahatÊ parisÈ”ti. Œyasmato
kho mahÈrÈja NÈgasenassa parisÈti.
Atha kho Milindassa raÒÒo Èyasmato NÈgasenassa parisaÑ d|ratova
disvÈ ahudeva bhayaÑ, ahudeva chambhitattaÑ, ahudeva lomahaÑso. Atha
kho Milindo rÈjÈ khaggaparivÈrito viya gajo,
garuÄaparivÈrito viya nÈgo, ajagaraparivÈrito viya kotthuko1,

mahiÑsaparivuto viya accho, nÈgÈnubaddho viya maÓÉ|ko,
sadd|lÈnubaddho viya migo, ahituÓÉikasamÈgato2 viya pannago,
majjÈrasamÈgato viya und|ro, bh|tavejjasamÈgato viya pisÈco,
rÈhumukhagato viya cando, pannago viya peÄantaragato, sakuÓo viya
paÒjarantaragato, maccho viya jÈlantaragato, vÈÄavanamanuppaviÔÔho viya
puriso, VessavaÓÈparÈdhiko viya yakkho, parikkhÊÓÈyuko viya devaputto
bhÊto ubbiggo utrasto saÑviggo lomahaÔÔhajÈto vimano dummano
bhantacitto vipariÓatamÈnaso “mÈ maÑ ayaÑ parijano paribhavÊ”ti satiÑ3
upaÔÔhapetvÈ DevamantiyaÑ etadavoca–“mÈ kho tvaÑ Devamantiya
ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ mayhaÑ ÈcikkheyyÈsi, anakkhÈtaÒÒevÈhaÑ
NÈgasenaÑ jÈnissÈmÊ”ti. SÈdhu mahÈrÈja tvaÒÒeva jÈnÈhÊti.
Tena kho pana samayena ÈyasmÈ NÈgaseno tassÈ bhikkhuparisÈya

purato cattÈlÊsÈya bhikkhusahassÈnaÑ navakataro hoti pacchato cattÈlÊsÈya
bhikkhusahassÈnaÑ vuÉÉhataro.
Atha kho Milindo rÈjÈ sabbaÑ taÑ bhikkhusaÑghaÑ purato ca

pacchato ca majjhato ca anuvilokento addasÈ kho ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ
d|ratova bhikkhusaÑghassa majjhe nisinnaÑ kesarasÊhaÑ viya
vigatabhayabheravaÑ vigatalomahaÑsaÑ vigatabhayasÈrajjaÑ, disvÈna
ÈkÈreneva aÒÒÈsi “eso kho ettha NÈgaseno”ti.
Atha kho Milindo rÈjÈ DevamantiyaÑ etadavoca “eso kho Devamantiya

ÈyasmÈ NÈgaseno”ti. Œma maharÈja eso kho NÈgaseno, suÔÔhu kho tvaÑ
mahÈrÈja NÈgasenaÑ aÒÒÈsÊti. Tato rÈjÈ tuÔÔho ahosi “anakkhÈtova mayÈ
NÈgaseno aÒÒÈto”ti. Atha kho Milindassa raÒÒo ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ
disvÈva ahudeva bhayaÑ, ahudeva chambhitattaÑ, ahudeva lomahaÑso.
______________________________________________________________
1. KoÔÔhuko (Ka) 2. AhiguÓÔhikasamÈgato (SÊ, I) 3. DhÊtiÑ (SÊ, I)
1. BÈhirakathÈ 23
TenÈhu–
“CaraÓena ca sampannaÑ, sudantaÑ uttame dame.

DisvÈ rÈjÈ NÈgasenaÑ, idaÑ vacanamabravi.
KathitÈ1 mayÈ bah| diÔÔhÈ, sÈkacchÈ osaÔÈ bah|.

Na tÈdisaÑ bhayaÑ Èsi, ajja tÈso yathÈ mama.
NissaÑsayaÑ parÈjayo, mama ajja bhavissati.

Jayo ca NÈgasenassa, yathÈ cittaÑ na saÓÔhitan”ti.
BÈhirakathÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. KathikÈ (SÊ)
2. MilindapaÒha
1. MahÈvagga 1. PaÒÒattipaÒha
1. Atha kho Milindo rÈjÈ yenÈyasmÈ NÈgaseno tenupasa~kami,
upasa~kamitvÈ ÈyasmatÈ NÈgasenena saddhiÑ sammodi, sammodanÊyaÑ
kathaÑ sÈraÓÊyaÑ vÊtisÈretvÈ ekamantaÑ nisÊdi. ŒyasmÈpi kho NÈgaseno
paÔisammodanÊyeneva1 Milindassa raÒÒo cittaÑ ÈrÈdhesi. Atha kho Milindo
rÈjÈ ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca “kathaÑ bhadanto ÒÈyati,
kinnÈmosi bhante”ti. “NÈgaseno”ti kho ahaÑ mahÈrÈja ÒÈyÈmi,
“NÈgaseno”ti kho maÑ mahÈrÈja sabrahmacÈrÊ samudÈcaranti, api ca
mÈtÈpitaro nÈmaÑ karonti “NÈgaseno”ti vÈ “s|raseno”ti vÈ “vÊraseno”ti vÈ
“sÊhaseno”ti vÈ, api ca kho mahÈrÈja sa~khÈ samaÒÒÈ paÒÒatti vohÈro
nÈmamattaÑ yadidaÑ NÈgasenoti, na tettha puggalo upalabbhatÊti.
Atha kho Milindo rÈjÈ evamÈha “suÓantu me bhonto paÒcasatÈ YonakÈ
asÊtisahassÈ ca bhikkh|, ayaÑ NÈgaseno evamÈha ‘na hettha puggalo
upalabbhatÊ’ti, kallaÑ nukho tadabhinanditun”ti. Atha kho Milindo rÈjÈ
ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca–sace bhante NÈgasena puggalo
n|palabbhati, ko carahi tumhÈkaÑ
cÊvarapiÓÉapÈtasenÈsanagilÈnappaccayabhesajjaparikkhÈraÑ deti, ko taÑ
paribhuÒjati, ko sÊlaÑ rakkhati, ko bhÈvanamanuyuÒjati, ko
maggaphalanibbÈnÈni sacchikaroti, ko pÈÓaÑ hanati, ko adinnaÑ Èdiyati, ko
kÈmesumicchÈcÈraÑ carati, ko musÈ bhaÓati, ko majjaÑ pivati, ko
paÒcÈnantariyakammaÑ karoti, tasmÈ natthi kusalaÑ, natthi akusalaÑ,
natthi kusalÈkusalÈnaÑ kammÈnaÑ kattÈ vÈ kÈretÈ vÈ, natthi
sukatadukkaÔÈnaÑ kammÈnaÑ phalaÑ vipÈko, sace bhante NÈgasena yo
tumhe mÈreti, natthi tassÈpi pÈÓÈtipÈto, tumhÈkampi bhante NÈgasena natthi
Ècariyo, natthi upajjhÈyo, natthi upasampadÈ. “NÈgasenoti maÑ mahÈrÈja
sabrahmacÈrÊ samudÈcarantÊ”ti yaÑ vadesi, katamo ettha
______________________________________________________________
1. PaÔisammodi, teneva (SÊ)
2. MilindapaÒha 25
NÈgaseno. Kinnu kho bhante kesÈ NÈgasenoti. Na hi mahÈrÈjÈti. LomÈ

NÈgasenoti. Na hi mahÈrÈjÈti. NakhÈ -pa-. DantÈ. Taco. MaÑsaÑ. NhÈru.
AÔÔhi. AÔÔhimiÒjaÑ. VakkaÑ. HadayaÑ. YakanaÑ. KilomakaÑ. PihakaÑ.
PapphÈsaÑ. AntaÑ. AntaguÓaÑ. UdariyaÑ. KarÊsaÑ. PittaÑ. SemhaÑ.
Pubbo. LohitaÑ. Sedo. Medo. Assu. VasÈ. KheÄo. Si~ghÈÓikÈ. LasikÈ.
MuttaÑ. Pa. Matthake matthalu~gaÑ nÈgasenoti. Na hi mahÈrÈjÈti. Kinnu
kho bhante r|paÑ NÈgasenoti. Na hi mahÈrÈjati. VedanÈ NÈgasenoti. Na hi
mahÈrÈjÈti. SaÒÒÈ NÈgasenoti. Na hi mahÈrÈjÈti. Sa~khÈrÈ NÈgasenoti. Na hi
mahÈrÈjÈti. ViÒÒÈÓaÑ NÈgasenoti. Na hi mahÈrÈjÈti. KiÑ pana bhante
r|pavedanÈsaÒÒÈsa~khÈraviÒÒÈÓaÑ NÈgasenoti. Na hi mahÈrÈjÈti. KiÑ pana
bhante aÒÒatra r|pavedanÈsaÒÒÈsa~khÈraviÒÒÈÓaÑ NÈgasenoti. Na hi
mahÈrÈjÈti. TamahaÑ bhante pucchanto pucchanto na passÈmi NÈgasenaÑ,
NÈgasenasaddo yeva nu kho bhante NÈgasenoti. Na hi mahÈrÈjÈti. Ko
panettha NÈgaseno, alikaÑ tvaÑ bhante bhÈsasi musÈvÈdaÑ, natthi
NÈgasenoti.
Atha kho ÈyasmÈ NÈgaseno MilindaÑ rÈjÈnaÑ etadavoca “tvaÑ khosi
mahÈrÈja khattiyasukhumÈlo accantasukhumÈlo, tassa te mahÈrÈja
majjhanhikasamayaÑ tattÈya bh|miyÈ uÓhÈya vÈlikÈya kharÈya
sakkharakathalikÈya1 madditvÈ pÈdenÈgacchantassa pÈdÈ rujjanti, kÈyo
kilamati, cittaÑ upahaÒÒati, dukkhasahagataÑ kÈyaviÒÒÈÓaÑ uppajjati,
kinnu kho tvaÑ pÈdenÈgatosi, udÈhu vÈhanenÈti. NÈhaÑ bhante
pÈdenÈgacchÈmi, rathenÈhaÑ ÈgatosmÊti. Sace tvaÑ mahÈrÈja rathenÈgatosi,
rathaÑ me Èrocehi, kinnu kho mahÈrÈja ÊsÈ rathoti. Na hi bhanteti. Akkho
rathoti. Na hi bhanteti. CakkÈni rathoti. Na hi bhanteti. RathapaÒjaraÑ
rathoti. Na hi bhanteti. RathadaÓÉako rathoti. Na hi bhanteti. YugaÑ rathoti.
Na hi bhanteti. Rasmiyo rathoti. Na hi bhanteti. PatodalaÔÔhi rathoti. Na hi
bhanteti. KiÑ nu kho mahÈrÈja ÊsÈ-
akkhacakkarathapaÒjararathadaÓÉayugarasmipatodÈ rathoti. Na hi bhanteti.
KiÑ pana
______________________________________________________________
1. KharÈ sakkharakaÔhalavÈlikÈ (SÊ, I)
mahÈrÈja aÒÒatra ÊsÈ-akkhacakkarathapaÒjararathadaÓÉayugarasmipatodÈ

rathoti. Na hi bhanteti. TamahaÑ mahÈrÈja pucchanto pucchanto na passÈmi
rathaÑ, rathasaddo yeva nu kho mahÈrÈja rathoti. Na hi bhanteti. Ko
panettha ratho, alikaÑ tvaÑ mahÈrÈja bhÈsasi musÈvÈdaÑ, natthi ratho,
tvaÑsi mahÈrÈja sakalajambudÊpe aggarÈjÈ, kassa pana tvaÑ bhÈyitvÈ
musÈvÈdaÑ bhÈsasi, suÓantu me bhonto paÒcasatÈ YonakÈ asÊtisahassÈ ca
bhikkh|, ayaÑ Milindo rÈjÈ evamÈha “rathenÈhaÑ ÈgatosmÊti, sace tvaÑ
mahÈrÈja rathenÈgatosi, ‘rathaÑ me ÈrocehÊ’ti vutto samÈno rathaÑ na
sampÈdeti, kallaÑ nu kho tadabhinanditun”ti. EvaÑ vutte paÒcasatÈ YonÈkÈ
Èyasmato NÈgasenassa sÈdhukÈraÑ datvÈ MilindaÑ rÈjÈnaÑ etadavocuÑ
“idÈni kho tvaÑ mahÈrÈja sakkonto bhÈsass|”ti.
Atha kho Milindo rÈjÈ ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca “nÈhaÑ
bhante NÈgasena musÈ bhaÓÈmi, ÊsaÒca paÔicca akkhaÒca paÔicca cakkÈni ca
paÔicca rathapaÒjaraÒca paÔicca rathadaÓÉakaÒca paÔicca ‘ratho’ti sa~khÈ
samaÒÒÈ paÒÒatti vohÈro nÈmamattaÑ pavattatÊ”ti.
SÈdhu kho tvaÑ mahÈrÈja rathaÑ jÈnÈsi, evameva kho mahÈrÈja
mayhampi kese ca paÔicca lome ca paÔicca -pa- matthake matthalu~gaÒca
paÔicca r|paÒca paÔicca vedanaÒca paÔicca saÒÒaÒca paÔicca sa~khÈre ca
paÔicca viÒÒÈÓaÒca paÔicca “NÈgaseno”ti sa~khÈ samaÒÒÈ paÒÒatti vohÈro
nÈmamattaÑ pavattati, paramatthato panettha puggalo n|palabbhati,
bhÈsitampetaÑ mahÈrÈja VajirÈya bhikkhuniyÈ Bhagavato sammukhÈ–
“YathÈ hi a~gasambhÈrÈ, hoti saddo ratho iti.
EvaÑ khandhesu santesu, hoti ‘satto’ti sammutÊ”ti1.
AcchariyaÑ bhante NÈgasena, abbhutaÑ bhante NÈgasena, aticitrÈni
paÒhapaÔibhÈnÈni visajjitÈni, yadi Buddho tiÔÔheyya sÈdhukÈraÑ dadeyya
“sÈdhu sÈdhu NÈgasena, aticitrÈni paÒhapaÔibhÈnÈni visajjitÈnÊ”ti.
PaÒÒattipaÒho paÔhamo.
______________________________________________________________
1. Passa SaÑ 1. 137; Khu 7. 347 piÔÔhesu.
2. MilindapaÒha 27
2. VassagaÓanapaÒha
2. Kativassosi tvaÑ bhante NÈgasenÈti. SattavassohaÑ mahÈrÈjÈti. Ke te
bhante satta, tvaÑ vÈ satta, gaÓanÈ vÈ sattÈti.
Tena kho pana samayena Milindassa raÒÒo sabbÈbharaÓapaÔimaÓÉitassa
ala~katapaÔiyattassa pathaviyaÑ chÈyÈ dissati, udakamaÓike ca chÈyÈ
dissati. Atha kho ÈyasmÈ NÈgaseno MilindaÑ rÈjÈnaÑ etadavoca “ayaÑ te
mahÈrÈja chÈyÈ pathaviyaÑ udakamaÓike ca dissati, kiÑ pana mahÈrÈja
tvaÑ vÈ rÈjÈ, chÈyÈ vÈ rÈjÈti. AhaÑ bhante NÈgasena rÈjÈ, nÈyaÑ chÈyÈ
rÈjÈ, maÑ pana nissÈya chÈyÈ pavattatÊti. Evameva kho mahÈrÈja vassÈnaÑ
gaÓanÈ satta, na panÈhaÑ satta, maÑ pana nissÈya satta pavattati,
chÈy|pamaÑ mahÈrÈjÈti. AcchariyaÑ bhante NÈgasena, abbhutaÑ bhante
NÈgasena, aticitrÈni paÒhapaÔibhÈnÈni visajjitÈnÊti.
VassagaÓanapaÒho dutiyo.
_____
3. VÊmaÑsanapaÒha
3. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena sallapissasi mayÈ saddhin”ti. Sace tvaÑ
mahÈrÈja paÓÉitavÈdaÑ1 sallapissasi sallapissÈmi, sace pana rÈjavÈdaÑ
sallapissasi na sallapissÈmÊti. KathaÑ bhante NÈgasena paÓÉitÈ sallapantÊti.
PaÓÉitÈnaÑ kho mahÈrÈja sallÈpe ÈveÔhanampi kayirati, nibbeÔhanampi
kayirati, niggahopi kayirati, paÔikammampi kayirati, vissÈsopi2 kayirati,
paÔivissÈsopi kayirati, na ca tena paÓÉitÈ kuppanti, evaÑ kho mahÈrÈja
paÓÉitÈ sallapantÊti. KathaÑ pana bhante rÈjÈno sallapantÊti. RÈjÈno kho
mahÈrÈja sallÈpe ekaÑ vatthuÑ paÔijÈnanti, yo taÑ vatthuÑ vilometi, tassa
daÓÉaÑ ÈÓÈpenti “imassa daÓÉaÑ paÓethÈ”ti, evaÑ kho mahÈrÈja rÈjÈno
sallapantÊti. PaÓÉitavÈdÈhaÑ bhante sallapissÈmi, no rÈjavÈdaÑ, vissaÔÔho
bhadanto sallapatu yathÈ bhikkhunÈ vÈ sÈmaÓerena vÈ upÈsakena vÈ
______________________________________________________________
1. PaÓÉitavÈdÈ (SÊ, I) 2. Visesopi (SÊ, I)
ÈrÈmikena vÈ saddhiÑ sallapati, evaÑ vissaÔÔho bhadanto sallapatu mÈ

bhÈyat|ti. “SuÔÔhu mahÈrÈjÈ”ti thero abbhÈnumodi.
RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena pucchissÈmÊ”ti. Puccha mahÈrÈjÈti.
Pucchitosi me bhanteti. VisajjitaÑ mahÈrÈjÈti. KiÑ pana bhante tayÈ
visajjitanti. KiÑ pana mahÈrÈja tayÈ pucchitanti.
VÊmaÑsanapaÒho tatiyo.
_____
4. AnantakÈyapaÒha
4. Atha kho Milindassa raÒÒo etadahosi “paÓÉito kho ayaÑ bhikkhu
paÔibalo mayÈ saddhiÑ sallapituÑ, bahukÈni ca me ÔhÈnÈni pucchi tabbÈni
bhavissanti, yÈva apucchitÈni yeva tÈni ÔhÈnÈni bhavissanti, atha s|riyo
atthaÑ gamissati, yann|nÈhaÑ sve antepure sallapeyyan”ti. Atha kho rÈjÈ
DevamantiyaÑ etadavoca–tena hi tvaÑ Devamantiya bhadantassa
ÈroceyyÈsi “sve antepure raÒÒÈ saddhiÑ sallÈpo bhavissatÊ”ti. IdaÑ vatvÈ
Milindo rÈjÈ uÔÔhÈyÈsanÈ theraÑ NÈgasenaÑ ÈpucchitvÈ rathaÑ abhir|hitvÈ
“NÈgaseno NÈgaseno”ti sajjhÈyaÑ karonto pakkÈmi.
Atha kho Devamantiyo ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca “rÈjÈ bhante
Milindo evamÈha–sve antepure raÒÒÈ saddhiÑ sallÈpo bhavissatÊ”ti.
“SuÔÔh|”ti thero abbhÈnumodi. Atha kho tassÈ rattiyÈ accayena Devamantiyo
ca AnantakÈyo ca Ma~kuro ca Sabbadinno ca yena Milindo rÈjÈ
tenupasa~kamiÑsu, upasa~kamitvÈ rÈjÈnaÑ MilindaÑ etadavocuÑ
“Ègacchatu mahÈrÈja bhadanto NÈgaseno”ti. Œma Ègacchat|ti. Kittakehi
bhikkh|hi saddhiÑ Ègacchat|ti. yattake bhikkh| icchati, tattakehi bhikkh|hi
saddhiÑ Ègacchat|ti.
Atha kho Sabbadinno Èha “Ègacchatu mahÈrÈja dasahi bhikkh|hi
saddhin”ti, dutiyampi kho rÈjÈ Èha “yattake bhikkh| icchati, tattakehi
bhikkh|hi saddhiÑ Ègacchat|”ti. Dutiyampi kho Sabbadinno Èha “Ègacchatu
mahÈrÈja dasahi bhikkh|hi saddhin”ti. Tatiyampi kho rÈjÈ Èha
2. MilindapaÒha 29
“yattake bhikkh| icchati, tattakehi bhikkh|hi saddhiÑ Ègacchat|”ti.

Tatiyampi kho Sabbadinno Èha “Ègacchatu mahÈrÈja dasahi bhikkh|hi
saddhin”ti. Sabbo panÈyaÑ sakkÈro paÔiyÈdito, ahaÑ bhaÓÈmi “yattake
bhikkh| icchati, tattakehi bhikkh|hi saddhiÑ Ègacchat|”ti. AyaÑ bhaÓe
Sabbadinno aÒÒathÈ bhaÓati, kinnu mayaÑ nappaÔibalÈ bhikkh|naÑ
bhojanaÑ dÈtunti. EvaÑ vutte Sabbadinno ma~ku ahosi.
Atha kho Devamantiyo ca AnantakÈyo ca Ma~kuro ca yenÈyasmÈ

NÈgaseno tenupasa~kamiÑsu, upasa~kamitvÈ ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ
etadavocuÑ rÈjÈ bhante Milindo evamÈha “yattake bhikkh| icchati, tattakehi
bhikkh|hi saddhiÑ Ègacchat|”ti. Atha kho ÈyasmÈ NÈgaseno
pubbaÓhasamayaÑ nivÈsetvÈ pattacÊvaramÈdÈya asÊtiyÈ bhikkhusahassehi
saddhiÑ SÈgalaÑ pÈvisi.
Atha kho AnantakÈyo ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ nissÈya gacchanto

ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca “bhante NÈgasena yaÑ panetaÑ br|si
“NÈgaseno”ti, katamo ettha NÈgasenoti. Thero Èha “ko panettha
“NÈgaseno”ti maÒÒasÊ”ti. Yo so bhante abbhantare vÈto jÊvo pavisati ca
nikkhamati ca, so “NÈgaseno”ti maÒÒÈmÊti. Yadi paneso vÈto nikkhamitvÈ
nappaviseyya, pavisitvÈ na nikkhameyya, jÊveyya nu kho so purisoti. Na hi
bhanteti. Ye panime sa~khadhamakÈ sa~khaÑ dhamenti, tesaÑ vÈto puna
pavisatÊti. Na hi bhanteti. Ye panime vaÑsadhamakÈ vaÑsaÑ dhamenti,
tesaÑ vÈto puna pavisatÊti. Na hi bhanteti. Ye panime si~gadhamakÈ si~gaÑ
dhamenti, tesaÑ vÈto puna pavisatÊti. Na hi bhanteti. Atha kissa pana te na
marantÊti. NÈhaÑ paÔibalo tayÈ vÈdinÈ saddhiÑ sallapituÑ, sÈdhu bhante
atthaÑ jappehÊti. Neso jÊvo, assÈsapassÈsÈ nÈmete kÈyasa~khÈrÈti thero
abhidhammakathaÑ kathesi. Atha AnantakÈyo upÈsakattaÑ paÔivedesÊti.
AnantakÈyapaÒho catuttho.
5. PabbajjapaÒha
5. Atha kho ÈyasmÈ NÈgaseno yena Milindassa raÒÒo nivesanaÑ
tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ paÒÒatte Èsane nisÊdi. Atha kho Milindo rÈjÈ
ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ saparisaÑ paÓÊtena khÈdanÊyena bhojanÊyena
sahatthÈ santappetvÈ sampavÈretvÈ ekamekaÑ bhikkhuÑ ekamekena
dussayugena acchÈdetvÈ ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ ticÊvarena acchÈdetvÈ
ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca “bhante NÈgasena dasahi bhikkh|hi
saddhiÑ idha nisÊdatha, avasesÈ gacchant|”ti.
Atha kho Milindo rÈjÈ ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ bhuttÈviÑ
onÊtapattapÈÓiÑ viditvÈ aÒÒataraÑ nÊcaÑ ÈsanaÑ gahetvÈ ekamantaÑ nisÊdi,
ekamantaÑ nisinno kho Milindo rÈjÈ ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca
“bhante NÈgasena kimhi hoti kathÈsallÈpo”ti. Atthena mayaÑ mahÈrÈja
atthikÈ, atthe hotu kathÈsallÈpoti.
RÈjÈ Èha “kimatthiyÈ bhante NÈgasena tumhÈkaÑ pabbajjÈ, ko ca
tumhÈkaÑ paramattho”ti. Thero Èha “kinti mahÈrÈja idaÑ dukkhaÑ
nirujjheyya, aÒÒaÒca dukkhaÑ na uppajjeyyÈti. EtadatthÈ mahÈrÈja
amhÈkaÑ pabbajjÈ, anupÈdÈ parinibbÈnaÑ kho pana amhÈkaÑ
paramattho”ti.
KiÑ pana bhante NÈgasena sabbe etadatthÈya pabbajantÊti. Na hi
mahÈrÈja keci etadatthÈya pabbajanti, keci rÈjÈbhinÊtÈ1 pabbajanti, keci
corÈbhinÊtÈ2 pabbajanti, keci iÓaÔÔÈ pabbajanti, keci ÈjÊvikatthÈya pabbajanti,
ye pana sammÈ pabbajanti, te etadatthÈya pabbajantÊti.
TvaÑ pana bhante etadatthÈya pabbajitosÊti. AhaÑ kho mahÈrÈja
daharako santo pabbajito, na jÈnÈmi imassa nÈmatthÈya pabbajÈmÊti, api ca
kho me evaÑ ahosi “paÓÉitÈ ime samaÓÈ SakyaputtiyÈ, te maÑ
sikkhÈpessantÊ”ti, svÈhaÑ tehi sikkhÈpito jÈnÈmi ca passÈmi ca “imassa
nÈmatthÈya pabbajjÈ”ti.
Kallosi bhante NÈgasenÈti.
PabbajjapaÒho paÒcamo.
______________________________________________________________
1. RÈjabhÊtitÈ (SÊ) 2. CorabhÊtitÈ (SÊ)
2. MilindapaÒha 31
6. PaÔisandhipaÒha
6. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena atthi koci mato na paÔisandahatÊ”ti. Thero
Èha “koci paÔisandahati, koci na paÔisandahatÊ”ti. Ko paÔisandahati, ko na
paÔisandahatÊti. Sakileso mahÈrÈja paÔisandahati, nikkileso na paÔisandahatÊti.
TvaÑ pana bhante NÈgasena paÔisandahissasÊti. Sace mahÈrÈja sa-upÈdÈno
bhavissÈmi paÔisandahissÈmi, sace anupÈdÈno bhavissÈmi na
paÔisandahissÈmÊti.
PaÔisandhipaÒho chaÔÔho.
_____
7. YonisomanasikÈrapaÒha
7. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yo na paÔisandahati, nanu so yoniso
manasikÈrena na paÔisandahatÊ”ti. Yoniso ca mahÈrÈja manasikÈrena
paÒÒÈya ca aÒÒehi ca kusalehi dhammehÊti. Nanu bhante yoniso manasikÈro
yeva paÒÒÈti. Na hi mahÈrÈja aÒÒo manasikÈro, aÒÒÈ paÒÒÈ, imesaÑ kho
mahÈrÈja ajeÄaka goÓamahiÑ sa-oÔÔhagadrabhÈnampi manasikÈro atthi,
paÒÒÈ pana tesaÑ natthÊti.
Yoniso manasikÈrapaÒho sattamo.

_____
8. ManasikÈralakkhaÓapaÒha
8. RÈjÈ Èha “kiÑlakkhaÓo bhante NÈgasena manasikÈro, kiÑlakkhaÓÈ
paÒÒÈ”ti. hanalakkhaÓo kho mahÈrÈja manasikÈro, chedanalakkhaÓÈ
paÒÒÈti.
KathaÑ |hanalakkhaÓo manasikÈro, kathaÑ chedanalakkhaÓÈ paÒÒÈ,
opammaÑ karohÊti. JÈnÈsi tvaÑ mahÈrÈja yavalÈvaketi. Œma bhante
jÈnÈmÊti. KathaÑ mahÈrÈja yavalÈvakÈ yavaÑ lunantÊti. VÈmena bhante

hatthena yavakalÈpaÑ gahetvÈ dakkhiÓena hatthena dÈttaÑ gahetvÈ dÈttena
chindantÊti.
YathÈ mahÈrÈja yavalÈvako vÈmena hatthena yavakalÈpaÑ gahetvÈ
dakkhiÓena hatthena dÈttaÑ gahetvÈ yavaÑ chindati, evameva kho mahÈrÈja
yogÈvacaro manasikÈrena mÈnasaÑ gahetvÈ paÒÒÈya kilese chindati, evaÑ
kho mahÈrÈja |hanalakkhaÓo manasikÈro, evaÑ chedanalakkhaÓÈ paÒÒÈti.
ManasikÈralakkhaÓapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. SÊlalakkhaÓapaÒha
9. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yaÑ panetaÑ br|si ‘aÒÒehi ca kusalehi
dhammehÊ’ti, katame te kusalÈ dhammÈ”ti. SÊlaÑ mahÈrÈja saddhÈ vÊriyaÑ
sati samÈdhi, ime te kusalÈ dhammÈti. KiÑlakkhaÓaÑ bhante sÊlanti.
PatiÔÔhÈnalakkhaÓaÑ mahÈrÈja sÊlaÑ sabbesaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ,
indriyabalabojjha~gamagga~gasatipaÔÔhÈnasammappadhÈna-
iddhipÈdajhÈnavimokkhasamÈdhisamÈsamÈpattÊnaÑ sÊlaÑ patiÔÔhaÑ, sÊle
patiÔÔhito kho mahÈrÈja yogÈvacaro sÊlaÑ nissÈya sÊle patiÔÔhÈya
paÒcindriyÈni bhÈveti saddhindriyaÑ vÊriyindriyaÑ satindriyaÑ
samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyanti, sabbe kusalÈ dhammÈ na parihÈyantÊti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja ye keci bÊjagÈmabh|tagÈmÈ vuÉÉhiÑ
vir|ÄhiÑ vepullaÑ Èpajjanti, sabbe te pathaviÑ nissÈya pathaviyaÑ
patiÔÔhÈya vuÉÉhiÑ vir|ÄhiÑ vepullaÑ Èpajjanti. Evameva kho mahÈrÈja
yogÈvacaro sÊlaÑ nissÈya sÊle patiÔÔhÈya paÒcindriyÈni bhÈveti
saddhindriyaÑ vÊriyindriyaÑ satindriyaÑ samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyanti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja ye keci balakaraÓÊyÈ
kammantÈ kayiranti, sabbe te pathaviÑ nissÈya pathaviyaÑ patiÔÔhÈya
kayiranti. Evameva kho mahÈrÈja yogÈvacaro sÊlaÑ nissÈya sÊle patiÔÔhÈya
2. MilindapaÒha 33
paÒcindriyÈni bhÈveti saddhindriyaÑ vÊriyindriyaÑ satindriyaÑ

samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyanti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja nagaravaÉÉhakÊ nagaraÑ
mÈpetukÈmo paÔhamaÑ nagaraÔÔhÈnaÑ sodhÈpetvÈ khÈÓukaÓÔakaÑ
apakaÉÉhÈpetvÈ bh|miÑ samaÑ kÈrÈpetvÈ tato aparabhÈge
vÊthicatukkasi~ghÈÔakÈdiparicchedena vibhajitvÈ nagaraÑ mÈpeti. Evameva
kho mahÈrÈja yogÈvacaro sÊlaÑ nissÈya sÊle patiÔÔhÈya paÒcindriyÈni bhÈveti
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja la~ghako sippaÑ
dassetukÈmo pathaviÑ khaÓÈpetvÈ sakkharakathalaÑ apakaÉÉhÈpetvÈ
bh|miÑ samaÑ kÈrÈpetvÈ mudukÈya bh|miyÈ sippaÑ dasseti. Evameva kho
mahÈrÈja yogÈvacaro sÊlaÑ nissÈya sÊle patiÔÔhÈya paÒcindriyÈni bhÈveti
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ–
“SÊle patiÔÔhÈya naro sapaÒÒo, cittaÑ paÒÒaÒca bhÈvayaÑ.
ŒtÈpÊ nipako bhikkhu, so imaÑ vijaÔaye jaÔan”ti1.
“AyaÑ patiÔÔhÈ dharaÓÊva pÈÓinaÑ,
IdaÒca m|laÑ kusalÈbhivuÉÉhiyÈ.
MukhaÒcidaÑ sabbajinÈnusÈsane,
Yo sÊlakkhandho varapÈtimokkhiyo”ti.
SÊlalakkhaÓapaÒho navamo.
_____
10. SampasÈdanalakkhaÓasaddhÈpaÒha
10. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena kiÑlakkhaÓÈ saddhÈ”ti.
SampasÈdanalakkhaÓÈ ca mahÈrÈja saddhÈ sampakkhandanalakkhaÓÈ cÈti.
KathaÑ bhante sampasÈdanalakkhaÓÈ saddhÈti. SaddhÈ kho mahÈrÈja
uppajjamÈnÈ
______________________________________________________________
1. Passa SaÑ 1. 13 piÔÔhe.
nÊvaraÓe vikkhambheti, vinÊvaraÓaÑ cittaÑ hoti acchaÑ vippasannaÑ

anÈvilaÑ. EvaÑ kho mahÈrÈja sampasÈdanalakkhaÓÈ saddhÈti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja rÈjÈ cakkavattÊ catura~giniyÈ
senÈya saddhiÑ addhÈnamaggappaÔipanno parittaÑ udakaÑ tareyya, taÑ
udakaÑ hatthÊhi ca assehi ca rathehi ca pattÊhi ca khubhitaÑ bhaveyya
ÈvilaÑ luÄitaÑ kalalÊbh|taÑ. UttiÓÓo ca rÈjÈ cakkavattÊ manusse ÈÓÈpeyya
“pÈnÊyaÑ bhaÓe Èharatha, pivissÈmÊ”ti, raÒÒo ca udakappasÈdako maÓi
bhaveyya. “EvaÑ devÈ”ti kho te manussÈ raÒÒo cakkavattissa paÔissutvÈ
taÑ udakappasÈdakaÑ maÓiÑ udake pakkhipeyyuÑ, tasmiÑ udake
pakkhittamatte sa~khasevÈlapaÓakaÑ vigaccheyya, kaddamo ca
sannisÊdeyya, acchaÑ bhaveyya udakaÑ vippasannaÑ anÈvilaÑ. Tato raÒÒo
cakkavattissa pÈnÊyaÑ upanÈmeyyuÑ “pivatu deva pÈnÊyan”ti.
YathÈ mahÈrÈja udakaÑ, evaÑ cittaÑ daÔÔhabbaÑ, yathÈ te manussÈ,
evaÑ yogÈvacaro daÔÔhabbo, yathÈ sa~khasevÈlapaÓakaÑ kaddamo ca, evaÑ
kilesÈ daÔÔhabbÈ. YathÈ udakappasÈdako maÓi, evaÑ saddhÈ daÔÔhabbÈ,
yathÈ udakappasÈdake maÓimhi udake pakkhittamatte sa~khasevÈlapaÓakaÑ
vigaccheyya, kaddamo ca sannisÊdeyya, acchaÑ bhaveyya udakaÑ
vippasannaÑ anÈvilaÑ, evameva kho mahÈrÈja saddhÈ uppajjamÈnÈ
nÊvaraÓe vikkhambheti, vinÊvaraÓaÑ cittaÑ hoti acchaÑ vippasannaÑ
anÈvilaÑ, evaÑ kho mahÈrÈja sampasÈdanalakkhaÓÈ saddhÈti.
SampasÈdanalakkhaÓasaddhÈpaÒho dasamo.
_____
11. SampakkhandanalakkhaÓasaddhÈpaÒha
11. KathaÑ bhante sampakkhandanalakkhaÓÈ saddhÈti. YathÈ mahÈrÈja
yogÈvacaro aÒÒesaÑ cittaÑ vimuttaÑ passitvÈ sotÈpattiphale vÈ
sakadÈgÈmiphale vÈ anÈgÈmiphale vÈ arahatte vÈ sampakkhandati yogaÑ
karoti appattassa pattiyÈ anadhigatassa adhigamÈya asacchikatassa
sacchikiriyÈya. EvaÑ kho mahÈrÈja sampakkhandanalakkhaÓÈ saddhÈti.
2. MilindapaÒha 35
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja uparipabbate mahÈmegho

abhippavasseyya, taÑ udakaÑ yathÈninnaÑ pavattamÈnaÑ
pabbatakandarapadarasÈkhÈ parip|retvÈ nadiÑ parip|reyya, sÈ ubhato
k|lÈni saÑvissandantÊ gaccheyya, atha mahÈjanakÈyo ÈgantvÈ tassÈ nadiyÈ
uttÈnataÑ vÈ gambhÊrataÑ vÈ ajÈnanto bhÊto vitthato tÊre tiÔÔheyya,
athaÒÒataro puriso ÈgantvÈ attano thÈmaÒca balaÒca sampassanto gÈÄhaÑ
kacchaÑ bandhitvÈ pakkhanditvÈ tareyya, taÑ tiÓÓaÑ passitvÈ
mahÈjanakÈyopi tareyya. Evameva kho mahÈrÈja yogÈvacaro aÒÒesaÑ
cittaÑ vimuttaÑ passitvÈ sotÈpattiphale vÈ sakadÈgÈmiphale vÈ
anÈgÈmiphale vÈ arahatte vÈ sampakkhandati yogaÑ karoti appattassa
pattiyÈ anadhigatassa adhigamÈya asacchikatassa sacchikiriyÈya. EvaÑ kho
mahÈrÈja sampakkhandanalakkhaÓÈ saddhÈti. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
BhagavatÈ SaÑyuttanikÈyavare–
“SaddhÈya taratÊ oghaÑ, appamÈdena aÓÓavaÑ.
VÊriyena dukkhamacceti, paÒÒÈya parisujjhatÊ”ti1.
SampakkhandanalakkhaÓasaddhÈpaÒho ekÈdasamo.
_____
12. VÊriyalakkhaÓapaÒha
12. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena kiÑlakkhaÓaÑ vÊriyan”ti.
UpatthambhanalakkhaÓaÑ mahÈrÈja vÊriyaÑ, vÊriy|patthambhitÈ sabbe
kusalÈ dhammÈ na parihÈyantÊti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja puriso gehe patante aÒÒena dÈrunÈ
upatthambheyya, upatthambhitaÑ santaÑ evaÑ taÑ gehaÑ na pateyya.
Evameva kho mahÈrÈja upatthambhanalakkhaÓaÑ vÊriyaÑ,
vÊriy|patthambhitÈ sabbe kusalÈ dhammÈ na parihÈyantÊti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja parittakaÑ senaÑ mahatÊ senÈ
bhaÒjeyya, tato rÈjÈ aÒÒamaÒÒaÑ anussÈreyya anupeseyya
______________________________________________________________
1. Passa SaÑ 1. 217 piÔÔhe.
attano parittakÈya senÈya balaÑ anupadaÑ dadeyya, tÈya saddhiÑ parittakÈ

senÈ mahatiÑ senaÑ bhaÒjeyya. Evameva kho mahÈrÈja
upatthambhanalakkhaÓaÑ vÊriyaÑ, vÊriy|patthambhitÈ sabbe kusalÈ
dhammÈ na parihÈyanti. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ–“vÊriyavÈ
kho bhikkhave ariyasÈvako akusalaÑ pajahati, kusalaÑ bhÈveti. SÈvajjaÑ
pajahati, anavajjaÑ bhÈveti. SuddhamattÈnaÑ pariharatÊ”ti *.
VÊriyalakkhaÓapaÒho dvÈdasamo.
_____
13. SatilakkhaÓapaÒha
13. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena kiÑlakkhaÓÈ satÊ”ti. ApilÈpanalakkhaÓÈ
mahÈrÈja sati, upaggaÓhanalakkhaÓÈ cÈti. KathaÑ bhante apilÈpanalakkhaÓÈ
satÊti. Sati mahÈrÈja uppajjamÈnÈ
kusalÈkusalasÈvajjÈnavajjahÊnappaÓÊtakaÓhasukkasappaÔibhÈgadhamme
apilÈpeti “ime cattÈro satipaÔÔhÈnÈ, ime cattÈro sammappadhÈnÈ, ime cattÈro
iddhipÈdÈ, imÈni paÒcindriyÈni, imÈni paÒca balÈni, ime satta bojjha~gÈ,
ayaÑ ariyo aÔÔha~giko maggo, ayaÑ samatho, ayaÑ vipassanÈ, ayaÑ vijjÈ,
ayaÑ vimuttÊ”ti. Tato yogÈvacaro sevitabbe dhamme sevati, asevitabbe
dhamme na sevati. Bhajitabbe dhamme bhajati abhajitabbe dhamme na
bhajati. EvaÑ kho mahÈrÈja apilÈpanalakkhaÓÈ satÊti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja raÒÒo cakkavattissa bhaÓÉÈgÈriko
rÈjÈnaÑ cakkavattiÑ sÈyaÑ pÈtaÑ yasaÑ sarÈpeti “ettakÈ deva te hatthÊ,
ettakÈ assÈ, ettakÈ rathÈ, ettakÈ pattÊ, ettakaÑ hiraÒÒaÑ, ettakaÑ suvaÓÓaÑ,
ettakaÑ sÈpateyyaÑ, taÑ devo sarat|”ti raÒÒo sÈpateyyaÑ apilÈpeti.
Evameva kho mahÈrÈja sati uppajjamÈnÈ
kusalÈkusalasÈvajjÈnavajjahÊnappaÓÊtakaÓhasukkasappaÔibhÈgadhamme
apilÈpeti “ime cattÈro satipaÔÔhÈnÈ, ime cattÈro sammappadhÈnÈ, ime cattÈro
iddhipÈdÈ, imÈni paÒcindriyÈni, imÈni paÒca balÈni, ime satta bojjha~gÈ,
ayaÑ
______________________________________________________________
* AÑ 2. 481 piÔÔhe.
2. MilindapaÒha 37
ariyo aÔÔha~giko maggo, ayaÑ samatho, ayaÑ vipassanÈ, ayaÑ vijjÈ, ayaÑ
vimuttÊ”ti. Tato yogÈvacaro sevitabbe dhamme sevati, asevitabbe dhamme
na sevati. Bhajitabbe dhamme bhajati, abhajitabbe dhamme na bhajati. EvaÑ
kho mahÈrÈja apilÈpanalakkhaÓÈ satÊti.
KathaÑ bhante upaggaÓhanalakkhaÓÈ satÊti. Sati mahÈrÈja uppajjamÈnÈ
hitÈhitÈnaÑ dhammÈnaÑ gatiyo samanveti “ime dhammÈ hitÈ, ime dhammÈ
ahitÈ. Ime dhammÈ upakÈrÈ, ime dhammÈ anupakÈrÈ”ti. Tato yogÈvacaro
ahite dhamme apanudeti, hite dhamme upaggaÓhÈti. AnupakÈre dhamme
apanudeti, upakÈre dhamme upaggaÓhÈti. EvaÑ kho mahÈrÈja
upaggaÓhanalakkhaÓÈ satÊti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja raÒÒo cakkavattissa
pariÓÈyakaratanaÑ raÒÒo hitÈhite jÈnÈti “ime raÒÒo hitÈ, ime ahitÈ. Ime
upakÈrÈ, ime anupakÈrÈ”ti. Tato ahite apanudeti, hite upaggaÓhÈti.
AnupakÈre apanudeti, upakÈre upaggaÓhÈti. Evameva kho mahÈrÈja sati
uppajjamÈnÈ hitÈhitÈnaÑ dhammÈnaÑ gatiyo samanveti “ime dhammÈ hitÈ,
ime dhammÈ ahitÈ. Ime dhammÈ upakÈrÈ, ime dhammÈ anupakÈrÈ”ti. Tato
yogÈvacaro ahite dhamme apanudeti, hite dhamme upaggaÓhÈti. AnupakÈre
dhamme apanudeti, upakÈre dhamme upaggaÓhÈti. EvaÑ kho mahÈrÈja
upaggaÓhanalakkhaÓÈ sati. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ–“satiÒca
khvÈhaÑ bhikkhave sabbatthikaÑ vadÈmÊ”ti *.
SatilakkhaÓapaÒho terasamo.
_____
14. SamÈdhipaÒha
14. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena kiÑlakkhaÓo samÈdhÊ”ti.
PamukhalakkhaÓo mahÈrÈja samÈdhi, ye keci kusalÈ dhammÈ, sabbe te
samÈdhipamukhÈ honti samÈdhininnÈ samÈdhipoÓÈ samÈdhipabbhÈrÈti.
______________________________________________________________
* SaÑ 3. 100 piÔÔhe.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja k|ÔÈgÈrassa yÈ kÈci gopÈnasiyo,

sabbÈ tÈ k|Ôa~gamÈ honti k|ÔaninnÈ k|ÔasamosaraÓÈ, k|ÔaÑ tÈsaÑ
aggamakkhÈyati. Evameva kho mahÈrÈja ye keci kusalÈ dhammÈ, sabbe te
samÈdhipamukhÈ honti samÈdhininnÈ samÈdhipoÓÈ samÈdhipabbhÈrÈti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja koci rÈjÈ catura~giniyÈ
senÈya saddhiÑ sa~gÈmaÑ otareyya, sabbÈva senÈ hatthÊ ca assÈ ca rathÈ ca
pattÊ ca tappamukhÈ1 bhaveyyuÑ tanninnÈ tappoÓÈ tappabbhÈrÈ taÑ yeva
anupariyÈyeyyuÑ. Evameva kho mahÈrÈja ye keci kusalÈ dhammÈ, sabbe te
samÈdhipamukhÈ honti samÈdhininnÈ samÈdhipoÓÈ samÈdhipabbhÈrÈ. EvaÑ
kho mahÈrÈja pamukhalakkhaÓo samÈdhi. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
BhagavatÈ–“samÈdhiÑ bhikkhave bhÈvetha, samÈhito bhikkhave bhikkhu
yathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊ”ti *.
SamÈdhipaÒho cuddasamo.
_____
15. PaÒÒÈlakkhaÓapaÒha
15. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena kiÑ lakkhaÓÈ paÒÒÈ”ti. Pubbeva kho
mahÈrÈja mayÈ vuttaÑ “chedanalakkhaÓÈ paÒÒÈ”ti, api ca obhÈsanalakkhaÓÈ
paÒÒÈti. KathaÑ bhante obhÈsanalakkhaÓÈ paÒÒÈti paÒÒÈ mahÈrÈja
uppajjamÈnÈ avijjandhakÈraÑ vidhameti, vijjobhÈsaÑ janeti, ÒÈÓÈlokaÑ
vidaÑseti, ariyasaccÈni pÈkaÔÈni karoti. Tato yogÈvacaro “aniccan”ti vÈ
“dukkhan”ti vÈ “anattÈ”ti vÈ sammappaÒÒÈya passatÊti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja puriso andhakÈre gehe padÊpaÑ
paveseyya, paviÔÔho padÊpo andhakÈraÑ vidhameti, obhÈsaÑ janeti, ÈlokaÑ
vidaÑseti, r|pÈni pÈkaÔÈni karoti. Evameva kho mahÈrÈja
______________________________________________________________
1. TampamukhÈ (SyÈ, Ka)
* SaÑ 2. 12, 302; SaÑ 3. 363; AÑ 3. 517; Khu 10. 50 piÔÔhesu.
2. MilindapaÒha 39
paÒÒÈ uppajjamÈnÈ avijjandhakÈraÑ vidhameti, vijjobhÈsaÑ janeti,

ÒÈÓÈlokaÑ vidaÑseti, ariyasaccÈni pÈkaÔÈni karoti. Tato yogÈvacaro
“aniccan”ti vÈ “dukkhan”ti vÈ “anattÈ”ti vÈ sammappaÒÒÈya passati. EvaÑ
kho mahÈrÈja obhÈsanalakkhaÓÈ paÒÒÈti.
PaÒÒÈlakkhaÓapaÒho pannarasamo.
_____
16. NÈnÈdhammÈnaÑ ekakicca-abhinipphÈdanapaÒha
16. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena ime dhammÈ nÈnÈ santÈ ekaÑ atthaÑ
abhinipphÈdentÊ”ti. Œma mahÈrÈja ime dhammÈ nÈnÈ santÈ ekaÑ atthaÑ
abhinipphÈdenti, kilese hanantÊti.
KathaÑ bhante ime dhammÈ nÈnÈ santÈ ekaÑ atthaÑ abhinipphÈdenti,

kilese hananti. OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja senÈ nÈnÈ santÈ hatthÊ
ca assÈ ca rathÈ ca pattÊ ca ekaÑ atthaÑ abhinipphÈdenti, sa~gÈme
parasenaÑ abhivijinanti. Evameva kho mahÈrÈja ime dhammÈ nÈnÈ santÈ
ekaÑ atthaÑ abhinipphÈdenti, kilese hanantÊti.
NÈnÈdhammÈnaÑ ekakicca-abhinipphÈdanapaÒho soÄasamo.
MahÈvaggo paÔhamo.
ImasmiÑ vagge soÄasa paÒhÈ.

2. AddhÈnavagga
1. DhammasantatipaÒha
1. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yo uppajjati, so eva so, udÈhu aÒÒo”ti.

Thero Èha “na ca so, na ca aÒÒo”ti.
OpammaÑ karohÊti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja yadÈ tvaÑ daharo

taruÓo mando uttÈnaseyyako ahosi, so yeva tvaÑ etarahi mahantoti. Na hi
bhante aÒÒo so daharo taruÓo mando uttÈnaseyyako ahosi, aÒÒo ahaÑ
etarahi mahantoti. EvaÑ sante kho mahÈrÈja mÈtÈtipi na bhavissati, pitÈtipi
na bhavissati, Ècariyotipi na bhavissati, sippavÈtipi na bhavissati, sÊlavÈtipi
na bhavissati, paÒÒavÈtipi na bhavissati, kinnu kho mahÈrÈja aÒÒÈ eva
kalalassa mÈtÈ, aÒÒÈ abbudassa mÈtÈ, aÒÒÈ pesiyÈ mÈtÈ, aÒÒÈ ghanassa
mÈtÈ, aÒÒÈ khuddakassa mÈtÈ, aÒÒÈ mahantassa mÈtÈ, aÒÒo sippaÑ sikkhati,
aÒÒo sikkhito bhavati, aÒÒo pÈpakammaÑ karoti, aÒÒassa hatthapÈdÈ
chijjantÊti. Na hi bhante. TvaÑ pana bhante evaÑ vutte kiÑ vadeyyÈsÊti.
Thero Èha “ahaÒÒeva kho mahÈrÈja daharo ahosiÑ taruÓo mando
uttÈnaseyyako, ahaÒÒeva etarahi mahanto, imameva kÈyaÑ nissÈya sabbe te
ekasa~gahitÈ”ti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kocideva puriso padÊpaÑ

padÊpeyya, kiÑ so sabbarattiÑ padÊpeyyÈti. Œma bhante sabbarattiÑ
padÊpeyyÈti. Kinnu kho mahÈrÈja yÈ purime yÈme acci, sÈ majjhime yÈme
accÊti. Na hi bhanteti. YÈ majjhime yÈme acci, sÈ pacchime yÈme accÊti. Na
hi bhanteti. Kinnu kho mahÈrÈja aÒÒo so ahosi purime yÈme padÊpo, aÒÒo
majjhime yÈme padÊpo, aÒÒo pacchime yÈme padÊpoti. Na hi bhante, taÑ
yeva nissÈya sabbarattiÑ padÊpitoti. Evameva kho mahÈrÈja dhammÈ santati
sandahati, aÒÒo uppajjati, aÒÒo nirujjhati, apubbaÑ acarimaÑ viya
sandahati, tena na ca so, na ca aÒÒo, purimaviÒÒÈÓe pacchimaviÒÒÈÓaÑ
sa~gahaÑ gacchatÊti.
2. MilindapaÒha 41
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja khÊraÑ duyhamÈnaÑ

kÈlantarena dadhi parivatteyya, dadhito navanÊtaÑ, navanÊtato ghataÑ
parivatteyya, yo nu kho mahÈrÈja evaÑ vadeyya “yaÑ yeva khÊraÑ taÑ
yeva dadhi, yaÑ yeva dadhi taÑ yeva navanÊtaÑ, yaÑ yeva navanÊtaÑ taÑ
yeva ghatan”ti, sammÈ nu kho so mahÈrÈja vadamÈno vadeyyÈti. Na hi
bhante, taÑyeva nissÈya sambh|tanti. Evameva kho mahÈrÈja
dhammasantati sandahati, aÒÒo uppajjati, aÒÒo nirujjhati, apubbaÑ
acarimaÑ viya sandahati, tena na ca so, na ca aÒÒo, purimaviÒÒÈÓe
pacchimaviÒÒÈÓaÑ sa~gahaÑ gacchatÊti.
DhammasantatipaÒho paÔhamo.
_____
2. PaÔisandahanapaÒha
2. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yo na paÔisandahati, jÈnÈti so “na
paÔisandahissÈmÊ”ti. Œma mahÈrÈja yo na paÔisandahati, jÈnÈti so “na
paÔisandahissÈmÊ”ti. KathaÑ bhante jÈnÈtÊti. Yo hetu yo paccayo mahÈrÈja
paÔisandahanÈya, tassa hetussa tassa paccayassa uparamÈ jÈnÈti so “na
paÔisandahissÈmÊ”ti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kassako gahapatiko kasitvÈ ca
vapitvÈ ca dhaÒÒÈgÈraÑ parip|reyya, so aparena samayena neva kasseyya
na vappeyya, yathÈsambhataÒca dhaÒÒaÑ paribhuÒjeyya vÈ visajjeyya vÈ
yathÈ paccayaÑ vÈ kareyya, jÈneyya so mahÈrÈja kassako gahapatiko “na
me dhaÒÒÈgÈraÑ parip|ressatÊ”ti. Œma bhante jÈneyyÈti. KathaÑ jÈneyyÈti.
Yo hetu yo paccayo dhaÒÒÈgÈrassa parip|raÓÈya, tassa hetussa tassa
paccayassa uparamÈ jÈnÈti “na me dhaÒÒÈgÈraÑ parip|ressatÊ”ti. Evameva
kho mahÈrÈja yo hetu yo paccayo paÔisandahanÈya, tassa hetussa tassa
paccayassa uparamÈ jÈnÈti so “na paÔisandahissÈmÊ”ti.
PaÔisandahanapaÒho dutiyo.
3. ©ÈÓapaÒÒÈpaÒha
3. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yassa ÒÈÓaÑ uppannaÑ, tassa paÒÒÈ

uppannÈ”ti. Œma mahÈrÈja yassa ÒÈÓaÑ uppannaÑ, tassa paÒÒÈ uppannÈti.
KiÑ bhante yaÒÒeva ÒÈÓaÑ sÈ yeva paÒÒÈti. Œma mahÈrÈja yaÒÒeva ÒÈÓaÑ
sÈ yeva paÒÒÈti. Yassa pana bhante taÒÒeva ÒÈÓaÑ sÈ yeva paÒÒÈ uppannÈ,
kiÑ sammuyheyya so, udÈhu na sammuyheyyÈti. Katthaci mahÈrÈja
sammuyheyya, katthaci na sammuyheyyÈti. KuhiÑ bhante sammuyheyyÈti.
AÒÒÈtapubbesu vÈ mahÈrÈja sippaÔÔhÈnesu, agatapubbÈya vÈ disÈya,
assutapubbÈya vÈ nÈmapaÒÒattiyÈ sammuyheyyati. KuhiÑ na
sammuyheyyÈti. YaÑ kho pana mahÈrÈja tÈya paÒÒÈya kataÑ “aniccan”ti vÈ
“dukkhan”ti vÈ “anattÈ”ti vÈ, tahiÑ na sammuyheyyÈti. Moho panassa
bhante kuhiÑ gacchatÊti. Moho kho mahÈrÈja ÒÈÓe uppannamatte tattheva
nirujjhatÊti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kocideva puriso andhakÈragehe

padÊpaÑ Èropeyya, tato andhakÈro nirujjheyya, Èloko pÈtubhaveyya.
Evameva kho mahÈrÈja ÒÈÓe uppannamatte moho tattheva nirujjhatÊti.
PaÒÒÈ pana bhante kuhiÑ gacchatÊti, paÒÒÈpi kho mahÈrÈja sakiccayaÑ

katvÈ tattheva nirujjhati, yaÑ pana tÈya paÒÒÈya kataÑ “aniccan”ti vÈ
“dukkhan”ti vÈ “anattÈ”ti vÈ, taÑ na nirujjhatÊti.
Bhante NÈgasena yaÑ panetaÑ br|si “paÒÒÈ sakiccayaÑ katvÈ tattheva

nirujjhati, yaÑ pana tÈya paÒÒÈya kataÑ “aniccan”ti vÈ “dukkhan”ti vÈ
“anattÈ”ti vÈ, taÑ na nirujjhatÊ”ti, tassa opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja
yo koci puriso rattiÑ lekhaÑ pesetukÈmo lekhakaÑ pakkosÈpetvÈ padÊpaÑ
ÈropetvÈ lekhaÑ likhÈpeyya, likhite pana lekhe padÊpaÑ vijjhÈpeyya,
vijjhÈpitepi padÊpe lekhaÑ na vinasseyya. Evameva kho mahÈrÈja paÒÒÈ
sakiccayaÑ katvÈ tattheva nirujjhati, yaÑ pana tÈya paÒÒÈya kataÑ
“aniccan”ti vÈ “dukkhan”ti vÈ “anattÈ”ti vÈ, taÑ na nirujjhatÊti.
2. MilindapaÒha 43
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja puratthimesu janapadesu

manussÈ anugharaÑ paÒca paÒca udakaghaÔakÈni Ôhapenti ÈlimpanaÑ
vijjhÈpetuÑ, ghare paditte tÈni paÒca udakaghaÔakÈni gharass|pari khipanti,
tato aggi vijjhÈyati, kiÑ nu kho mahÈrÈja tesaÑ manussÈnaÑ evaÑ hoti
“puna tehi ghaÔehi ghaÔakiccaÑ karissÈmÈti. Na hi bhante alaÑ tehi ghaÔehi,
kiÑ tehi ghaÔehÊti. YathÈ mahÈrÈja paÒca udakaghaÔakÈni, evaÑ
paÒcindriyÈni daÔÔhabbÈni saddhindriyaÑ vÊriyindriyaÑ satindriyaÑ
samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyaÑ. YathÈ te manussÈ, evaÑ yogÈvacaro
daÔÔhabbo. YathÈ aggi, evaÑ kilesÈ daÔÔhabbÈ. YathÈ paÒcahi
udakaghaÔakehi aggi vijjhÈpÊyati, evaÑ paÒcindriyehi kilesÈ vijjhÈpiyanti,
vijjhÈpitÈpi kilesÈ na puna sambhavanti. Evameva kho mahÈrÈja paÒÒÈ
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja vejjo paÒcam|labhesajjÈni
gahetvÈ gilÈnakaÑ upasa~kamitvÈ tÈni paÒcam|labhesajjÈni pisitvÈ1
gilÈnakaÑ pÈyeyya, tehi ca dosÈ niddhameyyuÑ, kiÑ nu kho mahÈrÈja tassa
vejjassa evaÑ hoti “puna tehi paÒcam|labhesajjehi bhesajjakiccaÑ
karissÈmÊ”ti. Na hi bhante alaÑ tehi paÒcam|labhesajjehi, kiÑ tehi
paÒcam|labhesajjehÊti. YathÈ mahÈrÈja paÒcam|labhesajjÈni, evaÑ
samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyaÑ. YathÈ vejjo, evaÑ yogÈvacaro daÔÔhabbo.
YathÈ byÈdhi, evaÑ kilesÈ daÔÔhabbÈ. YathÈ byÈdhito puriso, evaÑ
puthujjano daÔÔhabbo. YathÈ paÒcam|labhesajjehi gilÈnassa dosÈ niddhantÈ,
dose niddhante gilÈno arogo hoti, evaÑ paÒcindriyehi kilesÈ niddhamÊyanti,
niddhamitÈ ca kilesÈ na puna sambhavanti. Evameva kho mahÈrÈja paÒÒÈ
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja sa~gÈmÈvacaro yodho
paÒca kaÓÉÈni gahetvÈ sa~gÈmaÑ otareyya parasenaÑ vijetuÑ, so
sa~gÈmagato tÈni paÒca kaÓÉÈni khipeyya, tehi ca parasenÈ
______________________________________________________________
1. PiÑsitvÈ (SÊ, I)
bhijjeyya, kinnu kho mahÈrÈja tassa sa~gÈmÈvacarassa yodhassa evaÑ hoti

“puna tehi kaÓÉehi kaÓÉakiccaÑ karissÈmÊ”ti. Na hi bhante alaÑ tehi
kaÓÉehi, kiÑ tehi kaÓÉehÊti. YathÈ mahÈrÈja paÒca kaÓÉÈni, evaÑ
samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyaÑ. YathÈ mahÈrÈja sa~gÈmÈvacaro yodho,
evaÑ yogÈvacaro daÔÔhabbo. YathÈ parasena evaÑ kilesÈ daÔÔhabbÈ. YathÈ
paÒcahi kaÓÉehi parasenÈ bhijjati, evaÑ paÒcindriyehi kilesÈ bhijjanti,
bhaggÈ ca kilesÈ na puna sambhavanti. Evameva kho mahÈrÈja paÒÒÈ
©ÈÓapaÒÒÈpaÒho tatiyo.
_____
4. PaÔisandahanapuggalavediyanapaÒha
4. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yo na paÔisandahati, vedeti so kiÒci
dukkhaÑ vedanan”ti. Thero Èha “kiÒci vedeti, kiÒci na vedetÊ”ti. KiÑ
vedeti, kiÑ na vedetÊti. KÈyikaÑ mahÈrÈja vedanaÑ vedeti, cetasikaÑ
vedanaÑ na vedetÊti. KathaÑ bhante kÈyikaÑ vedanaÑ vedeti, kathaÑ
cetasikaÑ vedanaÑ na vedetÊti. Yo hetu yo paccayo kÈyikÈya
dukkhavedanÈya uppattiyÈ, tassa hetussa tassa paccayassa anuparamÈ
kÈyikaÑ dukkhavedanaÑ vedeti, yo hetu yo paccayo cetasikÈya
dukkhavedanÈya uppattiyÈ, tassa hetussa tassa paccayassa uparamÈ
cetasikaÑ dukkhavedanaÑ na vedeti. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ–
“so ekaÑ vedanaÑ vedeti kÈyikaÑ na cetasikan”ti.
Bhante NÈgasena yo dukkhaÑ vedanaÑ vedeti, kasmÈ so na
parinibbÈyatÊti. Natthi mahÈrÈja arahato anunayo vÈ paÔigho vÈ, na ca
arahanto apakkaÑ pÈtenti paripÈkaÑ Ègamenti paÓÉitÈ. BhÈsitampetaÑ
mahÈrÈja therena SÈriputtena DhammasenÈpatinÈ–
2. MilindapaÒha 45
“NÈbhinandÈmi maraÓaÑ, nÈbhinandÈmi jÊvitaÑ.

KÈlaÒca paÔika~khÈmi, nibbisaÑ bhatako yathÈ.
NÈbhinandÈmi maraÓaÑ, nÈbhinandÈmi jÊvitaÑ.
KÈlaÒca paÔika~khÈmi, sampajÈno patissato”ti1.
PaÔisandahanapuggalavediyanapaÒho catuttho.
_____
5. VedanÈpaÒha
5. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena sukhÈ vedanÈ kusalÈ vÈ akusalÈ vÈ
abyÈkatÈ vÈ”ti. SiyÈ mahÈrÈja kusalÈ, siyÈ akusalÈ, siyÈ abyÈkatÈti. Yadi
bhante kusalÈ na dukkhÈ, yadi dukkhÈ na kusalÈ, kusalaÑ dukkhanti
nuppajjatÊti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, idha purisassa hatthe tatthaÑ
ayoguÄaÑ nikkhipeyya, dutiye hatthe sÊtaÑ himapiÓÉaÑ nikkhipeyya, kiÑ
nu kho mahÈrÈja ubhopi te daheyyunti. Œma bhante ubhopi te daheyyunti.
KiÑ nu kho te mahÈrÈja ubhopi uÓhÈti. Na hi bhanteti. KiÑ pana te
mahÈrÈja ubhopi sÊtalÈti. Na hi bhanteti. ŒjÈnÈhi niggahaÑ yadi tattaÑ
dahati, na ca te ubhopi uÓhÈ, tena nuppajjati. Yadi sÊtalaÑ dahati, na ca te
ubhopi sÊtalÈ, tena nuppajjati. Kissa pana te mahÈrÈja ubhopi dahanti, na ca
te ubhopi uÓhÈ, na ca te ubhopi sÊtalÈ, ekaÑ uÓhaÑ, ekaÑ sÊtalaÑ, ubhopi te
dahanti, tena nuppajjatÊti. NÈhaÑ paÔibalo tayÈ vÈdinÈ saddhiÑ sallapituÑ,
sÈdhu atthaÑ jappehÊti. Tato thero abhidhammasaÑyuttÈya kathÈya rÈjÈnaÑ
MilindaÑ saÒÒÈpesi–
ChayimÈni mahÈrÈja gehanissitÈni somanassÈni, cha
nekkhammanissitÈni somanassÈni, cha gehanissitÈni domanassÈni, cha
nekkhammanissitÈni domanassÈni, cha gehanissitÈ upekkhÈ, cha
nekkhammanissitÈ upekkhÈti, imÈni cha chakkÈni, atÊtÈpi chattiÑsavidhÈ
vedanÈ,
______________________________________________________________
1. Passa Khu 2. 314 piÔÔhe.
anÈgatÈpi chattiÑsavidhÈ vedanÈ, paccuppannÈpi chattiÑsavidhÈ vedanÈ,

tadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈ abhisampiÓÉetvÈ aÔÔhasataÑ vedanÈ hontÊti.
VedanÈpaÒho paÒcamo.
_____
6. NÈmar|pa-ekattanÈnattapaÒha
6. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena ko paÔisandahatÊ”ti. Thero Èha
“nÈmar|paÑ kho mahÈrÈja paÔisandahatÊ”ti. KiÑ imaÑ yeva nÈmar|paÑ
paÔisandahatÊti. Na kho mahÈrÈja imaÑ yeva nÈmar|paÑ paÔisandahati,
iminÈ pana mahÈrÈja nÈmar|pena kammaÑ karoti sobhanaÑ vÈ pÈpakaÑ
vÈ, tena kammena aÒÒaÑ nÈmar|paÑ paÔisandahatÊti. Yadi bhante na imaÑ
yeva nÈmar|paÑ paÔisandahati, nanu so mutto bhavissati pÈpakehi
kammehÊti. Thero Èha “yadi na paÔisandaheyya, mutto bhaveyya pÈpakehi
kammehi. YasmÈ ca kho mahÈrÈja paÔisandahati, tasmÈ na mutto pÈpakehi
kammehÊ”ti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kocideva puriso aÒÒatarassa
purisassa ambaÑ avahareyya, tamenaÑ ambasÈmiko gahetvÈ raÒÒo
dasseyya “iminÈ deva purisena mayhaÑ ambÈ avahaÔÈ”ti, so evaÑ vadeyya
“nÈhaÑ deva imassa ambe avaharÈmi, aÒÒe te ambÈ, ye iminÈ ropitÈ, aÒÒe
te ambÈ, ye mayÈ avahaÔÈ, nÈhaÑ daÓÉappatto”ti. Kinnu kho so mahÈrÈja
puriso daÓÉappatto bhaveyyÈti. Œma bhante daÓÉappatto bhaveyyÈti. Kena
kÈraÓenÈti. KiÒcÈpi so evaÑ vadeyya, purimaÑ bhante ambaÑ
appaccakkhÈya pacchimena ambena so puriso daÓÉappatto bhaveyyÈti.
Evameva kho mahÈrÈja iminÈ nÈmar|pena kammaÑ karoti sobhanaÑ vÈ
pÈpakaÑ vÈ, tena kammena aÒÒaÑ nÈmar|paÑ paÔisandahati, tasmÈ na
mutto pÈpakehi kammehÊti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kocideva puriso
aÒÒatarassa purisassa sÈliÑ avahareyya -pa-. UcchuÑ avahareyya -pa-.
YathÈ mahÈrÈja koci puriso hemantakÈle aggiÑ jÈletvÈ
2. MilindapaÒha 47
visibbetvÈ1 avijjhÈpetvÈ pakkameyya, atha kho so aggi aÒÒatarassa purisassa

khettaÑ Éaheyya2, tamenaÑ khettasÈmiko gahetvÈ raÒÒo dasseyya “iminÈ
deva purisena mayhaÑ khettaÑ daÉÉhan”ti. So evaÑ vadeyya “nÈhaÑ deva
imassa khettaÑ jhÈpemi, aÒÒo so aggi, yo mayÈ avijjhÈpito, aÒÒo so aggi,
yenimassa khettaÑ daÉÉhaÑ, nÈhaÑ daÓÉappattoti. KiÑ nu kho so mahÈrÈja
puriso daÓÉappatto bhaveyyÈti. Œma bhante daÓÉappatto bhaveyyÈti. Kena
kÈraÓenÈti. KiÒcÈpi so evaÑ vadeyya, purimaÑ bhante aggiÑ
appaccakkhÈya pacchimena agginÈ so puriso daÓÉappatto bhaveyyÈti.
Evameva kho mahÈrÈja iminÈ nÈmar|pena kammaÑ karoti sobhanaÑ vÈ
pÈpakaÑ vÈ, tena kammena aÒÒaÑ nÈmar|paÑ paÔisandahati, tasmÈ na
mutto pÈpakehi kammehÊti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kocideva puriso padÊpaÑ

ÈdÈya pÈsÈdaÑ abhir|hitvÈ bhuÒjeyya, padÊpo jhÈyamÈno tiÓaÑ jhÈpeyya,
tiÓaÑ jhÈyamÈnaÑ gharaÑ jhÈpeyya, gharaÑ jhÈyamÈnaÑ gÈmaÑ
jhÈpeyya, gÈmajano taÑ purisaÑ gahetvÈ evaÑ vadeyya “kissa tvaÑ bho
purisa gÈmaÑ jhÈpesÊ”ti, so evaÑ vadeyya “nÈhaÑ bho gÈmaÑ jhÈpemi,
aÒÒo so padÊpaggi, yassÈhaÑ Èlokena bhuÒjiÑ, aÒÒo so aggi, yena gÈmo
jhÈpito”ti, te vivadamÈnÈ tava santike ÈgaccheyyuÑ, kassa tvaÑ mahÈrÈja
aÔÔaÑ3 dhÈreyyÈsÊti. GÈmajanassa bhanteti. KiÑ kÈraÓÈti. KiÒcÈpi so evaÑ
vadeyya, api ca tato eva so aggi nibbattoti. Evameva kho mahÈrÈja kiÒcÈpi
aÒÒaÑ mÈraÓantikaÑ nÈmar|paÑ, aÒÒaÑ paÔisandhismiÑ nÈmar|paÑ, api
ca tato yeva taÑ nibbattaÑ, tasmÈ na mutto pÈpakehi kammehÊti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kocideva puriso dahariÑ

dÈrikaÑ vÈretvÈ su~kaÑ datvÈ pakkameyya, sÈ aparena samayena mahatÊ
assa vayappattÈ, tato aÒÒo puriso su~kaÑ datvÈ vivÈhaÑ kareyya, itaro
ÈgantvÈ evaÑ vadeyya “kissa pana me tvaÑ ambho purisa bhariyaÑ nesÊ”ti.
So evaÑ vadeyya “nÈhaÑ tava bhariyaÑ nemi, aÒÒÈ sÈ dÈrikÈ daharÊ taruÓÊ,
______________________________________________________________
1. VisÊvetvÈ (SÊ, I) 2. UpaÉaheyya (Ka) 3. AtthaÑ (SÊ, I)
yÈ tayÈ vÈritÈ ca dinnasu~kÈ ca, aÒÒÈyaÑ dÈrikÈ mahatÊ vayappattÈ mayÈ

vÈritÈ ca dinnasu~kÈ cÈ”ti, te vivadamÈnÈ tava santike ÈgaccheyyuÑ. Kassa
tvaÑ mahÈrÈja aÔÔaÑ dhÈreyyÈsÊti. Purimassa bhanteti. KiÑ kÈraÓÈti.
KiÒcÈpi so evaÑ vadeyya, api ca tato yeva sÈ mahatÊ nibbattÈti. Evameva
kho mahÈrÈja kiÒcÈpi aÒÒaÑ mÈraÓantikaÑ nÈmar|paÑ, aÒÒaÑ
paÔisandhismiÑ nÈmar|paÑ, api ca tato yeva taÑ nibbattaÑ, tasmÈ na
parimutto pÈpakehi kammehÊti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kocideva puriso
gopÈlakassa hatthato khÊraghaÔaÑ kiÓitvÈ tasseva hatthe nikkhipitvÈ
pakkameyya “sve gahetvÈ gamissÈmÊ”ti, taÑ aparajju dadhi sampajjeyya, so
ÈgantvÈ evaÑ vadeyya “dehi me khÊraghaÔan”ti. So dadhiÑ dasseyya. Itaro
evaÑ vadeyya “nÈhaÑ tava hatthato dadhiÑ kiÓÈmi, dehi me khÊraghaÔan”ti.
So evaÑ vadeyya “ajÈnato te khÊraÑ dadhibh|tan”ti te vivadamÈnÈ tava
santike ÈgaccheyyuÑ, kassa tvaÑ mahÈrÈja aÔÔaÑ dhÈreyyÈsÊti. GopÈlakassa
bhanteti. KiÑ kÈraÓÈti. KiÒcÈpi so evaÑ vadeyya, api ca tato yeva taÑ
nibbattanti. Evameva kho mahÈrÈja kiÒcÈpi aÒÒaÑ mÈraÓantikaÑ
nÈmar|paÑ, aÒÒaÑ paÔisandhismiÑ nÈmar|paÑ, api ca tato yeva taÑ
nibbattaÑ, tasmÈ na parimutto pÈpakehi kammehÊti.
NÈmar|pa-ekattanÈnattapaÒho chaÔÔho.
_____
7. TherapaÔisandahanÈpaÔisandahanapaÒha
7. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena tvaÑ pana paÔisandahissasÊ”ti. AlaÑ
mahÈrÈja kiÑ te tena pucchitena, nanu mayÈ paÔikacceva akkhÈtaÑ “sace
mahÈrÈja sa-upÈdÈno bhavissÈmi, paÔisandahissÈmi, sace anupÈdÈno
bhavissÈmi, na paÔisandahissÈmÊ”ti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kocideva puriso raÒÒo adhikÈraÑ
kareyya, rÈjÈ tuÔÔho adhikÈraÑ dadeyya, so tena adhikÈrena paÒcahi
kÈmaguÓehi samappito sama~gibh|to paricareyya,
2. MilindapaÒha 49
so ce janassa Èroceyya “na me rÈjÈ kiÒci paÔikarotÊ”ti. Kinnu kho so

mahÈrÈja puriso yuttakÈrÊ bhaveyyÈti. Na hi bhanteti. Evameva kho
mahÈrÈja kiÑ te tena pucchitena, nanu mayÈ paÔikacceva akkhÈtaÑ “sace sa-
upÈdÈno bhavissÈmi paÔisandahissÈmi, sace anupÈdÈno bhavissÈmi, na
paÔisandahissÈmÊ”ti.
TherapaÔisandahanÈpaÔisandahanapaÒho sattamo.
_____
8. NÈmar|papaÔisandahanapaÒha
8. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yaÑ panetaÑ br|si ‘nÈmar|pan’ti, tattha
katamaÑ nÈmaÑ, katamaÑ r|pan”ti. YaÑ tattha mahÈrÈja oÄÈrikaÑ, etaÑ
r|paÑ, ye tattha sukhumÈ cittacetasikÈ dhammÈ, etaÑ nÈmanti. Bhante
NÈgasena kena kÈraÓena nÈmaÑ yeva na paÔisandahati, r|paÑ yeva vÈti.
AÒÒamaÒÒ|panissitÈ mahÈrÈja ete dhammÈ ekatova uppajjantÊti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kukkuÔiyÈ kalalaÑ na bhaveyya,
aÓÉampi na bhaveyya. YaÒca tattha kalalaÑ, yaÒca aÓÉaÑ, ubhopete
aÒÒamaÒÒ|panissitÈ, ekatova nesaÑ uppatti hoti. Evameva kho mahÈrÈja
yadi tattha nÈmaÑ na bhaveyya, r|pampi na bhaveyya, yaÒceva tattha
nÈmaÑ, yaÒceva r|paÑ, ubhopete aÒÒamaÒÒ|panissitÈ, ekatova nesaÑ
uppatti hoti. EvametaÑ dÊghamaddhÈnaÑ sandhÈvitanti.
NÈmar|papaÔisandahanapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. AddhÈnapaÒha
9. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yaÑ panetaÑ br|si ‘dÊghamaddhÈnan’ti,
kimetaÑ addhÈnaÑ nÈmÈ”ti. AtÊto mahÈrÈja addhÈ, anÈgato addhÈ,
paccuppanno addhÈti. KiÑ pana bhante sabbe addhÈ atthÊti. Koci
mahÈrÈja addhÈ atthi, koci natthÊti. Katamo pana bhante atthi, katamo
natthÊti. Ye te mahÈrÈja sa~khÈrÈ atÊtÈ vigatÈ niruddhÈ vipariÓatÈ, so addhÈ
natthi. Ye dhammÈ vipÈkÈ, ye ca vipÈkadhammadhammÈ, ye ca aÒÒatra
paÔisandhiÑ denti, so addhÈ atthi. Ye sattÈ kÈla~katÈ aÒÒatra uppannÈ, so ca
addhÈ atthi. Ye sattÈ kÈla~katÈ aÒÒatra anuppannÈ, so addhÈ natthi. Ye ca
sattÈ parinibbutÈ, so ca addhÈ natthi parinibbutattÈti.
AddhÈnapaÒho navamo.
AddhÈnavaggo dutiyo.
ImasmiÑ vagge nava paÒhÈ.

3. VicÈravagga
1. AddhÈnam|lapaÒha
1. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena atÊtassa addhÈnassa kiÑ m|laÑ,
anÈgatassa addhÈnassa kiÑ m|laÑ, paccuppannassa addhÈnassa kiÑ
m|lan”ti. AtÊtassa ca mahÈrÈja addhÈnassa anÈgatassa ca addhÈnassa
paccuppannassa ca addhÈnassa avijjÈ m|laÑ, avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ,
sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ, nÈmar|papaccayÈ
saÄÈyatanaÑ, saÄÈyatanapaccayÈ phasso, phassapaccayÈ vedanÈ,
vedanÈpaccayÈ taÓhÈ, taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ, upÈdÈnapaccayÈ bhavo,
bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ
sokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsÈ sambhavanti. Evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa addhÈnassa1 purimÈ koÔi na paÒÒÈyatÊti.
AddhÈnam|lapaÒho paÔhamo.
_____
2. PurimakoÔipaÒha
2. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yaÑ panetaÑ br|si ‘purimÈ koÔi na
paÒÒÈyatÊ’ti, tassa opammaÑ karohÊ”ti. YathÈ mahÈrÈja puriso parittaÑ2
bÊjaÑ pathaviyaÑ nikkhipeyya, tato a~kuro uÔÔhahitvÈ anupubbena vuÉÉhiÑ
vir|ÄhiÑ vepullaÑ ÈpajjitvÈ phalaÑ dadeyya. Tato bÊjaÑ gahetvÈ puna
ropeyya, tatopi a~kuro uÔÔhahitvÈ anupubbena vuÉÉhiÑ vir|ÄhiÑ vepullaÑ
ÈpajjitvÈ phalaÑ dadeyya. EvametissÈ santatiyÈ atthi antoti. Natthi bhanteti.
Evameva kho mahÈrÈja addhÈnassÈpi purimÈ koÔi na paÒÒÈyatÊti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kukkuÔiyÈ aÓÉaÑ
bhaveyya, aÓÉato kukkuÔÊ kukkuÔiyÈ aÓÉanti. EvametissÈ santatiyÈ atthi
antoti. Natthi bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja addhÈnassÈpi purimÈ koÔi na
paÒÒÈyatÊti.
______________________________________________________________
1. AddhÈnassa (I, Ka) 2. ParipakkaÑ (Ka)
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. Thero pathaviyÈ cakkaÑ likhitvÈ MilindaÑ

rÈjÈnaÑ etadavoca “atthi mahÈrÈja imassa cakkassa anto”ti. Natthi bhanteti.
Evameva kho mahÈrÈja imÈni cakkÈni vuttÈni BhagavatÈ “cakkhuÒca paÔicca
r|pe ca uppajjati cakkhuviÒÒÈÓaÑ, tiÓÓaÑ sa~gati phasso, phassapaccayÈ
vedanÈ, vedanÈpaccayÈ taÓhÈ, taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ, upÈdÈnapaccayÈ
kammaÑ, kammato puna cakkhuÑ jÈyatÊ”ti. EvametissÈ santatiyÈ atthi
antoti. Natthi bhanteti.
SotaÒca paÔicca sadde ca -pa-. ManaÒca paÔicca dhamme ca uppajjati
manoviÒÒÈÓaÑ, tiÓÓaÑ sa~gati phasso, phassapaccayÈ vedanÈ,
vedanÈpaccayÈ taÓhÈ, taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ, upÈdÈnapaccayÈ kammaÑ,
kammato puna mano jÈyatÊti. EvametissÈ santatiyÈ atthi antoti. Natthi
bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja addhÈnassÈpi purimÈ koÔi na paÒÒÈyatÊti.
PurimakoÔipaÒho dutiyo.
_____
3. KoÔipaÒÒÈyanapaÒha
3. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yaÑ panetaÑ br|si ‘purimÈ koÔi na
paÒÒÈyatÊ’ti, katamÈ ca sÈ purimÈ koÔÊ”ti. Yo kho mahÈrÈja atÊto addhÈ, esÈ
purimÈ koÔÊti. Bhante NÈgasena yaÑ panetaÑ br|si “purimÈ koÔi na
paÒÒÈyatÊ”ti, kiÑ pana bhante sabbÈpi purimÈ koÔi na paÒÒÈyatÊti. KÈci
mahÈrÈja paÒÒÈyati, kÈci na paÒÒÈyatÊti. KatamÈ bhante paÒÒÈyati, katamÈ
na paÒÒÈyatÊti. Ito pubbe mahÈrÈja sabbena sabbaÑ sabbathÈ sabbaÑ avijjÈ
nÈhosÊti esÈ purimÈ koÔi na paÒÒÈyati, yaÑ ahutvÈ sambhoti, hutvÈ
paÔivigacchati, esÈ purimÈ koÔi paÒÒÈyatÊti.
Bhante NÈgasena yaÑ ahutvÈ sambhoti, hutvÈ paÔivigacchati, nanu taÑ
ubhato chinnaÑ atthaÑ gacchatÊti. Yadi mahÈrÈja ubhato chinnaÑ atthaÑ
gacchati,
2. MilindapaÒha 53
ubhato chinnÈ sakkÈ vaÉÉhetunti. Œma sÈpi sakkÈ vaÉÉhetunti. NÈhaÑ

bhante etaÑ pucchÈmi koÔito sakkÈ vaÉÉhetunti. Œma sakkÈ vaÉÉhetunti.
OpammaÑ karohÊti. Thero tassa rukkh|pamaÑ akÈsi, khandhÈ ca

kevalassa dukkhakkhandhassa bÊjÈnÊti.
KoÔipaÒÒÈyanapaÒho tatiyo.
_____
4. Sa~khÈrajÈyamÈnapaÒha
4. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena atthi keci sa~khÈrÈ, ye jÈyantÊ”ti. Œma

mahÈrÈja atthi sa~khÈrÈ, ye jÈyantÊti. Katame te bhanteti. CakkhusmiÒca kho
mahÈrÈja sati r|pesu ca cakkhuviÒÒÈÓaÑ hoti, cakkhuviÒÒÈÓe sati
cakkhusamphasso hoti, cakkhusamphasse sati vedanÈ hoti, vedanÈya sati
taÓhÈ hoti, taÓhÈya sati upÈdÈnaÑ hoti, upÈdÈne sati bhavo hoti, bhave sati
jÈti hoti, jÈtiyÈ sati jarÈmaraÓaÑ sokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsÈ
sambhavanti, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudaho hoti.
CakkhusmiÒca kho mahÈrÈja asati r|pesu ca asati cakkhu viÒÒÈÓaÑ na hoti,
cakkhuviÒÒÈÓe asati cakkhusamphasso na hoti, cakkhusamphasse asati
vedanÈ na hoti, vedanÈya asati taÓhÈ na hoti, taÓhÈya asati upÈdÈnaÑ na
hoti, upÈdÈne asati bhavo na hoti, bhave asati jÈti na hoti, jÈtiyÈ asati
jÈrÈmaraÓaÑ sokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsÈ na honti, evametassa
kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hotÊti.
Sa~khÈrajÈyamÈnapaÒho catuttho.
5. Bhavantasa~khÈrajÈyamÈnapaÒha
5. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena atthi keci sa~khÈrÈ, ye abhavantÈ
jÈyantÊ”ti. Natthi mahÈrÈja keci sa~khÈrÈ, ye abhavantÈ jÈyanti, bhavantÈ
yeva kho mahÈrÈja sa~khÈrÈ jÈyantÊti.
OpammaÑ karohÊti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, idaÑ gehaÑ
abhavantaÑ jÈtaÑ, yattha tvaÑ nisinnosÊti. Natthi kiÒci bhante idha
abhavantaÑ jÈtaÑ, bhavantaÑ yeva jÈtaÑ, imÈni kho bhante dÈr|ni vane
ahesuÑ, ayaÒca mattikÈ pathaviyaÑ ahosi, itthÊnaÒca purisÈnaÒca tajjena
vÈyÈmena evamidaÑ gehaÑ nibbattanti. Evameva kho mahÈrÈja natthi keci
sa~khÈrÈ, ye abhavantÈ jÈyanti, bhavantÈ yeva sa~khÈrÈ jÈyantÊti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja ye keci bÊjagÈmabh|tagÈmÈ
pathaviyaÑ nikkhittÈ anupubbena vuÉÉhiÑ vir|ÄhiÑ vepullaÑ ÈpajjamÈnÈ
pupphÈni ca phalÈni ca dadeyyuÑ, na te rukkhÈ abhavantÈ jÈtÈ, bhavantÈ
yeva te rukkhÈ jÈtÈ. Evameva kho mahÈrÈja natthi keci sa~khÈrÈ, ye
abhavantÈ jÈyanti, bhavantÈ yeva te sa~khÈrÈ jÈyantÊti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kumbhakÈro pathaviyÈ
mattikaÑ uddharitvÈ nÈnÈbhÈjanÈni karoti, na tÈni bhÈjanÈni abhavantÈni
jÈtÈni, bhavantÈni yeva jÈtÈni. Evameva kho mahÈrÈja natthi keci sa~khÈrÈ,
ye abhavantÈ jÈyanti, bhavantÈ yeva sa~khÈrÈ jÈyantÊti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja vÊÓÈya pattaÑ na siyÈ,
cammaÑ na siyÈ, doÓi na siyÈ, daÓÉo na siyÈ, upavÊÓo na siyÈ, tantiyo na
siyuÑ, koÓo na siyÈ, purisassa ca tajjo vÈyÈmo na siyÈ, jÈyeyya saddoti. Na
hi bhanteti. Yato ca kho mahÈrÈja vÊÓÈya pattaÑ siyÈ, cammaÑ siyÈ, doÓi
siyÈ, daÓÉo siyÈ, upavÊÓo siyÈ, tantiyo siyuÑ, koÓo siyÈ, purisassa ca tajjo
vÈyÈmo siyÈ, jÈyeyya saddoti. Œma bhante jÈyeyyÈti. Evameva kho
mahÈrÈja natthi keci sa~khÈrÈ, ye abhavantÈ jÈyanti, bhavantÈ yeva kho
sa~khÈrÈ jÈyantÊti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja araÓi na siyÈ, araÓipotako
na siyÈ, araÓiyottakaÑ na siyÈ, uttarÈraÓi
2. MilindapaÒha 55
na siyÈ, coÄakaÑ na siyÈ, purisassa ca tajjo vÈyÈmo na siyÈ, jÈyeyya so

aggÊti. Na hi bhanteti. Yato ca kho mahÈrÈja araÓi siyÈ, araÓipotako siyÈ,
araÓiyottakaÑ siyÈ, uttarÈraÓi siyÈ, coÄakaÑ siyÈ, purisassa ca tajjo vÈyamo
siyÈ, jÈyeyya so aggÊti. Œma bhante jÈyeyyÈti. Evameva kho mahÈrÈja natthi
keci sa~khÈrÈ, ye abhavantÈ jÈyanti, bhavantÈ yeva kho sa~khÈrÈ jÈyantÊti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja maÓi na siyÈ, Ètapo na siyÈ,

gomayaÑ na siyÈ, jÈyeyya so aggÊti. Na hi bhanteti. Yato ca kho mahÈrÈja
maÓi siyÈ, Ètapo siyÈ, gomayaÑ siyÈ, jÈyeyya so aggÊti. Œma bhante
jÈyeyyÈti. Evameva kho mahÈrÈja natthi keci sa~khÈrÈ, ye abhavantÈ
jÈyanti, bhavantÈ yeva kho sa~khÈrÈ jÈyantÊti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja ÈdÈso na siyÈ, ÈbhÈ na siyÈ,

mukhaÑ na siyÈ, jÈyeyya attÈti. Na hi bhanteti. Yato ca kho mahÈrÈja ÈdÈso
siyÈ, ÈbhÈ siyÈ, mukhaÑ siyÈ, jÈyeyya attÈti. Œma bhante jÈyeyyÈti.
Evameva kho mahÈrÈja natthi keci sa~khÈrÈ, ye abhavantÈ jÈyanti, bhavantÈ
yeva kho sa~khÈrÈ jÈyantÊti.
Bhavantasa~khÈrajÈyamÈnapaÒho paÒcamo.
_____
6. Vedag|paÒha
6. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena vedag| upalabbhatÊ”ti. Ko panesa

mahÈrÈja vedag| nÈmÈti. Yo bhante abbhantare jÊvo cakkhunÈ r|paÑ
passati, sotena saddaÑ suÓÈti, ghÈnena gandhaÑ ghÈyati, jivhÈya rasaÑ
sÈyati, kÈyena phoÔÔhabbaÑ phusati, manasÈ dhammaÑ vijÈnÈti, yathÈ
mayaÑ idha pÈsÈde nisinnÈ yena yena vÈtapÈnena iccheyyÈma passituÑ,
tena tena vÈtapÈnena passeyyÈma, puratthimenapi vÈtapÈnena passeyyÈma,
pacchimenapi vÈtapÈnena passeyyÈma, uttarenapi vÈtapÈnena passeyyÈma,

dakkhiÓenapi vÈtapÈnena passeyyÈma. Evameva kho bhante ayaÑ
abbhantare jÊvo yena yena dvÈrena icchati passituÑ, tena tena dvÈrena
passatÊti.
Thero Èha “paÒcadvÈraÑ mahÈrÈja bhaÓissÈmi, taÑ suÓohi, sÈdhukaÑ
manasikarohi, yadi abbhantare jÊvo cakkhunÈ r|paÑ passati, yathÈ mayaÑ
idha pÈsÈde nisinnÈ yena yena vÈtapÈnena iccheyyÈma passituÑ, tena tena
vÈtapÈnena r|paÑ yeva passeyyÈma, puratthimenapi vÈtapÈnena r|paÑ yeva
passeyyÈma, pacchimenapi vÈtapÈnena r|paÑ yeva passeyyÈma, uttarenapi
vÈtapÈnena r|paÑ yeva passeyyÈma, dakkhiÓenapi vÈtapÈnena r|paÑ yeva
passeyyÈma, evametena abbhantare jÊvena sotenapi r|paÑ yeva
passitabbaÑ, ghÈnenapi r|paÑ yeva passitabbaÑ, jivhÈyapi r|paÑ yeva
passitabbaÑ, kÈyenapi r|paÑ yeva passitabbaÑ, manasÈpi r|paÑ yeva
passitabbaÑ. CakkhunÈpi saddo yeva sotabbo, ghÈnenapi saddo yeva
sotabbo, jivhÈyapi saddo yeva sotabbo, kÈyenapi saddo yeva sotabbo,
manasÈpi saddo yeva sotabbo. CakkhunÈpi gandho yeva ghÈyitabbo,
sotenapi gandho yeva ghÈyitabbo, jivhÈyapi gandho yeva ghÈyitabbo,
kÈyenapi gandho yeva ghÈyitabbo, manasÈpi gandho yeva ghÈyitabbo.
CakkhunÈpi raso yeva sÈyitabbo, sotenapi raso yeva sÈyitabbo, ghÈnenapi
raso yeva sÈyitabbo, kÈyenapi raso yeva sÈyitabbo, manasÈpi raso yeva
sÈyitabbo. CakkhunÈpi phoÔÔhabbaÑ yeva phusitabbaÑ, sotenapi
phoÔÔhabbaÑ yeva phusitabbaÑ, ghÈnenapi phoÔÔhabbaÑ yeva phusitabbaÑ,
jivhÈyapi phoÔÔhabbaÑ yeva phusitabbaÑ, manasÈpi phoÔÔhabbaÑ yeva
phusitabbaÑ. CakkhunÈpi dhammaÑ yeva vijÈnitabbaÑ, sotenapi dhammaÑ
yeva vijÈnitabbaÑ, ghÈnenapi dhammaÑ yeva vijÈnitabbaÑ, jivhÈyapi
dhammaÑ yeva vijÈnitabbaÑ, kÈyenapi dhammaÑ yeva vijÈnitabbanti. Na
hi bhanteti.
Na kho te mahÈrÈja yujjati purimena vÈ pacchimaÑ, pacchimena vÈ
purimaÑ, yathÈ vÈ pana mahÈrÈja mayaÑ idha pÈsÈde nisinnÈ imesu
jÈlavÈtapÈnesu ugghÈÔitesu mahantena ÈkÈsena bahimukhÈ suÔÔhutaraÑ
r|paÑ passÈma, evametena abbhantare jÊvenÈpi cakkhudvÈresu ugghÈÔitesu
mahantena ÈkÈsena suÔÔhutaraÑ r|paÑ passitabbaÑ, sotesu ugghÈÔitesu.
2. MilindapaÒha 57
GhÈne ugghÈÔite. JivhÈya ugghÈÔitÈya. KÈye ugghÈÔite mahantena ÈkÈsena

suÔÔhutaraÑ saddo sotabbo, gandho ghÈyitabbo, raso sÈyitabbo, phoÔÔhabbo
phusitabboti. Na hi bhanteti.
purimaÑ, yathÈ vÈ pana mahÈrÈja ayaÑ dinno nikkhamitvÈ
bahidvÈrakoÔÔhake tiÔÔheyya, jÈnÈsi tvaÑ mahÈrÈja “ayaÑ dinno nikkhamitvÈ
bahidvÈrakoÔÔhake Ôhito”ti. Œma bhante jÈnÈmÊti. YathÈ vÈ pana mahÈrÈja
ayaÑ dinno anto pavisitvÈ tava purato tiÔÔheyya, jÈnÈsi tvaÑ mahÈrÈja
“ayaÑ dinno anto pavisitvÈ mama purato Ôhito”ti. Œma bhante jÈnÈmÊti.
Evameva kho mahÈrÈja abbhantare so jÊvo jivhÈya rase nikkhitte jÈneyya
ambilattaÑ vÈ lavaÓattaÑ vÈ tittakattaÑ vÈ kaÔukattaÑ vÈ kasÈyattaÑ vÈ
madhurattaÑ vÈti. Œma bhante jÈneyyÈti. Te rase anto paviÔÔhe jÈneyya
ambilattaÑ vÈ lavaÓattaÑ vÈ tittakattaÑ vÈ kaÔukattaÑ vÈkasÈyattaÑ vÈ
madhurattaÑ vÈti. Na hi bhanteti.
purimaÑ, yathÈ mahÈrÈja kocideva puriso madhughaÔasataÑ ÈharÈpetvÈ
madhudoÓiÑ p|rÈpetvÈ purisassa mukhaÑ pidahitvÈ1 madhudoÓiyÈ
pakkhipeyya, jÈneyya mahÈrÈja so puriso madhuÑ sampannaÑ vÈ na
sampannaÑ vÈti. Na hi bhanteti. Kena kÈraÓenÈti. Na hi tassa bhante mukhe
madhu paviÔÔhanti.
purimanti. NÈhaÑ paÔibalo tayÈ vÈdinÈ saddhiÑ sallapituÑ, sÈdhu bhante
atthaÑ jappehÊti.
Thero abhidhammasaÑyuttÈya kathÈya rÈjÈnaÑ MilindaÑ saÒÒÈpesi–
idha mahÈrÈja cakkhuÒca paÔicca r|pe ca uppajjati cakkhuviÒÒÈÓaÑ,
taÑsahajÈtÈ phasso vedanÈ saÒÒÈ cetanÈ ekaggatÈ jÊvitindriyaÑ manasikÈroti
evamete dhammÈ paccayato jÈyanti, na hettha vedag| upalabbhati, sotaÒca
paÔicca sadde ca -pa- manaÒca paÔicca dhamme ca uppajjati manoviÒÒÈÓaÑ,
taÑsahajÈtÈ phasso vedanÈ saÒÒÈ cetanÈ ekaggatÈ jÊvitindriyaÑ
______________________________________________________________
1. PidahitvÈva (Ka)
manasikÈroti evamete dhammÈ paccayato jÈyanti, na hettha vedag|

upalabbhatÊti.
Vedag|paÒho chaÔÔho.
_____
7. CakkhuviÒÒÈÓÈdipaÒha
7. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yattha cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppajjati, tattha
manoviÒÒÈÓampi uppajjatÊ”ti. Œma mahÈrÈja yattha cakkhuviÒÒÈÓaÑ
uppajjati, tattha manoviÒÒÈÓampi uppajjatÊti.
Kinnu kho bhante NÈgasena paÔhamaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppajjati,
pacchÈ manoviÒÒÈÓaÑ, udÈhu manoviÒÒÈÓaÑ paÔhamaÑ uppajjati, pacchÈ
cakkhuviÒÒÈÓanti. PaÔhamaÑ mahÈrÈja cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppajjati, pacchÈ
manoviÒÒÈÓanti.
Kinnu kho bhante NÈgasena cakkhuviÒÒÈÓaÑ manoviÒÒÈÓaÑ ÈÓÈpeti
“yatthÈhaÑ uppajjÈmi, tvampi tattha uppajjÈhÊ”ti, udÈhu manoviÒÒÈÓaÑ
cakkhuviÒÒÈÓaÑ ÈÓÈpeti “yattha tvaÑ uppajjissasi, ahampi tattha
uppajjissÈmÊ”ti. Na hi mahÈrÈja anÈlÈpo tesaÑ aÒÒamaÒÒehÊti.
KathaÑ bhante NÈgasena yattha cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppajjati, tattha
manoviÒÒÈÓampi uppajjatÊti. NinnattÈ ca mahÈrÈja dvÈrattÈ ca ciÓÓattÈ ca
samudÈcaritattÈ cÈti.
KathaÑ bhante NÈgasena ninnattÈ yattha cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppajjatÊ,
tattha manoviÒÒÈÓampi uppajjati.
OpammaÑ karohÊti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, deve vassante
katamena udakaÑ gaccheyyÈti. Yena bhante ninnaÑ, tena gaccheyyÈti.
AthÈparena samayena devo vasseyya, katamena taÑ udakaÑ gaccheyyÈti.
Yena bhante purimaÑ udakaÑ gataÑ, tampi tena gaccheyyÈti.
Kinnu kho mahÈrÈja purimaÑ udakaÑ pacchimaÑ udakaÑ ÈÓÈpeti
“yenÈhaÑ gacchÈmi, tvampi tena gacchÈhÊ”ti, pacchimaÑ vÈ udakaÑ
purimaÑ udakaÑ ÈÓÈpeti “yena tvaÑ gacchissasi, ahampi tena
gacchissÈmÊ”ti. Na hi bhante,
2. MilindapaÒha 59
anÈlÈpo tesaÑ aÒÒamaÒÒehi, ninnattÈ gacchantÊti. Evameva kho mahÈrÈja

ninnattÈ yattha cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppajjati, tattha manoviÒÒÈÓampi uppajjati,
na cakkhuviÒÒÈÓaÑ manoviÒÒÈÓaÑ ÈÓÈpeti “yatthÈhaÑ uppajjÈmi, tvampi
tattha uppajjÈhÊ”ti, nÈpi manoviÒÒÈÓaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ ÈÓÈpeti “yattha
tvaÑ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissÈmÊ”ti, anÈlÈpo tesaÑ
aÒÒamaÒÒehi, ninnattÈ uppajjantÊti.
KathaÑ bhante NÈgasena dvÈrattÈ yattha cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppajjati,
OpammaÑ karohÊti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, raÒÒo paccantimaÑ
nagaraÑ assa daÄhapÈkÈratoraÓaÑ ekadvÈraÑ, tato puriso nikkhamitukÈmo
bhaveyya, katamena nikkhameyyÈti. DvÈrena bhante nikkhameyyÈti.
AthÈparo puriso nikkhamitukÈmo bhaveyya, katamena so nikkhameyyÈti.
Yena bhante purimo puriso nikkhanto, sopi tena nikkhameyyÈti.
Kinnu kho mahÈrÈja purimo puriso pacchimaÑ purisaÑ ÈÓÈpeti
“yenÈhaÑ gacchÈmi, tvampi tena gacchÈhÊ”ti, pacchimo vÈ puriso purimaÑ
purisaÑ ÈÓÈpeti “yena tvaÑ gacchissasi, ahampi tena gacchissÈmÊ”ti. Na hi
bhante, anÈlÈpo tesaÑ aÒÒamaÒÒehi, dvÈrattÈ gacchantÊti. Evameva kho
mahÈrÈja dvÈrattÈ yattha cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppajjati, tattha manoviÒÒÈÓampi
uppajjati, na cakkhuviÒÒÈÓaÑ manoviÒÒÈÓaÑ ÈÓÈpeti “yatthÈhaÑ
uppajjÈmi, tvampi tattha uppajjÈhÊ”ti, nÈpi manoviÒÒÈÓaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ
ÈÓÈpeti “yattha tvaÑ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissÈmÊ”ti, anÈlÈpo
tesaÑ aÒÒamaÒÒehi, dvÈrattÈ uppajjantÊti.
KathaÑ bhante NÈgasena ciÓÓattÈ yattha cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppajjati,
OpammaÑ karohÊti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, paÔhamaÑ ekaÑ
sakaÔaÑ gaccheyya, atha dutiyaÑ sakaÔaÑ katamena gaccheyyÈti. Yena
bhante purimaÑ sakaÔaÑ gataÑ, tampi tena gaccheyyÈti.
Kinnu kho mahÈrÈja purimaÑ sakaÔaÑ pacchimaÑ sakaÔaÑ ÈÓÈpeti
“yenÈhaÑ gacchÈmi, tvampi tena gacchÈhÊ”ti, pacchimaÑ vÈ sakaÔaÑ
purimaÑ
sakaÔaÑ ÈÓÈpeti “yena tvaÑ gacchissasi, ahampi tena gacchissÈmÊ”ti. Na hi

bhante, anÈlÈpo tesaÑ aÒÒamaÒÒehi, ciÓÓattÈ gacchantÊti. Evameva kho
mahÈrÈja ciÓÓattÈ yattha cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppajjati, tattha manoviÒÒÈÓampi
uppajjati, na cakkhuviÒÒÈÓaÑ manoviÒÒÈÓaÑ ÈÓÈpeti “yatthÈhaÑ
uppajjÈmi, tvampi tattha uppajjÈhÊ”ti, nÈpi manoviÒÒÈÓaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ
ÈÓÈpeti “yattha tvaÑ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissÈmÊ”ti, anÈlÈpo
tesaÑ aÒÒamaÒÒehi, ciÓÓattÈ uppajjantÊti.
KathaÑ bhante NÈgasena samudÈcaritattÈ yattha cakkhuviÒÒÈÓaÑ
uppajjati, tattha manoviÒÒÈÓampi uppajjati, opammaÑ karohÊti. YathÈ
mahÈrÈja muddÈgaÓanÈsa~khyÈlekhÈsippaÔÔhÈnesu Èdikammikassa
dandhÈyanÈ bhavati, athÈparena samayena nisammakiriyÈya samudÈcaritattÈ
adandhÈyanÈ bhavati. Evameva kho mahÈrÈja samudÈcaritattÈ yattha
cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppajjati, tattha manoviÒÒÈÓampi uppajjati, na
cakkhuviÒÒÈÓaÑ manoviÒÒÈÓaÑ ÈÓÈpeti “yatthÈhaÑ uppajjÈmi, tvampi
tattha uppajjÈhÊ”ti, nÈpi manoviÒÒÈÓaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ ÈÓÈpeti “yattha
tvaÑ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissÈmÊ”ti, anÈlÈpo tesaÑ
aÒÒamaÒÒehi, samudÈcaritattÈ uppajjantÊti.
Bhante NÈgasena yattha sotaviÒÒÈÓaÑ uppajjati, tattha
manoviÒÒÈÓampi uppajjatÊti -pa- yattha ghÈnaviÒÒÈÓaÑ uppajjati. Yattha
jivhÈviÒÒÈÓaÑ uppajjati. Yattha kÈyaviÒÒÈÓaÑ uppajjati, tattha
manoviÒÒÈÓampi uppajjatÊti. Œma mahÈrÈja yattha kÈyaviÒÒÈÓaÑ uppajjati,
tattha manoviÒÒÈÓampi uppajjatÊti.
Kinnu kho bhante NÈgasena paÔhamaÑ kÈyaviÒÒÈÓaÑ uppajjati, pacchÈ
manoviÒÒÈÓaÑ, udÈhu manoviÒÒÈÓaÑ paÔhamaÑ uppajjati, pacchÈ
kÈyaviÒÒÈÓanti. KÈyaviÒÒÈÓaÑ mahÈrÈja paÔhamaÑ uppajjati, pacchÈ
manoviÒÒÈÓanti.
Kinnu kho bhante NÈgasena -pa- anÈlÈpo tesaÑ aÒÒamaÒÒehi,
samudÈcaritattÈ uppajjantÊti.
CakkhuviÒÒÈÓÈdipaÒho sattamo.
2. MilindapaÒha 61
8. PhassalakkhaÓapaÒha
8. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yattha manoviÒÒÈÓaÑ uppajjati, phassopi
vedanÈpi tattha uppajjatÊ”ti. Œma mahÈrÈja yattha manoviÒÒÈÓaÑ uppajjati,
phassopi tattha uppajjati, vedanÈpi tattha uppajjati, saÒÒÈpi tattha uppajjati,
cetanÈpi tattha uppajjati, vitakkopi tattha uppajjati, vicÈropi tattha uppajjati,
sabbepi phassappamukhÈ dhammÈ tattha uppajjantÊti.
Bhante NÈgasena kiÑlakkhaÓo phassoti. PhusanalakkhaÓo mahÈrÈja
phassoti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja dve meÓÉÈ yujjheyyuÑ, tesu yathÈ
eko meÓÉo, evaÑ cakkhu daÔÔhabbaÑ. YathÈ dutiyo meÓÉo, evaÑ r|paÑ
daÔÔhabbaÑ. YathÈ tesaÑ sannipÈto, evaÑ phasso daÔÔhabboti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja dve pÈÓÊ vajjeyyuÑ, tesu
yathÈ eko pÈÓi, evaÑ cakkhu daÔÔhabbaÑ. YathÈ dutiyo pÈÓi, evaÑ r|paÑ
daÔÔhabbaÑ. YathÈ tesaÑ sannipÈto, evaÑ phasso daÔÔhabboti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja dve sammÈ vajjeyyuÑ, tesu
yathÈ eko sammo, evaÑ cakkhu daÔÔhabbaÑ. YathÈ dutiyo sammo, evaÑ
r|paÑ daÔÔhabbaÑ. YathÈ tesaÑ sannipÈto, evaÑ phasso daÔÔhabboti.
PhassalakkhaÓapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. VedanÈlakkhaÓapaÒha
9. Bhante NÈgasena kiÑlakkhaÓÈ vedanÈti. VedayitalakkhaÓÈ mahÈrÈja
vedanÈ anubhavanalakkhaÓÈ cÈti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kocideva puriso raÒÒo adhikÈraÑ
kareyya, tassa rÈjÈ tuÔÔho adhikÈraÑ dadeyya, so tena adhikÈrena paÒcahi
kÈmaguÓehi samappito sama~gibh|to paricareyya, tassa evamassa–mayÈ
kho pubbe raÒÒo adhikÈro kato, tassa
me rÈjÈ tuÔÔho adhikÈraÑ adÈsi, svÈhaÑ tatonidÈnaÑ imaÑ evar|paÑ

vedanaÑ vedayÈmÊti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja kocideva puriso kusalaÑ kammaÑ katvÈ
kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ sugatiÑ saggaÑ lokaÑ upapajjeyya, so ca
tattha dibbehi paÒcahi kÈmaguÓehi samappito sama~gibh|to paricareyya,
tassa evamassa–svÈhaÑ kho pubbe kusalaÑ kammaÑ akÈsiÑ, sohaÑ
tatonidÈnaÑ imaÑ evar|paÑ vedanaÑ vedayÈmÊti, evaÑ kho mahÈrÈja
vedayitalakkhaÓÈ vedanÈ anubhavanalakkhaÓÈ cÈti.
VedanÈlakkhaÓapaÒho navamo.
_____
10. SaÒÒÈlakkhaÓapaÒha
10. Bhante NÈgasena kiÑlakkhaÓÈ saÒÒÈti. SaÒjÈnanalakkhaÓÈ mahÈrÈja
saÒÒÈ. KiÑ saÒjÈnÈti, nÊlampi saÒjÈnÈti, pÊtampi saÒjÈnÈti, lohitampi
saÒjÈnÈti, odÈtampi saÒjÈnÈti, maÒjiÔÔhampi1 saÒjÈnÈti, evaÑ kho mahÈrÈja
saÒjÈnanalakkhaÓÈ saÒÒÈti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja raÒÒo bhaÓÉÈgÈriko bhaÓÉÈgÈraÑ
pavisitvÈ nÊlapÊtalohitodÈta maÒjiÔÔhÈni2 rÈjabhogÈni r|pÈni passitvÈ
saÒjÈnÈti. EvaÑ kho mahÈrÈja saÒjÈnanalakkhaÓÈ saÒÒÈti.
SaÒÒÈlakkhaÓapaÒho dasamo.
_____
11. CetanÈlakkhaÓapaÒha
11. Bhante NÈgasena kiÑlakkhaÓÈ cetanÈti. CetayitalakkhaÓÈ mahÈrÈja
cetanÈ abhisa~kharaÓalakkhaÓÈ cÈti.
______________________________________________________________
1. MaÒjeÔÔhampi (SÊ, I) 2. MaÒjeÔÔhÈni (SÊ, I)
2. MilindapaÒha 63
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kocideva puriso visaÑ

abhisa~kharitvÈ attanÈ ca piveyya, pare ca pÈyeyya, so attanÈpi dukkhito
bhaveyya, parepi dukkhitÈ bhaveyyuÑ. Evameva kho mahÈrÈja idhekacco
puggalo akusalaÑ kammaÑ cetanÈya cetayitvÈ kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ
apÈyaÑ duggatiÑ vinipÈtaÑ nirayaÑ upapajjeyya, yepi tassa anusikkhanti,
tepi kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ apÈyaÑ duggatiÑ vinipÈtaÑ nirayaÑ
upapajjanti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja kocideva puriso
sappinavanÊtatelamadhuphÈÓitaÑ ekajjhaÑ abhisa~kharitvÈ attanÈ ca
piveyya, pare ca pÈyeyya, so attanÈ sukhito bhaveyya, parepi sukhitÈ
bhaveyyuÑ. Evameva kho mahÈrÈja idhekacco puggalo kusalaÑ kammaÑ
cetanÈya cetayitvÈ kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ sugatiÑ saggaÑ lokaÑ
upapajjati, yepi tassa anusikkhanti, tepi kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ
sugatiÑ saggaÑ lokaÑ upapajjanti. EvaÑ kho mahÈrÈja cetayitalakkhaÓÈ
cetanÈ abhisa~kharaÓalakkhaÓÈ cÈti.
CetanÈlakkhaÓapaÒho ekÈdasamo.
_____
12. ViÒÒÈÓalakkhaÓapaÒha
12. Bhante NÈgasena kiÑlakkhaÓaÑ viÒÒÈÓanti. VijÈnanalakkhaÓaÑ
mahÈrÈja viÒÒÈÓanti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja nagaraguttiko majjhe
nagarasi~ghÈÔake nisinno passeyya puratthimadisato purisaÑ ÈgacchantaÑ,
passeyya dakkhiÓadisato purisaÑ ÈgacchantaÑ, passeyya pacchimadisato
purisaÑ ÈgacchantaÑ, passeyya uttaradisato purisaÑ ÈgacchantaÑ.
Evameva kho mahÈrÈja yaÒca puriso cakkhunÈ r|paÑ passati, taÑ
viÒÒÈÓena vijÈnÈti. YaÒca sotena saddaÑ suÓÈti, taÑ viÒÒÈÓena vijÈnÈti.
YaÒca ghÈnena gandhaÑ ghÈyati, taÑ viÒÒÈÓena vijÈnÈti. YaÒca jivhÈya
rasaÑ sÈyati, taÑ
viÒÒÈÓena vijÈnÈti. YaÒca kÈyena phoÔÔhabbaÑ phusati, taÑ viÒÒÈÓena

vijÈnÈti. YaÒca manasÈ dhammaÑ vijÈnÈti, taÑ viÒÒÈÓena vijÈnÈti. EvaÑ
kho mahÈrÈja vijÈnanalakkhaÓaÑ viÒÒÈÓanti.
ViÒÒÈÓalakkhaÓapaÒho dvÈdasamo.
_____
13. VitakkalakkhaÓapaÒha
13. Bhante NÈgasena kiÑlakkhaÓo vitakkoti. AppanÈlakkhaÓo mahÈrÈja
vitakkoti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja vaÉÉhakÊ suparikammakataÑ
dÈruÑ sandhismiÑ appeti, evameva kho mahÈrÈja appanÈlakkhaÓo
vitakkoti.
VitakkalakkhaÓapaÒho terasamo.
_____
14. VicÈralakkhaÓapaÒha
14. Bhante NÈgasena kiÑlakkhaÓo vicÈroti. AnumajjanalakkhaÓo
mahÈrÈja vicÈroti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kaÑsathÈlaÑ ÈkoÔitaÑ pacchÈ
anuravati anusandahati1, yathÈ mahÈrÈja ÈkoÔanÈ, evaÑ vitakko daÔÔhabbo.
YathÈ anuravanÈ2, evaÑ vicÈro daÔÔhabboti.
VicÈralakkhaÓapaÒho cuddasamo.
VicÈravaggo tatiyo.
ImasmiÑ vagge cuddasa paÒhÈ.

______________________________________________________________
1. AnusaddÈyati (Ka) 2. AnumajjanÈ (Ka)
4. NibbÈnavagga
1. PhassÈdivinibbhujanapaÒha
1. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena sakkÈ imesaÑ dhammÈnaÑ
ekatobhÈvagatÈnaÑ vinibbhujitvÈ vinibbhujitvÈ nÈnÈkaraÓaÑ paÒÒÈpetuÑ
‘ayaÑ phasso, ayaÑ vedanÈ, ayaÑ saÒÒÈ, ayaÑ cetanÈ, idaÑ viÒÒÈÓaÑ,
ayaÑ vitakko, ayaÑ vicÈro’ti”. Na sakkÈ mahÈrÈja imesaÑ dhammÈnaÑ
“ayaÑ phasso, ayaÑ vedanÈ, ayaÑ saÒÒÈ, ayaÑ cetanÈ, idaÑ viÒÒÈÓaÑ,
ayaÑ vitakko, ayaÑ vicÈro”ti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja raÒÒo s|do arasaÑ vÈ rasaÑ vÈ1
kareyya, so tattha dadhimpi pakkhipeyya, loÓampi pakkhipeyya, si~gi
verampi pakkhipeyya, jÊrakampi pakkhipeyya, maricampi pakkhipeyya,
aÒÒÈnipi pakÈrÈni pakkhipeyya, tamenaÑ rÈjÈ evaÑ vadeyya, “dadhissa me
rasaÑ Èhara, loÓassame rasaÑ Èhara, si~giverassa me rasaÑ Èhara, jÊrakassa
me rasaÑ Èhara, maricassa me rasaÑ Èhara, sabbesaÑ me pakkhittÈnaÑ
rasaÑ ÈharÈ”ti. SakkÈ nu kho mahÈrÈja tesaÑ rasÈnaÑ ekatobhÈvagatÈnaÑ
vinibbhujitvÈ vinibbhujitvÈ rasaÑ ÈharituÑ ambilattaÑ vÈ lavaÓattaÑ vÈ
tittakattaÑ vÈ kaÔukattaÑ vÈ kasÈyattaÑ vÈ madhurattaÑ vÈti. Na hi bhante
sakkÈ tesaÑ rasÈnaÑ ekatobhÈvagatÈnaÑ vinibbhujitvÈ vinibbhujitvÈ rasaÑ
ÈharituÑ ambilattaÑ vÈ lavaÓattaÑ vÈ tittakattaÑ vÈ kaÔukattaÑ vÈ
kasÈyattaÑ vÈ madhurattaÑ vÈ, api ca kho pana sakena sakena lakkhaÓena
upaÔÔhahantÊti. Evameva kho mahÈrÈja na sakkÈ imesaÑ dhammÈnaÑ
“ayaÑ phasso, ayaÑ vedanÈ, ayaÑ saÒÒÈ, ayaÑ cetanÈ, idaÑ viÒÒÈÓaÑ,
ayaÑ vitakko, ayaÑ vicÈro”ti, api ca kho pana sakena sakena lakkhaÓena
upaÔÔhahantÊti.
PhassÈdivinibbhujanapaÒho paÔhamo.
______________________________________________________________
1. Y|saÑ vÈ rasaÑ vÈ (SÊ, SyÈ, I)
2. NÈgasenapaÒha
2. Thero Èha “loÓaÑ mahÈrÈja cakkhuviÒÒeyyan”ti. Œma bhante
cakkhuviÒÒeyyanti. SuÔÔhu kho mahÈrÈja jÈnÈhÊti. KiÑ pana bhante
jivhÈviÒÒeyyanti. Œma mahÈrÈja jivhÈviÒÒeyyanti. KiÑ pana bhante sabbaÑ
loÓaÑ jivhÈya vijÈnÈtÊti. Œma mahÈrÈja sabbaÑ loÓaÑ jivhÈya vijÈnÈti.
Yadi bhante sabbaÑ loÓaÑ jivhÈya vijÈnÈti, kissa pana taÑ sakaÔehi
balÊbaddÈ1 Èharanti, nanu loÓameva Èharitabbanti. Na sakkÈ mahÈrÈja
loÓameva ÈharituÑ ekatobhÈvagatÈ ete dhammÈ gocaranÈnattagatÈ loÓaÑ
garubhÈvo cÈti. SakkÈ pana mahÈrÈja loÓaÑ tulÈya tulayitunti. Œma bhante
sakkÈti. Na sakkÈ mahÈrÈja loÓaÑ tulÈya tulayituÑ, garubhÈvo tulÈya
tuliyatÊti.
NÈgasenapaÒho dutiyo.
_____
3. PaÒcÈyatanakammanibbattapaÒha
3. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yÈnimÈni paÒcÈyatanÈni, kinnu tÈni
nÈnÈkammehi nibbattÈni, udÈhu ekena kammenÈ”ti. NÈnÈkammehi mahÈrÈja
nibbattÈni, na ekena kammenÈti.
OpammaÑ karohÊti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, ekasmiÑ khette
nÈnÈbÊjÈni vappeyyuÑ, tesaÑ nÈnÈbÊjÈnaÑ nÈnÈphalÈni nibbatteyyunti. Œma
bhante nibbatteyyunti. Evameva kho mahÈrÈja yÈni yÈni paÒcÈyatanÈni, tÈni
tÈni nÈnÈkammehi nibbattÈni, na ekena kammenÈti.
PaÒcÈyatanakammanibbattapaÒho tatiyo.
______________________________________________________________
1. BalibaddÈ (SÊ, I)
2. MilindapaÒha 67
4. KammanÈnÈkaraÓapaÒha
4. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena kena kÈraÓena manussÈ na sabbe samakÈ,
aÒÒe appÈyukÈ, aÒÒe dÊghÈyukÈ, aÒÒe bahvÈbÈdhÈ aÒÒe appÈbÈdhÈ, aÒÒe
dubbaÓÓÈ, aÒÒe vaÓÓavanto, aÒÒe appesakkhÈ, aÒÒe mahesakkhÈ, aÒÒe
appabhogÈ, aÒÒe mahÈbhogÈ, aÒÒe nÊcakulÊnÈ, aÒÒe mahÈkulÊnÈ, aÒÒe
duppaÒÒÈ, aÒÒe paÒÒavanto”ti.
Thero Èha “kissa pana mahÈrÈja rukkhÈ na sabbe samakÈ, aÒÒe ambilÈ,
aÒÒe lavaÓÈ, aÒÒe tittakÈ, aÒÒe kaÔukÈ, aÒÒe kasÈvÈ, aÒÒe madhurÈ”ti.
MaÒÒÈmi bhante bÊjÈnaÑ nÈnÈkaraÓenÈti. Evameva kho mahÈrÈja
kammÈnaÑ nÈnÈkaraÓena manussÈ na sabbe samakÈ, aÒÒe appÈyukÈ, aÒÒe
dÊghÈyukÈ, aÒÒe bahvÈbÈdhÈ, aÒÒe appÈbÈdhÈ, aÒÒe dubbaÓÓÈ, aÒÒe
vaÓÓavanto, aÒÒe appesakkhÈ, aÒÒe mahesakkhÈ, aÒÒe appabhogÈ, aÒÒe
mahÈbhogÈ, aÒÒe nÊcakulÊnÈ, aÒÒe mahÈkulÊnÈ, aÒÒe duppaÒÒÈ, aÒÒe
paÒÒavanto, bhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ–“kammassakÈ mÈÓava
sattÈ kammadÈyÈdÈ kammayonÊ kammabandh| kammappaÔisaraÓÈ,
kammaÑ satte vibhajati yadidaÑ hÊnappaÓÊtatÈyÈ”ti *.
KammanÈnÈkaraÓapaÒho catuttho.
_____
5. VÈyÈmakaraÓapaÒha
5. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena tumhe bhaÓatha ‘kinti imaÑ dukkhaÑ
nirujjheyya, aÒÒaÒca dukkhaÑ nuppajjeyyÈ’ti”. EtadatthÈ mahÈrÈja
amhÈkaÑ pabbajjÈti. KiÑ paÔikacceva vÈyamitena, nanu sampatte kÈle
vÈyamitabbanti. Thero Èha “sampatte kÈle mahÈrÈja vÈyÈmo akiccakaro
bhavati, paÔikacceva vÈyÈmo kiccakaro bhavatÊ”ti.
OpammaÑ karohÊti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, yadÈ tvaÑ pipÈsito
bhaveyyÈsi, tadÈ tvaÑ udapÈnaÑ khaÓÈpeyyÈsi, taÄÈkaÑ khaÓÈpeyyÈsi
“pÈnÊyaÑ pivissÈmÊ”ti. Na hi bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja sampatte
______________________________________________________________
* Ma 3. 244 piÔÔhe.
kÈle vÈyÈmo akiccakaro bhavati, paÔikacceva vÈyÈmo kiccakaro bhavatÊti.

Bhiyyo opammaÑ karohÊti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, yadÈ tvaÑ
bubhukkhito bhaveyyÈsi, tadÈ tvaÑ khettaÑ kasÈpeyyÈsi, sÈliÑ ropÈpeyyÈsi,
dhaÒÒaÑ atiharÈpeyyÈsi “bhattaÑ bhuÒjissÈmÊ”ti. Na hi bhanteti. Evameva
kho mahÈrÈja sampatte kÈle vÈyÈmo akiccakaro bhavati, paÔikacceva
vÈyÈmo kiccakaro bhavatÊti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, yadÈ te
sa~gÈmo paccupaÔÔhito bhaveyya, tadÈ tvaÑ parikhaÑ khaÓÈpeyyÈsi,
pÈkÈraÑ kÈrÈpeyyÈsi, gopuraÑ kÈrÈpeyyÈsi, aÔÔÈlakaÑ kÈrÈpeyyÈsi,
dhaÒÒaÑ atiharÈpeyyÈsi, tadÈ tvaÑ hatthismiÑ sikkheyyÈsi, assasmiÑ
sikkheyyÈsi, rathasmiÑ sikkheyyÈsi, dhanusmiÑ sikkheyyÈsi, tharusmiÑ
sikkheyyÈsÊti. Na hi bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja sampatte kÈle vÈyÈmo
akiccakaro bhavati, paÔikacceva vÈyÈmo kiccakaro bhavati, bhÈsitampetaÑ
mahÈrÈja BhagavatÈ–
“PaÔikacceva taÑ kayirÈ, yaÑ jaÒÒÈ hitamattano.
Na sÈkaÔikacintÈya, mantÈ dhÊro parakkame.
Yatha sÈkaÔiko maÔÔhaÑ1, samaÑ hitvÈ mahÈpathaÑ.
VisamaÑ maggamÈruyha, akkhacchinnova jhÈyati.
EvaÑ dhammÈ apakkamma, adhammamanuvattiya.
Mando maccu mukhaÑ patto, akkhacchinnova jhÈyatÊ”ti2.
VÈyÈmakaraÓapaÒho paÒcamo.
_____
6. Nerayikaggi-uÓhabhÈvapaÒha
6. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena tumhe bhaÓatha ‘pÈkatika-aggito
nerayiko aggi mahÈbhitÈpataro hoti, khuddakopi
______________________________________________________________
1. NÈma (SÊ, I, Ka) SaÑ 1. 56 piÔÔhe passitabbaÑ. 2. SocatÊti (sabbattha)
2. MilindapaÒha 69
pÈsÈÓo pÈkatike aggimhi pakkhitto divasampi paccamÈno1 na vilayaÑ

gacchati, k|ÔÈgÈramattopi pÈsÈÓo nerayikaggimhi pakkhitto khaÓena
vilayaÑ gacchatÊ’ti”, etaÑ vacanaÑ na saddahÈmi, evaÒca pana vadetha “ye
ca tattha uppannÈ sattÈ, te anekÈnipi vassasahassÈni niraye paccamÈnÈ na
vilayaÑ gacchantÊti, tampi vacanaÑ na saddahÈmÊti.
Thero Èha “taÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, yÈ tÈ santi makariniyopi
susumÈriniyopi kacchapiniyopi moriniyopi kapotiniyopi, kinnu tÈ
kakkhaÄÈni pÈsÈÓÈni sakkharÈyo ca khÈdantÊ”ti. Œma bhante khÈdantÊti. KiÑ
pana tÈni tÈsaÑ kucchiyaÑ koÔÔhabbhantaragatÈni vilayaÑ gacchantÊti. Œma
bhante vilayaÑ gacchantÊti. Yo pana tÈsaÑ kucchiyaÑ gabbho, sopi vilayaÑ
gacchatÊti. Na hi bhanteti. Kena kÈraÓenÈti. MaÒÒÈmi bhante
kammÈdhikatena na vilayaÑ gacchatÊti. Evameva kho mahÈrÈja
kammÈdhikatena nerayikÈ sattÈ anekÈnipi vassasahassÈni niraye
paccamÈnÈna vilayaÑ gacchanti. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ–
*“so na tÈva kÈlaÑ karoti, yÈva na taÑ pÈpakammaÑ byantÊhotÊ”ti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, yÈ tÈ santi
sÊhiniyopi byagghiniyopi dÊpiniyopi kukkuriniyopi. Kinnu tÈ kakkhaÄÈni
aÔÔhikÈni maÑsÈni khÈdantÊti, Èma bhante khÈdantÊti. KiÑ pana tÈni tÈsaÑ
kucchiyaÑ koÔÔhabbhantaragatÈni vilayaÑ gacchantÊti. Œma bhante vilayaÑ
gacchantÊti. Yo pana tÈsaÑ kucchiyaÑ gabbho, sopi vilayaÑ gacchatÊti. Na
hi bhanteti. Kena kÈraÓenÈti. MaÒÒÈmi bhante kammÈdhikatena na vilayaÑ
gacchatÊti. Evameva kho mahÈrÈja kammÈdhikatena nerayikÈ sattÈ anekÈnipi
vassasahassÈni niraye paccamÈnÈ na vilayaÑ gacchantÊti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja yÈ tÈ santi
yonakasukhumÈliniyopi khattiyasukhumÈliniyopi brÈhmaÓasukhumÈliniyopi
gahapatisukhumÈliniyopi. Kinnu tÈ kakkhaÄÈni khajjakÈni maÑsÈni
khÈdantÊti. Œma bhante khÈdantÊti. KiÑ pana tÈni tÈsaÑ kucchiyaÑ
koÔÔhabbhantaragatÈni vilayaÑ gacchantÊti. Œma bhante vilayaÑ gacchantÊti.
______________________________________________________________
1. DhamÈmÈno (SÊ, I) * Ma 3. 221; AÑ 1. 140 piÔÔhesu.
Yo pana tÈsaÑ kucchiyaÑ gabbho sopi vilayaÑ gacchatÊti. Na hi bhanteti.

Kena kÈraÓenÈti. MaÒÒÈmi bhante kammÈdhikatena na vilayaÑ gacchatÊti.
Evameva kho mahÈrÈja kammÈdhikatena nerayikÈ sattÈ anekÈnipi
vassasahassÈni niraye paccamÈnÈ na vilayaÑ gacchanti. BhÈsitampetaÑ
mahÈrÈja BhagavatÈ–* “so na tÈva kÈlaÑ karoti, yÈva na taÑ
pÈpakammaÑ byantÊhotÊ”ti.
Nerayikaggi-uÓhabhÈvapaÒho chaÔÔho.
_____
7. PathavisandhÈrakapaÒha
7. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena tumhe bhaÓatha ‘ayaÑ mahÈpathavÊ
udake patiÔÔhitÈ, udakaÑ vÈte patiÔÔhitaÑ, vÈto ÈkÈse patiÔÔhito’ti, etampi
vacanaÑ na saddahÈmÊ”ti. Thero dhammakarakena1 udakaÑ gahetvÈ
rÈjÈnaÑ MilindaÑ saÒÒÈpesi “yathÈ mahÈrÈja imaÑ udakaÑ vÈtena
ÈdhÈritaÑ, evaÑ tampi udakaÑ vÈtena ÈdhÈritan”ti.
PathavisandhÈrakapaÒho sattamo.
_____
8. NirodhanibbÈnapaÒha
8. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena nirodho nibbÈnan”ti. Œma mahÈrÈja
nirodho nibbÈnanti. KathaÑ bhante NÈgasena nirodho nibbÈnanti. Sabbe
bÈlaputhujjanÈ kho mahÈrÈja ajjhattikabÈhire Èyatane abhinandanti
abhivadanti ajjhosÈya tiÔÔhanti, te tena sotena vuyhanti, na parimuccanti
jÈtiyÈ jarÈya maraÓena sokena paridevena dukkhehi domanassehi upÈyÈsehi
na parimuccanti dukkhasmÈti vadÈmi. SutavÈ ca kho mahÈrÈja ariyasÈvako
ajjhattikabÈhire
______________________________________________________________
* Ma 3. 221; AÑ 1. 140 piÔÔhesu. 1. DhammakaraÓena (Ka)
2. MilindapaÒha 71
Èyatane nÈbhinandati nÈbhivadati nÈjjhosÈya tiÔÔhati, tassa taÑ

anabhinandato anabhivadato anajjhosÈya tiÔÔhato taÓhÈ nirujjhati,
taÓhÈnirodhÈ upÈdÈnanirodho, upÈdÈnanirodhÈ bhavanirodho, bhavanirodhÈ
jÈtinirodho, jÈtinirodhÈ jarÈmaraÓaÑ sokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsÈ
nirujjhanti, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti, evaÑ
kho mahÈrÈja nirodho nibbÈnanti.
NirodhanibbÈnapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. NibbÈnalabhanapaÒha
9. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena sabbeva labhanti nibbÈnan”ti. Na kho

mahÈrÈja sabbeva labhanti nibbÈnaÑ, api ca kho mahÈrÈja yo sammÈ
paÔipanno abhiÒÒeyye dhamme abhijÈnÈti, pariÒÒeyye dhamme parijÈnÈti,
pahÈtabbe dhamme pajahati, bhÈvetabbe dhamme bhÈveti, sacchikÈtabbe
dhamme sacchikaroti, so labhati nibbÈnanti.
NibbÈnalabhanapaÒho navamo.
_____
10. NibbÈnasukhajÈnanapaÒha
10. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yo na labhati nibbÈnaÑ, jÈnÈti so

“sukhaÑ nibbÈnan”ti. Œma mahÈrÈja yo na labhati nibbÈnaÑ, jÈnÈti so
“sukhaÑ nibbÈnan”ti. KathaÑ bhante NÈgasena alabhanto jÈnÈti “sukhaÑ
nibbÈnan”ti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, yesaÑ nacchinnÈ
hatthapÈdÈ, jÈneyyuÑ te mahÈrÈja “dukkhaÑ hatthapÈdacchedanan”ti. Œma

bhante jÈneyyunti. KathaÑ jÈnÈyyunti. AÒÒesaÑ bhante
chinnahatthapÈdÈnaÑ paridevitasaddaÑ sutvÈ jÈnanti “dukkhaÑ
hatthapÈdacchedanan”ti. Evameva kho mahÈrÈja yesaÑ diÔÔhaÑ nibbÈnaÑ,
tesaÑ saddaÑ sutvÈ jÈnÈti “sukhaÑ nibbÈnan”ti.
NibbÈnasukhajÈnanapaÒho dasamo.
NibbÈnavaggo catuttho.
ImasmiÑ vagge dasa paÒhÈ.

5. Buddhavagga
1. Buddhassa atthinatthibhÈvapaÒha
1. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena Buddho tayÈ diÔÔho”ti. Na hi mahÈrÈjÈti.

Atha te Ècariyehi Buddho diÔÔhoti. Na hi mahÈrÈjÈti. Tena hi bhante
NÈgasena natthi Buddhoti. KiÑ pana mahÈrÈja Himavati hÈ nadÊ tayÈ
diÔÔhÈti. Na hi bhanteti. Atha te pitarÈ hÈ nadÊ diÔÔhÈti. Na hi bhanteti. Tena
hi mahÈrÈja natthi hÈ nadÊti. Atthi bhante kiÒcÈpi mayÈ hÈ nadÊ na diÔÔhÈ,
pitarÈpi me hÈ nadÊ na diÔÔhÈ, api ca atthi hÈ nadÊti. Evameva kho
mahÈrÈja kiÒcÈpi mayÈ BhagavÈ na diÔÔho, Ècariyehipi me BhagavÈ na
diÔÔho, api ca atthi BhagavÈti.
Buddhassa atthinatthibhÈvapaÒho paÔhamo.

_____
2. Buddhassa anuttarabhÈvapaÒha
2. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena Buddho anuttaro”ti. Œma mahÈrÈja

BhagavÈ anuttaroti. KathaÑ bhante NÈgasena adiÔÔhapubbaÑ jÈnÈsi
“Buddho anuttaro”ti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, yehi adiÔÔhapubbo
mahÈsamuddo, jÈneyyuÑ te mahÈrÈja mahanto kho mahÈsamuddo gambhÊro
appameyyo duppariyogÈho, yatthimÈ paÒca mahÈnadiyo satataÑ samitaÑ
appenti, seyyathÊdaÑ, Ga~gÈ YamunÈ AciravatÊ Sarabh| MahÊ, neva tassa
|nattaÑ vÈ p|rattaÑ vÈ paÒÒÈyatÊti. Œma bhante jÈneyyunti. Evameva kho
mahÈrÈja sÈvake mahante parinibbute passitvÈ jÈnÈmi “BhagavÈ anuttaro”ti.
Buddhassa anuttarabhÈvapaÒho dutiyo.

3. Buddhassa anuttarabhÈvajÈnanapaÒha
3. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena sakkÈ jÈnituÑ “Buddho anuttaro”ti. Œma
mahÈrÈja sakkÈ jÈnituÑ “BhagavÈ anuttaro”ti. KathaÑ bhante NÈgasena
sakkÈ jÈnituÑ “Buddho anuttaro”ti. Bh|tapubbaÑ mahÈrÈja Tissatthero
nÈma lekhÈcariyo ahosi, bah|ni vassÈni abbhatÊtÈni kÈla~katassa kathaÑ so
ÒÈyatÊti. Lekhena bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja yo dhammaÑ passati, so
BhagavantaÑ passati, dhammo hi mahÈrÈja BhagavatÈ desitoti.
Buddhassa anuttarabhÈvajÈnanapaÒho tatiyo.

_____
4. DhammadiÔÔhapaÒha
4. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena dhammo tayÈ diÔÔho”ti. BuddhanettiyÈ
kho mahÈrÈja BuddhapaÒÒattiyÈ yÈvajÊvaÑ sÈvakehi vattitabbanti.
DhammadiÔÔhapaÒho catuttho.
_____
5. Asa~kamanapaÔisandahanapaÒha
5. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena na ca sa~kamati paÔisandahati cÈ”ti. Œma
mahÈrÈja na ca sa~kamati paÔisandahati cÈti. KathaÑ bhante NÈgasena na ca
sa~kamati paÔisandahati ca, opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kocideva
puriso padÊpato padÊpaÑ padÊpeyya, kinnu kho so mahÈrÈja padÊpo
padÊpamhÈ sa~kantoti. Na hi bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja na ca
sa~kamati paÔisandahati cÈti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. AbhijÈnÈsi nu tvaÑ mahÈrÈja daharako
santo silokÈcariyassa santike kiÒci silokaÑ gahitanti. Œma
2. MilindapaÒha 75
bhanteti. KiÑ nu kho mahÈrÈja so siloko ÈcariyamhÈ sa~kantoti. Na hi

bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja na ca sa~kamati paÔisandahati cÈti.
Asa~kamanapaÔisandahanapaÒho paÒcamo.
_____
6. Vedag|paÒha
6. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena vedag| upalabbhatÊ”ti. Thero Èha

“paramatthena kho mahÈrÈja vedag| nupalabbhatÊti.
Vedag|paÒho chaÔÔho.
_____
7. AÒÒakÈyasa~kamanapaÒha
7. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena atthi koci satto, yo imamhÈ kÈyÈ aÒÒaÑ
kÈyaÑ sa~kamatÊ”ti. Na hi mahÈrÈjÈti. Yadi bhante NÈgasena imamhÈ kÈyÈ
aÒÒaÑ kÈyaÑ sa~kamanto natthi, nanu mutto bhavissati pÈpakehi
kammehÊti. Œma mahÈrÈja, yadi na paÔisandaheyya, mutto bhavissati
pÈpakehi kammehÊti, yasmÈ ca kho mahÈrÈja paÔisandahati, tasmÈ na
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kocideva puriso aÒÒatarassa

purisassa ambaÑ avahareyya, kiÑ so daÓÉappatto bhaveyyÈti. Œma bhante
daÓÉappatto bhaveyyÈti. Na kho so mahÈrÈja tÈni ambÈni avahari, yÈni tena
ropitÈni, kasmÈ daÓÉappatto bhaveyyÈti. TÈni bhante ambÈni nissÈya jÈtÈni,
tasmÈ daÓÉappatto bhaveyyÈti. Evameva kho mahÈrÈja iminÈ nÈmar|pena
kammaÑ karoti sobhanaÑ vÈ
asobhanaÑ vÈ, tena kammena aÒÒaÑ nÈmar|paÑ paÔisandahati, tasmÈ na

AÒÒakÈyasa~kamanapaÒho sattamo.
_____
8. Kammaphala-atthibhÈvapaÒha
8. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena iminÈ nÈmar|pena kammaÑ kataÑ
kusalaÑ vÈ akusalaÑ vÈ, kuhiÑ tÈni kammÈni tiÔÔhantÊ”ti. AnubandheyyuÑ
kho mahÈrÈja tÈni kammÈni chÈyÈva anapÈyinÊti1. SakkÈ pana bhante tÈni
kammÈni dassetuÑ “idha vÈ idha vÈ tÈni kammÈni tiÔÔhantÊ”ti. Na sakkÈ
mahÈrÈja tÈni kammÈni dassetuÑ “idha vÈ idha vÈ tÈni kammÈni tiÔÔhantÊ”ti.
OpammaÑ karohÊti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, yÈnimÈni rukkhÈni
anibbattaphalÈni, sakkÈ tesaÑ phalÈni dassetuÑ “idha vÈ idha vÈ tÈni
phalÈni tiÔÔhantÊ”ti. Na hi bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja abbocchinnÈya
santatiyÈ na sakkÈ tÈni kammÈni dassetuÑ “idha vÈ idha vÈ tÈni kammÈni
tiÔÔhantÊ”ti.
Kammaphala-atthibhÈvapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. UppajjatijÈnanapaÒha
9. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yo uppajjati, jÈnÈti so “uppajjissÈmÊ”ti.
Œma mahÈrÈja yo uppajjati jÈnÈti so “uppajjissÈmÊ”ti. OpammaÑ karohÊti.
YathÈ mahÈrÈja kassako gahapatiko bÊjÈni pathaviyaÑ nikkhipitvÈ sammÈ
deve vassante jÈnÈti
______________________________________________________________
1. AnupÈyinÊti (Ka)
2. MilindapaÒha 77
“dhaÒÒaÑ nibbattissatÊ”ti. Œma bhante jÈneyyÈti. Evameva kho mahÈrÈja yo

uppajjati, jÈnÈti so “uppajjissÈmÊ”ti.
UppajjatijÈnanapaÒho navamo.
_____
10. BuddhanidassanapaÒha
10. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena Buddho atthÊ”ti. Œma mahÈrÈja BhagavÈ
atthÊti. SakkÈ pana bhante NÈgasena Buddho nidassetuÑ “idha vÈ idha vÈ”ti.
Parinibbuto mahÈrÈja BhagavÈ anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ, na sakkÈ
BhagavÈ nidassetuÑ “idha vÈ idha vÈ”ti.
OpammaÑ karohÊti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, mahato

aggikkhandhassa jalamÈnassa yÈ acci attha~gatÈ, sakkÈ sÈ acci dassetuÑ
“idha vÈ idha vÈ”ti. Na hi bhante, niruddhÈ sÈ acci appaÒÒattiÑ gatÈti.
Evameva kho mahÈrÈja BhagavÈ anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbuto
attha~gato, na sakkÈ BhagavÈ nidassetuÑ “idha vÈ idha vÈ”ti,
dhammakÈyena pana kho mahÈrÈja sakkÈ BhagavÈ nidassetuÑ, dhammo hi
mahÈrÈja BhagavatÈ desitoti.
BuddhanidassanapaÒho dasamo.
Buddhavaggo paÒcamo.

6. Sativagga
1. KÈyapiyÈyanapaÒha
1. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena piyo pabbajitÈnaÑ kÈyo”ti. Na kho
mahÈrÈja piyo pabbajitÈnaÑ kÈyoti. Atha kissa nu kho bhante kelÈyatha
mamÈyathÈti. KiÑ pana te mahÈrÈja kadÈci karahaci sa~gÈmagatassa
kaÓÉappahÈro hotÊti. Œma bhante hotÊti. Kinnu kho mahÈrÈja so vaÓo
Èlepena ca ÈlimpÊyati telena ca makkhÊyati sukhumena ca coÄapaÔÔena
paliveÔhÊyatÊti. Œma bhante Èlepena ca ÈlimpÊyati telena ca makkhÊyati
sukhumena ca coÄapaÔÔena paliveÔhÊyatÊti. Kinnu kho mahÈrÈja piyo te vaÓo,
tena Èlepena ca ÈlimpÊyati telena ca makkhÊyati sukhumena ca coÄapaÔÔena
paliveÔhÊyatÊti. Na me bhante piyo vaÓo, api ca maÑsassa ruhanatthÈya
Èlepena ca ÈlimpÊyati telena ca makkhÊyati sukhumena ca coÄapaÔÔena
paliveÔhÊyatÊti. Evameva kho mahÈrÈja appiyo pabbajitÈnaÑ kÈyo, atha ca
pabbajitÈ anajjhositÈ kÈyaÑ pariharanti brahmacariyÈnuggahÈya, api ca kho
mahÈrÈja vaÓ|pamo kÈyo vutto BhagavatÈ, tena pabbajitÈ vaÓamiva kÈyaÑ
pariharanti anajjhositÈ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ–
* “AllacammappaÔicchanno, navadvÈro mahÈvaÓo.
Samantato paggharati, asucip|tigandhiyo”ti.
KÈyapiyÈyanapaÒho paÔhamo.
_____
2. SabbaÒÒ|bhÈvapaÒha
2. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena Buddho sabbaÒÒ| sabbadassÈvÊ”ti. Œma
mahÈrÈja BhagavÈ sabbaÒÒ| sabbadassÈvÊti. Atha kissa nu kho bhante
NÈgasena sÈvakÈnaÑ anupubbena sikkhÈpadaÑ paÒÒapesÊti. Atthi pana
______________________________________________________________
* Visuddhi 1. 190 piÔÔhepi.
2. MilindapaÒha 79
te mahÈrÈja koci vejjo, yo imissaÑ pathaviyaÑ sabbabhesajjÈni jÈnÈtÊti.

Œma bhante atthÊti. Kinnu kho mahÈrÈja so vejjo gilÈnakaÑ sampatte kÈle
bhesajjaÑ pÈyeti, udÈhu asampatte kÈleti. Sampatte kÈle bhante gilÈnakaÑ
bhesajjaÑ pÈyeti, no asampatte kÈleti. Evameva kho mahÈrÈja BhagavÈ
sabbaÒÒ| sabbadassÈvÊ na asampatte kÈle sÈvakÈnaÑ sikkhÈpadaÑ
paÒÒÈpeti, sampatte kÈle sÈvakÈnaÑ sikkhÈpadaÑ paÒÒÈpeti yÈvajÊvaÑ
anatikkamanÊyanti.
SabbaÒÒ|bhÈvapaÒho dutiyo.
_____
3. MahÈpurisalakkhaÓapaÒha
3. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena Buddho dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓehi
samannÈgato asÊtiyÈ ca anubyaÒjanehi pariraÒjito suvaÓÓavaÓÓo
kaÒcanasannibhattaco byÈmappabho”ti. Œma mahÈrÈja BhagavÈ
dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓehi samannÈgato asÊtiyÈ ca anubyaÒjanehi
pariraÒjito suvaÓÓavaÓÓo kaÒcanasannibhattaco byÈmappabhoti.
KiÑ panassa bhante mÈtÈpitaropi dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓehi
samannÈgatÈ asÊtiyÈ ca anubyaÒjanehi pariraÒjitÈ suvaÓÓavaÓÓÈ
kaÒcanasannibhattacÈ byÈmappabhÈti. No cassa mahÈrÈja mÈtÈpitaro
dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓehi samannÈgatÈ asÊtiyÈ ca anubyaÒjanehi
pariraÒjitÈ suvaÓÓavaÓÓÈ kaÒcanasannibhattacÈ byÈmappabhÈti.
EvaÑ sante kho bhante NÈgasena na uppajjati Buddho
pariraÒjito suvaÓÓavaÓÓo kaÒcanasannibhattaco byÈmappabhoti, api ca
mÈtusadiso vÈ putto hoti mÈtupakkho vÈ, pitusadiso vÈ putto hoti
pitupakkho vÈti. Thero Èha “atthi pana mahÈrÈja kiÒci padumaÑ
satapattan”ti. Œma bhante atthÊti. Tassa pana kuhiÑ sambhavoti. Kaddame
jÈyati udake ÈsÊyatÊti. Kinnu kho mahÈrÈja padumaÑ kaddamena sadisaÑ
vaÓÓena vÈ gandhena vÈ rasena vÈti. Na hi bhanteti. Atha udakena
vÈ gandhena vÈ rasena vÈti. Na hi bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja BhagavÈ

pariraÒjito suvaÓÓavaÓÓo kaÒcanasannibhattaco byÈmappabho, no cassa
mÈtÈpitaro dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓehi samannÈgatÈ asÊtiyÈ ca
anubyaÒjanehi pariraÒjitÈ suvaÓÓavaÓÓÈ kaÒcanasannibhattacÈ
byÈmappabhÈti.
MahÈpurisalakkhaÓapaÒho tatiyo.
_____
4. Bhagavato brahmacÈripaÒha
4. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena Buddho brahmacÈrÊ”ti. Œma mahÈrÈja
BhagavÈ brahmacÈrÊti. Tena hi bhante NÈgasena Buddho brahmuno sissoti.
Atthi pana te mahÈrÈja hatthipÈmokkhoti. Atthi bhanteti. Kinnu kho
mahÈrÈja so hatthÊ kadÈci karahaci koÒcanÈdaÑ nadatÊti. Œma bhante
nadatÊti. Tena hi mahÈrÈja so hatthÊ koÒcasakuÓassa sissoti. Na hi bhanteti.
KiÑ pana mahÈrÈja brahmÈ sabuddhiko abuddhikoti. Sabuddhiko bhanteti.
Tena hi mahÈrÈja brahmÈ Bhagavato sissoti.
Bhagavato brahmacÈripaÒho catuttho.

_____
5. Bhagavato upasampadÈpaÒha
5. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena upasampadÈ sundarÈ”ti. Œma mahÈrÈja
upasampadÈ sundarÈti. Atthi pana bhante Buddhassa upasampadÈ, udÈhu
natthÊti. Upasampanno kho mahÈrÈja BhagavÈ Bodhirukkham|le saha
sabbaÒÒutaÒÈÓena, natthi Bhagavato upasampadÈ aÒÒehi dinnÈ, yathÈ
sÈvakÈnaÑ mahÈrÈja BhagavÈ sikkhÈpadaÑ paÒÒapeti yÈvajÊvaÑ
anatikkamanÊyanti.
Bhagavato upasampadÈpaÒho paÒcamo.

2. MilindapaÒha 81
6. AssubhesajjÈbhesajjapaÒha
6. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yo ca mÈtari matÈya rodati, yo ca
dhammapemena rodati, ubhinnaÑ tesaÑ rodantÈnaÑ kassa assu bhesajjaÑ,
kassa na bhesajjan”ti. Ekassa kho mahÈrÈja assu rÈgadosamohehi samalaÑ
uÓhaÑ, ekassa pÊtisomanassena vimalaÑ sÊtalaÑ, yaÑ kho mahÈrÈja sÊtalaÑ,
taÑ bhesajjaÑ, yaÑ uÓhaÑ, taÑ na bhesajjanti.
AssubhesajjÈbhesajjapaÒho chaÔÔho.
_____
7. SarÈgavÊtarÈganÈnÈkaraÓapaÒha
7. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena kiÑ nÈnÈkaraÓaÑ sarÈgassa ca
vÊtarÈgassa cÈ”ti. Eko kho mahÈrÈja ajjhosito, eko anajjhositoti. KiÑ etaÑ
bhante ajjhosito anajjhosito nÈmÈti, eko kho mahÈrÈja atthiko, eko
anatthikoti. PassÈmahaÑ bhante evar|paÑ yo ca sarÈgo, yo ca vÊtarÈgo,
sabbopeso sobhanaÑ yeva icchati khÈdanÊyaÑ vÈ bhojanÊyaÑ vÈ, na koci
pÈpakaÑ icchatÊti. AvÊtarÈgo kho mahÈrÈja rasapaÔisaÑvedÊ ca
rasarÈgapaÔisaÑvedÊ ca bhojanaÑ bhuÒjati, vÊtarÈgo pana rasapaÔisaÑvedÊ
bhojanaÑ bhuÒjati, no ca kho rasarÈgapaÔisaÑvedÊti.
SarÈgavÊtarÈganÈnÈkaraÓapaÒho sattamo.
_____
8. PaÒÒÈpatiÔÔhÈnapaÒha
8. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena paÒÒÈ kuhiÑ paÔivasatÊ”ti. Na katthaci
mahÈrÈjÈti. Tena hi bhante NÈgasena natthi paÒÒÈti. VÈto mahÈrÈja kuhiÑ
paÔivasatÊti. Na katthaci bhanteti. Tena hi mahÈrÈja natthi vÈtoti.
PaÒÒÈpatiÔÔhÈnapaÒho aÔÔhamo.
9. SaÑsÈrapaÒha
9. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yaÑ panetaÑ br|si ‘saÑsÈro’ti, katamo

so saÑsÈro”ti. Idha mahÈrÈja jÈto idheva marati, idha mato aÒÒatra
uppajjati, tahiÑ jÈto tahiÑ yeva marati, tahiÑ mato aÒÒatra uppajjati, evaÑ
kho mahÈrÈja saÑsÈro hotÊti.
OpammaÑ karohÊti, yathÈ mahÈrÈja kocideva puriso pakkaÑ ambaÑ

khÈditvÈ aÔÔhiÑ ropeyya, tato mahanto ambarukkho nibbattitvÈ phalÈni
dadeyya, atha so puriso tatopi pakkaÑ ambaÑ khÈditvÈ aÔÔhiÑ ropeyya,
tatopi mahanto ambarukkho nibbattitvÈ phalÈni dadeyya, evametesaÑ
rukkhÈnaÑ koÔi na paÒÒÈyati, evameva kho mahÈrÈja idha jÈto idheva
marati, idha mato aÒÒatra uppajjati, tahiÑ jÈto tahiÑ yeva marati, tahiÑ
mato aÒÒatra uppajjati, evaÑ kho mahÈrÈja saÑsÈro hotÊti.
SaÑsÈrapaÒho navamo.
_____
10. CirakatasaraÓapaÒha
10. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena kena atÊtaÑ cirakataÑ saratÊ”ti. SatiyÈ
mahÈrÈjÈti. Nanu bhante NÈgasena cittena sarati no satiyÈti. AbhijÈnÈsi nu
tvaÑ mahÈrÈja kiÒcideva karaÓÊyaÑ katvÈ pamuÔÔhanti. Œma bhanteti.
Kinnu kho tvaÑ mahÈrÈja tasmiÑ samaye acittako ahosÊti. Na hi bhante,
sati tasmiÑ samaye nÈhosÊti. Atha kasmÈ tvaÑ mahÈrÈja evamÈha “cittena
sarati, no satiyÈ”ti.
CirakatasaraÓapaÒho dasamo.
2. MilindapaÒha 83
11. AbhijÈnantasatipaÒha
11. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena sabbÈ sati abhijÈnantÊ uppajjati, udÈhu
kaÔumikÈva satÊ”ti. AbhijÈnantÊpi mahÈrÈja kaÔumikÈpi satÊti. EvaÒhi kho
bhante NÈgasena sabbÈ sati abhijÈnantÊ, natthi kaÔumikÈ satÊti. Yadi natthi
mahÈrÈja kaÔumikÈ sati, natthi kiÒci sippikÈnaÑ kammÈyatanehi vÈ
sippÈyatanehi vÈ vijjÈÔÔhÈnehi vÈ karaÓÊyaÑ, niratthakÈ ÈcariyÈ, yasmÈ ca
kho mahÈrÈja atthi kaÔumikÈ sati, tasmÈ atthi kammÈyatanehi vÈ
sippÈyatanehi vÈ vijjÈÔÔhÈnehi vÈ karaÓÊyaÑ, attho ca ÈcariyehÊti.
AbhijÈnantasatipaÒho ekÈdasamo.
Sativaggo chaÔÔho.
ImasmiÑ vagge ekÈdasa paÒhÈ.

7. Ar|padhammavavatthÈnavagga
1. Sati-uppajjanapaÒha
1. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena katihÈkÈrehi sati uppajjatÊ”ti.
SattarasahÈkÈrehi mahÈrÈja sati uppajjatÊti. Katamehi sattarasahÈkÈrehÊti.
AbhijÈnatopi mahÈrÈja sati uppajjati, kaÔumikÈyapi sati uppajjati,
oÄÈrikaviÒÒÈÓatopi sati uppajjati, hitaviÒÒÈÓatopi sati uppajjati,
ahitaviÒÒÈÓatopi sati uppajjati, sabhÈganimittatopi sati uppajjati,
visabhÈganimittatopi sati uppajjati, kathÈbhiÒÒÈÓatopi sati uppajjati,
lakkhaÓatopi sati uppajjati, sÈraÓatopi sati uppajjati, muddÈtopi sati
uppajjati, gaÓanÈtopi sati uppajjati, dhÈraÓatopi sati uppajjati, bhÈvanatopi
sati uppajjati, potthakanibandhanatopi sati uppajjati, upanikkhepatopi sati
uppajjati, anubh|tatopi sati uppajjatÊti.
KathaÑ abhijÈnato sati uppajjati, yathÈ mahÈrÈja ÈyasmÈ ca Œnando
KhujjuttarÈ ca upÈsikÈ, ye vÈ pana aÒÒepi keci jÈtissarÈ jÈtiÑ saranti, evaÑ
abhijÈnato sati uppajjati.
KathaÑ kaÔumikÈya sati uppajjati, yo pakatiyÈ muÔÔhassatiko, pare ca
taÑ sarÈpanatthaÑ nibandhanti, evaÑ kaÔumikÈya sati uppajjati.
KathaÑ oÄÈrikaviÒÒÈÓato sati uppajjati, yadÈ rajje vÈ abhisitto hoti,
sotÈpattiphalaÑ vÈ patto hoti, evaÑ oÄÈrikaviÒÒÈÓato sati uppajjati.
KathaÑ hitaviÒÒÈÓato sati uppajjati, yamhi sukhÈpito, “amukasmiÑ
evaÑ sukhÈpito”ti sarati, evaÑ hitaviÒÒÈÓato sati uppajjati.
KathaÑ ahitaviÒÒÈÓato sati uppajjati, yamhi dukkhÈ pito, “amukasmiÑ
evaÑ dukkhÈpito”ti sarati, evaÑ ahitaviÒÒÈÓato sati uppajjati.
KathaÑ sabhÈganimittato sati uppajjati, sadisaÑ puggalaÑ disvÈ
mÈtaraÑ vÈ pitaraÑ vÈ bhÈtaraÑ vÈ bhaginiÑ vÈ sarati, oÔÔhaÑ vÈ goÓaÑ
vÈ gadrabhaÑ vÈ disvÈ aÒÒaÑ tÈdisaÑ oÔÔhaÑ vÈ goÓaÑ vÈ gadrabhaÑ vÈ
sarati, evaÑ sabhÈganimittato sati uppajjati.
2. MilindapaÒha 85
KathaÑ visabhÈganimittato sati uppajjati, asukassa nÈma vaÓÓo ediso,

saddo ediso, gandho ediso, raso ediso, phoÔÔhabbo edisoti sarati, evampi
visabhÈganimittatopi sati uppajjati.
KathaÑ kathÈbhiÒÒÈÓato sati uppajjati, yo pakatiyÈ muÔÔhassatiko hoti,
taÑ pare sarÈpenti, tena so sarati, evaÑ kathÈbhiÒÒÈÓato sati uppajjati.
KathaÑ lakkhaÓato sati uppajjati, yo pakatiyÈ balÊbaddÈnaÑ a~gena
jÈnÈti, lakkhaÓena jÈnÈti, evaÑ lakkhaÓato sati uppajjati.
KathaÑ sÈraÓato sati uppajjati, yo pakatiyÈ muÔÔhassatiko hoti, yo taÑ
“sarÈhi bho, sarÈhi bho”ti punappunaÑ sarÈpeti, evaÑ sÈraÓato sati
uppajjati.
KathaÑ muddÈto sati uppajjati, lipiyÈ sikkhitattÈ jÈnÈti “imassa
akkharassa anantaraÑ imaÑ akkharaÑ kÈtabban”ti, evaÑ muddÈto sati
uppajjati.
KathaÑ gaÓanÈto sati uppajjati, gaÓanÈya sikkhitattÈ gaÓakÈ bahumpi
gaÓenti, evaÑ gaÓanÈto sati uppajjati.
KathaÑ dhÈraÓato sati uppajjati, dhÈraÓÈya sikkhitattÈ dhÈraÓakÈ
bahumpi dhÈrenti, evaÑ dhÈraÓato sati uppajjati.
KathaÑ bhÈvanÈto sati uppajjati, idha bhikkhu anekavihitaÑ
pubbenivÈsaÑ anussarati, seyyathÊdaÑ, ekampi jÈtiÑ dvepi jÈtiyo -pa- iti
sÈkÈraÑ sa-uddesaÑ pubbenivÈsaÑ anussarati, evaÑ bhÈvanÈto sati
uppajjati.
KathaÑ potthakanibandhanato sati uppajjati, rÈjÈno anusÈsaniyaÑ
assarantÈ1 etaÑ potthakaÑ ÈharathÈti, tena potthakena anussaranti, evaÑ
potthakanibandhanato sati uppajjati.
KathaÑ upanikkhepato sati uppajjati, upanikkhittaÑ bhaÓÉaÑ disvÈ
sarati, evaÑ upanikkhepato sati uppajjati.
KathaÑ anubh|tato sati uppajjati, diÔÔhattÈ r|paÑ sarati, sutattÈ saddaÑ
sarati, ghÈyitattÈ gandhaÑ sarati, sÈyitattÈ rasaÑ sarati, phuÔÔhattÈ
______________________________________________________________
1. AnussarantÈ (sabbattha)
phoÔÔhabbaÑ sarati, viÒÒÈtattÈ dhammaÑ sarati, evaÑ anubh|tato sati

uppajjati. Imehi kho mahÈrÈja sattarasahÈkÈrehi sati uppajjatÊti.
Sati-uppajjanapaÒho paÔhamo.
_____
2. BuddhaguÓasatipaÔilÈbhapaÒha
2. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena tumhe etaÑ bhaÓatha ‘yo vassasataÑ
akusalaÑ kareyya, maraÓakÈle ca ekaÑ BuddhaguÓaÑ satiÑ paÔilabheyya.
So devesu uppajjeyyÈ’ti etaÑ na saddahÈmi, evaÒca pana vadetha ‘ekena
pÈÓÈtipÈtena niraye uppajjeyyÈ’ti etampi na saddahÈmÊ”ti.
TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, khuddakopi pÈsÈÓo vinÈ nÈvÈya udake
uppilaveyyÈti. Na hi bhanteti. KiÑ nu kho mahÈrÈja vÈhasatampi
pÈsÈÓÈnaÑnÈvÈya ÈropitaÑ udake uppilaveyyÈti. Œma bhanteti. YathÈ
mahÈrÈja nÈvÈ, evaÑ kusalÈni kammÈni daÔÔhabbÈnÊti.
BuddhaguÓasatipaÔilÈbhapaÒho dutiyo.
_____
3. DukkhappahÈnavÈyamapaÒha
3. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena kiÑ tumhe atÊtassa dukkhassa pahÈnÈya
vÈyamathÈ”ti. Na hi mahÈrÈjÈti. KiÑ pana bhante anÈgatassa dukkhassa
pahÈnÈya vÈyamathÈti. Na hi mahÈrÈjÈti. KiÑ pana paccuppannassa
dukkhassa pahÈnÈya vÈyamathÈti. Na hi mahÈrÈjÈti. Yadi tumhe na atÊtassa
dukkhassa pahÈnÈya vÈyamatha, na anÈgatassa dukkhassa pahÈnÈya
vÈyamatha, na paccuppannassa dukkhassa pahÈnÈya vÈyamatha, atha
kimatthÈya vÈyamathÈti. Thero Èha “kinti mahÈrÈja idaÒca dukkhaÑ
nirujjheyya, aÒÒaÒca dukkhaÑ nuppajjeyyÈ”ti etadatthÈya vÈyamÈmÈti.
2. MilindapaÒha 87
Atthi pana te bhante NÈgasena anÈgataÑ dukkhanti. Natthi1 mahÈrÈjÈti.

Tumhe kho bhante NÈgasena atipaÓÉitÈ, ye tumhe asantÈnaÑ anÈgatÈnaÑ
dukkhÈnaÑ pahÈnÈya vÈyamathÈti. Atthi pana te mahÈrÈja keci paÔirÈjÈno
paccatthikÈ paccÈmittÈ paccupaÔÔhitÈ hontÊti. Œma bhante atthÊti. KiÑ nu kho
mahÈrÈja tadÈ tumhe parikhaÑ khaÓÈpeyyÈtha, pÈkÈraÑ cinÈpeyyÈtha
gopuraÑ kÈrÈpeyyÈtha, aÔÔÈlakaÑ kÈrÈpeyyÈtha, dhaÒÒaÑ atiharÈpeyyÈthÈti.
Na hi bhante, paÔikacceva taÑ paÔiyattaÑ hotÊti. KiÑ tumhe mahÈrÈja tadÈ
hatthismiÑ sikkheyyÈtha, assasmiÑ sikkheyyÈtha, rathasmiÑ sikkheyyÈtha,
dhanusmiÑ sikkheyyÈtha, tharusmiÑ sikkheyyÈthÈti. Na hi bhante,
paÔikacceva taÑ sikkhitaÑ hotÊti. KissatthÈyÈti. AnÈgatÈnaÑ bhante
bhayÈnaÑ paÔibÈhanatthÈyÈti. KiÑ nu kho mahÈrÈja atthi anÈgataÑ
bhayanti. Natthi bhanteti. Tumhe ca kho mahÈrÈja atipaÓÉitÈ, ye tumhe
asantÈnaÑ anÈgatÈnaÑ bhayÈnaÑ paÔibÈhanatthÈya paÔiyÈdethÈti.

pipÈsito bhaveyyÈsi, tadÈ tvaÑ udapÈnaÑ khaÓÈpeyyÈsi, pokkharaÓiÑ
khaÓÈpeyyÈsi, taÄÈkaÑ khaÓÈpeyyÈsi “pÈnÊyaÑ pivissÈmÊ”ti. Na hi bhante,
paÔikacceva taÑ paÔiyattaÑ hotÊti. KissatthÈyÈti. AnÈgatÈnaÑ bhante
pipÈsÈnaÑ paÔibÈhanatthÈya paÔiyattaÑ hotÊti. Atthi pana mahÈrÈja anÈgatÈ
pipÈsÈti. Natthi bhanteti. Tumhe kho mahÈrÈja atipaÓÉitÈ, ye tumhe
asantÈnaÑ anÈgatÈnaÑ pipÈsÈnaÑ paÔibÈhanatthÈya taÑ paÔiyÈdethÈti.

bubhukkhito bhaveyyÈsi, tadÈ tvaÑ khettaÑ kasÈpeyyÈsi, sÈliÑ vapÈpeyyÈsi
“bhattaÑ bhuÒjissÈmÊ”ti. Na hi bhante, paÔikacceva taÑ paÔiyattaÑ hotÊti.
KissatthÈyÈti. AnÈgatÈnaÑ bhante bubhukkhÈnaÑ paÔibÈhanatthÈyÈti. Atthi
pana mahÈrÈja anÈgatÈ bubhukkhÈti. Natthi bhanteti.
______________________________________________________________
1. Abhi 4. 417 piÔÔhe passitabbaÑ.
Tumhe kho mahÈrÈja atipaÓÉitÈ, ye tumhe asantÈnaÑ anÈgatÈnaÑ

bubhukkhÈnaÑ paÔibÈhanatthÈya paÔiyÈdethÈti.
DukkhappahÈnavÈyamapaÒho tatiyo.
_____
4. BrahmalokapaÒha
4. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena kÊvad|ro ito brahmaloko”ti. D|ro kho
mahÈrÈja ito brahmaloko k|ÔÈgÈramattÈ silÈ tamhÈ patitÈ ahorattena
aÔÔhacattÈlÊsayojanasahassÈni bhassamÈnÈ cat|hi mÈsehi pathaviyaÑ
patiÔÔhaheyyÈti.
Bhante NÈgasena tumhe evaÑ bhaÓatha “seyyathÈpi balavÈ puriso
samiÒjitaÑ vÈ bÈhaÑ pasÈreyya, pasÈritaÑ vÈ bÈhaÑ samiÒjeyya, evameva
iddhimÈ bhikkhu cetovasippatto JambudÊpe antarahito brahmaloke
pÈtubhaveyyÈ”ti etaÑ vacanaÑ na saddahÈmi, evaÑ atisÊghaÑ tÈva bah|ni
yojanasatÈni gacchissatÊti.
Thero Èha “kuhiÑ pana mahÈrÈja tava jÈtabh|mÊ”ti. Atthi bhante
Alasando nÈma dÊpo, tatthÈhaÑ jÈtoti. KÊvad|ro mahÈrÈja ito Alasando
hotÊti. DvimattÈni bhante yojanasatÈnÊti. AbhijÈnÈsi nu tvaÑ mahÈrÈja tattha
kiÒcideva karaÓÊyaÑ karitvÈ saritÈti. Œma bhante sarÈmÊti. LahuÑ kho tvaÑ
mahÈrÈja gatosi dvimattÈni yojanasatÈnÊti.
BrÈhmalokapaÒho catuttho.
_____
5. DvinnaÑ lokuppannÈnaÑ samakabhÈvapaÒha

5. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yo idha kÈla~kato brahmaloke
uppajjeyya, yo ca idha kÈla~kato KasmÊre uppajjeyya, ko cirataraÑ ko
sÊghataran”ti. SamakaÑ mahÈrÈjÈti.
2. MilindapaÒha 89
OpammaÑ karohÊti. KuhiÑ pana mahÈrÈja tava jÈtanagaranti. Atthi

bhante KalasigÈmo nÈma, tatthÈhaÑ jÈtoti. KÊva d|ro mahÈrÈja ito
KalasigÈmo hotÊti. DvimattÈni bhante yojanasatÈnÊti. KÊva d|raÑ mahÈrÈja
ito KasmÊraÑ hotÊti. DvÈdasa bhante yojanÈnÊti. I~gha tvaÑ mahÈrÈja
KalasigÈmaÑ cintehÊti. Cintito bhanteti. I~gha tvaÑ mahÈrÈja KasmÊraÑ
cintehÊti. CintitaÑ bhanteti. KatamaÑ nu kho mahÈrÈja cirena cintitaÑ,
katamaÑ sÊghataranti. SamakaÑ bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja yo idha
kÈla~kato brahmaloke uppajjeyya, yo ca idha kÈla~kato KasmÊre
uppajjeyya, samakaÑ yeva uppajjantÊti.
Bhiyyo opammaÑ karohÊti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, dve sakuÓÈ
ÈkÈsena gaccheyyuÑ, tesu eko ucce rukkhe nisÊdeyya, eko nÊce rukkhe
nisÊdeyya, tesaÑ samakaÑ patiÔÔhitÈnaÑ katamassa chÈyÈ paÔhamataraÑ
pathaviyaÑ patiÔÔhaheyya, katamassa chÈyÈ cirena pathaviyaÑ
patiÔÔhaheyyÈti. SamakaÑ bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja yo idha
kÈla~kato brahmaloke uppajjeyya, yo ca idha kÈla~kato KasmÊre
uppajjeyya, samakaÑ yeva uppajjantÊti.
DvinnaÑ lokuppannÈnaÑ samakabhÈvapaÒho paÒcamo.

_____
6. Bojjha~gapaÒha
6. RÈjÈ Èha “kati nu kho bhante NÈgasena bojjha~gÈ”ti. Satta kho
mahÈrÈja bojjha~gÈti. Katihi pana bhante bojjha~gehi bujjhatÊti. Ekena kho
mahÈrÈja bojjha~gena bujjhati dhammavicayasambojjha~genÈti. Atha kissa
nu kho bhante vuccanti “satta bojjha~gÈ”ti. TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, asi
kosiyÈ pakkhitto aggahito hatthena ussahati chejjaÑ chinditunti. Na hi
bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja dhammavicayasambojjha~gena vinÈ chahi
bojjha~gehi na bujjhatÊti.
Bojjha~gapaÒho chaÔÔho.
7. PÈpapuÒÒÈnaÑ appÈnappabhÈvapaÒha
7. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena kataraÑ nu kho bahutaraÑ puÒÒaÑ vÈ
apuÒÒaÑ vÈ”ti. PuÒÒaÑ kho mahÈrÈja bahutaraÑ, apuÒÒaÑ thokanti. Kena
kÈraÓenÈti. ApuÒÒaÑ kho mahÈrÈja karonto vippaÔisÈrÊ hoti “pÈpakammaÑ
mayÈ katan”ti, tena pÈpaÑ na vaÉÉhati. PuÒÒaÑ kho mahÈrÈja karonto
avippaÔisÈrÊ hoti, avippaÔisÈrino pÈmojjaÑ jÈyati, pamuditassa pÊti jÈyati,
pÊtimanassa kÈyo passambhati, passaddhakÈyo sukhaÑ vedeti, sukhino
cittaÑ samÈdhiyati, samÈhito yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, tena kÈraÓena puÒÒaÑ
vaÉÉhati. Puriso kho mahÈrÈja chinnahatthapÈdo Bhagavato ekaÑ
uppalahatthaÑ datvÈ ekanavutikappÈni vinipÈtaÑ na gacchissati, iminÈpi
mahÈrÈja kÈraÓena bhaÓÈmi “puÒÒaÑ bahutaraÑ, apuÒÒaÑ thokan”ti.
PÈpapuÒÒÈnaÑ appÈnappabhÈvapaÒho sattamo.

_____
8. JÈnantÈjÈnantapÈpakaraÓapaÒha
8. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena yo jÈnanto pÈpakammaÑ karoti, yo
ajÈnanto pÈpakammaÑ karoti, kassa bahutaraÑ apuÒÒan”ti. Thero Èha “yo
kho mahÈrÈja ajÈnanto pÈpakammaÑ karoti, tassa bahutaraÑ apuÒÒan”ti.
Tena hi bhante NÈgasena yo amhÈkaÑ rÈjaputto vÈ rÈjamahÈmatto vÈ
ajÈnanto pÈpakammaÑ karoti, taÑ mayaÑ diguÓaÑ daÓÉemÈti. TaÑ kiÑ
maÒÒasi mahÈrÈja, tattaÑ ayoguÄaÑ ÈdittaÑ sampajjalitaÑ sajotibh|taÑ eko
jÈnanto gaÓheyya, eko ajÈnanto gaÓheyya, katamo1 balavataraÑ ÉayheyyÈti.
Yo kho bhante ajÈnanto gaÓheyya, so2 balavataraÑ ÉayheyyÈti. Evameva
kho mahÈrÈja yo ajÈnanto pÈpakammaÑ karoti, tassa bahutaraÑ apuÒÒanti.
JÈnantÈjÈnantapÈpakaraÓapaÒho aÔÔhamo.
______________________________________________________________
1. Kassa (Ka) 2. Tassa (I, Ka)
2. MilindapaÒha 91
9. UttarakurukÈdigamanapaÒha
9. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena atthi koci, yo iminÈ sarÊrena UttarakuruÑ
vÈ gaccheyya, brÈhmalokaÑ vÈ, aÒÒaÑ vÈ pana dÊpan”ti. Atthi mahÈrÈja yo
iminÈ cÈtummahÈbh|tikena kÈyena UttarakuruÑ vÈ gaccheyya,
brÈhmalokaÑ vÈ, aÒÒaÑ vÈ pana dÊpanti.
KathaÑ bhante NÈgasena iminÈ cÈtummahÈbh|tikena kÈyena
UttarakuruÑ vÈ gaccheyya, brahmalokaÑ vÈ, aÒÒaÑ vÈ pana dÊpanti.
AbhijÈnÈsi nu tvaÑ mahÈrÈja imissÈ pathaviyÈ vidatthiÑ vÈ ratanaÑ vÈ
la~ghitÈti. Œma bhante abhijÈnÈmi “ahaÑ bhante NÈgasena aÔÔhapi rataniyo
la~ghemÊ”ti. KathaÑ tvaÑ mahÈrÈja aÔÔhapi rataniyo la~ghesÊti. AhaÒhi
bhante cittaÑ uppÈdemi “ettha nipatissÈmÊ”ti saha cittuppÈdena kÈyo me
lahuko hotÊti. Evameva kho mahÈrÈja iddhimÈ bhikkhu cetovasippatto
kÈyaÑ citte samÈropetvÈ cittavasena vehÈsaÑ gacchatÊti.
UttarakurukÈdigamanapaÒho navamo.
_____
10. DÊghaÔÔhipaÒha
10. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena tumhe evaÑ bhaÓatha ‘aÔÔhikÈni dÊghÈni
yojanasatikÈnipÊ’ti, rukkhopi tÈva natthi yojanasatiko, kuto pana aÔÔhikÈni
dÊghÈni yojanasatikÈni bhavissantÊ”ti.
TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, sutaÑ te “mahÈsamudde
paÒcayojanasatikÈpi macchÈ atthÊ”ti. Œma bhante sutanti. Nanu mahÈrÈja
paÒcayojanasatikassa macchassa aÔÔhikÈni dÊghÈni bhavissanti
yojanasatikÈnipÊti.
DÊghaÔÔhipaÒho dasamo.
11. AssÈsapassÈsanirodhapaÒha
11. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena tumhe evaÑ bhaÓatha ‘sakkÈ
assÈsapassÈse nirodhetun’ti”. Œma mahÈrÈja sakkÈ assÈsapassÈse
nirodhetunti. KathaÑ bhante NÈgasena sakkÈ assÈsapassÈse nirodhetunti.
TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja, sutapubbo te koci kÈkacchamÈnoti. Œma
bhante sutapubboti. Kinnu kho mahÈrÈja so saddo kÈye namite virameyyÈti.
Œma bhante virameyyÈti. So hi nÈma mahÈrÈja saddo abhÈvitakÈyassa
abhÈvitasÊlassa abhÈvitacittassa abhÈvitapaÒÒassa kÈye namite viramissati,
kiÑ pana bhÈvitakÈyassa bhÈvitasÊlassa bhÈvitacittassa bhÈvitapaÒÒassa
catutthajjhÈnaÑ samÈpannassa assÈsapassÈsÈ na nirujjhissantÊti.
AssÈsapassÈsanirodhapaÒho ekÈdasamo.
_____
12. SamuddapaÒha
12. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena ‘samuddo samuddo’ti vuccati, kena
kÈraÓena udakaÑ ‘samuddo’ti vuccatÊ”ti. Thero Èha “yattakaÑ mahÈrÈja
udakaÑ, tattakaÑ loÓaÑ. YattakaÑ loÓaÑ, tattakaÑ udakaÑ. TasmÈ
‘samuddo’ti vuccatÊ”ti.
SamuddapaÒho dvÈdasamo.
_____
13. Samudda-ekarasapaÒha
13. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena kena kÈraÓena samuddo ekaraso
loÓaraso”ti. CirasaÓÔhitattÈ kho mahÈrÈja udakassa samuddo ekaraso
loÓarasoti.
Samudda-ekarasapaÒho terasamo.
2. MilindapaÒha 93
14. SukhumapaÒha
14. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena sakkÈ sabbaÑ sukhumaÑ chinditun”ti.
Œma mahÈrÈja sakkÈ sabbaÑ sukhumaÑ chinditunti. KiÑ pana bhante
sabbaÑ sukhumanti. Dhammo kho mahÈrÈja sabbasukhumo, na kho
mahÈrÈja dhammÈ sabbe sukhumÈ, “sukhuman”ti vÈ “th|lan”ti vÈ
dhammÈnametamadhivacanaÑ. YaÑ kiÒci chinditabbaÑ, sabbaÑ taÑ
paÒÒÈya chindati, natthi dutiyaÑ paÒÒÈya chedananti.
SukhumapaÒho cuddasamo.
_____
15. ViÒÒÈÓanÈnatthapaÒha
15. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena ‘viÒÒÈÓan’ti vÈ ‘paÒÒÈ’ti vÈ ‘bh|tasmiÑ
jÊvo’ti vÈ ime dhammÈ nÈnatthÈ ceva nÈnÈbyaÒjanÈ ca, udÈhu ekatthÈ
byaÒjanameva nÈnan”ti. VijÈnanalakkhaÓaÑ mahÈrÈja viÒÒÈÓaÑ,
pajÈnanalakkhaÓÈ paÒÒÈ, bh|tasmiÑ jÊvo nupalabbhatÊti. Yadi jÊvo
nupalabbhati, atha ko carahi cakkhunÈ r|paÑ passati, sotena saddaÑ suÓÈti,
ghÈnena gandhaÑ ghÈyati, jivhÈya rasaÑ sÈyati, kÈyena phoÔÔhabbaÑ
phusati, manasÈ dhammaÑ vijÈnÈtÊti. Thero Èha “yadi jÊvo cakkhunÈ r|paÑ
passati -pa- manasÈ dhammaÑ vijÈnÈti, so jÊvo cakkhudvÈresu uppÈÔitesu
mahantena ÈkÈsena bahimukho suÔÔhutaraÑ r|paÑ passeyya, sotesu
uppÈÔitesu, ghÈne uppÈÔite, jivhÈya uppÈÔitÈya, kÈye uppÈÔite mahantena
ÈkÈsena suÔÔhutaraÑ saddaÑ suÓeyya, gandhaÑ ghÈyeyya, rasaÑ sÈyeyya,
phoÔÔhabbaÑ phuseyyÈ”ti. Na hi bhanteti. Tena hi mahÈrÈja bh|tasmiÑ jÊvo
nupalabbhatÊti.
ViÒÒÈÓanÈnatthapaÒho pannarasamo.
16. Ar|padhammavavatthÈnadukkarapaÒha
16. RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena dukkaraÑ nu kho BhagavatÈ katan”ti.
Thero Èha “dukkaraÑ mahÈrÈja BhagavatÈ katan”ti. KiÑ pana bhante
NÈgasena BhagavatÈ dukkaraÑ katanti. DukkaraÑ mahÈrÈja BhagavatÈ
kataÑ imesaÑ ar|pÊnaÑ cittacetasikÈnaÑ dhammÈnaÑ ekÈrammaÓe
vattamÈnÈnaÑ vavatthÈnaÑ akkhÈtaÑ “ayaÑ phasso, ayaÑ vedanÈ, ayaÑ
saÒÒÈ, ayaÑ cetanÈ, idaÑ cittan”ti.
OpammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja kocideva puriso nÈvÈya
mahÈsamuddaÑ ajjhogÈhetvÈ hatthapuÔena udakaÑ gahetvÈ jivhÈya sÈyitvÈ
jÈneyya nu kho mahÈrÈja so puriso “idaÑ Ga~gÈya udakaÑ, idaÑ
YamunÈya udakaÑ, idaÑ AciravatiyÈ udakaÑ, idaÑ SarabhuyÈ udakaÑ,
idaÑ MahiyÈ udakan”ti. DukkaraÑ bhante jÈnitunti. Ito dukkarataraÑ kho
mahÈrÈja BhagavatÈ kataÑ imesaÑ ar|pÊnaÑ cittacetasikÈnaÑ dhammÈnaÑ
ekÈrammaÓe vattamÈnÈnaÑ vavatthÈnaÑ akkhÈtaÑ “ayaÑ phasso, ayaÑ
vedanÈ, ayaÑ saÒÒÈ, ayaÑ cetanÈ, idaÑ cittan”ti. SuÔÔhu bhanteti rÈjÈ
abbhÈnumodÊti.
Ar|padhammavavatthÈnadukkarapaÒho soÄasamo.
Ar|padhammavavatthÈnavaggo sattamo.
ImasmiÑ vagge soÄasa paÒhÈ.

2. MilindapaÒha 95
MilindapaÒhapucchÈvisajjanÈ
Thero Èha “jÈnÈsi kho mahÈrÈja sampati kÈ velÈ”ti. Œma bhante jÈnÈmi
“sampati paÔhamo yÈmo atikkanto, majjhimo yÈmo pavattati, ukkÈ
padÊpÊyanti, cattÈri paÔÈkÈni ÈÓattÈni gamissanti bhaÓÉato rÈjadeyyÈnÊ”ti.
YonakÈ evamÈhaÑsu “kallosi mahÈrÈja paÓÉito thero”ti. Œma bhaÓe

paÓÉito thero, ediso Ècariyo bhaveyya mÈdiso ca antevÈsÊ, nacirasseva
paÓÉito dhammaÑ ÈjÈneyyÈti. Tassa paÒhaveyyÈkaraÓena tuÔÔho rÈjÈ theraÑ
NÈgasenaÑ satasahassagghanakena kambalena acchÈdetvÈ “bhante
NÈgasena ajjatagge te aÔÔhasataÑ bhattaÑ paÒÒapemi, yaÑ kiÒci antepure
kappiyaÑ, tena ca pavÈremÊ”ti Èha. AlaÑ mahÈrÈja jÊvÈmÊti. JÈnÈmi bhante
NÈgasena jÊvasi, api ca attÈnaÒca rakkha, mamaÒca rakkhÈhÊti. KathaÑ
attÈnaÑ rakkhasi, “NÈgaseno MilindaÑ rÈjÈnaÑ pasÈdeti, na ca kiÒci
alabhÊ”ti parÈpavÈdo1 ÈgaccheyyÈti, evaÑ attÈnaÑ rakkha. KathaÑ mamaÑ
rakkhasi, “Milindo rÈjÈ pasanno pasannÈkÈraÑ na karotÊ”ti parÈpavÈdo
ÈgaccheyyÈti, evaÑ mamaÑ rakkhÈhÊti. TathÈ hotu mahÈrÈjÈti. SeyyathÈpi
bhante sÊho migarÈjÈ suvaÓÓapaÒjare pakkhittopi bahimukho yeva hoti,
evameva kho ahaÑ bhante kiÒcÈpi agÈraÑ ajjhÈvasÈmi bahimukho yeva
pana acchÈmi. Sace ahaÑ bhante agÈrasmÈ anÈgÈriyaÑ pabbajeyyaÑ, na
ciraÑ jÊveyyaÑ, bah| me paccatthikÈti.
Atha kho ÈyasmÈ NÈgaseno Milindassa raÒÒo paÒhaÑ visajjetvÈ

uÔÔhÈyÈsanÈ saÑghÈrÈmaÑ agamÈsi. Acirapakkante ca Èyasmante NÈgasene
Milindassa raÒÒo etadahosi “kiÑ mayÈ pucchitaÑ, kiÑ bhadantena
NÈgasenena visajjitan”ti. Atha kho Milindassa raÒÒo etadahosi “sabbaÑ
mayÈ supucchitaÑ, sabbaÑ bhadantena NÈgasenena suvisajjitan”ti.
Œyasmatopi NÈgasenassa saÑghÈrÈmagatassa etadahosi “kiÑ
______________________________________________________________
1. ParappavÈdo (Ka)
Milindena raÒÒÈ pucchitaÑ, kiÑ mayÈ visajjitan”ti. Atha kho Èyasmato

NÈgasenassa etadahosi “sabbaÑ Milindena raÒÒÈ supucchitaÑ, sabbaÑ
mayÈ suvisajjitan”ti.
Atha kho ÈyasmÈ NÈgaseno tassÈ rattiyÈ accayena pubbaÓhasamayaÑ

nivÈsetvÈ pattacÊvaramÈdÈya yena Milindassa raÒÒo nivesanaÑ
tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ paÒÒatte Èsane nisÊdi. Atha kho Milindo rÈjÈ
ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ abhivÈdetvÈ ekamantaÑ nisÊdi, ekamantaÑ nisinno
kho Milindo rÈjÈ ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca–
MÈ kho bhadantassa evaÑ ahosi “NÈgaseno mayÈ paÒhaÑ pucchito”ti

teneva somanassena taÑ rattÈvasesaÑ vÊtinÈmesÊti na te evaÑ daÔÔhabbaÑ.
Tassa mayhaÑ bhante taÑ rattÈvasesaÑ etadahosi “kiÑ mayÈ pucchitaÑ,
kiÑ bhadantena visajjitan”ti, “sabbaÑ mayÈ supucchitaÑ, sabbaÑ
bhadantena suvisajjitan”ti.
Theropi evamÈha–mÈ kho mahÈrÈjassa evaÑ ahosi “Milindassa raÒÒo

mayÈ paÒho visajjito”ti teneva somanassena taÑ rattÈvasesaÑ vÊtinÈmesÊti
na te evaÑ daÔÔhabbaÑ. Tassa mayhaÑ mahÈrÈja taÑ rattÈvasesaÑ
etadahosi “kiÑ Milindena raÒÒÈ pucchitaÑ, kiÑ mayÈ visajjitan”ti, “sabbaÑ
Milindena raÒÒÈ supucchitaÑ, sabbaÑ mayÈ suvisajjitan”ti itiha te
mahÈnÈgÈ aÒÒamaÒÒassa subhÈsitaÑ samanumodiÑs|ti.
MilindapaÒhapucchÈvisajjanÈ niÔÔhitÈ.
MeÓÉakapaÒhÈrambhakathÈ
AÔÔhamantaparivajjanÊyaÔÔhÈna
BhassappavÈdo1 vetaÓÉÊ, atibuddhi vicakkhaÓo.

Milindo ÒÈÓabhedÈya, NÈgasenamupÈgami.
Vasanto tassa chÈyÈya, paripucchaÑ punappunaÑ.
Pahinnabuddhi hutvÈna, sopi Èsi tipeÔako.
Nava~gaÑ anumajjanto, rattibhÈge rahogato.
Addakkhi meÓÉake paÒhe, dunniveÔhe saniggahe.
PariyÈyabhÈsitaÑ atthi, atthi sandhÈyabhÈsitaÑ.
SabhÈvabhÈsitaÑ atthi, DhammarÈjassa sÈsane.
TesamatthaÑ aviÒÒÈya, meÓÉake JinabhÈsite.
AnÈgatamhi addhÈne, viggaho tattha hessati.
Handa kathiÑ pasÈdetvÈ, chejjÈpessÈmi meÓÉake.
Tassa niddiÔÔhamaggena, niddisissantyanÈgateti.
Atha kho Milindo rÈjÈ pabhÈtÈya rattiyÈ uddhaste2 aruÓe sÊsaÑ nhatvÈ
sirasi aÒjaliÑ paggahetvÈ atÊtÈnÈgatapaccuppanne SammÈsambuddhe
anussaritvÈ aÔÔha vattapadÈni samÈdiyi “ito me anÈgatÈni satta divasÈni aÔÔha
guÓe samÈdiyitvÈ tapo caritabbo bhavissati, sohaÑ ciÓÓatapo samÈno
ÈcariyaÑ ÈrÈdhetvÈ meÓÉake paÒhe pucchissÈmÊ”ti. Atha kho Milindo rÈjÈ
pakatidussayugaÑ apanetvÈ ÈbharaÓÈni ca omuÒcitvÈ kÈsÈvaÑ nivÈsetvÈ
muÓÉakapaÔisÊsakaÑ sÊse paÔimuÒcitvÈ munibhÈvamupagantvÈ aÔÔha guÓe
samÈdiyi “imaÑ sattÈhaÑ mayÈ na rÈjattho anusÈsitabbo, na rÈg|pasaÒhitaÑ
cittaÑ uppÈdetabbaÑ, na dos|pasaÒhitaÑ cittaÑ uppÈdetabbaÑ, na
moh|pasaÒhitaÑ cittaÑ uppÈdetabbaÑ, dÈsakammakaraporise janepi
nivÈtavuttinÈ bhavitabbaÑ, kÈyikaÑ
______________________________________________________________
1. BhassappavedÊ (SÊ, I) 2. UÔÔhite (SyÈ), uggate (SÊ, I)
vÈcasikaÑ anurakkhitabbaÑ, chapi ÈyatanÈni niravasesato anurakkhitabbÈni,

mettÈbhÈvanÈya mÈnasaÑ pakkhipitabban”ti. Ime aÔÔha guÓe samÈdiyitvÈ
tesveva aÔÔhasu guÓesu mÈnasaÑ patiÔÔhapetvÈ bahi anikkhamitvÈ sattÈhaÑ
vÊtinÈmetvÈ aÔÔhame divase pabhÈtÈya rattiyÈ pageva pÈtarÈsaÑ katvÈ
okkhittacakkhu mitabhÈÓÊ susaÓÔhitena iriyÈpathena avikkhittena cittena
haÔÔhena udaggena vippasannena theraÑ NÈgasenaÑ upasa~kamitvÈ therassa
pÈde sirasÈ vanditvÈ ekamantaÑ Ôhito idamavoca–
Atthi me bhante NÈgasena koci attho tumhehi saddhiÑ mantayitabbo,
na tattha aÒÒo koci tatiyo icchitabbo, suÒÒe okÈse pavivitte araÒÒe
aÔÔha~gupÈgate samaÓasÈruppe. Tattha so paÒho pucchitabbo bhavissati,
tattha me guyhaÑ na kÈtabbaÑ na rahassakaÑ, arahÈmahaÑ rahassakaÑ
suÓituÑ sumantane upagate, upamÈyapi so attho upaparikkhitabbo, yathÈ
kiÑviya, yathÈ nÈma bhante NÈgasena mahÈpathavÊ nikkhepaÑ arahati
nikkhepe upagate. Evameva kho bhante NÈgasena arahÈmahaÑ rahassakaÑ
suÓituÑ sumantane upagateti.
GarunÈ saha pavivittapavanaÑ pavisitvÈ idamavoca–bhante NÈgasena
idha purisena mantayitukÈmena aÔÔha ÔhÈnÈni parivajjayitabbÈni bhavanti, na
tesu ÔhÈnesu viÒÒ| puriso atthaÑ manteti, mantitopi attho paripatati na
sambhavati. KatamÈni aÔÔha ÔhÈnÈni, visamaÔÔhÈnaÑ parivajjanÊyaÑ,
sabhayaÑ parivajjanÊyaÑ, ativÈtaÔÔhÈnaÑ parivajjanÊyaÑ,
paÔicchannaÔÔhÈnaÑ parivajjanÊyaÑ, devaÔÔhÈnaÑ parivajjanÊyaÑ, pantho
parivajjanÊyo, sa~gÈmo1 parivajjanÊyo, udakatitthaÑ parivajjanÊyaÑ. ImÈni
aÔÔha ÔhÈnÈni parivajjanÊyÈnÊti.
Thero Èha “ko doso visamaÔÔhÈne, sabhaye, ativÈte, paÔicchanne,
devaÔÔhÈne, panthe, sa~gÈme, udakatitthe”ti. Visame bhante NÈgasena
mantito attho vikirati vidhamati paggharati na sambhavati, sabhaye mano
santassati, santassito na sammÈ atthaÑ samanupassati, ativÈte saddo
avibh|to hoti, paÔicchanne upassutiÑ tiÔÔhanti,
______________________________________________________________
1. Sa~kamo (SÊ, I)
MeÓÉakapaÒhÈrambhakathÈ 99
devaÔÔhÈne mantito attho garukaÑ pariÓamati, panthe mantito attho tuccho

bhavati, sa~gÈme caÒcalo bhavati, udakatitthe pÈkaÔo bhavati. BhavatÊha–
“VisamaÑ sabhayaÑ ativÈto, paÔicchannaÑ devanissitaÑ.
Pantho ca sa~gÈmo titthaÑ, aÔÔhete parivajjiyÈ”ti.
AÔÔha mantanassa parivajjanÊyaÔÔhÈnÈni.
AÔÔhamantavinÈsakapuggala
Bhante NÈgasena aÔÔhime puggalÈ mantiyamÈnÈ mantitaÑ atthaÑ
byÈpÈdenti. Katame aÔÔha, rÈgacarito dosacarito mohacarito mÈnacarito
luddho alaso ekacintÊ bÈloti. Ime aÔÔha puggalÈ mantitaÑ atthaÑ
byÈpÈdentÊti.
Thero Èha “tesaÑ ko doso”ti. RÈgacarito bhante nÈgasena rÈgavasena
mantitaÑ atthaÑ byÈpÈdeti, dosacarito dosavasena mantitaÑ atthaÑ
byÈpÈdeti, mohacarito mohavasena mantitaÑ atthaÑ byÈpÈdeti, mÈnacarito
mÈnavasena mantitaÑ atthaÑ byÈpÈdeti, luddho lobhavasena mantitaÑ
atthaÑ byÈpÈdeti, alaso alasatÈya mantitaÑ atthaÑ byÈpÈdeti, ekacintÊ
ekacintitÈya mantitaÑ atthaÑ byÈpÈdeti, bÈlo bÈlatÈya mantitaÑ atthaÑ
byÈpÈdeti. BhavatÊha–
“Ratto duÔÔho ca m|Äo ca, mÈnÊ luddho tathÈlaso.
EkacintÊ ca bÈlo ca, ete atthavinÈsakÈ”ti.
AÔÔha mantavinÈsakapuggalÈ.
NavaguyhamantavidhaÑsaka
Bhante NÈgasena navime puggalÈ mantitaÑ guyhaÑ vivaranti na
dhÈrenti. Katame nava, rÈgacarito dosacarito mohacarito bhÊruko
Èmisagaruko itthÊ soÓÉo paÓÉako dÈrakoti.
Thero Èha “tesaÑ ko doso”ti. RÈgacarito bhante NÈgasena rÈgavasena
mantitaÑ guyhaÑ vivarati na dhÈreti, dosacarito
bhante dosavasena mantitaÑ guyhaÑ vivarati na dhÈreti, m|Äho mohavasena

mantitaÑ guyhaÑ vivarati na dhÈreti, bhÊruko bhayavasena mantitaÑ
guyhaÑ vivarati na dhÈreti, Èmisagaruko Èmisahetu mantitaÑ guyhaÑ
vivarati na dhÈreti, itthÊ paÒÒÈya ittaratÈya mantitaÑ guyhaÑ vivarati na
dhÈreti, soÓÉiko surÈlolatÈya mantitaÑ guyhaÑ vivarati na dhÈreti, paÓÉako
anekaÑsikatÈya mantitaÑ guyhaÑ vivarati na dhÈreti, dÈrako capalatÈya
mantitaÑ guyhaÑ vivarati na dhÈreti. BhavatÊha–
“Ratto duÔÔho ca m|Äho ca, bhÊru Èmisagaruko1.

ItthÊ soÓÉo paÓÉako ca, navamo bhavati dÈrako.
Navete puggalÈ loke, ittarÈ calitÈ calÈ.
Etehi mantitaÑ guyhaÑ, khippaÑ bhavati pÈkaÔan”ti.
Nava guyhamantavidhaÑsakÈ puggalÈ.
AÔÔha paÒÒÈpaÔilÈbhakÈraÓa
Bhante NÈgasena aÔÔhahi kÈraÓehi buddhi pariÓamati paripÈkaÑ
gacchati. Katamehi aÔÔhahi, vayapariÓÈmena buddhi pariÓamati paripÈkaÑ
gacchati, yasapariÓÈmena buddhi pariÓamati paripÈkaÑ gacchati,
paripucchÈya buddhi pariÓamati paripÈkaÑ gacchati, titthasaÑvÈsena
buddhi pariÓamati paripÈkaÑ gacchati, yoniso manasikÈrena buddhi
pariÓamati paripÈkaÑ gacchati, sÈkacchÈya buddhi pariÓamati paripÈkaÑ
gacchati, sneh|pasevanena buddhi pariÓamati paripÈkaÑ gacchati,
patir|padesavÈsena buddhi pariÓamati paripÈkaÑ gacchati. BhavatÊha–
“Vayena yasapucchÈhi, titthavÈsena yoniso.
SÈkacchÈ snehasaÑsevÈ, patir|pavasena ca.
EtÈni aÔÔha ÔhÈnÈni, buddhivisadakÈraÓÈ.
YesaÑ etÈni sambhonti, tesaÑ buddhi pabhijjatÊ”ti.
AÔÔha paÒÒÈpaÔilÈbhakÈraÓÈni.
______________________________________________________________
1. Œmisacakkhuko (SÊ, I)
MeÓÉakapaÒhÈrambhakathÈ 101
ŒcariyaguÓa
Bhante NÈgasena ayaÑ bh|mibhÈgo aÔÔha manthadosavivajjito, ahaÒca
loke paramo mantisahÈyo1, guyhamanurakkhÊ cÈhaÑ yÈvÈhaÑ jÊvissÈmi
tÈva guyhamanurakkhissÈmi, aÔÔhahi ca me kÈraÓehi buddhi pariÓÈmaÑ
gatÈ, dullabho etarahi mÈdiso antevÈsÊ, sammÈ paÔipanne antevÈsike ye
ÈcariyÈnaÑ paÒcavÊsati ÈcariyaguÓÈ, tehi guÓehi Ècariyena sammÈ
paÔipajjitabbaÑ. Katame paÒcavÊsati guÓÈ.
Idha bhante NÈgasena Ècariyena antevÈsimhi satataÑ samitaÑ ÈrakkhÈ
upaÔÔhapetabbÈ, asevanasevanÈ jÈnitabbÈ, pamattÈppamattÈ jÈnitabbÈ,
seyyÈvakÈso jÈnitabbo, gelaÒÒaÑ jÈnitabbaÑ, bhojanassa2 laddhÈladdhaÑ
jÈnitabbaÑ, viseso jÈnitabbo, pattagataÑ saÑvibhajitabbaÑ, assÈsitabbo “mÈ
bhÈyi, attho te abhikkamatÊ”ti, “iminÈ puggalena paÔicaratÊ”ti3 paÔicÈro
jÈnitabbo, gÈme paÔicÈro jÈnitabbo, vihÈre paÔicÈro jÈnitabbo, na tena hÈso
davo kÈtabbo, tena saha ÈlÈpo kÈtabbo4, chiddaÑ disvÈ adhivÈsetabbaÑ,
sakkaccakÈrinÈ bhavitabbaÑ, akhaÓÉakÈrinÈ bhavitabbaÑ, arahassakÈrinÈ
bhavitabbaÑ, niravasesakÈrinÈ bhavitabbaÑ, “janemimaÑ5 sippes|”ti
janakacittaÑ upaÔÔhapetabbaÑ, “kathaÑ ayaÑ na parihÈyeyyÈ”ti
vaÉÉhicittaÑ upaÔÔhapetabbaÑ, “balavaÑ imaÑ karomi sikkhÈbalenÊ”ti
cittaÑ upaÔÔhapetabbaÑ, mettacittaÑ upaÔÔhapetabbaÑ, ÈpadÈsu na
vijahitabbaÑ, karaÓÊye nappamajjitabbaÑ, khalite dhammena
paggahetabboti. Ime kho bhante paÒcavÊsati Ècariyassa ÈcariyaguÓÈ, tehi
guÓehi mayi sammÈ paÔipajjassu, saÑsayo me bhante uppanno, atthi
meÓÉakapaÒhÈ JinabhÈsitÈ, anÈgate addhÈne tattha viggaho uppajjissati,
anÈgate ca addhÈne dullabhÈ bhavissanti tumhÈdisÈ buddhimanto, tesu me
paÒhesu cakkhuÑ dehi paravÈdÈnaÑ niggahÈyÈti.
UpÈsakaguÓa
Thero “sÈdh|”ti sampaÔicchitvÈ dasa upÈsakassa upÈsakaguÓe
paridÊpesi. Dasa ime mahÈrÈja upÈsakassa upÈsakaguÓÈ. Katame
______________________________________________________________
1. MantasahÈyo (SÊ) 2. BhojanÊyaÑ (SyÈ) 3. PaÔicarÈhÊti (Ka)
4. Na tena saha sallÈpo kÈtabbo (SÊ, I) 5. JÈnemimaÑ (SyÈ)
dasa, idha mahÈrÈja upÈsako saÑghena samÈnasukhadukkho hoti,

dhammÈdhipateyyo hoti, yathÈbalaÑ saÑvibhÈgarato hoti,
JinasÈsanaparihÈniÑ disvÈ abhivaÉÉhiyÈ vÈyamati. SammÈdiÔÔhiko hoti,
apagatakot|halama~galiko jÊvitahetupi na aÒÒaÑ satthÈraÑ uddisati,
kÈyikavÈcasikaÒcassa rakkhitaÑ hoti, samaggÈrÈmo hoti samaggarato,
anus|yako hoti, na ca kuhanavasena sÈsane carati, BuddhaÑ saraÓaÑ gato
hoti, dhammaÑ saraÓaÑ gato hoti, saÑghaÑ saraÓaÑ gato hoti. Ime kho
mahÈrÈja dasa upÈsakassa upÈsakaguÓÈ, te sabbe guÓÈ tayi saÑvijjanti, taÑ
te yuttaÑ pattaÑ anucchavikaÑ patir|paÑ yaÑ tvaÑ JinasÈsanaparihÈniÑ
disvÈ abhivaÉÉhiÑ icchasi, karomi te okÈsaÑ, puccha maÑ tvaÑ
yathÈsukhanti.
MeÓÉakapaÒhÈrambhakathÈ niÔÔhitÈ.
4. MeÓÉakapaÒha
1. Iddhibalavagga 1. KatÈdhikÈrasaphalapaÒha
1. Atha kho Milindo rÈjÈ katÈvakÈso nipacca garuno pÈde sirasi aÒjaliÑ
katvÈ etadavoca “bhante NÈgasena ime titthiyÈ evaÑ bhaÓanti ‘yadi Buddho
p|jaÑ sÈdiyati, na parinibbuto Buddho saÑyutto lokena antobhaviko
lokasmiÑ lokasÈdhÈraÓo, tasmÈ tassa kato adhikÈro avaÒjho bhavati
saphalo1. Yadi parinibbuto visaÑyutto lokena nissaÔo sabbabhavehi, tassa
p|jÈ nuppajjati, parinibbuto na kiÒci sÈdiyati, asÈdiyantassa kato adhikÈro
vaÒjho bhavati aphalo’ti ubhato koÔiko eso paÒho, neso visayo
appattamÈnasÈnaÑ, mahantÈnaÑ yeveso visayo, bhindetaÑ diÔÔhijÈlaÑ
ekaÑse Ôhapaya, taveso paÒho anuppatto, anÈgatÈnaÑ JinaputtÈnaÑ
cakkhuÑ dehi paravÈdaniggahÈyÈ”ti.
Thero Èha–parinibbuto mahÈrÈja BhagavÈ, na ca BhagavÈ p|jaÑ
sÈdiyati, bodhim|le yeva TathÈgatassa sÈdiyanÈ pahÊnÈ, kiÑ pana
anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbutassa. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
therena SÈriputtena DhammasenÈpatinÈ–
“P|jiyantÈ2 asamasamÈ, sadevamÈnusehi te.

Na sÈdiyanti sakkÈraÑ, BuddhÈnaÑ esa dhammatÈ”ti.
RÈjÈ Èha “bhante NÈgasena putto vÈ pituno vaÓÓaÑ bhÈsati, pitÈ vÈ
puttassa vaÓÓaÑ bhÈsati, na cetaÑ kÈraÓaÑ paravÈdÈnaÑ niggahÈya,
pasÈdappakÈsanaÑ nÈmetaÑ, i~gha me tvaÑ tattha kÈraÓaÑ sammÈ br|hi
sakavÈdassa patiÔÔhÈpanÈya diÔÔhijÈlaviniveÔhanÈyÈ”ti.
Thero Èha parinibbuto mahÈrÈja BhagavÈ, na ca BhagavÈ p|jaÑ
sÈdiyati, asÈdiyantasseva TathÈgatassa devamanussÈ dhÈturatanaÑ vatthuÑ
karitvÈ TathÈgatassa ÒÈÓaratanÈrammaÓena sammÈpaÔipattiÑ sevantÈ tisso
sampattiyo paÔilabhanti.
______________________________________________________________
1. VaÒjho bhavati aphalo (SÊ, I, Ka) 2. P|jitÈ (SyÈ)
YathÈ mahÈrÈja mahatimahÈ-aggikkhandho pajjalitvÈ nibbÈyeyya, api

nu kho so mahÈrÈja mahÈ-aggikkhandho sÈdiyati tiÓakaÔÔhupÈdÈnanti.
JalamÈnopi so bhante mahÈ-aggikkhandho tiÓakaÔÔhupÈdÈnaÑ na sÈdiyati,
kiÑ pana nibbuto upasanto acetano sÈdiyati, tasmiÑ pana mahÈrÈja
aggikkhandhe uparate upasante loke aggi suÒÒo hotÊti. Na hi bhante kaÔÔhaÑ
aggissa vatthu hoti upÈdÈnaÑ, ye keci manussÈ aggikÈmÈ, te attano
thÈmabalavÊriyena paccattapurisakÈrena kaÔÔhaÑ manthayitvÈ1 aggiÑ
nibbattetvÈ tena agginÈ aggikaraÓÊyÈni kammÈni karontÊti. Tena hi mahÈrÈja
titthiyÈnaÑ vacanaÑ micchÈ bhavati “asÈdiyantassa kato adhikÈro vaÒjho
bhavati aphalo”ti.
YathÈ mahÈrÈja mahatimahÈ-aggikkhandho pajjali, evameva BhagavÈ
dasasahassiyÈ2 lokadhÈtuyÈ BuddhasiriyÈ pajjali. YathÈ mahÈrÈja
mahatimahÈ-aggikkhandho pajjalitvÈ nibbuto, evameva BhagavÈ
dasasahassiyÈ lokadhÈtuyÈ BuddhasiriyÈ pajjalitvÈ anupÈdisesÈya
nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbuto. YathÈ mahÈrÈja nibbuto aggikkhandho
tiÓakaÔÔhupÈdÈnaÑ na sÈdiyati, evameva kho lokahitassa sÈdiyanÈ pahÊnÈ
upasantÈ. YathÈ mahÈrÈja manussÈ nibbute aggikkhandhe anupÈdÈne attano
thÈmabalavÊriyena paccattapurisakÈrena kaÔÔhaÑ manthayitvÈ aggiÑ
nibbattetvÈ tena agginÈ aggikaraÓÊyÈni kammÈni karonti, evameva kho
devamanussÈ TathÈgatassa parinibbutassa asÈdiyantasseva dhÈturatanaÑ
vatthuÑ karitvÈ TathÈgatassa ÒÈÓaratanÈrammaÓena sammÈpaÔipattiÑ
sevantÈ tisso sampattiyo paÔilabhanti, iminÈpi mahÈrÈja kÈraÓena
TathÈgatassa parinibbutassa asÈdiyantasseva kato adhikÈro avaÒjho bhavati
saphalo.
Aparampi mahÈrÈja uttariÑ kÈraÓaÑ suÓohi yena kÈraÓena
saphalo, yathÈ mahÈrÈja mahatimahÈvÈto vÈyitvÈ uparameyya, api nu kho so
mahÈrÈja uparato vÈto sÈdiyati puna nibbattÈpananti. Na hi bhante
uparatassa vÈtassa Èbhogo
______________________________________________________________
1. MadditvÈ (Ka) 2. Dasasahassimhi (SÊ, I, Ka)
4. MeÓÉakapaÒha 105
vÈ manasikÈro vÈ puna nibbattÈpanÈya, kiÑ kÈraÓaÑ, acetanÈ sÈ

vÈyodhÈt|ti. Api nu tassa mahÈrÈja uparatassa vÈtassa vÈtoti samaÒÒÈ
apagacchatÊti. Na hi bhante tÈlavaÓÔavidh|panÈni vÈtassa uppattiyÈ paccayÈ,
ye keci manussÈ uÓhÈbhitattÈ pariÄÈhaparipÊÄitÈ, te tÈlavaÓÔena vÈ
vidh|panena vÈ attano thÈmabalavÊriyena paccattapurisakÈrena taÑ
nibbattetvÈ tena vÈtena uÓhaÑ nibbÈpenti pariÄÈhaÑ v|pasamentÊti. Tena hi
mahÈrÈja titthiyÈnaÑ vacanaÑ micchÈ bhavati “asÈdiyantassa kato adhikÈro
vaÒjho bhavati aphalo”ti.
YathÈ mahÈrÈja mahatimahÈvÈto vÈyi, evameva BhagavÈ dasasahassiyÈ
lokadhÈtuyÈ sÊtalamadhurasantasukhumamettÈvÈtena upavÈyi. YathÈ
mahÈrÈja mahatimahÈvÈto vÈyitvÈ uparato, evameva BhagavÈ
sÊtalamadhurasantasukhumamettÈvÈtena upavÈyitvÈ anupÈdisesÈya
nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbuto. YathÈ mahÈrÈja uparato vÈto puna
nibbattÈpanaÑ na sÈdiyati, evameva lokahitassa sÈdiyanÈ pahÊnÈ upasantÈ.
YathÈ mahÈrÈja te manussÈ uÓhÈbhitattÈ pariÄÈhaparipÊÄitÈ, evameva
devamanussÈ tividhaggisantÈpapariÄÈhaparipÊÄitÈ. YathÈ
tÈlavaÓÔavidh|panÈni vÈtassa nibbattiyÈ paccayÈ honti, evameva
TathÈgatassa dhÈtu ca ÒÈÓaratanaÒca paccayo hoti tissannaÑ sampattÊnaÑ
paÔilÈbhÈya. YathÈ manussÈ uÓhÈbhitattÈ pariÄÈhaparipÊÄitÈ tÈlavaÓÔena vÈ
vidh|panena vÈ vÈtaÑ nibbattetvÈ uÓhaÑ nibbÈpenti pariÄÈhaÑ
v|pasamenti, evameva devamanussÈ TathÈgatassa parinibbutassa
asÈdiyantasseva dhÈtuÒca ÒÈÓaratanaÒca p|jetvÈ kusalaÑ nibbattetvÈ tena
kusalena tividhaggisantÈpapariÄÈhaÑ nibbÈpenti v|pasamenti. IminÈpi
mahÈrÈja kÈraÓena TathÈgatassa parinibbutassa asÈdiyantasseva kato
adhikÈro avaÒjho bhavati saphaloti.
Aparampi mahÈrÈja uttariÑ kÈraÓaÑ suÓohi paravÈdÈnaÑ niggahÈya,
yathÈ mahÈrÈja puriso bheriÑ ÈkoÔetvÈ saddaÑ nibbatteyya, yo so
bherisaddo purisena nibbattito, so saddo antaradhÈyeyya, api nu kho so
mahÈrÈja saddo sÈdiyati puna nibbattÈpananti. Na hi bhante antarahito so
saddo, natthi tassa puna uppÈdÈya
Èbhogo vÈ manasikÈro vÈ, sakiÑ nibbatte bherisadde antarahite so

bherisaddo samucchinno hoti. BherÊ pana bhante paccayo hoti saddassa
nibbattiyÈ, atha puriso paccaye sati attajena vÈyÈmena bheriÑ akoÔetvÈ
saddaÑ nibbattetÊti, evameva kho mahÈrÈja BhagavÈ
sÊlasamÈdhipaÒÒÈvimuttivimuttiÒÈÓadassanaparibhÈvitaÑ dhÈturatanaÒca
dhammaÒca vinayaÒca anusiÔÔhaÒca1 SatthÈraÑ ÔhapayitvÈ sayaÑ
anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbuto, na ca parinibbute Bhagavati
sampattilÈbho upacchinno hoti, bhavadukkhapaÔipÊÄitÈ sattÈ dhÈturatanaÒca
dhammaÒca vinayaÒca anusiÔÔhaÒca paccayaÑ karitvÈ sampattikÈmÈ
sampattiyo paÔilabhanti, iminÈpi mahÈrÈja kÈraÓena TathÈgatassa
parinibbutassa asÈdiyantasseva kato adhikÈro avaÒjho bhavati saphaloti.
DiÔÔhaÒcetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ anÈgatamaddhÈnaÑ. KathitaÒca
bhaÓitaÒca ÈcikkhitaÒca * “siyÈ kho panÈnanda tumhÈkaÑ evamassa
atÊtasatthukaÑ pÈvacanaÑ natthi no SatthÈti, na kho panetaÑ Œnanda evaÑ
daÔÔhabbaÑ, yo vo Œnanda mayÈ dhammo ca Vinayo ca desito paÒÒatto, so
vo mamaccayena SatthÈ”ti. Parinibbutassa TathÈgatassa asÈdiyantassa kato
adhikÈro vaÒjho bhavati aphaloti, taÑ tesaÑ titthiyÈnaÑ vacanaÑ micchÈ
abh|taÑ vitathaÑ alikaÑ viruddhaÑ viparÊtaÑ dukkhadÈyakaÑ
dukkhavipÈkaÑ apÈyagamanÊyanti.
saphalo, sÈdiyati nu kho mahÈrÈja ayaÑ mahÈpathavÊ “sabbabÊjÈni mayi
saÑviruhant|”ti. Na hi bhanteti. Kissa pana tÈni mahÈrÈja bÊjÈni
asÈdiyantiyÈ mahÈpathaviyÈ saÑviruhitvÈ daÄha m|lajaÔÈpatiÔÔhitÈ
khandhasÈrasÈkhÈparivitthiÓÓÈ pupphaphaladharÈ hontÊti. AsÈdiyantÊpi
bhante mahÈpathavÊ tesaÑ bÊjÈnaÑ vatthu hoti paccayaÑ deti viruhanÈya,
tÈni bÊjÈni taÑ vatthuÑ nissÈya tena paccayena saÑviruhitvÈ
daÄam|lajaÔÈpatiÔÔhitÈ khandhasÈrasÈkhÈparivitthiÓÓÈ pupphaphaladharÈ
hontÊti.
______________________________________________________________
1. AnusatthiÒca (SÊ, I) * Vi 4. 480; DÊ 2. 134 piÔÔhesu.
Tena hi mahÈrÈja titthiyÈ sake vÈde naÔÔhÈ honti hatÈ viruddhÈ, sace te
bhaÓanti “asÈdiyantassa kato adhikÈro vaÒjho bhavati aphalo”ti.
YathÈ mahÈrÈja mahÈpathavÊ, evaÑ TathÈgato ArahaÑ
SammÈsambuddho. YathÈ mahÈrÈja mahÈpathavÊ na kiÒci sÈdiyati, evaÑ
TathÈgato na kiÒci sÈdiyati. YathÈ mahÈrÈja tÈni bÊjÈni pathaviÑ nissÈya
saÑviruhitvÈ daÄham|lajaÔÈpatiÔÔhitÈ khandhasÈrasÈkhÈparivitthiÓÓÈ
pupphaphaladharÈ honti, evaÑ devamanussÈ TathÈgatassa parinibbutassa
asÈdiyantasseva dhÈtuÒca ÒÈÓaratanaÒca nissÈya daÄhakusalam|lapatiÔÔhitÈ
samÈdhikkhandhadhammasÈrasÊlasÈkhÈparivitthiÓÓÈ
vimuttipupphasÈmaÒÒaphaladharÈ honti, iminÈpi mahÈrÈja kÈraÓena
TathÈgatassa parinibbukassa asÈdiyantasseva kato adhikÈro avaÒjho bhavati
saphaloti.
saphalo, sÈdiyanti nu kho mahÈrÈja ime oÔÔhÈ goÓÈ gadrabhÈ ajÈ pas|
manussÈ antokucchismiÑ kimikulÈnaÑ sambhavanti. Na hi bhanteti. Kissa
pana te mahÈrÈja kimayo tesaÑ asÈdiyantÈnaÑ antokucchismiÑ
sambhavitvÈ bahuputtanattÈ vepullataÑ pÈpuÓantÊti. PÈpassa bhante
kammassa balavatÈya asÈdiyantÈnaÑ yeva tesaÑ sattÈnaÑ antokucchismiÑ
kimayo sambhavitvÈ bahuputtanattÈ vepullataÑ pÈpuÓantÊti, evameva kho
mahÈrÈja TathÈgatassa parinibbutassa asÈdiyantasseva dhÈtussa ca
ÒÈÓÈrammaÓassa ca balavatÈya TathÈgate kato adhikÈro avaÒjho bhavati
saphaloti.
saphalo, sÈdiyanti nu kho mahÈrÈja ime manussÈ ime aÔÔhanavuti rogÈ kÈye
nibbattant|ti. Na hi bhanteti. Kissa pana te mahÈrÈja rogÈ asÈdiyantÈnaÑ
kÈye nipatantÊti. Pubbe katena bhante duccaritenÈti. Yadi mahÈrÈja pubbe
kataÑ akusalaÑ
idha vedanÊyaÑ hoti, tena hi mahÈrÈja pubbe katampi idha katampi

kusalÈkusalaÑ kammaÑ avaÒjhaÑ bhavati saphalanti, iminÈpi mahÈrÈja
kÈraÓena TathÈgatassa parinibbutassa asÈdiyantasseva kato adhikÈro
avaÒjho bhavati saphaloti.
SutapubbaÑ pana tayÈ mahÈrÈja * Nandako nÈma yakkho theraÑ

SÈriputtaÑ ÈsÈdayitvÈ pathaviÑ paviÔÔhoti. Œma bhante suyyati, loke pÈkaÔo
esoti, api nu kho mahÈrÈja thero SÈriputto sÈdiyi Nandakassa yakkhassa
mahÈpathavigilananti. Ubbattiyantepi1 bhante sadevake loke patamÈnepi
chamÈyaÑ candimas|riye vikirantepi SinerupabbatarÈje thero SÈriputto na
parassa dukkhaÑ sÈdiyeyya, taÑ kissa hetu, yena hetunÈ thero SÈriputto
kujjheyya vÈ dusseyya vÈ, so hetu therassa SÈriputtassa sam|hato
samucchinno, hetuno samugghÈtitattÈ bhante thero SÈriputto jÊvitahÈrakepi
kopaÑ na kareyyÈti. Yadi mahÈrÈja thero SÈriputto Nandakassa yakkhassa
pathavigilanaÑ na sÈdiyi, kissa pana Nandako yakkho pathaviÑ paviÔÔhoti,
akusalassa bhante kammassa balavatÈyÈti. Yadi mahÈrÈja akusalassa
kammassa balavatÈya Nandako yakkho pathaviÑ paviÔÔho, asÈdiyantassÈpi
kato aparÈdho avaÒjho bhavati saphalo. Tena hi mahÈrÈja akusalassapi
kammassa balavatÈya asÈdiyantassa kato adhikÈro avaÒjho bhavati saphaloti.
IminÈpi mahÈrÈja kÈraÓena TathÈgatassa parinibbutassa asÈdiyantasseva
kato adhikÈro avaÒjho bhavati saphaloti.
Kati nu kho te mahÈrÈja manussÈ, ye etarahi mahÈpathaviÑ paviÔÔhÈ,

atthi te tattha savaÓanti. Œma bhante suyyatÊti, i~gha tvaÑ mahÈrÈja
sÈvehÊti. CiÒcamÈÓavikÈ bhante, Suppabuddho ca sakko, Devadatto ca thero,
Nandako ca yakkho, Nando ca mÈÓavakoti. SutametaÑ bhante ime paÒca
janÈ mahÈpathaviÑ paviÔÔhÈti. KismiÑ te mahÈrÈja aparaddhÈti, Bhagavati
ca bhante sÈvakesu cÈti. Api nu kho
______________________________________________________________
* Khu 1. 123 piÔÔhe. 1. PavattamÈnepi (SyÈ)
mahÈrÈja BhagavÈ vÈ sÈvakÈ vÈ sÈdiyiÑsu imesaÑ mahÈpathavipavisananti.

Na hi bhanteti, tena hi mahÈrÈja TathÈgatassa parinibbutassa
asÈdiyantasseva kato adhikÈro avaÒjho bhavati saphaloti, suviÒÒÈpito bhante
NÈgasena paÒho gambhÊro uttÈnÊ kato, guyhaÑ vidaÑsitaÑ, gaÓÔhi bhinno,
gahanaÑ agahanaÑ kataÑ, naÔÔhÈ paravÈdÈ, bhaggÈ kudiÔÔhÊ, nippabhÈ jÈtÈ
kutitthiyÈ, tvaÑ gaÓÊvarapavaramÈsajjÈnti.
KatÈdhikÈrasaphalapaÒho paÔhamo.
_____
2. SabbaÒÒubhÈvapaÒha
2. Bhante NÈgasena Buddho sabbaÒÒ|ti. Œma mahÈrÈja BhagavÈ
sabbaÒÒ|, na ca Bhagavato satataÑ samitaÑ ÒÈÓadassanaÑ paccupaÔÔhitaÑ,
ÈvajjanapaÔibaddhaÑ Bhagavato sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ, ÈvajjitvÈ yadicchakaÑ
jÈnÈtÊti, tena hi bhante NÈgasena Buddho asabbaÒÒ|ti. Yadi tassa
pariyesanÈya sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ hotÊti. VÈhasataÑ kho mahÈrÈja vÊhÊnaÑ
aÉÉhac|ÄaÒca vÈhÈ vÊhisattambaÓÈni dve ca tumbÈ ekaccharÈkkhaÓe
pavattacittassa ettakÈ vÊhÊ lakkhaÑ ÔhapÊyamÈnÈ1 parikkhayaÑ pariyÈdÈnaÑ
gaccheyyuÑ.
Tatrime sattavidhÈ cittÈ pavattanti, ye te mahÈrÈja sarÈgÈ sadosÈ
samohÈ sakilesÈ abhÈvitakÈyÈ abhÈvitasÊlÈ abhÈvitacittÈ abhÈvitapaÒÒÈ,
tesaÑ taÑ cittaÑ garukaÑ uppajjati dandhaÑ pavattati, kiÑ kÈraÓÈ,
abhÈvitattÈ cittassa. YathÈ mahÈrÈja vaÑsanÈÄassa vitatassa visÈlassa
vitthiÓÓassa saÑsibbitavisibbitassa sÈkhÈjaÔÈjaÔitassa ÈkaÉÉhiyantassa
garukaÑ hoti ÈgamanaÑ dandhaÑ. KiÑ kÈraÓÈ, saÑsibbitavisibbitattÈ
sÈkhÈnaÑ, evameva kho mahÈrÈja ye te sarÈgÈ sadosÈ samohÈ sakilesÈ
abhÈvitakÈyÈ abhÈvitasÊlÈ abhÈvitacittÈ abhÈvitapaÒÒÈ, tesaÑ taÑ cittaÑ
garukaÑ uppajjati dandhaÑ pavattati. KiÑ kÈraÓÈ, saÑsibbitavisibbitattÈ
kilesehi, idaÑ paÔhamaÑ cittaÑ.
TatridaÑ dutiyaÑ cittaÑ vibhattamÈpajjati–ye te mahÈrÈja sotÈpannÈ
pihitÈpÈyÈ diÔÔhippattÈ viÒÒÈtasatthusÈsanÈ, tesaÑ taÑ cittaÑ
______________________________________________________________
1. ®hapÊyamÈne (SÊ, I)
tÊsu ÔhÈnesu lahukaÑ uppajjati lahukaÑ pavattati. Uparibh|mÊsu garukaÑ

uppajjati dandhaÑ pavattati. KiÑ kÈraÓÈ, tÊsu ÔhÈnesu cittassa parisuddhattÈ
upari kilesÈnaÑ appahÊnattÈ. YathÈ mahÈrÈja vaÑsanÈÄassa
tipabbagaÓÔhiparisuddhassa upari sÈkhÈjaÔÈjaÔitassa ÈkaÉÉhiyantassa yÈva
tipabbaÑ tÈva lahukaÑ eti, tato upari thaddhaÑ, kiÑ kÈraÓÈ, heÔÔhÈ
parisuddhattÈ upari sÈkhÈjaÔÈjaÔitattÈ, evameva kho mahÈrÈja ye te
sotÈpannÈ pihitÈpÈyÈ diÔÔhippattÈ viÒÒÈtasatthusÈsanÈ, tesaÑ taÑ cittaÑ tÊsu
ÔhÈnesu lahukaÑ uppajjati lahukaÑ pavattati, uparibh|mÊsu garukaÑ
uppajjati dandhaÑ pavattati. KiÑ kÈraÓÈ, tÊsu ÔhÈnesu cittassa parisuddhattÈ
upari kilesÈnaÑ appahÊnattÈ, idaÑ dutiyaÑ cittaÑ.
TatridaÑ tatiyaÑ cittaÑ vibhattamÈpajjati–ye te mahÈrÈja
sakadÈgÈmino, yesaÑ rÈgadosamohÈ tanubh|tÈ, tesaÑ taÑ cittaÑ paÒcasu
uppajjati dandhaÑ pavattati. KiÑ kÈraÓÈ, paÒcasu ÔhÈnesu cittassa
parisuddhattÈ upari kilesÈnaÑ appahÊnattÈ. YathÈ mahÈrÈja vaÑsanÈÄassa
paÒcapabbagaÓÔhiparisuddhassa upari sÈkhÈjaÔÈjaÔitassa ÈkaÉÉhiyantassa
yÈva paÒcapabbaÑ tÈva lahukaÑ eti, tato upari thaddhaÑ, kiÑ kÈraÓÈ,
heÔÔhÈ parisuddhattÈ upari sÈkhÈjaÔÈjaÔitattÈ, evameva kho mahÈrÈja ye te
sakadÈgÈmino, yesaÑ rÈgadosamohÈ tanubh|tÈ, tesaÑ taÑ cittaÑ paÒcasu
uppajjati dandhaÑ pavattati, kiÑ kÈraÓÈ, paÒcasu ÔhÈnesu cittassa
parisuddhattÈ upari kilesÈnaÑ appahÊnattÈ, idaÑ tatiyaÑ cittaÑ.
TatridaÑ catutthaÑ cittaÑ vibhattamÈpajjati–ye te mahÈrÈja
anÈgÈmino, yesaÑ paÒcorambhÈgiyÈni saÒÒojanÈni pahÊnÈni, tesaÑ taÑ
cittaÑ dasasu ÔhÈnesu lahukaÑ uppajjati lahukaÑ pavattati, uparibh|mÊsu
garukaÑ uppajjati dandhaÑ pavattati, kiÑ kÈraÓÈ, dasasu ÔhÈnesu cittassa
parisuddhattÈ upari kilesÈnaÑ appahÊnattÈ. YathÈ mahÈrÈja vaÑsanÈÄassa
dasapabbagaÓÔhiparisuddhassa upari sÈkhÈjaÔÈjaÔitassa ÈkaÉÉhiyantassa yÈva
dasapabbaÑ tÈva lahukaÑ eti, tato upari taddhaÑ, kiÑ kÈraÓÈ, heÔÔhÈ
parisuddhattÈ upari sÈkhÈjaÔÈjaÔitattÈ, evameva kho mahÈrÈja ye te
anÈgamino, yesaÑ paÒcorambhÈgiyÈni saÒÒojanÈni pahÊnÈni, tesaÑ
taÑ cittaÑ dasasu ÔhÈnesu lahukaÑ uppajjati lahukaÑ pavattati,

uparibh|mÊsu garukaÑ uppajjati dandhaÑ pavattati, kiÑ kÈraÓÈ, dasasu
ÔhÈnesu cittassa parisuddhattÈ upari kilesÈnaÑ appahÊnattÈ, idaÑ catutthaÑ
cittaÑ.
TatridaÑ paÒcamaÑ cittaÑ vibhattamÈpajjati–ye te mahÈrÈja arahanto
khÊÓÈsavÈ dhotamalÈ vantakilesÈ vusitavanto katakaraÓÊyÈ ohitabhÈrÈ
anuppattasadatthÈ parikkhÊÓabhavasaÒÒojanÈ pattapaÔisambhidÈ
sÈvakabh|mÊsu parisuddhÈ, tesaÑ taÑ cittaÑ sÈvakavisaye lahukaÑ
uppajjati lahukaÑ pavattati, Paccekabuddhabh|mÊsu garukaÑ uppajjati
dandhaÑ pavattati, kiÑ kÈraÓÈ, parisuddhattÈ sÈvakavisaye, aparisuddhattÈ
Paccekabuddhavisaye. YathÈ mahÈrÈja vaÑsanÈÄassa
sabbapabbagaÓÔhiparisuddhassa ÈkaÉÉhiyantassa lahukaÑ hoti ÈgamanaÑ
adandhaÑ, kiÑ kÈraÓÈ, sabbapabbagaÓÔhiparisuddhattÈ agahanattÈ
vaÑsassa, evameva kho mahÈrÈja ye te arahanto khÊÓÈsavÈ dhotamalÈ
vantakilesÈ vusitavanto katakaraÓÊyÈ ohitabhÈrÈ anuppattasadatthÈ
parikkhÊÓabhavasaÒÒojanÈ pattapaÔisambhidÈ sÈvakabh|mÊsu parisuddhÈ,
tesaÑ taÑ cittaÑ sÈvakavisaye lahukaÑ uppajjati lahukaÑ pavattati,
Paccekabuddhabh|mÊsu garukaÑ uppajjati dandhaÑ pavattati, kiÑ kÈraÓÈ,
parisuddhattÈ sÈvakavisaye, aparisuddhattÈ Paccekabuddhavisaye, idaÑ
paÒcamaÑ cittaÑ.
TatridaÑ chaÔÔhaÑ cittaÑ vibhattamÈpajjati–ye te mahÈrÈja
PaccekabuddhÈsayambhuno anÈcariyakÈ ekacÈrino khaggavisÈÓakappÈ
sakavisaye parisuddhavimalacittÈ, tesaÑ taÑ cittaÑ sakavisaye lahukaÑ
uppajjati lahukaÑ pavattati, SabbaÒÒubuddhabh|mÊsu garukaÑ uppajjati
dandhaÑ pavattati, kiÑ kÈraÓÈ, parisuddhattÈ sakavisaye mahantattÈ
SabbaÒÒubuddhavisayassa. YathÈ mahÈrÈja puriso sakavisayaÑ parittaÑ
nadiÑ rattimpi divÈpi yadicchakaÑ acchambhito otareyya, atha parato
mahÈsamuddaÑ gambhÊraÑ vitthataÑ agÈdhamapÈraÑ disvÈ bhÈyeyya,
dandhÈyeyya na visaheyya otarituÑ. KiÑ kÈraÓÈ, tiÓÓattÈ1 sakavisayassa,
mahantatta ca mahÈsamuddassa, evameva kho mahÈrÈja ye te
PaccekabuddhÈ sayambhuno anÈcariyakÈ ekacÈrino khaggavisÈÓakappÈ
sakavisaye parisuddhavimalacittÈ,
______________________________________________________________
1. CiÓÓattÈ (SÊ, SyÈ, I)
tesaÑ taÑ cittaÑ sakavisaye lahukaÑ uppajjati lahukaÑ pavattati,

SabbaÒÒubuddhabh|mÊsu garukaÑ uppajjati dandhaÑ pavattati, kiÑ kÈraÓÈ,
parisuddhattÈ sakavisaye mahantattÈ SabbaÒÒubuddhavisayassa, idaÑ
chaÔÔhaÑ cittaÑ.
TatridaÑ sattamaÑ cittaÑ vibhattamÈpajjati__ye te mahÈrÈja
SammÈsambuddhÈ sabbaÒÒuno DasabaladharÈ catuvesÈrajjavisÈradÈ
aÔÔhÈrasahi Buddhadhammehi samannÈgatÈ AnantajinÈ anÈvaraÓaÒÈÓÈ,
tesaÑ taÑ cittaÑ sabbattha lahukaÑ uppajjati lahukaÑ pavattati, kiÑ
kÈraÓÈ, sabbattha parisuddhattÈ, api nu kho mahÈrÈja nÈrÈcassa sudhotassa
vimalassa niggaÓÔhissa sukhumadhÈrassa ajimhassa ava~kassa akuÔilassa
daÄhacÈpasamÈr|Ähassa khomasukhume vÈ kappÈsasukhume vÈ
kambalasukhume vÈ balavanipÈtitassa dandhÈyitattaÑ vÈ lagganaÑ vÈ hotÊti.
Na hi bhante, kiÑ kÈraÓÈ, sukhumattÈ vatthÈnaÑ sudhotattÈ nÈrÈcassa
nipÈtassa ca balavattÈti, evameva kho mahÈrÈja ye te SammÈsambuddhÈ
sabbaÒÒuno DasabaladharÈ catuvesÈrajjavisÈradÈ aÔÔhÈrasahi
Buddhadhammehi samannÈgatÈ AnantajinÈ anÈvaraÓaÒÈÓÈ, tesaÑ taÑ cittaÑ
sabbattha lahukaÑ uppajjati lahukaÑ pavattati, kiÑ kÈraÓÈ, sabbattha
parisuddhattÈ, idaÑ sattamaÑ cittaÑ.
Tatra mahÈrÈja yadidaÑ SabbaÒÒubuddhÈnaÑ cittaÑ, taÑ channampi
cittÈnaÑ gaÓanaÑ atikkamitvÈ asa~khyeyyena guÓena parisuddhaÒca
lahukaÒca, yasmÈ ca Bhagavato cittaÑ parisuddhaÒca lahukaÒca, tasmÈ
mahÈrÈja BhagavÈ yamakapÈÔihÊraÑ dasseti. YamakapÈÔihÊre mahÈrÈja
ÒÈtabbaÑ BuddhÈnaÑ BhagavantÈnaÑ cittaÑ evaÑ lahuparivattanti, na
tattha sakkÈ uttariÑ kÈraÓaÑ vattuÑ, tepi mahÈrÈja pÈÔihÊrÈ
SabbaÒÒubuddhÈnaÑ cittaÑ upÈdÈya gaÓanampi sa~khampi kalampi
kalabhÈgampi na upenti, ÈvajjanapaÔibaddhaÑ mahÈrÈja Bhagavato
sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ, ÈvajjetvÈ yadicchakaÑ jÈnÈti.
YathÈ mahÈrÈja puriso hatthe ÔhapitaÑ yaÑ kiÒci dutiye hatthe
Ôhapeyya vivaÔena mukhena vÈcaÑ nicchÈreyya, mukhagataÑ bhojanaÑ
gileyya, ummÊletvÈ vÈ nimÊleyya, nimÊletvÈ vÈ ummÊleyya, samiÒjitaÑ vÈ
bÈhaÑ pasÈreyya, pasÈritaÑ vÈ bÈhaÑ samiÒjeyya, cirataraÑ etaÑ
mahÈrÈja, lahutaraÑ Bhagavato sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ, lahutaraÑ ÈvajjanaÑ,
ÈvajjetvÈ yadicchakaÑ jÈnÈti, Èvajjanavikalamattakena na tÈvatÈ BuddhÈ
Bhagavanto asabbaÒÒuno nÈma hontÊti.
Œvajjanampi bhante NÈgasena pariyesanÈya kÈtabbaÑ, i~gha maÑ

tattha kÈraÓena saÒÒÈpehÊti. YathÈ mahÈrÈja purisassa aÉÉhassa
mahaddhanassa mahÈbhogassa pah|tajÈtar|parajatassa
pah|tavitt|pakaraÓassa pah|tadhanadhaÒÒassa
sÈlivÊhiyavataÓÉulatilamuggamÈsapubbaÓÓÈparaÓÓasappitelanavanÊtakhÊrada
dhimadhuguÄaphÈÓitÈ ca khaÄopikumbhipÊÔharakoÔÔhabhÈjanagatÈ
bhaveyyuÑ, tassa ca purisassa pÈhunako Ègaccheyya bhattÈraho
bhattÈbhika~khÊ, tassa ca gehe yaÑ randhaÑ bhojanaÑ, taÑ pariniÔÔhitaÑ
bhaveyya, kumbhito taÓÉule nÊharitvÈ bhojanaÑ randheyya, api ca kho so
mahÈrÈja tÈvatakena bhojanavekallamattakena adhano nÈma kapaÓo nÈma
bhaveyyÈti. Na hi bhante, cakkavattiraÒÒo gharepi bhante akÈle
bhojanavekallaÑ hoti, kiÑ pana gahapatikassÈti. Evameva kho mahÈrÈja
TathÈgatassa ÈvajjanavikalamattakaÑ sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ ÈvajjetvÈ
yadicchakaÑ jÈnÈti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja rukkho assa phalito oÓatavinato
piÓÉibhÈrabharito, na kiÒci tattha patitaÑ phalaÑ bhaveyya, api nu kho so
mahÈrÈja rukkho tÈvatakena patitaphalavekallamattakena aphalo nÈma
bhaveyyÈti. Na hi bhante, patanapaÔibaddhÈni tÈni rukkhaphalÈni, patite
yadicchakaÑ labhatÊti. Evameva kho mahÈrÈja TathÈgatassaÑ
ÈvajjanapaÔibaddhaÑ sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ ÈvajjetvÈ yadicchakaÑ jÈnÈtÊti.
Bhante NÈgasena ÈvajjetvÈ ÈvajjetvÈ Buddho yadicchakaÑ jÈnÈtÊti. Œma
mahÈrÈja BhagavÈ ÈvajjetvÈ ÈvajjetvÈ yadicchakaÑ jÈnÈtÊti.
YathÈ mahÈrÈja cakkavattÊ rÈjÈ yadÈ cakkaratanaÑ sarati “upetu me
cakkaratanan”ti, sarite cakkaratanaÑ upeti, evameva kho mahÈrÈja
TathÈgato ÈvajjetvÈ ÈvajjetvÈ yadicchakaÑ jÈnÈtÊti. DaÄhaÑ bhante
NÈgasena kÈraÓaÑ, Buddho sabbaÒÒ|, sampaÔicchÈma Buddho sabbaÒÒ|ti.
BuddhasabbaÒÒubhÈvapaÒho dutiyo.
_____
3. DevadattapabbajjapaÒha
3. Bhante NÈgasena Devadatto kena pabbÈjitoti. Cha yime mahÈrÈja
khattiyakumÈrÈ Bhaddiyo ca Anuruddho ca Œnando ca Bhagu ca
Kimilo1 ca Devadatto ca UpÈlikappako sattamo abhisambuddhe Satthari

SakyakulÈnandajanane BhagavantaÑ anupabbajantÈ nikkhamiÑsu, te
BhagavÈ pabbÈjesÊti. Nanu bhante Devadattena pabbajitvÈ saÑgho bhinnoti.
Œma mahÈrÈja Devadattena pabbajitvÈ saÑgho bhinno, na gihÊ saÑghaÑ
bhindati, na bhikkhunÊ, na sikkhamÈnÈ, na sÈmaÓero, na sÈmaÓerÊ saÑghaÑ
bhindati, bhikkhu pakatatto samÈnasaÑvÈsako samÈnasÊmÈyaÑ Ôhito
saÑghaÑ bhindatÊti. SaÑghabhedako bhante puggalo kiÑ kammaÑ
phusatÊti. KappaÔÔhitikaÑ mahÈrÈja kammaÑ phusatÊti.
KiÑ pana bhante NÈgasena Buddho jÈnÈti “Devadatto pabbajitvÈ
saÑghaÑ bhindissati, saÑghaÑ bhinditvÈ kappaÑ niraye paccissatÊ”ti. Œma
mahÈrÈja TathÈgato jÈnÈti “Devadatto pabbajitvÈ saÑghaÑ bhindissati,
saÑghaÑ bhinditvÈ kappaÑ niraye paccissatÊ”ti. Yadi bhante NÈgasena
Buddho jÈnÈti “Devadatto pabbajitvÈ saÑghaÑ bhindissati, saÑghaÑ
bhinditvÈ kappaÑ niraye paccissatÊ”ti, tena hi bhante NÈgasena Buddho
kÈruÓiko anukampako hitesÊ sabbasattÈnaÑ ahitaÑ apanetvÈ
hitamupadahatÊti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi taÑ ajÈnitvÈ pabbÈjesi,
tena hi Buddho asabbaÒÒ|ti, ayampi ubhato koÔiko paÒho tavÈnuppatto,
vijaÔehi etaÑ mahÈjaÔaÑ, bhinda parÈpavÈdaÑ, anÈgate addhÈne tayÈ sadisÈ
buddhimanto bhikkh| dullabhÈ bhavissanti, ettha tava balaÑ pakÈsehÊti.
KÈruÓiko mahÈrÈja BhagavÈ sabbaÒÒ| ca, kÈruÒÒena mahÈrÈja BhagavÈ
sabbaÒÒutaÒÈÓena Devadattassa gatiÑ olokento addasa DevadattaÑ
ÈpÈyikaÑ kammaÑ2 Èy|hitvÈ anekÈni kappakoÔisatasahassÈni nirayena
nirayaÑ vinipÈtena vinipÈtaÑ gacchantaÑ, taÑ BhagavÈ sabbaÒÒ|taÒÈÓena
jÈnitvÈ imassa apariyantakataÑ kammaÑ mama sÈsane pabbajitassa
pariyantakataÑ bhavissati, purimaÑ upÈdÈya pariyantakataÑ dukkhaÑ
bhavissati, apabbajitopi ayaÑ moghapuriso kappaÔÔhiyameva kammaÑ
Èy|hissatÊti kÈruÒÒena DevadattaÑ pabbÈjesÊti.
Tena hi bhante NÈgasena Buddho vadhitvÈ telena makkheti, papÈte
pÈtetvÈ hatthaÑ deti, mÈretvÈ jÊvitaÑ pariyesati, yaÑ so paÔhamaÑ
______________________________________________________________
1. Kimbilo (SÊ, I) Vi 3. 338; Ma 2. 125 piÔÔhe passitabbaÑ.
2. AparÈpariyakammaÑ (SÊ, SyÈ, I)
dukkhaÑ datvÈ pacchÈ sukhaÑ upadahatÊti. Vadhetipi mahÈrÈja TathÈgato

sattÈnaÑ hitavasena, pÈtetipi sattÈnaÑ hitavasena, mÈretipi sattÈnaÑ
hitavasena, vadhitvÈpi mahÈrÈja TathÈgato sattÈnaÑ hitameva upadahati,
pÈtetvÈpi sattÈnaÑ hitameva upadahati, mÈretvÈpi sattÈnaÑ hitameva
upadahati. YathÈ mahÈrÈja mÈtÈpitaro nÈma vadhitvÈpi pÈtayitvÈpi puttÈnaÑ
hitameva upadahanti, evameva kho mahÈrÈja TathÈgato vadhetipi sattÈnaÑ
hitavasena, pÈtetipi sattÈnaÑ hitavasena, mÈretipi sattÈnaÑ hitavasena,
vadhitvÈpi mahÈrÈja TathÈgato sattÈnaÑ hitameva upadahati, pÈtetvÈpi
sattÈnaÑ hitameva upadahati, mÈretvÈpi sattÈnaÑ hitameva upadahati, yena
yena yogena sattÈnaÑ guÓavuÉÉhi hoti, tena tena yogena sabbasattÈnaÑ
hitameva upadahati. Sace mahÈrÈja Devadatto na pabbÈjeyya, gihibh|to
samÈno nirayasaÑvattanikaÑ bahuÑ pÈpakammaÑ katvÈ anekÈni
kappakoÔisatasahassÈni nirayena nirayaÑ vinipÈtena vinipÈtaÑ gacchanto
bahuÑ dukkhaÑ vedayissati, taÑ BhagavÈ jÈnamÈno kÈruÒÒena DevadattaÑ
pabbÈjesi, “mama sÈsane pabbajitassa dukkhaÑ pariyantakataÑ bhavissatÊ”ti
kÈruÒÒena garukaÑ dukkhaÑ lahukaÑ akÈsi.
YathÈ vÈ mahÈrÈja dhanayasasiriÒÈtibalena balavÈ puriso attano ÒÈtiÑ
vÈ mittaÑ vÈ raÒÒÈ garukaÑ daÓÉaÑ dhÈrentaÑ attano
bahuvissatthabhÈvena samatthatÈya garukaÑ daÓÉaÑ lahukaÑ akÈsi,
evameva kho mahÈrÈja BhagavÈ bah|ni kappakoÔisatasahassÈni dukkhaÑ
vedayamÈnaÑ DevadattaÑ pabbÈjetvÈ
sÊlasamÈdhipaÒÒÈvimuttibalasamatthabhÈvena garukaÑ dukkhaÑ lahukaÑ
akÈsi.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja kusalo bhisakko sallakatto garukaÑ rogaÑ
balavosadhabalena lahukaÑ karoti, evameva kho mahÈrÈja bah|ni
kappakoÔisatasahassÈni dukkhaÑ vedayamÈnaÑ DevadattaÑ BhagavÈ
rogaÒÒutÈya pabbajetvÈ kÈruÒÒabalo patthaddhadhammosadhabalena
garukaÑ dukkhaÑ lahukaÑ akÈsi. Api nu kho so mahÈrÈja BhagavÈ
bahuvedanÊyaÑ DevadattaÑ appavedanÊyaÑ karonto kiÒci apuÒÒaÑ
ÈpajjeyyÈti. Na kiÒci bhante apuÒÒaÑ Èpajjeyya antamaso
gadd|hanamattampÊti. Imampi kho mahÈrÈja kÈraÓaÑ atthato sampaÔiccha,
yena kÈraÓena BhagavÈ DevadattaÑ pabbÈjesi.
Aparampi mahÈrÈja uttariÑ kÈraÓaÑ suÓohi, yena kÈraÓena BhagavÈ

DevadattaÑ pabbÈjesi, yathÈ mahÈrÈja coraÑ ÈgucÈriÑ gahetvÈ raÒÒo
dasseyyuÑ, ayaÑ kho deva coro ÈgucÈrÊ, imassa yaÑ icchasi, taÑ daÓÉaÑ
paÓehÊti. TamenaÑ rÈjÈ evaÑ vadeyya “tena hi bhaÓe imaÑ coraÑ
bahinagaraÑ nÊharitvÈ ÈghÈtane sÊsaÑ chindathÈ”ti, “evaÑ devÈ”ti kho te
raÒÒo paÔissutvÈ taÑ bahinagaraÑ nÊharitvÈ ÈghÈtanaÑ nayeyyuÑ.
TamenaÑ passeyya kocideva puriso raÒÒo santikÈ laddhavaro
laddhayasadhanabhogo Èdeyyavacano balavicchitakÈrÊ, so tassa kÈruÒÒaÑ
katvÈ te purise evaÑ vadeyya “alaÑ bho kiÑ tumhÈkaÑ imassa
sÊsacchedanena, tena hi bho imassa hatthaÑ vÈ pÈdaÑ vÈ chinditvÈ jÊvitaÑ
rakkhatha, ahametassa kÈraÓÈ raÒÒo santike paÔivacanaÑ karissÈmÊ”ti. Te
tassa balavato vacanena tassa corassa hatthaÑ vÈ pÈdaÑ vÈ chinditvÈ
jÊvitaÑ rakkheyyuÑ. Api nu kho so mahÈrÈja puriso evaÑ kÈrÊ tassa corassa
kiccakÈrÊ assÈti. JÊvitadÈyako so bhante puriso tassa corassa, jÊvite dinne
kiÑ tassa akataÑ nÈma atthÊti. YÈ pana hatthapÈdacchedane vedanÈ, so tÈya
vedanÈya kiÒci apuÒÒaÑ ÈpajjeyyÈti. Attano katena so bhante coro
dukkhavedanaÑ vedayati, jÊvitadÈyako pana puriso na kiÒci apuÒÒaÑ
ÈpajjeyyÈti, evameva kho mahÈrÈja BhagavÈ kÈruÒÒena DevadattaÑ
pabbÈjesi “mama sÈsane pabbajitassa dukkhaÑ pariyantakataÑ bhavissatÊ”ti.
PariyantakataÒca mahÈrÈja Devadattassa dukkhaÑ, Devadatto mahÈrÈja
maraÓakÈle–
“Imehi aÔÔhÊhi ta’maggapuggalaÑ,
DevÈtidevaÑ naradammasÈrathiÑ.
SamantacakkhuÑ satapuÒÒalakkhaÓaÑ,
PÈÓehi BuddhaÑ saraÓaÑ upemÊ”ti.
PÈÓupetaÑ saraÓamagamÈsi. Devadatto mahÈrÈja cha koÔÔhÈse kate
kappe atikkante paÔhamakoÔÔhÈse saÑghaÑ bhindi, paÒca koÔÔhÈse niraye
paccitvÈ tato muccitvÈ AÔÔhissaro nÈma Paccekabuddho bhavissati. Api nu
kho so mahÈrÈja BhagavÈ evaÑ kÈrÊ Devadattassa kiccakÈrÊ assÈti.
Sabbadado bhante NÈgasena TathÈgato Devadattassa, yaÑ
TathÈgato DevadattaÑ paccekabodhiÑ pÈpessati, kiÑ TathÈgatena

Devadattassa akataÑ nÈma atthÊti. YaÑ pana mahÈrÈja Devadatto saÑghaÑ
bhinditvÈ niraye dukkhavedanaÑ vedayati, api nu kho BhagavÈ tatonidÈnaÑ
kiÒci apuÒÒaÑ ÈpajjeyyÈti. Na hi bhante, attanÈ katena bhante Devadatto
kappaÑ niraye paccati, dukkhapariyantakÈrako SatthÈ na kiÒci apuÒÒaÑ
ÈpajjatÊti. Imampi kho tvaÑ mahÈrÈja kÈraÓaÑ atthato sampaÔiccha, yena
kÈraÓena BhagavÈ DevadattaÑ pabbÈjesi.
DevadattaÑ pabbÈjesi, yathÈ mahÈrÈja kusalo bhisakko sallakatto
vÈtapittasemhasannipÈta-utupariÓÈmavisamaparihÈra-opakkamikopakkantaÑ
p|tikuÓapaduggandhÈbhisaÒchannaÑ antosallaÑ susiragataÑ
pubbaruhirasampuÓÓaÑ vaÓaÑ v|pasamento vaÓamukhaÑ
kakkhaÄatikhiÓakhÈrakaÔukena bhesajjena anulimpati paripaccanÈya,
paripaccitvÈ mudubhÈvamupagataÑ satthena vikantayitvÈ Éahati salÈkÈya,
daÉÉhe khÈralavaÓaÑ deti, bhesajjena anulimpati vaÓaruhanÈya byÈdhitassa
sotthibhÈvamanuppattiyÈ, api nu kho so mahÈrÈja bhisakko sallakatto
ahitacitto bhesajjena anulimpati, satthena vikanteti, Éahati salÈkÈya,
khÈralavaÓaÑ detÊti. Na hi bhante, hitacitto sotthikÈmo tÈni kiriyÈni karotÊti.
YÈ panassa bhesajjakiriyÈkaraÓena uppannÈ dukkhavedanÈ, tatonidÈnaÑ so
bhisakko sallakatto kiÒci apuÒÒaÑ ÈpajjeyyÈti. Hitacitto bhante sotthikÈmo
bhisakko sallakatto tÈni kiriyÈni karoti, kiÑ so tatonidÈnaÑ apuÒÒaÑ
Èpajjeyya, saggagÈmÊ so bhante bhisakko sallakattoti, evameva kho
mahÈrÈja kÈruÒÒena BhagavÈ DevadattaÑ pabbÈjesi dukkhaparimuttiyÈ.
DevadattaÑ pabbÈjesi, yathÈ mahÈrÈja puriso kaÓÔakena viddho assa,
athaÒÒataro puriso tassa hitakÈmo sotthikÈmo tiÓhena kaÓÔakena vÈ
satthamukhena vÈ samantato chinditvÈ paggharantena lohitena taÑ
kaÓÔakaÑ nÊhareyya, api nu kho so mahÈrÈja puriso ahitakÈmo taÑ
kaÓÔakaÑ nÊharatÊti. Na hi bhante, hitakÈmo so bhante puriso sotthikÈmo
taÑ kaÓÔakaÑ nÊharati.
Sace so bhante taÑ kaÓÔakaÑ na nÊhareyya, maraÓaÑ vÈ so tena pÈpuÓeyya

maraÓamattaÑ vÈ dukkhanti, evameva kho mahÈrÈja TathÈgato kÈruÒÒena
DevadattaÑ pabbÈjesi dukkhaparimuttiyÈ. Sace mahÈrÈja BhagavÈ
DevadattaÑ na pabbÈjeyya, kappakoÔisatasahassampi Devadatto
bhavaparamparÈya niraye pacceyyÈti.
AnusotagÈmiÑ bhante NÈgasena Devadatta TathÈgato paÔisotaÑ pÈpesi,
vipanthapaÔipannaÑ DevadattaÑ panthe paÔipÈdesi, papÈte patitassa
Devadattassa patiÔÔhaÑ adÈsi, visamagataÑ DevadattaÑ TathÈgato samaÑ
Èropesi, ime ca bhante NÈgasena het| imÈni ca kÈraÓÈni na sakkÈ aÒÒena
sandassetuÑ aÒÒatra tavÈdisena buddhimatÈti.
DevadattapabbajjapaÒho tatiyo.
_____
4. PathavicalanapaÒha
4. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ–“aÔÔhime bhikkhave1
het| aÔÔha paccayÈ mahato bh|micÈlassa pÈtubhÈvÈyÈ”ti. AsesavacanaÑ
idaÑ, nissesavacanaÑ idaÑ, nippariyÈyavacanaÑ idaÑ, natthaÒÒo navamo
hetu mahato bh|micÈlassa pÈtubhÈvÈya. Yadi bhante NÈgasena aÒÒo
navamo hetu bhaveyya mahato bh|micÈlassa pÈtubhÈvÈya, tampi hetuÑ
BhagavÈ katheyya. YasmÈ ca kho bhante NÈgasena natthaÒÒo navamo hetu
mahato bh|micÈlassa pÈtubhÈvÈya, tasmÈ anÈcikkhito BhagavatÈ, ayaÒca
navamo hetu dissati mahato bh|micÈlassa pÈtubhÈvÈya, yaÑ Vessantarena
raÒÒÈ mahÈdÈne dÊyamÈne sattakkhattuÑ mahÈpathavÊ kampitÈti. Yadi
bhante NÈgasena aÔÔheva het| aÔÔha paccayÈ mahato bh|micÈlassa
pÈtubhÈvÈya, tena hi Vessantarena raÒÒÈ mahÈdÈne dÊyamÈne sattakkhattuÑ
mahÈpathavÊ kampitÈti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi Vessantarena raÒÒÈ
mahÈdÈne dÊyamÈne sattakkhattuÑ mahÈpathavÊ kampitÈ, tena hi aÔÔheva
het| aÔÔha paccayÈ mahato bh|micÈlassa pÈtubhÈvÈyÈti tampi vacanaÑ
micchÈ. Ayampi ubhato koÔiko paÒho sukhumo
______________________________________________________________
1. AÔÔhime Œnanda (DÊ 2. 90; AÑ 3. 132 piÔÔhesu.)
dunniveÔhiyo andhakaraÓo ceva gambhÊro ca, so tavÈnuppatto, neso aÒÒena

ittarapaÒÒena sakkÈ visajjetuÑ aÒÒatra tavÈdisena buddhimatÈti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ–“aÔÔhime bhikkhave het| aÔÔha
paccayÈ mahato bh|micÈlassa pÈtubhÈvÈyÈ”ti. YaÑ Vessantarena raÒÒÈ
mahÈdÈne dÊyamÈne sattakkhattuÑ mahÈpathavÊ kampitÈ, taÒca pana
akÈlikaÑ kadÈcuppattikaÑ aÔÔhahi het|hi vippamuttaÑ, tasmÈ agaÓitaÑ
aÔÔhahi het|hi.
YathÈ mahÈrÈja loke tayo yeva meghÈ gaÓÊyanti vassiko hemantiko
pÈvusakoti. Yadi te muÒcitvÈ aÒÒo megho pavassati, na so megho gaÓÊyati
sammatehi meghehi, akÈlameghotveva sa~khaÑ gacchati. Evameva kho
mahÈrÈja Vessantarena raÒÒÈ mahÈdÈne dÊyamÈne yaÑ sattakkhattuÑ
mahÈpathavÊ kampitÈ, akÈlikaÑ etaÑ kadÈcuppattikaÑ aÔÔhahi het|hi
vippamuttaÑ, na taÑ gaÓÊyati aÔÔhahi het|hi.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja HimavantÈ pabbatÈ paÒca nadisatÈni sandanti,
tesaÑ mahÈrÈja paÒcannaÑ nadisatÈnaÑ daseva nadiyo nadigaÓanÈya
gaÓÊyanti. SeyyathÊdaÑ, Ga~gÈ YamunÈ AciravatÊ Sarabh| MahÊ Sindhu
SarassatÊ VetravatÊ VÊtaÑsÈ CandabhÈgÈti, avasesÈ nadiyo nadigaÓanÈya
agaÓitÈ, kiÑ kÈraÓÈ, na tÈ nadiyo dhuvasalilÈ. Evameva kho mahÈrÈja
Vessantarena raÒÒÈ mahÈdÈne dÊyamÈne yaÑ sattakkhattuÑ mahÈpathavÊ
kampitÈ, akÈlikaÑ etaÑ kadÈcuppattikaÑ aÔÔhahi het|hi vippamuttaÑ, na
taÑ gaÓÊyati aÔÔhahi het|hi.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja raÒÒo satampi dvisatampi tisatampi amaccÈ
honti, tesaÑ cha yeva janÈ amaccagaÓanÈya gaÓÊyanti. SeyyathÊdaÑ,
senÈpati purohito akkhadasso bhaÓÉÈgÈriko chattaggÈhako khaggaggÈhako.
Ete yeva amaccagaÓanÈya gaÓÊyanti. KiÑ kÈraÓÈ, yuttattÈ rÈjaguÓehi,
avasesÈ agaÓitÈ, sabbe amaccÈtveva sa~khaÑ gacchantÊ. Evamevakho
mahÈrÈja Vessantarena raÒÒÈ mahÈdÈne dÊyamÈne yaÑ sattakkhattuÑ
mahÈpathavÊ kampitÈ, akÈlikaÑ etaÑ kadÈcuppattikaÑ aÔÔhahi het|hi
vippamuttaÑ, na taÑ gaÓÊyati aÔÔhahi het|hi.
Suyyati nu kho mahÈrÈja etarahi JinasÈsane katÈdhikÈrÈnaÑ

diÔÔhadhammasukhavedanÊyakammaÑ, kitti ca yesaÑ abbhuggatÈ
devamanusses|ti. Œma bhante suyyati etarahi JinasÈsane katÈdhikÈrÈnaÑ
diÔÔhadhammasukhavedanÊyakammaÑ, kitti ca yesaÑ abbhuggatÈ
devamanussesu satta janÈti. Ke ca te mahÈrÈjÈti. Sumano ca bhante
mÈlÈkÈro, EkasÈÔako ca brÈhmaÓo, PuÓÓo ca bhatako, MallikÈ ca devÊ,
GopÈlamÈtÈ ca devÊ, SuppiyÈ ca upÈsikÈ, PuÓÓÈ ca dÈsÊti ime satta
diÔÔhadhammasukhavedanÊyÈ sattÈ, kitti ca imesaÑ abbhuggatÈ
devamanusses|ti.
Aparepi suyyanti nukho atÊte mÈnusakeneva sarÊradehena
tidasabhavanaÑ gatÈti. Œma bhante suyyantÊti, ke ca te mahÈrÈjÈti. Guttilo
ca gandhabbo, SÈdhÊno ca rÈjÈ, Nimi ca rÈjÈ, MandhÈtÈ ca rÈjÈti ime caturo
janÈ suyyanti, teneva mÈnusakena sarÊradehena TidasabhavanaÑ gatÈti.
Sucirampi kataÑ suyyati sukatadukkaÔanti. SutapubbaÑ pana tayÈ mahÈrÈja
atÊte vÈ addhÈne vattamÈne vÈ addhÈne itthannÈmassa dÈne dÊyamÈne sakiÑ
vÈ dvikkhattuÑ vÈ tikkhattuÑ vÈ mahÈpathavÊ kampitÈti. Na hi bhanteti.
Atthi me mahÈrÈja Ègamo adhigamo pariyatti savanaÑ sikkhÈbalaÑ suss|sÈ
paripucchÈ ÈcariyupÈsanaÑ, mayÈpi na sutapubbaÑ “itthannÈmassa dÈne
dÊyamÈne sakiÑ vÈ dvikkhattuÑ vÈ tikkhattuÑ vÈ mahÈpathavÊ kampitÊ”ti
ÔhapetvÈ Vessantarassa rÈjavasabhassa dÈnavaraÑ. Bhagavato ca mahÈrÈja
Kassapassa, Bhagavato ca Sakyamuninoti dvinnaÑ BuddhÈnaÑ antare
gaÓanapathaÑ vÊtivattÈ vassakoÔiyo atikkantÈ, tatthapi me savanaÑ natthi
“itthannÈmassa dÈne dÊyamÈne sakiÑ vÈ dvikkhattuÑ vÈ tikkhattuÑ vÈ
mahÈpathavÊ kampitÈ”ti. Na mahÈrÈja tÈvatakena vÊriyena tÈvatakena
parakkamena mahÈpathavÊ kampati, guÓabhÈrabharitÈ mahÈrÈja
sabbasoceyyakiriyaguÓabhÈrabharitÈ dhÈretuÑ na visahantÊ mahÈpathavÊ
calati kampati pavedhati.
YathÈ mahÈrÈja sakaÔassa atibhÈrabharitassa nÈbhiyo ca nemiyo ca
phalanti akkho bhijjati, evameva kho mahÈrÈja
sabbasoceyyakiriyaguÓabhÈrabharitÈ mahÈpathavÊ dhÈretuÑ na visahantÊ
calati kampati pavedhati.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja gaganaÑ anilajalavegasaÒchÈditaÑ

ussannajalabhÈrabharitaÑ ativÈtena phuÔitattÈ nadati ravati gaÄagaÄÈyati,
evameva kho mahÈrÈja mahÈpathavÊ raÒÒo Vessantarassa dÈnabalavipula-
ussannabhÈrabharitÈ dhÈretuÑ na visahantÊ calati kampati pavedhati, na hi
mahÈrÈja raÒÒo Vessantarassa cittaÑ rÈgavasena pavattati, na dosavasena
pavattati, na mohavasena pavattati, na mÈnavasena pavattati, na diÔÔhivasena
pavattati, na kilesavasena pavattati, na vitakkavasena pavattati, na
arativasena pavattati, atha kho dÈnavasena bahulaÑ pavattati “kinti anÈgatÈ
yÈcakÈ mama santike ÈgaccheyyuÑ, ÈgatÈ ca yÈcakÈ yathÈkÈmaÑ labhitvÈ
attamanÈ bhaveyyun”ti satataÑ samitaÑ dÈnaÑ pati mÈnasaÑ ÔhapitaÑ hoti.
RaÒÒo mahÈrÈja Vessantarassa satataÑ samitaÑ dasasu ÔhÈnesu mÈnasaÑ
ÔhapitaÑ hoti dame same khantiyaÑ saÑvare yame niyame akkodhe
avihiÑsÈyaÑ sacce soceyye, raÒÒo mahÈrÈja Vessantarassa kÈmesanÈ
pahÊnÈ, bhavesanÈ paÔippassaddhÈ, brahmacariyesanÈya yeva ussukkaÑ
Èpanno, raÒÒo mahÈrÈja vessantarassa attarakkhÈ1 pahÊnÈ,
sabbasattarakkhÈya ussukkaÑ Èpanno “kinti ime sattÈ samaggÈ assu arogÈ
sadhanÈ dÊghÈyukÈ”ti bahulaÑ yeva mÈnasaÑ pavattati. DadamÈno ca
mahÈrÈja Vessantaro rÈjÈ taÑ dÈnaÑ na bhavasampattihetu deti, na
dhanahetu deti, na paÔidÈnahetu deti, na upalÈpanahetu deti, na Èyuhetu deti,
na vaÓÓahetu deti, na sukhahetu deti, na balahetu deti, na yasahetu deti,na
puttahetu deti, na dhÊtuhetu deti, atha kho sabbaÒÒutaÒÈÓahetu
sabbaÒÒutaÒÈÓaratanassa kÈraÓÈ evar|pe atulavipulÈnuttare dÈnavare adÈsi,
sabbaÒÒutaÑ patto ca imaÑ gÈthaÑ abhÈsi–
* “JÈliÑ KaÓhÈjinaÑ dhÊtaÑ, MaddideviÑ patibbataÑ.
CajamÈno na cintesiÑ, bodhiyÈ yeva kÈraÓÈ”ti.
Vessantaro mahÈrÈja rÈjÈ akkodhena kodhaÑ jinÈti, asÈdhuÑ sÈdhunÈ
jinÈti, kadariyaÑ dÈnena jinÈti, alikavÈdinaÑ saccena jinÈti, sabbaÑ
akusalaÑ kusalena jinÈti. Tassa evaÑ dadamÈnassa dhammÈnugatassa
dhammasÊsakassa2 dÈnanissandabalava3 vÊriyavipulavipphÈrena heÔÔhÈ
mahÈvÈtÈ
______________________________________________________________
1. PararakkhÈya (SÊ, I) * Khu 4. 395 piÔÔhe CariyÈpiÔake.
2. DhammÈsÊsakassa (Ka) 3. DÈnanissandabala (SÊ, I)
saÒcalanti saÓikaÑ saÓikaÑ sakiÑ sakiÑ ÈkulÈkulÈ vÈyanti onamanti

unnamanti vinamanti, chinnapattapÈdapÈ1 papatanti, gumbaÑ gumbaÑ
valÈhakÈ gagane sandhÈvanti, rajosaÒcitÈ vÈtÈ dÈruÓÈ honti, gaganaÑ
uppÊÄitÈ vÈtÈ vÈyanti, sahasÈ dhamadhamÈyanti, mahÈbhÊmo saddo
niccharati, tesu vÈtesu kupitesu udakaÑ saÓikaÑ saÓikaÑ calati, udake
calite khubbhanti macchakacchapÈ, yamakayamakÈ |miyo jÈyanti, jalacarÈ
sattÈ tasanti, jalavÊci yuganaddho vattati, vÊcinÈdo pavattati, ghorÈ bubbuÄÈ2
uÔÔhahanti, pheÓamÈlÈ bhavanti, uttarati mahÈsamuddo, disÈvidisaÑ dhÈvati
udakaÑ, uddhaÑsotapaÔisotamukhÈ sandanti saliladhÈrÈ, tasanti asurÈ garuÄÈ
nÈgÈ yakkhÈ, ubbijjanti “kiÑ nu kho, kathaÑ nu kho, sÈgaro viparivattatÊ”ti,
gamanapathamesanti bhÊtacittÈ, khubhite luÄite jaladhÈre pakampati
mahÈpathavÊ sanagÈ sasÈgarÈ, parivattati Sinerugiri k|Ôaselasikharo
vinamamÈno hoti, vimanÈ honti
ahinakulabiÄÈrakoÔÔhukas|karamigapakkhino, rudanti yakkhÈ appesakkhÈ,
hasanti yakkhÈ mahesakkhÈ kampamÈnÈya mahÈpathaviyÈ.
YathÈ mahÈrÈja mahati mahÈpariyoge uddhanagate udakasampuÓÓe
ÈkiÓÓataÓÉule heÔÔhato aggi jalamÈno paÔhamaÑ tÈva pariyogaÑ santÈpeti,
pariyogo santatto udakaÑ santÈpeti, udakaÑ santattaÑ taÓÉulaÑ santÈpeti,
taÓÉulaÑ santattaÑ ummujjati nimujjati, bubbuÄakajÈtaÑ hoti, pheÓamÈlÈ
uttarati. Evameva kho mahÈrÈja Vessantaro rÈjÈ yaÑ loke duccajaÑ, taÑ
caji, tassa taÑ duccajaÑ cajantassa dÈnassa sabhÈvanissandena heÔÔhÈ
mahÈvÈtÈ dhÈretuÑ na visahantÈ parikuppiÑsu3, mahÈvÈtesu parikupitesu4
udakaÑ kampi, udake kampite mahÈpathavÊ kampi, iti tadÈ mahÈvÈtÈ ca
udakaÒca mahÈpathavÊ cÈti ime tayo ekamanÈ viya ahesuÑ
mahÈdÈnanissandena vipulabalavÊriyena, natthediso mahÈrÈja aÒÒassa
dÈnÈnubhÈvo, yathÈ Vessantarassa raÒÒo mahÈdÈnÈnubhÈvo. YathÈ
mahÈrÈja mahiyÈ bahuvidhÈ maÓayo vijjanti. SeyyathÊdaÑ, indanÊlo
mahÈnÊlo jotiraso veÄuriyo ummÈpuppho sirÊsapuppho manoharo
s|riyakanto candakanto vajiro khajjopanako
______________________________________________________________
1. SÊnappattapÈdapÈ (SÊ) 2. PubbuÄÈ (Ka)
3. ParikampiÑsu (Ka) 4. Parikhubbhitesu (SyÈ)
phussarÈgo lohita~go masÈragalloti, ete sabbe atikkamma cakkavattimaÓi

aggamakkhÈyati, cakkavattimaÓi mahÈrÈja samantÈ yojanaÑ obhÈseti.
Evameva kho mahÈrÈja yaÑ kiÒci mahiyÈ dÈnaÑ vijjati api asadisadÈnaÑ
paramaÑ, taÑ sabbaÑ atikkamma Vessantarassa raÒÒo mahÈdÈnaÑ
aggamakkhÈyati, Vessantarassa mahÈrÈja raÒÒo mahÈdÈne dÊyamÈne
sattakkhattuÑ mahÈpathavÊ kampitÈti.
AcchariyaÑ bhante NÈgasena BuddhÈnaÑ, abbhutaÑ bhante NÈgasena
BuddhÈnaÑ, yaÑ TathÈgato bodhisatto samÈno asamo lokena evaÑkhanti
evaÑcitto evaÑadhimutti evaÑadhippÈyo, bodhisattÈnaÑ bhante NÈgasena
parakkamo dakkhÈpito, pÈramÊ ca jinÈnaÑ bhiyyo obhÈsitÈ, cariyaÑ
caratopi tÈva TathÈgatassa sadevake loke seÔÔhabhÈvo anudassito. SÈdhu
bhante NÈgasena thomitaÑ JinasÈsanaÑ, jotitÈ jinapÈramÊ, chinno
titthiyÈnaÑ vÈdagaÓÔhi, bhinno parÈpavÈdakumbho1, paÒho gambhÊro
uttÈnÊkato, gahanaÑ agahanaÑ kataÑ, sammÈ laddhaÑ JinaputtÈnaÑ
nibbÈhanaÑ2, evametaÑ gaÓivarapavara tathÈ sampaÔicchÈmÈti.
PathavicalanapaÒho catuttho.
_____
5. SivirÈjacakkhudÈnapaÒha
5. Bhante NÈgasena tumhe evaÑ bhaÓatha “SivirÈjena yÈcakassa
cakkh|ni dinnÈni, andhassa sato puna dibbacakkh|ni uppannÈnÊ”ti, etampi
vacanaÑ sakasaÔaÑ saniggahaÑ sadosaÑ “hetusamugghÈte ahetusmiÑ
avatthusmiÑ natthi dibbacakkhussa uppÈdo”ti * sutte vuttaÑ, yadi bhante
NÈgasena SivirÈjena yÈcakassa cakkh|ni dinnÈni, tena hi “puna
dibbacakkh|ni uppannÈnÊ”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ, yadi dibbacakkh|ni
uppannÈni, tena hi “SivirÈjena yÈcakassa cakkh|ni dinnÈnÊ”ti yaÑ vacanaÑ,
tampi micchÈ, ayampi ubhato koÔiko paÒho gaÓÔhitopi gaÓÔhitaro veÔhatopi
veÔhataro gahanatopi gahanataro, so tavÈnuppatto, tattha chandamabhijanehi
nibbÈhanÈya paravÈdÈnaÑ niggatÈyÈti.
______________________________________________________________
1. Gumbo tayÈ viddaÑsito (SyÈ) 2. NibbÈyanaÑ (Ka)
* Khu 1. 231; Abhi 4. 191 piÔÔhesu atthato samÈnaÑ.
DinnÈni mahÈrÈja SivirÈjena yÈcakassa cakkh|ni, tattha mÈ vimatiÑ

uppÈdehi, puna dibbÈni ca cakkh|ni uppannÈni, tatthÈpi mÈ vimatiÑ
janehÊti. Api nu kho bhante NÈgasena hetusamugghÈte ahetusmiÑ
avatthusmiÑ dibbacakkhu uppajjatÊti. Na hi mahÈrÈjÈti. KiÑ pana bhante
ettha kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena hetusamugghÈte ahetusmiÑ avatthusmiÑ
dibbacakkhu uppajjati, i~gha tÈva kÈraÓena maÑ saÒÒÈpehÊti.
KiÑ pana mahÈrÈja atthi loke saccaÑ nÈma, yena saccavÈdino
saccakiriyaÑ karontÊti. Œma bhante, atthi loke saccaÑ nÈma, saccena bhante
NÈgasena saccavÈdino saccakiriyaÑ katvÈ devaÑ vassÈpenti, aggiÑ
nibbÈpenti, visaÑ paÔihananti, aÒÒampi vividhaÑ kattabbaÑ karontÊti. Tena
hi mahÈrÈja yujjati sameti SivirÈjassa saccabalena dibbacakkh|ni
uppannÈnÊti, saccabalena mahÈrÈja avatthusmiÑ dibbacakkhu uppajjati,
saccaÑ yeva tattha vatthu bhavati dibbacakkhussa uppÈdÈya.
YathÈ mahÈrÈja ye keci sattÈ saccamanugÈyanti “mahÈmegho
pavassat|”ti, tesaÑ saha saccamanugÊtena mahÈmegho pavassati, api nu kho
mahÈrÈja atthi ÈkÈse vassahetu sannicito “yena hetunÈ mahÈmegho
pavassatÊ”ti. Na hi bhante, saccaÑ yeva tattha hetu bhavati mahato
meghassa pavassanÈyÈti. Evameva kho mahÈrÈja natthi tassa pakatihetu,
saccaÑ yevettha vatthu bhavati dibbacakkhussa uppÈdÈyÈti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja ye keci sattÈ saccamanugÈyanti
“jalitapajjalitamahÈ-aggikkhandho paÔinivattat|”ti, tesaÑ saha
saccamanugÊtena jalitapajjalitamahÈ-aggikkhandho khaÓena paÔinivattati.
Api nu kho mahÈrÈja atthi tasmiÑ jalitapajjalite mahÈ-aggikkhandhe hetu
sannicito “yena hetunÈ jalitapajjalitamahÈ-aggikkhandho khaÓena
paÔinivattatÊ”ti. Na hi bhante, saccaÑ yeva tattha vatthu hoti tassa
jalitapajjalitassa mahÈ-aggikkhandhassa khaÓena paÔinivattanÈyÈti. Evameva
kho mahÈrÈja natthi tassa pakatihetu, saccaÑ yevettha vatthu bhavati
dibbacakkhussa uppÈdÈyÈti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja ye keci sattÈ saccamanugÈyanti “visaÑ
halÈhalaÑ agadaÑ bhavat|”ti. TesaÑ saha saccamanugÊtena visaÑ
halÈhalaÑ
khaÓena agadaÑ bhavati, api nu kho mahÈrÈja atthi tasmiÑ halÈhalavise

hetu sannicito “yena hetunÈ visaÑ halÈhalaÑ khaÓena agadaÑ bhavatÊ”ti.
Na hi bhante, saccaÑ yeva tattha hetu bhavati visassa halÈhalassa khaÓena
paÔighÈtÈyÈti. Evameva kho mahÈrÈja vinÈ pakatihetuÑ saccaÑ yevettha
vatthu bhavati dibbacakkhussa uppÈdÈyÈti.
Catunnampi mahÈrÈja ariyasaccÈnaÑ paÔivedhÈya natthaÒÒaÑ vatthu,
saccaÑ vatthuÑ katvÈ cattÈri ariyasaccÈni paÔivijjhantÊti. Atthi mahÈrÈja
CÊnavisaye CÊnarÈjÈ, so mahÈsamudde kÊÄitukÈmo1 catumÈse catumÈse
saccakiriyaÑ katvÈ saha rathena antomahÈsamudde yojanaÑ pavisati, tassa
rÈthasÊsassa purato purato mahÈvÈrikkhandho paÔikkamati, nikkhantassa
puna ottharati, api nu kho mahÈrÈja so mahÈsamuddo sadevamanussenapi
lokena pakatikÈyabalena sakkÈ paÔikkamÈpetunti. Atiparittakepi bhante
taÄÈke udakaÑ na sakkÈ sadevamanussenapi lokena pakatikÈyabalena
paÔikkamÈpetuÑ, kiÑ pana mahÈsamudde udakanti. IminÈpi mahÈrÈja
kÈraÓena saccabalaÑ ÒÈtabbaÑ “natthi taÑ ÔhÈnaÑ, yaÑ saccena na
pattabban”ti.
Nagare mahÈrÈja PÈÔaliputte Asoko DhammarÈjÈ sanegamajÈnapada-
amaccabhaÔabalamahÈmattehi parivuto Ga~gaÑ nadiÑ2
navasalilasampuÓÓaÑ samatitthikaÑ sambharitaÑ paÒcayojanasatÈyÈmaÑ
yojanaputhulaÑ sandamÈnaÑ disvÈ amacce evamÈha “atthi koci bhaÓe
samattho, yo imaÑ mahÈga~gaÑ paÔisotaÑ sandÈpetun”ti. AmaccÈ ÈhaÑsu
“dukkaraÑ devÈ”ti.
TasmiÑ yeva Ga~gÈk|le ÔhitÈ BandhumatÊ nÈma gaÓikÈ assosi raÒÒÈ
kira evaÑ vuttaÑ “sakkÈ nu kho imaÑ mahÈga~gaÑ paÔisotaÑ
sandÈpetun”ti, sÈ evamÈha “ahaÒhi nagare PÈÔaliputte gaÓikÈ r|p|pajÊvinÊ
antimajÊvikÈ, mama tÈva rÈjÈ saccakiriyaÑ passat|”ti, atha sÈ saccakiriyaÑ
akÈsi, saha tassÈ saccakiriyÈya khaÓena sÈ MahÈga~gÈ gaÄagaÄÈyantÊ
paÔisotaÑ sandittha mahato janakÈyassa passato.
Atha rÈjÈ Ga~gÈya ÈvaÔÔa-|mivegajanitaÑ halÈhalasaddaÑ sutvÈ
vimhito acchariyabbhutajÈto amacce evamÈha “kissÈyaÑ bhaÓe MahÈga~gÈ
paÔisotaÑ sandatÊ”ti. BandhumatÊ mahÈrÈja gaÓikÈ tava vacanaÑ
______________________________________________________________
1. BaliÑ kÈtukÈmo (SÊ, I) 2. Ga~gÈnadiÑ (SÊ)
sutvÈ saccakiriyaÑ akÈsi, tassÈ saccakiriyÈya MahÈga~gÈ uddhaÑmukhÈ

sandatÊti.
Atha saÑviggahadayo rÈjÈ turitaturito sayaÑ gantvÈ taÑ gaÓikaÑ
pucchi “saccaÑ kira je tayÈ saccakiriyÈya ayaÑ Ga~gÈ paÔisotaÑ
sandÈpitÈ”ti. Œma devÈti. RÈjÈ Èha “kiÑ te tattha balaÑ atthi, ko vÈ te
vacanaÑ Èdiyati anummatto, kena tvaÑ balena imaÑ mahÈga~gaÑ
paÔisotaÑ sandÈpesÊti. SÈ Èha “saccabalenÈhaÑ mahÈrÈja imaÑ
mahÈga~gaÑ paÔisotaÑ sandÈpesin”ti. RÈjÈ Èha “kiÑ te saccabalaÑ atthi
coriyÈ dhuttiyÈ asatiyÈ chinnikÈya pÈpiyÈ bhinnasÊlÈya1 hiri-atikkantikÈya
andhajanapalobhikÈyÈ”ti. SaccaÑ mahÈrÈja tÈdisikÈ ahaÑ, tÈdisikÈyapi me
mahÈrÈja saccakiriyÈ atthi, yÈyÈhaÑ icchamÈnÈ sadevakampi lokaÑ
parivatteyyanti. RÈjÈ Èha “katamÈ pana sÈ hoti saccakiriyÈ, i~gha maÑ
sÈvehÊ”ti. Yo me mahÈrÈja dhanaÑ deti khattiyo vÈ brÈhmaÓo vÈ vesso vÈ
suddo vÈ aÒÒo vÈ koci, tesaÑ samakaÑ yeva upaÔÔhahÈmi, “khattiyo”ti
viseso natthi, “suddo”ti atimaÒÒanÈ2 natthi, anunayappaÔighavippamuttÈ
dhanassÈmikaÑ paricarÈmi, esÈ me deva saccakiriyÈ, yÈyÈhaÑ imaÑ
mahÈga~gaÑ paÔisotaÑ sandÈpesinti.
Itipi mahÈrÈja sacce ÔhitÈ na kiÒci atthaÑ na vindanti. DinnÈni ca
mahÈrÈja SivirÈjena yÈcakassa cakkh|ni, dibbacakkh|ni ca uppannÈni, taÒca
saccakiriyÈya. YaÑ pana sutte vuttaÑ “maÑsacakkhusmiÑ naÔÔhe
ahetusmiÑ avatthusmiÑ natthi dibbacakkhussa uppÈdo”ti. TaÑ
bhÈvanÈmayaÑ cakkhuÑ sandhÈya vuttaÑ, evametaÑ mahÈrÈja dhÈrehÊti.
SÈdhu bhante NÈgasena sunibbeÔhito paÒho, suniddiÔÔho niggaho, sumadditÈ
paravÈdÈ, evametaÑ tathÈ sampaÔicchÈmÊti.
SivirÈjacakkhudÈnapaÒho paÒcamo.
_____
6. GabbhÈvakkantipaÒha
6. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ “tiÓÓaÑ kho pana
bhikkhave sannipÈtÈ gabbhassa avakkanti3 hoti, idha mÈtÈpitaro ca
______________________________________________________________
1. PÈpikÈya bhinnasÊmÈya (SÊ) 2. AtimaÒÒamÈno (Ka)
3. GabbhassÈvakkanti (Ma 1. 332 piÔÔhe.)
sannipatitÈ honti, mÈtÈ ca utunÊ hoti, gandhabbo ca paccupaÔÔhito hoti,

imesaÑ kho bhikkhave tiÓÓaÑ sannipÈtÈ gabbhassa avakkanti hotÊ”ti,
asesavacanametaÑ, nissesavacanametaÑ, nippariyÈyavacanametaÑ,
arahassavacanametaÑ, sadevamanussÈnaÑ majjhe nisÊditvÈ bhaÓitaÑ,
ayaÒca dvinnaÑ sannipÈtÈ gabbhassa avakkanti dissati, Duk|lena tÈpasena
PÈrikÈya tÈpasiyÈ utunikÈle dakkhiÓena hattha~guÔÔhena nÈbhi parÈmaÔÔhÈ,
tassa tena nÈbhiparÈmasanena SÈmakumÈro nibbatto. MÈta~genÈpi isinÈ
brÈhmaÓakaÒÒÈya utunikÈle dakkhiÓena hattha~guÔÔhena nÈbhi parÈmaÔÔhÈ,
tassa tena nÈbhiparÈmasanena MaÓÉabyo nÈma mÈÓavako nibbattoti. Yadi
bhante NÈgasena BhagavatÈ bhaÓitaÑ “tiÓÓaÑ kho pana bhikkhave
sannipÈtÈ gabbhassa avakkanti hotÊ”ti. Tena hi SÈmo ca kumÈro MaÓÉabyo
ca mÈÓavako ubhopi te nÈbhiparÈmasanena nibbattÈti yaÑ vacanaÑ, taÑ
micchÈ, yadi bhante TathÈgatena bhaÓitaÑ “SÈmo ca kumÈro MaÓÉabyo ca
mÈÓavako nÈbhiparÈmasanena nibbattÈ”ti, tena hi “tiÓÓaÑ kho pana
bhikkhave sannipÈtÈ gabbhassa avakkanti hotÊ”ti yaÑ vacanaÑ, tampi
micchÈ, ayampi ubhato koÔiko paÒho sugambhÊro sunipuÓo visayo
buddhimantÈnaÑ, so tavÈnuppatto, chinda vimatipathaÑ, dhÈrehi
ÒÈÓavarappajjotanti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “tiÓÓaÑ kho pana bhikkhave
sannipÈtÈ gabbhassa avakkanti hoti, idha mÈtÈpitaro ca sannipatitÈ honti,
mÈtÈ ca utunÊ hoti, gandhabbo ca paccupaÔÔhito hoti, evaÑ tiÓÓaÑ sannipÈtÈ
gabbhassa avakkanti hotÊ”ti. BhaÓitaÒca “SÈmo ca kumÈro MaÓÉabyo ca
mÈÓavako nÈbhiparÈmasanena nibbattÈ”ti. Tena hi bhante NÈgasena yena
kÈraÓena paÒho suvinicchito hoti, tena kÈraÓena maÑ saÒÒÈpehÊti.
SutapubbaÑ pana tayÈ mahÈrÈja SaÑkicco ca kumÈro Isisi~go ca tÈpaso
thero ca KumÈrakassapo “iminÈ nÈma te nibbattÈ”ti. Œma bhante suyyati,
abbhuggatÈ tesaÑ jÈti, dve migadhenuyo tÈva utunikÈle dvinnaÑ tÈpasÈnaÑ
passÈvaÔÔhÈnaÑ ÈgantvÈ sasambhavaÑ passÈvaÑ piviÑsu, tena
passÈvasambhavena SaÑkicco ca kumÈro Isisi~go ca tÈpaso nibbattÈ.
Therassa UdÈyissa bhikkhunupassayaÑ
upagatassa rattacittena bhikkhuniyÈ a~gajÈtaÑ upanijjhÈyantassa

sambhavaÑ kÈsÈve mucci, atha kho ÈyasmÈ UdÈyi taÑ bhikkhuniÑ
etadavoca “gaccha bhagini, udakaÑ Èhara antaravÈsakaÑ dhovissÈmÊ”ti.
Œhara’yya ahameva dhovissÈmÊti. Tato sÈ bhikkhunÊ utunisamaye taÑ
sambhavaÑ ekadesaÑ mukhena aggahesi, ekadesaÑ a~gajÈte pakkhipi, tena
thero KumÈrakassapo nibbattoti etaÑ jano ÈhÈti.
Api nukho tvaÑ mahÈrÈja saddahasi taÑ vacananti. Œma bhante,
balavaÑ tattha mayaÑ kÈraÓaÑ upalabhÈma, yena mayaÑ kÈraÓena
saddahÈma “iminÈ kÈraÓena nibbattÈ”ti. KiÑ panettha mahÈrÈja kÈraÓanti.
Suparikammakate bhante kalale bÊjaÑ nipatitvÈ khippaÑ saÑviruhatÊti. Œma
mahÈrÈjÈti. Evameva kho bhante sÈ bhikkhunÊ utunÊ samÈnÈ saÓÔhite kalale
ruhire pacchinnavege ÔhitÈya dhÈtuyÈ taÑ sambhavaÑ gahetvÈ tasmiÑ
kalale pakkhipi, tena tassÈ gabbho saÓÔhÈsi, evaÑ tattha kÈraÓaÑ paccema
tesaÑ nibbattiyÈti. EvametaÑ mahÈrÈja tathÈ sampaÔicchÈmi, yonippavesena
gabbho sambhavatÊti. SampaÔicchasi pana tvaÑ mahÈrÈja therassa
KumÈrakassapassa gabbhÈvakkamananti. Œma bhanteti. SÈdhu mahÈrÈja
paccÈgatosi mama visayaÑ, ekavidhenapi gabbhÈvakkantiÑ kathayanto
mamÈnubalaÑ bhavissasi, atha yÈ pana tÈ dve migadhenuyo passÈvaÑ
pivitvÈ gabbhaÑ paÔilabhiÑsu, tÈsaÑ tvaÑ saddahasi
gabbhassÈvakkamananti. Œma bhante, yaÑ kiÒci bhuttaÑ pÊtaÑ khÈyitaÑ
lehitaÑ, sabbaÑ taÑ kalalaÑ osarati, ÔhÈnagataÑ vuÉÉhimÈpajjati. YathÈ
bhante NÈgasena yÈ kÈci saritÈ nÈma, sabbÈ tÈ mahÈsamuddaÑ osaranti,
ÔhÈnagatÈ vuÉÉhimÈpajjanti. Evameva kho bhante NÈgasena yaÑ kiÒci
bhuttaÑ pÊtaÑ khÈyitaÑ lehitaÑ, sabbaÑ taÑ kalalaÑ osarati, ÔhÈnagataÑ
vuÉÉhimÈpajjati, tenÈhaÑ kÈraÓena saddahÈmi mukhagatenapi gabbhassa
avakkanti hotÊti. SÈdhu mahÈrÈja gÈÄhataraÑ upagatosi mama visayaÑ,
mukhapÈnenapi dvayasannipÈto bhavati. SaÑkiccassa ca mahÈrÈja
kumÈrassa Isisi~gassa ca tÈpasassa therassa ca KumÈrakassapassa
gabbhÈvakkamanaÑ sampaÔicchasÊti. Œma bhante sannipÈto osaratÊti.
SÈmopi mahÈrÈja kumÈro MaÓÉabyopi mÈÓavako tÊsu sannipÈtesu
antogadhÈ, ekarasÈ yeva purimena, tattha kÈraÓaÑ vakkhÈmi.
Duk|lo ca mahÈrÈja tÈpaso PÈrikÈ ca tÈpasÊ ubhopi te araÒÒavÈsÈ ahesuÑ

pavivekÈdhimuttÈ uttamatthagavesakÈ, tapatejena yÈva brahmalokaÑ
santÈpesuÑ. TesaÑ tadÈ Sakko DevÈnamindo sÈyaÑ pÈtaÑ upaÔÔhÈnaÑ
Ègacchati, so tesaÑ garukatamettatÈya upadhÈrento addasa
anÈgatamaddhÈne dvinnampi tesaÑ cakkh|naÑ antaradhÈnaÑ, disvÈ te
evamÈha “ekaÑ me bhonto vacanaÑ karotha, sÈdhu ekaÑ puttaÑ
janeyyÈtha, so tumhÈkaÑ upaÔÔhÈko bhavissati Èlambano cÈ”ti. AlaÑ kosiya,
mÈ evaÑ bhaÓÊti. Te tassa taÑ vacanaÑ na sampaÔicchiÑsu. Anukampako
atthakÈmo Sakko DevÈnamindo dutiyampi. Tatiyampi te evamÈha “ekaÑ me
bhonto vacanaÑ karotha, sÈdhu ekaÑ puttaÑ janeyyÈtha, so tumhÈkaÑ
upaÔÔhÈko bhavissati Èlambano cÈ”ti. Tatiyampi te ÈhaÑsu “alaÑ kosiya, mÈ
tvaÑ kho amhe anatthe niyojehi, kadÈyaÑ kÈyo na bhijjissati, bhijjatu ayaÑ
kÈyo bhedanadhammo, bhijjantiyÈpi maraÓiyÈ patantepi selasikhare
phalantepi ÈkÈse patantepi candimas|riye neva mayaÑ lokadhammehi
missayissÈma, mÈ tvaÑ amhÈkaÑ sammukhabhÈvaÑ upagaccha, upagatassa
te eso vissÈso, anatthacaro tvaÑ maÒÒe”ti.
Tato Sakko DevÈnamindo tesaÑ manaÑ alabhamÈno garukato paÒjaliko

puna yÈci “yadi me vacanaÑ na ussahatha kÈtuÑ, yadÈ tÈpasÊ utunÊ hoti
pupphavatÊ, tadÈ tvaÑ bhante dakkhiÓena hattha~guÔÔhena nÈbhiÑ
parÈmaseyyÈsi, tena sÈ gabbhaÑ lacchati, sannipÈto yevesa
gabbhÈvakkantiyÈ”ti. “SakkomahaÑ kosiya taÑ vacanaÑ kÈtuÑ, na
tÈvatakena amhÈkaÑ tapo bhijjati, hot|”ti sampaÔicchiÑsu. TÈya ca pana
velÈya devabhavane atthi devaputto ussannakusalam|lo khÊÓÈyuko
Èyukkhayappatto yadicchakaÑ samattho okkamituÑ api cakkavattikulepi.
Atha Sakko DevÈnamindo taÑ devaputtaÑ upasa~kamitvÈ evamÈha “ehi
kho mÈrisa, supabhÈto te divaso, atthasiddhi upagatÈ, yamahaÑ te
upaÔÔhÈnamÈgamiÑ, ramaÓÊye te okÈse vÈso bhavissati, patir|pe kule
paÔisandhi bhavissati, sundarehi mÈtÈpit|hi vaÉÉhetabbo, ehi me vacanaÑ
karohÊ”ti yÈci. Dutiyampi. Tatiyampi yÈci sirasi paÒjalikato.
Tato so devaputto evamÈha “katamaÑ taÑ mÈrisa kulaÑ, yaÑ tvaÑ

abhikkhaÓaÑ kittayasi punappunan”ti. Duk|lo ca tÈpaso PÈrikÈ ca tÈpasÊti.
So tassa vacanaÑ sutvÈ tuÔÔho sampaÔicchi “sÈdhu mÈrisa yo tava chando, so
hotu, Èka~khamÈno ahaÑ mÈrisa patthite kule uppajjeyyaÑ, kimhi kule
uppajjÈmi aÓÉaje vÈ jalÈbuje vÈ saÑsedaje vÈ opapÈtike vÈ”ti. JalÈbujÈya
mÈrisa yoniyÈ uppajjÈhÊti. Atha Sakko DevÈnamindo uppattidivasaÑ
vigaÓetvÈ Duk|lassa tÈpasassa Èrocesi “asukasmiÑ nÈma divase tÈpasÊ utunÊ
bhavissati pupphavatÊ, tadÈ tvaÑ bhante dakkhiÓena hattha~guÔÔhena nÈbhiÑ
parÈmaseyyÈsÊ”ti. TasmiÑ mahÈrÈja divase tÈpasÊ ca utunÊ pupphavatÊ ahosi,
devaputto ca tatth|pago paccupaÔÔhito ahosi, tÈpaso ca dakkhiÓena
hattha~guÔÔhena tÈpasiyÈ nÈbhiÑ parÈmasi, iti te tayo sannipÈtÈ ahesuÑ,
nÈbhiparÈmasanena tÈpasiyÈ rÈgo udapÈdi, so panassÈ rÈgo
nÈbhiparÈmasanaÑ paÔicca mÈ tvaÑ sannipÈtaÑ ajjhÈcÈrameva maÒÒi,
|hasanampi1 sannipÈto, ullapanampi sannipÈto, upanijjhÈyanampi sannipÈto,
pubbabhÈgabhÈvato rÈgassa uppÈdÈya Èmasanena sannipÈto jÈyati, sannipÈtÈ
okkamanaÑ hotÊti.
AnajjhÈcÈrepi mahÈrÈja parÈmasanena gabbhÈvakkanti hoti. YathÈ

mahÈrÈja aggi jalamÈno aparÈmasanopi upagatassa sÊtaÑ byapahanti,
evameva kho mahÈrÈja anajjhÈcÈrepi parÈmasanena gabbhÈvakkanti hoti.
CatunnaÑ mahÈrÈja vasena sattÈnaÑ gabbhÈvakkanti hoti

kammavasena yonivasena kulavasena ÈyÈcanavasena, api ca sabbepete sattÈ
kammasambhavÈ kammasamuÔÔhÈnÈ.
KathaÑ mahÈrÈja kammavasena sattÈnaÑ gabbhÈvakkanti hoti.

Ussannakusalam|lÈ mahÈrÈja sattÈ yadicchakaÑ uppajjanti
khattiyamahÈsÈlakule vÈ brÈhmaÓamahÈsÈlakule vÈ gahapatimahÈsÈlakule
vÈ devesu vÈ aÓÉajÈya vÈ yoniyÈ jalÈbujÈya vÈ yoniyÈ saÑsedajÈya vÈ
yoniyÈ opapÈtikÈya vÈ yoniyÈ. YathÈ mahÈrÈja puriso
______________________________________________________________
1. Hasanampi (Ka)
aÉÉho mahaddhano mahÈbhogo pah|tajÈtar|parajato pah|tavitt|pakaraÓo

pah|tadhanadhaÒÒo pah|taÒÈtipakkho dÈsiÑ vÈ dÈsaÑ vÈ khettaÑ vÈ
vatthuÑ vÈ gÈmaÑ vÈ nigamaÑ vÈ janapadaÑ vÈ yaÑ kiÒci manasÈ
abhipatthitaÑ, yadicchakaÑ dviguÓatiguÓampi dhanaÑ datvÈ kiÓÈti,
evameva kho mahÈrÈja ussannakusalam|lÈ sattÈ yadicchakaÑ uppajjanti
khattiyamahÈsÈlakule vÈ brÈhmaÓamahÈsÈlakule vÈ gahapatimahÈsÈlakule
vÈ devesu vÈ aÓÉajÈya vÈ yoniyÈ jalÈbujÈya vÈ yoniyÈ saÑsedajÈya vÈ
yoniyÈ opapÈtikÈya vÈ yoniyÈ. EvaÑ kammavasena sattÈnaÑ
gabbhÈvakkanti hoti.
KathaÑ yonivasena sattÈnaÑ gabbhÈvakkanti hoti. KukkuÔÈnaÑ

mahÈrÈja vÈtena gabbhÈvakkanti hoti. BalÈkÈnaÑ meghasaddena
gabbhÈvakkanti hoti. Sabbepi devÈ agabbhaseyyakÈ sattÈ yeva, tesaÑ
nÈnÈvaÓÓena gabbhÈvakkanti hoti. YathÈ mahÈrÈja manussÈ nÈnÈvaÓÓena
mahiyÈ caranti, keci purato paÔicchÈdenti, keci pacchato paÔicchÈdenti, keci
naggÈ honti, keci bhaÓÉ| honti setapaÔadharÈ, keci moÄibaddhÈ honti, keci
bhaÓÉ| kÈsÈvavasanÈ honti, keci kÈsÈvavasanÈ moÄibaddhÈ honti, keci jaÔino
vÈkacÊradharÈ1 honti, keci cammavasanÈ honti, keci rasmiyo nivÈsenti,
sabbepete manussÈ nÈnÈvaÓÓena mahiyÈ caranti. Evameva kho mahÈrÈja
sattÈ yeva te sabbe, tesaÑ nÈnÈvaÓÓena gabbhÈvakkanti hoti. EvaÑ
yonivasena sattÈnaÑ gabbhÈvakkanti hoti.
KathaÑ kulavasena sattÈnaÑ gabbhÈvakkanti hoti. KulaÑ nÈma

mahÈrÈja cattÈri kulÈni aÓÉajaÑ jalÈbujaÑ saÑsedajaÑ opapÈtikaÑ. Yadi
tattha gandhabbo yato kutoci ÈgantvÈ aÓÉaje kule uppajjati, so tattha aÓÉajo
hoti -pa- jalÈbuje kule. SaÑsedaje kule. OpapÈtike kule uppajjati, so tattha
opapÈtiko hoti. Tesu tesu kulesu tÈdisÈ yeva sattÈ sambhavanti. YathÈ
mahÈrÈja Himavati NerupabbataÑ ye keci migapakkhino upenti, sabbe
______________________________________________________________
1. VÈkacÊrÈ (Ka)
te sakavaÓÓaÑ vijahitvÈ suvaÓÓavaÓÓÈ honti, evameva kho mahÈrÈja yo

koci gandhabbo yato kutoci ÈgantvÈ aÓÉajaÑ yoniÑ upagantvÈ
sabhÈvavaÓÓaÑ vijahitvÈ aÓÉajo hoti -pa-. JalÈbujaÑ. SaÑsedajaÑ.
OpapÈtikaÑ yoniÑ upagantvÈ sabhÈvavaÓÓaÑ vijahitvÈ opapÈtiko hoti,
evaÑ kulavasena sattÈnaÑ gabbhÈvakkanti hoti.
KathaÑ ÈyÈcanavasena sattÈnaÑ gabbhÈvakkanti hoti. Idha mahÈrÈja
kulaÑ hoti aputtakaÑ bahusÈpateyyaÑ saddhaÑ pasannaÑ sÊlavantaÑ
kalyÈÓadhammaÑ tapanissitaÑ, devaputto ca ussannakusalam|lo
cavanadhammo hoti. Atha Sakko DevÈnamindo tassa kulassa anukampÈya
taÑ devaputtaÑ ÈyÈcati “paÓidhehi mÈrisa asukassa kulassa mahesiyÈ
kucchin”ti. So tassa ÈyÈcanahetu taÑ kulaÑ paÓidheti. YathÈ mahÈrÈja
manussÈ puÓÓakÈmÈ samaÓaÑ manobhÈvanÊyaÑ ÈyÈcitvÈ gehaÑ upanenti,
ayaÑ upagantvÈ sabbassa kulassa sukhÈvaho bhavissatÊti. Evameva kho
mahÈrÈja Sakko DevÈnamindo taÑ devaputtaÑ ÈyÈcitvÈ taÑ kulaÑ upaneti.
EvaÑ ÈyÈcanavasena sattÈnaÑ gabbhÈvakkanti hoti.
SÈmo mahÈrÈja kumÈro Sakkena DevÈnamindena ÈyÈcito PÈrikÈya
tÈpasiyÈ kucchiÑ okkanto. SÈmo mahÈrÈja kumÈro katapuÒÒo, mÈtÈpitaro
sÊlavanto kalyÈÓadhammÈ, ÈyÈcako Sakko, tiÓÓaÑ cetopaÓidhiyÈ SÈmo
kumÈro nibbatto. Idha mahÈrÈja nayakusalo puriso sukaÔÔhe an|pakhette
bÊjaÑ ropeyya, api nu tassa bÊjassa antarÈyaÑ vivajjentassa vuÉÉhiyÈ koci
antarÈyo bhaveyyÈti. Na hi bhante, nirupaghÈtaÑ bÊjaÑ khippaÑ
saÑviruheyyÈti. Evameva kho mahÈrÈja SÈmo kumÈro mutto
uppannantarÈyehi tiÓÓaÑ cetopaÓidhiyÈ nibbatto.
Api nu kho mahÈrÈja sutapubbaÑ tayÈ isÊnaÑ manopadosena iddho
phÊto mahÈjanapado sajano samucchinnoti. Œma bhante suyyati. MahiyÈ
DaÓÉakÈraÒÒaÑ1 MajjhÈraÒÒaÑ KÈli~gÈraÒÒaÑ MÈta~gÈraÒÒaÑ, sabbaÑ
taÑ araÒÒaÑ araÒÒabh|taÑ, sabbepete janapadÈ isÊnaÑ manopadosena
khayaÑ gatÈti.
______________________________________________________________
1. DaÓÉakÊraÒÒaÑ (Ma 2. 41 piÔÔhe.)
Yadi mahÈrÈja tesaÑ manopadosena susamiddhÈ janapadÈ ucchijjanti, api

nu kho tesaÑ manopasÈdena kiÒci nibbatteyyÈti. Œma bhanteti. Tena hi
mahÈrÈja SÈmo kumÈro tiÓÓaÑ balavantÈnaÑ cetopasÈdena nibbatto
isinimmito devanimmito puÒÒanimmitoti. EvametaÑ mahÈrÈja dhÈrehi.
Tayome mahÈrÈja devaputtÈ Sakkena DevÈnamindena ÈyÈcitÈ kulaÑ
uppannÈ. Katame tayo, SÈmo kumÈro MahÈpanÈdo KusarÈjÈ, tayopete
bodhisattÈti. SuniddiÔÔhÈ bhante NÈgasena gabbhÈvakkanti, sukathitaÑ
kÈraÓaÑ, andhakÈro Èloko kato, jaÔÈ vijaÔitÈ, nicchuddhÈ paravÈdÈ,
evametaÑ tathÈ sampaÔicchÈmÊti.
GabbhÈvakkantipaÒho chaÔÔho.
_____
7. SaddhammantaradhÈnapaÒha
7. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ “paÒceva dÈni Œnanda
vassasatÈni1 saddhammo ÔhassatÊ”ti. Puna ca parinibbÈnasamaye
Subhaddena paribbÈjakena paÒhaÑ puÔÔhena BhagavatÈ bhaÓitaÑ “ime ca
Subhadda2 bhikkh| sammÈ vihareyyuÑ, asuÒÒo loko arahantehi assÈ”ti,
asesavacanametaÑ, nissesavacanametaÑ, nippariyÈyavacanametaÑ. Yadi
bhante NÈgasena TathÈgatena bhaÓitaÑ “paÒceva dÈni Œnanda vassasatÈni
saddhammo ÔhassatÊ”ti, tena hi “asuÒÒo loko arahantehi assÈ”ti yaÑ
vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi TathÈgatena bhaÓitaÑ “asuÒÒo loko arahantehi
assÈ”ti, tena hi “paÒceva dÈni Œnanda vassasatÈni saddhammo ÔhassatÊ”ti
tampi vacanaÑ micchÈ, ayampi ubhato koÔiko paÒho gahanatopi gahanataro
balavatopi balavataro gaÓÔhitopi gaÓÔhitaro, so tavÈnuppatto, tattha te
ÒÈÓabalavipphÈraÑ dassehi makaro viya sÈgarabbhantaragatoti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “paÒceva dÈni Œnanda vassasatÈni
saddhammo ÔhassatÊ”ti. ParinibbÈnasamaye ca Subhaddassa paribbÈjakassa
______________________________________________________________
1. VassasahassÈni (SÊ) passa Vi 4. 446; AÑ 3. 105 piÔÔhesu.
2. DÊ 2. 125 piÔÔhe passitabbaÑ.
bhaÓitaÑ”ime ca Subhadda bhikkh| sammÈ vihareyyuÑ, asuÒÒo loko

arahantehi assÈ”ti. TaÒca pana mahÈrÈja Bhagavato vacanaÑ nÈnatthaÒceva
hoti nÈnÈbyaÒjanaÒca, ayaÑ sÈsanaparicchedo, ayaÑ paÔipatti paridÊpanÈti
d|raÑ vivajjitÈ te ubho aÒÒamaÒÒaÑ. YathÈ mahÈrÈja nabhaÑ pathavito
d|raÑ vivajjitaÑ, nirayaÑ saggato d|raÑ vivajjitaÑ, kusalaÑ akusalako
d|raÑ vivajjitaÑ, sukhaÑ dukkhato d|raÑ vivajjitaÑ. Evameva kho
mahÈrÈja te ubho aÒÒamaÒÒaÑ d|raÑ vivajjitÈ.
Api ca mahÈrÈja mÈ te pucchÈ moghÈ assa1, rasato te saÑsanditvÈ
kathayissÈmi “paÒceva dÈni Œnanda vassasatÈni saddhammo ÔhassatÊ”ti yaÑ
BhagavÈ Èha, taÑ khayaÑ paridÊpayanto sesakaÑ paricchindi,
vassasahassaÑ Œnanda saddhammo tiÔÔheyya, sace bhikkhuniyo na
pabbÈjeyyuÑ. PaÒceva dÈni Œnanda vassasatÈni saddhammo ÔhassatÊti. Api
nu kho mahÈrÈja BhagavÈ evaÑ vadanto saddhammassa antaradhÈnaÑ vÈ
vadeti abhisamayaÑ vÈ paÔikkosatÊti. Na hi bhanteti. NaÔÔhaÑ mahÈrÈja
parikittayanto sesakaÑ paridÊpayanto paricchindi. YathÈ mahÈrÈja puriso
naÔÔhÈyiko sabbasesakaÑ gahetvÈ janassa paridÊpeyya “ettakaÑ me
bhaÓÉaÑ naÔÔhaÑ, idaÑ sesakan”ti. Evameva kho mahÈrÈja BhagavÈ
naÔÔhaÑ paridÊpayanto sesakaÑ devamanussÈnaÑ kathesi “paÒceva dÈni
Œnanda vassasatÈni saddhammo ÔhassabhÊ”ti. YaÑ pana mahÈrÈja BhagavatÈ
bhaÓitaÑ “paÒceva dÈni Œnanda vassasatÈni saddhammo ÔhassatÊ”ti,
sÈsanaparicchedo eso.
YaÑ pana parinibbÈnasamaye Subhaddassa paribbÈjakassa samaÓe
parikittayanto Èha “ime ca Subhadda bhikkh| sammÈ vihareyyuÑ, asuÒÒo
loko arahantehi assÈ”ti, paÔipattiparidÊpanÈ esÈ. TvaÑ pana taÑ
paricchedaÒca paridÊpanaÒca ekarasaÑ karosi. Yadi pana te chando,
ekarasaÑ katvÈ kathayissÈmi, sÈdhukaÑ suÓohi manasikarohi
avikkhittamÈnaso2.
Idha mahÈrÈja taÄÈko bhaveyya navasalilasampuÓÓo
sammukhamuttariyamÈno paricchinno parivaÔumakato, apariyÈdiÓÓe yeva
______________________________________________________________
1. Assu (SÊ, SyÈ) 2. AvicalamÈnaso (SÊ) avimanamÈnaso (I, Ka)
tasmiÑ taÄÈke udak|pari mahÈmegho aparÈparaÑ anuppabandho

abhivasseyya, api nu kho mahÈrÈja tasmiÑ taÄÈke udakaÑ parikkhayaÑ
pariyÈdÈnaÑ gaccheyyÈti. Na hi bhanteti. Kena kÈraÓena mahÈrÈjÈti.
Meghassa bhante anuppabandhatÈyÈti. Evameva kho mahÈrÈja
JinasÈsanavarasaddhammataÄÈko
ÈcÈrasÊlaguÓavattapaÔipattivimalanavasalilasampuÓÓo uttariyamÈno
bhavaggamabhibhavitvÈ Ôhito. Yadi tattha BuddhaputtÈ
ÈcÈrasÊlaguÓavattapaÔipattimeghavassaÑ aparÈparaÑ anuppabandhÈpeyyuÑ
abhivassÈpeyyuÑ. EvamidaÑ JinasÈsanavarasaddhammataÄÈko ciraÑ
dÊghamaddhÈnaÑ tiÔÔheyya, arahantehi loko asuÒÒo bhaveyya, imamatthaÑ
BhagavatÈ sandhÈya bhÈsitaÑ “ime ca Subhadda bhikkh| sammÈ
vihareyyuÑ, asuÒÒo loko arahantehi assÈ”ti.
Idha pana mahÈrÈja mahati mahÈ-aggikkhandhe jalamÈne aparÈparaÑ
sukkhatiÓakaÔÔhagomayÈni upasaÑhareyyuÑ, api nu kho so mahÈrÈja
aggikkhandho nibbÈyeyyÈti. Na hi bhante, bhiyyo bhiyyo so aggikkhandho
jaleyya, bhiyyo bhiyyo pabhÈseyyÈti. Evameva kho mahÈrÈja dasasahassiyÈ1
lokadhÈtuyÈ JinasÈsanavarampi ÈcÈrasÊlaguÓavattapaÔipattiyÈ jalati
pabhÈsati. Yadi pana mahÈrÈja taduttariÑ BuddhaputtÈ paÒcahi
padhÈniya~gehi samannÈgatÈ satatamappamattÈ padaheyyuÑ, tÊsu sikkhÈsu
chandajÈtÈ sikkheyyuÑ, cÈrittaÒca sÊlaÑ samattaÑ parip|reyyuÑ, evamidaÑ
JinasÈsanavaraÑ bhiyyo bhiyyo ciraÑ dÊghamaddhÈnaÑ tiÔÔheyya, asuÒÒo
loko arahantehi assÈti imamatthaÑ BhagavatÈ sandhÈya bhÈsitaÑ “ime ca
Subhadda bhikkh| sammÈ vihareyyuÑ, asuÒÒo loko arahantehi assÈ”ti.
Idha pana mahÈrÈja siniddhasamasumajjitasappabhÈsavimalÈdÈsaÑ2
saÓhasukhumagerukacuÓÓena aparÈparaÑ majjeyyuÑ, api nu kho mahÈrÈja
tasmiÑ ÈdÈse malakaddamarajojallaÑ jÈyeyyÈti. Na hi bhante, aÒÒadatthu
vimalataraÑ yeva bhaveyyÈti. Evameva kho mahÈrÈja JinasÈsanavaraÑ
pakatinimmalaÑ byapagatakilesamalarajojallaÑ, yadi taÑ BuddhaputtÈ
ÈcÈrasÊlaguÓavattapaÔipattisallekhadhutaguÓena JinasÈsanavaraÑ
sallakkheyyuÑ3, evamidaÑ JinasÈsanavaraÑ ciraÑ dÊghamaddhÈnaÑ
tiÔÔheyya, asuÒÒo ca loko arahantehi
______________________________________________________________
1. Dasasahassimhi (bah|su) 2. SappabhaÑ suvimalÈdÈsaÑ (SÊ)
3. SallikkheyyuÑ (SÊ, I)
assÈti imamatthaÑ BhagavatÈ sandhÈya bhÈsitaÑ “ime ca Subhadda bhikkh|

sammÈ vihareyyuÑ, asuÒÒo loko arahantehi assÈ”ti. PaÔipattim|lakaÑ
mahÈrÈja SatthusÈsanaÑ paÔipattikÈraÓaÑ paÔipattiyÈ anantarahitÈya
tiÔÔhatÊti.
Bhante NÈgasena “saddhammantaradhÈnan”ti yaÑ vadesi, katamaÑ taÑ
saddhammantaradhÈnanti. TÊÓimÈni mahÈrÈja sÈsanantaradhÈnÈni. KatamÈni
tÊÓi, adhigamantaradhÈnaÑ paÔipattantaradhÈnaÑ li~gantaradhÈnaÑ,
adhigame mahÈrÈja antarahite suppaÔipannassÈpi dhammÈbhisamayo na hoti,
paÔipattiyÈ antarahitÈya sikkhÈpadapaÒÒatti antaradhÈyati, li~gaÑ yeva
tiÔÔhati, li~ge antarahite paveÓupacchedo hoti, imÈni kho mahÈrÈja tÊÓi
antaradhÈnÈnÊti.
SuviÒÒÈpito bhante NÈgasena paÒho, gambhÊro uttÈnÊkato, gaÓÔhi
bhinno, naÔÔhÈ paravÈdÈ bhaggÈ, nippabhÈ katÈ, tvaÑ
gaÓivaravasabhamÈsajjÈti.
SaddhammantaradhÈnapaÒho sattamo.
_____
8. AkusalacchedanapaÒha
8. Bhante NÈgasena TathÈgato sabbaÑ akusalaÑ jhÈpetvÈ sabbaÒÒutaÑ
patto, udÈhu sÈvasese akusale sabbaÒÒutaÑ pattoti. SabbaÑ mahÈrÈja
akusalaÑ jhÈpetvÈ BhagavÈ sabbaÒÒutaÑ patto, natthi Bhagavato sesakaÑ
akusalanti.
KiÑ pana bhante dukkhÈ vedanÈ TathÈgatassa kÈye uppannapubbÈti.
Œma mahÈrÈja, * RÈjagahe Bhagavato pÈdo sakalikÈya1 khato,
lohitapakkhandikÈbÈdho uppanno, kÈye abhisanne JÊvakena vireko kÈrito,
vÈtÈbÈdhe uppanne upaÔÔhÈkena therena uÓhodakaÑ pariyiÔÔhanti.
______________________________________________________________
* Vi 4. 354 piÔÔhe. 1. SakkhalikÈya (SyÈ, Ka)
Yadi bhante NÈgasena TathÈgato sabbaÑ akusalaÑ jhÈpetvÈ

sabbaÒÒutaÑ patto, tena hi Bhagavato pÈdo sakalikÈya khato,
lohitapakkhandikÈ ca ÈbÈdho uppannoti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi
TathÈgatassa pÈdo sakalikÈya khato, lohitapakkhandikÈ ca ÈbÈdho uppanno,
tena hi TathÈgato sabbaÑ akusalaÑ jhÈpetvÈ sabbaÒÒutaÑ pattoti tampi
vacanaÑ micchÈ, natthi bhante vinÈ kammena vedayitaÑ, sabbaÑ taÑ
vedayitaÑ kammam|lakaÑ, taÑ kammeneva vedayati, ayampi ubhato
koÔiko paÒho tavÈnuppatto, so tayÈ nibbÈhitabboti1.
Na hi mahÈrÈja sabbaÑ taÑ vedayitaÑ kammam|lakaÑ, aÔÔhahi
mahÈrÈja kÈraÓehi vedayitÈni uppajjanti, yehi kÈraÓehi puth| sattÈ vedanÈ
vediyanti. Katamehi aÔÔhahi, vÈtasamuÔÔhÈnÈnipi kho mahÈrÈja idhekaccÈni
vedayitÈni uppajjanti, pittasamuÔÔhÈnÈnipi kho mahÈrÈja -pa-
semhasamuÔÔhÈnÈnipi kho mahÈrÈja -pa- sannipÈtikÈnipi kho mahÈrÈja -pa-
utupariÓÈmajÈnipi kho mahÈrÈja -pa- visamaparihÈrajÈnipi kho mahÈrÈja
-pa- opakkamikÈnipi kho mahÈrÈja -pa- kammavipÈkajÈnipi kho mahÈrÈja
idhekaccÈni vedayitÈni uppajjanti, imehi kho mahÈrÈja aÔÔhahi kÈraÓehi
puth| sattÈ vedanÈ vedayanti. Tattha ye te puggalÈ “satte kammaÑ
vibÈdhatÊ”ti vadeyyuÑ, te ime puggalÈ sattakÈraÓaÑ paÔibÈhanti. TesaÑ taÑ
vacanaÑ micchÈti. Bhante NÈgasena yaÒca vÈtikaÑ yaÒca pittikaÑ yaÒca
semhikaÑ yaÒca sannipÈtikaÑ yaÒca utupariÓÈmajaÑ yaÒca
visamaparihÈrajaÑ yaÒca opakkamikaÑ, sabbete kammasamuÔÔhÈnÈ yeva,
kammeneva te sabbe sambhavantÊti.
Yadi mahÈrÈja tepi sabbe kammasamuÔÔhÈnÈva ÈbÈdhÈ bhaveyyuÑ, na
tesaÑ koÔÔhÈsato lakkhaÓÈni bhaveyyuÑ. VÈto kho mahÈrÈja kuppamÈno
dasavidhena kuppati sÊtena uÓhena jighacchÈya pipÈsÈya atibhuttena ÔhÈnena
padhÈnena ÈdhÈvanena upakkamena kammavipÈkena. Tatra ye te nava
vidhÈ, na te atÊte, na anÈgate, vattamÈnake bhave uppajjanti, tasmÈ na
vattabbÈ “kammasambhavÈ sabbÈ vedanÊ”ti. PittaÑ mahÈrÈja kuppamÈnaÑ
tividhena kuppati sÊtena uÓhena visamabhojanena. SemhaÑ mahÈrÈja
kuppamÈnaÑ tividhena kuppati sÊtena uÓhena annapÈnena.
______________________________________________________________
1. NibbÈyitabboti (Ka)
Yo ca mahÈrÈja vÈto yaÒca pittaÑ yaÒca semhaÑ, tehi tehi kopehi kuppitvÈ
missÊ hutvÈ sakaÑ sakaÑ vedanaÑ ÈkaÉÉhati. UtupariÓÈmajÈ mahÈrÈja
vedanÈ utupariÓÈmena uppajjati. VisamaparihÈrajÈ vedanÈ visamaparihÈrena
uppajjati. OpakkamikÈ mahÈrÈja vedanÈ atthi kiriyÈ, atthi kammavipÈkÈ,
kammavipÈkajÈ vedanÈ pubbe katena kammena uppajjati. Iti kho mahÈrÈja
appaÑ kammavipÈkajaÑ, bahutaraÑ avasesaÑ. Tattha bÈlÈ “sabbaÑ
kammavipÈkajaÑ yevÈ”ti atidhÈvanti. TaÑ kammaÑ na sakkÈ vinÈ
BuddhaÒÈÓena vavatthÈnaÑ kÈtuÑ.
YaÑ pana mahÈrÈja Bhagavato pÈdo sakalikÈya khato, taÑ vedayitaÑ

neva vÈtasamuÔÔhÈnaÑ, na pittasamuÔÔhÈnaÑ, na semhasamuÔÔhÈnaÑ, na
sannipÈtikaÑ, na utupariÓÈmajaÑ, na visamaparihÈrajaÑ, na
kammavipÈkajaÑ, opakkamikaÑ yeva. Devadatto hi mahÈrÈja bah|ni
jÈtisatasahassÈni TathÈgate ÈghÈtaÑ bandhi, so tena ÈghÈtena mahatiÑ
garuÑ silaÑ gahetvÈ “matthake pÈtessÈmÊ”ti muÒci, athaÒÒe dve selÈ
ÈgantvÈ taÑ silaÑ TathÈgataÑ asampattaÑ yeva sampaÔicchiÑsu, tÈsaÑ
pahÈrena papaÔikÈ bhijjitvÈ Bhagavato pÈde patitvÈ ruhiraÑ1 uppÈdesi,
kammavipÈkato vÈ mahÈrÈja Bhagavato esÈ vedanÈ nibbattÈ kiriyato vÈ,
tatuddhaÑ natthaÒÒÈ vedanÈ.
YathÈ mahÈrÈja khettaduÔÔhatÈya vÈ bÊjaÑ na sambhavati bÊjaduÔÔhatÈya

vÈ. Evameva kho mahÈrÈja kammavipÈkato vÈ Bhagavato esÈ vedanÈ
nibbattÈ kiriyato vÈ, tatuddhaÑ natthaÒÒÈ vedanÈ.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja koÔÔhaduÔÔhatÈya vÈ bhojanaÑ visamaÑ

pariÓamati ÈhÈraduÔÔhatÈya vÈ, evameva kho mahÈrÈja kammavipÈkato vÈ
Bhagavato esÈ vedanÈ nibbattÈ kiriyato vÈ, tatuddhaÑ natthaÒÒÈ vedanÈ.
Api ca mahÈrÈja natthi Bhagavato kammavipÈkajÈ vedanÈ, natthi
visamaparihÈrajÈ vedanÈ, avasesehi samuÔÔhÈnehi Bhagavato vedanÈ
uppajjati, tÈya ca pana vedanÈya na sakkÈ BhagavantaÑ jÊvitÈ voropetuÑ.
______________________________________________________________
1. NipatitvÈ rudhiraÑ (SyÈ)
Nipatanti mahÈrÈja imasmiÑ cÈtumahÈbh|tike1 kÈye iÔÔhÈniÔÔhÈ

subhÈsubhavedanÈ. Idha mahÈrÈja ÈkÈse khitto leÉÉu mahÈpathaviyÈ
nipatati, api nu kho so mahÈrÈja leÉÉu pubbe katena mahÈpathaviyÈ nipatÊti.
Na hi bhante, natthi so bhante hetu mahÈpathaviyÈ, yena hetunÈ
mahÈpathavÊ kusalÈkusalavipÈkaÑ paÔisaÑvedeyya, paccuppannena bhante
akammakena hetunÈ so leÉÉu mahÈpathaviyaÑ nipatati. YathÈ mahÈrÈja
mahÈpathavÊ, evaÑ TathÈgato daÔÔhabbo. YathÈ leÉÉu pubbe akatena
mahÈpathaviyaÑ nipatati, evameva kho mahÈrÈja TathÈgatassa pubbe
akatena sÈ sakalikÈ pÈde nipatitÈ.
Idha pana mahÈrÈja manussÈ mahÈpathaviÑ bhindanti ca khaÓanti ca,
api nu kho mahÈrÈja te manussÈ pubbe katena mahÈpathaviÑ bhindanti ca
khaÓanti cÈti. Na hi bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja yÈ sÈ sakalikÈ
Bhagavato pÈde nipatitÈ, na sÈ sakalikÈ pubbe katena Bhagavato pÈde
nipatitÈ. Yopi mahÈrÈja Bhagavato lohitapakkhandikÈbÈdho uppanno, sopi
ÈbÈdho na pubbe katena uppanno, sannipÈtikeneva uppanno, ye keci
mahÈrÈja Bhagavato kÈyikÈ ÈbÈdhÈ uppannÈ, na te kammÈbhinibbattÈ,
channaÑ etesaÑ samuÔÔhÈnÈnaÑ aÒÒatarato nibbattÈ.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena
SaÑyuttanikÈyavaralaÒchake MoÄiyasÊvake2 veyyÈkaraÓe–
“PittasamuÔÔhÈnÈnipi kho SÊvaka idhekaccÈni vedayitÈni uppajjanti.
SÈmampi kho etaÑ SÊvaka veditabbaÑ, yathÈ pittasamuÔÔhÈnÈnipi
idhekaccÈni vedayitÈni uppajjanti. Lokassapi kho etaÑ SÊvaka
saccasammataÑ, yathÈ pittasamuÔÔhÈnÈnipi idhekaccÈni vedayitÈni
uppajjanti. Tatra SÊvaka ye te samaÓabrÈhmaÓÈ evaÑvÈdino
evaÑdiÔÔhino “yaÑ kiÒcÈyaÑ purisapuggalo paÔisaÑvedeti sukhaÑ vÈ
dukkhaÑ vÈ adukkhamasukhaÑ vÈ, sabbaÑ taÑ pubbe katahet|”ti.
YaÒca sÈmaÑ ÒÈtaÑ, taÒca atidhÈvanti, yaÒca loke saccasammataÑ,
taÒca atidhÈvanti. TasmÈ tesaÑ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ micchÈti vadÈmi.
______________________________________________________________
1. CÈtummahÈbh|tike (SÊ) 2. Moliyasivake (SyÈ, Ka) SaÑ 2. 428 piÔÔhe passitabbaÑ.
SemhasamuÔÔhÈnÈnipi kho SÊvaka idhekaccÈni vedayitÈni

uppajjanti. VÈtasamuÔÔhÈnÈnipi kho SÊvaka -pa- sannipÈtikÈnipi kho
SÊvaka -pa- utupariÓÈmajÈnipi kho SÊvaka -pa- visamaparihÈrajÈnipi kho
SÊvaka -pa- opakkamikÈnipi kho SÊvaka -pa- kammavipÈkajÈnipi kho
SÊvaka idhekaccÈni vedayitÈni uppajjanti. SÈmampi kho etaÑ SÊvaka
veditabbaÑ, yathÈ kammavipÈkajÈnipi idhekaccÈni vedayitÈni
uppajjanti. Lokassapi kho etaÑ SÊvaka saccasammataÑ, yathÈ
kammavipÈkajÈnipi idhekaccÈni vedayitÈni uppajjanti. Tatra SÊvaka ye
te samaÓabrÈhmaÓÈ evaÑvÈdino evaÑdiÔÔhino “yaÑ kiÒcÈyaÑ
purisapuggalo paÔisaÑvedeti sukhaÑ vÈ dukkhaÑ vÈ
adukkhamasukhaÑ vÈ, sabbaÑ taÑ pubbe katahet|”ti. YaÒca sÈmaÑ
ÒÈtaÑ, taÒca atidhÈvanti, yaÒca loke saccasammataÑ, taÒca atidhÈvanti.
TasmÈ tesaÑ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ micchÈti vadÈmÊ”ti.
Itipi mahÈrÈja na sabbÈ vedanÈ kammavipÈkajÈ, sabbaÑ mahÈrÈja
akusalaÑ jhÈpetvÈ BhagavÈ sabbaÒÒutaÑ pattoti evametaÑ dhÈrehÊti. SÈdhu
bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ sampaÔicchÈmÊti.
AkusalacchedanapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. UttarikaraÓÊyapaÒha
9. Bhante NÈgasena tumhe bhaÓatha “yaÑ kiÒci karaÓÊyaÑ
TathÈgatassa, sabbaÑ taÑ bodhiyÈ yeva m|le pariniÔÔhitaÑ, natthi
TathÈgatassa uttariÑ karaÓÊyaÑ, katassa vÈ paticayo”ti, idaÒca * temÈsaÑ
paÔisallÈnaÑ dissati. Yadi bhante NÈgasena yaÑ kiÒci karaÓÊyaÑ
TathÈgatassa, sabbaÑ taÑ bodhiyÈ yeva m|le pariniÔÔhitaÑ, natthi
TathÈgatassa uttariÑ karaÓÊyaÑ, katassa vÈ paticayo, tena hi “temÈsaÑ
paÔisallÊno”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi temÈsaÑ paÔisallÊno, tena hi
“yaÑ kiÒci karaÓÊyaÑ, TathÈgatassa, sabbaÑ taÑ bodhiyÈ yeva m|le
pariniÔÔhitan”ti tampi vacanaÑ
______________________________________________________________
* Vi 1. 336 piÔÔhe.
micchÈ. Natthi katakaraÓÊyassa paÔisallÈnaÑ, sakaraÓÊyasseva paÔisallÈnaÑ,

yathÈ nÈma byÈdhitasseva bhesajjena karaÓÊyaÑ hoti, abyÈdhitassa kiÑ
bhesajjena. ChÈtasseva bhojanena karaÓÊyaÑ hoti, achÈtassa kiÑ bhojanena.
Evameva kho bhante NÈgasena natthi katakaraÓÊyassa paÔisallÈnaÑ,
sakaraÓÊyasseva paÔisallÈnaÑ. Ayampi ubhato koÔiko paÒho tavÈnuppatto, so
tayÈ nibbÈhitabboti.
YaÑ kiÒci mahÈrÈja karaÓÊyaÑ TathÈgatassa, sabbaÑ taÑ bodhiyÈ yeva
m|le pariniÔÔhitaÑ, natthi TathÈgatassa uttariÑ karaÓÊyaÑ, katassa vÈ
paticayo, BhagavÈ ca temÈsaÑ paÔisallÊno, paÔisallÈnaÑ kho mahÈrÈja
bahuguÓaÑ, sabbepi TathÈgatÈ paÔisallÊyitvÈ sabbaÒÒutaÑ pattÈ, taÑ te
sukataguÓamanussarantÈ paÔisallÈnaÑ sevanti. YathÈ mahÈrÈja puriso raÒÒo
santikÈ laddhavaro paÔiladdhabhogo taÑ sukataguÓamanussaranto
aparÈparaÑ raÒÒo upaÔÔhÈnaÑ eti. Evameva kho mahÈrÈja sabbepi
TathÈgatÈ paÔisallÊyitvÈ sabbaÒÒutaÑ pattÈ, taÑ te sukataguÓamanussarantÈ
paÔisallÈnaÑ sevanti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja puriso Èturo dukkhito bÈÄhagilÈno
bhisakkamupasevitvÈ sotthimanuppatto taÑ sukataguÓamanussaranto
aparÈparaÑ bhisakkamupasevati. Evameva kho mahÈrÈja sabbepi TathÈgatÈ
paÔisallÊyitvÈ sabbaÒÒutaÑ pattÈ, taÑ te sukataguÓamanussarantÈ
paÔisallÈnaÑ sevanti.
AÔÔhavÊsati kho panime mahÈrÈja paÔisallÈnaguÓÈ, ye guÓe
samanussarantÈ1 TathÈgatÈ paÔisallÈnaÑ sevanti. Katame aÔÔhavÊsati, idha
mahÈrÈja paÔisallÈnaÑ paÔisallÊyamÈnaÑ attÈnaÑ rakkhati, ÈyuÑ vaÉÉheti,
balaÑ deti, vajjaÑ pidahati, ayasamapaneti, yasamupaneti, aratiÑ vinodeti,
ratimupadahati, bhayamapaneti, vesÈrajjaÑ karoti, kosajjamapaneti,
vÊriyamabhijaneti, rÈgamapaneti, dosamapaneti, mohamapaneti, mÈnaÑ
nihanti, vitakkaÑ bhaÒjati, cittaÑ ekaggaÑ karoti, mÈnasaÑ snehayati2,
hÈsaÑ janeti, garukaÑ karoti, lÈbhamuppÈdayati, namassiyaÑ
______________________________________________________________
1. SamanupassantÈ (SÊ, I) 2. Sobhayati (SÊ)
karoti, pÊtiÑ pÈpeti, pÈmojjaÑ karoti, sa~khÈrÈnaÑ sabhÈvaÑ dassayati,

bhavappaÔisandhiÑ ugghÈÔeti, sabbasÈmaÒÒaÑ deti. Ime kho mahÈrÈja
aÔÔhavÊsati paÔisallÈnaguÓÈ, ye guÓe samanussarantÈ TathÈgatÈ paÔisallÈnaÑ
sevanti.
Api ca kho mahÈrÈja TathÈgatÈ santaÑ sukhaÑ samÈpattiratiÑ
anubhavitukÈmÈ paÔisallÈnaÑ sevanti pariyositasa~kappÈ. Cat|hi kho
mahÈrÈja kÈraÓehi TathÈgatÈ paÔisallÈnaÑ sevanti. Katamehi cat|hi,
vihÈraphÈsutÈyapi mahÈrÈja TathÈgatÈ paÔisallÈnaÑ sevanti,
anavajjaguÓabahulatÈyapi TathÈgatÈ paÔisallÈnaÑ sevanti, asesa-
ariyavÊthitopi TathÈgatÈ paÔisallÈnaÑ sevanti, sabbabuddhÈnaÑ
thutathomitavaÓÓitapasatthatopi TathÈgatÈ paÔisallÈnaÑ sevanti. Imehi kho
mahÈrÈja cat|hi kÈraÓehi TathÈgatÈ paÔisallÈnaÑ sevanti. Iti kho mahÈrÈja
TathÈgatÈ paÔisallÈnaÑ sevanti na sakaraÓÊyatÈya, na katassa vÈ paticayÈya,
atha kho guÓavisesadassÈvitÈya TathÈgatÈ paÔisallÈnaÑ sevantÊti. SÈdhu
UttarikaraÓÊyapaÒho navamo.
_____
10. IddhibaladassanapaÒha
10. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ * “TathÈgatassa kho
Œnanda cattÈro iddhipÈdÈ bhÈvitÈ bahulÊkatÈ yÈnÊkatÈ vatthukatÈ anuÔÔhitÈ
paricitÈ susamÈraddhÈ, so Èka~khamÈno Œnanda TathÈgato kappaÑ vÈ
tiÔÔheyya kappÈvasesaÑ vÈ”ti. Puna ca bhaÓitaÑ + “ito tiÓÓaÑ mÈsÈnaÑ
accayena TathÈgato parinibbÈyissatÊ”ti. Yadi bhante NÈgasena BhagavatÈ
bhaÓitaÑ “TathÈgatassa kho Œnanda cattÈro iddhipÈdÈ bhÈvitÈ -pa-
kappÈvasesaÑ vÈ”ti, tena hi temÈsaparicchedo micchÈ. Yadi bhante
TathÈgatena bhaÓitaÑ “ito tiÓÓaÑ mÈsÈnaÑ accayena TathÈgato
parinibbÈyissatÊ”ti, tena hi “TathÈgatassa kho Œnanda cattÈro iddhipÈdÈ
bhÈvitÈ -pa- kappÈvasesaÑ
______________________________________________________________
* DÊ 2. 86; SaÑ 3. 227; AÑ 3. 129; Khu 1. 152 piÔÔhesu.
+ DÊ 2. 89; SaÑ 3. 230; AÑ 3. 131; Khu 1. 155 piÔÔhesu.
vÈ”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Natthi TathÈgatÈnaÑ aÔÔhÈne gajjitaÑ.

AmoghavacanÈ BuddhÈ Bhagavanto tathavacanÈ advejjhavacanÈ. Ayampi
ubhato koÔiko paÒho gambhÊro sunipuÓo dunnijjhÈpayo tavÈnuppatto,
bhindetaÑ diÔÔhijÈlaÑ, ekaÑse Ôhapaya, bhinda paravÈdanti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “TathÈgatassa kho Œnanda cattÈro
iddhipÈdÈ bhÈvitÈ -pa- kappÈvasesaÑ vÈ”ti, temÈsaparicchedo ca bhaÓito, so
ca pana kappo Èyukappo vuccati. Na mahÈrÈja BhagavÈ attano balaÑ
kittayamÈno evamÈha, iddhibalaÑ pana mahÈrÈja BhagavÈ parikittayamÈno
evamÈha “TathÈgatassa kho Œnanda cattÈro iddhipÈdÈ bhÈvitÈ -pa-
kappÈvasesaÑ vÈ”ti.
YathÈ mahÈrÈja raÒÒo assÈjÈnÊyo bhaveyya sÊghagati anilajavo, tassa
rÈjÈ javabalaÑ parikittayanto
sanegamajÈnapadabhaÔabalabrÈhmaÓagahapatika-amaccajanamajjhe evaÑ
vadeyya “Èka~khamÈno me bho ayaÑ hayavaro sÈgarajalapariyantaÑ
mahiÑ anuvicaritvÈ khaÓena idhÈgaccheyyÈ”ti, na ca taÑ javagatiÑ tassaÑ
parisÈyaÑ dasseyya, vijjati ca so javo tassa, samattho ca so khaÓena
sÈgarajalapariyantaÑ mahiÑ anuvicarituÑ. Evameva kho mahÈrÈja BhagavÈ
attano iddhibalaÑ parikittayamÈno evamÈha, tampi tevijjÈnaÑ
chaÄabhiÒÒÈnaÑ arahantÈnaÑ vimalakhÊÓÈsavÈnaÑ devamanussÈnaÒca
majjhe nisÊditvÈ bhaÓitaÑ “TathÈgatassa kho Œnanda cattÈro iddhipÈdÈ
bhÈvitÈ bahulÊkatÈ yÈnÊkatÈ vatthukatÈ anuÔÔhitÈ paricitÈ susamÈraddhÈ, so
Èka~khamÈno Œnanda TathÈgato kappaÑ vÈ tiÔÔheyya kappÈvasesaÑ vÈ”ti.
Vijjati ca taÑ mahÈrÈja iddhibalaÑ Bhagavato, samattho ca BhagavÈ
iddhibalena kappaÑ vÈ ÔhÈtuÑ kappÈvasesaÑ vÈ, na ca BhagavÈ taÑ
iddhibalaÑ tassaÑ parisÈyaÑ dasseti, anatthiko mahÈrÈja BhagavÈ
sabbabhavehi, garahitÈ ca TathÈgatassa sabbabhavÈ. BhÈsitampetaÑ
mahÈrÈja BhagavatÈ * “seyyathÈpi bhikkhave appamattakopi g|tho
duggandho
______________________________________________________________
hoti. Evameva kho ahaÑ bhikkhave appamattakampi bhavaÑ na vaÓÓemi

antamaso accharÈsa~ghÈtamattampÊ”ti. Api nu kho mahÈrÈja BhagavÈ
sabbabhavagatiyoniyo g|thasamaÑ disvÈ iddhibalaÑ nissÈya bhavesu
chandarÈgaÑ kareyyÈti. Na hi bhanteti. Tena hi mahÈrÈja BhagavÈ
iddhibalaÑ parikittayamÈno evar|paÑ BuddhasÊhanÈdamabhinadÊti. SÈdhu
IddhibaladassanapaÒho dasamo.
Iddhibalavaggo paÔhamo.

2. Abhejjavagga
1. KhuddÈnukhuddakapaÒha
1. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ * “abhiÒÒÈyÈhaÑ
bhikkhave dhammaÑ desemi no anabhiÒÒÈyÈ”ti. Puna ca vinayapaÒÒattiyÈ
evaÑ bhaÓitaÑ + “Èka~khamÈno Œnanda saÑgho mamaccayena
khuddÈnukhuddakÈni sikkhÈpadÈni sam|hanat|”ti. KiÑ nu kho bhante
NÈgasena khuddÈnukhuddakÈni sikkhÈpadÈni duppaÒÒattÈni, udÈhu
avatthusmiÑ ajÈnitvÈ paÒÒattÈni, yaÑ BhagavÈ attano accayena
khuddÈnukhuddakÈni sikkhÈpadÈni sam|hanÈpeti. Yadi bhante NÈgasena
BhagavatÈ bhaÓitaÑ “abhiÒÒÈyÈhaÑ bhikkhave dhammaÑ desemino
anabhiÒÒÈyÈ”ti, tena hi “Èka~khamÈno Œnanda saÑgho mamaccayena
khuddÈnukhuddakÈni sikkhÈpadÈni sam|hanat|”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ
micchÈ. Yadi TathÈgatena vinayapaÒÒattiyÈ evaÑ bhaÓitaÑ “Èka~khamÈno
Œnanda saÑgho mamaccayena khuddÈnukhuddakÈni sikkhÈpadÈni
sam|hanat|”ti. Tena hi “abhiÒÒÈyÈhaÑ bhikkhave dhammaÑ desemi no
anabhiÒÒÈyÈ”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato koÔiko paÒho
sukhumo nipuÓo gambhÊro sugambhÊro dunnijjhÈpayo, so tavÈnuppatto,
tattha te ÒÈÓabalavipphÈraÑ dassehÊti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “abhiÒÒÈyÈhaÑ bhikkhave
dhammaÑ desemi no anabhiÒÒÈyÈ”ti, vinayapaÒÒattiyÈpi evaÑ bhaÓitaÑ
“Èka~khamÈno Œnanda saÑgho mamaccayena khuddÈnukhuddakÈni
sikkhÈpadÈni sam|hanat|”ti, taÑ pana maharÈja TathÈgato bhikkh|
vÊmaÑsamÈno Èha “ukkalessanti1 nu kho mama sÈvakÈ mayÈ
vissajjÈpÊyamÈnÈ mamaccayena khuddÈnukhuddakÈni sikkhÈpadÈni, udÈhu
ÈdiyissantÊ”ti.
YathÈ mahÈrÈja cakkavattÊ rÈjÈ putte evaÑ vadeyya “ayaÑ kho tÈtÈ
mahÈjanapado sabbadisÈsu sÈgarapariyanto, dukkaro tÈtÈ tÈvatakena balena
dhÈretuÑ, etha tumhe tÈtÈ mamaccayena paccante paccante dese
pajahathÈ”ti. Api nu kho te mahÈrÈja kumÈrÈ pitu-
______________________________________________________________
* AÑ 1. 280; Abhi 4. 407 piÔÔhesu. + Vi 4. 484; DÊ 2. 127 piÔÔhesu.
1. UkkaÉÉhissanti (SÊ), ussakkissanti (SyÈ)
accayena hatthagate janapade sabbe te paccante paccente dese muÒceyyunti.

Na hi bhante, rÈjato1 bhante luddhatarÈ2 kumÈrÈ rajjalobhena taduttariÑ
diguÓatiguÓaÑ janapadaÑ pariggaÓheyyuÑ3, kiÑ pana te hatthagataÑ
janapadaÑ muÒceyyunti. Evameva kho mahÈrÈja TathÈgato bhikkh|
vÊmaÑsamÈno evamÈha “Èka~khamÈno Œnanda saÑgho mamaccayena
khuddÈnukhuddakÈni sikkhÈpadÈni sam|hanat|”ti. DukkhaparimuttiyÈ
mahÈrÈja BuddhaputtÈ dhammalobhena aÒÒampi uttariÑ
diyaÉÉhasikkhÈpadasataÑ gopeyyuÑ, kiÑ pana pakati paÒÒattaÑ
sikkhÈpadaÑ muÒceyyunti.
Bhante NÈgasena yaÑ BhagavÈ Èya “khuddÈnukhuddakÈni
sikkhÈpadÈnÊ”ti, etthÈyaÑ jano samm|Äho vimatijÈto adhikato
saÑsayapakkhando. KatamÈni tÈni khuddakÈni sikkhÈpadÈni, katamÈni
anukhuddakÈni sikkhÈpadÈnÊti. DukkaÔaÑ mahÈrÈja khuddakaÑ
sikkhÈpadaÑ, dubbhÈsitaÑ anukhuddakaÑ sikkhÈpadaÑ, imÈni dve
khuddÈnukhuddakÈni sikkhÈpadÈni, pubbakehipi mahÈrÈja mahÈtherehi ettha
vimati uppÈditÈ, tehipi ekajjhaÑ na kato dhammasaÓÔhitipariyÈye BhagavatÈ
eso paÒho upadiÔÔhoti. CiranikkhittaÑ bhante NÈgasena jinarahassaÑ
ajjetarahi loke vivaÔaÑ pÈkaÔaÑ katanti.
KhuddÈnukhuddakapaÒho paÔhamo.
_____
2. AbyÈkaraÓÊyapaÒha
2. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ * “natthÈnanda
TathÈgatassa dhammesu ÈcariyamuÔÔhÊ”ti, puna ca therena MÈlukyaputtena4
paÒhaÑ puÔÔho na byÈkÈsi, eso kho bhante NÈgasena paÒho dvayanto5
ekantanissito bhavissati ajÈnanena vÈ guyhakaraÓena vÈ. Yadi bhante
NÈgasena BhagavatÈ bhaÓitaÑ “natthÈnanda TathÈgatassa dhammesu
ÈcariyamuÔÔhÊ”ti, tena hi therassa MÈlukyaputtassa ajÈnantena
______________________________________________________________
1. RÈjÈno (SÊ, I) 2. LaddhatarÈ (Ka)
3. ParikaÉÉheyyuÑ (SÊ, I) * DÊ 2. 85; SaÑ 3. 133 piÔÔhesu.
4. MÈlu~kyaputtena (SÊ, SyÈ, I) Ma 2. 89; SaÑ 2. 294 piÔÔhe; AÑ 1. 571 piÔÔhe ca
passitabbaÑ.
5. Dvayato (SÊ)
na abyÈkataÑ. Yadi ajÈnantena na byÈkataÑ, tena hi atthi TathÈgatassa

dhammesu ÈcariyamuÔÔhi. Ayampi ubhato koÔiko paÒho tavÈnuppatto, so
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “natthÈnanda TathÈgatassa

dhammesu ÈcariyamuÔÔhÊ”ti, abyÈkato ca therena MÈlukyaputtena pucchito
paÒho, taÒca pana na ajÈnantena na guyhakaraÓena. CattÈrimÈni mahÈrÈja
paÒhabyÈkaraÓÈni. KatamÈni cattÈri, ekaÑsabyÈkaraÓÊyo paÒho
vibhajjabyÈkaraÓÊyo paÒho paÔipucchÈbyÈkaraÓÊyo paÒho ÔhapanÊyo paÒhoti.
Katamo ca mahÈrÈja ekaÑsabyÈkaraÓÊyo paÒho, “r|paÑ aniccan”ti

ekaÑsabyÈkaraÓÊyo paÒho, “vedanÈ aniccÈ”ti -pa- “SaÒÒÈ aniccÈ”ti -pa-
“Sa~khÈrÈ aniccÈ”ti -pa- “ViÒÒÈÓaÑ aniccan”ti ekaÑsabyÈkaraÓÊyo paÒho,
ayaÑ ekaÑsabyÈkaraÓÊyo paÒho.
Katamo vibhajjabyÈkaraÓÊyo paÒho, “aniccaÑ pana r|pan”ti

vibhajjabyÈkaraÓÊyo paÒho, “aniccÈ pana vedanÈ”ti -pa- “AniccÈ pana
saÒÒÈ”ti -pa- “AniccÈ pana sa~khÈrÈ”ti -pa- “AniccaÑ pana viÒÒÈÓan”ti
vibhajjabyÈkaraÓÊyo paÒho, ayaÑ vibhajjabyÈkaraÓÊyo paÒho.
Katamo paÔipucchÈbyÈkaraÓÊyo paÒho, “kiÑ nu kho cakkhunÈ sabbaÑ

vijÈnÈtÊ”ti ayaÑ paÔipucchÈbyÈkaraÓÊyo paÒho.
Katamo ÔhapanÊyo paÒho, “sassato loko”ti ÔhapanÊyo paÒho, “asassato

loko”ti. “AntavÈ loko”ti. “AnantavÈ loko”ti. “AntavÈ ca anantavÈ ca loko”ti.
“NevantavÈ nÈnantavÈ loko”ti. “TaÑ jÊvaÑ taÑ sarÊran”ti. “AÒÒaÑ jÊvaÑ
aÒÒaÑ sarÊran”ti. “Hoti TathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti. “Na hoti TathÈgato
paraÑ maraÓÈ”ti. “Hoti ca na ca hoti TathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti. “Neva
hoti na na hoti TathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti ÔhapanÊyo paÒho, ayaÑ
ÔhapanÊyo paÒho.
BhagavÈ mahÈrÈja therassa MÈlukyaputtassa taÑ ÔhapanÊyaÑ paÒhaÑ

na byÈkÈsi. So pana paÒho kiÑ kÈraÓÈ ÔhapanÊyo. Na tassa dÊpanÈya
hetu vÈ kÈraÓaÑ vÈ atthi, tasmÈ so paÒho ÔhapanÊyo. Natthi BuddhÈnaÑ

BhagavantÈnaÑ akÈraÓamahetukaÑ giramudÊraÓanti. SÈdhu bhante
NÈgasena, evametaÑ tathÈ sampaÔicchÈmÊti.
AbyÈkaraÓÊyapaÒho dutiyo.
_____
3. MaccubhÈyanÈbhÈyanapaÒha
3. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ * “sabbe tasanti
daÓÉassa, sabbe bhÈyanti maccuno”ti, puna bhaÓitaÑ “arahÈ
sabbabhayamatikkanto”ti. Kinnu kho bhante NÈgasena arahÈ daÓÉabhayÈ
tasati, niraye vÈ nerayikÈ sattÈ jalitÈ kuthitÈ tattÈ santattÈ tamhÈ
jalitaggijÈlakÈ mahÈnirayÈ cavamÈnÈ maccuno bhÈyanti. Yadi bhante
NÈgasena BhagavatÈ bhaÓitaÑ “sabbe tasanti daÓÉassa, sabbe bhÈyanti
maccuno”ti, tena hi “arahÈ sabbabhayamatikkanto”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ
micchÈ. Yadi BhagavatÈ bhaÓitaÑ “arahÈ sabbabhayamatikkanto”ti, tena hi
“sabbe tasanti daÓÉassa, sabbe bhÈyanti maccuno”ti tampi vacanaÑ micchÈ.
AyaÑ ubhato koÔiko paÒho tavÈnuppatto, so tayÈ nibbÈhitabboti.
NetaÑ mahÈrÈja vacanaÑ BhagavatÈ arahante upÈdÈya bhaÓitaÑ “sabbe
tasanti daÓÉassa, sabbe bhÈyanti maccuno”ti. ®hapito arahÈ tasmiÑ
vatthusmiÑ, sam|hato bhayahetu arahato. Ye te mahÈrÈja sattÈ sakilesÈ,
yesaÒca adhimattÈ attÈnudiÔÔhi, ye ca sukhadukkhesu unnatÈvanatÈ, te
upÈdÈya BhagavatÈ bhaÓitaÑ “sabbe tasanti daÓÉassa, sabbe bhÈyanti
maccuno”ti. Arahato mahÈrÈja sabbagati upacchinnÈ, yoni viddhaÑsitÈ,
paÔisandhi-upahatÈ, bhaggÈ phÈsukÈ, sam|hatÈ sabbabhavÈlayÈ,
samucchinnÈ sabbasa~khÈrÈ, hataÑ kusalÈkusalaÑ, vihatÈ avijjÈ, abÊjaÑ
viÒÒÈÓaÑ kataÑ, daÉÉhÈ sabbakilesÈ, ativattÈ lokadhammÈ, tasmÈ arahÈ na
tasati sabbabhayehi.
Idha mahÈrÈja raÒÒo cattÈro mahÈmattÈ bhaveyyuÑ anurakkhÈ
laddhayasÈ vissÈsikÈ ÔhapitÈ mahati issariye ÔhÈne. Atha rÈjÈ
______________________________________________________________
* Khu 1. 32 piÔÔhe Dhammapade.
kismiÒci deva karaÓÊye samuppanne yÈvatÈ sakavijite sabbajanassa

ÈÓÈpeyya “sabbeva me baliÑ karontu, sÈdhetha tumhe cattÈro mahÈmattÈ
taÑ karaÓÊyan”ti. Api nu kho mahÈrÈja tesaÑ catunnaÑ mahÈmattÈnaÑ
balibhayÈ santÈso uppajjeyyÈti. Na hi bhanteti. Kena kÈraÓena mahÈrÈjÈti.
®hapitÈ te bhante raÒÒÈ uttamaÔÔhÈne, natthi tesaÑ bali, samatikkantabalino
te, avasese upÈdÈya raÒÒÈ ÈÓÈpitaÑ “sabbeva me baliÑ karont|”ti. Evameva
kho mahÈrÈja netaÑ vacanaÑ BhagavatÈ arahante upÈdÈya bhaÓitaÑ,
Ôhapito arahÈ tasmiÑ vatthusmiÑ, sam|hato bhayahetu arahato, ye te
mahÈrÈja sattÈ sakilesÈ, yesaÒca adhimattÈ attÈnudiÔÔhi, ye ca
sukhadukkhesu unnatÈvanatÈ, te upÈdÈya BhagavatÈ bhaÓitaÑ “sabbe tasanti
daÓÉassa, sabbe bhÈyanti maccuno”ti. TasmÈ arahÈ na tasati sabbabhayehÊti.
NetaÑ bhante NÈgasena vacanaÑ sÈvasesaÑ, niravasesavacanametaÑ

“sabbe”ti. Tattha me uttariÑ kÈraÓaÑ br|hi taÑ vacanaÑ patiÔÔhÈpetunti.
Idha mahÈrÈja gÈme gÈmassÈmiko ÈÓÈpakaÑ ÈÓÈpeyya “ehi bho

ÈÓÈpaka yÈvatÈ gÈme gÈmikÈ, te sabbe sÊghaÑ mama santike sannipÈtehÊ”ti.
So “sÈdhu sÈmÊ”ti sampaÔicchitvÈ gÈmamajjhe ÔhatvÈ tikkhattuÑ
saddamanussÈveyya “yÈvatÈ gÈme gÈmikÈ, te sabbe sÊghasÊghaÑ sÈmino
santike sannipatant|”ti. Tato te gÈmikÈ ÈÓÈpakassa vacanena turitaturitÈ
sannipatitvÈ gÈmassÈmikassa Èrocenti “sannipatitÈ sÈmi sabbe gÈmikÈ, yaÑ
te karaÓÊyaÑ taÑ karohÊ”ti. Iti so mahÈrÈja gÈmassÈmiko kuÔipurise
sannipÈtento sabbe gÈmike ÈÓÈpeti, te ca ÈÓattÈ na sabbe sannipatanti,
kuÔipurisÈ yeva sannipatanti, “ettakÈ yeva me gÈmikÈ”ti gÈmassÈmiko ca
tathÈ sampaÔicchati, aÒÒe bahutarÈ anÈgatÈ itthipurisÈ dÈsidÈsÈ bhatakÈ
kammakarÈ gÈmikÈ gilÈnÈ gomahiÑsÈ ajeÄakÈ suvÈnÈ, ye anÈgatÈ, sabbe te
agaÓitÈ, kuÔipurise yeva upÈdÈya ÈÓÈpitattÈ “sabbe sannipatant|”ti. Evameva
kho mahÈrÈja netaÑ vacanaÑ BhagavatÈ arahante upÈdÈya bhaÓitaÑ,
Ôhapito arahÈ tasmiÑ vatthusmiÑ, sam|hato bhayahetu arahato, ye te
mahÈrÈja sattÈ sakilesÈ, yesaÒca adhimattÈ attÈnudiÔÔhi,
ye ca sukhadukkhesu unnatÈvanatÈ, te upÈdÈya BhagavatÈ bhaÓitaÑ “sabbe

tasanti daÓÉassa, sabbe bhÈyanti maccuno”ti. TasmÈ arahÈ na tasati
sabbabhayehi.
Atthi mahÈrÈja sÈvasesaÑ vacanaÑ sÈvaseso attho, atthi sÈvasesaÑ
vacanaÑ niravaseso attho, atthi niravasesaÑ vacanaÑ sÈvaseso attho, atthi
niravasesaÑ vacanaÑ niravaseso attho. Tena tena attho sampaÔicchitabbo.
PaÒcavidhehi mahÈrÈja kÈraÓehi attho sampaÔicchitabbo Èhaccapadena
rasena ÈcariyavaÑsena1 adhippÈyÈ kÈraÓuttariyatÈya. Ettha hi Èhaccapadanti
suttaÑ adhippetaÑ. Rasoti suttÈnulomaÑ. ŒcariyavaÑsoti ÈcariyavÈdo.
AdhippÈyoti attano mati. KÈraÓuttariyatÈti imehi cat|hi samentaÑ2
kÈraÓaÑ. Imehi kho mahÈrÈja paÒcahi kÈraÓehi attho sampaÔicchitabbo.
Evameso paÒho suvinicchito hotÊti.
Hotu bhante NÈgasena, tathÈ taÑ sampaÔicchÈmi. ®hapito hotu arahÈ
tasmiÑ vatthusmiÑ, tasantu avasesÈ sattÈ, niraye pana nerayikÈ sattÈ dukkhÈ
tibbÈ kaÔukÈ vedanÈ vedayamÈnÈ jalitapajjalitasabba~gapacca~gÈ
ruÓÓakÈruÒÒakanditaparidevitalÈlappitamukhÈ asayhatibbadukkhÈbhibh|tÈ
atÈÓÈ asaraÓÈ asaraÓÊbh|tÈ anappasokÈturÈ antimapacchimagatikÈ
ekantasokaparÈyaÓÈ uÓhatikhiÓacaÓÉakharatapanatejavanto
bhÊmabhayajanakaninÈdamahÈsaddÈ saÑsibbitachabbidhajÈlÈmÈlÈkulÈ
samantÈ satayojanÈnupharaÓaccivegÈ kadariyÈ tapanÈ mahÈnirayÈ cavamÈnÈ
maccuno bhÈyantÊti. Œma mahÈrÈjÈti.
Nanu bhante NÈgasena nirayo ekantadukkhavedanÊyo, kissa pana te
nerayikÈ sattÈ ekantadukkhavedanÊyÈ nirayÈ cavamÈnÈ maccuno bhÈyanti,
kissa niraye ramantÊti. Na te mahÈrÈja nerayikÈ sattÈ niraye ramanti,
muÒcitukÈmÈva te nirayÈ. MaraÓasseva so3 mahÈrÈja ÈnubhÈvo, yena tesaÑ
santÈso uppajjatÊti. EtaÑ kho bhante NÈgasena na saddahÈmi, yaÑ
muccitukÈmÈnaÑ cutiyÈ santÈso uppajjatÊti,
______________________________________________________________
1. ŒcariyavaÑsatÈya (I, Ka) 2. SametaÑ (SÊ) 3. MaraÓasseso (SÊ, I)
hÈsanÊyaÑ bhante NÈgasena taÑ ÔhÈnaÑ, yaÑ te patthitaÑ labhanti,

kÈraÓena maÑ saÒÒÈpehÊti.
MaraÓanti kho mahÈrÈja etaÑ adiÔÔhasaccÈnaÑ tÈsanÊyaÔÔhÈnaÑ,
etthÈyaÑ jano tasati ca ubbijjati ca. Yo ca mahÈrÈja kaÓhasappassa bhÈyati,
so maraÓassa bhÈyanto kaÓhasappassa bhÈyati. Yo ca hatthissa bhÈyati -pa-.
SÊhassa. Byagghassa. DÊpissa. Acchassa. Taracchassa. MahiÑsassa.
Gavayassa. Aggissa. Udakassa. KhÈÓukassa. KaÓÔakassa bhÈyati. Yo ca
sattiyÈ bhÈyati, so maraÓassa bhÈyanto sattiyÈ bhÈyati. MaraÓasseva so1
mahÈrÈja sarasasabhÈvatejo2, tassa sarasasabhÈvatejena sakilesÈ sattÈ
maraÓassa tasanti bhÈyanti, muccitukÈmÈpi mahÈrÈja nerayikÈ sattÈ
maraÓassa tasanti bhÈyanti.
Idha mahÈrÈja purisassa kÈye medo gaÓÔhi uppajjeyya, so tena rogena
dukkhito upaddavÈ parimuccitukÈmo bhisakkaÑ sallakattaÑ ÈmantÈpeyya,
tassa vacanaÑ so bhisakko sallakatto sampaÔicchitvÈ tassa rogassa
uddharaÓÈya upakaraÓaÑ upaÔÔhÈpeyya, satthakaÑ tikhiÓaÑ kareyya,
yamakasalÈkÈ3 aggimhi pakkhipeyya, khÈralavaÓaÑ nisadÈya pisÈpeyya, api
nu kho mahÈrÈja tassa Èturassa tikhiÓasatthakacchedanena
yamakasalÈkÈdahanena khÈraloÓappavesanena tÈso uppajjeyyÈti. Œma
bhanteti. Iti mahÈrÈja tassa Èturassa rogÈ muccitukÈmassÈpi vedanÈbhayÈ
santÈso uppajjati. Evameva kho mahÈrÈja nirayÈ muccitukÈmÈnampi
nerayikÈnaÑ sattÈnaÑ maraÓabhayÈ santÈso uppajjati.
Idha mahÈrÈja puriso issarÈparÈdhiko baddho sa~khalikabandhanena
gabbhe pakkhitto parimuccitukÈmo assa, tamenaÑ so issaro mecetukÈmo
pakkosÈpeyya. Api nu kho mahÈrÈja tassa issarÈparÈdhikassa purisassa
“katadoso ahan”ti jÈnantassa issaradassanena santÈso uppajjeyyÈti. Œma
bhanteti. Iti mahÈrÈja tassa issarÈparÈdhikassa purisassa
parimuccitukÈmassÈpi issarabhayÈ santÈso uppajjati. Evameva kho mahÈrÈja
nirayÈ muccitukÈmÈnampi nerayikÈnaÑ sattÈnaÑ maraÓabhayÈ santÈso
uppajjatÊti.
______________________________________________________________
1. MaraÓasseso (SÊ, I) 2. SarasabhÈvatejo (SÊ, I) 3. DahanasalÈkaÑ (Ka)
Aparampi bhante uttariÑ kÈraÓaÑ br|hi, yenÈhaÑ kÈraÓena

okappeyyanti. Idha mahÈrÈja puriso daÔÔhavisena ÈsÊvisena daÔÔho bhaveyya,
so tena visavikÈrena pateyya uppateyya vaÔÔeyya pavaÔÔeyya, athaÒÒataro
puriso balavantena mantapadena taÑ daÔÔhavisaÑ ÈsÊvisaÑ ÈnetvÈ taÑ
daÔÔhavisaÑ paccÈcamÈpeyya, api nu kho mahÈrÈja tassa visagatassa
purisassa tasmiÑ daÔÔhavise sappe sotthihetu upagacchante santÈso
uppajjeyyÈti. Œma bhanteti. Iti mahÈrÈja tathÈr|pe ahimhi sotthihetupi
upagacchante tassa santÈso uppajjati. Evameva kho mahÈrÈja nirayÈ
muccitukÈmÈnampi nerayikÈnaÑ sattÈnaÑ maraÓabhayÈ santÈso uppajjati.
AniÔÔhaÑ mahÈrÈja sabbasattÈnaÑ maraÓaÑ, tasmÈ nerayikÈ sattÈ nirayÈ
parimuccitukÈmÈpi maccuno bhÈyantÊti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ
tathÈ sampaÔicchÈmÊti.
MaccubhÈyanÈbhÈyanapaÒho tatiyo.
_____
4. MaccupÈsamuttipaÒha
4. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ–
* “Na antalikkhe na samuddamajjhe,
Na pabbatÈnaÑ vivaraÑ pavissa.
Na vijjatÊ so jagatippadeso,
YatthaÔÔhito mucceyya maccupÈsÈ”ti.
Puna BhagavatÈ parittÈ ca uddiÔÔhÈ. SeyyathÊdaÑ, RatanasuttaÑ
MettasuttaÑ KhandhaparittaÑ MoraparittaÑ DhajaggaparittaÑ
ŒÔÈnÈÔiyaparittaÑ A~gulimÈlaparittaÑ. Yadi bhante NÈgasena ÈkÈsagatopi
samuddamajjhagatopi pÈsÈdakuÔileÓaguhÈpabbhÈradaribilagiri
vivarapabbatantaragatopi na muccati maccupÈsÈ, tena hi parittakammaÑ
micchÈ. Yadi parittakaraÓena maccupÈsÈ parimutti bhavati, tena hi “na anta
likkhe -pa- maccupÈsÈ”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato koÔiko
paÒho gaÓÔhitopi gaÓÔhitaro tavÈnuppatto, so tayÈ nibbÈhitabboti.
______________________________________________________________
* Khu 1. 32 piÔÔhe Dhammapade.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “na antalikkhe -pa- maccupÈsÈ”ti,

parittÈ ca BhagavatÈ uddiÔÔhÈ, taÒca pana sÈvasesÈyukassa vayasampannassa
apetakammÈvaraÓassa, natthi mahÈrÈja khÊÓÈyukassa ÔhitiyÈ kiriyÈ vÈ
upakkamo vÈ.
YathÈ mahÈrÈja matassa rukkhassa sukkhassa koÄÈpassa nisnehassa
uparuddhajÊvitassa gatÈyusa~khÈrassa kumbhasahassenapi udake Èkirante
allattaÑ vÈ pallavitaharitabhÈvo vÈ na bhaveyya. Evameva kho mahÈrÈja
bhesajjaparittakammena natthi khÊÓÈyukassa ÔhitiyÈ kiriyÈ vÈ upakkamo vÈ,
yÈni tÈni mahÈrÈja mahiyÈ osadhÈni bhesajjÈni, tÈnipi khÊÓÈyukassa
akiccakarÈni bhavanti. SÈvasesÈyukaÑ mahÈrÈja vayasampannaÑ
apetakammÈvaraÓaÑ parittaÑ rakkhati gopeti, tassatthÈya BhagavatÈ parittÈ
uddiÔÔhÈ.
YathÈ mahÈrÈja kassako paripakke dhaÒÒe mate sassanÈÄe
udakappavesanaÑ vÈreyya, yaÑ pana sassaÑ taruÓaÑ meghasannibhaÑ
vayasampannaÑ, taÑ udakavaÉÉhiyÈ vaÉÉhati. Evameva kho mahÈrÈja
khÊÓÈyukassa bhesajjaparittakiriyÈ ÔhapitÈ paÔikkhittÈ, ye pana te manussÈ
sÈvasesÈyukÈ vayasampannÈ, tesaÑ atthÈya parittabhesajjÈni bhaÓitÈni, te
parittabhesajjehi vaÉÉhantÊti.
Yadi bhante NÈgasena khÊÓÈyuko marati, sÈvasesÈyuko jÊvati, tena hi
parittabhesajjÈni niratthakÈni hontÊti. DiÔÔhapubbo pana tayÈ mahÈrÈja koci
rogo bhesajjehi paÔinivattitoti. Œma bhante anekasatÈni diÔÔhÈnÊti. Tena hi
mahÈrÈja “parittabhesajjakiriyÈ niratthakÈ”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ
bhavatÊti.
Dissanti bhante NÈgasena vejjÈnaÑ upakkamÈ bhesajjapÈnÈnulepÈ, tena
tesaÑ upakkamena rogo paÔinivattatÊti. ParittÈnampi mahÈrÈja
pavattÊyamÈnÈnaÑ saddo suyyati, jivhÈ sukkhati, hadayaÑ byÈvaÔÔati,
kaÓÔho Èturati. Tena tesaÑ pavattena sabbe byÈdhayo v|pasamanti, sabbÈ
Êtiyo apagacchantÊti.
DiÔÔhapubbo pana tayÈ mahÈrÈja koci ahinÈ daÔÔho mantapadena visaÑ
pÈtÊyamÈno visaÑ cikkhassanto uddhamadho ÈcamayamÈnoti. Œma
bhante ajjetarahipi taÑ loke vattatÊti. Tena hi mahÈrÈja

“parittabhesajjakiriyÈ niratthakÈ”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ bhavati.
KataparittaÒhi mahÈrÈja purisaÑ ÉaÑsitukÈmo ahi na ÉaÑsati, vivaÔaÑ
mukhaÑ pidahati, corÈnaÑ ukkhittalaguÄampi na sambhavati, te laguÄaÑ
muÒcitvÈ pemaÑ karonti, kupitopi hatthinÈgo samÈgantvÈ uparamati,
pajjalitamahÈ-aggikkhandhopi upagantvÈ nibbÈyati, visaÑ halÈhalampi
khÈyitaÑ agadaÑ sampajjati, ÈhÈratthaÑ vÈ pharati, vadhakÈ hantukÈmÈ
upagantvÈ dÈsabh|tÈ sampajjanti, akkantopi pÈso na saÑvarati1.
SutapubbaÑ pana tayÈ mahÈrÈja “morassa kataparittassa
sattavassasatÈni luddako nÈsakkhi pÈsaÑ upanetuÑ, akataparittassa taÑ
yeva divasaÑ pÈsaÑ upanesÊ”ti. Œma bhante suyyati, abbhuggato so saddo
sadevake loketi. Tena hi mahÈrÈja “parittabhesajjakiriyÈ niratthakÈ”ti yaÑ
vacanaÑ, taÑ micchÈ bhavati.
SutapubbaÑ pana tayÈ mahÈrÈja “DÈnavo bhariyaÑ parirakkhanto
samugge pakkhipitvÈ gilitvÈ kucchinÈ pariharati, atheko vijjÈdharo tassa
DÈnavassa mukhena pavisitvÈ tÈya saddhiÑ abhiramati, yadÈ so DÈnavo
aÒÒÈsi, atha samuggaÑ vamitvÈ vivari, saha samugge vivaÔe vijjÈdharo
yathÈkÈmaÑ2 pakkÈmÊ”ti. Œma bhante suyyati, abbhuggato sopi saddo
sadevake loketi. Nanu so mahÈrÈja vijjÈdharo parittabalena3 gahaÓÈ muttoti.
Œma bhanteti. Tena hi mahÈrÈja atthi parittabalaÑ.
SutapubbaÑ pana tayÈ mahÈrÈja “aparopi vijjÈdharo BÈrÈÓasiraÒÒo
antepure mahesiyÈ saddhiÑ sampaduÔÔho4 gahaÓappatto samÈno khaÓena
adassanaÑ gato mantabalenÈ”ti. Œma bhante suyyatÊti. Nanu so mahÈrÈja
vijjÈdharo parittabalena gahaÓÈ muttoti. Œma bhanteti. Tena hi mahÈrÈja
atthi parittabalanti.
Bhante NÈgasena kiÑ sabbe yeva parittaÑ rakkhatÊti. Ekacce mahÈrÈja
rakkhati, ekacce na rakkhatÊti. Tena hi bhante NÈgasena parittaÑ na
sabbatthikanti. Api nu kho mahÈrÈja bhojanaÑ sabbesaÑ jÊvitaÑ rakkhatÊti.
Ekacce
______________________________________________________________
1. Na saÑcarati (SÊ) 2. Yena kÈmaÑ (Ka)
3. Mantabalena (?) 4. SaÑsaÔÔho (SÊ)
bhante rakkhati, ekacce na rakkhatÊti. KiÑ kÈraÓÈti. Yato bhante ekacce taÑ
yeva bhojanaÑ atibhuÒjitvÈ vis|cikÈya marantÊti. Tena hi mahÈrÈja
bhojanaÑ na sabbesaÑ jÊvitaÑ rakkhatÊti. DvÊhi bhante NÈgasena kÈraÓehi
bhojanaÑ jÊvitaÑ harati atibhuttena vÈ usmÈdubbalatÈya vÈ, ÈyudadaÑ
bhante NÈgasena bhojanaÑ durupacÈrena jÊvitaÑ haratÊti. Evameva kho
mahÈrÈja parittaÑ ekacce rakkhati, ekacce na rakkhati.
TÊhi mahÈrÈja kÈraÓehi parittaÑ na rakkhati kammÈvaraÓena,
kilesÈvaraÓena, asaddahanatÈya. SattÈnurakkhaÓaÑ mahÈrÈja parittaÑ attanÈ
katena ÈrakkhaÑ jahati, yathÈ mahÈrÈja mÈtÈ puttaÑ kucchigataÑ poseti,
hitena upacÈrena janeti, janayitvÈ asucimalasi~ghÈÓikamapanetvÈ
uttamavarasugandhaÑ upalimpati, so aparena samayena paresaÑ putte
akkosante vÈ paharante vÈ pahÈraÑ deti. Te tassa kujjhitvÈ parisÈya
ÈkaÉÉhitvÈ taÑ gahetvÈ sÈmino upanenti, yadi pana tassÈ putto aparaddho
hoti velÈtivatto. Atha naÑ sÈmino manussÈ ÈkaÉÉhayamÈnÈ
daÓÉamuggarajÈÓumuÔÔhÊhi tÈÄenti pothenti, api nu kho mahÈrÈja tassa mÈtÈ
labhati ÈkaÉÉhanaparikaÉÉhanaÑ gÈhaÑ sÈmino upanayanaÑ kÈtunti. Na hi
bhanteti. Kena kÈraÓena mahÈrÈjÈti. Attano bhante aparÈdhenÈti. Evameva
kho mahÈrÈja sattÈnaÑ ÈrakkhaÑ parittaÑ attano aparÈdhena vaÒcyaÑ
karotÊti1. SÈdhu bhante NÈgasena suvinicchito paÒho, gahanaÑ agahanaÑ
kataÑ, andhakÈro Èloko kato, viniveÔhitaÑ diÔÔhijÈlaÑ, tvaÑ
gaÓivarapavaramÈsajjÈti.
MaccupÈsamuttipaÒho catuttho.
_____
5. BuddhalÈbhantarÈyapaÒha
5. Bhante NÈgasena tumhe BhaÓatha * “lÈbhÊ TathÈgato
cÊvarapiÓÉapÈtasenÈsanagilÈnappaccayabhesajjaparikkhÈrÈnan”ti. Puna ca
TathÈgato + PaÒcasÈlaÑ brÈhmaÓagÈmaÑ piÓÉÈya pavisitvÈ kiÒcideva
alabhitvÈ
______________________________________________________________
1. KÈretÊti (SÊ) * Khu 1. 89, 128 piÔÔhesu. + SaÑ 1. 115 piÔÔhe MÈrasaÑyutte.
yathÈdhotena pattena nikkhantoti. Yadi bhante NÈgasena TathÈgato lÈbhÊ

cÊvarapiÓÉapÈtasenÈsanagilÈnappaccayabhesajjaparikkhÈrÈnaÑ, tena hi
PaÒcasÈlaÑ brÈhmaÓagÈmaÑ piÓÉÈya pavisitvÈ kiÒcideva alabhitvÈ
yathÈdhotena pattena nikkhantoti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi
PaÒcasÈlaÑ brÈhmaÓagÈmaÑ piÓÉÈya pavisitvÈ kiÒcideva alabhitvÈ
yathÈdhotena pattena nikkhanto, tena hi lÈbhÊ TathÈgato
cÊvarapiÓÉapÈtasenÈsanagilÈnappaccayabhesajjaparikkhÈrÈnanti tampi
vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato koÔiko paÒho sumahanto dunnibbeÔho
tavÈnuppatto, so tayÈ nibbÈhitabboti.
LÈbhÊ mahÈrÈja TathÈgato cÊvarapiÓÉapÈtasenÈsanagilÈna-
ppaccayabhesajjaparikkhÈrÈnaÑ, PaÒcasÈlaÒca brÈhmaÓagÈmaÑ piÓÉÈya
pavisitvÈ kiÒcideva alabhitvÈ yathÈdhotena pattena nikkhanto, taÒca pana
mÈrassa pÈpimato kÈraÓÈti. Tena hi bhante NÈgasena Bhagavato
gaÓanapathaÑ vÊtivattakappe1 abhisa~khataÑ kusalaÑ kinti niÔÔhitaÑ,
adhunuÔÔhitena mÈrena pÈpimatÈ tassa kusalassa balavegaÑ2 kinti pihitaÑ,
tena hi bhante NÈgasena tasmiÑ vatthusmiÑ dvÊsu ÔhÈnesu upavÈdo
Ègacchati, kusalatopi akusalaÑ balavataraÑ hoti, Buddhabalatopi mÈrabalaÑ
balavataraÑ hotÊti, tena hi rukkhassa m|latopi aggaÑ bhÈrataraÑ hoti,
guÓasamparikiÓÓatopi pÈpiyaÑ balavataraÑ hotÊti. Na mahÈrÈja tÈvatakena
kusalatopi akusalaÑ balavataraÑ nÈma hoti, na Buddhabalatopi mÈrabalaÑ
balavataraÑ nÈma hoti. Api cettha kÈraÓaÑ icchitabbaÑ.
YathÈ mahÈrÈja puriso raÒÒo cakkavattissa madhuÑ vÈ madhupiÓÉikaÑ
vÈ aÒÒaÑ vÈ upÈyanaÑ abhihareyya, tamenaÑ raÒÒo dvÈrapÈlo evaÑ
vadeyya “akÈlo bho ayaÑ raÒÒo dassanÈya, tena hi bho tava upÈyanaÑ
gahetvÈ sÊghasÊghaÑ paÔinivatta, pure tava rÈjÈ daÓÉaÑ dhÈressatÊ”ti3. Tato
so puriso daÓÉabhayÈ tasito ubbiggo taÑ upÈyanaÑ ÈdÈya sÊghasÊghaÑ
paÔinivatteyya, api nu kho so mahÈrÈja rÈjÈ cakkavattÊ tÈvatakena
upÈyanavikalamattakena dvÈrapÈlato dubbalataro nÈma
______________________________________________________________
1. GaÓanapathavÊtivatte kappe (SÊ) 2. TaÑ kusalabalavegavipphÈraÑ (SÊ)
3. MÈ te rÈjÈ daÓÉaÑ pÈpeyyÈti (SÊ)
hoti, aÒÒaÑ vÈ pana kiÒci upÈyanaÑ na labheyyÈti. Na hi bhante, issÈpakato

so bhante dvÈrapÈlo upÈyanaÑ nivÈresi, aÒÒena pana dvÈrena
satasahassaguÓampi raÒÒo upÈyanaÑ upetÊti. Evameva kho mahÈrÈja
issÈpakato mÈro pÈpimÈ PaÒcasÈlake brÈhmaÓagahapatike anvÈvisi, aÒÒÈni
pana anekÈni devatÈsatasahassÈni amataÑ dibbaÑ ojaÑ gahetvÈ upagatÈni
“Bhagavato kÈye ojaÑ odahissÈmÊ”ti BhagavantaÑ namassamÈnÈni
paÒjalikÈni ÔhitÈnÊti.
Hotu bhante NÈgasena sulabhÈ Bhagavato cattÈro paccayÈ loke
uttamapurisassa, yÈcitova BhagavÈ devamanussehi cattÈro paccaye
paribhuÒjati, api ca kho pana MÈrassa yo adhippÈyo, so tÈvatakena siddho,
yaÑ so Bhagavato bhojanassa antarÈyamakÈsi. Ettha me bhante ka~khÈ na
chijjati, vimatijÈtohaÑ tattha saÑsayapakkhando. Na me tattha mÈnasaÑ
pakkhandati, yaÑ TathÈgatassa Arahato SammÈsambuddhassa sadevake loke
aggapuggalavarassa kusalavarapuÒÒasambhavassa asamasamassa
anupamassa appaÔisamassa chavakaÑ lÈmakaÑ parittaÑ pÈpaÑ anariyaÑ
vipannaÑ mÈro lÈbhantarÈyamakÈsÊti.
CattÈro kho mahÈrÈja antarÈyÈ adiÔÔhantarÈyo uddissa katantarÈyo
upakkhaÔantarÈyo paribhogantarÈyoti. Tattha katamo adiÔÔhantarÈyo,
anodissa adassanena anabhisa~khataÑ koci antarÈyaÑ karoti “kiÑ parassa
dinnenÈ”ti, ayaÑ adiÔÔhantarÈyo nÈma.
Katamo uddissa katantarÈyo, idhekaccaÑ puggalaÑ upadisitvÈ uddissa
bhojanaÑ paÔiyattaÑ hoti, taÑ koci antarÈyaÑ karoti, ayaÑ uddissa
katantarÈyo nÈma.
Katamo upakkhaÔantarÈyo, idha yaÑ kiÒci upakkhaÔaÑ hoti
appaÔiggahitaÑ, tattha koci antarÈyaÑ karoti, ayaÑ upakkhaÔantarÈyo nÈma.
Katamo paribhogantarÈyo, idha yaÑ kiÒci paribhogaÑ, tattha koci
antarÈyaÑ karoti, ayaÑ paribhogantarÈyo nÈma. Ime kho mahÈrÈja cattÈro
antarÈyÈ.
YaÑ pana mÈro pÈpimÈ PaÒcasÈlake brÈhmaÓagahapatike anvÈvisi, taÑ
neva Bhagavato paribhogaÑ na upakkhaÔaÑ na uddissakataÑ, anÈgataÑ
asampattaÑ
adassanena antarÈyaÑ kataÑ, taÑ pana nekassa Bhagavato yeva, atha kho
ye te tena samayena nikkhantÈ abbhÈgatÈ, sabbepi te taÑ divasaÑ bhojanaÑ
na labhiÑsu, nÈhaÑ taÑ mahÈrÈja passÈmi sadevake loke samÈrake
sabrahmake sassamaÓabrÈhmaÓiyÈ pajÈya sadevamanussÈya, yo tassa
Bhagavato uddissa kataÑ upakkhaÔaÑ paribhogaÑ antarÈyaÑ kareyya. Sace
koci issÈya uddissa kataÑ upakkhaÔaÑ paribhogaÑ antarÈyaÑ kareyya,
phaleyya tassa muddhÈ satadhÈ vÈ sahassadhÈ vÈ.
CattÈrome mahÈrÈja TathÈgatassa kenaci anÈvaraÓÊyÈ guÓÈ. Katame
cattÈro, lÈbho mahÈrÈja Bhagavato uddissa kato upakkhaÔo na sakkÈ kenaci
antarÈyaÑ kÈtuÑ, sarÊrÈnugatÈ mahÈrÈja Bhagavato byÈmappabhÈ na sakkÈ
kenaci antarÈyaÑ kÈtuÑ, sabbaÒÒutaÑ mahÈrÈja Bhagavato ÒÈÓaratanaÑ na
sakkÈ kenaci antarÈyaÑ kÈtuÑ, jÊvitaÑ mahÈrÈja Bhagavato na sakkÈ kenaci
antarÈyaÑ kÈtuÑ, ime kho mahÈrÈja cattÈro TathÈgatassa kenaci
anÈvaraÓÊyÈ guÓÈ, sabbepete mahÈrÈja guÓÈ ekarasÈ arogÈ akuppÈ
apar|pakkamÈ aphusÈni kiriyÈni. Adassanena mahÈrÈja mÈro pÈpimÈ
nilÊyitvÈ PaÒcasÈlake brÈhmaÓagahapatike anvÈvisi.
YathÈ mahÈrÈja raÒÒo paccante dese visame adassanena nilÊyitvÈ corÈ
panthaÑ d|senti. Yadi pana rÈjÈ te core passeyya, api nu kho te corÈ
sotthiÑ labheyyunti. Na hi bhante, pharasunÈ phÈlÈpeyya satadhÈ vÈ
sahassadhÈ vÈti. Evameva kho mahÈrÈja adassanena mÈro pÈpimÈ nilÊyitvÈ
PaÒcasÈlake brÈhmaÓagahapatike anvÈvisi.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja itthÊ sapatikÈ adassanena nilÊyitvÈ parapurisaÑ
sevati, evameva kho mahÈrÈja adassanena mÈro pÈpimÈ nilÊyitvÈ
PaÒcasÈlake brÈhmaÓagahapatike anvÈvisi. Yadi mahÈrÈja itthÊ sÈmikassa
sammukhÈ parapurisaÑ sevati, api nu kho sÈ itthÊ sotthiÑ labheyyÈti. Na hi
bhante, haneyyÈpi taÑ bhante sÈmiko vadheyyÈpi bandheyyÈpi dÈsittaÑ vÈ
upaneyyÈti. Evameva kho mahÈrÈja adassanena mÈro pÈpimÈ nilÊyitvÈ
PaÒcasÈlake brÈhmaÓagahapatike anvÈvisi. Yadi mahÈrÈja mÈro pÈpimÈ
Bhagavato uddissa kataÑ upakkhaÔaÑ paribhogaÑ
antarÈyaÑ kareyya, phaleyya tassa muddhÈ satadhÈ vÈ sahassadhÈ vÈti.

EvametaÑ bhante NÈgasena corikÈya kataÑ mÈrena pÈpimatÈ, nilÊyitvÈ
mÈro pÈpimÈ PaÒcasÈlake brÈhmaÓagahapatike anvÈvisi. Sace so bhante
mÈro pÈpimÈ Bhagavato uddissa kataÑ upakkhaÔaÑ paribhogaÑ antarÈyaÑ
kareyya, muddhÈ vÈssa phaleyya satadhÈ vÈ sahassadhÈ vÈ, kÈyo vÈssa
bhusamuÔÔhi viya vikireyya, sÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ
sampaÔicchÈmÊti.
BuddhalÈbhantarÈyapaÒho paÒcamo.
_____
6. ApuÒÒapaÒha
6. Bhante NÈgasena tumhe bhaÓatha + “yo ajÈnanto pÈÓÈtipÈtaÑ karoti,

so balavataraÑ apuÒÒaÑ pasavatÊ”ti. Puna ca BhagavatÈ vinayapaÒÒattiyÈ
bhaÓitaÑ * “anÈpatti ajÈnantassÈ”ti. Yadi bhante NÈgasena ajÈnitvÈ
pÈÓÈtipÈtaÑ karonto balavataraÑ apuÒÒaÑ pasavati, tena hi “anÈpatti
ajÈnantassÈ”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi anÈpatti ajÈnantassa, tena hi
“ajÈnitvÈ pÈÓÈtipÈtaÑ karonto balavataraÑ apuÒÒaÑ pasavatÊ”ti tampi
vacanaÑ micchÈ, ayampi ubhato koÔiko paÒho duruttaro duratikkamo
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “yo ajÈnanto pÈÓÈtipÈtaÑ karoti, so
balavataraÑ apuÒÒaÑ pasavatÊ”ti. Puna ca vinayapaÒÒattiyÈ BhagavatÈ
bhaÓitaÑ “anÈpatti ajÈnantassÈ”ti. Tattha atthantaraÑ atthi. KatamaÑ
atthantaraÑ, atthi mahÈrÈja Èpatti saÒÒÈvimokkhÈ, atthi Èpatti
nosaÒÒÈvimokkhÈ, yÈyaÑ mahÈrÈja Èpatti saÒÒÈvimokkhÈ, taÑ ÈpattiÑ
Èrabbha BhagavatÈ bhaÓitaÑ “anÈpatti ajÈnantassÈ”ti. SÈdhu bhante
ApuÒÒapaÒho chaÔÔho.
______________________________________________________________
+ HeÔÔhÈ 90 piÔÔhe. * Vi 1. 48 piÔÔhÈdÊsu.
7. BhikkhusaÑghapariharaÓapaÒha
7. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ * “TathÈgatassa kho
Œnanda na evaÑ hoti ‘ahaÑ bhikkhusaÑghaÑ pariharissÈmÊ’ti vÈ,
‘mamuddesiko bhikkhusaÑgho’ti vÈ”ti. Puna ca Metteyyassa Bhagavato
sabhÈvaguÓaÑ paridÊpayamÈnena BhagavatÈ evaÑ bhaÓitaÑ + “so
anekasahassaÑ bhikkhusaÑghaÑ pariharissati, seyyathÈpi ahaÑ etarahi
anekasataÑ bhikkhusaÑghaÑ pariharÈmÊ”ti. Yadi bhante NÈgasena
BhagavatÈ bhaÓitaÑ “TathÈgatassa kho Œnanda na evaÑ hoti ‘ahaÑ
bhikkhusaÑghaÑ pariharissÈmÊ’ti vÈ, ‘mamuddesiko bhikkhusaÑgho’ti
vÈ”ti, tena hi anekasataÑ bhikkhusaÑghaÑ pariharÈmÊti yaÑ vacanaÑ, taÑ
micchÈ. Yadi TathÈgatena bhaÓitaÑ “so anekasahassaÑ bhikkhusaÑghaÑ
pariharissati, seyyathÈpi ahaÑ etarahi anekasataÑ bhikkhusaÑghaÑ
pariharÈmÊ”ti, tena hi TathÈgatassa kho Œnanda na evaÑ hoti “ahaÑ
bhikkhusaÑghaÑ pariharissÈmÊ”ti vÈ, “mamuddesiko bhikkhusaÑgho”ti vÈti
tampi tampi vacanaÑ micchÈ, ayampi ubhato koÔiko paÒho tavÈnuppatto, so
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “TathÈgatassa kho Œnanda na
evaÑ hoti ‘ahaÑ bhikkhusaÑghaÑ pariharissÈmÊ’ti vÈ, ‘mamuddesiko
bhikkhu saÑgho’ti vÈ”ti. Puna ca MettayyassÈpi Bhagavato sabhÈvaguÓaÑ
paridÊpayamÈnena BhagavatÈ bhaÓitaÑ “so anekasahassaÑ
bhikkhusaÑghaÑ pariharissati, seyyathÈpi ahaÑ etarahi anekasataÑ
bhikkhusaÑghaÑ pariharÈmÊ”ti, etasmiÒca mahÈrÈja paÒhe eko attho
sÈvaseso, eko attho niravaseso, na mahÈrÈja TathÈgato parisÈya anugÈmiko,
parisÈ pana TathÈgatassa anugÈmikÈ, sammuti mahÈrÈja esÈ “ahan”ti
“mamÈ”ti, na paramattho eso, vigataÑ mahÈrÈja TathÈgatassa pemaÑ,
vigato sineho, “mayhan”tipi TathÈgatassa gahaÓaÑ natthi, upÈdÈya pana
avassayo hoti.
YathÈ mahÈrÈja pathavÊ bh|maÔÔhÈnaÑ sattÈnaÑ patiÔÔhÈ hoti
upassayaÑ, pathaviÔÔhÈ cete sattÈ, na ca mahÈpathaviyÈ “mayhete”ti apekkhÈ
hoti, evameva kho mahÈrÈja TathÈgato sabbasattÈnaÑ patiÔÔhÈ
______________________________________________________________
* DÊ 2. 85; SaÑ 3. 133 piÔÔhesu. + DÊ 3. 63 piÔÔhe.
hoti upassayaÑ, TathÈgataÔÔhÈ1 cete sattÈ, na ca TathÈgatassa “mayhete”ti

apekkhÈ hoti. YathÈ vÈ pana mahÈrÈja mahatimahÈmegho abhivassanto
tiÓarukkhapasumanussÈnaÑ vuÉÉhiÑ deti santatiÑ anupÈleti.
VuÔÔh|pajÊvino cete sattÈ sabbe, na ca mahÈmeghassa “mayhete”ti apekkhÈ
hoti. Evameva kho mahÈrÈja TathÈgato sabbasattÈnaÑ kusaladhamme janeti
anupÈleti, satth|pajÊvino cete sattÈ sabbe, na ca TathÈgatassa “mayhete”ti
apekkhÈ hoti. TaÑ kissa hetu, attÈnudiÔÔhiyÈ pahÊnattÈti.
SÈdhu bhante NÈgasena, sunibbeÔhito paÒho bahuvidhehi kÈraÓehi,
gambhÊro uttÈnÊkato, gaÓÔhi bhinno, gahanaÑ agahanaÑ kataÑ, andhakÈro
Èloko kato, bhaggÈ paravÈdÈ, JinaputtÈnaÑ cakkhuÑ uppÈditanti.
BhikkhusaÑghapariharaÓapaÒho sattamo.
_____
8. AbhejjaparisapaÒha
8. Bhante NÈgasena tumhe bhaÓatha * “TathÈgato abhejjapariso”ti,
puna ca bhaÓatha + “Devadattena ekappahÈraÑ paÒca bhikkhusatÈni
bhinnÈnÊ”ti, yadi bhante NÈgasena TathÈgato abhejjapariso, tena hi
Devadattena ekappahÈraÑ paÒca bhikkhusatÈni bhinnÈnÊti yaÑ vacanaÑ,
taÑ micchÈ. Yadi Devadattena ekappahÈraÑ paÒca bhikkhusatÈni bhinnÈni,
tena hi TathÈgato abhejjaparisoti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato
koÔiko paÒho tavÈnuppatto, gambhÊro dunniveÔhiyo, gaÓÔhitopi gaÓÔhitaro,
etthÈyaÑ jano ÈvaÔo nivuto ovuto pihito pariyonaddho, ettha tava ÒÈÓabalaÑ
dassehi paravÈdes|ti.
Abhejjapariso mahÈrÈja TathÈgato, Devadattena ca ekappahÈraÑ paÒca
bhikkhusatÈni bhinnÈni, taÒca pana bhedakassa balena, bhedake vijjamÈne
natthi mahÈrÈja abhejjaÑ nÈma. Bhedake sati mÈtÈpi puttena bhijjati, puttopi
mÈtarÈ bhijjati, pitÈpi puttena bhijjati, puttopi pitarÈ bhijjati, bhÈtÈpi
bhaginiyÈ bhijjati, bhaginÊpi bhÈtarÈ bhijjati,
______________________________________________________________
1. TathÈgatapatiÔÔhÈ eva (SÊ) * DÊ 3. 140 piÔÔhe. + Vi 4. 362 piÔÔhe.
sahÈyopi sahÈyena bhijjati, nÈvÈpi nÈnÈdÈrusa~ghaÔitÈ |mivegasampahÈrena

bhijjati, rukkhopi madhukappasampannaphalo anilabalavegÈbhihato bhijjati,
suvaÓÓampi jÈtimantaÑ1 lohena bhijjati. Api ca mahÈrÈja neso adhippÈyo
viÒÒ|naÑ, nesÈ BuddhÈnaÑ adhimutti, neso paÓÔitÈnaÑ chando “TathÈgato
bhejjapariso”ti. Api cettha kÈraÓaÑ atthi, yena kÈraÓena TathÈgato vuccati
“abhejjapariso”ti. KatamaÑ ettha kÈraÓaÑ, TathÈgatassa mahÈrÈja katena
adÈnena vÈ appiyavacanena vÈ anatthacariyÈya vÈ asamÈnattatÈya vÈ yato
kutoci cariyaÑ carantassapi parisÈ bhinnÈti na sutapubbaÑ, tena kÈraÓena
TathÈgato vuccati “abhejjapariso”ti. TayÈpetaÑ mahÈrÈja ÒÈtabbaÑ “atthi
kiÒci nava~ge Buddhavacane suttÈgataÑ, iminÈ nÈma kÈraÓena
bodhisattassa katena TathÈgatassa parisÈ bhinnÈ”ti. Natthi bhante, no cetaÑ
loke dissati nopi suyyati, sÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ
sampaÔicchÈmÊti.
AbhejjaparisapaÒho aÔÔhamo.
Abhejjavaggo dutiyo.
ImasmiÑ vagge aÔÔha paÒhÈ.
______________________________________________________________
1. JÈtar|pampi (SÊ)
3. PaÓÈmitavagga
1. SeÔÔhadhammapaÒha
1. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ * “dhammo hi VÈseÔÔha
seÔÔho janetasmiÑ diÔÔhe ceva dhamme abhisamparÈye cÈ”ti. Puna ca
“upÈsako gihÊ sotÈpanno pihitÈpÈyo diÔÔhippatto viÒÒÈtasÈsano bhikkhuÑ vÈ
sÈmaÓeraÑ vÈ puthujjanaÑ abhivÈdeti paccuÔÔhetÊ”ti. Yadi bhante NÈgasena
BhagavatÈ bhaÓitaÑ “dhammo hi VÈseÔÔha seÔÔho janetasmiÑ diÔÔhe ceva
dhamme abhisamparÈye cÈ”ti, tena hi “upÈsako gihÊ sotÈpanno pihitÈpÈyo
diÔÔhippatto viÒÒÈtasÈsano bhikkhuÑ vÈ sÈmaÓeraÑ vÈ puthujjanaÑ
abhivÈdeti paccuÔÔhetÊ”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi upÈsako gihÊ
sotÈpanno pihitÈpÈyo diÔÔhippatto viÒÒÈtasÈsano bhikkhuÑ vÈ sÈmaÓeraÑ vÈ
puthujjanaÑ abhivÈdeti paccuÔÔheti, tena hi “dhammo hi VÈseÔÔha seÔÔho
janetasmiÑ diÔÔhe ceva dhamme abhisamparÈye cÈ”ti tampi vacanaÑ
micchÈ. Ayampi ubhato koÔiko paÒho tavÈnuppatto, so tayÈ nibbÈhitabboti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “dhammo hi VÈseÔÔha seÔÔho
janetasmiÑ diÔÔhe ceva dhamme abhisamparÈye cÈ”ti, upÈsako ca gihÊ
sotÈpanno pihitÈpÈyo diÔÔhippatto viÒÒÈtasÈsano bhikkhuÑ vÈ sÈmaÓeraÑ vÈ
puthujjanaÑ abhivÈdeti paccuÔÔheti. Tattha pana kÈraÓaÑ atthi, katamaÑ
taÑ kÈraÓaÑ.
VÊsati kho panime mahÈrÈja samaÓassa samaÓakaraÓÈ dhammÈ dve ca
li~gÈni, yehi samaÓo abhivÈdanapaccuÔÔhÈnasammÈnanap|janÈraho hoti,
katame vÊsati samaÓassa samaÓakaraÓÈ dhammÈ dve ca li~gÈni, seÔÔho1
dhammÈrÈmo, aggo niyamo, cÈro vihÈro saÑyamo saÑvaro khanti
soraccaÑ ekattacariyÈ ekattÈbhirati paÔisallÈnaÑ hiri-ottappaÑ vÊriyaÑ
appamÈdo sikkhÈsamÈdÈnaÑ2 uddeso paripucchÈ sÊlÈdi-abhirati nirÈlayatÈ
sikkhÈpadapÈrip|ritÈ, kÈsÈvadhÈraÓaÑ, bhaÓÉubhÈvo. Ime
______________________________________________________________
* DÊ 3. 68 piÔÔhe. 1. SeÔÔhabh|misayo (SÊ, SyÈ), seÔÔho yamo (I)
2. SikkhÈpadhÈnaÑ (SÊ, SyÈ), sukkÈvadÈnaÑ (Ka)
kho mahÈrÈja vÊsati samaÓassa samaÓakaraÓÈ dhammÈ dve ca li~gÈni. Ete

guÓe bhikkhu samÈdÈya vattati, so tesaÑ dhammÈnaÑ an|nattÈ paripuÓÓattÈ
sampannattÈ samannÈgatattÈ asekkhabh|miÑ arahantabh|miÑ okkamati,
seÔÔhaÑ bh|mantaraÑ okkamati, arahattÈsannagatoti arahati upÈsako
sotÈpanno bhikkhuÑ puthujjanaÑ abhivÈdetuÑ paccuÔÔhÈtuÑ.
“KhÊÓÈsavehi so sÈmaÒÒaÑ upagato, natthi me so samayo”ti1 arahati
upÈsako sotÈpanno bhikkhuÑ puthujjanaÑ abhivÈdetuÑ paccuÔÔhÈtuÑ.
“AggaparisaÑ so upagato, nÈhaÑ taÑ ÔhÈnaÑ upagato”ti arahati
upÈsako sotÈpanno bhikkhuÑ puthujjanaÑ abhivÈdetuÑ paccuÔÔhÈtuÑ.
“Labhati so pÈtimokkhuddesaÑ sotuÑ, nÈhaÑ taÑ labhÈmi sotun”ti
arahati upÈsako sotÈpanno bhikkhuÑ puthujjanaÑ abhivÈdetuÑ
paccuÔÔhÈtuÑ.
“So aÒÒe pabbÈjeti upasampÈdeti JinasÈsanaÑ vaÉÉheti, ahametaÑ na
labhÈmi kÈtun”ti arahati upÈsako sotÈpanno bhikkhuÑ puthujjanaÑ
abhivÈdetuÑ paccuÔÔhÈtuÑ.
“AppamÈÓesu so sikkhÈpadesu samattakÈrÊ, nÈhaÑ tesu vattÈmÊ”ti
paccuÔÔhÈtuÑ.
“Upagato so samaÓali~gaÑ, BuddhÈdhippÈye Ôhito, tenÈhaÑ li~gena
d|ramapagato”ti arahati upÈsako sotÈpanno bhikkhuÑ puthujjanaÑ
abhivÈdetuÑ paccuÔÔhÈtuÑ.
“Par|Ähakacchalomo so anaÒjita-amaÓÉito anulittasÊlagandho, ahaÑ
pana maÓÉanavibh|sanÈbhirato”ti arahati upÈsako sotÈpanno bhikkhuÑ
puthujjanaÑ abhivÈdetuÑ paccuÔÔhÈtuÑ.
Api ca mahÈrÈja “ye te vÊsati samaÓakaraÓÈ dhammÈ dve ca li~gÈni,
sabbepete dhammÈ bhikkhussa saÑvijjanti, so yeva te dhamme dhÈreti,
aÒÒepi tattha sikkhÈpeti, so me Ègamo sikkhÈpanaÒca natthÊ”ti
______________________________________________________________
1. TaÑ sÈmaÒÒan”ti (?)

paccuÔÔhÈtuÑ.
YathÈ mahÈrÈja rÈjakumÈro purohitassa santike vijjaÑ adhÊyati,
khattiyadhammaÑ sikkhati, so aparena samayena abhisitto ÈcariyaÑ
abhivÈdeti paccuÔÔheti “sikkhÈpako me ayan”ti, evameva kho mahÈrÈja
“bhikkhu sikkhÈpako vaÑsadharo”ti arahati upÈsako sotÈpanno bhikkhuÑ
puthujjanaÑ abhivÈdetuÑ paccuÔÔhÈtuÑ.
Api ca mahÈrÈja iminÈpetaÑ pariyÈyena jÈnÈhi bhikkhubh|miyÈ
mahantataÑ asamavipulabhÈvaÑ. Yadi mahÈrÈja upÈsako sotÈpanno
arahattaÑ sacchi karoti, + dveva tassa gatiyo bhavanti anaÒÒÈ tasmiÑ yeva
divase parinibbÈyeyya vÈ, bhikkhubhÈvaÑ vÈ upagaccheyya. AcalÈ hi sÈ
mahÈrÈja pabbajjÈ, mahatÊ accuggatÈ, yadidaÑ bhikkhubh|mÊti. ©ÈÓagato
bhante NÈgasena paÒho sunibbeÔhito balavatÈ atibuddhinÈ tayÈ, na yimaÑ
paÒhaÑ samattho aÒÒo evaÑ viniveÔhetuÑ aÒÒatra tavÈdisena buddhimatÈti.
SeÔÔhadhammapaÒho paÔhamo.
_____
2. SabbasattahitapharaÓapaÒha
2. Bhante NÈgasena tumhe bhaÓatha “TathÈgato sabbasattÈnaÑ
ahitamapanetvÈ hitamupadahatÊ”ti. Puna ca bhaÓatha * Aggikkhandh|pame
dhammapariyÈye bhaÒÒamÈne “saÔÔhimattÈnaÑ bhikkh|naÑ uÓhaÑ lohitaÑ
mukhato uggatan”ti. Aggikkhandh|pamaÑ bhante dhammapariyÈyaÑ
desentena TathÈgatena saÔÔhimattÈnaÑ bhikkh|naÑ hitamapanetvÈ
ahitamupadahitaÑ. Yadi bhante NÈgasena TathÈgato sabbasattÈnaÑ
ahitamapanetvÈ hitamupadahati, tena hi aggikkhandh|pame
dhammapariyÈye bhaÒÒamÈne saÔÔhimattÈnaÑ bhikkh|naÑ uÓhaÑ lohitaÑ
mukhato uggatanti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi aggikkhandh|pame
dhammapariyÈye bhaÒÒamÈne saÔÔhimattÈnaÑ bhikkh|naÑ uÓhaÑ lohitaÑ
mukhato uggataÑ, tena hi TathÈgato sabbasattÈnaÑ ahitamapanetvÈ
hitamupadahatÊti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato koÔiko paÒho
______________________________________________________________
+ Upari 257 piÔÔhe. * AÑ 2. 495 piÔÔhe.
TathÈgato mahÈrÈja sabbasattÈnaÑ ahitamapanetvÈ hitamupadahati,

aggikkhandh|pame dhammapariyÈye bhaÒÒamÈne saÔÔhimattÈnaÑ
bhikkh|naÑ uÓhaÑ lohitaÑ mukhato uggataÑ, taÒca pana na TathÈgatassa
katena, tesaÑ yeva attano katenÈti.
Yadi bhante NÈgasena TathÈgato aggikkhandh|pamaÑ
dhammapariyÈyaÑ na bhÈseyya, api nu tesaÑ uÓhaÑ lohitaÑ mukhato
uggaccheyyÈti. Na hi mahÈrÈja, micchÈpaÔipannÈnaÑ tesaÑ Bhagavato
dhammapariyÈyaÑ sutvÈ pariÄÈho kÈye uppajji, tena tesaÑ pariÄÈhena
uÓhaÑ lohitaÑ mukhato uggatanti. Tena hi bhante NÈgasena TathÈgatasseva
katena tesaÑ uÓhaÑ lohitaÑ mukhato uggataÑ, TathÈgato yeva tattha
adhikÈro tesaÑ nÈsanÈya, yathÈ nÈma bhante NÈgasena ahi vammikaÑ
paviseyya, athaÒÒataro paÑsukÈmo puriso vammikaÑ bhinditvÈ paÑsuÑ
hareyya, tassa paÑsuharaÓena vammikassa susiraÑ pidaheyya, atha tattheva
so assÈsaÑ alabhamÈno mareyya, nanu so bhante ahi tassa purisassa katena
maraÓappattoti. Œma mahÈrÈjÈti. Evameva kho bhante NÈgasena TathÈgato
yeva tattha adhikÈro tesaÑ nÈsanÈyÈti.
TathÈgato mahÈrÈja dhammaÑ desayamÈno anunayappaÔighaÑ na
karoti, anunayappaÔighavippamutto dhammaÑ deseti, evaÑ dhamme
desÊyamÈne ye tattha sammÈpaÔipannÈ, te bujjhanti. Ye pana
micchÈpaÔipannÈ, te patanti. YathÈ mahÈrÈja purisassa ambaÑ vÈ jambuÑ
vÈ madhukaÑ vÈ cÈlayamÈnassa yÈni tattha phalÈni sÈrÈni daÄhabandhanÈni,
tÈni tattheva accutÈni tiÔÔhanti, yÈni tattha phalÈni p|tivaÓÔam|lÈni
dubbalabandhanÈni, tÈni patanti. Evameva kho mahÈrÈja TathÈgato
dhammaÑ desayamÈno anunayappaÔighaÑ na karoti,
anunayappaÔighavippamutto dhammaÑ deseti, evaÑ dhamme desÊyamÈne
ye tattha sammÈpaÔipannÈ, te bujjhanti. Ye pana micchÈpaÔipannÈ, te patanti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja kassako dhaÒÒaÑ ropetukÈmo khettaÑ kasati,
tassa kasantassa anekasatasahassÈni tiÓÈni maranti. Evameva kho mahÈrÈja
TathÈgato paripakkamÈnase satte bodhento1
______________________________________________________________
1. BodhetuÑ (SÊ)
anunayappaÔighavippamutto dhammaÑ deseti, evaÑ dhamme desÊyamÈne

ye tattha sammÈpaÔipannÈ, te bujjhanti. Ye pana micchÈpaÔipannÈ, te tiÓÈni
viya maranti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja manussÈ rasahetu yantena ucchuÑ pÊÄayanti,
tesaÑ ucchuÑ pÊÄayamÈnÈnaÑ ye tattha yantamukhagatÈ kimayo, te
pÊÄiyanti. Evameva kho mahÈrÈja TathÈgato paripakkamÈnase satte bodhento
dhammayantamabhipÊÄayati1, ye tattha micchÈpaÔipannÈ, te kimÊ viya
marantÊti.
Nanu bhante NÈgasena te bhikkh| tÈya dhammadesanÈya patitÈti. Api
nu kho mahÈrÈja tacchako rukkhaÑ tacchanto2 ujukaÑ parisuddhaÑ
karotÊti. Na hi bhante, vajjanÊyaÑ apanetvÈ tacchako rukkhaÑ ujukaÑ
parisuddhaÑ karotÊti. Evameva kho mahÈrÈja TathÈgato parisaÑ rakkhanto
na sakkoti bodhaneyye3 satte bodhetuÑ, micchÈpaÔipanne pana satte
apanetvÈ bodhaneyye satte bodheti, attakatena pana te mahÈrÈja
micchÈpaÔipannÈ patanti.
YathÈ mahÈrÈja kadalÊ veÄu assatarÊ attajena4 haÒÒati, evameva kho
mahÈrÈja ye te micchÈpaÔipannÈ, te attakatena haÒÒanti patanti.
YathÈ mahÈrÈja corÈ attakatena cakkhuppÈÔanaÑ s|lÈropanaÑ
sÊsacchedanaÑ pÈpuÓanti, evameva kho mahÈrÈja ye te micchÈpaÔipannÈ, te
attakatena haÒÒanti patanti5, yesaÑ mahÈrÈja saÔÔhimattÈnaÑ bhikkh|naÑ
uÓhaÑ lohitaÑ mukhato uggataÑ, tesaÑ taÑ neva Bhagavato katena, na
paresaÑ katena, atha kho attano yeva katena.
YathÈ mahÈrÈja puriso sabbajanassa amataÑ dadeyya, te taÑ amataÑ
asitvÈ arogÈ dÊghÈyukÈ sabbÊtito6 parimucceyyuÑ, athaÒÒataro puriso
durupacÈrena taÑ asitvÈ maraÓaÑ pÈpuÓeyya, api nu kho so mahÈrÈja
amatadÈyako puriso tatonidÈnaÑ kiÒci apuÒÒaÑ ÈpajjeyyÈti. Na hi bhanteti.
Evameva kho mahÈrÈja TathÈgato dasasahassiyÈ lokadhÈtuyÈ
devamanussÈnaÑ amataÑ
______________________________________________________________
1. DhammayantamatipÊÄayati (Ka) 2. Rakkhanto (SÊ, I) 3. AbodhanÊye (SyÈ)
4. Attajena phalena (SÊ) 5. JinasÈsanÈ patanti (SÊ, I) 6. SabbÊtiyÈ (SÊ)
dhammadÈnaÑ deti, ye te sattÈ bhabbÈ, te dhammÈmatena bujjhanti. Ye

pana te sattÈ abhabbÈ, te dhammÈmatena haÒÒanti patanti. BhojanaÑ
mahÈrÈja sabbasattÈnaÑ jÊvitaÑ rakkhati, tamekacce bhuÒjitvÈ vis|cikÈya
maranti, api nu kho so mahÈrÈja bhojanadÈyako puriso tatonidÈnaÑ kiÒci
apuÒÒaÑ ÈpajjeyyÈti. Na hi bhanteti. Evamevakho mahÈrÈja TathÈgato
dasasahassiyÈ lokadhÈtuyÈ devamanussÈnaÑ amataÑ dhammadÈnaÑ deti,
ye te sattÈ bhabbÈ, te dhammÈmatena bujjhanti. Ye pana te sattÈ abhabbÈ, te
dhammÈmatena haÒÒanti patantÊti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ
sampaÔicchÈmÊti.
SabbasattahitapharaÓapaÒho dutiyo.
_____
3. VatthaguyhanidassanapaÒha
3. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ TathÈgatena–
“KÈyena saÑvaro sÈdhu1, sÈdhu vÈcÈya saÑvaro.

ManasÈ saÑvaro sÈdhu, sÈdhu sabbattha saÑvaro”ti.
Puna ca TathÈgato catunnaÑ parisÈnaÑ majjhe nisÊditvÈ purato
devamanussÈnaÑ * Selassa brÈhmaÓassa kosohitaÑ vatthaguyhaÑ dassesi.
Yadi bhante NÈgasena BhagavatÈ bhaÓitaÑ “kÈyena saÑvaro sÈdh|”ti, tena
hi Selassa brÈhmaÓassa kosohitaÑ vatthaguyhaÑ dassesÊti yaÑ vacanaÑ,
taÑ micchÈ. Yadi Selassa brÈhmaÓassa kosohitaÑ vatthaguyhaÑ dassesi,
tena hi “kÈyena saÑvaro sÈdh|”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato
koÔiko paÒho tavÈnuppatto, so tayÈ nibbÈhitabboti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “kÈyena saÑvaro sÈdh|”ti, Selassa
ca brÈhmaÓassa kosohitaÑ vatthaguyhaÑ dassitaÑ. Yassa kho mahÈrÈja
TathÈgate ka~khÈ uppannÈ, tassa bodhanatthÈya BhagavÈ iddhiyÈ
tappaÔibhÈgaÑ kÈyaÑ dasseti, so yeva taÑ pÈÔihÈriyaÑ passatÊti.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 65 piÔÔhe Dhammapade. * Ma 2. 351 piÔÔhe.
Ko panetaÑ bhante NÈgasena saddahissati, yaÑ parisagato eko yeva

taÑ guyhaÑ passati, avasesÈ tattheva vasantÈ na passantÊti. I~gha me tvaÑ
tattha kÈraÓaÑ upadisa, kÈraÓena maÑ saÒÒÈpehÊti. DiÔÔhapubbo pana tayÈ
mahÈrÈja koci byÈdhito puriso parikiÓÓo ÒÈtimittehÊti. Œma bhanteti. Api nu
kho sÈ mahÈrÈja parisÈ passatetaÑ vedanaÑ, yÈya so puriso vedanÈya
vedayatÊti. Na hi bhante, attanÈ yeva so bhante puriso vedayatÊti. Evameva
kho mahÈrÈja yasseva TathÈgate ka~khÈ uppannÈ, tasseva TathÈgato
bodhanatthÈya iddhiyÈ tappaÔibhÈgaÑ kÈyaÑ dasseti, so yeva taÑ
pÈÔihÈriyaÑ passati.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja kaÒcideva purisaÑ bh|to Èviseyya, api nu kho

sÈ mahÈrÈja parisÈ passati taÑ bh|tÈgamananti. Na hi bhante, so yeva Èturo
tassa bh|tassa ÈgamanaÑ passatÊti. Evameva kho mahÈrÈja yasseva
TathÈgate ka~khÈ uppannÈ, tasseva TathÈgato bodhanatthÈya iddhiyÈ
tappaÔibhÈgaÑ kÈyaÑ dasseti, so yeva taÑ pÈÔihÈriyaÑ passatÊti.
DukkaraÑ bhante NÈgasena BhagavatÈ kataÑ, yaÑ ekassapi

adassanÊyaÑ, taÑ dassentenÈti. Na mahÈrÈja BhagavÈ guyhaÑ dassesi,
iddhiyÈ pana chÈyaÑ dassesÊti. ChÈyÈyapi bhante diÔÔhÈya diÔÔhaÑ yeva hoti
guyhaÑ, yaÑ disvÈ niÔÔhaÑ gatoti. DukkaraÒcÈpi mahÈrÈja TathÈgato karoti
bodhaneyye satte bodhetuÑ, yadi mahÈrÈja TathÈgato kiriyaÑ hÈpeyya,
bodhaneyyÈ sattÈ na bujjheyyuÑ. YasmÈ ca kho mahÈrÈja yogaÒÒ|
TathÈgato bodhaneyye satte bodhetuÑ, tasmÈ TathÈgato yena yena yogena
bodhaneyyÈ bujjhanti, tena tena yogena bodhaneyye bodheti.
YathÈ mahÈrÈja bhisakko sallakatto yena yena bhesajjena Èturo arogo

hoti, tena tena bhesajjena ÈturaÑ upasa~kamati, vamanÊyaÑ vameti,
virecanÊyaÑ vireceti, anulepanÊyaÑ anulimpeti, anuvÈsanÊyaÑ anuvÈseti.
Evameva kho mahÈrÈja TathÈgato yena yena yogena bodhaneyyÈ sattÈ
bujjhanti, tena tena yogena bodheti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja itthÊ m|ÄhagabbhÈ bhisakkassa adassanÊyaÑ

guyhaÑ dasseti, evameva kho mahÈrÈja TathÈgato bodhaneyye satte
bodhetuÑ adassanÊyaÑ guyhaÑ iddhiyÈ chÈyaÑ dassesi, natthi mahÈrÈja
adassanÊyo nÈma okÈso puggalaÑ upÈdÈya, yadi mahÈrÈja koci Bhagavato
hadayaÑ disvÈ bujjheyya, tassapi BhagavÈ yogena hadayaÑ dasseyya,
yogaÒÒ| mahÈrÈja TathÈgato desanÈkusalo.
Nanu mahÈrÈja TathÈgato therassa * Nandassa adhimuttiÑ jÈnitvÈ taÑ
devabhavanaÑ netvÈ devakaÒÒÈyo dassesi “iminÈyaÑ kulaputto
bujjhissatÊ”ti, tena ca so kulaputto bujjhi. Iti kho mahÈrÈja TathÈgato
anekapariyÈyena subhanimittaÑ hÊÄento garahanto jigucchanto tassa
bodhanahetu kakuÔapÈdiniyo accharÈyo dassesi. Evampi TathÈgato yogaÒÒ|
desanÈkusalo.
Puna caparaÑ mahÈrÈja TathÈgato therassa + C|Äapanthakassa bhÈtarÈ

nikkaÉÉhitassa dukkhitassa dummanassa upagantvÈ sukhumaÑ coÄakhaÓÉaÑ
adÈsi “iminÈyaÑ kulaputto bujjhissatÊ”ti, so ca kulaputto tena kÈraÓena
JinasÈsane vasÊbhÈvaÑ pÈpuÓi. Evampi mahÈrÈja TathÈgato yogaÒÒ|
desanÈkusalo.
Puna caparaÑ mahÈrÈja TathÈgato brÈhmaÓassa MogharÈjassa yÈva
tatiyaÑ paÒhaÑ puÔÔho na byÈkÈsi “evamimassa kulaputtassa mÈno
upasamissati, mÈn|pasamÈ abhisamayo bhavissatÊ”ti, tena ca tassa
kulaputtassa mÈno upasami, mÈn|pasamÈ so brÈhmaÓo chasu abhiÒÒÈsu
vasÊbhÈvaÑ pÈpuÓi. Evampi mahÈrÈja TathÈgato yogaÒÒ| desanÈkusaloti.
SÈdhu bhante NÈgasena, sunibbeÔhito paÒho bahuvidhehi kÈraÓehi,
gahanaÑ agahanaÑ kataÑ, andhakÈro Èloko kato, gaÓÔhi bhinno, bhaggÈ
paravÈdÈ, JinaputtÈnaÑ cakkhuÑ tayÈ uppÈditaÑ, nippaÔibhÈnÈ titthiyÈ,
tvaÑ gaÓivarapavaramÈsajjÈti.
VatthaguyhanidassanapaÒho tatiyo.
______________________________________________________________
* Khu 1. 101 piÔÔhe UdÈne. + Khu 3. 64 piÔÔhe ApadÈne.
4. PharusavÈcÈbhÈvapaÒha
4. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ therena SÈriputtena
DhammasenÈpatinÈ * “parisuddhavacÊsamÈcÈro Èvuso TathÈgato, natthi
TathÈgatassa vacÊduccaritaÑ, yaÑ TathÈgato rakkheyya ‘mÈ me idaÑ paro
aÒÒÈsÊ’ti”. Puna ca TathÈgato therassa Sudinnassa Kalandaputtassa aparÈdhe
pÈrÈjikaÑ paÒÒapento pharusÈhi vÈcÈhi + moghapurisavÈdena samudÈcari,
tena ca so thero moghapurisavÈdena ma~kucittavasena rundhitattÈ
vippaÔisÈrÊ nÈsakkhi ariyamaggaÑ paÔivijjhituÑ. Yadi bhante NÈgasena
parisuddhavacÊsamÈcÈro TathÈgato, natthi TathÈgatassa vacÊduccaritaÑ, tena
hi TathÈgatena therassa Sudinnassa Kalandaputtassa aparÈdhe
moghapurisavÈdena samudÈciÓÓanti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi
BhagavatÈ therassa Sudinnassa Kalandaputtassa aparÈdhe
moghapurisavÈdena samudÈciÓÓaÑ, tena hi parisuddhavacÊsamÈcÈro
TathÈgato, natthi TathÈgatassa vacÊduccaritanti tampi vacanaÑ micchÈ.
Ayampi ubhato koÔiko paÒho tavÈnuppatto, so tayÈ nibbÈhitabboti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena SÈriputtena DhammasenÈpatinÈ
“parisuddhavacÊsamÈcÈro Èvuso TathÈgato, natthi TathÈgatassa
vacÊduccaritaÑ, yaÑ TathÈgato rakkheyya ‘mÈ me idaÑ paro aÒÒÈsÊ’ti”.
Œyasmato ca Sudinnassa Kalandaputtassa aparÈdhe pÈrÈjikaÑ paÒÒapentena
BhagavatÈ moghapurisavÈdena samudÈciÓÓaÑ, taÒca pana aduÔÔhacittena
asÈrambhena yÈthÈvalakkhaÓena. KiÒca tattha yÈthÈvalakkhaÓaÑ, yassa
mahÈrÈja puggalassa imasmiÑ attabhÈve catusaccÈbhisamayo na hoti, tassa
purisattanaÑ moghaÑ aÒÒaÑ kayiramÈnaÑ aÒÒena sambhavati, tena vuccati
“moghapuriso”ti. Iti mahÈrÈja BhagavatÈ Èyasmato Sudinnassa
Kalandaputtassa satÈvavacanena samudÈciÓÓaÑ, no abh|tavÈdenÈti.
SabhÈvampi bhante NÈgasena yo akkosanto bhaÓati, tassa mayaÑ
kahÈpaÓaÑ daÓÉaÑ dhÈrema, aparÈdho yeva so vatthuÑ nissÈya visuÑ
vohÈraÑ Ècaranto akkosatÊti. Atthi pana mahÈrÈja
______________________________________________________________
* DÊ 3. 182; AÑ 2. 459 piÔÔhesu. + Vi 1. 23 piÔÔhe.
sutapubbaÑ tayÈ khalitassa abhivÈdanaÑ vÈ paccuÔÔhÈnaÑ vÈ sakkÈraÑ vÈ

upÈyanÈnuppadÈnaÑ vÈti. Na hi bhante, yato kutoci yattha katthaci khalito,
so paribhÈsanÈraho hoti tajjanÈraho, uttama~gampissa chindanti hanantipi
bandhantipi ghÈtentipi jhÈpentipÊti1. Tena hi mahÈrÈja BhagavatÈ kiriyÈ yeva
katÈ, no akiriyÈti.
Kiriyampi bhante NÈgasena kurumÈnena patir|pena kÈtabbaÑ

anucchavikena, savanenapi bhante NÈgasena TathÈgatassa sadevako loko
ottappati hiriyati bhiyyo dassanena tatuttariÑ upasa~kamanena
payirupÈsanenÈti. Api nu kho mahÈrÈja tikicchako abhisanne kÈye kupite
dose sinehanÊyÈni bhesajjÈni detÊti. Na hi bhante tiÓhÈni lekhanÊyÈni
bhesajjÈni detÊti. Evameva kho mahÈrÈja TathÈgato
sabbakilesabyÈdhiv|pasamÈya anusiÔÔhiÑ deti, pharusÈpi mahÈrÈja
TathÈgatassa vÈcÈ satte sinehayati, muduke karoti. YathÈ mahÈrÈja uÓhampi
udakaÑ yaÑ kiÒci sinehanÊyaÑ sinehayati, mudukaÑ karoti, evameva kho
mahÈrÈja pharusÈpi TathÈgatassa vÈcÈ atthavatÊ hoti karuÓÈsahagatÈ. YathÈ
mahÈrÈja pituvacanaÑ puttÈnaÑ atthavantaÑ hoti karuÓÈsahagataÑ,
evameva kho mahÈrÈja pharusÈpi TathÈgatassa vÈcÈ atthavatÊ hoti
karuÓÈsahagatÈ. PharusÈpi mahÈrÈja TathÈgatassa vÈcÈ sattÈnaÑ
kilesappahÈnÈ2 hoti. YathÈ mahÈrÈja duggandhampi gomuttaÑ pÊtaÑ
virasampi agadaÑ khÈyitaÑ sattÈnaÑ byÈdhiÑ hanati, evameva kho
mahÈrÈja pharusÈpi TathÈgatassa vÈcÈ atthavatÊ karuÓÈsahagatÈ. YathÈ
mahÈrÈja mahantopi t|lapuÒjo3 parassa kÈye nipatitvÈ rujaÑ na karoti,
evameva kho mahÈrÈja pharusÈpi TathÈgatassa vÈcÈ na kassaci dukkhaÑ
uppÈdetÊti. Suvinicchito bhante NÈgasena paÒho bah|hi kÈraÓehi, sÈdhu
PharusavÈcÈbhÈvapaÒho catuttho.
______________________________________________________________
1. JÈpentipÊti (SÊ, I) 2. KilesappahÈnÈya (SÊ) 3. T|lapicu (SÊ, SyÈ)
5. Rukkha-acetanÈbhÈvapaÒha
5. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ TathÈgatena–
“AcetanaÑ brÈhmaÓa assuÓantaÑ,
JÈno ajÈnantamimaÑ palÈsaÑ.
ŒraddhavÊriyo dhuvaÑ appamatto,
SukhaseyyaÑ pucchasi kissa het|”ti1.
Puna ca bhaÓitaÑ–
“Iti phandanarukkhopi, tÈvade ajjhabhÈsatha.
Mayhampi vacanaÑ atthi, BhÈradvÈja suÓohi me”ti2.
Yadi bhante NÈgasena rukkho acetano, tena hi phandanena rukkhena
BhÈradvÈjena saha sallapitanti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi phandanena
rukkhena BhÈradvÈjena saddhiÑ sallapitaÑ, tena hi rukkho acetanoti tampi
vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato koÔiko paÒho tavÈnuppatto, so tayÈ
nibbÈhitabboti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “rukkho acetano”ti, phandanena ca
rukkhenaÑ BhÈradvÈjena saddhiÑ sallapitaÑ, taÒca pana vacanaÑ
lokasamaÒÒÈya bhaÓitaÑ, natthi mahÈrÈja acetanassa rukkhassa sallÈpo
nÈma, api ca mahÈrÈja tasmiÑ rukkhe adhivatthÈya devatÈyetaÑ
adhivacanaÑ rukkhoti, rukkho sallapatÊti cesÈ lokapaÓÓatti, yathÈ mahÈrÈja
sakaÔaÑ dhaÒÒassa parip|ritaÑ dhaÒÒasakaÔanti jano voharati, na ca taÑ
dhaÒÒamayaÑ sakaÔaÑ, rukkhamayaÑ sakaÔaÑ, tasmiÑ sakaÔe dhaÒÒassa
pana ÈkiritattÈ dhaÒÒasakaÔanti jano voharati, evameva kho mahÈrÈja na
rukkho sallapati, rukkho acetano, yÈ pana tasmiÑ rukkhe adhivatthÈ devatÈ,
tassÈ yeva taÑ adhivacanaÑ rukkhoti, rukkho sallapatÊti cesÈ lokapaÓÓatti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja dadhiÑ manthayamÈno takkaÑ manthemÊti
voharati, na taÑ takkaÑ, yaÑ so mantheti, damiÑ yeva so manthento
takkaÑ manthemÊti voharati, evameva kho mahÈrÈja na rukkho sallapati,
rukkho
______________________________________________________________
1. Khu 5. 96 piÔÔhe. 2. Khu 5. 259 piÔÔhe.
acetano. YÈ pana tasmiÑ rukkhe adhivatthÈ devatÈ, tassÈyeva taÑ

adhivacanaÑ rukkhoti, rukkho sallapatÊti cesÈ lokapaÓÓatti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja asantaÑ sÈdhetukÈmo santaÑ sÈdhemÊti
voharati, asiddhaÑ siddhanti voharati, evamesÈ lokasamaÒÒÈ, evameva kho
mahÈrÈja na rukkho sallapati, rukkho acetano. YÈ pana tasmiÑ rukkhe
adhivatthÈ devatÈ, tassÈyeva taÑ adhivacanaÑ rukkhoti, rukkho sallapatÊti
cesÈ lokapaÓÓatti, yÈya mahÈrÈja lokasamaÒÒÈya jano voharati, TathÈgatopi
tÈyeva lokasamaÒÒÈya sattÈnaÑ dhammaÑ desetÊti. SÈdhu bhante NÈgasena,
Rukkha-acetanÈbhÈvapaÒho paÒcamo.
_____
6. PiÓÉapÈtamahapphalapaÒha
6. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ dhammasa~gÊtikÈrakehi therehi__
“Cundassa bhattaÑ bhuÒjitvÈ, kammÈrassÈti me sutaÑ.
ŒbÈdhaÑ samphusÊ dhÊro, pabÈÄhaÑ mÈraÓantikan”ti1.
Puna ca BhagavatÈ bhaÓitaÑ * “dveme Œnanda piÓÉapÈtÈ
samasamaphalÈ samavipÈkÈ ativiya aÒÒehi piÓÉapÈtehi mahapphalatarÈ ca
mahÈnisaÑsatarÈ ca, katame dve, yaÒca piÓÉapÈtaÑ paribhuÒjitvÈ TathÈgato
anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambujjhi, yaÒca piÓÉapÈtaÑ
paribhuÒjitvÈ TathÈgato anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyati, ime
dve piÓÉapÈtÈ samasamaphalÈ samavipÈkÈ, ativiya aÒÒehi piÓÉapÈtehi
mahapphalatarÈ ca mahÈnisaÑsatarÈ cÈ”ti. Yadi bhante NÈgasena Bhagavato
Cundassa bhattaÑ bhuttÈvissa2 kharo ÈbÈdho uppanno, pabÈÄhÈ ca vedanÈ
pavattÈ mÈraÓantikÈ, tena hi “dveme Œnanda piÓÉapÈtÈ samasamaphalÈ
samavipÈkÈ ativiya aÒÒehi piÓÉapÈtehi mahapphalatÈrÈ ca mahÈnisaÑsatarÈ
cÈ”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ, yadi dveme piÓÉapÈtÈ samasamaphalÈ
samavipÈkÈ ativiya aÒÒehi piÓÉapÈtehi mahapphalatarÈ
______________________________________________________________
1. DÊ 2. 106 piÔÔhe. * DÊ 2. 112 piÔÔhe. 2. BhuÒjitvÈ (SÊ)
ca mahÈnisaÑsatarÈ ca, tena hi Bhagavato Cundassa bhattaÑ bhuttÈvissa1

kharo ÈbÈdho uppanno, pabÈÄhÈ ca vedanÈ pavattÈ mÈraÓantikÈti tampi
vacanaÑ micchÈ. Kinnu kho bhante NÈgasena so piÓÉapÈto visagatatÈya
mahapphalo, roguppÈdakatÈya mahapphalo, ÈyuvinÈsakatÈya mahapphalo,
Bhagavato jÊvitaharaÓatÈya mahapphalo. Tattha me kÈraÓaÑ br|hi
paravÈdÈnaÑ niggahÈya, etthÈyaÑ jano samm|Äho lobhavasena atibahuÑ
khÈyitena lohitapakkhandikÈ uppannÈti. Ayampi ubhato koÔiko paÒho
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja dhammasa~gÊtikÈrakehi therehi–
“Cundassa bhattaÑ bhuÒjitvÈ, kammÈrassÈti me sutaÑ.
ŒbÈdhaÑ samphusÊ dhÊro, pabÈÄhaÑ mÈraÓantikan”ti.
BhagavatÈ ca bhaÓitaÑ “dveme Œnanda piÓÉapÈtÈ samasamaphalÈ
samavipÈkÈ ativiya aÒÒehi piÓÉapÈtehi mahapphalatarÈ ca mahÈnisaÑsatarÈ
ca, katame dve, yaÒca piÓÉapÈtaÑ paribhuÒjitvÈ TathÈgato anuttaraÑ
sammÈsambodhiÑ abhisambujjhi, yaÒca piÓÉapÈtaÑ paribhuÒjitvÈ
TathÈgato anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyati2, ime dve piÓÉapÈtÈ
samasamaphalÈ samavipÈkÈ, ativiya aÒÒehi piÓÉapÈtehi mahapphalatarÈ ca
mahÈnisaÑsatarÈ cÈ”ti.
So pana piÓÉapÈto bahuguÓo anekÈnisaÑso. DevatÈ mahÈrÈja haÔÔhÈ
pasannamÈnasÈ “ayaÑ Bhagavato pacchimo piÓÉapÈto”ti dibbaÑ ojaÑ
s|karamaddave ÈkiriÑsu. TaÒca pana sammÈpÈkaÑ lahupÈkaÑ3 manuÒÒaÑ
bahurasaÑ jaÔÔharaggitejassa hitaÑ. Na mahÈrÈja tatonidÈnaÑ Bhagavato
koci anuppanno rogo uppanno, api ca mahÈrÈja Bhagavato pakatidubbale
sarÊre khÊÓe Èyusa~khÈre uppanno rogo bhiyyo abhivaÉÉhi.
YathÈ mahÈrÈja pakatiyÈ jalamÈno aggi aÒÒasmiÑ upÈdÈne dinne
bhiyyo pajjalati, evameva kho mahÈrÈja Bhagavato pakatidubbale sarÊre
khÊÓe Èyusa~khÈre uppanno rogo bhiyyo abhivaÉÉhi.
______________________________________________________________
1. BhuÒjitvÈ (SÊ) 2. ParinibbÈyi (SÊ) 3. BahupÈkaÑ (SÊ)
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja soto pakatiyÈ sandamÈno abhivuÔÔhe

mahÈmeghe bhiyyo mahogho udakavÈhako hoti, evameva kho mahÈrÈja
Bhagavato pakatidubbale sarÊre khÊÓe Èyusa~khÈre uppanno rogo bhiyyo
abhivaÉÉhi.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja pakatiyÈ abhisannadhÈtu kucchi aÒÒasmiÑ
ajjhoharite bhiyyo Èyameyya1, evameva kho mahÈrÈja Bhagavato
pakatidubbale sarÊre khÊÓe Èyusa~khÈre uppanno rogo bhiyyo abhivaÉÉhi,
natthi mahÈrÈja tasmiÑ piÓÉapÈte doso, na ca tassa sakkÈ dosaÑ Èropetunti.
Bhante NÈgasena kena kÈraÓena te dve piÓÉapÈtÈ samasamaphalÈ
samavipÈkÈ ativiya aÒÒehi piÓÉapÈtehi mahapphalatarÈ ca mahÈnisaÑsatarÈ
cÈti. DhammÈnumajjanasamÈpattivasena mahÈrÈja te dve piÓÉapÈtÈ
samasamaphalÈ samavipÈkÈ ativiya aÒÒehi piÓÉapÈtehi mahapphalatarÈ ca
mahÈnisaÑsatarÈ cÈti.
Bhante NÈgasena katamesaÑ dhammÈnaÑ anumajjanasamÈpattivasena
te dve piÓÉapÈtÈ samasamaphalÈ samavipÈkÈ ativiya aÒÒehi piÓÉapÈtehi
mahapphalatarÈ ca mahÈnisaÑsatarÈ cÈti. NavannaÑ mahÈrÈja
anupubbavihÈrasamÈpattÊnaÑ anulomappaÔilomasamÈpajjanavasena te dve
piÓÉapÈtÈ samasamaphalÈ samavipÈkÈ ativiya aÒÒehi piÓÉapÈtehi
mahapphalatarÈ ca mahÈnisaÑsatarÈ cÈti.
Bhante NÈgasena dvÊsu yeva divasesu adhimattaÑ TathÈgato
navÈnupubbavihÈrasamÈpattiyo anulomappaÔilomaÑ samÈpajjÊti. Œma
mahÈrÈjÈti. AcchariyaÑ bhante NÈgasena abbhutaÑ bhante NÈgasena. YaÑ
imasmiÑ Buddhakkhette asadisaÑ paramadÈnaÑ, tampi imehi dvÊhi
piÓÉapÈtehi agaÓitaÑ. AcchariyaÑ bhante NÈgasena, abbhutaÑ bhante
NÈgasena. YÈva mahantÈ navÈnupubbavihÈrasamÈpattiyo, yatra hi nÈma
navÈnupubbavihÈrasamÈpattivasena dÈnaÑ mahapphalataraÑ hoti
mahÈnisaÑsataraÒca. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ
sampaÔicchÈmÊti.
PiÓÉapÈtamahapphalapaÒho chaÔÔho.
______________________________________________________________
1. Œmayeyya (SÊ)
7. Buddhap|janapaÒha
7. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ TathÈgatena * “abyÈvaÔÈ tumhe
Œnanda hotha TathÈgatassa sarÊrap|jÈyÈ”ti. Puna ca bhaÓitaÑ–
+ “P|jetha naÑ p|janiyassa dhÈtuÑ.
EvaÑ kira saggamito gamissathÈ”ti.
Yadi bhante NÈgasena TathÈgatena bhaÓitaÑ “abyÈvaÔÈ tumhe Œnanda
hotha TathÈgatassa sarÊrap|jÈyÈ”ti, tena hi “p|jetha naÑ p|janiyassa
dhÈtuÑ, evaÑ karÈ saggamito gamissathÈ”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ.
Yadi TathÈgatena bhaÓitaÑ “p|jetha naÑ p|janiyassa dhÈtuÑ, evaÑ karÈ
saggamito gamissathÈ”ti, tena hi “abyÈvaÔÈ tumhe Œnanda hotha
TathÈgatassa sarÊrap|jÈyÈ”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato koÔiko
paÒho tavÈnuppatto, so tayÈ nibbÈhitabboti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “abyÈvaÔÈ tumhe Œnanda hotha
TathÈgatassa sarÊrap|jÈyÈ”ti, puna ca bhaÓitaÑ “p|jetha naÑ p|janiyassa
dhÈtuÑ, evaÑ karÈ saggamito gamissathÈ”ti, taÒca pana na sabbesaÑ
JinaputtÈnaÑ yeva Èrabbha bhaÓitaÑ “abyÈvaÔÈ tumhe Œnanda hotha
TathÈgatassa sarÊrap|jÈyÈ”ti. AkammaÑ hetaÑ mahÈrÈja JinaputtÈnaÑ
yadidaÑ p|jÈ, sammasanaÑ sa~khÈrÈnaÑ, yoniso manasikÈro,
satipaÔÔhÈnÈnupassanÈ, ÈrammaÓasÈraggÈho, kilesayuddhaÑ,
sadatthamanuyuÒjanÈ, etaÑ JinaputtÈnaÑ karaÓÊyaÑ, avasesÈnaÑ
devamanussÈnaÑ p|jÈ karaÓÊyÈ.
YathÈ mahÈrÈja mahiyÈ rÈjaputtÈnaÑ hatthi-
assarathadhanutharulekhamuddÈ-
sikkhÈkhaggamantasutisammutiyuddhayujjhÈpanakiriyÈ karaÓÊyÈ,
avasesÈnaÑ puthuvessasuddÈnaÑ kasi vaÓijjÈ gorakkhÈ karaÓÊyÈ, evameva
kho mahÈrÈja akammaÑ hetaÑ JinaputtÈnaÑ yadidaÑ p|jÈ, sammasanaÑ
sa~khÈrÈnaÑ, yoniso manasikÈro, satipaÔÔhÈnÈnupassanÈ,
ÈrammaÓasÈraggÈho, kilesayuddhaÑ, sadatthamanuyuÒjanÈ, etaÑ
JinaputtÈnaÑ karaÓÊyaÑ, avasesÈnaÑ devamanussÈnaÑ p|jÈ karaÓÊyÈ.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja brÈhmaÓamÈÓavakÈnaÑ iruvedaÑ yajuvedaÑ
sÈmavedaÑ athabbaÓavedaÑ lakkhaÓaÑ itihÈsaÑ purÈÓaÑ nighaÓÉu
keÔubhaÑ akkharappabhedaÑ padaÑ veyyÈkaraÓaÑ bhÈsamaggaÑ uppÈtaÑ
supinaÑ nimittaÑ chaÄa~gaÑ
______________________________________________________________
* DÊ 2. 117 piÔÔhe. + Khu 2. 113 piÔÔhe VimÈnavatthumhi.
candaggÈhaÑ s|riyaggÈhaÑ sukkarÈhucaritaÑ uÄuggahayuddhaÑ1

devadundubhissaraÑ okkanti ukkÈpÈtaÑ bh|mikammaÑ2 disÈdÈhaÑ
bhummantalikkhaÑ jotisaÑ lokÈyatikaÑ sÈcakkaÑ migacakkaÑ
antaracakkaÑ missakuppÈdaÑ sakuÓarutaravitaÑ3 sikkhÈ karaÓÊyÈ,
avasesÈnaÑ puthuvessasuddÈnaÑ kasi vaÓijjÈ gorakkhÈ karaÓÊyÈ, evameva
kho mahÈrÈja akammaÑ hetaÑ JinaputtÈnaÑ yadidaÑ p|jÈ, sammasanaÑ
sa~khÈrÈnaÑ, yoniso manasikÈro, satipaÔÔhÈnÈnupassanÈ,
ÈrammaÓasÈraggÈho, kilesayuddhaÑ, sadatthamanuyuÒjanÈ, etaÑ
JinaputtÈnaÑ karaÓÊyaÑ, avasesÈnaÑ devamanussÈnaÑ p|jÈ karaÓÊyÈ,
tasmÈ mahÈrÈja TathÈgato “mÈ ime akamme yuÒjantu, kamme ime
yuÒjant|”ti Èha “abyÈvaÔÈ tumhe Œnanda hotha TathÈgatassa sarÊrap|jÈyÈ”ti.
YadetaÑ mahÈrÈja TathÈgato na bhaÓeyya, pattacÊvarampi attano
pariyÈdÈpetvÈ bhikkh| Buddhap|jaÑ yeva kareyyunti. SÈdhu bhante
Buddhap|janapaÒho sattamo.
_____
8. PÈdasakalikÈhatapaÒha
8. Bhante NÈgasena tumhe bhaÓatha “Bhagavato gacchantassa ayaÑ
acetanÈ mahÈpathavÊ ninnaÑ unnamati, unnataÑ onamatÊ”ti, puna ca
bhaÓatha * “Bhagavato pÈdo sakalikÈya khato”ti. YÈ sÈ sakalikÈ Bhagavato
pÈde patitÈ, kissa pana sÈ sakalikÈ Bhagavato pÈdÈ na nivattÈ. Yadi bhante
NÈgasena Bhagavato gacchantassa ayaÑ acetanÈ mahÈpathavÊ ninnaÑ
unnamati, unnataÑ onamati, tena hi “Bhagavato pÈdo sakalikÈya khato”ti
yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi Bhagavato pÈdo sakalikÈya khato, tena hi
“Bhagavato gacchantassa ayaÑ acetanÈ mahÈpathavÊ ninnaÑ unnamati
unnataÑ onamatÊ”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato koÔiko paÒho
______________________________________________________________
1. OÄuggahayuddhaÑ (Ka) 2. Bh|mikampaÑ (SÊ, I)
3. SakuÓarutaÑ (SÊ) * Vi 4. 354 piÔÔhe.
SaccaÑ mahÈrÈja atthetaÑ Bhagavato gacchantassa ayaÑ acetanÈ

mahÈpathavÊ ninnaÑ unnamati unnataÑ onamati, Bhagavato ca pÈdo
sakalikÈya khato, na ca pana sÈ sakalikÈ attano dhammatÈya patitÈ,
Devadattassa upakkamena patitÈ, Devadatto mahÈrÈja bah|ni
jÈtisatasahassÈni Bhagavati ÈghÈtaÑ bandhi, so tena ÈghÈtena “mahantaÑ
k|ÔÈgÈrappamÈÓaÑ pÈsÈÓaÑ Bhagavato upari pÈtessÈmÊ”ti muÒci. Atha dve
selÈ pathavito uÔÔhahitvÈ taÑ pÈsÈÓaÑ sampaÔicchiÑsu, atha nesaÑ
sampahÈrena pÈsÈÓato papaÔikÈ bhijjitvÈ yena vÈ tena vÈ patantÊ Bhagavato
pÈde patitÈti.
YathÈ ca bhante NÈgasena dve selÈ pÈsÈÓaÑ sampaÔicchiÑsu, tatheva
papaÔikÈpi sampaÔicchitabbÈti. SampaÔicchitampi mahÈrÈja idhekaccaÑ
paggharati pasavati na ÔhÈnamupagacchati, yathÈ mahÈrÈja udakaÑ pÈÓinÈ
gahitaÑ a~gulantarikÈhi paggharati pasavati na ÔhÈnamupagacchati, khÊraÑ
takkaÑ madhuÑ sappi telaÑ maccharasaÑ maÑsarasaÑ pÈÓinÈ gahitaÑ
a~gulantarikÈhi paggharati pasavati na ÔhÈnamupagacchati, evameva kho
mahÈrÈja sampaÔicchanatthaÑ upagatÈnaÑ dvinnaÑ selÈnaÑ sampahÈrena
pÈsÈÓato papaÔikÈ bhijjitvÈ yena vÈ tena vÈ patantÊ Bhagavato pÈde patitÈ.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja saÓhasukhuma-aÓurajasamaÑ puÄinaÑ
muÔÔhinÈ gahitaÑ È~gulantarikÈhi paggharati pasavati na
ÔhÈnamupagacchati, evameva kho mahÈrÈja sampaÔicchanatthaÑ
upagatÈnaÑ dvinnaÑ selÈnaÑ sampahÈrena pÈsÈÓato papaÔikÈ bhijjitvÈ yena
vÈ tena vÈ patantÊ Bhagavato pÈde patitÈ.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja kabaÄo mukhena gahito idhekaccassa mukhato
muccitvÈ paggharati pasavati na ÔhÈnamupagacchati, evameva kho mahÈrÈja
sampaÔicchanatthaÑ upagatÈnaÑ dvinnaÑ selÈnaÑ sampahÈrena pÈsÈÓato
papaÔikÈ bhijjitvÈ yena vÈ tena vÈ patantÊ Bhagavato pÈde patitÈti.
Hotu bhante NÈgasena, selehi pÈsÈÓo sampaÔicchito, atha papaÔikÈyapi
apaciti kÈtabbÈ yatheva mahÈpathaviyÈti. DvÈdasime mahÈrÈja apacitiÑ na
karonti, katame dvÈdasa, ratto rÈgavasena apacitiÑ na karoti, duÔÔho
dosavasena, m|Äho mohavasena
unnato mÈnavasena, nigguÓo avisesatÈya, atithaddho anisedhanatÈya, hÊno

hÊnasabhÈvatÈya, vacanakaro anissaratÈya, pÈpo kadariyatÈya, dukkhÈpito
paÔidukkhÈpanatÈya, luddho lobhÈbhibh|tatÈya, Èy|hito atthasÈdhanatÈya1
apacitiÑ na karoti, ime kho mahÈrÈja dvÈdasa apacitiÑ na karonti. SÈ ca
pana papaÔikÈ pÈsÈÓasampahÈrena bhijjitvÈ animittakatadisÈ yena vÈ tena vÈ
patamÈnÈ Bhagavato pÈde patitÈ.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja saÓhasukhuma-aÓurajo anilabalasamÈhato
animittakatadiso yena vÈ tena vÈ abhikirati, evameva kho mahÈrÈja sÈ
papaÔikÈ pÈsÈÓasampahÈrena bhijjitvÈ animittakatadisÈ yena vÈ tena vÈ
patamÈnÈ Bhagavato pÈde patitÈ. Yadi pana mahÈrÈja sÈ papaÔikÈ pÈsÈÓato
visuÑ na bhaveyya, tampi te selÈ pÈsÈÓapapaÔikaÑ uppatitvÈ gaÓheyyuÑ.
EsÈ pana mahÈrÈja papaÔikÈ na bh|maÔÔhÈ na ÈkÈsaÔÔhÈ,
pÈsÈÓasampahÈravegena bhijjitvÈ animittakatadisÈ yena vÈ tena vÈ patamÈnÈ
Bhagavato pÈde patitÈ.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja vÈtamaÓÔalikÈya ukkhittaÑ purÈÓapaÓÓaÑ
animittakatadisaÑ yena vÈ tena vÈ patati, evameva kho mahÈrÈja esÈ
papaÔikÈ pÈsÈÓasampahÈravegena animittakatadisÈ yena vÈ tena vÈ patamÈnÈ
Bhagavato pÈde patitÈ. Api ca mahÈrÈja akataÒÒussa kadariyassa
Devadattassa dukkhÈnubhavanÈya papaÔikÈ Bhagavato pÈde patitÈti. SÈdhu
bhanto NÈgasena, evametaÑ tathÈ sampaÔicchÈmÊti.
PÈdasakalikÈhatapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. AggaggasamaÓapaÒha
9. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ * “ÈsavÈnaÑ khayÈ
samaÓo hotÊ”ti. Puna ca bhaÓitaÑ–
+ “Catubbhi dhammehi sama~gibh|taÑ,
TaÑ ve naraÑ samaÓaÑ Èhu loke”ti.
______________________________________________________________
1. AtthasÈdhanena (SyÈ, I, Ka) * Ma 1. 353 piÔÔhe. + Khu 5. 204 piÔÔhe JÈtake.
Tatrime cattÈro dhammÈ khanti appÈhÈratÈ rativippahÈnaÑ ÈkiÒcaÒÒaÑ.

SabbÈni panetÈni aparikkhÊÓÈsavassa sakilesasseva honti. Yadi bhante
NÈgasena ÈsavÈnaÑ khayÈ samaÓo hoti, tena hi “catubbhi dhammehi
sama~gibh|taÑ, taÑ ve naraÑ samaÓaÑ Èhu loke”ti yaÑ vacanaÑ taÑ
micchÈ. Yadi catubbhi dhammehi sama~gibh|to samaÓo hoti, tena hi
“ÈsavÈnaÑ khayÈ samaÓo hotÊ”ti tampi vacanaÑ micchÈ, ayampi ubhato
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “ÈsavÈnaÑ khayÈ samaÓo hotÊ”ti.

Puna ca bhaÓitaÑ “catubbhi dhammehi sama~gibh|taÑ, taÑ ve naraÑ
samaÓaÑ Èhu loke”ti. TadidaÑ mahÈrÈja vacanaÑ tesaÑ tesaÑ puggalÈnaÑ
guÓavasena bhaÓitaÑ “catubbhi dhammehi sama~gibh|taÑ, taÑ ve naraÑ
samaÓaÑ Èhu loke”ti, idaÑ pana niravasesavacanaÑ “ÈsavÈnaÑ khayÈ
samaÓo hotÊ”ti.
Api ca mahÈrÈja ye keci kiles|pasamÈya paÔipannÈ, te sabbe

upÈdÈyupÈdÈya samaÓo khÊÓÈsavo aggamakkhÈyati. YathÈ mahÈrÈja yÈni
kÈnici jalajathalajapupphÈni, vassikaÑ tesaÑ aggamakkhÈyati, avasesÈni
yÈni kÈnici vividhÈni pupphajÈtÈni, sabbÈni tÈni pupphÈni yeva,
upÈdÈyupÈdÈya pana vassikaÑ yeva pupphaÑ janassa patthitaÑ pihayitaÑ.
Evameva kho mahÈrÈja ye keci kiles|pasamÈya paÔipannÈ, te sabbe
upÈdÈyupÈdÈya samaÓo khÊÓÈsavo aggamakkhÈyati.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja sabbadhaÒÒÈnaÑ sÈli aggamakkhÈyati, yÈ kÈci

avasesÈ vividhÈ dhaÒÒajÈtiyo, tÈ sabbÈ upÈdÈyupÈdÈya bhojanÈni
sarÊrayÈpanÈya, sÈli yeva tesaÑ aggamakkhÈyati. Evameva kho mahÈrÈja ye
keci kiles|pasamÈya paÔipannÈ, te sabbe upÈdÈyupÈdÈya samaÓo khÊÓÈsavo
aggamakkhÈyatÊti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ
sampaÔicchÈmÊti.
AggaggasamaÓapaÒho navamo.
10. VaÓÓabhaÓanapaÒha
10. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ * “mamaÑ vÈ
bhikkhave pare vaÓÓaÑ bhÈseyyuÑ, dhammassa vÈ, saÑghassa vÈ vaÓÓaÑ
bhÈseyyuÑ, tatra tumhehi na Œnando, na somanassaÑ, na cetaso
uppilÈvitattaÑ karaÓÊyan”ti, puna ca TathÈgato Selassa brÈhmaÓassa
yathÈbhucce vaÓÓe bhaÒÒamÈne Ènandito sumano uppilÈvito bhiyyo uttariÑ
sakaguÓaÑ pakittesi–
“RÈjÈhamasmi SelÈti, DhammarÈjÈ anuttaro.
Dhammena cakkaÑ vattemi, cakkaÑ appaÔivattiyan”ti1.
Yadi bhante NÈgasena BhagavatÈ bhaÓitaÑ “mamaÑ vÈ bhikkhave pare
vaÓÓaÑ bhÈseyyuÑ, dhammassa vÈ saÑghassa vÈ vaÓÓaÑ bhÈseyyuÑ, tatra
tumhehi na Œnando, na somanassaÑ, na cetaso uppilÈvitattaÑ karaÓÊyan”ti,
tena hi Selassa brÈhmaÓassa yathÈbhucce vaÓÓe bhaÒÒamÈne Ènandito
sumano uppilÈvito bhiyyo uttariÑ sakaguÓaÑ pakittesÊti yaÑ vacanaÑ, taÑ
micchÈ. Yadi Selassa brÈhmaÓassa yathÈbhucce vaÓÓe bhaÒÒamÈne Ènandito
sumano uppilÈvito bhiyyo uttariÑ sakaguÓaÑ pakittesi, tena hi “mamaÑ vÈ
bhikkhave pare vaÓÓaÑ bhÈseyyuÑ, dhammassa vÈ saÑghassa vÈ vaÓÓaÑ
bhÈseyyuÑ, tatra tumhehi na Œnando, na somanassaÑ, na cetaso
uppilÈvitattaÑ karaÓÊyan”ti tampi vacanaÑ micchÈ, ayampi ubhato koÔiko
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “mamaÑ vÈ bhikkhave pare
vaÓÓaÑ bhÈseyyuÑ, dhammassa vÈ saÑghassa vÈ vaÓÓaÑ bhÈseyyuÑ, tatra
tumhehi na Œnando, na somanassaÑ, na cetaso uppilÈvitattaÑ karaÓÊyan”ti.
Selassa ca brÈhmaÓassa yathÈbhucce vaÓÓe bhaÒÒamÈne bhiyyo uttariÑ
sakaguÓaÑ pakittitaÑ–
“RÈjÈhamasmi SelÈti, DhammarÈjÈ anuttaro.
Dhammena cakkaÑ vattemi, cakkaÑ appaÔivattiyan”ti.
PaÔhamaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ dhammassa sabhÈvasarasalakkhaÓaÑ
sabhÈvaÑ avitathaÑ bh|taÑ tacchaÑ tathatthaÑ, paridÊpayamÈnena
bhaÓitaÑ “mamaÑ vÈ bhikkhave
______________________________________________________________
* DÊ 1. 3 piÔÔhe. 1. Ma 2. 352; Khu 1. 368 piÔÔhesu.
pare vaÓÓaÑ bhÈseyyuÑ, dhammassa vÈ saÑghassa vÈ vaÓÓaÑ bhÈseyyuÑ,

tatra tumhehi na Œnando, na somanassaÑ, nacetaso uppilÈvitattaÑ
karaÓÊyan”ti. YaÑ pana BhagavatÈ Selassa brÈhmaÓassa yathÈbhucce vaÓÓe
bhaÒÒamÈne bhiyyo uttariÑ sakaguÓaÑ pakittitaÑ “rÈjÈhamasmi SelÈti,
DhammarÈjÈ anuttaro”ti taÑ na lÈbhahetu, na yasahetu, na attahetu, na
pakkhahetu, na antevÈsikamyatÈya, atha kho anukampÈya kÈruÒÒena
hitavasena evaÑ imassa dhammÈbhisamayo bhivissati tiÓÓaÒca
mÈÓavakasatÈnanti, evaÑ bhiyyo uttariÑ sakaguÓaÑ bhaÓitaÑ
“rÈjÈhamasmi SelÈti, DhammarÈjÈ anuttaro”ti. SÈdhu bhante NÈgasena,
VaÓÓabhaÓanapaÒho dasamo.
_____
11. AhiÑsÈniggahapaÒha
11. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ * “ahiÑsÈya cara loke,
piyo hohisi maÑmivÈ”ti. Puna ca bhaÓitaÑ + “niggaÓhe niggahÈrahaÑ,
paggaÓhe paggahÈrahan”ti. Niggaho nÈma bhante NÈgasena hatthacchedo
pÈdacchedo vadho bandanaÑ kÈraÓÈ mÈraÓaÑ santativikopanaÑ, na etaÑ
vacanaÑ Bhagavato yuttaÑ, na ca BhagavÈ arahati etaÑ vacanaÑ vatthuÑ.
Yadi bhante NÈgasena BhagavatÈ bhaÓitaÑ “ahiÑsayaÑ paraÑ loke, piyo
hohisi mÈmako”ti, tena hi “niggaÓhe niggahÈrahaÑ, paggaÓhe
paggahÈrahan”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi TathÈgatena bhaÓitaÑ
“niggaÓhe niggahÈrahaÑ, paggaÓhe paggahÈrahan”ti, tena hi “ahiÑsayaÑ
paraÑ loke, piyo hohisi mÈmako”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “ahiÑsayaÑ paraÑ loke, piyo
hohisi mÈmako”ti, bhaÓitaÒca “niggaÓhe niggahÈrahaÑ, paggaÓhe
______________________________________________________________
* Khu 5. 220 piÔÔhe JÈtake. + Khu 6. 3 piÔÔhe JÈtake.
paggahÈrahan”ti. “AhiÑsayaÑ paraÑ loke, piyo hohisi mÈmako”ti

sabbesaÑ mahÈrÈja TathÈgatÈnaÑ anumataÑ etaÑ, esÈ anusiÔÔhi, esÈ
dhammadesanÈ, dhammo hi mahÈrÈja ahiÑsÈlakkhaÓo, sabhÈvavacanaÑ
etaÑ. YaÑ pana mahÈrÈja TathÈgato Èha “niggaÓhe niggahÈrahaÑ,
paggaÓhe paggahÈrahan”ti, bhÈsÈ esÈ, uddhataÑ mahÈrÈja cittaÑ
niggahetabbaÑ, lÊnaÑ cittaÑ paggahetabbaÑ. AkusalaÑ cittaÑ
niggahetabbaÑ, kusalaÑ cittaÑ paggahetabbaÑ. Ayoniso manasikÈro
niggahetabbo, yoniso manasikÈro paggahetabbo. MicchÈpaÔipanno
niggahetabbo, sammÈpaÔipanno paggahetabbo. Anariyo niggahetabbo ariyo
paggahetabbo. Coro niggahetabbo, acoro paggahetabboti.
Hotu bhante NÈgasena, idÈni tvaÑ paccÈgatosi mama visayaÑ,

yamahaÑ pucchÈmi, so me attho upagato. Coro pana bhante NÈgasena
niggaÓhantena kathaÑ niggahetabboti. Coro mahÈrÈja niggaÓhantena evaÑ
niggahetabbo, paribhÈsanÊyo paribhÈsitabbo, daÓÉanÊyo daÓÉetabbo,
pabbÈjanÊyo pabbÈjetabbo, bandhanÊyo bandhitabbo, ghÈtanÊyo ghÈtetabboti.
YaÑ pana bhante NÈgasena corÈnaÑ ghÈtanaÑ, taÑ TathÈgatÈnaÑ
anumatanti. Na hi mahÈrÈjÈti. Kissa pana coro anusÈsanÊyo anumato
TathÈgatÈnanti. Yo so mahÈrÈja ghÈtÊyati, na so TathÈgatÈnaÑ anumatiyÈ
ghÈtÊyati, sayaÑkatena so ghÈtÊyati, api ca dhammÈnusiÔÔhiyÈ anusÈsÊyati,
sakkÈ pana mahÈrÈja tayÈ purisaÑ akÈrakaÑ anaparÈdhaÑ vÊthiyaÑ
carantaÑ gahetvÈ ghÈtayitunti. Na sakkÈ bhanteti. Kena kÈraÓena
mahÈrÈjÈti. AkÈrakattÈ bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja na coro
TathÈgatÈnaÑ anumatiyÈ haÒÒati, sayaÑkatena so haÒÒati, kiÑ panettha
anusÈsako kiÒci dosaÑ ÈpajjatÊti. Na hi bhanteti. Tena hi mahÈrÈja
TathÈgatÈnaÑ anusiÔÔhi sammÈnusiÔÔhi hotÊti. SÈdhu bhante NÈgasena
AhiÑsÈniggahapaÒho ekÈdasamo.
12. BhikkhupaÓÈmitapaÒha
12. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ * “akkodhano
vigatakhilohamasmÊ”ti, puna ca TathÈgato there SÈriputtamoggallÈne +
saparise paÓÈmesi, kiÑ nu kho bhante NÈgasena TathÈgato kupito parisaÑ
paÓÈmesi, udÈhu tuÔÔho paÓÈmesi, etaÑ tÈva jÈnÈhi imaÑ nÈmÈti. Yadi
bhante NÈgasena kupito parisaÑ paÓÈmesi, tena hi TathÈgatassa kodho
appaÔivattito, yadi tuÔÔho paÓÈmesi, tena hi avatthusmiÑ ajÈnantena
paÓÈmitÈ, ayampi ubhato koÔiko paÒho tavÈnuppatto, so tayÈ nibbÈhitabboti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “akkodhano
vigatakhilohamasmÊ”ti, paÓÈmitÈ ca therÈ SÈriputtamoggallÈnÈ saparisÈ,
taÒca pana na kopena. Idha mahÈrÈja kocideva puriso mahÈpathaviyÈ m|le
vÈ khÈÓuke vÈ pÈsÈÓe vÈ kaÔhale vÈ visame vÈ bh|mibhÈge khalitvÈ patati,
api nu kho mahÈrÈja mahÈpathavÊ kupitÈ taÑ pÈtetÊti. Na hi bhante, natthi
mahÈpathaviyÈ kopo vÈ pasÈdo vÈ, anunayappaÔighavippamuttÈ
mahÈpathavÊ, sayameva so alaso khalitvÈ patitoti, evameva kho mahÈrÈja
natthi TathÈgatÈnaÑ kopo vÈ pasÈdo vÈ, anunayappaÔighavippamuttÈ
TathÈgatÈ Arahanto SammÈsambuddhÈ, atha kho sayaÑ kateneva te attano
aparÈdhena paÓÈmitÈ.
Idha pana mahÈrÈja mahÈsamuddo na matena kuÓapena saÑvasati, yaÑ
hoti mahÈsamudde mataÑ kuÓapaÑ, taÑ khippameva nicchubhati thalaÑ
ussÈreti, api nu kho mahÈrÈja mahÈsamuddo kupito taÑ kuÓapaÑ
nicchubhatÊti. Na hi bhante, natthi mahÈsamuddassa kopo vÈ pasÈdo vÈ,
anunayappaÔighavippamutto mahÈsamuddoti. Evameva kho mahÈrÈja natthi
TathÈgatÈnaÑ kopo vÈ pasÈdo vÈ, anunayappaÔighavippamuttÈ TathÈgatÈ
Arahanto SammÈsambuddhÈ, atha kho sayaÑ kateneva te attano aparÈdhena
paÓÈmitÈ.
YathÈ mahÈrÈja pathaviyÈ khalito patÊyati, evaÑ JinasÈsanavare khalito
paÓÈmÊyati. YathÈ mahÈrÈja samudde mataÑ kuÓapaÑ
______________________________________________________________
* Khu 1. 282 piÔÔhe SuttanipÈte. + Ma 2. 120 piÔÔhe.
nicchubhÊyati, evaÑ JinasÈsanavare khalito paÓÈmÊyati. YaÑ pana te

mahÈrÈja TathÈgato paÓÈmesi, tesaÑ atthakÈmo hitakÈmo sukhakÈmo
visuddhikÈmo “evaÑ ime jÈtijarÈbyÈdhimaraÓehi parimuccissantÊ”ti
paÓÈmesÊti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ sampaÔicchÈmÊti.
BhikkhupaÓÈmitapaÒho dvÈdasamo.
PaÓÈmitavaggo tatiyo.
ImasmiÑ vagge dvÈdassa paÒhÈ.

4. SabbaÒÒutaÒÈÓavagga
1. IddhikammavipÈkapaÒha
1. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ * “etadaggaÑ bhikkhave
mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ iddhimantÈnaÑ yadidaÑ
MahÈmoggallÈno”ti. Puna ca kira so laguÄehi paripothito bhinnasÊso
saÒcuÓÓitaÔÔhimaÑsadhamanichinnaparigatto1 parinibbuto. Yadi bhante
NÈgasena thero MahÈmoggallÈno iddhiyÈ koÔiÑ gato, tena hi laguÄehi
pothito parinibbutoti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi laguÄehi paripothito
parinibbuto, tena hi iddhiyÈ koÔiÑ gatoti tampi vacanaÑ micchÈ. KiÑ na
samattho iddhiyÈ attano upaghÈtaÑ apanayituÑ, sadevakassapi lokassa
paÔisaraÓaÑ bhavituÑ arahoti. Ayampi ubhato koÔiko paÒho tavÈnuppatto,
so tayÈ nibbÈhitabboti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “etadaggaÑ bhikkhave mama
sÈvakÈnaÑ bhikkhunaÑ iddhimantÈnaÑ yadidaÑ MahÈnoggallÈno”ti.
ŒyasmÈ ca MahÈmoggallÈno laguÄahato parinibbuto, taÒca pana
kammÈdhiggahitenÈti.
Nanu bhante NÈgasena iddhimato iddhivisayopi kammavipÈkopi dve
acintiyÈ, acintiyena acintiyaÑ apanayitabbaÑ. YathÈ nÈma bhante keci
phalakÈmÈ kapitthena kapitthaÑ pothenti, ambena ambaÑ pothenti,
evameva kho bhante NÈgasena acintiyena acintiyaÑ pothayitvÈ
apanetabbanti. AcintiyÈnampi mahÈrÈja ekaÑ adhimattaÑ balavataraÑ,
yathÈ mahÈrÈja mahiyÈ rÈjÈno honti samajaccÈ, samajaccÈnampi tesaÑ eko
sabbe abhibhavitvÈ ÈÓaÑ pavatteti, evameva kho mahÈrÈja tesaÑ
acintiyÈnaÑ kammavipÈkaÑ yeva adhimattaÑ balavataraÑ, kammavipÈkaÑ
yeva sabbe abhibhaviya ÈÓaÑ pavatteti, kammÈdhiggahitassa avasesÈ kiriyÈ
okÈsaÑ na labhanti.
______________________________________________________________
* AÑ 1. 23 piÔÔhe. 1. Dhamanimajjaparikatto (SÊ, I), dhammanimiÒjaparigatto (SyÈ)
Idha pana mahÈrÈja koci puriso kismiÒcideva pakaraÓe aparajjhati, na

tassa mÈtÈ vÈ pitÈ vÈ bhaginÊ vÈ bhÈtaro vÈ sakhÊ vÈ sahÈyakÈ vÈ1 tÈyanti,
atha kho rÈjÈ yeva tattha abhibhaviya ÈÓaÑ pavatteti, kiÑ tattha kÈraÓaÑ,
aparÈdhikatÈ. Evameva kho mahÈrÈja tesaÑ acintiyÈnaÑ kammavipÈkaÑ
yeva adhimattaÑ balavataraÑ, kammavipÈkaÑ yeva sabbe abhibhaviya
ÈÓaÑ pavatteti, kammÈdhiggahitassa avasesÈ kiriyÈ okÈsaÑ na labhanti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja mahiyÈ davaÉÈhe samuÔÔhite ghaÔasahassampi
udakaÑ na sakkoti nibbÈpetuÑ, atha kho aggi yeva tattha abhibhaviya ÈÓaÑ
pavatteti, kiÑ tattha kÈraÓaÑ, balavatÈ tejassa. Evameva kho mahÈrÈja
tesaÑ acinniyÈnaÑ kammavipÈkaÑ yeva adhimattaÑ balavataraÑ,
kammavipÈkaÑ yeva sabbe abhibhaviya ÈÓaÑ pavatteti,
kammÈdhiggahitassa avasesÈ kiriyÈ okÈsaÑ na labhanti, tasmÈ mahÈrÈja
Èyasmato MahÈmoggalÈnassa kammÈdhiggahitassa laguÄehi pothiyamÈnassa
iddhiyÈ samannÈhÈro nÈhosÊti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ
sampaÔicchÈmÊti.
IddhikammavipÈkapaÒho paÔhamo.
_____
2. DhammavinayapaÔicchannÈpaÔicchannapaÒha
2. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ * “TathÈgatappavedito
bhikkhave dhammavinayo vivaÔo virocati no paÔicchanno”ti. + Puna ca
pÈtimokkhuddeso kevalaÒca VinayapiÔakaÑ pihitaÑ paÔicchannaÑ. Yadi
bhante NÈgasena JinasÈsane yuttaÑ vÈ pattaÑ vÈ samayaÑ labhetha,
vinayapaÓÓatthi vivaÔÈ sobheyya, kena kÈraÓena, kevalaÑ tattha sikkhÈ
saÑyamo niyamo sÊlaguÓa-ÈcÈrapaÓÓatti attharaso dhammaraso vimuttiraso.
Yadi bhante NÈgasena BhagavatÈ bhaÓitaÑ “TathÈgatappavedito bhikkhave
dhammavinayo vivaÔo virocati no paÔicchanno”ti, tena hi “pÈtimokkhuddeso
kevalaÒca VinayapiÔakaÑ pihitaÑ paÔicchannan”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ
micchÈ. Yadi pÈtimokkhuddeso kevalaÒca VinayapiÔakaÑ pihitaÑ
paÔicchannaÑ, tena hi
______________________________________________________________
1. BhaginibhÈtaro vÈ sakhisahÈyakÈ vÈ (SÊ, I, Ka) * Vi 5. 218; AÑ 1. 216 piÔÔhe.
+ Vi 3. 155 piÔÔhe.
“TathÈgatappavedito bhikkhave dhammavinayo vivaÔo virocati no

paÔicchanno”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato koÔiko paÒho
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “TathÈgatappavedito bhikkhave
dhammavinayo vivaÔo virocati no paÔicchanno”ti. Puna ca pÈtimokkhuddeso
kevalaÒca VinayapiÔakaÑ pihitaÑ paÔicchannaÑ, taÒca pana na sabbesaÑ,
sÊmaÑ katvÈ pihitaÑ.
Tividhena mahÈrÈja BhagavatÈ pÈtimokkhuddeso sÊmaÑ katvÈ pihito,
pubbakÈnaÑ TathÈgatÈnaÑ vaÑsavasena pÈtimokkhuddeso sÊmaÑ katvÈ
pihito, dhammassa garukattÈ pihito, bhikkhubh|miyÈ garukattÈ pihito.
KathaÑ pubbakÈnaÑ TathÈgatÈnaÑ vaÑsavesena pÈtimokkhuddeso
sÊmaÑ katvÈ pihito, eso vaÑso mahÈrÈja sabbesaÑ pubbakÈnaÑ
TathÈgatÈnaÑ yadidaÑ bhikkhumajjhe pÈtimokkhuddeso avasesÈnaÑ pihito.
YathÈ mahÈrÈja khattiyÈnaÑ khattiyamÈyÈ khattiyesu yeva carati, evametaÑ
khattiyÈnaÑ lokassa paveÓÊ avasesÈnaÑ pihitÈ. Evameva kho mahÈrÈja eso
vaÑso sabbesaÑ pubbakÈnaÑ TathÈgatÈnaÑ yadidaÑ bhikkhumajjhe
pÈtimokkhuddeso avasesÈnaÑ pihito.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja mahiyÈ gaÓÈ vattanti, seyyathÊdaÑ, mallÈ atoÓÈ
pabbatÈ dhammagiriyÈ brahmagiriyÈ naÔakÈ naccakÈ la~ghakÈ pisÈcÈ
maÓibhaddÈ puÓÓabaddhÈ candimas|riyÈ siridevatÈ kÈlidevatÈ, sivÈ
vasudevÈ ghanikÈ asipÈsÈ bhaddiputtÈti, tesaÑ tesaÑ rahassaÑ tesu tesu
gaÓesu yeva carati, avasesÈnaÑ pihitaÑ. Evameva kho mahÈrÈja eso vaÑso
sabbesaÑ pubbakÈnaÑ TathÈgatÈnaÑ yadidaÑ bhikkhumajjhe
pÈtimokkhuddeso avasesÈnaÑ pihito. EvaÑ pubbakÈnaÑ TathÈgatÈnaÑ
vaÑsavasena pÈtimokkhuddeso sÊmaÑ katvÈ pihito.
KathaÑ dhammassa garukattÈ pÈtimokkhuddeso sÊmaÑ katvÈ pihito,
dhammo mahÈrÈja garuko bhÈriyo, tattha sammattakÈrÊ aÒÒaÑ ÈrÈdheti, taÑ
tattha paramparÈsammattakÈritÈya pÈpuÓÈti, na taÑ tattha
paramparÈsammattakÈritÈya pÈpuÓÈti, mÈ cÈyaÑ sÈradhammo
varadhammo asammattakÈrÊnaÑ hatthagato oÒÒÈto avaÒÒÈto hÊÄito khÊÄito

garahito bhavatu, mÈ cÈyaÑ sÈradhammo varadhammo dujjanagato oÒÒÈto
avaÒÒÈto hÊÄito khÊÄito garahito bhavat|ti. EvaÑ dhammassa garukattÈ
pÈtimokkhuddeso sÊmaÑ katvÈ pihito.
YathÈ mahÈrÈja sÈravarapavara-abhijÈtajÈtimantarattalohitacandanaÑ
nÈma savarapuramanugataÑ oÒÒÈtaÑ avaÒÒÈtaÑ hÊÄitaÑ khÊÄitaÑ garahitaÑ
bhavati, evameva kho mahÈrÈja mÈ cÈyaÑ sÈradhammo varadhammo
paramparÈ-asammattakÈrÊnaÑ hatthagato oÒÒÈto avaÒÒÈto hÊÄito khÊÄito
garahito bhavatu, mÈ cÈyaÑ sÈradhammo varadhammo dujjanagato oÒÒÈto
avaÒÒÈto hÊÄito khÊÄito garahito bhavat|ti. EvaÑdhammassa garukattÈ
pÈtimokkhuddeso sÊmaÑ katvÈ pihito.
KathaÑ bhikkhubh|miyÈ garukattÈ pÈtimokkhuddeso sÊmaÑ katvÈ
pihito, bhikkhubhÈvo kho mahÈrÈja loke atuliyo appamÈÓo anagghiyo, na
sakkÈ kenaci agghÈpetuÑ tuletuÑ parimetuÑ, mÈyaÑ evar|pe
bhikkhubhÈve Ôhito lokena samasamo bhavat|ti bhikkh|naÑ yeva antare
pÈtimokkhuddeso carati. YathÈ mahÈrÈja loke varapavarabhaÓÉaÑ vatthaÑ
vÈ attharaÓaÑ vÈ gajatura~garathasu-vaÓÓarajatamaÓimuttÈ-itthiratanÈdÊni
vÈ vijitakammas|rÈ vÈ1 sabbe te rÈjÈnamupagacchanti, evameva kho
mahÈrÈja yÈvatÈ loke2 sugatÈgamapariyatti-ÈcÈrasaÑyamasÊlasaÑvaraguÓÈ,
sabbe te bhikkhusaÑghamupagatÈ bhavanti. EvaÑ bhikkhubh|miyÈ
garukattÈ pÈtimokkhuddeso sÊmaÑ katvÈ pihitoti. SÈdhu bhante NÈgasena,
DhammavinayapaÔicchÈnnÈpaÔicchannapaÒho dutiyo.
_____
3. MusÈvÈdagarulahubhÈvapaÒha
3. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ “sampajÈnamusÈvÈde
pÈrÈjiko hotÊ”ti. Puna ca bhaÓitaÑ “sampajÈnamusÈvÈde lahukaÑ
______________________________________________________________
1. Nijjitakammas|rÈ vÈ (SÊ, I) 2. Loke sikkhÈ (SÊ, I)
ÈpattiÑ Èpajjati ekassa santike desanÈvatthukan”ti. Bhante NÈgasena ko

panettha viseso, kiÑ kÈraÓaÑ, yaÒcekena musÈvÈdena ucchijjati, yaÒcekena
musÈvÈdena satekiccho hoti. Yadi bhante NÈgasena BhagavatÈ bhaÓitaÑ
“sampajÈnamusÈvÈde pÈrÈjiko hotÊ”ti, tena hi “sampajÈnamusÈvÈde lahukaÑ
ÈpattiÑ Èpajjati ekassa santike desanÈvatthukan”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ
micchÈ. Yadi TathÈgatena bhaÓitaÑ “sampajÈnamusÈvÈde lahukaÑ ÈpattiÑ
Èpajjati ekassa santike desanÈvatthukan”ti, tena hi “sampajÈmusÈvÈde
pÈrÈjiko hotÊ”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato koÔiko paÒho
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “sampajÈnamusavÈde parÈjiko

hotÊ”ti. BhaÓitaÒca “sampajÈnamusÈvÈde lahukaÑ ÈpattiÑ Èpajjati ekassa
santike desanÈvatthukan”ti, taÒca pana vatthuvasena garukalahukaÑ hoti.
TaÑ kiÑ maÒÒasi mahÈrÈja idha koci puriso parassa pÈÓinÈ pahÈraÑ
dadeyya, tassa tumhe kiÑ daÓÉaÑ dhÈrethÈti. Yadi so bhante Èha
“nakkhamÈmÊ”ti, tassa mayaÑ akkhamamÈne kahÈpaÓaÑ harÈpemÈti. Idha
pana mahÈrÈja so yeva puriso tava pÈÓinÈ pahÈraÑ dadeyya, tassa pana ko
daÓÉoti. Hatthampissa bhante chedÈpeyyÈma, pÈdampi chedÈpeyyÈma, yÈva
sÊsaÑ kaÄÊracchejjaÑ chedÈpeyyÈma, sabbampi taÑ gehaÑ
vilumpÈpeyyÈma, ubhatopakkhe1 yÈva sattamaÑ kulaÑ
samugghÈtÈpeyyÈmÈti. Ko panettha mahÈrÈja viseso, kiÑ kÈraÓaÑ, yaÑ
ekassa pÈÓippahÈre sukhumo kahÈpaÓo daÓÉo, yaÑ tava pÈÓippahÈre
hatthacchejjaÑ pÈdacchejjaÑ yÈva kaÄÊracchejjaÑ sabbagehÈdÈnaÑ
ubhatopakkhe1 yÈva sattamakulÈ samugghÈtoti. Manussantarena bhanteti.
Evameva kho mahÈrÈja sampajÈnamusÈvÈdo vatthuvasena garukalahuko
hotÊti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ sampaÔicchÈmÊti.
MusÈvÈdagarulahubhÈvapaÒho tatiyo.
______________________________________________________________
1. Ubhatopasse (SÊ, I, Ka)
4. BodhisattadhammatÈpaÒha
4. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ *
dhammatÈdhammapariyÈye “pubbeva bodhisattÈnaÑ mÈtÈpitaro niyatÈ
honti, bodhi niyatÈ hoti, aggasÈvakÈ niyatÈ honti, putto niyato hoti,
upaÔÔhÈko niyato hotÊ”ti. Puna ca tumhe bhaÓatha “tusite kÈye Ôhito
bodhisatto aÔÔha mahÈvilokanÈni viloketi, kÈlaÑ viloketi, dÊpaÑ viloketi,
desaÑ viloketi, kulaÑ viloketi, janettiÑ viloketi, ÈyuÑ viloketi, mÈsaÑ
viloketi, nekkhammaÑ viloketÊ”ti. Bhante NÈgasena aparipakke ÒÈÓe
bujjhanaÑ natthi, paripakke ÒÈÓe na sakkÈ nimesantarampi ÈgametuÑ,
anatikkamanÊyaÑ paripakkamÈnasaÑ. KasmÈ bodhisatto kÈlaÑ viloketi
“kamhi kÈle uppajjÈmÊ”ti. Aparipakke ÒÈÓe bujjhanaÑ natthi, paripakke
ÒÈÓe na sakkÈ nimesantarampi ÈgametuÑ, kasmÈ bodhisatto kulaÑ viloketi
“kamhi kule uppajjÈmÊ”ti. Yadi bhante NÈgasena pubbeva bodhisattassa
mÈtÈpitaro niyatÈ, tena hi “kulaÑ viloketÊ”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ.
Yadi kulaÑ viloketi, tena hi “pubbeva bodhisattassa mÈtÈpitaro niyatÈ”ti
tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato koÔiko paÒho tavÈnuppatto, so tayÈ
nibbÈhitabboti.
NiyatÈ mahÈrÈja pubbeva bodhisattassa mÈtÈpitaro, kusaÒca bodhisatto
viloketi. Kinti pana kulaÑ viloketi “ye me mÈtÈpitaro, te khattiyÈ udÈhu
brÈhmaÓÈ”ti. EvaÑ kulaÑ viloketi.
AÔÔhannaÑ mahÈrÈja pubbeva anÈgataÑ oloketabbaÑ hoti. KatamesaÑ
aÔÔhannaÑ, vÈÓijassa mahÈrÈja pubbeva vikkayabhaÓÉaÑ oloketabbaÑ hoti,
hatthinÈgassa pubbeva soÓÉÈya anÈgato maggo oloketabbo hoti, sÈkaÔikassa
pubbeva anÈgataÑ titthaÑ oloketabbaÑ hoti, niyÈmakassa pubbeva
anÈgataÑ tÊraÑ oloketvÈ nÈvÈ pesetabbÈ hoti, bhisakkassa pubbeva ÈyuÑ
oloketvÈ Èturo upasa~kamitabbo hoti, uttarasetussa pubbeva
thirÈthirabhÈvaÑ jÈnitvÈ abhiruhitabbaÑ hoti, bhikkhussa pubbeva
anÈgataÑ kÈlaÑ paccavekkhitvÈ bhojanaÑ bhuÒjitabbaÑ hoti,
bodhisattÈnaÑ pubbeva kulaÑ oloketabbaÑ
______________________________________________________________
* DÊ 2. 10 piÔÔhe.
hoti “khattiyakulaÑ vÈ brÈhmaÓakulaÑ vÈ”ti. ImesaÑ kho mahÈrÈja

aÔÔhannaÑ pubbeva anÈgataÑ oloketabbaÑ hotÊti. SÈdhu bhante NÈgasena,
BodhisattadhammatÈpaÒho catuttho.
_____
5. AttanipÈtanapaÒha
5. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ * “na bhikkhave attÈnaÑ
pÈtetabbaÑ, yo pÈteyya, yathÈdhammo kÈretabbo”ti. Puna ca tumhe
bhaÓatha “yattha katthaci BhagavÈ sÈvakÈnaÑ dhammaÑ desayamÈno
anekapariyÈyena jÈtiyÈ jarÈya byÈdhino maraÓassa samucchedÈya dhammaÑ
deseti, yo hi koci jÈtijarÈbyÈdhimaraÓaÑ samatikkamati, taÑ paramÈya
pasaÑsÈya pasaÑsatÊ”ti. Yadi bhante NÈgasena BhagavatÈ bhaÓitaÑ “na
bhikkhave attÈnaÑ pÈtetabbaÑ, yo pÈteyya, yathÈdhammo kÈretabbo”ti,
tena hi “jÈtiyÈ jarÈya byÈdhino maraÓassa samucchedÈya dhammaÑ
desetÊ”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi jÈtiyÈ jarÈya byÈdhino maraÓassa
samucchedÈya dhammaÑ deseti, tena hi “na bhikkhave attÈnaÑ pÈtetabbaÑ,
yo pÈteyya, yathÈdhammo kÈretabbo”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi
ubhato koÔiko paÒho tavÈnuppatto, so tayÈ nibbÈhitabboti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “na bhikkhave attÈnaÑ pÈtetabbaÑ
yo pÈteyya, yathÈdhammo kÈretabbo”ti. Yattha katthaci BhagavatÈ
sÈvakÈnaÑ dhammaÑ desayamÈnena ca anekapariyÈyena jÈtiyÈ jarÈya
byÈdhino maraÓassa samucchedÈya dhammo desito, tattha pana kÈraÓaÑ
atthi, yena BhagavÈ kÈraÓena paÔikkhipi samÈdapesi cÈti.
KiÑ panettha bhante NÈgasena kÈraÓaÑ, yena BhagavÈ kÈraÓena
paÔikkhipi samÈdapesi cÈti, sÊlavÈ mahÈrÈja sÊlasampanno agadasamo
sattÈnaÑ kilesavisavinÈsane, osadhasamo sattÈnaÑ kilesabyÈdhiv|pasame,
udakasamo sattÈnaÑ kilesarajojallÈpaharaÓe, maÓiratanasamo sattÈnaÑ
sabbasampattidÈne, nÈvÈsamo sattÈnaÑ caturoghapÈragamane,
satthavÈhasamo sattÈnaÑ jÈtikantÈratÈraÓe, vÈtasamo
______________________________________________________________
sattÈnaÑ tividhaggisantÈpanibbÈpane, mahÈmeghasamo sattÈnaÑ

mÈnasaparip|raÓe, Ècariyasamo sattÈnaÑ kusalasikkhÈpane, sudesakasamo
sattÈnaÑ khemapathamÈcikkhaÓe. Evar|po mahÈrÈja bahuguÓo anekaguÓo
appamÈÓaguÓo guÓarÈsi guÓapuÒjo sattÈnaÑ vaÉÉhikaro sÊlavÈ “mÈ
vinassÊ”ti sattÈnaÑ anukampÈya BhagavÈ sikkhÈpadaÑ paÒÒapesi “na
bhikkhave attÈnaÑ pÈtetabbaÑ, yo pÈteyya, yathÈdhammo kÈretabbo”ti.
Idamettha mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena BhagavÈ paÔikkhipi.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena KumÈrakassapena vicitrakathikena
PÈyÈsirÈjaÒÒassa paralokaÑ dÊpayamÈnena * “yathÈ yathÈ kho rÈjaÒÒa
samaÓabrÈhmaÓÈ sÊlavanto kalyÈÓadhammÈ ciraÑ dÊghamaddhÈnaÑ
tiÔÔhanti, tathÈ tathÈ bahuÑ puÒÒaÑ pasavanti, bahujanahitÈya ca paÔipajjanti
bahujanasukhÈya lokÈnukampÈya atthÈya hitÈya sukhÈya
devamanussÈnan”ti.
Kena pana kÈraÓena BhagavÈ samÈdapesi, jÈtipi mahÈrÈja dukkhÈ,
jarÈpi dukkhÈ, byÈdhipi dukkho, maraÓampi dukkhaÑ, sokopi dukkho,
paridevopi dukkho, dukkhampi dukkhaÑ, domanassampi dukkhaÑ,
upÈyÈsopi dukkho, appiyehi sampayogopi dukkho, piyehi vippayogopi
dukkho, mÈtumaraÓampi dukkhaÑ. PitumaraÓampi dukkhaÑ,
bhÈtumaraÓampi dukkhaÑ, bhaginimaraÓampi dukkhaÑ, puttamaraÓampi
dukkhaÑ dÈramaraÓampi dukkhaÑ, dÈsamaraÓampi dukkhaÑ 1,
ÒÈtimaraÓampi dukkhaÑ, ÒÈtibyasanampi dukkhaÑ, rogabyasanampi
dukkhaÑ, bhogabyasanampi dukkhaÑ, sÊlabyasanampi dukkhaÑ,
diÔÔhibyasanampi dukkhaÑ, rÈjabhayampi dukkhaÑ, corabhayampi
dikkhaÑ, veribhayampi dukkhaÑ, dubbhikkhabhayampi dukkhaÑ,
aggibhayampi dukkhaÑ, udakabhayampi dukkhaÑ, |mibhayampi dukkhaÑ,
ÈvaÔÔabhayampi dukkhaÑ, kumbhÊlabhayampi dukkhaÑ, susukÈbhayampi
dukkhaÑ, attÈnuvÈdabhayampi dukkhaÑ, parÈnuvÈdabhayampi dukkhaÑ,
daÓÉabhayampi dukkhaÑ, duggatibhayampi dukkhaÑ,
parisÈsÈrajjabhayampi dukkhaÑ, ÈjÊvakabhayampi dukkhaÑ,
maraÓabhayampi dikkhaÑ, vettehi tÈÄanampi dukkhaÑ, kasÈhi tÈÄanampi
dukkhaÑ, addhadaÓÉakehi tÈÄanampi dukkhaÑ, hatthacchedanampi
dukkhaÑ, pÈdacchedanampi dukkhaÑ, hatthapÈdacchedanampi dukkhaÑ,
kaÓÓacchedanampi dukkhaÑ, nÈsacchedanampi dukkhaÑ,
kaÓÓanÈsacchedanampi dukkhaÑ, bila~gathÈlikampi dukkhaÑ,
sa~khamuÓÉikampi dukkhaÑ, rÈhumukhampi dukkhaÑ, jotimÈlikampi
dukkhaÑ, hatthapajjotikampi dukkhaÑ, erakavattikampi dukkhaÑ,
cÊrakavÈsikampi dukkhaÑ, eÓeyyÈkampi
______________________________________________________________
* DÊ 2. 264 piÔÔhe. 1. IdaÑ vÈkyaÑ SÊ-I-potthakesu natthi.
dukkhaÑ, baÄisamaÑsikampi dukkhaÑ, kahÈpaÓikampi dukkhaÑ,

khÈrÈpatacchikampi dukkhaÑ, palighaparivattikampi dukkhaÑ,
palÈlapÊÔhakampi dukkhaÑ, tattena telena osiÒcanampi dukkhaÑ, sunakhehi
khÈdÈpanampi dukkhaÑ, jÊvas|lÈropanampi dukkhaÑ, asinÈ
sÊsacchedanampi dukkhaÑ, evar|pÈni mahÈrÈja bahuvidhÈni anekavidhÈni
dukkhÈni saÑsÈragato anubhavati.
YathÈ mahÈrÈja Himavantapabbate abhivuÔÔhaÑ udakaÑ Ga~gÈya
nadiyÈ pÈsÈÓa sakkhara khara marumba ÈvaÔÔa gaggalaka |mikava~ka
cadika ÈvaraÓanÊvaraÓam|lakasÈkhÈsu pariyottharati, evameva kho
mahÈrÈja evar|pÈni bahuvidhÈni anekavidhÈni dukkhÈni saÑsÈragato
anubhavati. PavattaÑ mahÈrÈja dukkhaÑ, appavattaÑ sukhaÑ. Appavattassa
guÓaÑ pavatte1 ca bhayaÑ dÊpayamÈno mahÈrÈja BhagavÈ appavattassa
sacchikiriyÈya jÈtijarÈbyÈdhimaraÓasamatikkamÈya samÈdapesi, idamettha
mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena BhagavÈ samÈdapesÊti. SÈdhu bhante
NÈgasena sunibbeÔhito paÒho, sukathitaÑ kÈraÓaÑ, evametaÑ tathÈ
sampaÔicchÈmÊti.
AttanipÈtanapaÒho paÒcamo.
_____
6. MettÈbhÈvanÈnisaÑsapaÒha
6. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ “mettÈya bhikkhave
cetovimuttiyÈ ÈsevitÈya bhÈvitÈya bahulÊkatÈya yÈnÊkatÈya vatthukatÈya
anuÔÔhitÈya paricitÈya susamÈraddhÈya ekÈdasÈnisaÑsÈ pÈÔika~khÈ. Katame
ekÈdasa, sukhaÑ supati, sukhaÑ paÔibujjhati, na pÈpakaÑ supinaÑ passati,
manussÈnaÑ piyo hoti, amanussÈnaÑ piyo hoti, devatÈ rakkhanti, nÈssa aggi
vÈ visaÑ vÈ satthaÑ vÈ kamati2, tuvaÔaÑ cittaÑ samÈdhiyati, mukhavaÓÓo
vippasÊdati, asamm|Äho kÈlaÑ karoti, uttariÑ appaÔivijjhanto
brahmalok|pago hotÊ”ti. Puna ca tumhe bhaÓatha * “SÈmo kumÈro
mettÈvihÈrÊ migasaÑghena parivuto pavane vicaranto pÊÄiyakkhena raÒÒÈ
viddho visapÊtena sallena tattheva mucchito patito”ti.
______________________________________________________________
1. Pavattassa (Ka)
2. SatthaÑ kamati (SyÈ) AÑ 3. 542; Vi 5. 249; Khu 9. 314 piÔÔhesu passitabbaÑ.
* Khu 6. 177 piÔÔhe.
Yadi bhante NÈgasena BhagavatÈ bhaÓitaÑ “mettÈya bhikkhave -pa-

brahmalok|pago hotÊ”ti, tena hi “SÈmo kumÈro mettÈvihÈrÊ migasaÑghena
parivuto pavane vicaranto PÊÄiyakkhena raÒÒÈ viddho visapÊtena sallena
tattheva mucchito patito”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi SÈmo kumÈro
mettÈvihÈrÊ migasaÑghena parivuto pavane vicaranto PÊÄiyakkhena raÒÒÈ
viddho visapÊtena sallena tattheva mucchito patito, tena hi “mettÈya
bhikkhave -pa- satthaÑ vÈ kamatÊ”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato
koÔiko paÒho sunipuÓo parisaÓho sukhumo gambhÊro, api sunipuÓÈnaÑ
manujÈnaÑ gatte sedaÑ moceyya, so tavÈnuppatto, vijaÔehi taÑ
mahÈjaÔÈjaÔitaÑ, anÈgatÈnaÑ JinaputtÈnaÑ cakkhuÑ dehi nibbÈhanÈyÈti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “mettÈya bhikkhave -pa- satthaÑ
vÈ kamatÊ”ti. SÈmo ca kumÈro mettÈvihÈrÊ migasaÑghena parivuto pavane
vicaranto PÊÄiyakkhena raÒÒÈ viddho visapÊtena sallena tattheva mucchito
patito, tattha pana mahÈrÈja kÈraÓaÑ atthi, katamaÑ tattha kÈraÓaÑ, nete
mahÈrÈja guÓÈ puggalassa, mettÈbhÈvanÈyete guÓÈ, SÈmo mahÈrÈja kumÈro
ghaÔaÑ ukkhipanto tasmiÑ khaÓe mettÈbhÈvanÈya * pamatto ahosi.
YasmiÑ mahÈrÈja khaÓe puggalo mettaÑ samÈpanno hoti, na tassa
puggalassa tasmiÑ khaÓe aggi vÈ visaÑ vÈ satthaÑ vÈ kamati, tassa ye keci
ahitakÈmÈ upagantvÈ taÑ na passanti, na tasmiÑ okÈsaÑ labhanti, nete
mahÈrÈja guÓÈ puggalassa, mettÈbhÈvanÈyete guÓÈ. Idha mahÈrÈja puriso
sa~gÈmas|ro abhejjakavacajÈlikaÑ sannayhitvÈ sa~gÈmaÑ otareyya, tassa
sarÈ khittÈ upagantvÈ patanti vikiranti, na tasmiÑ okÈsaÑ labhanti, neso
mahÈrÈja guÓo sa~gÈmas|rassa, abhejjakavacajÈlikÈyeso guÓo, yassa sarÈ
khittÈ upagantvÈ patanti vikiranti. Evameva kho mahÈrÈja nete guÓÈ
puggalassa mettÈbhÈvanÈyete guÓÈ.
ahitakÈmÈ upagantvÈ taÑ na passanti, tasmiÑ okÈsaÑ na labhanti.
______________________________________________________________
nete mahÈrÈja guÓÈ puggalassa, mettÈbhÈvanÈyete guÓÈ. Idha pana mahÈrÈja

puriso dibbaÑ antaradhÈnaÑ m|laÑ hatthe kareyya, yÈva taÑ m|laÑ tassa
hatthagataÑ hoti, tÈva na aÒÒo koci pakatimanusso taÑ purisaÑ passati,
neso mahÈrÈja guÓo purisassa, m|lasseso guÓo antaradhÈnassa, yaÑ so
pakatimanussÈnaÑ cakkhupathe na dissati. Evameva kho mahÈrÈja nete
guÓÈ puggalassa, mettÈbhÈvanÈyete guÓÈ.
ahitakÈmÈ upagantvÈ taÑ na passanti, na tasmiÑ okÈsaÑ labhanti, nete
mahÈrÈja guÓÈ puggalassa, mettÈbhÈvanÈyete guÓÈ. YathÈ vÈ pana mahÈrÈja
purisaÑ sukataÑ mahÈleÓamanuppaviÔÔhaÑ mahatimahÈmegho abhivassanto
na sakkoti temayituÑ, neso mahÈrÈja guÓo purisassa, mahÈleÓasseso guÓo,
yaÑ mahÈmegho abhivassamÈno na taÑ temeti. Evameva kho mahÈrÈja nete
guÓÈ puggalassa, mettÈbhÈvanÈyete guÓÈ.
ahitakÈmÈ upagantvÈ taÑ na passanti, na tassa sakko nti ahitaÑ kÈtuÑ, nete
mahÈrÈja guÓÈ puggalassa, mettÈbhÈvanÈyete guÓÈti. AcchariyaÑ bhante
NÈgasena, abbhutaÑ bhante NÈgasena, sabbapÈpanivÈraÓÈ mettÈbhÈvanÈti.
SabbakusalaguÓÈvahÈ mahÈrÈja mettÈbhÈvanÈ hitÈnampi ahitÈnampi, ye te
sattÈ viÒÒÈÓabaddhÈ, sabbesaÑ mahÈnisaÑsÈ mettÈbhÈvanÈ
saÑvibhajitabbÈti.
MettÈbhÈvanÈnisaÑsapaÒho chaÔÔho.
_____
7. KusalÈkusalasamavisamapaÒha
7. Bhante NÈgasena “kusalakÈrissapi akusalakÈrissapi vipÈko
samasamo, udÈhu koci viseso atthÊ”ti. Atthi mahÈrÈja
kusalassa ca akusalassa ca viseso, kusalaÑ mahÈrÈja sukhavipÈkaÑ

saggasaÑvattanikaÑ, akusalaÑ dukkhavipÈkaÑ nirayasaÑvattanikanti.
Bhante NÈgasena tumhe bhaÓatha “Devadatto ekantakaÓho,

ekantakaÓhehi dhammehi samannÈgato, bodhisatto ekantasukko,
ekantasukkehi dhammehi samannÈgato”ti. Puna ca Devadatto bhave bhave
yasena ca pakkhena ca bodhisattena samasamo hoti, kadÈci adhikataro vÈ.
YadÈ Devadatto nagare BÈrÈÓasiyaÑ Brahmadattassa raÒÒo purohitaputto
ahosi, tadÈ bodhisatto chavakacaÓÉÈlo ahosi vijjÈdharo, vijjaÑ parijappitvÈ
akÈle ambaphalÈni nibbattesi, ettha tÈva bodhisatto Devadattato jÈtiyÈ nihÊno
yasena ca nihÊno.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto rÈjÈ ahosi mahÈ mahÊpati

sabbakÈmasama~gÊ, tadÈ bodhisatto tass|pabhogo ahosi hatthinÈgo
sabbalakkhaÓasampanno, tassa cÈrugativilÈsaÑ asahamÈno rÈjÈ
vadhamicchanto hatthÈcariyaÑ evamavoca “asikkhito te Ècariya hatthinÈgo,
tassa ÈkÈsagamanaÑ nÈma kÈraÓaÑ karohÊ”ti, tatthapi tÈva bodhisatto
Devadattato jÈtiyÈ nihÊno lÈmako tiracchÈnagato.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto manusso ahosi pavane naÔÔhÈyiko, tadÈ

bodhisatto MahÈpathavÊ nÈma makkaÔo ahosi, etthapi tÈva dissati viseso
manussassa ca tiracchÈnagatassa ca, tatthapi tÈva bodhisatto Devadattato
jÈtiyÈ nihÊno.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto manusso ahosi SoÓuttaro nÈma nesÈdo

balavÈ balavataro nÈgabalo, tadÈ bodhisatto Chaddanto nÈma nÈgarÈjÈ ahosi,
tadÈ so luddako taÑ hatthinÈgaÑ ghÈtesi, tatthapi tÈva Devadattova
adhikataro.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto manusso ahosi vanacarako aniketavÈsÊ,

tadÈ bodhisatto sakuÓo ahosi tittiro mantajjhÈyÊ, tadÈpi so vanacarako taÑ
sakuÓaÑ ghÈtesi, tatthapi tÈva Devadattova jÈtiyÈ adhikataro.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto KalÈbu nÈma KÈsirÈjÈ1 ahosi, tadÈ

bodhisatto tÈpaso ahosi khantivÈdÊ, tadÈ so rÈjÈ tassa tÈpasassa kuddho
hatthapÈde vaÑsakaÄÊre viya chedÈpesi, tatthapi tÈva Devadatto yeva
adhikataro jÈtiyÈ ca yasena ca.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto manusso ahosi vanacaro, tadÈ bodhisatto
Nandiyo nÈma vÈnarindo ahosi, tadÈpi so vanacaro taÑ vÈnarindaÑ ghÈtesi
saddhiÑ mÈtarÈ kaniÔÔhabhÈtikena ca, tatthapi tÈva Devadatto yeva
adhikataro jÈtiyÈ.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto manusso ahosi acelako KÈrambhiyo
nÈma, tadÈ bodhisatto PaÓÉarako nÈma nÈgarÈjÈ ahosi, tatthapi tÈva
Devadatto yeva adhikataro jÈtiyÈ.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto manusso ahosi pavane jaÔilako, tadÈ
bodhisatto Tacchako nÈma mahÈs|karo ahosi, tatthapi tÈva Devadatto yeva
jÈtiyÈ adhikaro.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto CetÊsu S|raparicaro nÈma rÈjÈ ahosi
upari purisamatte gagane vehÈsa~gamo, tadÈ bodhisatto Kapilo nÈma
brÈhmaÓo ahosi, tatthapi tÈva Devadatto yeva adhikataro jÈtiyÈ ca yasena
ca.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto manusso ahosi SÈno nÈma, tadÈ
bodhisatto Ruru nÈma migarÈjÈ ahosi, tatthapi tÈva Devadatto yeva jÈtiyÈ
adhikataro.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto manusso ahosi luddako pavanacaro, tadÈ
bodhisatto hatthinÈgo ahosi, so luddako tassa hatthinÈgassa sattakkhattuÑ
dante chinditvÈ hari, tatthapi tÈva Devadatto yeva yoniyÈ adhikataro.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto si~gÈlo ahosi khattiyadhammo, so yÈvatÈ
JambudÊpe padesarÈjÈno te sabbe anuyutte akÈsi,
______________________________________________________________
1. KÈsikarÈjÈ (Ka)
tadÈ bodhisatto Vidhuro nÈma paÓÉito ahosi, tatthapi tÈva Devadatto yeva
yasena adhikataro.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto hatthinÈgo hutvÈ laÔukikÈya sakuÓikÈya

puttake ghÈtesi, tadÈ bodhisattopi hatthinÈgo ahosi y|thapati, tattha tÈva
ubhopi te samasamÈ ahesuÑ.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto yakkho ahosi Adhammo nÈma, tadÈ

bodhisattopi yakkho ahosi Dhammo nÈma, tatthapi tÈva ubhopi samasamÈ
ahesuÑ.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto nÈviko ahosi paÒcannaÑ kulasatÈnaÑ

issaro, tadÈ bodhisattopi nÈviko ahosi paÒcannaÑ kulasatÈnaÑ issaro,
tatthapi tÈva ubhopi samasamÈ ahesuÑ.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto satthavÈho ahosi paÒcannaÑ

sakaÔasatÈnaÑ issaro, tadÈ bodhisattopi satthavÈho ahosi paÒcannaÑ
sakaÔasatÈnaÑ issaro, tatthapi tÈva ubhopi samasamÈ ahesuÑ.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto SÈkho nÈma migarÈjÈ ahosi, tadÈ

bodhisattopi Nigrodho nÈma migarÈjÈ ahosi, tatthapi tÈva ubhopi samasamÈ
ahesuÑ.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto SÈkho nÈma senÈpati ahosi, tadÈ

bodhisattopi Nigrodho nÈma rÈjÈ ahosi, tatthapi tÈva ubhopi samasamÈ
ahesuÑ.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto KhaÓÉahÈlo nÈma brÈhmaÓo ahosi, tadÈ

bodhisatto Cando nÈma rÈjakumÈro ahosi, tadÈ so KhaÓÉahÈlo yeva
adhikataro.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto Brahmadatto nÈma rÈjÈ ahosi, tadÈ

bodhisatto tassa putto MahÈpadumo nÈma kumÈro ahosi, tadÈ so rÈjÈ
sakaputtaÑ corapapÈte khipÈpesi, yato kutoci pitÈva puttÈnaÑ adhikataro
hoti visiÔÔhoti, tatthapi tÈva Devadatto yeva adhikataro.
Puna caparaÑ yadÈ Devadatto MahÈpÈtÈpo nÈma rÈja ahosi, tadÈ

bodhisatto tassa putto DhammapÈlo nÈma kumÈro ahosi, tadÈ so rÈjÈ
sakaputtassa hatthapÈde sÊsaÒca chedÈpesi, tatthapi tÈva Devadatto yeva
uttaro adhikataro.
Ajjetarahi ubhopi Sakyakule jÈyiÑsu, bodhisatto Buddho ahosi
sabbaÒÒ| LokanÈyako, Devadatto tassa devÈtidevassa sÈsane pabbajitvÈ
iddhaÑ nibbattetvÈ BuddhÈlayaÑ akÈsi. Kinnu kho bhante NÈgasena yaÑ
mayÈ bhaÓitaÑ, taÑ sabbaÑ tatthaÑ udÈhu vitathanti.
YaÑ tvaÑ mahÈrÈja bahuvidhaÑ kÈraÓaÑ osÈresi, sabbaÑ taÑ tatheva
no aÒÒathÈti. Yadi bhante NÈgasena kaÓhopi sukkopi samasamagatikÈ honti,
tena hi kusalampi akusalampi samasamavipÈkaÑ hotÊti. Na hi mahÈrÈja
kusalampi akusalampi samasamavipÈkaÑ hoti, na hi mahÈrÈja Devadatto
sabbajanehi paÔiviruddho, bodhisatteneva paÔiviruddho. Yo tassa
bodhisattena paÔiviruddho, so tasmiÑ tasmiÑ yeva bhave paccati phalaÑ
deti. Devadattopi mahÈrÈja issariye Ôhito janapadesu ÈrakkhaÑ deti, setuÑ
sabhaÑ puÒÒasÈlaÑ kÈreti, samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ
kapaÓaddhikavaÓibbakÈnaÑ nÈthÈnÈthÈnaÑ yathÈpaÓihitaÑ dÈnaÑ deti.
Tassa so vipÈkena bhave bhave sampattiyo paÔilabhati. KassetaÑ mahÈrÈja
sakkÈ vattuÑ vinÈ dÈnena damena saÑyamena uposathakammena sampattiÑ
anubhavissatÊti.
YaÑ pana tvaÑ mahÈrÈja evaÑ vadesi “Devadatto ca bodhisatto ca
ekato anuparivattantÊ”ti, so na jÈtisatassa accayena samÈgamo ahosi, na
jÈtisahassassa accayena, na jÈtisatasahassassa accayena, kadÈci karahaci
bah|naÑ ahorattÈnaÑ accayena samÈgamo ahosi. YaÑ panetaÑ mahÈrÈja
BhagavatÈ * KÈÓakacchapopamaÑ upadassitaÑ manussattappaÔilÈbhÈya,
tath|pamaÑ mahÈrÈja imesaÑ samÈgamaÑ dhÈrehi.
Na mahÈrÈja bodhisattassa Devadatteneva saddhiÑ samÈgamo ahosi,
theropi mahÈrÈja SÈriputto anekesu jÈtisatasahassesu bodhisattassa pitÈ
ahosi, mahÈpitÈ ahosi, c|ÄapitÈ
______________________________________________________________
ahosi, bhÈtÈ ahosi, putto ahosi, bhÈgineyyo ahosi, mitto ahosi.

Bodhisattopi mahÈrÈja anekesu jÈtisatasahassesu therassa SÈriputtassa
pitÈ ahosi, mahÈpitÈ ahosi, c|ÄapitÈ ahosi, bhÈtÈ ahosi, putto ahosi,
bhÈgineyyo ahosi, mitto ahosi, sabbepi mahÈrÈja sattanikÈyapariyÈpannÈ
saÑsÈrasotamanugatÈ saÑsÈrasotena vuyhantÈ appiyehipi piyehipi
samÈgacchanti. YathÈ mahÈrÈja udakaÑ sotena vuyhamÈnaÑ suci-
asucikalyÈÓapÈpakena samÈgacchati, evameva kho mahÈrÈja sabbepi
sattanikÈyapariyÈpannÈ saÑsÈrasotamanugatÈ saÑsÈrasotena vuyhantÈ
appiyehipi piyehipi samÈgacchanti. + Devadatto mahÈrÈja yakkho samÈno
attanÈ adhammo pare adhamme niyojetvÈ sattapaÒÒÈsavassakoÔiyo saÔÔhi ca
vassasatasahassÈni mahÈniraye pacci, bodhisattopi mahÈrÈja yakkho samÈno
attanÈ dhammo pare dhamme niyojetvÈ sattapaÒÒÈsavassakoÔiyo saÔÔhi ca
vassasatasahassÈni sagge modi sabbakÈmasama~gÊ, api ca mahÈrÈja
Devadatto imasmiÑ bhave BuddhaÑ anÈsÈdanÊyamÈsÈdayitvÈ samaggaÒca
saÑghaÑ bhinditvÈ pathaviÑ pÈvisi, TathÈgato bujjhitvÈ sabbadhamme
parinibbuto upadhisa~khayeti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ
sampaÔicchÈmÊti.
KusalÈkusalasamavisamapaÒho sattamo.
_____
8. AmarÈdevÊpaÒha
“Sace labhetha khaÓaÑ vÈ raho vÈ,
NimantakaÑ1 vÈpi labhetha tÈdisaÑ.
SabbÈva2 itthÊ kayiruÑ3 nu pÈpaÑ,
AÒÒaÑ aladdhÈ pÊÔhasappinÈ saddhin”ti.
Puna ca kathÊyati * “Mahosadhassa bhariyÈ AmarÈ nÈma itthÊ gÈmake
ÔhapitÈ pavutthapatikÈ raho nisinnÈ vivittÈ rÈjappaÔisamaÑ sÈmikaÑ karitvÈ
______________________________________________________________
+ Khu 5. 229 piÔÔhe. 1. NivÈtakaÑ (Khu 6. 123 piÔÔhe KuÓÈlajÈtake)
2. SabbÈpi (SÊ, I) 3. KareyyuÑ (SÊ, I, Ka)
* JÈtakaÔÔha 6. 210 piÔÔhe.
sahassena nimantÊyamÈnÈ pÈpaÑ nÈkÈsÊ”ti. Yadi bhante NÈgasena

BhagavatÈ bhaÓitaÑ “sace -pa- saddhin”ti. Tena hi “Mahosadhassa bhariyÈ
-pa- nÈkÈsÊ”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi Mahosadhassa bhariyÈ -pa-
nÈkÈsi, tena hi “sace -pa- saddhin”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “sace -pa- saddhin”ti. KathÊyati ca
“Mahosadhassa bhariyÈ -pa- nÈkÈsÊ”ti. Kareyya sÈ mahÈrÈja itthÊ sahassaÑ
labhamÈnÈ tÈdisena purisena saddhiÑ pÈpakammaÑ, na sÈ kareyya sace
khaÓaÑ vÈ raho vÈ nimantakaÑ vÈpi tÈdisaÑ labheyya, vicinantÊ sÈ
mahÈrÈja AmarÈ itthÊ na addasa khaÓaÑ vÈ raho vÈ nimantakaÑ vÈpi
tÈdisaÑ.
Idha loke garahabhayÈ khaÓaÑ na passi, paraloke nirayabhayÈ khaÓaÑ
na passi, kaÔukavipÈkaÑ pÈpanti khaÓaÑ na passi, piyaÑ amuÒcitukÈmÈ
khaÓaÑ na passi, sÈmikassa garukatÈya khaÓaÑ na passi, dhammaÑ
apacÈyantÊ khaÓaÑ na passi, anariyaÑ garahantÊ khaÓaÑ na passi, kiriyaÑ
abhinditukÈmÈ khaÓaÑ na passi. Evar|pehi bah|hi kÈraÓehi khaÓaÑ na
passi.
Rahopi sÈ loke vicinitvÈ apassantÊ pÈpaÑ nÈkÈsi. Sace sÈ manussehi
raho labheyya, atha amanussehi raho na labheyya. Sace amanussehi raho
labheyya, atha paracittavid|hi pabbajitehi raho na labheyya. Sace
paracittavid|hi pabbajitehi raho labheyya, atha paracittavid|nÊhi devatÈhi
raho na labheyya. Sace paracittavid|nÊhi devatÈhi raho labheyya, attanÈva
pÈpehi raho na labheyya. Sace attanÈva pÈpehi raho labheyya, atha
adhammena raho na labheyya. Evar|pehi bahuvidhehi kÈraÓehi raho
alabhitvÈ pÈpaÑ nÈkÈsi.
Nimantakampi sÈ loke vicinitvÈ tÈdisaÑ alabhantÊ pÈpaÑ nÈkÈsi.
Mahosadho mahÈrÈja paÓÉito aÔÔhavÊsatiyÈ a~gehi samannÈgato. Katamehi
aÔÔhavÊsatiyÈ a~gehi samannÈgato, Mahosadho mahÈrÈja s|ro hirimÈ ottappÊ
sapakkho mittasampanno khamo sÊlavÈ saccavÈdÊ soceyyasampanno
akkodhano anatimÈnÊ anus|yako vÊriyavÈ Èy|hako sa~gÈhako saÑvibhÈgÊ
sakhilo nivÈtavutti saÓho asaÔho amÈyÈvÊ atibuddhisampanno kittimÈ
vijjÈsampanno hitesÊ
upanissitÈnaÑ patthito sabbajanassa dhanavÈ yasavÈ. Mahosadho mahÈrÈja

paÓÉito imehi aÔÔhavÊsatiyÈ a~gehi samannÈgato, sÈ aÒÒaÑ tÈdisaÑ
nimantakaÑ alabhitvÈ pÈpaÑ nÈkÈsÊti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ
AmarÈdevÊpaÒho aÔÔhamo.
_____
9. Arahanta-abhÈyanapaÒha
9. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ “vigatabhayasantÈsÈ
arahanto”ti. * Puna ca nÈgare RÈjagahe DhanapÈlakaÑ hatthiÑ Bhagavati
opatantaÑ disvÈ paÒca khÊÓÈsavasatÈni pariccajitvÈ jinavaraÑ pakkantÈni
disÈvidisaÑ ekaÑ ÔhapetvÈ theraÑ ŒnandaÑ. Kinnu kho bhante NÈgasena
te arahanto bhayÈ pakkantÈ, paÒÒÈyissati sakena kammenÈti DasabalaÑ
pÈtetukÈmÈ pakkantÈ, udÈhu TathÈgatassa atulaÑ vipulamasamaÑ
pÈÔihÈriyaÑ daÔÔhukÈmÈ pakkantÈ. Yadi bhante NÈgasena BhagavatÈ
bhaÓitaÑ “vigatabhayasantÈsÈ arahanto”ti, tena hi “nagare -pa- Œnandan”ti
yaÑ vacanaÑ taÑ micchÈ. Yadi nÈgare RÈjagahe DhanapÈlakaÑ hatthaÑ
Bhagavati opatantaÑ disvÈ paÒca khÊÓÈsavasatÈni pariccajitvÈ jinavaraÑ
pakkantÈni disÈvidisaÑ ekaÑ ÔhapetvÈ theraÑ ŒnandaÑ, tena hi
“vigatabhayasantÈsÈ arahanto”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “vigatabhayasantÈsÈ arahanto”ti,
nagare RÈjagahe DhanapÈlakaÑ hatthiÑ Bhagavati opatantaÑ disvÈ paÒca
khÊÓÈsavasatÈni pariccajitvÈ jinavaraÑ pakkantÈni disÈvidisaÑ ekaÑ
ÔhapetvÈ theraÑ ŒnandaÑ, taÒca pana na bhayÈ, nÈpi BhagavantaÑ
pÈtetukÈmatÈya.
Yena pana mahÈrÈja hetunÈ arahanto bhÈyeyyuÑ vÈ tÈseyyuÑ vÈ, so
hetu arahantÈnaÑ samucchinno, tasmÈ vigatabhayasantÈsÈ arahanto, bhÈyati
nu mahÈrÈja mahÈpathavÊ khaÓantepi bhindantepi dhÈrentepi
samuddapabbatagirisikhareti. Na hi bhanteti. Kena kÈraÓena mahÈrÈjÈti.
Natthi bhante mahÈpathaviyÈ so hetu, yena hetunÈ
______________________________________________________________
mahÈpathavÊ bhÈyeyya vÈ tÈseyya vÈti, evameva kho mahÈrÈja natthi araha-

intÈnaÑ so hetu, yena hetunÈ arahanto bhÈyeyyuÑ vÈ tÈseyyuÑ vÈ.
BhÈyati nu mahÈrÈja girisikharaÑ chindante vÈ bhindante vÈ patante vÈ
agginÈ dahante vÈti. Na hi bhanteti. Kena kÈraÓena mahÈrÈjÈti. Natti bhante
girisikharassa so hetu, yena hetunÈ girisikharaÑ bhÈyeyya vÈ tÈseyya vÈti,
evameva kho mahÈrÈja natthi arahantÈnaÑ so hetu, yena hetunÈ arahanto
bhÈyeyyuÑ vÈ tÈseyyuÑ vÈ.
Yadipi mahÈrÈja lokadhÈtusatasahassesu ye keci sattanikÈyapariyÈpannÈ
sabbepi te sattihatthÈ ekaÑ arahantaÑ upadhÈvitvÈ tÈseyyuÑ, na bhaveyya
arahato cittassa kiÒci aÒÒathattaÑ, kiÑ kÈraÓaÑ, aÔÔhÈnamanavakÈsatÈya.
Api ca mahÈrÈja tesaÑ khÊÓÈsavÈnaÑ evaÑ cetoparivitakko ahosi “ajja
naravarapavare jinavaravasabhe nagaravaramanuppaviÔÔhe vÊthiyÈ
DhanapÈlako hatthÊ Èpatissati, asaÑsayamatidevadevaÑ upaÔÔhÈko na
pariccajissati, yadi mayaÑ sabbepi BhagavantaÑ na pariccajissÈma,
Œnandassa guÓo pÈkaÔo na bhavissati, na heva ca TathÈgataÑ
samupagamissati hatthinÈgo, handa mayaÑ ÈpagacchÈma, evamidaÑ mahato
janakÈyassa kilesabandhanamokkho bhavissati, Œnandassa ca guÓo pÈkaÔo
bhavissatÊ”ti. EvaÑ te arahanto ÈnisaÑsaÑ disvÈ disÈvidisaÑ pakkantÈti.
Suvibhatto bhante NÈgasena paÒho, evametaÑ natthi arahantÈnaÑ bhayaÑ
vÈ santÈso vÈ, ÈnisaÑsaÑ disvÈ arahanto pakkantÈ disÈvidisanti.
Arahanta-abhÈyanapaÒho navamo.
_____
10. BuddhasabbaÒÒubhÈvapaÒha
10. Bhante NÈgasena tumhe bhaÓatha * “TathÈgato sabbaÒÒ|”ti. Puna
ca bhaÓatha + “TathÈgatena SÈriputtamoggallÈnappamukhe bhikkhusaÑghe
______________________________________________________________
* Khu 7. 139; Khu 8. 176; Khu 9. 376 piÔÔhesu. + Ma 2. 120 piÔÔhÈdÊsu.
paÓÈmite CÈtumeyyakÈ ca SakyÈ brahmÈ ca Sahampati bÊj|pamaÒca

vacchataruÓ|pamaÒca upadassetvÈ BhagavantaÑ pasÈdesuÑ khamÈpesuÑ
nijjhattaÑ akaÑs|”ti. Kinnu kho bhante NÈgasena aÒÒÈtÈ tÈ upamÈ
TathÈgatassa, yÈhi TathÈgato upamÈhi orato khamito upasanto nijjhattaÑ
gato. Yadi bhante NÈgasena TathÈgatassa tÈ upamÈ aÒÒÈtÈ, tena hi Buddho
asabbaÒÒ|, yadi ÒÈtÈ, tena hi okassa pasayha vÊmaÑsÈpekkho paÓÈmesi,
tena hi tassa akÈruÒÒatÈ sambhavati. Ayampi ubhato koÔiko paÒho
SabbaÒÒu mahÈrÈja TathÈgato, tÈhi ca upamÈhi BhagavÈ pasanno orato

khamito upasanto nijjhattaÑ gato, dhammassÈmÊ mahÈrÈja TathÈgato,
TathÈgatappavediteheva te opammehi TathÈgataÑ ÈrÈdhesuÑ tosesuÑ
pasÈdesuÑ, tesaÒca TathÈgato pasanno “sÈdh|”ti abbhÈnumodi.
YathÈ mahÈrÈja itthÊ sÈmikassa santakeneva dhanena sÈmikaÑ ÈrÈdheti

toseti pasÈdeti, taÒca sÈmiko “sÈdh|”ti abbhÈnumodati, evameva kho
mahÈrÈja CÈtumeyyakÈ ca SakyÈ brahmÈ ca Sahampati
TathÈgatappavediteheva opammehi TathÈgataÑ ÈrÈdhesuÑ tosesuÑ
pasÈdesuÑ, tesaÒca TathÈgato pasanno “sÈdh|”ti abbhÈnumodi.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja kappako raÒÒo santakeneva suvaÓÓaphaÓakena

raÒÒo uttama~gaÑ pasÈdhayamÈno rÈjÈnaÑ ÈrÈdheti toseti pasÈdeti, tassa ca
rÈjÈ pasanno “sÈdh|”ti abbhÈnumodati, yathicchitamanuppadeti, evameva
kho mahÈrÈja CÈtumeyyakÈ ca SakyÈ brahmÈ ca Sahampati
pasÈdesuÑ, tesaÒca TathÈgato pasanno “sÈdhu”ti abbhÈnumodi.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja saddhivihÈriko upajjhÈyÈbhataÑ piÓÉapÈtaÑ

gahetvÈ upajjhÈyassa upanÈmento upajjhÈyaÑ ÈrÈdheti toseti pasÈdeti, taÒca
upajjhÈyo pasanno “sÈdh|”ti abbhÈnumodati,
evameva kho mahÈrÈja CÈtumeyyakÈ ca SakyÈ brahmÈ ca Sahampati

pasÈdesuÑ, tesaÒca TathÈgato pasanno “sÈdh|”ti abbhÈnumoditvÈ
sabbadukkhaparimuttiyÈ dhammaÑ desesÊti. SÈdhu bhante NÈgasena,
BuddhasabbaÒÒubhÈvapaÒho dasamo.
SabbaÒÒutaÒÈÓavaggo catuttho.

5. Santhavavagga
1. SanthavapaÒha
1. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhÈgavatÈ–
* “Santhavato bhayaÑ jÈtaÑ, niketÈ jÈyate rajo.
AniketamasanthavaÑ, etaÑ ve Munidassanan”ti.
Puna ca BhagavatÈ bhaÓitaÑ + “vihÈre kÈraye ramme, vÈsayettha

bahussute”ti. Yadi bhante NÈgasena TathÈgatena bhaÓitaÑ “santhavato
bhayaÑ jÈtaÑ, niketÈ jÈyate rajo. AniketamasanthavaÑ, etaÑ ve
Munidassanan”ti. Tena hi “vihÈre kÈraye ramme, vÈsayettha bahussute”ti
yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi TathÈgatena bhaÓitaÑ “vihÈre kÈraye
ramme, vÈsayettha bahussute”ti, tena hi “santhavato bhayaÑ jÈtaÑ, niketÈ
jÈyate rajo. AniketamasanthavaÑ, etaÑ ve Munidassanan”ti tampi vacanaÑ
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “santhavato bhayaÑ jÈtaÑ, niketÈ
jÈyate rajo. AniketamasanthavaÑ, etaÑ ve Munidassanan”ti, bhaÓitaÒca
“vihÈre kÈraye ramme, vÈsayettha bahussute”ti. YaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ
bhaÓitaÑ “santhavato bhayaÑ jÈtaÑ, niketÈ jÈyate rajo.
AniketamasanthavaÑ, etaÑ ve Munidassanan”ti, taÑ sabhÈvavacanaÑ
asesavacanaÑ nissesavacanaÑ nippariyÈyavacanaÑ samaÓÈnucchavaÑ
samaÓasÈruppaÑ samaÓappatir|paÑ samaÓÈrahaÑ samaÓagocaraÑ
samaÓappaÔipadÈ samaÓappaÔipatti. YathÈ mahÈrÈja ÈraÒÒako migo araÒÒe
pavane caramÈno niralayo aniketo yathicchakaÑ sayati, evameva kho
mahÈraja bhikkhunÈ “santhavato bhayaÑ jÈtaÑ, niketÈ jÈyate rajo.
AniketamasanthavaÑ, etaÑ ve Munidassanan”ti cintetabbaÑ.
YaÑ pana mahÈrÈja BhagavatÈ bhaÓitaÑ “vihÈre kÈraye ramme,
vÈsayettha bahussute”ti, taÑ dve atthavase sampassÈmÈnena BhagavatÈ
bhaÓitaÑ. Katame dve, vihÈradÈnaÑ nÈma sabbabuddhehi vaÓÓitaÑ
anumataÑ
______________________________________________________________
* Khu 1. 309 piÔÔhe SuttanipÈte. + Vi 4. 314 piÔÔhe.
thomitaÑ pasatthaÑ, taÑ te vihÈradÈnaÑ datvÈ jÈtijarÈmaraÓÈ

parimuccissantÊti. AyaÑ tÈva paÔhamo ÈnisaÑso vihÈradÈne.
Puna caparaÑ vihare vijjamÈne bhikkhuniyo byattasa~ketÈ bhavissanti,
sulabhaÑ dassanaÑ dassanakÈmÈnaÑ, anikete duddassanÈ bhavissantÊti.
AyaÑ dutiyo ÈnisaÑso vihÈradÈne. Ime dve atthavase sampassamÈnena
BhagavatÈ bhaÓitaÑ “vihÈre kÈraye ramme, vÈsayettha bahussute”ti, na
tattha Buddhaputtena Èlayo karaÓÊyo niketeti. SÈdhu bhante NÈgasena,
SanthavapaÒho paÔhamo.
_____
2. UdarasaÑyatapaÒha
* “UttiÔÔhe nappamajjeyya, udare saÑyato siyÈ”ti.
Puna ca BhagavatÈ bhaÓitaÑ + “ahaÑ kho panudÈyi appekadÈ iminÈ

pattena samatittikampi bhuÒjÈmi, bhiyyopi bhuÒjÈmÊ”ti. Yadi bhante
NÈgasena BhagavatÈ bhaÓitaÑ “uttiÔÔhe nappamajjeyya, udare saÑyato
siyÈ”ti, tena hi “ahaÑ kho panudÈyi appekadÈ iminÈ pattena samatitthikampi
bhuÒjÈmi, bhiyyopi bhuÒjÈmÊ”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi
TathÈgatena bhiÓitaÑ “ahaÑ kho panudÈyi appekadÈ iminÈ pattena
samatitthikampi bhuÒjÈmÊ”ti, tena hi “uttiÔÔhe nappamajjeyya, udare saÑyato
siyÈ”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato koÔiko paÒho tavÈnuppatto,
so tayÈ nibbÈhitabboti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “uttiÔÔhe nappamajjeyya, udare
saÑyato siyÈ”ti, bhaÓitaÒca “ahaÑ kho panudÈyi appekadÈ iminÈ pattena
samatittikampi bhuÒjÈmi, bhiyyopi bhuÒjÈmÊ”ti. YaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ
bhaÓitaÑ “uttiÔÔhe nappamajjeyya, udare saÑyato siyÈ”ti, taÑ
sabhÈvavacanaÑ asesavacanaÑ nissesavacanaÑ nippariyÈyavacanaÑ
bh|tavacanaÑ tacchavacanaÑ yÈthÈvavacanaÑ aviparÊtavacanaÑ
isivacanaÑ MunivacanaÑ BhagavantÈvacanaÑ
______________________________________________________________
* Khu 1. 38 piÔÔhe Dhammapade. + Ma 2. 199 piÔÔhe.
arahantavacanaÑ PaccekabuddhavacanaÑ JinavacanaÑ sabbaÒÒuvacanaÑ

TathÈgatassa Arahato SammÈsambuddhassa vacanaÑ.
Udare asaÑyato mahÈrÈja pÈÓampi hanati, adinnampi Èdiyati,
paradÈrampi gacchati, musÈpi bhaÓati, majjampi pivati, mÈtarampi jÊvitÈ
voropeti, pitarampi jÊvitÈ voropeti, arahantampi jÊvitÈ voropeti, saÑghampi
bhindati, duÔÔhena cittena TathÈgatassa lohitampi uppÈdeti. Nanu mahÈrÈja
Devadatto udare asaÑyato saÑghaÑ bhinditvÈ kappaÔÔhiyaÑ kammaÑ
Èy|hi1. Evar|pÈni mahÈrÈja aÒÒÈnipi bahuvidhÈni kÈraÓÈni disvÈ BhagavatÈ
bhaÓitaÑ “uttiÔÔhe nappamajjeyya, udare saÑyato siyÈ”ti.
Udare saÑyato mahÈrÈja catusaccÈbhisamayaÑ abhisameti, cattÈri
sÈmaÒÒaphalÈni sacchikaroti, cat|su paÔisambhidÈsu aÔÔhasu samÈpattÊsu
chasu abhiÒÒÈsu vasÊbhÈvaÑ pÈpuÓÈti, kevalaÒca samaÓadhammaÑ p|reti.
Nanu mahÈrÈja sukapotako udare saÑyato hutvÈ yÈva TÈvatiÑsabhavanaÑ
kampetvÈ SakkaÑ DevÈnamindaÑ upaÔÔhÈnamupanesi, evar|pÈni mahÈrÈja
aÒÒÈnipi bahuvidhÈni kÈraÓÈni disvÈ BhagavatÈ bhaÓitaÑ “uttiÔÔhe
nappamajjeyya, udare saÑyato siyÈ”ti.
YaÑ pana mahÈrÈja BhagavatÈ bhaÓitaÑ “ahaÑ kho panudÈyi appekadÈ
iminÈ pattena samatittikampi bhuÒjÈmi, bhiyyopi bhuÒjÈmÊ”ti, taÑ
katakiccena niÔÔhitakiriyena siddhatthena vusitavosÈnena nirÈvaraÓena
sabbaÒÒunÈ sayambhunÈ TathÈgatena attÈnaÑ upÈdÈya bhaÓitaÑ.
YathÈ mahÈrÈja vantassa virittassa anuvÈsitassa Èturassa sappÈyakiriyÈ
icchitabbÈ hoti, evameva kho mahÈrÈja sakilesassa adiÔÔhasaccassa udare
saÑyamo karaÓÊyo hoti. YathÈ mahÈrÈja maÓiratanassa sappabhÈsassa
jÈtimantassa abhijÈtiparisuddhassa majjananighaÑsanaparisodhanena
karaÓÊyaÑ na hoti, evameva kho mahÈrÈja TathÈgatassa Buddhavisaye
pÈramiÑ gatassa kiriyÈkaraÓesu ÈvaraÓaÑ na hotÊti. SÈdhu bhante
UdarasaÑyatapaÒho dutiyo.
______________________________________________________________
1. Œy|hati (Ka)
3. Buddha-appÈbÈdhapaÒha
3. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ + “ahamasmi bhikkhave

brÈhmaÓo yÈcayogo sadÈ payatapÈÓi antimadehadharo anuttaro bhisakko
sallakatto”ti. Puna ca bhaÓitaÑ BhagavatÈ * “etadaggaÑ bhikkhave mama
sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ appÈbÈdhÈnaÑ yadidaÑ BÈkulo”ti. Bhagavato ca
sarÊre bahukkhattuÑ ÈbÈdho uppanno dissati. Yadi bhante NÈgasena
TathÈgato anuttaro, tena hi “etadaggaÑ -pa- BÈkulo”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ
micchÈ. Yadi thero BÈkulo appÈbÈdhÈnaÑ aggo, tena hi “ahamasmi -pa-
Sallakatto”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato koÔiko paÒho
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “ahamasmi -pa- sallakatto”ti,
bhaÓitaÒca “etadaggaÑ -pa- BÈkulo”ti, taÒca pana bÈhirÈnaÑ ÈgamÈnaÑ
adhigamÈnaÑ pariyattÊnaÑ attani vijjamÈnataÑ sandhÈya bhÈsitaÑ.
Santi kho pana mahÈrÈja Bhagavato sÈvakÈ ÔhÈnaca~kamikÈ, te ÔhÈnena
ca~kamena divÈrattiÑ vÊtinÈmenti, BhagavÈ pana mahÈrÈja ÔhÈnena
ca~kamena nisajjÈya sayanena divÈrattiÑ vÊtinÈmeti, ye te mahÈrÈja bhikkh|
ÔhÈnaca~kamikÈ, te tena a~gena atirekÈ.
Santi kho pana mahÈrÈja Bhagavato sÈvakÈ ekÈsanikÈ, te jÊvitahetupi
dutiyaÑ bhojanaÑ na bhuÒjanti, BhagavÈ pana mahÈrÈja dutiyampi yÈva
tatiyampi bhojanaÑ bhuÒjati, ye te mahÈrÈja bhikkh| ekÈsanikÈ, te tena
a~gena atirekÈ, anekavidhÈni mahÈrÈja tÈni kÈraÓÈni tesaÑ tesaÑ taÑ taÑ
sandhÈya bhaÓitÈni. BhagavÈ pana mahÈrÈja anuttaro sÊlena samÈdhinÈ
paÒÒÈya vimuttiyÈ vimuttiÒÈÓadassanena dasahi ca balehi cat|hi vesÈrajjehi
aÔÔhÈrasahi Buddhadhammehi chahi asÈdhÈraÓehi ÒÈÓehi, kevale ca
Buddhavisaye taÑ sandhÈya bhaÓitaÑ “ahamasmi -pa- sallakatto”ti.
Idha mahÈrÈja manussesu eko jÈtimÈ hoti, eko dhanavÈ, eko vijavÈ, eko
sippavÈ, eko s|ro, eko vicakkhaÓo, sabbepete abhibhaviya rÈjÈ yeva tesaÑ
uttamo hoti, evameva kho mahÈrÈja BhagavÈ sabbasattÈnaÑ aggo jeÔÔho
seÔÔho.
______________________________________________________________
+ Khu 1. 264 piÔÔhe Itivuttake. * AÑ 1. 25 piÔÔhe.
YaÑ pana ÈyasmÈ BÈkulo appÈbÈdho ahosi, taÑ abhinÊhÈravasena, so

hi mahÈrÈja Anomadassissa1 Bhagavato udaravÈtÈbÈdhe uppanne Vipassissa
ca Bhagavato aÔÔhasaÔÔhiyÈ ca bhikkhusatasahassÈnaÑ tiÓapupphakaroge
uppanne sayaÑ tÈpaso samÈno nÈnÈbhesajjehi taÑ byÈdhiÑ apanetvÈ
appÈbÈdhataÑ patto, bhaÓito ca “etadaggaÑ -pa- BÈkulo”ti.
Bhagavato mahÈrÈja byÈdhimhi uppajjantepi anuppajjantepi dhuta~gaÑ
Èdiyantepi anÈdiyantepi natthi BhagavatÈ sadiso koci satto. BhÈsitampetaÑ
mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena * SaÑyuttanikÈyavaralaÒchake–
“YÈvatÈ bhikkhave sattÈ apadÈ vÈ dvipadÈ vÈ catuppadÈ vÈ
bahuppadÈ vÈ r|pino vÈ ar|pino vÈ saÒÒino vÈ asaÒÒino vÈ
nevasaÒÒÊnÈsaÒÒino vÈ, TathÈgato tesaÑ aggamakkhÈyati ArahaÑ
SammÈsambuddho”ti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ
sampaÔicchÈmÊti.
Buddha-appÈbÈdhapaÒho tatiyo.
_____
4. MagguppÈdanapaÒha
4. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ + “TathÈgato bhikkhave
ArahaÑ SammÈsambuddho anuppannassa maggassa uppÈdetÈ”ti. Puna ca
bhaÓitaÑ ++ “addasaÑ khvÈhaÑ bhikkhave purÈÓaÑ maggaÑ purÈÓaÑ
aÒjasaÑ pubbakehi SammÈsambuddhehi anuyÈtan”ti. Yadi bhante NÈgasena
TathÈgato anuppannassa maggassa uppÈdetÈ, tena hi “addasaÑ khvÈhaÑ
bhikkhave purÈÓaÑ maggaÑ purÈÓaÑ aÒjasaÑ pubbakehi
SammÈsambuddhehi anuyÈtan”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi
TathÈgatena bhaÓitaÑ “addasaÑ khvÈhaÑ bhikkhave purÈÓaÑ maggaÑ
purÈÓaÑ aÒjasaÑ pubbakehi SammÈsambuddhehi anuyÈtan”ti, tena hi
“TathÈgato bhikkhave ArahaÑ SammÈsambuddho anuppannassa maggassa
uppÈdetÈ”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato koÔiko paÒho
______________________________________________________________
1. Khu 3. 385 piÔÔhe ApadÈne.
* SaÑ 3. 38; AÑ 1. 343; AÑ 2. 29; AÑ 3. 273; Khu 1. 255 piÔÔhesupi.
+ Ma 3. 59; SaÑ 2. 54; Khu 7. 138; Khu 8. 175; Khu 9. 375 piÔÔhesu.
++ SaÑ 1. 329 piÔÔhe.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “TathÈgato bhikkhave ArahaÑ

SammÈsambuddho anuppannassa maggassa uppÈdetÈ”ti. BhaÓitaÒca
“addasaÑ khvÈhaÑ bhikkhave purÈÓaÑ maggaÑ purÈÓaÑ aÒjasaÑ
pubbakehi SammÈsambuddhehi anuyÈtan”ti, taÑ dvayampi
sabhÈvavacanameva, pubbakÈnaÑ mahÈrÈja TathÈgatÈnaÑ antaradhÈnena
asati anusÈsake maggo antaradhÈyi, taÑ1 TathÈgato maggaÑ luggaÑ
paluggaÑ g|ÄhaÑ pihitaÑ paÔicchannaÑ asaÒcaraÓaÑ paÒÒÈcakkhunÈ
sampassamÈno2 addasa pubbakehi SammÈsambuddhehi anuyÈtaÑ,
taÑkÈraÓÈ Èha “addasaÑ khvÈhaÑ bhikkhave purÈÓaÑ maggaÑ purÈÓaÑ
aÒjasaÑ pubbakehi SammÈsambuddhehi anuyÈtan”ti.
PubbakÈnaÑ mahÈrÈja TathÈgatÈnaÑ antaradhÈnena asati anusÈsake
luggaÑ paluggaÑ g|ÄhaÑ pihitaÑ paÔicchannaÑ asaÒcaraÓaÑ maggaÑ yaÑ
dÈni TathÈgato saÒcaraÓaÑ akÈsi, taÑkÈraÓÈ Èha “TathÈgato bhikkhave
ArahaÑ SammÈsambuddho anuppannassa maggassa uppÈdetÈ”ti.
Idha mahÈrÈja raÒÒo cakkavattissa antaradhÈnena maÓiratanaÑ
girisikhantare nilÊyati, aparassa cakkavattissa sammÈpaÔipattiyÈ upagacchati,
api nu kho taÑ mahÈraja maÓiratanaÑ tassa pakatanti. Na hi bhante,
pÈkatikaÑ yeva taÑ maÓiratanaÑ, tena pana nibbattitanti3, evameva kho
mahÈrÈja pÈkatikaÑ pubbakehi TathÈgatehi anuciÓÓaÑ aÔÔha~gikaÑ sivaÑ
maggaÑ asati anusÈsake luggaÑ paluggaÑ g|ÄhaÑ pihitaÑ paÔicchannaÑ
asaÒcaraÓaÑ BhagavÈ paÒÒÈcakkhunÈ sampassamÈno uppÈdesi, saÒcaraÓaÑ
akÈsi, taÑkÈraÓÈ Èha “TathÈgato bhikkhave ArahaÑ SammÈsambuddho
anuppannassa maggassa uppÈdetÊ”ti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja santaÑ yeva puttaÑ yoniyÈ janayitvÈ mÈtÈ
“janikÈ”ti vuccati, evameva kho mahÈrÈja TathÈgato santaÑ yeva maggaÑ
luggaÑ paluggaÑ g|ÄhaÑ pihitaÑ paÔicchannaÑ asaÒcaraÓaÑ
paÒÒÈcakkhunÈ sampassamÈno uppÈdesi, saÒcaraÓaÑ akÈsi, taÑkÈraÓÈ Èha
“TathÈgato bhikkhave ArahaÑ SammÈsambuddho anuppannassa maggassa
uppÈdetÈ”ti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja koci puriso yaÑ kiÒci naÔÔhaÑ passati, “tena
taÑ bhaÓÉaÑ nibbattitan”ti jano voharati, evameva kho mahÈrÈja TathÈgato
santaÑ yeva maggaÑ luggaÑ paluggaÑ g|ÄhaÑ pihitaÑ paÔicchannaÑ
______________________________________________________________
1. So taÑ (SÊ, I, Ka) 2. SammasamÈno (SÊ, I) 3. Nibbattanti (SÊ, I)
asaÒcaraÓaÑ paÒÒÈcakkhunÈ sampassamÈno uppÈdesi, saÒcaraÓaÑ akÈsi,

taÑkÈraÓÈ Èha “TathÈgato bhikkhave ArahaÑ SammÈsambuddho
anuppannassa maggassa uppÈdetÈ”ti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja koci puriso vanaÑ sodhetvÈ bh|miÑ nÊharati,
“tassa sÈ bh|mÊ”ti jano voharati, na cesÈ bh|mi tena pavattitÈ, taÑ bh|miÑ
kÈraÓaÑ katvÈ bh|misÈmiko nÈma hoti, evameva kho mahÈrÈja TathÈgato
santaÑ yeva maggaÑ luggaÑ paluggaÑ g|ÄhaÑ pihitaÑ paÔicchannaÑ
asaÒcaraÓaÑ paÒÒÈya sampassamÈno uppÈdesi, saÒcaraÓaÑ akÈsi,
taÑkÈraÓÈ Èha “TathÈgato bhikkhave ArahaÑ SammÈsambuddho
anuppannassa maggassa uppÈdetÈ”ti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ
MagguppÈdanapaÒho catuttho.
_____
5. Buddha-aviheÔhakapaÒha
5. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ * “pubbe vÈhaÑ
manussabh|to samÈno sattÈnaÑ aviheÔhakajÈtiko ahosin”ti. Puna ca
bhaÓitaÑ + “Lomasakassapo nÈma isi samÈno anekasate pÈÓe ghÈtayitvÈ
vÈjapeyyaÑ mahÈyaÒÒaÑ yajÊ”ti. Yadi bhante NÈgasena BhagavatÈ
bhaÓitaÑ “pubbe vÈhaÑ manussabh|to samÈno sattÈnaÑ aviheÔhakajÈtiko
ahosin”ti, tena hi “Lomasakassapena isinÈ anekasate pÈÓe ghÈtayitvÈ
vÈjapeyyaÑ mahÈyaÒÒaÑ yajitan”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi
Lomasakassapena isinÈ anekasate pÈÓe ghÈtayitvÈ vÈjapeyyaÑ mahÈyaÒÒaÑ
yajitaÑ, tena hi “pubbe vÈhaÑ manussabh|to samÈno sattÈnaÑ
aviheÔhakajÈtiko ahosin”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato koÔiko
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “pubbe vÈhaÑ manussabh|to
samÈno sattÈnaÑ aviheÔhakajÈtiko ahosin”ti. Lomasakassapena isinÈ
anekasate pÈÓe ghÈtayitvÈ vÈjapeyyaÑ mahÈyaÒÒaÑ yajitaÑ, taÒca pana
rÈgavasena visaÒÒinÈ, no sacetanenÈti.
______________________________________________________________
* DÊ 3. 135 piÔÔhe. + Khu 5. 193 piÔÔhe.
AÔÔhime bhante NÈgasena puggalÈ pÈÓaÑ hananti. Katame aÔÔha, ratto

rÈgavasena pÈÓaÑ hanati, duÔÔho dosavasena pÈÓaÑ hanati, m|Äho
mohavasena pÈÓaÑ hanati, mÈnÊ mÈnavasena pÈÓaÑ hanati, luddho
lobhavasena pÈÓaÑ hanati, akiÒcano jÊvikatthÈya pÈÓaÑ hanati, bÈlo
hassavasena1 pÈÓaÑ hanati, rÈjÈ vinayanavasena pÈÓaÑ hanati, ime kho
bhante NÈgasena aÔÔha puggalÈ pÈÓaÑ hananti. PÈkatikaÑ yeva bhante
NÈgasena bodhisattena katanti. Na mahÈrÈja pÈkatikaÑ bodhisattena kataÑ,
yadi mahÈrÈja bodhisatto pakatibhÈvena onameyya mahÈyaÒÒaÑ yajituÑ, na
yimaÑ gÈthaÑ bhaÓeyya–
* “SasamuddapariyÈyaÑ, mahiÑ sÈgarakuÓÉalaÑ.
Na icche saha nindÈya, evaÑ seyha2 vijÈnahÊ”ti.
EvaÑvÈdÊ mahÈrÈja bodhisatto saha dassanena CandavatiyÈ rÈjakaÒÒÈya
visaÒÒÊ ahosi khittacitto ratto visaÒÒibh|to ÈkulÈkulo turitaturito tena
vikkhittabhantaluÄitacittena mahatimahÈpasughÈtagalaruhirasaÒcayaÑ
vÈjapeyyaÑ mahÈyaÒÒaÑ yaji.
YathÈ mahÈrÈja ummattako khittacitto jalitampi jÈtavedaÑ akkamati,
kupitampi ÈsÊvisaÑ gaÓhÈti, mattampi hatthiÑ upeti, samuddampi
atÊradassiÑ pakkhandati, candanikampi oÄigallampi omaddati,
kaÓÔakÈdhÈnampi abhiruhati, papÈtepi patati, asucimpi bhakkheti, naggopi
rathiyÈ carati, aÒÒampi bahuvidhaÑ akiriyaÑ karoti. Evameva kho mahÈrÈja
bodhisatto saha dassanena CandavatiyÈ rÈjakaÒÒaya visaÒÒÊ ahosi khittacitto
ratto visaÒÒibh|to ÈkulÈkulo turitaturito, tena vikkhittabhantaluÄitacittena
mahatimahÈpasughÈtagalaruhirasaÒcayaÑ vÈjapeyyaÑ mahÈyaÒÒaÑ yaji.
Khittacittena mahÈrÈja kataÑ pÈpaÑ diÔÔhadhammepi na mahÈsÈvajjaÑ
hoti, samparÈye vipÈkenapi no tathÈ. Idha mahÈrÈja koci ummattako
vajjhamÈpajjeyya, tassa tumhe kiÑ daÓÉaÑ dhÈrethÈti. Ko bhante
ummattakassa daÓÉo bhavissati, taÑ mayaÑ pothÈpetvÈ nÊharÈpema, esova
tassa daÓÉoti. Iti kho mahÈrÈja ummattakassa aparÈdhe daÓÉopi na
______________________________________________________________
1. AÒÒÈÓavasena (Ka, SÊ) * Khu 5. 193 piÔÔhe. 2. Sayha (SÊ, I)
bhavati, tasmÈ ummattakassa katepi na doso bhavati satekiccho. Evameva

kho mahÈrÈja Lomasakassapo isi saha dassanena CandavatiyÈ rÈjakaÒÒÈya
visaÒÒÊ ahosi khittacitto ratto visaÒÒibh|to visaÔapayÈto ÈkulÈkulo
turitaturito, tena vikkhittabhantaluÄitacittena
mahatimahÈpasughÈtagalaruhirasaÒcayaÑ vÈjapeyyaÑ mahÈyaÒÒaÑ yaji.
YadÈ ca pana pakaticitto ahosi paÔiladdhassati, tadÈ punadeva pabbajitvÈ
paÒcÈbhiÒÒÈyo nibbattetvÈ brahmalok|pago ahosÊti. SÈdhu bhante
Buddha-aviheÔhakapaÒho paÒcamo.
_____
6. ChaddantajotipÈlÈrabbhapaÒha
6. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ Chaddanto nÈgarÈjÈ–
* “Vadhissametanti parÈmasanto,
KÈsÈvamaddakkhi dhajaÑ isÊnaÑ.
Dukkhena phuÔÔhassudapÈdi saÒÒÈ,
Arahaddhajo sabbhi avajjhar|po”ti.
Puna ca bhaÓitaÑ + “JotipÈlamÈÓavo samÈno KassapaÑ BhagavantaÑ

ArahantaÑ SammÈsambuddhaÑ muÓÉakavÈdena samaÓakavÈdena
asabbhÈhi pharusÈhi vÈcÈhi akkosi paribhÈsÊ”ti. Yadi bhante NÈgasena
bodhisatto tiracchÈnagato samÈno kÈsÈvaÑ abhip|jayi, tena hi “JotipÈlena
mÈÓavena Kassapo BhagavÈ ArahaÑ SammÈsambuddho muÓÉakavÈdena
samaÓakavÈdena asabbhÈhi pharusÈhi vÈcÈhi akkuÔÔho paribhÈsito”ti yaÑ
vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi JotipÈlena mÈÓavena Kassapo BhagavÈ ArahaÑ
SammÈsambuddho muÓÉakavÈdena samaÓakavÈdena asabbhÈhi pharusÈhi
vÈcÈhi akkuÔÔho paribhÈsito, tena hi “Chaddantena nÈgarÈjena kÈsÈvaÑ
p|jitan”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Yadi tiracchÈnagatena bodhisattena
kakkhaÄakharakaÔukavedanaÑ vedayamÈnena luddakena nivatthaÑ kÈsÈvaÑ
p|jitaÑ, kiÑ manussabh|to samÈno paripakkaÒÈÓo paripakkÈya bodhiyÈ
KassapaÑ BhagavantaÑ ArahantaÑ SammÈsambuddhaÑ DasabalaÑ
LokanÈyakaÑ
______________________________________________________________
* Khu 5. 374 piÔÔhe. + Ma 2. 236 piÔÔhe.
uditoditaÑ jalitabyÈmobhÈsaÑ pavaruttamaÑ

pavararucirakÈsikakÈsÈvamabhipÈrutaÑ disvÈ na p|jayi. Ayampi ubhato
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ Chaddanto nÈgarÈjÈ

“vadhissametanti -pa- avajjhar|po”ti. JotipÈlena ca mÈÓavena Kassapo
BhagavÈ ArahaÑ SammÈsambuddho muÓÉakavÈdena samaÓakavÈdena
asabbhÈhi pharusÈhi vÈcÈhi akkuÔÔho paribhÈsito, taÒca pana jÈtivasena
kulavasena. JotipÈlo mahÈrÈja mÈÓavo assaddhe appasanne kule paccÈjÈto,
tassa mÈtÈpitaro bhaginibhÈtaro dÈsidÈsaceÔakaparivÈrakamanussÈ
brahmadevatÈ brahmagarukÈ, te “brahmaÓÈ eva uttamÈ pavarÈ”ti avasese
pabbajite garahanti jigucchanti, tesaÑ taÑ vacanaÑ sutvÈ JotipÈlo mÈÓavo
GhaÔikÈrena kumbhakÈrena SatthÈraÑ dassanÈya pakkosito evamÈha “kiÑ
pana tena muÓÉakena samaÓakena diÔÔhenÈ”ti.
YathÈ mahÈrÈja amataÑ visamÈsajja tittakaÑ hoti, yathÈ ca sÊtodakaÑ

aggimÈsajja uÓhaÑ hoti, evameva kho mahÈrÈja JotipÈlo mÈÓavo assaddhe
appasanne kule paccÈjÈto, so kulavasena andho hutvÈ1 TathÈgataÑ akkosi
paribhÈsi.
YathÈ mahÈrÈja jalitapajjalito mahÈ-aggikkhandho sappabhÈso

udakamÈsajja upahatappabhÈtejo sÊtalo kÈÄako bhavati
paripakkanigguÓÉiphalasadiso, evameva kho mahÈrÈja JotipÈlo mÈÓavo
puÒÒavÈ saddho ÒÈÓavipulasappabhÈso assaddhe appasanne kule paccÈjÈto,
so kulavasena andho hutvÈ TathÈgataÑ akkosi paribhÈsi, upagantvÈ ca
BuddhaguÓamaÒÒÈya ceÔakabh|to viya ahosi, JinasÈsane pabbajitvÈ abhiÒÒÈ
ca samÈpattiyo ca nibbattetvÈ brahmalok|pago ahosÊti. SÈdhu bhante
ChaddantajotipÈlÈrabbhapaÒho chaÔÔho.
______________________________________________________________
1. So kulajÈtivasena andho bhavitvÈ (SyÈ)
7. GhaÔikÈrapaÒha
7. Bhante NÈgasena bhasitampetaÑ BhagavatÈ * “GhaÔikÈrassa
kumbhakÈrassa ÈvesanaÑ sabbaÑ temÈsaÑ ÈkÈsacchadanaÑ aÔÔhÈsi, na
devotivassÊ”ti. Puna ca bhaÓitaÑ “Kassapassa TathÈgatassa1 kuÔi ovassatÊ”ti.
Kissa pana bhante NÈgasena TathÈgatassa evamussannakusalam|lassa2 kuÔi
ovassati, TathÈgatassa nÈma so ÈnubhÈvo icchitabbo. Yadi bhante NÈgasena
GhaÔikÈrassa kumbhakÈrassa ÈvesanaÑ anovassaÑ ÈkÈsacchadanaÑ ahosi,
tena hi “TathÈgatassa kuÔi ovassatÊ”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi
TathÈgatassa kuÔi ovassati, tena hi “GhaÔikÈrassa kumbhakÈrassa ÈvesanaÑ
anovassakaÑ ahosi ÈkÈsacchadanan”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi
ubhato koÔiko paÒho tavÈnuppatto, so tayÈ nibbÈhitabboti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “GhaÔikÈrassa kumbhakÈrassa
ÈvesanaÑ sabbaÑ temÈsaÑ ÈkÈsacchadanaÑ aÔÔhÈsi, na devotivassÊ”ti.
BhaÓitaÒca “Kassapassa TathÈgatassa1 kuÔi ovassatÊ”ti. GhaÔikÈro mahÈrÈja
kumbhakÈro sÊlavÈ kalyÈÓadhammo ussannakusalam|lo andhe jiÓÓe
mÈtÈpitaro poseti, tassa asammukhÈ anÈpucchÈyevassa ghare tiÓaÑ haritvÈ
Bhagavato kuÔiÑ chÈdesuÑ, so tena tiÓaharaÓena akampitaÑ asaÒcalitaÑ
susaÓÔhitaÑ vipulamasamaÑ pÊtiÑ paÔilabhati, bhiyyo somanassaÒca atulaÑ
uppÈdesi “aho vata me BhagavÈ lokuttamo suvissattho”ti, tena tassa
diÔÔhadhammiko vipÈko nibbatto. Na hi mahÈrÈja TathÈgato tÈvatakena
vikÈrena calati.
YathÈ mahÈrÈja Sineru girirÈjÈ anekasatasahassavÈtasampahÈrenapi na
kampati na calati, mahodadhi varappavarasÈgaro
anekasatanahutamahÈga~gÈsatasahassehipi na p|rati na vikÈramÈpajjati,
evameva kho mahÈrÈja TathÈgato na tÈvatakena vikÈrena calati.
YaÑ pana mahÈrÈja TathÈgatassa kuÔi ovassati, taÑ mahato janakÈyassa
anukampÈya. Dveme mahÈrÈja atthavase sampassamÈnÈ
______________________________________________________________
1. Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa (Ma 2. 243 piÔÔhe)
* Ma 2. 244 piÔÔhe. 2. Evar|passa ussannakusalam|lassa (Ka)
TathÈgatÈ sayaÑ nimmitaÑ paccayaÑ nappaÔisevanti, “ayaÑ

aggadakkhiÓeyyo SatthÈ”ti Bhagavato paccayaÑ datvÈ devamanussÈ
sabbaduggatito parimuccissantÊti, pÈÔihÊraÑ dassetvÈ vuttiÑ pariyesantÊti
“mÈ aÒÒe upavadeyyun”ti. Ime dve atthavase sampassamÈnÈ TathÈgatÈ
sayaÑ nimmitaÑ paccayaÑ nappaÔisevanti. Yadi mahÈrÈja Sakko vÈ taÑ
kuÔiÑ anovassaÑ kareyya brahmÈ vÈ sayaÑ vÈ, sÈvajjaÑ bhaveyya taÑ
yeva karaÓaÑ1 sadosaÑ saniggahaÑ, ime vibh|taÑ2 katvÈ lokaÑ
sammohenti adhikataÑ karontÊti, tasmÈ taÑ karaÓaÑ vajjanÊyaÑ. Na
mahÈrÈja TathÈgatÈ vatthuÑ yÈcanti, tÈya avatthuyÈcanÈya aparibhÈsiyÈ
bhavantÊti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ sampaÔicchÈmÊti.
GhaÔikÈrapaÒho sattamo.
_____
8. BrÈhmaÓarÈjavÈdapaÒha
8. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ TathÈgatena + “ahamasmi

bhikkhave brÈhmaÓo yÈcayogo”ti. Puna ca bhaÓitaÑ * “rÈjÈhamasmi selÈ”ti.
Yadi bhante NÈgasena BhagavatÈ bhaÓitaÑ “ahamasmi bhikkhave brÈhmaÓo
yÈcayogo”ti, tena hi “rÈjÈhamasmi selÈ”ti, yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi
TathÈgatena bhaÓitaÑ “rÈjÈhamasmi selÈ”ti, tena hi “ahamasmi bhikkhave
brÈhmaÓo yÈcayogo”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Khattiyo vÈ hi bhaveyya
brÈhmaÓo vÈ, natthi ekÈya jÈtiyÈ dve vaÓÓÈ nÈma, ayampi ubhato koÔiko
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “ahamasmi bhikkhave brÈhmaÓo
yÈcayogo”ti, puna ca bhaÓitaÑ “rÈjahamasmi selÈ”ti, tattha kÈraÓaÑ atthi,
yena kÈraÓena TathÈgato brÈhmaÓo ca rÈjÈ ca hotÊti.
KiÑ pana taÑ bhante NÈgasena kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena TathÈgato
brÈhmaÓo ca rÈjÈ ca hoti, sabbe mahÈrÈja
______________________________________________________________
1. KÈraÓaÑ (SÊ, I) 2. Vibh|saÑ (SÊ, I)
+ Khu 1. 264 piÔÔhe Itivuttake. * Ma 2. 352; Khu 1. 368 piÔÔhesu.
pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ TathÈgatassa bÈhitÈ pahÊnÈ apagatÈ byapagatÈ

ucchinnÈ khÊÓÈ khayaÑ pattÈ nibbutÈ upasantÈ, tasmÈ TathÈgato
“brÈhmaÓo”ti vuccati.
BrÈhmaÓo nÈma saÑsayamanekaÑsaÑ vimatipathaÑ vÊtivatto,
BhagavÈpi mahÈrÈja saÑsayamanekaÑsaÑ vimatipathaÑ vÊtivatto, tena
kÈraÓena TathÈgato “brÈhmaÓo”ti vuccati.
BrÈhmaÓo nÈma sabbabhavagatiyoninissaÔo malarajagatavippamutto
asahÈyo, BhagavÈpi mahÈrÈja sabbabhavagatiyoninissaÔo
malarajagatavippamutto asahÈyo, tena kÈraÓena TathÈgato “brÈhmaÓo”ti
vuccati.
BrÈhmaÓo nÈma aggaseÔÔhavarapavaradibbavihÈrabahulo, BhagavÈpi
mahÈrÈja aggaseÔÔhavarapavaradibbavihÈrabahulo, tenÈpi kÈraÓena
TathÈgato “brÈhmaÓo”ti vuccati.
BrÈhmaÓo nÈma ajjhayana ajjhÈpana dÈna ppaÔiggahaÓa dama
saÑyamaniyamapubbamanusiÔÔhi paveÓi vaÑsa dharaÓo, BhagavÈpi
mahÈrÈja ajjhayana ajjhÈpanadÈnappaÔiggahaÓa dama saÑyama niyama
pubbajinÈciÓÓa anusiÔÔhi paveÓi vaÑsa dharaÓo, tenÈpi kÈraÓena TathÈgato
“brÈhmaÓo”ti vuccati.
BrÈhmaÓo nÈma brahÈsukhavihÈrajjhÈnajhÈyÊ, BhagavÈpi mahÈrÈja
brahÈsukhavihÈrajjhÈnajhÈyÊ, tenÈpi kÈraÓena TathÈgato “brÈhmaÓo”ti
vuccati.
BrÈhmaÓo nÈma sabbabhavÈbhavagatÊsu abhijÈtivattitamanucaritaÑ
jÈnÈti, BhagavÈpi mahÈrÈja sabbabhavÈbhavagatÊsu
abhijÈtivattitamanucaritaÑ jÈnÈti, tenÈpi kÈraÓena TathÈgato “brÈhmaÓo”ti
vuccati.
BrÈhmaÓoti mahÈrÈja Bhagavato netaÑ nÈmaÑ mÈtarÈ kataÑ, na pitarÈ
kataÑ, na bhÈtarÈ kataÑ, na bhaginiyÈ kataÑ, na mittÈmaccehi kataÑ, na
ÒÈtisÈlohitehi kataÑ, nasamaÓabrÈhmaÓehi kataÑ, na devatÈhi kataÑ,
vimokkhantikametaÑ BuddhÈnaÑ BhagavantÈnaÑ nÈmaÑ bodhiyÈ yeva
m|le mÈrasenaÑ vidhamitvÈ atÊtÈnÈgatapaccuppanne pÈpake
akusale dhamme bÈhetvÈ saha sabbaÒÒutaÒÈÓassa paÔilÈbhÈ

paÔiladdhapÈtubh|tasamuppannamatte sacchikÈ paÒÒatti yadidaÑ
brÈhmaÓoti, tena kÈraÓena TathÈgato vuccati “brÈhmaÓo”ti.
Kena pana bhante NÈgasena kÈraÓena TathÈgato vuccati “rÈjÈ”ti. RÈjÈ
nÈma mahÈrÈja yo koci rajjaÑ kÈreti lokamanusÈsati, BhagavÈpi mahÈrÈja
dasasahassiyÈ lokadhÈtuyÈ dhammena rajjaÑ kÈreti, sadevakaÑ lokaÑ
samÈrakaÑ sabrahmakaÑ sassamaÓabrÈhmaÓiÑ pajaÑ sadevamanussaÑ
anusÈsati, tenÈpi kÈraÓena TathÈgato vuccati “rÈjÈ”ti.
RÈjÈ nÈma mahÈrÈja sabbajanamanusse abhibhavitvÈ nandayanto
ÒÈtisaÑghaÑ, socayanto amittasaÑghaÑ, mahatimahÈyasasiriharaÑ
thirasÈradaÓÉaÑ an|nasatasalÈkÈla~kataÑ ussÈpeti
paÓÉaravimalasetacchattaÑ, BhagavÈpi mahÈrÈja socayanto mÈrasenaÑ
micchÈpaÔipannaÑ, nandayanto devamanusse sammÈpaÔipanne
dasasahassiyÈ lokadhÈtuyÈ mahatimahÈyasasiriharaÑ khantithirasÈradaÓÉaÑ
ÒÈÓavarasatasalÈkÈla~kataÑ ussÈpeti
aggavaravimuttipaÓÉaravimalasetacchattaÑ, tenÈpi kÈraÓena TathÈgato
vuccati “rÈjÈ”ti.
RÈjÈ nÈma upagatasampattajÈnÈnaÑ bah|namabhivandanÊyo bhavati,
BhagavÈpi mahÈrÈja upagatasampattadevamanussÈnaÑ
bah|namabhivandanÊyo, tenÈpi kÈraÓena TathÈgato vuccati “rÈjÈ”ti.
RÈjÈ nÈma yassa kassaci ÈrÈdhakassa pasÊditvÈ varitaÑ varaÑ datvÈ
kÈmena tappayati, BhagavÈpi mahÈrÈja yassa kassaci kÈyena vÈcÈya manasÈ
ÈrÈdhakassa pasÊditvÈ varitaÑ varamanuttaraÑ sabbadukkhaparimuttiÑ
datvÈ asesakÈmavarena ca tappayati, tenÈpi kÈraÓena TathÈgato vuccati
“rÈjÈ”ti.
RÈjÈ nÈma ÈÓaÑ vÊtikkamantaÑ vigarahati jhÈpeti1 dhaÑseti,
Bhagavatopi mahÈrÈja sÈsanavare ÈÓaÑ atikkamanto alajjÊ ma~kubhÈvena
oÒÒÈto hÊÄito garahito BhavitvÈ vajjati JinasÈsanavaramhÈ, tenÈpi kÈraÓena
TathÈgato vuccati “rÈjÈ”ti.
______________________________________________________________
1. JÈpeti (SÊ, I)
RÈjÈ nÈma pubbakÈnaÑ dhammikÈnaÑ rÈj|naÑ paveÓimanusiÔÔhiyÈ

dhammÈdhammamanudÊpayitvÈ dhammena rajjaÑ kÈrayamÈno pihayito
piyo patthito bhavati janamanussÈnaÑ, ciraÑ rÈjakulavaÑsaÑ Ôhapayati
dhammaguÓabalena, BhagavÈpi mahÈrÈja pubbakÈnaÑ sayambh|naÑ
paveÓimanusiÔÔhiyÈ dhammÈdhammamanudÊpayitvÈ dhammena
lokamanusÈsamÈno pihayito piyo patthito devamanussÈnaÑ ciraÑ sÈsanaÑ
pavatteti dhammaguÓabalena, tenÈpi kÈraÓena TathÈgato vuccati “rÈjÈ”ti.
EvamanekavidhaÑ mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena TathÈgato
brÈhmaÓopi bhaveyya rÈjÈpi bhaveyya, sunipuÓo bhikkhu kappampi no naÑ
sampÈdeyya, kiÑ atibahuÑ bhaÓitena, saÑkhittaÑ sampaÔicchitabbanti.
SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ sampaÔicchÈmÊti.
BrÈhmaÓarÈjavÈdapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. GÈthÈbhigÊtabhojanakathÈpaÒha
“GÈthÈbhigÊtaÑ me abhojaneyyaÑ1,
SampassataÑ brÈhmaÓa nesa dhammo.
GÈthÈbhigÊtaÑ panudanti BuddhÈ,
Dhamme satÊ brÈhmaÓa vuttiresÈ”ti.
Puna ca BhagavÈ parisÈya dhammaÑ desento kathento anupubbikathaÑ
paÔhamaÑ tÈva dÈnakathaÑ katheti, pacchÈ sÊlakathaÑ, tassa Bhagavato
sabbalokissarassa bhÈsitaÑ sutvÈ devamanussÈ abhisa~kharitvÈ dÈnaÑ denti,
tassa taÑ uyyojitaÑ dÈnaÑ sÈvakÈ paribhuÒjanti. Yadi bhante NÈgasena
BhagavatÈ bhaÓitaÑ “gÈthÈbhigÊtaÑ me abhojaneyyan”ti, tena hi “BhagavÈ
dÈnakathaÑ paÔhamaÑ kathetÊ”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ 0micchÈ. Yadi
dÈnakathaÑ paÔhamaÑ katheti, tena hi “gÈthÈbhigÊtaÑ me abhojaneyyan”ti
tampi vacanaÑ micchÈ. KiÑ kÈraÓaÑ, yo so bhante dakkhiÓeyyo gihÊnaÑ
piÓÉapÈtadÈnassa vipÈkaÑ katheti, tassa te dhammakathaÑ sutvÈ
pasannacittÈ
______________________________________________________________
1. AbhojanÊyaÑ (Ka) SaÑ 1. 175; Khu 1. 292, 349 piÔÔhesu.
aparÈparaÑ dÈnaÑ denti, ye taÑ dÈnaÑ paribhuÒjanti, sabbe te

gÈthÈbhigÊtaÑ paribhuÒjanti. Ayampi ubhato koÔiko paÒho nipuÓo gambhÊro
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “gÈthÈbhigÊtaÑ me abhojaneyyaÑ,
sampassataÑ brÈhmaÓa nesa dhammo. GÈthÈbhigÊtaÑ panudanti BuddhÈ,
dhamme satÊ brÈhmaÓa vuttiresÈ”ti, katheti ca BhagavÈ paÔhamaÑ
dÈnakathaÑ taÒca pana kiriyaÑ sabbesaÑ TathÈgatÈnaÑ paÔhamaÑ
dÈnakathÈya, tattha cittaÑ abhiramÈpetvÈ pacchÈ sÊle niyojenti. YathÈ
mahÈrÈja manussÈ taruÓadÈrakÈnaÑ paÔhamaÑ tÈva kÊÄÈbhaÓÉakÈni denti.
SeyyathÊdaÑ, va~kakaÑ ghaÔikaÑ ci~gulakaÑ pattÈÄhakaÑ rathakaÑ
dhanukaÑ, pacchÈ te sake sake kamme niyojenti. Evameva kho mahÈrÈja
TathÈgato paÔhamaÑ dÈnakathÈya cittaÑ abhiramÈpetvÈ pacchÈ sÊle niyojeti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja bhisakko nÈma ÈturÈnaÑ paÔhamaÑ tÈva
cat|hapaÒcÈhaÑ telaÑ pÈyeti balakaraÓÈya sinehanÈya, pacchÈ vireceti.
Evameva kho mahÈrÈja TathÈgato paÔhamaÑ tÈva dÈnakathÈya cittaÑ
abhiramÈpetvÈ pacchÈ sÊle niyojeti. DÈyakÈnaÑ mahÈrÈja dÈnapatÊnaÑ
cittaÑ mudukaÑ hoti maddavaÑ siniddhaÑ, tena te dÈnasetusa~kamena
dÈnanÈvÈya saÑsÈrasÈgarapÈramanugacchanti, tasmÈ tesaÑ paÔhamaÑ
kammabh|mimanusÈsati, na ca kenaci1 viÒÒattimÈpajjatÊti.
Bhante NÈgasena “viÒÒattin”ti yaÑ vadesi, kati pana tÈ viÒÒattiyoti.
DvemÈ mahÈrÈja viÒÒattiyo kÈyaviÒÒatti vacÊviÒÒatti cÈti. Tattha atthi
kÈyaviÒÒatti sÈvajjÈ, atthi anavajjÈ. Atthi vacÊviÒÒatti sÈvajjÈ, atthi anavajjÈ.
KatamÈ kÈyaviÒÒatti sÈvajjÈ, idhekacco bhikkhu kulÈni upagantvÈ
anokÈse Ôhito ÔhÈnaÑ bhaÒjati, ayaÑ kÈyaviÒÒatti sÈvajjÈ. TÈya ca
viÒÒÈpitaÑ ariyÈ na paribhuÒjanti, so ca puggalo ariyÈnaÑ samaye oÒÒÈto
hoti hÊÄito khÊÄito garahito paribh|to acittÊkato, bhinnÈjÊvotveva sa~khaÑ
gacchati.
______________________________________________________________
1. Tena (SÊ, I)
Puna caparaÑ mahÈrÈja idhekacco bhikkhu kulÈni upagantvÈ anokÈse

Ôhito galaÑ paÓÈmetvÈ morapekkhitaÑ pekkhati “evaÑ ime passantÊ”ti, tena
ca te passanti. Ayampi kÈyaviÒÒatti sÈvajjÈ. TÈya ca viÒÒÈpitaÑ ariyÈ na
paribhuÒjanti, so ca puggalo ariyÈnaÑ samaye oÒÒÈto hoti hÊÄito khÊÄito
garahito paribh|to acittÊkato, bhinnÈjÊvotveva sa~khaÑ gacchati.
Puna caparaÑ mahÈrÈja idhekacco bhikkhu hanukÈya vÈ bhamukÈya vÈ

a~guÔÔhena vÈ viÒÒÈpeti, ayampi kÈyaviÒÒatti sÈvajjÈ, tÈya ca viÒÒÈpitaÑ
ariyÈ na paribhuÒjanti, so ca puggalo ariyÈnaÑ samaye oÒÒÈto hoti hÊÄito
khÊÄito garahito paribh|to acittÊkato, bhinnÈjÊvotveva sa~khaÑ gacchati.
KatamÈ kÈyaviÒÒatti anavajjÈ, idha bhikkhu kulÈni upagantvÈ sato

samÈhito sampajÈno ÔhÈnepi aÔÔhÈnepi yathÈnusiÔÔhiÑ gantvÈ ÔhÈne tiÔÔhati,
dÈtukÈmesu tiÔÔhati, adÈtukÈmesu pakkamati. AyaÑ kÈyaviÒÒatti anavajjÈ,
tÈya ca viÒÒÈpitaÑ ariyÈ paribhuÒjanti, so ca puggalo ariyÈnaÑ samaye
vaÓÓito hoti thuto pasattho sallekhitÈcÈro, parisuddhÈjÊvotveva sa~khaÑ
gacchati. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena–
“Na ve yÈcanti sappaÒÒÈ, dhÊro ca veditumarahati1.

Uddissa ariyÈ tiÔÔhanti, esÈ ariyÈna yÈcanÈ”ti.
KatamÈ vacÊviÒÒatti sÈvajjÈ, idha mahÈrÈja bhikkhu vÈcÈya bahuvidhaÑ

viÒÒÈpeti cÊvarapiÓÉapÈtasenÈsanagilÈnappaccayabhesajjaparikkhÈraÑ,
ayaÑ vacÊviÒÒatti sÈvajjÈ, tÈya ca viÒÒÈpitaÑ ariyÈ na paribhuÒjanti, so ca
puggalo ariyÈnaÑ samaye oÒÒÈto hoti hÊÄito khÊÄito garahito paribh|to
acittÊkato, bhinnÈjÊvotveva sa~khaÑ gacchati.
Puna caparaÑ mahÈrÈja idhekacco bhikkhu paresaÑ sÈvento evaÑ

bhaÓati “iminÈ me attho”ti, tÈya ca vÈcÈya paresaÑ sÈvitÈya tassa lÈbho
uppajjati, ayampi vacÊviÒÒatti sÈvajjÈ, tÈya ca viÒÒÈpitaÑ
______________________________________________________________
1. AriyÈ garahanti yÈcanaÑ (SÊ, I) Khu 5. 162 piÔÔhe.

Puna caparaÑ mahÈrÈja idhekacco bhikkhu vacÊvipphÈrena parisÈya

sÈveti “evaÒca evaÒca bhikkh|naÑ dÈtabban”ti, taÒca te vacanaÑ sutvÈ
parikittitaÑ abhiharanti, ayampi vacÊviÒÒatti sÈvajjÈ, tÈya ca viÒÒÈpitaÑ
Nanu mahÈrÈja theropi SÈriputto attha~gate s|riye rattibhÈge gilÈno

samÈno therena MahÈmoggallÈnena bhesajjaÑ pucchÊyamÈno vÈcaÑ bhindi,
tassa tena vacÊbhedena bhesajjaÑ uppajji, atha thero SÈriputto “vacÊbhedena
me imaÑ bhesajjaÑ uppannaÑ, mÈ me ÈjÊvo bhijjÊ”ti ÈjÊvabhedabhayÈ taÑ
bhesajjaÑ pajahi na upajÊvi, evampi vacÊviÒÒatti sÈvajjÈ, tÈya ca viÒÒÈpitaÑ
KatamÈ vacÊviÒÒatti anavajjÈ, idha mahÈrÈja bhikkhu sati paccaye

bhesajjaÑ viÒÒÈpeti ÒÈtipavÈritesu kulesu, ayaÑ vacÊviÒÒatti anavajjÈ, tÈya
ca viÒÒÈpitaÑ ariyÈ paribhuÒjanti, so ca puggalo ariyÈnaÑ samaye vaÓÓito
hoti thomito pasattho, parisuddhÈjÊvotveva sa~khaÑ gacchati, anumato
TathÈgatehi Arahantehi SammÈsambuddhehi.
YaÑ pana mahÈrÈja TathÈgato KasibhÈradvÈjassa brahmaÓassa

bhojanaÑ pajahi1, taÑ ÈveÔhanaviniveÔhanakaÉÉhananiggahappaÔikammena
nibbatti, tasmÈ TathÈgato taÑ piÓÉapÈtaÑ paÔikkhipi na upajÊvÊti.
SabbakÈlaÑ bhante NÈgasena TathÈgate bhuÒjamÈne devatÈ dibbaÑ

ojaÑ patte Èkiranti, udÈhu “s|karamaddave ca madhupÈyÈse cÈ”ti dvÊsu
yeva piÓÉapÈtesu ÈkiriÑs|ti. SabbakÈlaÑ mahÈrÈja TathÈgate bhuÒjamÈne
devatÈ dibbaÑ ojaÑ gahetvÈ upatiÔÔhitvÈ uddhaÔuddhaÔe Èlope Èkiranti.
______________________________________________________________
1. Pajahati (Ka)
YathÈ mahÈrÈja raÒÒo s|do raÒÒo bhuÒjantassa s|paÑ gahetvÈ

upatiÔÔhitvÈ kabaÄe kabaÄe s|paÑ Èkirati, evameva kho mahÈrÈja sabbakÈlaÑ
TathÈgate bhuÒjamÈne devatÈ dibbaÑ ojaÑ gahetvÈ upatiÔÔhitvÈ
uddhaÔuddhaÔe Èlope dibbaÑ ojaÑ Èkiranti. VeraÒjÈyampi mahÈrÈja
TathÈgatassa sukkhayavapulake1 bhuÒjamÈnassa devatÈ dibbena ojena
temayitvÈ temayitvÈ upasaÑhariÑsu, tena TathÈgatassa kÈyo upacito ahosÊti.
LÈbhÈ vata bhante NÈgasena tÈsaÑ devatÈnaÑ, yÈ TathÈgatassa
sarÊrappaÔijaggane satataÑ samitaÑ ussukkamÈpannÈ. SÈdhu bhante
GÈthÈbhigÊtabhojanakathÈpaÒho navamo.
_____
10. DhammadesanÈya appossukkapaÒha

10. Bhante NÈgasena tumhe bhaÓatha “TathÈgatena cat|hi ca
asa~khyeyyehi kappÈnaÑ satasahassena ca etthantare sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ
paripÈcitaÑ mahato janakÈyassa samuddharaÓÈyÈ”ti. Puna ca sabbaÒÒutaÑ
pattassa * appossukkatÈya cittaÑ nami, no dhammadesanÈyÈti.
YathÈ nÈma bhante NÈgasena issÈso vÈ issÈsantevÈsÊ vÈ bahuke divase
sa~gÈmatthÈya upÈsanaÑ sikkhitvÈ sampatte mahÈyuddhe osakkeyya,
evameva kho bhante NÈgasena TathÈgatena cat|hi ca asa~khyeyyehi
kappÈnaÑ satasahassena ca etthantare sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ paripÈcetvÈ mahato
janakÈyassa samuddharaÓÈya sabbaÒÒutaÑ pattena dhammadesanÈya
osakkitaÑ.
YathÈ vÈ pana bhante TÈgasena mallo vÈ mallantevÈsÊ vÈ bahuke divase
nibbuddhaÑ sikkhitvÈ sampatte mallayuddhe osakkeyya, evameva kho
bhante NÈgasena TathÈgatena cah|hi ca asa~khyeyyehi kappÈnaÑ
satasahassena ca etthantare sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ paripÈcetvÈ mahato
janakÈyassa samuddharaÓÈya sabbaÒÒutaÑ pattena dhammadesanÈya
osakkitaÑ.
______________________________________________________________
1. Sukkhayavam|lake (Ka)
* Vi 3. 7; DÊ 2. 31; Ma 1. 224; Ma 2. 291; SaÑ 1. 138 piÔÔhesu.
Kinnu kho bhante NÈgasena TathÈgatena bhayÈ osakkitaÑ, udÈhu

apÈkaÔatÈya osakkitaÑ, udÈhu dubbalatÈya osakkitaÑ, udÈhu asabbaÒÒutÈya
osakkitaÑ, kiÑ tattha kÈraÓaÑ, i~gha me tvaÑ kÈraÓaÑ br|hi
ka~khÈvitaraÓÈya, yadi bhante NÈgasena TathÈgatena cat|hi ca
asa~khyeyyehi kappÈnaÑ satasahassena ca etthantare sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ
paripÈcitaÑ mahato janakÈyassa samuddharaÓÈya, tena hi “sabbaÒÒutaÑ
pattassa appossukkatÈya cittaÑ nami, no dhammadesanÈyÈ”ti yaÑ vacanaÑ,
taÑ micchÈ. Yadi sabbaÒÒutaÑ pattassa appossukkatÈya cittaÑ nami, no
dhammadesanÈya, tena hi “TathÈgatena cah|hi ca asa~khyeyyehi kappÈnaÑ
satasahassena ca etthantare sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ paripÈcitaÑ mahato
janakÈyassa samuddharaÓÈyÈ”ti tampi vacanaÑ micchÈ. Ayampi ubhato
koÔiko paÒho gambhÊro dunnibbeÔho tavÈnuppatto, so tayÈ nibbÈhitabboti.
ParipÈcitaÒca mahÈrÈja TathÈgatena cah|hi ca asa~khyeyyehi kappÈnaÑ
satasahassena ca etthantare sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ mahato janakÈyassa
samuddharaÓÈya, pattasabbaÒÒutassa ca appossukkatÈya cittaÑ nami, no
dhammadesanÈya. TaÒca pana dhammassa
gambhÊranipuÓaduddasaduranubodhasukhumaduppaÔivedhataÑ sattÈnaÒca
ÈlayÈrÈmataÑ sakkÈyadiÔÔhiyÈ daÄhasuggahitataÒca disvÈ “kinnu kho,
kathaÑ nu kho”ti appossukkatÈya cittaÑ nami, no dhammadesanÈya,
sattÈnaÑ paÔivedhacintanamÈnasaÑ yevetaÑ.
YathÈ mahÈrÈja bhisakko sallakatto anekabyÈdhiparipÊÄitaÑ naraÑ
upasa~kamitvÈ evaÑ cintayati “kena nu kho upakkamena katamena vÈ
bhesajjena imassa byÈdhi v|pasameyyÈ”ti, evameva kho mahÈrÈja
TathÈgatassa sabbakilesabyÈdhiparipÊÄitaÑ janaÑ dhammassa ca
gambhÊranipuÓaduddasaduranubodhasukhumaduppaÔivedhataÑ disvÈ “kinnu
kho, kathaÑ nu kho”ti appossukkatÈya cittaÑ nami, no dhammadesanÈya,
YathÈ mahÈrÈja raÒÒo khattiyassa muddhÈvasittassa dovÈrika-
anÊkaÔÔhapÈrisajjanegamabhaÔabala1 amaccarÈjaÒÒarÈj|pajÊvine jane disvÈ
evaÑ
______________________________________________________________
1. Balattha (SÊ, I)
cittamuppajjeyya “kinnu kho, kathaÑ nu kho ime sa~gaÓhissÈmÊ”ti,

evameva kho mahÈrÈja TathÈgatassa dhammassa
gambhÊranipuÓaduddasaduranubodhasukhumaduppaÔivedhataÑ sattÈnaÒca
ÈlayÈrÈmataÑ sakkÈyadiÔÔhiyÈ daÄhasuggahitataÒca disvÈ “kinnu kho,
kathaÑ nu kho”ti appossukkatÈya cittaÑ nami, no dhammadesanÈya,
Api ca mahÈrÈja sabbesaÑ TathÈgatÈnaÑ dhammatÈ esÈ, yaÑ
brahmunÈ ÈyÈcitÈ dhammaÑ desenti, tattha pana kiÑ kÈraÓaÑ, ye tena
samayena manussÈ tÈpasaparibbÈjakÈ samaÓabrÈhmaÓÈ, sabbete
brahmadevatÈ honti brahmagarukÈ brahmaparÈyaÓÈ, tasmÈ tassa balavato
yasavato ÒÈtassa paÒÒÈtassa uttarassa accuggatassa onamanena sadevako
loko onamissati okappessati adhimuccissatÊti iminÈ ca mahÈrÈja kÈraÓena
TathÈgatÈ brahmunÈ ÈyÈcitÈ dhammaÑ desenti.
YathÈ mahÈrÈja koci rÈjÈ vÈ rÈjamahÈmatto vÈ yassa onamati apacitiÑ
karoti, balavatarassa tassa onamanena avasesÈ janatÈ onamati apacitiÑ
karoti, evameva kho mahÈrÈja brahme onamite TathÈgatÈnaÑ sadevako loko
onamissati, p|jitap|jako mahÈrÈja loko, tasmÈ so brahmÈ sabbesaÑ
TathÈgatÈnaÑ ÈyÈcati dhammadenÈya, tena ca kÈraÓena TathÈgatÈ
brahmunÈ ÈyÈcitÈ dhammaÑ desentÊti. SÈdhu bhante NÈgasena sunibbeÔhito
paÒho, atibhadrakaÑ veyyÈkaraÓaÑ, evametaÑ tathÈ sampaÔicchÈmÊti.
DhammadesanÈya appossukkapaÒho dasamo.

_____
11. ŒcariyÈnÈcariyapaÒha
“Na me Ècariyo atthi, sadiso me na vijjati.
SadevakasmiÑ lokasmiÑ, natthi me paÔipuggalo”ti1.
Puna ca bhaÓitaÑ * “iti kho bhikkhave ŒÄÈro KÈlÈmo Ècariyo me
samÈno antevÈsiÑ maÑ samÈnaÑ attanÈ samasamaÑ Ôhapesi,
______________________________________________________________
1. Vi 3. 12; Ma 1. 227; Ma 2. 295 piÔÔhesu. * Ma 1. 221; Ma 2. 281 piÔÔhesu.
uÄÈrÈya ca maÑ p|jÈya p|jesÊ”ti. Yadi bhante NÈgasena TathÈgatena

bhaÓitaÑ “na me Ècariyo atthi, sadiso me na vijjati. SadevakasmiÑ
lokasmiÑ, natthi me paÔipuggalo”ti, tena hi “iti kho bhikkhave ŒÄÈro
KÈlÈmo Ècariyo me samÈno antevÈsiÑ maÑ samÈnaÑ attanÈ samasamaÑ
ÔhapesÊ”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ. Yadi TathÈgatena bhaÓitaÑ “iti kho
bhikkhave ŒÄÈro KÈlÈmo Ècariyo me samÈno antevÈsiÑ maÑ samÈnaÑ
attanÈ samasamaÑ ÔhapesÊ”ti, tena hi “na me Ècariyo atthi, sadiso me na
vijjati. SadevakasmiÑ lokasmiÑ, natthi me paÔipuggalo”ti tampi vacanaÑ
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja TathÈgatena “na me Ècariyo atthi, sadiso me

na vijjati. SadevakasmiÑ lokasmiÑ, natthi me paÔipuggalo”ti, bhaÓitaÒca “iti
kho bhikkhave ŒÄÈro KÈlÈmo Ècariyo me samÈno antevÈsiÑ maÑ samÈnaÑ
attanÈ samasamaÑ Ôhapesi, uÄÈrÈya ca maÑ p|jÈya p|jesÊ”ti.
TaÒca pana vacanaÑ pubbeva sambodhÈ anabhisambuddhassa

bodhisattasseva sato ÈcariyabhÈvaÑ sandhÈya bhÈsitaÑ.
“PaÒcime mahÈrÈja pubbeva sambodhÈ anabhisambuddhassa

bodhisattassa sato ÈcariyÈ, yehi anusiÔÔho bodhisatto tattha tattha divasaÑ
vÊtinÈmesi, katame paÒca, ye te mahÈrÈja aÔÔha brÈhmaÓÈ jÈtamatte
bodhisatte lakkhaÓÈni pariggaÓhiÑsu, seyyathÊdaÑ, rÈmo dhajo lakkhaÓo
mantÊ yaÒÒo suyÈmo subhojo sudattoti. Te tassa sotthiÑ pavedayitvÈ
rakkhÈkammaÑ akaÑsu, te ca paÔhamaÑ ÈcariyÈ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja bodhisattassa pitÈ Suddhodano rÈjÈ yaÑ tena

samayena abhijÈtaÑ udiccajÈtimantaÑ padakaÑ veyyÈkaraÓaÑ
chaÄa~gavantaÑ SabbamittaÑ nÈma brÈhmaÓaÑ upanetvÈ sovaÓÓena
bhi~gÈrena1 udakaÑ oÓojetvÈ “imaÑ kumÈraÑ sikkhÈpehÊ”ti adÈsi, ayaÑ
dutiyo Ècariyo.
______________________________________________________________
1. Bhi~kÈrena (SÊ, I)
Puna caparaÑ mahÈrÈja yÈ sÈ devatÈ bodhisattaÑ saÑvejesi, yassÈ

vacanaÑ sutvÈ bodhisatto saÑviggo ubbiggo tasmiÑ yeva khaÓe
nekkhammaÑ nikkhamitvÈ pabbaji, ayaÑ tatiyo Ècariyo.
Puna caparaÑ mahÈrÈja ŒÄÈro KÈlÈmo ÈkiÒcaÒÒÈyatanassa

parikammaÑ Ècikkhi1, ayaÑ catuttho Ècariyo.
Puna caparaÑ mahÈrÈja Udako RÈmaputto nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanassa

parikammaÑ Ècikkhi1, ayaÑ paÒcamo Ècariyo. Ime kho mahÈrÈja pubbeva
sambodhÈ anabhisambuddhassa bodhisattassa sato paÒca ÈcariyÈ, te ca pana
ÈcariyÈ lokiye dhamme, imasmiÒca pana mahÈrÈja lokuttare dhamme
sabbaÒÒutaÒÈÓappaÔivedhÈya natthi TathÈgatassa anuttaro anusÈsako,
sayambh| mahÈrÈja TathÈgato anÈcariyako, tasmÈ kÈraÓÈ TathÈgatena
bhaÓitaÑ “na me Ècariyo atthi, sadiso me na vijjati. SadevakasmiÑ
lokasmiÑ, natthi me paÔipuggalo”ti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ
ŒcariyÈnÈcariyapaÒho ekÈdasamo.
Santhavavaggo paÒcamo.
ImasmiÑ vagge ekÈdasa paÒhÈ.
MeÓÉakapaÒho niÔÔhito.
______________________________________________________________
1. Œcikkhati (Ka)
5. AnumÈnapaÒha
1. Buddhavagga 1. DvinnaÑ BuddhÈnaÑ anuppajjamÈnapaÒha

1. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ * “aÔÔhÈnametaÑ
bhikkhave anavakÈso, yaÑ ekissÈ lokadhÈtuyÈ dve Arahanto
SammÈsambuddhÈ apubbaÑ acarimaÑ uppajjeyyuÑ, netaÑ ÔhÈnaÑ
vijjatÊ”ti. DesentÈ ca bhante NÈgasena sabbepi TathÈgatÈ sattatiÑsa
bodhipakkhiyadhamme desenti, kathayamÈnÈ ca cattÈri ariyasaccÈni
kathenti, sikkhÈpentÈ ca tÊsu sikkhÈsu sikkhÈpenti, anusÈsamÈnÈ ca
appamÈdappaÔipattiyaÑ anusÈsanti. Yadi bhante NÈgasena sabbesampi
TathÈgatÈnaÑ ekÈ desanÈ ekÈ kathÈ ekÈ sikkhÈ ekÈ anusiÔÔhi, kena kÈraÓena
dve TathÈgatÈ ekakkhaÓe nuppajjanti. Ekenapi tÈva BuddhuppÈdena ayaÑ
loko obhÈsajÈto, yadi dutiyo Buddho bhaveyya, dvinnaÑ pabhÈya ayaÑ
loko bhiyyosomattÈya obhÈsajÈto bhaveyya, ovadamÈnÈ ca dve TathÈgatÈ
sukhaÑ ovadeyyuÑ, anusÈsamÈnÈ ca sukhaÑ anusÈseyyuÑ, tattha me
kÈraÓaÑ br|hi, yathÈhaÑ nissaÑsayo bhaveyyanti.
AyaÑ mahÈrÈja dasasahassÊ lokadhÈtu ekabuddhadhÈraÓÊ, ekasseva
TathÈgatassa guÓaÑ dhÈreti, yadi dutiyo Buddho uppajjeyya, nÈyaÑ
dasasahassÊ lokadhÈtu dhÈreyya, caleyya kampeyya nameyya onameyya
vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaÑseyya, na ÔhÈnamupagaccheyya.
YathÈ mahÈrÈja nÈvÈ ekapurisasandhÈraÓÊ1 bhaveyya, ekasmiÑ purise

abhir|Äe sÈ nÈvÈ samupÈdikÈ2 bhaveyya, atha dutiyo puriso Ègaccheyya
tÈdiso ÈyunÈ vaÓÓena vayena pamÈÓena kisath|lena sabba~gapacca~gena, so
taÑ nÈvaÑ abhir|heyya, api nu sÈ mahÈrÈja nÈvÈ dvinnampi dhÈreyyÈti. Na
hi bhante, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya
vidhameyya viddhaÑseyya, na ÔhÈnamupagaccheyya, osÊdeyya udaketi.
Evameva kho mahÈrÈja ayaÑ dasasahassÊ
______________________________________________________________
* DÊ 3. 95; Ma 3. 110; AÑ 1. 29; Abhi 2. 348; Khu 10. 78 piÔÔhesu.
1. EkapurisasantÈraÓÊ (SÊ, I) 2. SamudakÈ (Ka)
lokadhÈtu ekabuddhadhÈraÓÊ, ekasseva TathÈgatassa guÓaÑ dhÈreti, yadi

dutiyo Buddho uppajjeyya, nÈyaÑ dasasahassÊ lokadhÈtu dhÈreyya, caleyya
kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya
viddhaÑseyya, na ÔhÈnamupagaccheyya.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja puriso yÈvadatthaÑ bhojanaÑ bhuÒjeyya
chÈdentaÑ yÈva kaÓÔhamabhip|rayitvÈ, so dhÈto pÊÓito paripuÓÓo nirantaro
tandikato anonamitadaÓÉajÈto punadeva tattakaÑ bhojanaÑ bhuÒjeyya, api
nu kho so mahÈrÈja puriso sukhito bhaveyyÈti. Na hi bhante, sakiÑ
bhuttova mareyyÈti1. Evameva kho mahÈrÈja ayaÑ dasasahassÊ lokadhÈtu
ekabuddhadhÈraÓÊ, ekasseva TathÈgatassa guÓaÑ dhÈreti, yadi dutiyo
Buddho uppajjeyya, nÈyaÑ dasasahassÊ lokadhÈtu dhÈreyya, caleyya
kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya
viddhaÑseyya, na ÔhÈnamupagaccheyyÈti.
KiÑ nu kho bhante NÈgasena atidhammabhÈrena pathavÊ calatÊti. Idha
mahÈrÈja dve sakaÔÈ ratanaparip|ritÈ bhaveyyuÑ yÈva mukhasamÈ, ekasmÈ
sakaÔato ratanaÑ gahetvÈ ekasmiÑ sakaÔe ÈkireyyuÑ, api nu kho taÑ
mahÈrÈja sakaÔaÑ dvinnampi sakaÔÈnaÑ ratanaÑ dhÈreyyÈti. Na hi bhante,
nÈbhipi tassa phaleyya, arÈpi tassa bhijjeyyuÑ, nemipi tassa opateyya,
akkhopi tassa bhijjeyyÈti. KiÑ nu kho mahÈrÈja atiratanabhÈrena sakaÔaÑ
bhijjatÊti. KiÑ nu kho mahÈrÈja atiratanabhÈrena sakaÔaÑ bhijjatÊti. Œma
bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja atidhammabhÈrena pathavÊ calati.
Api ca mahÈrÈja imaÑ kÈraÓaÑ BuddhabalaparidÊpanÈya osÈritaÑ,
aÒÒampi tattha abhir|paÑ kÈraÓaÑ suÓohi, yena kÈraÓena dve
SammÈsambuddhÈ ekakkhaÓe nuppajjanti. Yadi mahÈrÈja dve
SammÈsambuddhÈ ekakkhaÓe uppajjeyyuÑ, tesaÑ parisÈya vivÈdo
uppajjeyya “tumhÈkaÑ Buddho, amhÈkaÑ Buddho”ti, ubhato pakkhajÈtÈ
bhaveyyuÑ, yathÈ mahÈrÈja dvinnaÑ balavÈmaccÈnaÑ parisÈya vivÈdo
uppajjeyya “tumhÈkaÑ amacco, amhÈkaÑ amacco”ti, ubhato pakkhajÈtÈ
honti, evameva kho mahÈrÈja yadi dve SammÈsambuddhÈ ekakkhaÓe
uppajjeyyuÑ, tesaÑ parisÈya vivÈdo uppajjeyya
______________________________________________________________
1. Bhutto vameyyÈti (Ka)
5. AnumÈnapaÒha 233
“tumhÈkaÑ Buddho, amhÈkaÑ Buddho”ti, ubhato pakkhajÈtÈ bhaveyyuÑ,

idaÑ tÈva mahÈrÈja ekaÑ kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena dve SammÈsambuddhÈ
ekakkhaÓe nuppajjanti.
Aparampi mahÈrÈja uttariÑ kÈraÓaÑ suÓohi, yena kÈraÓena dve

SammÈsambuddhÈ ekakkhaÓe nuppajjanti, yadi mahÈrÈja dve
SammÈsambuddhÈ ekakkhaÓe uppajjeyyuÑ, “aggo Buddho”ti yaÑ vacanaÑ,
taÑ micchÈ bhaveyya, “jeÔÔho Buddho”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ
bhaveyya, “seÔÔho Buddho”ti, “visiÔÔho Buddho”ti, “uttamo Buddho”ti,
“pavaro Buddho”ti, “asamo Buddho”ti, “asamasamo Buddho”ti, “appaÔimo
Buddho”ti, “appaÔibhÈgo Buddho”ti, “appaÔipuggalo Buddho”ti yaÑ
vacanaÑ, taÑ micchÈ bhaveyya, idampi kho tvaÑ mahÈrÈja kÈraÓaÑ atthato
sampaÔiccha, yena kÈraÓena dve SammÈsambuddhÈ ekakkhaÓe nuppajjanti.
Api ca kho mahÈrÈja BuddhÈnaÑ BhagavantÈnaÑ sabhÈvapakati

esÈyaÑ, eko yeva Buddho loke uppajjati, kasmÈ kÈraÓÈ, mahantatÈya
SabbaÒÒubuddhaguÓÈnaÑ, aÒÒampi mahÈrÈja yaÑ loke mahantaÑ, taÑ
ekaÑ yeva hoti. PathavÊ mahÈrÈja mahantÊ. sÈ ekÈ yeva. SÈgaro mahanto, so
eko yeva. Sineru girirÈjÈ mahanto, so eko yeva. ŒkÈso mahanto, so eko
yeva. Sakko mahanto, so eko yeva. MÈro mahanto, so eko yeva.
MahÈbrahmÈ mahanto, so eko yeva. TathÈgato ArahaÑ SammÈsambuddho
mahanto, so eko yeva lokasmiÑ. Yattha te uppajjanti, tattha aÒÒassa okÈso
na hoti, tasmÈ mahÈrÈja TathÈgato ArahaÑ SammÈsambuddho eko yeva
lokasmiÑ uppajjatÊti.
Sukathito bhante NÈgasena paÒho opammehi kÈraÓehi, anipuÓopetaÑ

sutvÈ attamano bhaveyya, kiÑ pana mÈdiso mahÈpaÒÒo. SÈdhu bhante
DvinnaÑ BuddhÈnaÑ anuppajjanapaÒho paÔhamo.

2. GotamivatthadÈnapaÒha
2. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ mÈtucchÈya

MahÈpajÈpatiyÈ GotamiyÈ vassikasÈÔikÈya dÊyamÈnÈya * “saÑghe Gotami
dehi, saÑghe te dinne ahaÒceva p|jito bhavissÈmi saÑgho cÈ”ti. KiÑ nu
kho bhante NÈgasena TathÈgato saÑgharatanato na bhÈriko na garuko na
dakkhiÓeyyo, yaÑ TathÈgato sakÈya mÈtucchÈya sayaÑ piÒjitaÑ1 sayaÑ
luÒcitaÑ sayaÑ pothitaÑ sayaÑ kantitaÑ sayaÑ vÈyitaÑ vassikasÈÔikaÑ
attano dÊyamÈnaÑ saÑghassa dÈpesi. Yadi bhante NÈgasena TathÈgato
saÑgharatanato uttaro bhaveyya adhiko vÈ visiÔÔho vÈ, “mayi dinne
mahapphalaÑ bhavissatÊ”ti na TathÈgato mÈtucchÈya sayaÑ piÒjitaÑ sayaÑ
luÒcitaÑ sayaÑ pothitaÑ vassikasÈÔikaÑ saÑghe dÈpeyya, yasmÈ ca kho
bhante NÈgasena TathÈgato attÈnaÑ na patthayati2 na upanissayati, tasmÈ
TathÈgato mÈtucchÈya taÑ vassikasÈÔikaÑ saÑghassa dÈpesÊti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ mÈtucchÈya MahÈpajÈtiyÈ

GotamiyÈ vassikasÈÔikÈya dÊyamÈnÈya “saÑghe Gotami dehi, saÑghe te
dinne ahaÒceva p|jito bhavissÈmi saÑgho cÈ”ti. TaÑ pana na attano
patimÈnanassa avipÈkatÈya na adakkhiÓeyyatÈya, api ca kho mahÈrÈja
hitatthÈya anukampÈya anÈgatamaddhÈnaÑ saÑgho mamaccayena cittÊkato
bhavissatÊti vijjamÈne yeva guÓe parikittayanto evamÈha “saÑghe Gotami
dehi, saÑghe te dinne ahaÒceva p|jito bhavissÈmi saÑgho cÈ”ti.
YathÈ mahÈrÈja pitÈ dharamÈno yeva amaccabhaÔabaladovÈrika-

anÊkaÔÔhapÈrisajjajanamajjhe raÒÒo santike puttassa vijjamÈnaÑ yeva guÓaÑ
pakitteti3 “idha Ôhapito anÈgatamaddhÈnaÑ janamajjhe p|jito bhavissatÊ”ti.
Evameva kho mahÈrÈja TathÈgato hitatthÈya anukampÈya
anÈgatamaddhÈnaÑ saÑgho mamaccayena cittÊkato bhavissatÊti vijjamÈne
yeva guÓe pakittayanto evamÈha “saÑghe Gotami dehi, saÑghe te dinne
ahaÒceva p|jito bhavissÈmi saÑgho cÈ”ti.
______________________________________________________________
* Ma 3. 296 piÔÔhe. 1. PicchitaÑ (SÊ, I) 2. Na pattÊyati (SÊ, I) 3. Parikitteti (Ka)
Na kho mahÈrÈja tÈvatakena vassikasÈÔikÈnuppadÈnamattakena saÑgho

TathÈgatato adhiko nÈma hoti visiÔÔho vÈ. YathÈ mahÈrÈja mÈtÈpitaro
puttÈnaÑ ucchÈdenti parimaddanti nahÈpenti sambÈhenti, api nu kho
mahÈrÈja tÈvatakena ucchÈdanaparimaddananahÈpanasambÈhanamattakena
“putto mÈtÈpit|hi adhiko nÈma hoti visiÔÔho vÈ”ti. Na hi bhante,
akÈmakaraÓÊyÈ bhante puttÈ mÈtÈpit|naÑ, tasmÈ mÈtÈpitaro puttÈnaÑ
ucchÈdanaparimaddananahÈpanasambÈhanaÑ karontÊti. Evameva kho
mahÈrÈja na tÈvatakena vassikasÈÔikÈnuppadÈnamattakena saÑgho
TathÈgatato adhiko nÈma hoti visiÔÔho vÈti. Api ca TathÈgato
akÈmakaraÓÊyaÑ karonto mÈtucchÈya taÑ vassikasÈÔikaÑ saÑghassa dÈpesi.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja kocideva puriso raÒÒo upÈyanaÑ Èhareyya,
taÑ rÈjÈ upÈyanaÑ aÒÒatarassa bhaÔassa vÈ balassa vÈ senÈpatissa vÈ
purohitassa vÈ dadeyya. Api nu kho so mahÈrÈja puriso tÈvatakena
upÈyanapaÔilÈbhamattakena raÒÒÈ adhiko nÈma hoti visiÔÔho vÈti. Na hi
bhante, rÈjabhattiko bhante so puriso rÈj|pajÊvÊ, taÔÔhÈne Ôhapento rÈjÈ
upÈyanaÑ detÊti. Evameva kho mahÈrÈja na tÈvatakena
vassikasÈÔikÈnuppadÈnamattakena saÑgho TathÈgatato adhiko nÈma hoti
visiÔÔho vÈ, atha kho TathÈgatabhattiko tathÈgat|pajÊvÊ. TaÔÔhÈne Ôhapento
TathÈgato saÑghassa vassikasÈÔikaÑ dÈpesi.
Api ca mahÈrÈja TathÈgatassa evaÑ ahosi “sabhÈvapaÔip|janÊyo
saÑgho, mama santakena saÑghaÑ paÔip|jessÈmÊ”ti saÑghassa
vassikasÈÔikaÑ dÈpesi, na mahÈrÈja TathÈgato attano yeva paÔip|janaÑ
vaÓÓeti, atha kho ye loke paÔip|janÈrahÈ, tesampi TathÈgato paÔip|janaÑ
vaÓÓeti.
MajjhimanikÈyavaralaÒchake DhammadÈyÈdadhammapariyÈye
appicchappaÔipattiÑ pakittayamÈnena “asu yeva me purimo bhikkhu
pujjataro ca pÈsaÑsataro cÈ”ti *. Natthi mahÈrÈja bhavesu koci satto
TathÈgatato dakkhiÓeyyo
______________________________________________________________
* Ma 1. 16 piÔÔhe.
vÈ uttaro vÈ adhiko vÈ visiÔÔho vÈ, TathÈgatova uttaro adhiko visiÔÔho.

BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja SaÑyuttanikÈyavare MÈÓavagÈmikena
devaputtena Bhagavato purato ÔhatvÈ devamanussamajjhe–
“Vipulo rÈjagahÊyÈnaÑ1, giri seÔÔho pavuccati.
Seto HimavataÑ seÔÔho, Èdicco aghagÈminaÑ.
Samuddo udadhinaÑ seÔÔho, nakkhattÈnaÒca candimÈ.
Sadevakassa lokassa, Buddho aggo pavuccatÊ”ti.
TÈ kho panetÈ mahÈrÈja MÈÓavagÈmikena devaputtena gÈthÈ sugÊtÈ na
duggÊtÈ, subhÈsitÈ na dubbhÈsitÈ, anumatÈ ca BhagavatÈ, nanu mahÈrÈja
therenapi SÈriputtena DhammasenÈpatinÈ bhaÓitaÑ–
“Eko manopasÈdo.
SaraÓagamanamaÒjalipaÓÈmo vÈ.
Ussahate tÈrayituÑ,
MÈrabalanis|dane Buddhe”ti.
BhagavatÈ ca bhaÓitaÑ devÈtidevena * “ekapuggalo bhikkhave loke
uppajjamÈno uppajjati bahujanahitÈya bahujanasukhÈya lokÈnukampÈya
atthÈya hitÈya sukhÈya devamanussÈnaÑ, katamo ekapuggalo, TathÈgato
ArahaÑ SammÈsambuddho -pa- devamanussÈnan”ti. SÈdhu bhante
GotamivatthadÈnapaÒho dutiyo.
_____
3. GihipabbajitasammÈpaÔipattipaÒha
(3) Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ + “gihino vÈhaÑ

bhikkhave pabbajitassa vÈ sammÈpaÔipattiÑ vaÓÓemi, gihÊ vÈ bhikkhave
pabbajito vÈ sammÈpaÔipanno sammÈpaÔipattÈdhikaraÓahetu ÈrÈdhako hoti
______________________________________________________________
1. RÈjagahikÈnaÑ (Ka) SaÑ 1. 67 piÔÔhe. * AÑ 1. 21 piÔÔhe. + AÑ 1. 70 piÔÔhe.
ÒÈyaÑ dhammaÑ kusalan”ti. Yadi bhante NÈgasena gihÊ odÈtavasano

kÈmabhogÊ puttadÈrasambÈdhasayanaÑ ajjhÈvasanto KÈsikacandanaÑ
paccanubhonto mÈlÈgandhavilepanaÑ dhÈrento jÈtar|parajataÑ sÈdiyanto
maÓikuÓÉala1 vicittamoÄibaddho sammÈpaÔipanno ÈrÈdhako hoti ÒÈyaÑ
dhammaÑ kusalaÑ, pabbajitopi bhaÓÉukÈsÈvavatthavasano
parapiÓÉamajjhupagato cat|su sÊlakkhandhesu sammÈparip|rakÈrÊ
diyaÉÉhesu sikkhÈpadasatesu samÈdÈya vattanto terasasu dhutaguÓesu
anavasesaÑ vattanto sammÈpaÔipanno ÈrÈdhako hoti ÒÈyaÑ dhammaÑ
kusalaÑ. Tattha bhante ko viseso gihino vÈ pabbajitassa vÈ, aphalaÑ hoti
tapokammaÑ, niratthakÈ pabbajjÈ. VaÒjhÈ sikkhÈpadagopanÈ, moghaÑ
dhutaguÓasamÈdÈnaÑ, kiÑ tattha dukkhamanuciÓÓena, nanu nÈma
sukheneva sukhaÑ adhigantabbanti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ “gihino vÈhaÑ bhikkhave
pabbajitassa vÈ sammÈpaÔipattiÑ vaÓÓemi, gihÊ vÈ bhikkhave pabbajito vÈ
sammÈpaÔipanno sammÈpaÔipattÈdhikaraÓahetu ÈrÈdhako hoti ÒÈyaÑ
dhammaÑ kusalan”ti. EvametaÑ mahÈrÈja sammÈpaÔipannova seÔÔho,
pabbajitopi mahÈrÈja “pabbajitomhÊ”ti na sammÈ paÔipajjeyya, atha kho so
ÈrakÈva sÈmaÒÒÈ, ÈrakÈva brahmaÒÒÈ, pageva gihÊ odÈtavasano. GihÊpi
mahÈrÈja sammÈpaÔipanno ÈrÈdhako hoti ÒÈyaÑ dhammaÑ kusalaÑ,
pabbajitopi mahÈrÈja sammÈpaÔipanno ÈrÈdhako hoti ÒÈyaÑ dhammaÑ
kusalaÑ.
Api ca kho mahÈrÈja pabbajitova sÈmaÒÒassa issaro adhipati, pabbajjÈ
mahÈrÈja bahuguÓÈ anekaguÓÈ appamÈÓaguÓÈ, na sakkÈ pabbajjÈya guÓaÑ
parimÈÓaÑ kÈtuÑ.
YathÈ mahÈrÈja kÈmadadassa maÓiratanassa na sakkÈ dhanena aggho
parimÈÓaÑ kÈtuÑ “ettakaÑ maÓiratanassa m|lan”ti, evameva kho mahÈrÈja
pabbajjÈ bahuguÓÈ anekaguÓÈ appamÈÓaguÓÈ, na sakkÈ pabbajjÈya guÓaÑ
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja mahÈsamudde |miyo na sakkÈ parimÈÓaÑ
kÈtuÑ “ettakÈ mahÈsamudde |miyo”ti, evameva kho mahÈrÈja pabbajjÈ
______________________________________________________________
1. MaÓikanaka (SÊ, I)
bahuguÓÈ anekaguÓÈ appamÈÓaguÓÈ, na sakkÈ pabbajjÈya guÓaÑ

Pabbajitassa mahÈrÈja yaÑ kiÒci karaÓÊyaÑ, sabbaÑ taÑ khippameva
samijjhati no cirarattÈya. KiÑ kÈraÓÈ, pabbajito mahÈrÈja appiccho hoti
santuÔÔho pavivitto asaÑsaÔÔho ÈraddhavÊriyo nirÈlayo aniketo paripuÓÓasÊlo
sallekhitÈcÈro dhutappaÔipattikusalo hoti, taÑkÈrÈÓÈ pabbajitassa yaÑ kiÒci
karaÓÊyaÑ, sabbaÑ taÑ khippameva samijjhati no cirarattÈya. YathÈ
mahÈrÈja niggaÓÔhisamasudhota-ujuvimalanÈrÈco susajjito sammÈ vahati,
evameva kho mahÈrÈja pabbajitassa yaÑ kiÒci karaÓÊyaÑ, sabbaÑ taÑ
khippameva samijjhati no cirarattÈyÈti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ
GihipabbajitasammÈpaÔipattipaÒho tatiyo.
_____
4. PaÔipadÈdosapaÒha
4. Bhante NÈgasena yadÈ bodhisatto dukkarakÈrikaÑ akÈsi, netÈdiso
aÒÒatra Èrambho ahosi nikkamo kilesayuddhaÑ maccusenaÑ vidhamanaÑ
ÈhÈrapariggaho dukkarakÈrikÈ, evar|pe parakkame kiÒci assÈdaÑ alabhitvÈ
tameva cittaÑ parihÈpetvÈ evamavoca “na kho panÈhaÑ imÈya kaÔukÈya
dukkarakÈrikÈya adhigacchÈmi uttarimanussadhammaÑ
alamariyaÒÈÓadassanavisesaÑ, siyÈ nu kho aÒÒo maggo bodhÈyÈ”ti, tato
nibbinditvÈ aÒÒena maggena sabbaÒÒutaÑ patto, puna tÈya paÔipadÈya
sÈvake anusÈsati samÈdapeti.
“Œrambhatha nikkhamatha, yuÒjatha BuddhasÈsane.
DhunÈtha maccuno senaÑ, naÄÈgÈraÑva kuÒjaro”ti1.
Kena nu kho bhante NÈgasena kÈraÓena TathÈgato yÈya paÔipadÈya
attanÈ nibbinno virattar|po, tattha sÈvake anusÈsati samÈdapetÊti.
______________________________________________________________
1. SaÑ 1. 158; Khu 10. 35, 217 piÔÔhesu.
TadÈpi mahÈrÈja etarahipi sÈ yeva paÔipadÈ, taÑ yeva paÔipadaÑ

paÔipajjitvÈ bodhisatto sabbaÒÒutaÑ patto. Api ca mahÈrÈja bodhisatto
ativÊriyaÑ karonto niravasesato ÈhÈraÑ uparundhi, tassa ÈhÈr|parodhena
cittadubbalyaÑ uppajji, so tena dubbalyena nÈsakkhi sabbaÒÒutaÑ
pÈpuÓituÑ, so mattamattaÑ kabaÄÊkÈrÈhÈraÑ sevanto tÈyeva paÔipadÈya
nacirasseva sabbaÒÒutaÑ pÈpuÓi. SÈ yeva mahÈrÈja paÔipadÈ sabbesaÑ
TathÈgatÈnaÑ sabbaÒÒutaÒÈÓappaÔilÈbhÈya.
YathÈ mahÈrÈja sabbesaÑ sattÈnaÑ ÈhÈro upatthambho, ÈhÈr|panissitÈ

sabbe sattÈ sukhaÑ anubhavanti, evameva kho mahÈrÈja sÈ yeva paÔipadÈ
sabbesaÑ TathÈgatÈnaÑ sabbaÒÒutaÒÈÓappaÔilÈbhÈya, neso mahÈrÈja doso
Èrambhassa, na nikkamassa, na kilesayuddhassa, yena TathÈgato tasmiÑ
samaye na pÈpuÓi sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ, atha kho ÈhÈr|parodhasseveso doso,
sadÈ paÔiyattÈ yevasÈ paÔipadÈ.
YathÈ mahÈrÈja puriso addhÈnaÑ ativegena gaccheyya, tena so

pakkhahato vÈ bhaveyya pÊÔhasappÊ vÈ asaÒcaro pathavitale. Api nu kho
mahÈrÈja mahÈpathaviyÈ doso atthi, yena so puriso pakkhahato ahosÊti. Na
hi bhante, sadÈ paÔiyattÈ bhante mahÈpathavÊ, kuto tassÈ doso,
vÈyÈmasseveso doso, yena so puriso pakkhahato ahosÊti. Evameva kho
mahÈrÈja neso doso Èrambhassa, na nikkamassa, na kilesayuddhassa, yena
TathÈgato tasmiÑ samaye na pÈpuÓi sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ, atha kho
ÈhÈr|parodhasseveso doso sadÈ paÔiyattÈ yevesÈ paÔipadÈ.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja puriso kiliÔÔhaÑ sÈÔakaÑ nivÈseyya, na so taÑ

dhovÈpeyya, neso doso udakassa, sadÈ paÔiyattaÑ udakaÑ, purisasseveso
doso, evameva kho mahÈrÈja neso doso Èrambhassa, na nikkamassa, na
kulesayuddhassa, yena TathÈgato tasmiÑ samaye na pÈpuÓi
sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ, atha kho ÈhÈr|parodhasseveso doso, sadÈ paÔiyattÈ
yevesÈ paÔipadÈ, tasmÈ TathÈgato tÈyeva paÔipadÈya sÈvake anusÈsati
samÈdapeti, evaÑ kho mahÈrÈja
sadÈ paÔiyattÈ anavajjÈ sÈ paÔipadÈti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ

PaÔipadÈdosapaÒho catuttho.
_____
5. HÊnÈyÈvattanapaÒha
5. Bhante NÈgasena mahantaÑ idaÑ TathÈgatasÈsanaÑ sÈraÑ varaÑ

seÔÔhaÑ pavaraÑ anupamaÑ parisuddhaÑ vimalaÑ paÓÉaraÑ anavajjaÑ, na
yuttaÑ gihiÑ tÈvatakaÑ pabbajetuÑ, gihÊ yeva1 ekasmiÑ phale vinetvÈ
yadÈ apunarÈvattÊ hoti, tadÈ so pabbÈjetabbo. KiÑ kÈraÓÈ, ime dujjanÈ tÈva
tattha sÈsane visuddhe pabbajitvÈ paÔinivattitvÈ hÊnÈyÈvattanti, tesaÑ
paccÈgamanena ayaÑ mahÈjano evaÑ vicinteti “tucchakaÑ vata bho etaÑ
samaÓassa Gotamassa sÈsanaÑ bhavissati, yaÑ ime paÔinivattantÊ”ti.
Idamettha kÈraÓanti.
YathÈ mahÈrÈja taÄÈko bhaveyya sampuÓÓasucivimalasÊtalasalilo, atha

yo koci kiliÔÔho malakaddamagato taÑ taÄÈkaÑ gantvÈ anahÈyitvÈ kiliÔÔhova
paÔinivatteyya, tattha mahÈrÈja katamaÑ jano garaheyya kiliÔÔhaÑ vÈ
taÄÈkaÑ vÈti. KiliÔÔhaÑ bhante jano garaheyya “ayaÑ taÄÈkaÑ gantvÈ
anahÈyitvÈ kiliÔÔhova paÔinivatto, kiÑ imaÑ anahÈyitukÈmaÑ taÄÈko sayaÑ
nahÈpessati, ko doso taÄÈkassÈ”ti. Evameva kho mahÈrÈja TathÈgato
vimuttivarasalilasampuÓÓaÑ saddhammavarataÄÈkaÑ mÈpesi “ye keci
kilesamalakiliÔÔhÈ sacetanÈ budhÈ, te idha nahÈyitvÈ sabbakilese
pavÈhayissantÊ”ti. Yadi koci taÑ saddhammavarataÄÈkaÑ gantvÈ anahÈyitvÈ
sakilesova paÔinivattitvÈ hÊnÈyÈvattati. TaÑ yeva jano garahissati “ayaÑ
JinasÈsane pabbajitvÈ tattha patiÔÔhaÑ alabhitvÈ hÊnÈyÈvatto, kiÑ imaÑ
appaÔipajjantaÑ JinasÈsanaÑ sayaÑ bodhessati, ko doso JinasÈsanassÈ”ti.
______________________________________________________________
1. GihiÑ yeva (SÊ, I)
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja puriso paramabyÈdhito roguppattikusalaÑ

amoghadhuvasiddhakammaÑ bhisakkaÑ sallakattaÑ disvÈ atikicchÈpetvÈ
sabyÈdhikova paÔinivatteyya, tattha katamaÑ jano garaheyya ÈturaÑ vÈ
bhisakkaÑ vÈti. ŒturaÑ bhante jano garaheyya “ayaÑ roguppattikusalaÑ
amoghadhuvasiddhakammaÑ bhisakkaÑ sallakattaÑ disvÈ atikicchÈpetvÈ
sabyÈdhikova paÔinivatto, kiÑ imaÑ atikicchÈpentaÑ bhisakko sayaÑ
tikicchissati, ko doso bhisakkassÈ”ti. Evameva kho mahÈrÈja TathÈgato
antosÈsanasamugge kevalaÑ sakalakilesabyÈdhiv|pasamanasamatthaÑ
amatosadhaÑ pakkhipi, “ye keci kilesabyÈdhipÊÄitÈ sacetanÈ budhÈ, te imaÑ
amatosadhaÑ pivitvÈ sabbakilesabyÈdhiÑ v|pasamessantÊ”ti. Yadi koci taÑ
amatosadhaÑ apivitvÈ sakilesova paÔinivattitvÈ hÊnÈyÈvattati, taÑ yeva jano
garahissati “ayaÑ JinasÈsane pabbajitvÈ tattha patiÔÔhaÑ alabhitvÈ
hÊnÈyÈvatto, kiÑ imaÑ appaÔipajjantaÑ JinasÈsanaÑ sayaÑ bodhessati, ko
doso JinasÈsanassÈ”ti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja chÈto puriso
mahatimahÈpuÒÒabhattaparivesanaÑ gantvÈ taÑ bhattaÑ abhuÒjitvÈ chÈtova
paÔinivatteyya, tattha katamaÑ jano garaheyya chÈtaÑ vÈ puÒÒabhattaÑ
vÈti. ChÈtaÑ bhante jano garaheyya “ayaÑ khudÈpÊÄito puÒÒabhattaÑ
paÔilabhitvÈ abhuÒjitvÈ chÈtova paÔinivatto, kiÑ imassa abhuÒjantassa
bhojanaÑ sayaÑ mukhaÑ pavisissati, ko doso bhojanassÈ”ti. Evameva kho
mahÈrÈja TathÈgato antosÈsanasamugge paramapavaraÑ santaÑ sivaÑ
paÓÊtaÑ amataÑ paramamadhuraÑ kÈyagatÈsatibhojanaÑ Ôhapesi “ye keci
kilesachÈtajjhattÈ taÓhÈparetamÈnasÈ sacetanÈ budhÈ, te imaÑ bhojanaÑ
bhuÒjitvÈ kÈmar|pÈr|pabhavesu sabbaÑ taÓhamapanessantÊ”ti. Yadi koci
taÑ bhojanaÑ abhuÒjitvÈ taÓhÈsitova paÔinivattitvÈ hÊnÈyÈvattati, taÒÒeva
jano garahissati “ayaÑ JinasÈsane pabbajitvÈ tattha patiÔÔhaÑ alabhitvÈ
hÊnÈyÈvatto, kiÑ imaÑ appaÔipajjantaÑ JinasÈsanaÑ sayaÑ bodhessasi, ko
doso JinasÈsanassÈ”ti.
Yadi mahÈrÈja TathÈgato gihiÑ yeva ekasmiÑ phale vinÊtaÑ
pabbÈjeyya, na nÈmÈyaÑ pabbajjÈ kilesappahÈnÈya visuddhiyÈ vÈ,
natthi pabbajjÈya karaÓÊyaÑ. YathÈ mahÈrÈja puriso anekasatena kammena

taÄÈkaÑ khaÓÈpetvÈ parisÈya evamanussÈveyya “mÈ me bhonto keci
saÑkiliÔÔhÈ imaÑ taÄÈkaÑ otaratha, pavÈhitarajojallÈ parisuddhÈ
vimalamaÔÔhÈ imaÑ taÄÈkaÑ otarathÈ”ti. Api nu kho mahÈrÈja tesaÑ
pavÈhitarajojallÈnaÑ parisuddhÈnaÑ vimalamaÔÔhÈnaÑ tena taÄÈkena
karaÓÊyaÑ bhaveyyÈti. Na hi bhante, yassatthÈya te taÑ taÄÈkaÑ
upagaccheyyuÑ, taÑ aÒÒatreva tesaÑ kataÑ karaÓÊyaÑ, kiÑ tesaÑ tena
taÄÈkenÈti. Evameva kho mahÈrÈja yadi TathÈgato gihiÑ yeva ekasmiÑ
phale vinÊtaÑ pabbÈjeyya, tattheva tesaÑ kataÑ karaÓÊyaÑ, kiÑ tesaÑ
pabbajjÈya.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja sabhÈva-isibhattiko sutamantapadadharo
atakkiko roguppattikusalo amoghadhuvasiddhakammo bhisakko sallakatto
sabbarog|pasamabhesajjaÑ sannipÈtetvÈ parisÈya evamanussÈveyya “mÈ
kho bhonto keci sabyÈdhikÈ mama santike upagacchatha, abyÈdhikÈ arogÈ
mama santike upagacchathÈ”ti. Api nu kho mahÈrÈja tesaÑ abyÈdhikÈnaÑ
arogÈnaÑ paripuÓÓÈnaÑ udaggÈnaÑ tena bhisakkena karaÓÊyaÑ bhaveyyÈti.
Na hi bhante, yassatthÈya te taÑ bhisakkaÑ sallakattaÑ upagaccheyyuÑ,
taÑ aÒÒatreva tesaÑ kataÑ karaÓÊyaÑ, kiÑ tesaÑ tena bhisakkenÈti.
Evameva kho mahÈrÈja yadi TathÈgato gihiÑ yeva ekasmiÑ phale vinÊtaÑ
pabbÈjeyya, tattheva tesaÑ kataÑ karaÓÊyaÑ, kiÑ tesaÑ pabbajjÈya.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja koci puriso anekathÈlipÈkasataÑ bhojanaÑ
paÔiyÈdÈpetvÈ parisÈya evamanussÈveyya “mÈ me bhonto keci chÈtÈ imaÑ
parivesanaÑ upagacchatha, subhuttÈ tittÈ suhitÈ dhÈtÈ pÊÓitÈ paripuÓÓÈ
imaÑ parivesanaÑ upagacchathÈ”ti. Api nu kho mahÈrÈja tesaÑ
bhuttÈvÊnaÑ tittÈnaÑ suhitÈnaÑ dhÈtÈnaÑ pÊÓitÈnaÑ paripuÓÓÈnaÑ tena
bhojanena karaÓÊyaÑ bhaveyyÈti. Na hi bhante, yassatthÈya te taÑ
parivesanaÑ upagaccheyyuÑ, taÑ aÒÒatreva tesaÑ kataÑ karaÓÊyaÑ, kiÑ
tesaÑ tÈya parivesanÈyÈti. Evameva kho mahÈrÈja yadi TathÈgato gihiÑ
yeva ekasmiÑ phale vinÊtaÑ pabbÈjeyya, tattheva tesaÑ kataÑ karaÓÊyaÑ,
kiÑ tesaÑ pabbajjÈya.
Api ca mahÈrÈja ye hÊnÈyÈvattanti, te JinasÈsanassa paÒca atuliye guÓe

dassenti. Katame paÒca, bh|mimahantabhÈvaÑ dassenti,
parisuddhavimalabhÈvaÑ dassenti, pÈpehi asaÑvÈsiyabhÈvaÑ dassenti,
duppaÔivedhabhÈvaÑ dassenti, bahusaÑvararakkhiyabhÈvaÑ dassenti.
KathaÑ bh|mimahantabhÈvaÑ dassenti, yathÈ mahÈrÈja puriso adhano
hÊnajacco nibbiseso buddhiparihÊno mahÈrajjaÑ paÔilabhitvÈ na cirasseva
paripatati paridhaÑsati parihÈyati yasato, na sakkoti issariyaÑ sandhÈretuÑ.
KiÑ kÈraÓaÑ, mahantattÈ issariyassa. Evameva kho mahÈrÈja ye keci
nibbisesÈ akatapuÒÒÈ buddhiparihÊnÈ JinasÈsane pabbajanti, te taÑ
pabbajjaÑ pavaruttamaÑ sandhÈretuÑ avisahantÈ na cirasseva JinasÈsanÈ
paripatitvÈ paridhaÑsitvÈ parihÈyitvÈ hÊnÈyÈvattanti, na sakkonti
JinasÈsanaÑ sandhÈretuÑ. KiÑ kÈraÓaÑ, mahantattÈ JinasÈsanabh|miyÈ.
EvaÑ bh|mimahantabhÈvaÑ dassenti.
KathaÑ parisuddhavimalabhÈvaÑ dassenti, yathÈ mahÈrÈja vÈri
pokkharapatte vikirati vidhamati vidhaÑseti, na ÔhÈnamupagacchati
n|palimpati. KiÑ kÈraÓaÑ, parisuddhavimalattÈ padumassa. Evameva kho
mahÈrÈja ye keci saÔhÈ k|ÔÈ va~kÈ kuÔilÈ visamadiÔÔhino JinasÈsane
pabbajanti, te parisuddhavimalanikkaÓÔakapaÓÉaravarappavarasÈsanato na
cirasseva vikiritvÈ vidhamitvÈ vidhaÑsetvÈ asaÓÔhahitvÈ anupalimpitvÈ
hÊnÈyÈvattanti. KiÑ kÈraÓaÑ, parisuddhavimalattÈ JinasÈsanassa. EvaÑ
parisuddhavimalabhÈvaÑ dassenti.
KathaÑ pÈpehi asaÑvÈsiyabhÈvaÑ dassenti, yathÈ mahÈrÈja
mahÈsamuddo na matena kuÓapena saÑvasati, yaÑ hoti mahÈsamudde
mataÑ kuÓapaÑ, taÑ khippameva tÊraÑ upaneti thalaÑ vÈ ussÈreti. KiÑ
kÈraÓaÑ, mahÈbh|tÈnaÑ bhavanattÈ mahÈsamuddassa. Evameva kho
mahÈrÈja ye keci pÈpakÈ asaÑvutÈ ahirikÈ akiriyÈ osannavÊriyÈ kusÊtÈ
kiliÔÔhÈ dujjanÈ manussÈ JinasÈsane pabbajanti, te na cirasseva JinasÈsanato
arahantavimalakhÊÓÈsavamahÈbh|tabhavanato nikkhamitvÈ asaÑvasitvÈ
hÊnÈyÈvattanti. KiÑ kÈraÓaÑ, pÈpehi asaÑvÈsiyattÈ JinasÈsanassa.
EvaÑpÈpehi asaÑvÈsiyabhÈvaÑ dassenti.
KathaÑ duppaÔivedhabhÈvaÑ dassenti, yathÈ mahÈrÈja ye keci achekÈ

asikkhitÈ asippino mativippahÊnÈ issÈsÈ1 vÈlaggavedhaÑ avisahantÈ
vigaÄanti pakkamanti. KiÑ kÈraÓaÑ, saÓhasukhumaduppaÔivedhattÈ
vÈlaggassa. Evameva kho mahÈrÈja ye keci duppaÒÒÈ jaÄÈ eÄam|gÈ m|ÄhÈ
dandhagatikÈ janÈ JinasÈsane pabbajanti, te taÑ
paramasaÓhasukhumacatusaccappaÔivedhaÑ paÔivijjhituÑ avisahantÈ
JinasÈsanÈ vigaÄitvÈ pakkamitvÈ na cirasseva hÊnÈyÈvattanti. KiÑ kÈraÓaÑ,
paramasaÓhasukhumaduppaÔivedhatÈya saccÈnaÑ. EvaÑ
duppaÔivedhabhÈvaÑ dassenti.
KathaÑ bahusaÑvararakkhiyabhÈvaÑ dassenti, yathÈ mahÈrÈja
kocideva puriso mahatimahÈyuddhabh|mimupagato parasenÈya disÈvidisÈhi
samantÈ parivÈrito sattihatthaÑ janamupentaÑ disvÈ bhÊto osakkati
paÔinivattati palÈyati. KiÑ kÈraÓaÑ, bahuvidhayuddhamukharakkhaÓabhayÈ.
Evameva kho mahÈrÈja ye keci pÈpakÈ asaÑvutÈ ahirikÈ akiriyÈ akkhantÊ
capalÈ calitÈ ittarÈ bÈlajanÈ JinasÈsane pabbajanti, te bahuvidhaÑ
sikkhÈpadaÑ parirakkhituÑ avisahantÈ osakkitvÈ paÔinivattitvÈ palÈyitvÈ na
cirasseva hÊnÈyÈvattanti. KiÑ kÈraÓaÑ, bahuvidhasaÑvararakkhiyabhÈvattÈ
JinasÈsanassa. EvaÑ bahuvidhasaÑvararakkhibhÈvaÑ dassenti.
Thalajuttamepi mahÈrÈja vassikÈgumbe kimividdhÈni pupphÈni honti,
tÈni a~kurÈni sa~kuÔitÈni antarÈ yeva paripatanti, na ca tesu paripatitesu
vassikÈgumbo hÊÄito nÈma hoti. YÈni tattha ÔhitÈni pupphÈni, tÈni sammÈ
gandhena disÈvidisaÑ abhibyÈpenti. Evameva kho mahÈrÈja ye te JinasÈsane
pabbajitvÈ hÊnÈyÈvattanti, te JinasÈsane kimividdhÈni vassikÈpupphÈni viya
vaÓÓagandharahitÈ nibbaÓÓÈkÈrasÊlÈ abhabbÈ vepullÈya, na ca tesaÑ
hÊnÈyÈvattanena JinasÈsanaÑ hÊÄitaÑ nÈma hoti. Ye tattha ÔhitÈ bhikkh|, te
sadevakaÑ lokaÑ sÊlavaragandhena abhibyÈpenti.
SÈlÊnampi mahÈrÈja nirÈta~kÈnaÑ lohitakÈnaÑ antare karumbhakaÑ
nÈma sÈlijÈti uppajjitvÈ antarÈ yeva vinassati, na ca tassÈ vinaÔÔhattÈ
lohitakasÈlÊ hÊÄitÈ nÈma honti. Ye tattha ÔhitÈ sÈlÊ, te rÈj|pabhogÈ honti.
Evameva kho mahÈrÈja ye te JinasÈsane
______________________________________________________________
1. IssatthÈ (SÊ, SyÈ, I)
pabbajitvÈ hÊnÈyÈvattanti, te lohitakasÈlÊnamantare karumbhakÈ viya

JinasÈsane na vaÉÉhitvÈ vepullataÑ na pÈpuÓitvÈ1 antarÈ yeva hÊnÈyÈ
vattanti, na ca tesaÑ hÊnÈyÈvattanena JinasÈsanaÑ hÊÄitaÑ nÈma hoti. Ye
tattha ÔhitÈ bhikkh|, te arahattassa anucchavikÈ honti.
KÈmadadassÈpi mahÈrÈja maÓiratanassa ekadesaÑ2 kakkasaÑ uppajjati,

na ca tattha kakkasuppannattÈ maÓiratanaÑ hÊÄitaÑ nÈma hoti. YaÑ tattha
parisuddhaÑ maÓiratanassa, taÑ janassa hÈsakaraÑ hoti. Evameva kho
mahÈrÈja ye te JinasÈsane pabbajitvÈ hÊnÈyÈvattanti, kakkasÈ te JinasÈsane
papaÔikÈ, na ca tesaÑ hÊnÈyÈvattanena JinasÈsanaÑ hÊÄitaÑ nÈma hoti. Ye
tattha ÔhitÈ bhikkh|, te devamanussÈnaÑ hÈsajanakÈ honti.
JÈtisampannassapi mahÈrÈja lohitacandanassa ekadesaÑ p|tikaÑ hoti
appagandhaÑ. Na tena lohitacandanaÑ hÊÄitaÑ nÈma hoti. YaÑ tattha
ap|tikaÑ sugandhaÑ, taÑ samantÈ vidh|peti abhibyÈpeti. Evameva kho
mahÈrÈja ye te JinasÈsane pabbajitvÈ hÊnÈyÈvattanti, te
lohitacandanasÈrantare p|tikadesamiva chaÉÉanÊyÈ JinasÈsane, na ca tesaÑ
hÊnÈyÈvattanena JinasÈsanaÑ hÊÄitaÑ nÈma hoti. Ye tattha ÔhitÈ bhikkh|, te
sadevakaÑ lokaÑ sÊlavaracandanagandhena anulimpayantÊti.
SÈdhu bhante NÈgasena, tena tena anucchavikena tena tena sadisena
kÈraÓena niravajjamanupÈpitaÑ JinasÈsanaÑ seÔÔhabhÈvena paridÊpitaÑ,
hÊnÈyÈvattamÈnÈpi te JinasÈsanassa seÔÔhabhÈvaÑ yeva paridÊpentÊti.
HÊnÈyÈvattanapaÒho paÒcamo.
_____
6. ArahantavedanÈvediyanapaÒha
6. Bhante NÈgasena tumhe bhaÓatha “arahÈ eka vedanaÑ vedayati
kÈyikaÑ na cetasikan”ti. Kinnu kho bhante NÈgasena arahato cittaÑ yaÑ
kÈyaÑ nissÈya pavattati, tattha arahÈ anissaro assÈmÊ
______________________________________________________________
1. VaÉÉhitvÈ vepullataÑ apÈpuÓitvÈ (SÊ, Ka) 2. Ekadese (Ka)
avasavattÊti. Œma mahÈrÈjÈti. Na kho bhante NÈgasena yuttametaÑ, yaÑ so

sakacittassa pavattamÈne kÈye anissaro hoti assÈmÊ avasavattÊ, sakuÓopi tÈva
bhante yasmiÑ kulÈvake paÔivasati, tattha so issaro hoti sÈmÊ vasavattÊti.
Dasa yime mahÈrÈja kÈyÈnugatÈ dhammÈ bhave bhave kÈyaÑ
anudhÈvanti anuparivattanti. Katame dasa, sÊtaÑ uÓhaÑ jighacchÈ pipÈsÈ
uccÈro passÈvo middhaÑ1 jarÈ byÈdhi maraÓaÑ. Ime kho mahÈrÈja dasa
kÈyÈnugatÈ dhammÈ bhave bhave kÈyaÑ anudhÈvanti anuparivattanti, tattha
arahÈ anissaro assÈmÊ avasavattÊti.
Bhante NÈgasena kena kÈraÓena arahato kÈye ÈÓÈ nappavattati
issariyaÑ vÈ, tattha me kÈraÓaÑ br|hÊti. YathÈ mahÈrÈja ye keci
pathavinissitÈ sattÈ, sabbe te pathaviÑ nissÈya caranti viharanti vuttiÑ
kappenti, api nu kho mahÈrÈja tesaÑ pathaviyÈ ÈÓÈ pavattati issariyaÑ vÈti.
Na hi bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja arahato cittaÑ kÈyaÑ nissÈya
pavattati, na ca arahato kÈye ÈÓÈ pavattati issariyaÑ vÈti.
Bhante NÈgasena kena kÈraÓena puthujjano kÈyikampi cetasikampi
vedanaÑ vedayatÊti. AbhÈvitattÈ mahÈrÈja cittassa puthujjano kÈyikampi
cetasikampi vedanaÑ vedayati. YathÈ mahÈrÈja goÓo chÈto paritasito
abaladubbalaparittakatiÓesu vÈ latÈya vÈ upanibaddho assa, yadÈ so goÓo
parikupito hoti, tadÈ saha upanibandhanena pakkamati. Evameva kho
mahÈrÈja abhÈvitacittassa vedanÈ uppajjitvÈ cittaÑ parikopeti, cittaÑ
parikupitaÑ kÈyaÑ Èbhujati nibbhujati samparivattakaÑ karoti. Atha kho so
abhÈvitacitto tasati ravati bheravarÈvamabhiravati, idamettha mahÈrÈja
kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena puthujjano kÈyikampi cetasikampi vedanaÑ
vedayatÊti.
KiÑ pana taÑ kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena arahÈ ekaÑ vedanaÑ vedayati
kÈyikaÑ na cetasikanti. Arahato mahÈrÈja cittaÑ bhÈvitaÑ hoti subhÈvitaÑ
dantaÑ sudantaÑ assavaÑ vacanakaraÑ, so dukkhÈya vedanÈya phuÔÔho
samÈno “aniccan”ti daÄhaÑ gaÓhÈti, samÈdhithambhe cittaÑ upanibandhati,
______________________________________________________________
1. ThinamiddhaÑ (sabbattha)
tassa taÑ cittaÑ samÈdhithambhe upanibandhanaÑ na vedhati na calati,

ÔhitaÑ hoti avikkhittaÑ, tassa vedanÈvikÈravipphÈrena kÈye Èbhujati
nibbhujati samparivattati, idamettha mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena arahÈ
ekaÑ vedanaÑ vedayati kÈyikaÑ na cetasikanti.
Bhante NÈgasena taÑ nÈma loke acchariyaÑ yaÑ kÈye calamÈne cittaÑ
na calati, tattha me kÈraÓaÑ br|hÊti. YathÈ mahÈrÈja mahatimahÈrukkhe
khandhasÈkhÈpalÈsasampanne anilabalasamÈhate sÈkhÈ calati, api nu tassa
khandhopi calatÊti. Na hi bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja arahÈ dukkhÈya
vedanÈya phuÔÔho samÈno “aniccan”ti daÄhaÑ gaÓhÈti, samÈdhithambhe
cittaÑ upanibandhati, tassa taÑ cittaÑ samÈdhithambhe upanibandhanaÑ na
vedhati na calati, ÔhitaÑ hoti avikkhittaÑ, tassa vedanÈvikÈravipphÈrena
kÈyo Èbhujati nibbhujati samparivattati, cittaÑ pana tassa na vedhati na
calati khandho viya mahÈrukkhassÈti. AcchariyaÑ bhante nÈgasena,
abbhutaÑ bhante NÈgasena, na me evar|po sabbakÈliko dhammapadÊpo
diÔÔhapubboti.
ArahantavedanÈvediyanapaÒho chaÔÔho.
_____
7. AbhisamayantarÈyakarapaÒha
7. Bhante NÈgasena idha yo koci gihÊ pÈrÈjikaÑ ajjhÈpanno bhaveyya,
so aparena samayena pabbÈjeyya, attanÈpi so na jÈneyya “gihipÈrÈjikaÑ
ajjhÈpannosmÊ”ti, napi tassa aÒÒo koci Ècikkheyya “gihipÈrÈjikaÑ
ajjhÈpannosÊ”ti. So ca tathattÈya paÔipajjeyya, api nu tassa
dhammÈbhisamayo bhaveyyÈti. Na hi mahÈrÈjÈti. Kena bhante kÈraÓenÈti.
Yo tassa hetu dhammÈbhisamayÈya, so tassa samucchinno, tasmÈ
dhammÈbhisamayo na bhavatÊti.
Bhante NÈgasena tumhe bhaÓatha “jÈnantassa kukkuccaÑ hoti,
kukkucce sati ÈvaraÓaÑ hoti, ÈvaÔe citte dhammÈbhisamayo na hotÊ”ti.
Imassa pana ajÈnantassa akukkuccajÈtassa santacittassa viharato kena
kÈraÓena dhammÈbhisamayo na hoti, visamena visameneso paÒho gacchati,
cintetvÈ visajjethÈti.
Ruhati mahÈrÈja sukaÔÔhe sukalale maÓÉakhette sÈradaÑ sukhasayitaÑ

bÊjanti. Œma bhanteti. Api nu mahÈrÈja taÒÒeva bÊjaÑ ghanaselasilÈtale
ruheyyÈti. Na hi bhanteti. Kissa pana mahÈrÈja taÒÒeva bÊjaÑ kalale ruhati,
kissa ghanasele na ruhatÊti. Natthi bhante tassa bÊjassa r|hanÈya ghanasele
hetu, ahetunÈ bÊjaÑ na ruhatÊti. Evameva kho mahÈrÈja yena hetunÈ tassa
dhammÈbhisamayo bhaveyya, so tassa hetu samucchinno, ahetunÈ
dhammÈbhisamayo na hoti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja daÓÉaleÉÉulaguÄamuggarÈ pathaviyÈ
ÔhÈnamupagacchanti, api nu mahÈrÈja te yeva daÓÉaleÉÉulaguÄamuggarÈ
gagane ÔhÈnamupagacchantÊti. Na hi bhanteti. KiÑ panettha mahÈrÈja
kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena te yeva daÓÉaleÉÉulaguÄamuggarÈ pathaviyÈ
ÔhÈnamupagacchanti, kena kÈraÓena gagane na tiÔÔhantÊti. Natthi bhante
tesaÑ daÓÉaleÉÉulaguÄamuggarÈnaÑ patiÔÔhÈnÈya ÈkÈse hetu, ahetunÈ na
tiÔÔhantÊti. Evameva kho mahÈrÈja tassa tena dosena abhisamayahetu
samucchinno, hetusamugghÈte ahetunÈ abhisamayo na hotÊti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja thale aggi jalati, api nu kho mahÈrÈja so yeva
aggi udake jalatÊti. Na hi bhanteti. KiÑ panettha mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yena
kÈraÓena so yeva aggi thale jalati, kena kÈraÓena udake na jalatÊti. Natthi
bhante aggissa jalanÈya udake hetu, ahetunÈ najalatÊti. Evameva kho
mahÈrÈja tassa tena dosena abhisamayahetu samucchinno, hetusamugghÈte
ahetunÈ dhammÈbhisamayo na hotÊti.
Bhante NÈgasena punapetaÑ atthaÑ cintehi, na me tattha cittasaÒÒatti
bhavati, ajÈnantassa asati kukkucce ÈvaraÓaÑ hotÊti, kÈraÓena maÑ
saÒÒÈpehÊti. Api nu mahÈrÈja visaÑ halÈhalaÑ ajÈnantena khÈyitaÑ jÊvitaÑ
haratÊti. Œma bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja ajÈnantenapi kataÑ pÈpaÑ
abhisamayantarÈyakaraÑ hoti.
Api nu mahÈrÈja aggi ajÈnitvÈ akkamantaÑ ÉahatÊti. Œma bhanteti.
Evameva kho mahÈrÈja ajÈnantenapi kataÑ pÈpaÑ abhisamayantarÈyakaraÑ
hoti.
Api nu mahÈrÈja ajÈnantaÑ ÈsÊviso ÉaÑsitvÈ jÊvitaÑ haratÊti. Œma

bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja ajÈnantenapi kataÑ pÈpaÑ
abhisamayantarÈyakaraÑ hoti.
Nanu mahÈrÈja KÈli~garÈjÈ samaÓakolaÒÒo sattaratanaparikiÓÓo

hatthiratanamabhiruyha kuladassanÈya gacchanto ajÈnantopi nÈsakkhi
BodhimaÓÉassa uparito gantuÑ, idamettha mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yena
kÈraÓena ajÈnantenapi kataÑ pÈpaÑ abhisamayantarÈyakaraÑ hotÊti.
JinabhÈsitaÑ bhante NÈgasena kÈraÓaÑ na sakkÈ paÔikkosituÑ, esovetassa
attho tathÈ sampaÔicchÈmÊti.
AbhisamayantarÈyakarapaÒho sattamo.
_____
8. DussÊlapaÒha
8. Bhante NÈgasena gihidussÊlassa ca samaÓadussÊlassa ca ko viseso,

kiÑ nÈnÈkaraÓaÑ, ubhopete samasamagatikÈ, ubhinnampi samasamo vipÈko
hoti, udÈhu kiÒci nÈnÈkÈraÓaÑ atthÊti.
Dasa yime mahÈrÈja guÓÈ samaÓadussÊlassa gihidussÊlato visesena

atirekÈ, dasahi ca kÈraÓehi uttariÑ dakkhiÓaÑ visodheti.
Katame dasa guÓÈ samaÓadussÊlassa gihidussÊlato visesena atirekÈ, idha

mahÈrÈja samaÓadussÊlo Buddhe sagÈravo hoti, dhamme sagÈravo hoti,
saÑghe sagÈravo hoti, sabrahmacÈrÊsu sagÈravo hoti, uddesaparipucchÈya
vÈyamati, savanabahulo hoti, bhinnasÊlopi mahÈrÈja dussÊlo parisagato
ÈkappaÑ upaÔÔhapeti, garahabhayÈ kÈyikaÑ vÈcasikaÑ rakkhati,
padhÈnÈbhimukhaÒcassa hoti cittaÑ, bhikkhusÈmaÒÒaÑ upagato hoti.
Karontopi mahÈrÈja samaÓadussÊlo pÈpaÑ paÔicchannaÑ Ècarati. YathÈ
mahÈrÈja itthÊ sapatikÈ nilÊyitvÈ rahasseneva pÈpamÈcarati. Evameva kho
mahÈrÈja
karontopi samaÓadussÊlo pÈpaÑ paÔicchannaÑ Ècarati. Ime kho mahÈrÈja

dasa guÓÈ samaÓadussÊlassa gihidussÊlato visesena atirekÈ.
Katamehi dasahi kÈraÓehi uttariÑ dakkhiÓaÑ visodheti,
anavajjakavacadhÈraÓatÈyapi dakkhiÓaÑ visodheti,
isisÈmaÒÒabhaÓÉuli~gadhÈraÓatopi dakkhiÓaÑ visodheti,
saÑghasamayamanuppaviÔÔhatÈyapi dakkhiÓaÑ visodheti,
BuddhadhammasaÑghasaraÓagatatÈyapi dakkhiÓaÑ visodheti,
padhÈnÈsayaniketavÈsitÈyapi dakkhiÓaÑ visodheti, JinasÈsanadhara1
pariyesanatopi dakkhiÓaÑ visodheti, pavaradhammadesanatopi dakkhiÓaÑ
visodheti, dhammadÊpagatiparÈyaÓatÈyapi dakkhiÓaÑ visodheti, “aggo
Buddho”ti ekanta-ujudiÔÔhitÈyapi dakkhiÓaÑ visodheti,
uposathasamÈdÈnatopi dakkhiÓaÑ visodheti. Imehi kho mahÈrÈja dasahi
kÈraÓehi uttariÑ dakkhiÓaÑ visodheti.
Suvipannopi hi mahÈrÈja samaÓadussÊlo dÈyakÈnaÑ dakkhiÓaÑ
visodheti. YathÈ mahÈrÈja udakaÑ subahalampi kalalakaddamarajojallaÑ
apaneti. Evameva kho mahÈrÈja suvipannopi samaÓadussÊlo dÈyakÈnaÑ
dakkhiÓaÑ visodheti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja uÓhodakaÑ sukudhitampi2 pajjalantaÑ
mahantaÑ aggikkhandhaÑ nibbÈpeti. Evameva kho mahÈrÈja suvipannopi
samaÓadussÊlo dÈyakÈnaÑ dakkhiÓaÑ visodheti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja bhojanaÑ virasampi khudÈdubbalyaÑ apaneti.
Evameva kho mahÈrÈja suvipannopi samaÓadussÊlo dÈyakÈnaÑ dakkhiÓaÑ
visodheti.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja TathÈgatena devÈtidevena
MajjhimanikÈyavaralaÒchake dakkhiÓavibha~ge veyyÈkaraÓe–
“Yo sÊlavÈ dussÊlesu dadÈti dÈnaÑ,
Dhammena laddhaÑ supasannacitto.
AbhisaddahaÑ kammaphalaÑ uÄÈraÑ,
SÈ dakkhiÓÈ dÈyakato visujjhatÊ”ti3.
______________________________________________________________
1. JinasÈsanadhana (SÊ, I) 2. SukaÔhitampi (SÊ, I), sukhuÔhitampi (SyÈ)
3. Ma 3. 300 piÔÔhe.
AcchariyaÑ bhante NÈgasena, abbhutaÑ bhante NÈgasena, tÈvatakaÑ

mayaÑ paÒhaÑ apucchimha, taÑ tvaÑ opammehi kÈraÓehi vibhÈvento
amatamadhuraÑ s1avan|pagaÑ akÈsi. YathÈ nÈma bhante s|do vÈ
s|dantevÈsÊ vÈ tÈvatakaÑ maÑsaÑ labhitvÈ nÈnÈvidhehi sambhÈrehi
sampÈdetvÈ rÈj|pabhogaÑ karoti. Evameva kho bhante NÈgasena tÈvatakaÑ
mayaÑ paÒhaÑ apucchimha, taÑ tvaÑ opammehi kÈraÓehi vibhÈvetvÈ
amatamadhuraÑ savan|pagaÑ akÈsÊti.
DussÊlapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. UdakasattajÊvapaÒha
9. Bhante NÈgasena imaÑ udakaÑ aggimhi tappamÈnaÑ cicciÔÈyati
ciÔiciÔÈyati saddÈyati bahuvidhaÑ, kinnu kho bhante NÈgasena udakaÑ
jÊvati, kiÑ kÊÄamÈnaÑ saddÈyati, udÈhu aÒÒena paÔipÊÄitaÑ saddÈyatÊti. Na hi
mahÈrÈja udakaÑ jÊvati, natthi udake jÊvo vÈ satto vÈ, api ca mahÈrÈja
aggisantÈpavegassa mahantatÈya udakaÑ cicciÔÈyati ciÔiciÔÈyati saddÈyati
bahuvidhanti.
Bhante NÈgasena idhekacce titthiyÈ udakaÑ jÊvatÊti sÊtodakaÑ
paÔikkhipitvÈ udakaÑ tÈpetvÈ vekatikavekatikaÑ paribhuÒjanti, te tumhe
garahanti paribhavanti “ekindriyaÑ samaÓÈ SakyaputtiyÈ jÊvaÑ
viheÔhentÊ”ti, taÑ tesaÑ garahaÑ paribhavaÑ vinodehi apanehi nicchÈrehÊti.
Na hi mahÈrÈja udakaÑ jÊvati, natthi mahÈrÈja udake jÊvo vÈ satto vÈ, api ca
mahÈrÈja aggisantÈpavegassa mahantatÈya udakaÑ cicciÔÈyati ciÔiciÔÈyati
saddÈyati bahuvidhaÑ.
YathÈ mahÈrÈja udakaÑ sobbhasarasaritadahataÄÈkakandarapadara-
udapÈnaninnapokkharaÓigataÑ vÈtÈtapavegassa mahantatÈya pariyÈdiyati
parikkhayaÑ gacchati, api nu tattha udakaÑ cicciÔÈyati ciÔiciÔÈyati saddÈyati
bahuvidhanti. Na hi bhanteti. Yadi mahÈrÈja udakaÑ jÊveyya, tatthÈpi
udakaÑ saddÈyeyya, iminÈpi mahÈrÈja kÈraÓena jÈnÈhi “natthi udake jÊvo vÈ
satto vÈ, aggisantÈpavegassa mahantatÈya udakaÑ cicciÔÈyati ciÔiciÔÈyati
saddÈyati bahuvidhan”ti.
Aparampi mahÈrÈja uttariÑ kÈraÓaÑ suÓohi “natthi udake jÊvo vÈ satto

vÈ, aggisantÈpavegassa mahantatÈya udakaÑ saddÈyatÊ”ti. YadÈ pana
mahÈrÈja udakaÑ taÓÉulehi sammissitaÑ bhÈjanagataÑ hoti pihitaÑ
uddhane aÔhapitaÑ, api nu tattha udakaÑ saddÈyatÊti. Na hi bhante acalaÑ
hoti santasantanti. TaÑ yeva pana mahÈrÈja udakaÑ bhÈjanagataÑ aggiÑ
ujjÈletvÈ uddhane ÔhapitaÑ hoti, api nu tattha udakaÑ acalaÑ hoti
santasantanti. Na hi bhante, calati khubbhati luÄati Èvilati |mijÈtaÑ hoti,
uddhamadho disÈvidisaÑ gacchati, uttarati patarati pheÓamÈlÊ hotÊti. Kissa
pana taÑ mahÈrÈja pÈkatikaÑ udakaÑ na calati santasantaÑ hoti, kissa pana
aggigataÑ calati khubbhati luÄati Èvilati |mijÈtaÑ hoti, uddhamadho
disÈvidisaÑ gacchati, uttarati patarati pheÓamÈlÊ hotÊti. PÈkatikaÑ bhante
udakaÑ na calati, aggikataÑ pana udakaÑ aggisantÈpavegassa mahantatÈya
cicciÔÈyati ciÔiciÔÈyati saddÈyati bahuvidhantil. IminÈpi mahÈrÈja kÈraÓena
jÈnÈhi “natthi udake jÊvo vÈ satto vÈ, aggisantÈpavegassa mahantatÈya
udakaÑ saddÈyatÊ”ti.
Aparampi mahÈrÈja uttariÑ kÈraÓaÑ suÓohi, natthi udake jÊvo vÈ satto
vÈ, aggisantÈpavegassa mahantatÈya udakaÑ saddÈyati. Hoti taÑ mahÈrÈja
udakaÑ ghare ghare udakavÈrakagataÑ pihitanti. Œma bhanteti. Api nu taÑ
mahÈrÈja udakaÑ calati khubbhati luÄati Èvilati |mijÈtaÑ hoti, uddhamadho
disÈvidisaÑ gacchati, uttarati patarati pheÓamÈlÊ hotÊti. Na hi bhante, acalaÑ
taÑ hoti pÈkatikaÑ udakavÈrakagataÑ udakanti.
SutapubbaÑ pana tayÈ mahÈrÈja “mahÈsamudde udakaÑ calati
khubbhati luÄati Èvilati |mijÈtaÑ hoti, uddhamadho disÈvidisaÑ gacchati,
uttarati patarati pheÓamÈlÊ hoti, ussakkitvÈ ossakkitvÈ1 velÈya paharati
saddÈyati bahuvidhan”ti. Œma bhante sutapubbaÑ etaÑ mayÈ
diÔÔhapubbaÒca “mahÈsamudde udakaÑ hatthasatampi dvepi hatthasatÈni
gagane ussakkatÊ”ti. Kissa mahÈrÈja udakavÈrakagataÑ udakaÑ na calati na
saddÈyati, kissa pana mahÈsamudde udakaÑ calati saddÈyatÊti. VÈtavegassa
mahantatÈya bhante mahÈsamudde udakaÑ calati saddÈyati,
udakavÈrakagataÑ udakaÑ aghaÔÔitaÑ
______________________________________________________________
1. “OssakkitvÈ”ti padaÑ SÊ- I-potthakesu natthi.
kehici na calati na saddÈyatÊti. YathÈ mahÈrÈja vÈtavegassa mahantatÈya

mahÈsamudde udakaÑ calati saddÈyati. Evameva aggisantÈpavegassa
mahantatÈya udakaÑ saddÈyatÊti.
Nanu mahÈrÈja bheripokkharaÑ sukkhaÑ sukkhena gocammena
onandhantÊti. Œma bhante. Api nu mahÈrÈja bheriyÈ jÊvo vÈ satto vÈ atthÊti.
Na hi bhanteti. Kissa pana mahÈrÈja bherÊ saddÈyatÊti. ItthiyÈ vÈ bhante
purisassa vÈ tajjena vÈyÈmenÈti. YathÈ mahÈrÈja itthiyÈ vÈ purisassa vÈ
tajjena vÈyÈmena bherÊ saddÈyati. Evameva aggisantÈpavegassa
mahantatÈya udakaÑ saddÈyati, iminÈpi mahÈrÈja kÈraÓena jÈnÈhi “natthi
udake jÊvo vÈ satto vÈ, aggisantÈpavegassa mahantatÈya udakaÑ
saddÈyatÊ”ti.
Mayhampi tÈva mahÈrÈja tava pucchitabbaÑ atthi, evameso paÒho
suvinicchito hoti, kinnu kho mahÈrÈja sabbehipi bhÈjanehi udakaÑ
tappamÈnaÑ saddÈyati, udÈhu ekaccehi yeva bhÈjanehi tappamÈnaÑ
saddÈyatÊti. Na hi bhante, sabbehipi bhÈjanehi udakaÑ tappamÈnaÑ
saddÈyati, ekaccehi yeva bhÈjanehi udakaÑ tappamÈnaÑ saddÈyatÊti. Tena
hi mahÈrÈja jahitosi sakasamayaÑ, paccÈgatosi mama visayaÑ, natthi udake
jÊvo vÈ satto vÈ. Yadi mahÈrÈja sabbehipi bhÈjanehi udakaÑ tappamÈnaÑ
saddÈyeyya, yuttamidaÑ “udakaÑ jÊvatÊ”ti vattuÑ. Na hi mahÈrÈja udakaÑ
dvayaÑ hoti, yaÑ saddÈyati, taÑ jÊvati, yaÑ na saddÈyati, taÑ na jÊvatÊti.
Yadi mahÈrÈja udakaÑ jÊveyya mahantÈnaÑ hatthinÈgÈnaÑ
ussannakÈyÈnaÑ pabhinnÈnaÑ soÓÉÈya ussiÒcitvÈ mukhe pakkhipitvÈ
kucchiÑ pavesayantÈnaÑ, tampi udakaÑ tesaÑ dantantare cippiyamÈnaÑ
saddÈyeyya, hatthasatikÈpi mahÈnÈvÈ garukÈ bhÈrikÈ
anekasatasahassabhÈraparip|rÈ mahÈsamudde vicaranti. TÈhipi
cippiyamÈnaÑ udakaÑ saddÈyeyya. MahatimahantÈpi macchÈ
anekasatayojanikakÈyÈ timÊ timi~galÈ timirapi~galÈ abbhantare nimuggÈ
mahÈsamudde nivÈsaÔÔhÈnatÈya paÔivasantÈ mahÈ-udakadhÈrÈ Ècamanti
Dhamanti ca, tesampi taÑ dantantarepi udarantarepi cippiyamÈnaÑ udakaÑ
saddÈyeyya. YasmÈ ca kho mahÈrÈja evar|pehi evar|pehi mahantehi
paÔipÊÄanehi paÔipÊÄitaÑ udakaÑ na saddÈyati. TasmÈpi natthi udake jÊvo vÈ
satto vÈti, evametaÑ mahÈrÈja dhÈrehÊti.
SÈdhu bhante NÈgasena dosÈgato1 paÒho anucchavikÈya vibhattiyÈ

vibhatto, yathÈ nÈma bhante NÈgasena mahagghaÑ maÓiratanaÑ chekaÑ
ÈcariyaÑ kusalaÑ sikkhitaÑ maÓikÈraÑ pÈpuÓitvÈ kittiÑ labheyya
thomanaÑ pasaÑsaÑ, muttÈratanaÑ vÈ muttikaÑ dussaratanaÑ vÈ
dussikaÑ, lohitacandanaÑ vÈ gandhikaÑ pÈpuÓitvÈ kittiÑ labheyya
thomanaÑ pasaÑsaÑ. Evameva kho bhante NÈgasena dosÈgato1 paÒho
anucchavikÈya vibhattiyÈ vibhatto, evametaÑ tathÈ sampaÔicchÈmÊti.
UdakasattajÊvapaÒho navamo.
Buddhavaggo paÔhamo.
ImasmiÑ vagge nava paÒhÈ.
______________________________________________________________
1. DesÈgato (SÊ, I)
2. NippapaÒcavagga
1. NippapaÒcapaÒha
1. Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ “nippapaÒcÈrÈmÈ
bhikkhave viharatha nippapaÒcaratino”ti, katamaÑ taÑ nippapaÒcanti.
SotÈpattiphalaÑ mahÈrÈja nippapaÒcaÑ, sakadÈgÈmiphalaÑ nippapaÒcaÑ,
anÈgÈmiphalaÑ nippapaÒcaÑ, arahattaphalaÑ nippapaÒcanti.
Yadi bhante NÈgasena sotÈpattiphalaÑ nippapaÒcaÑ, sakadÈgÈmi-
anÈgÈmi-arahattaphalaÑ nippapaÒcaÑ, kissa pana ime bhikkh| uddisanti
paripucchanti SuttaÑ GeyyaÑ VeyyÈkaraÓaÑ GÈthaÑ UdÈnaÑ ItivuttakaÑ
JÈtakaÑ AbbhutadhammaÑ VedallaÑ, navakammena palibujjhanti dÈnena
ca p|jÈya ca, nanu te jinappaÔikkhittaÑ kammaÑ karontÊti.
Ye te mahÈrÈja bhikkh| uddisanti paripucchanti SuttaÑ GeyyaÑ
VeyyÈkaraÓaÑ GÈthaÑ UdÈnaÑ ItivuttakaÑ JÈtakaÑ AbbhutadhammaÑ
VedallaÑ, navakammena palibujjhanti dÈnena ca p|jÈya ca, sabbe te
nippapaÒcassa pattiyÈ karonti. Ye te mahÈrÈja sabhÈvaparisuddhÈ pubbe
vÈsitavÈsanÈ, te ekacittakkhaÓena nippapaÒcÈ honti. Ye pana te bhikkh|
mahÈrajakkhÈ, te imehi payogehi nippapaÒcÈ honti.
YathÈ mahÈrÈja eko puriso khette bÊjaÑ ropetvÈ attano
yathÈbalavÊriyena vinÈ pÈkÈravatiyÈ dhaÒÒaÑ uddhareyya, eko puriso khette
bÊjaÑ ropetvÈ vanaÑ pavisitvÈ kaÔÔhaÒca sÈkhaÒca chinditvÈ vatipÈkÈraÑ
katvÈ dhaÒÒaÑ uddhareyya. YÈ tattha tassa vatipÈkÈrapariyesanÈ, sÈ
dhaÒÒatthÈya. Evameva kho mahÈrÈja ye te sabhÈvaparisuddhÈ pubbe
vÈsitavÈsanÈ, te ekacittakkhaÓena nippapaÒcÈ honti, vinÈ vatipÈkÈraÑ puriso
viya dhaÒÒuddhÈro. Ye pana te bhikkh| mahÈrajakkhÈ, te imehi payogehi
nippapaÒcÈ honti, vatipÈkÈraÑ katvÈ puriso viya dhaÒÒuddhÈro.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja puriso mahatimahante ambarukkhamatthake
phalapiÓÉi bhaveyya, atha tattha yo koci iddhimÈ ÈgantvÈ tassa phalaÑ
hareyya, yo pana tattha aniddhimÈ, so kaÔÔhaÒca valliÒca chinditvÈ nisseÓiÑ
bandhitvÈ tÈya taÑ rukkhaÑ abhiruhitvÈ phalaÑ hareyya. YÈ
tattha tassa nisseÓipariyesanÈ, sÈ phalatthÈya. Evameva kho mahÈrÈja ye te

sabhÈvaparisuddhÈ pubbe vÈsitavÈsanÈ, te ekacittakkhaÓena nippapaÒcÈ
honti, iddhimÈ viya rukkhaphalaÑ haranto. Ye pana te bhikkh|
mahÈrajakkhÈ, te iminÈ payogena saccÈni abhisamenti, nisseÓiyÈ viya puriso
rukkhaphalaÑ haranto.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja eko puriso atthakaraÓiyo ekako yeva sÈmikaÑ
upagantvÈ atthaÑ sÈdheti. Eko dhanavÈ dhanavasena parisaÑ vaÉÉhetvÈ
parisÈya atthaÑ sÈdheti. YÈ tattha tassa parisapariyesanÈ, sÈ atthatthÈya.
Evameva kho mahÈrÈja ye te sabhÈvaparisuddhÈ pubbe vÈsitavÈsanÈ, te
ekacittakkhaÓena chasu abhiÒÒÈsu vasibhÈvaÑ pÈpuÓanti, puriso viya ekako
atthasiddhiÑ karonto. Ye pana te bhikkh| mahÈrajakkhÈ, te imehi payogehi
sÈmaÒÒatthamabhisÈdhenti, parisÈya viya puriso atthasiddhiÑ karonto.
Uddesopi mahÈrÈja bahukÈro, paripucchÈpi bahukÈrÈ, navakammampi
bahukÈraÑ, dÈnampi bahukÈraÑ, p|jÈpi bahukÈrÈ tesu tesu karaÓÊyesu.
YathÈ mahÈrÈja puriso rÈj|pasevÊ katÈvÊ amaccabhaÔabaladovÈrika-
anÊkaÔÔhapÈrisajjajanehi, te tassa karaÓÊye anuppatte sabbepi upakÈrÈ honti.
Evameva kho mahÈrÈja uddesopi bahukÈro, paripucchÈpi bahukÈro,
navakammampi bahukÈraÑ, dÈnampi bahukÈraÑ, p|jÈpi bahukÈrÈ tesu tesu
karaÓÊyesu. Yadi mahÈrÈja sabbepi abhijÈtiparisuddhÈ bhaveyyuÑ,
anusÈsanena1 karaÓÊyaÑ na bhaveyya. YasmÈ ca kho mahÈrÈja savanena
karaÓÊyaÑ hoti, thero mahÈrÈja SÈriputto aparimitamasa~kheyyakappaÑ
upÈdÈya upacitakusalam|lo paÒÒÈya koÔiÑ gato, sopi vinÈ savanena
nÈsakkhi ÈsavakkhayaÑ pÈpuÓituÑ. TasmÈ mahÈrÈja bahukÈraÑ savanaÑ
tathÈ uddesopi paripucchÈpi. TasmÈ uddesaparipucchÈpi nippapaÒcÈ
sa~khatÈti. SunijjhÈpito bhante NÈgasena paÒho, evametaÑ tathÈ
sampaÔicchÈmÊti.
NippapaÒcapaÒho paÔhamo.
______________________________________________________________
1. AnusÈsakena (SÊ, I)
2. KhÊÓÈsavabhÈvapaÒha
2. Bhante NÈgasena tumhe bhaÓatha * “yo gihÊ arahattaÑ patto, dve
vÈssa gatiyo bhavanti anaÒÒÈ, tasmiÑ yeva divase pabbajati vÈ parinibbÈyati
vÈ. Na so divaso sakkÈ atikkametun”ti. Sace so bhante NÈgasena tasmiÑ
divase ÈcariyaÑ vÈ upajjhÈyaÑ vÈ pattacÊvaraÑ vÈ na labhetha, api nu kho
so arahÈ sayaÑ vÈ pabbajeyya divasaÑ vÈ atikkameyya, aÒÒo koci arahÈ
iddhimÈ ÈgantvÈ taÑ pabbÈjeyya vÈ parinibbÈyeyya vÈti. Na so mahÈrÈja
arahÈ sayaÑ pabbajeyya, sayaÑ pabbajanto theyyaÑ Èpajjati, na ca divasaÑ
atikkameyya, aÒÒassa arahantassa ÈgamanaÑ bhaveyya vÈ na vÈ bhaveyya,
tasmiÑ yeva divase parinibbÈyeyyÈti. Tena hi bhante NÈgasena arahattassa
santabhÈvo vijahito hoti, yena adhigatassa jÊvitahÈro bhavatÊti.
VisamaÑ mahÈrÈja gihili~gaÑ, visame li~ge li~gadubbalatÈya
arahattaÑ patto gihÊ tasmiÑ yeva divase pabbajati vÈ parinibbÈyati vÈ, neso
mahÈrÈja doso arahattassa, gihili~gasseveso doso yadidaÑ li~gadubbalatÈ.
YathÈ mahÈrÈja bhojanaÑ sabbasattÈnaÑ ÈyupÈlakaÑ jÊvitarakkhakaÑ
visamakoÔÔhassa mandadubbalagahaÓikassa avipÈkena jÊvitaÑ harati, neso
mahÈrÈja doso bhojanassa, koÔÔhasseveso doso yadidaÑ aggidubbalatÈ.
Evameva kho mahÈrÈja visame li~ge li~gadubbalatÈya arahattaÑ patto gihÊ
tasmiÑ yeva divase pabbajati vÈ parinibbÈyati vÈ, neso mahÈrÈja doso
arahattassa, gihili~gasseveso doso yadidaÑ li~gadubbalatÈ.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja parittaÑ tiÓasalÈkaÑ upari garuke pÈsÈÓe
Ôhapite dubbalatÈya bhijjitvÈ patati. Evameva kho mahÈrÈja arahattaÑ patto
gihÊ tena li~gena arahattaÑ dharetuÑ asakkonto tasmiÑ yeva divase
pabbajati vÈ parinibbÈyati vÈ.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja puriso abalo dubbalo nihÊnajacco parittapuÒÒo
mahatimahÈrajjaÑ labhitvÈ khaÓena paripatati paridhaÑsati osakkati, na
sakkoti issariyaÑ dhÈretuÑ. Evameva kho mahÈrÈja
______________________________________________________________
* HeÔÔhÈ 165 piÔÔhe.
arahattaÑ patto gihÊ tena li~gena arahattaÑ dhÈretuÑ na sakkoti, tena

kÈraÓena tasmiÑ yeva divase pabbajati vÈ parinibbÈyati vÈti. SÈdhu bhante
KhÊÓÈsavabhÈvapaÒho dutiyo.
_____
3. KhÊÓÈsavasatisammosapaÒha
3. Bhante NÈgasena atthi arahato satisammosoti. VigatasatisammosÈ

kho mahÈrÈja arahanto, natthi arahantÈnaÑ satisammosoti. Œpajjeyya pana
bhante arahÈ Èpattinti. Œma mahÈrÈjÈti. KismiÑ vatthusminti. KuÔikÈre,
mahÈrÈja saÒcaritte, vikÈle kÈlasaÒÒÈya, pavÈrite appavÈritasaÒÒÈya,
anatiritte atirittasaÒÒÈyÈti.
Bhante NÈgasena tumhe bhaÓatha “ye ÈpattiÑ Èpajjanti, te dvÊhi

kÈraÓehi Èpajjanti anÈdariyena vÈ ajÈnanena vÈ”ti. Api nu kho bhante
arahato anÈdariyaÑ hoti, yaÑ arahÈ ÈpattiÑ ÈpajjatÊti. Na hi mahÈrÈjÈti.
Yadi bhante NÈgasena arahÈ ÈpattiÑ Èpajjati, natthi ca arahato

anÈdariyaÑ, tena hi atthi arahato satisammosoti. Natthi mahÈrÈja arahato
satisammoso, ÈpattiÒca arahÈ ÈpajjatÊti.
Tena hi bhante kÈraÓena maÑ saÒÒÈpehi, kiÑ tattha kÈraÓanti. Dveme

mahÈrÈja kilesÈ lokavajjaÑ paÓÓattivajjaÒcÈti. KatamaÑ mahÈrÈja
lokavajjaÑ, dasa akusalakammapathÈ, idaÑ vuccati lokavajjaÑ. KatamaÑ
paÓÓattivajjaÑ, yaÑ loke atthi samaÓÈnaÑ ananucchavikaÑ ananulomikaÑ,
gihÊnaÑ anavajjaÑ. Tattha BhagavÈ sÈvakÈnaÑ sikkhÈpadaÑ paÒÒapeti
“yÈvajÊvaÑ anatikkamanÊyan”ti. VikÈlabhojanaÑ mahÈrÈja lokassa
anavajjaÑ, taÑ JinasÈsane vajjaÑ. Bh|tagÈmavikopanaÑ mahÈrÈja lokassa
anavajjaÑ, taÑ JinasÈsane vajjaÑ. Udake hassadhammaÑ mahÈrÈja lokassa
anavajjaÑ, taÑ JinasÈsane vajjaÑ. Iti evar|pÈni evar|pÈni
mahÈrÈja JinasÈsane vajjÈni, idaÑ vuccati paÓÓattivajjaÑ. LokavajjaÑ

abhabbo khÊÓÈsavo taÑ ajjhÈcarituÑ.
YaÑ kilesaÑ paÓÓattivajjaÑ, taÑ ajÈnanto Èpajjeyya. Avisayo mahÈrÈja
ekaccassa arahato sabbaÑ jÈnituÑ, na hi tassa balaÑ atthi sabbaÑ jÈnituÑ.
AnaÒÒÈtaÑ mahÈrÈja arahato itthipurisÈnaÑ nÈmampi gottampi, maggopi
tassa mahiyÈ anaÒÒÈto, vimuttiÑ yeva mahÈrÈja ekacco arahÈ jÈneyya,
chaÄabhiÒÒo arahÈ sakavisayaÑ jÈneyya, sabbaÒÒ| mahÈrÈja TathÈgatova
sabbaÑ jÈnÈtÊti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ sampaÔicchÈmÊti.
KhÊÓÈsavasatisammosapaÒho tatiyo.
_____
4. Loke natthibhÈvapaÒha
4. Bhante NÈgasena dissanti loke BuddhÈ, dissanti PaccekabuddhÈ,
dissanti TathÈgatassa sÈvakÈ, dissanti cakkavattirÈjÈno, dissanti
padesarÈjÈno, dissanti devamanussÈ, dissanti sadhanÈ, dissanti adhanÈ,
dissanti sugatÈ, dissanti duggatÈ, dissati purisassa itthili~gaÑ pÈtubh|taÑ,
dissati itthiyÈ purisali~gaÑ pÈtubh|taÑ, dissati sukataÑ dukkataÑ kammaÑ,
dissanti kalyÈÓapÈpakÈnaÑ kammÈnaÑ vipÈk|pabhogino sattÈ, atthi loke
sattÈ aÓÉajÈjalÈbujÈ saÑsedajÈ opapÈtikÈ, atthi sattÈ apadÈ dvipadÈ
catuppadÈ bahuppadÈ, atthi loke yakkhÈ rakkhasÈ kumbhaÓÉÈ asurÈ dÈnavÈ
gandhabbÈ petÈ pisÈcÈ, atthi kinnarÈ mahoragÈ nÈgÈ supaÓÓÈ siddhÈ
vijjÈdharÈ, atthi hatthÊ assÈ gÈvo mahiÑsÈ1 oÔÔhÈ gadrabhÈ ajÈ eÄakÈ migÈ
s|karÈ sÊhÈ byagghÈ dÊpÊ acchÈ kokÈ taracchÈ soÓÈ si~gÈlÈ, atthi bahuvidhÈ
sakuÓÈ, atthi suvaÓÓaÑ rajataÑ muttÈ maÓi sa~kho silÈ pavÈÄaÑ lohita~ko
masÈragallaÑ veÄuriyo vajiraÑ phalikaÑ kÈÄalohaÑ tambalohaÑ vaÔÔalohaÑ
kaÑsalohaÑ, atthi khomaÑ koseyyaÑ kappÈsikaÑ sÈÓaÑ bha~gaÑ
kambalaÑ, atthi sÈli vÊhi yavo ka~gu kudr|so varako
______________________________________________________________
1. MahisÈ (SÊ, I)
godh|mo muggo mÈso tilaÑ kulatthaÑ, atthi m|lagandho sÈragandho

pheggugandho tacagandho pattagandho pupphagandho phalagandho
sabbagandho, atthi tiÓa latÈ gaccha rukkha osadhi vanappati nadÊ pabbata
samudda macchakacchapÈ sabbaÑ loke atthi. YaÑ bhante loke natthi, taÑ
me kathehÊti.
TÊÓimÈni mahÈrÈja loke natthi. KatamÈni tÊÓi, sacetanÈ vÈ acetanÈ vÈ
ajarÈmarÈ loke natthi, sa~khÈrÈnaÑ niccatÈ natthi, paramatthena
satt|paladdhi natthi, imÈni kho mahÈrÈja tÊÓi loke natthÊti. SÈdhu bhante
Loke natthibhÈvapaÒho catuttho.

_____
5. AkammajÈdipaÒha
5. Bhante NÈgasena dissanti loke kammanibbattÈ, dissanti hetunibbattÈ,
dissanti utunibbattÈ, yaÑ loke akammajaÑ ahetujaÑ anutujaÑ, taÑ me
kathehÊti. Dveme mahÈrÈja lokasmiÑ akammajÈ ahetujÈ anutujÈ. Katame
dve, ÈkÈso mahÈrÈja akammajo ahetujo anutujo, nibbÈnaÑ mahÈrÈja
akammajaÑ ahetujaÑ anutujaÑ. Ime kho mahÈrÈja dve akammajÈ ahetujÈ
anutujÈti.
MÈ bhante NÈgasena JinavacanaÑ makkhehi, mÈ ajÈnitvÈ paÒhaÑ
byÈkarohÊti. KiÑ kho mahÈrÈja ahaÑ vadÈmi, yaÑ maÑ tvaÑ evaÑ vadesi
“mÈ bhante NÈgasena JinavacanaÑ makkhehi, mÈ ajÈnitvÈ paÒhaÑ
byÈkarohÊ”ti. Bhante NÈgasena yuttamidaÑ tÈva vattuÑ “ÈkÈso akammajo
ahetujo anutujo”ti. Anekasatehi pana bhante NÈgasena kÈraÓehi BhagavatÈ
sÈvakÈnaÑ nibbÈnassa sacchikiriyÈya maggo akkhÈto, atha ca pana tvaÑ
evaÑ vadesi “ahetujaÑ nibbÈnan”ti. SaccaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ
anekasatehi kÈraÓehi sÈvakÈnaÑ nibbÈnassa sacchikiriyÈya maggo akkhÈto,
na ca pana nibbÈnassa uppÈdÈya hetu akkhÈtoti.
Ettha mayaÑ bhante NÈgasena andhakÈrato andhakÈrataraÑ pavisÈma,
vanato vanataraÑ pavisÈma, gahanato gahanataraÑ1 pavisÈma, yatra hi
______________________________________________________________
1. Gahanantarato gahanantaraÑ (Ka)
nÈma nibbÈnassa sacchikiriyÈya hetu atthi, tassa pana dhammassa uppÈdÈya

hetu natthi. Yadi bhante NÈgasena nibbÈnassa sacchikiriyÈya hetu atthi, tena
hi nibbÈnassa uppÈdÈyapi hetu icchitabbo.
YathÈ pana bhante NÈgasena puttassa pitÈ atthi, tena kÈraÓena pitunopi
pitÈ icchitabbo. YathÈ antevÈsikassa Ècariyo atthi, tena kÈraÓena
Ècariyassapi Ècariyo icchitabbo. YathÈ a~kurassa bÊjaÑ atthi, tena kÈraÓena
bÊjassapi bÊjaÑ icchitabbaÑ. Evameva kho bhante NÈgasena yadi nibbÈnassa
sacchikiriyÈya hetu atthi, tena kÈraÓena nibbÈnassa uppÈdÈyapi hetu
icchitabbo.
YathÈ rukkhassa vÈ latÈya vÈ agge sati tena kÈraÓena majjhampi atthi,
m|lampi atthi. Evameva kho bhante NÈgasena yadi nibbÈnassa
sacchikiriyÈya hetu atthi, tena kÈraÓena nibbÈnassa uppÈdÈyapi hetu
icchitabboti.
AnuppÈdanÊyaÑ mahÈrÈja nibbÈnaÑ, tasmÈ na nibbÈnassa uppÈdÈya
hetu akkhÈtoti. I~gha bhante NÈgasena kÈraÓaÑ dassetvÈ kÈraÓena maÑ
saÒÒÈpehi, yathÈhaÑ jÈneyyaÑ nibbÈnassa sacchikiriyÈya hetu atthi,
nibbÈnassa uppÈdÈya hetu natthÊti.
Tena hi mahÈrÈja sakkaccaÑ sotaÑ odaha, sÈdhukaÑ suÓohi, vakkhÈmi
tattha kÈraÓaÑ, sakkuÓeyya mahÈrÈja puriso pÈkatikena balena ito
HimavantaÑ pabbatarÈjaÑ upagantunti. Œma bhanteti. SakkuÓeyya pana so
mahÈrÈja puriso pÈkatikena balena HimavantaÑ pabbatarÈjaÑ idha
Èharitunti. Na hi bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja sakkÈ nibbÈnassa
sacchikiriyÈya maggo akkhÈtuÑ, na sakkÈ nibbÈnassa uppÈdÈya hetu
dassetuÑ.
SakkuÓeyya mahÈrÈja puriso pÈkatikena balena mahÈsamuddaÑ nÈvÈya
uttaritvÈ pÈrimatÊraÑ gantunti. Œma bhanteti. SakkuÓeyya pana so mahÈrÈja
puriso pÈkatikena balena mahÈsamuddassa pÈrimatÊraÑ idha Èharitunti. Na
hi bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja sakkÈ nibbÈnassa sacchikiriyÈya maggo
akkhÈtuÑ, na sakkÈ nibbÈnassa uppÈdÈya hetu dassetuÑ. KiÑ kÈraÓÈ,
asa~khatattÈ dhammassÈti.
Asa~khataÑ bhante NÈgasena nibbÈnanti. Œma mahÈrÈja asa~khataÑ

nibbÈnaÑ na kehici kataÑ, nibbÈnaÑ mahÈrÈja na vattabbaÑ uppannanti vÈ
anuppannanti vÈ uppÈdanÊyanti vÈ atÊtanti vÈ anÈgatanti vÈ paccuppannanti
vÈ cakkhuviÒÒeyyanti vÈ sotaviÒÒeyyanti vÈ ghÈnaviÒÒeyyanti vÈ
jivhÈviÒÒeyyanti vÈ kÈyaviÒÒeyyanti vÈti. Yadi bhante NÈgasena nibbÈnaÑ
na uppannaÑ na anuppannaÑ na uppÈdanÊyaÑ na atÊtaÑ na anÈgataÑ na
paccuppannaÑ na cakkhuviÒÒeyyaÑ na sotaviÒÒeyyaÑ na ghÈnaviÒÒeyyaÑ
na jivhÈviÒÒeyyaÑ na kÈyaviÒÒeyyaÑ, tena hi bhante NÈgasena tumhe
natthidhammaÑ nibbÈnaÑ apadisatha “natthi nibbÈnan”ti. Atthi mahÈrÈja
nibbÈnaÑ, manoviÒÒeyyaÑ nibbÈnaÑ, visuddhena mÈnasena paÓÊtena
ujukena anÈvaraÓena nirÈmisena sammÈpaÔipanno ariyasÈvako nibbÈnaÑ
passatÊti.
KÊdisaÑ pana taÑ bhante nibbÈnaÑ, yaÑ taÑ opammehi ÈdÊpanÊyaÑ
kÈraÓehi maÑ saÒÒÈpehi, yathÈ atthidhammaÑ opammehi ÈdÊpanÊyanti.
Atthi mahÈrÈja vÈto nÈmÈti. Œma bhanteti. I~gha mahÈrÈja vÈtaÑ dassehi
vaÓÓato vÈ saÓÔhÈnato vÈ aÓuÑ vÈ th|laÑ vÈ dÊghaÑ vÈ rassaÑ vÈti. Na
sakkÈ bhante NÈgasena vÈto upadassayituÑ, na so vÈto hatthaggahaÓaÑ vÈ
nimmaddanaÑ vÈ upeti, api ca atthi so vÈtoti. Yadi mahÈrÈja nasakkÈ vÈto
upadassayituÑ, tena hi natthi vÈtoti. JÈnÈmahaÑ bhante NÈgasena, vÈto
atthÊti me hadaye anupaviÔÔhaÑ, na cÈhaÑ sakkomi vÈtaÑ upadassayitunti.
Evameva kho mahÈrÈja atthi nibbÈnaÑ, na ca sakkÈ nibbÈnaÑ
upadassayituÑ vaÓÓena vÈ saÓÔhÈnena vÈti. SÈdhu bhante NÈgasena,
s|padassitaÑ opammaÑ, suniddiÔÔhaÑ kÈraÓaÑ, evametaÑ tathÈ
sampaÔicchÈmi “atthi nibbÈnan”ti.
AkammajÈdipaÒho paÒcamo.
_____
6. KammajÈdipaÒha
6. Bhante NÈgasena katame ettha kammajÈ, katame hetujÈ, katame
utujÈ, katame na kammajÈ, na hetujÈ, na utujÈti. Ye keci mahÈrÈja sattÈ
sacetanÈ, sabbe te kammajÈ, aggi ca sabbÈni
ca bÊjajÈtÈni hetujÈni, pathavÊ ca pabbatÈ ca udakaÒca vÈto ca, sabbe te

utujÈ, ÈkÈso ca nibbÈnaÒca ime dve akammajÈ ahetujÈ anutujÈ, nibbÈnaÑ
pana mahÈrÈja na vattabbaÑ kammajanti vÈ hetujanti vÈ utujanti vÈ
uppannanti vÈ anuppannanti vÈ uppÈdanÊyanti vÈ atÊtanti vÈ anÈgatanti vÈ
paccuppannanti vÈ cakkhuviÒÒeyyanti vÈ sotaviÒÒeyyanti vÈ
ghÈnaviÒÒeyyanti vÈ jivhÈviÒÒeyyanti vÈ kÈyaviÒÒeyyanti vÈ, api ca
mahÈrÈja manoviÒÒeyyaÑ nibbÈnaÑ, yaÑ so sammÈpaÔipanno ariyasÈvako
visuddhena ÒÈÓena passatÊti. RamaÓÊyo bhante NÈgasena paÒho suvinicchito
nissaÑsayo ekantagato, vimati uppacchinnÈ, tvaÑ gaÓivarapavaramÈsajjÈti.
KammajÈdipaÒho chaÔÔho.
_____
7. YakkhapaÒha
7. Bhante NÈgasena atthi loke yakkhÈ nÈmÈti. Œma mahÈrÈja atthi loke
yakkhÈ nÈmÈti. Cavanti pana te bhante yakkhÈ tamhÈ yoniyÈti. Œma
mahÈrÈja cavanti te yakkhÈ tamhÈ yoniyÈti. Kissa pana bhante NÈgasena
tesaÑ matÈnaÑ yakkhÈnaÑ sarÊraÑ na dissati, kuÓapagandhopi na vÈyatÊti.
Dissati mahÈrÈja matÈnaÑ yakkhÈnaÑ sarÊraÑ, kuÓapagandhopi tesaÑ
vÈyati, matÈnaÑ mahÈrÈja yakkhÈnaÑ sarÊraÑ kÊÔavaÓÓena vÈ dissati,
kimivaÓÓena vÈ dissati, kipillikavaÓÓena vÈ dissati, paÔa~gavaÓÓena vÈ
dissati, ahivaÓÓena vÈ dissati, vicchikavaÓÓena vÈ dissati, satapadivaÓÓena
vÈ dissati, dijavaÓÓena vÈ dissati, migavaÓÓena vÈ dissatÊti. Ko hi bhante
NÈgasena aÒÒo idaÑ paÒhaÑ puÔÔho visajjeyya aÒÒatra tavÈdisena
buddhimatÈti.
YakkhapaÒho sattamo.
_____
8. AnavasesasikkhÈpadapaÒha
8. Bhante NÈgasena ye te ahesuÑ tikicchakÈnaÑ pubbakÈ ÈcariyÈ.
SeyyathÊdaÑ, NÈrado DhammantarÊ1 A~giraso Kapilo KaÓÉaraggi
______________________________________________________________
1. DhanvantarÊ (?)
sÈmo Atulo PubbakaccÈyano, sabbepete ÈcariyÈ sakiÑ yeva roguppattiÒca

nidÈnaÒca sabhÈvaÒca samuÔÔhÈnaÒca tikicchaÒca kiriyaÒca siddhÈsiddhaÒca
sabbaÑ taÑ1 niravasesaÑ jÈnitvÈ “imasmiÑ kÈye ettakÈ rogÈ
uppajjissantÊ”ti ekappahÈrena kalÈpaggÈhaÑ karitvÈ suttaÑ bandhiÑsu,
asabbaÒÒuno ete sabbe, kissa pana TathÈgato sabbaÒÒ| samÈno anÈgataÑ
kiriyaÑ BuddhaÒÈÓena jÈnitvÈ “ettake nÈma vatthusmiÑ ettakaÑ nÈma
sikkhÈpadaÑ paÒÒapetabbaÑ bhavissatÊ”ti paricchinditvÈ anavasesato
sikkhÈpadaÑ na paÒÒapesi, uppannuppanne vatthusmiÑ ayase pÈkaÔe dose
vitthÈrike puthugate ujjhÈyantesu manussesu tasmiÑ tasmiÑ kÈle
sÈvakÈnaÑ sikkhÈpadaÑ paÒÒapesÊti.
©ÈtametaÑ mahÈrÈja TathÈgatassa “imasmiÑ samaye imesu manussesu
sÈdhikaÑ diyaÉÉhasikkhÈpadasataÑ paÒÒapetabbaÑ bhavissatÊ”ti, api ca
TathÈgatassa evaÑ ahosi “sace kho ahaÑ sÈdhikaÑ
diyaÉÉhasikkhÈpadasataÑ ekappahÈraÑ paÒÒapessÈmi, mahÈjano
santÈsamÈpajjissati ‘bahukaÑ idha rakkhitabbaÑ, dukkaraÑ vata bho
samaÓassa Gotamassa sÈsane pabbajitun’ti, pabbajitukÈmÈpi na
pabbajissanti, vacanaÒca me na saddahissanti, asaddahantÈ te manussÈ
apÈyagÈmino bhavissanti. Uppannuppanne vatthusmiÑ dhammadesanÈya
viÒÒÈpetvÈ pÈkaÔe dose sikkhÈpadaÑ paÒÒapessÈmÊ”ti. AcchariyaÑ bhante
NÈgasena BuddhÈnaÑ, abbhutaÑ bhante NÈgasena BuddhÈnaÑ, yÈva
mahantaÑ TathÈgatassa sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ, evametaÑ bhante NÈgasena,
suniddiÔÔho eso attho TathÈgatena, “bahukaÑ idha sikkhitabban”ti sutvÈ
sattÈnaÑ santÈso uppajjeyya, ekopi JinasÈsane na pabbajeyya, evametaÑ
AnavasesasikkhÈpadapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. S|riyatapanapaÒha
9. Bhante NÈgasena ayaÑ s|riyo sabbakÈlaÑ kaÔhinaÑ tapati, udÈhu
kiÒcikÈlaÑ mandaÑ tapatÊti. SabbakÈlaÑ mahÈrÈja s|riyo kaÔhinaÑ
______________________________________________________________
1. SantaÑ (Ka)
tapati, na kiÒcikÈlaÑ mandaÑ tapatÊti. Yadi bhante NÈgasena s|riyo

sabbakÈlaÑ kaÔhinaÑ tapati, kissa pana appekadÈ s|riyo kaÔhinaÑ tapati,
appekadÈ mandaÑ tapatÊti. CattÈrome mahÈrÈja s|riyassa rogÈ, yesaÑ
aÒÒatarena rogena paÔipÊÄito s|riyo mandaÑ tapati. Katame cattÈro, abbhaÑ
mahÈrÈja s|riyassa rogo, tena rogena paÔipÊÄito s|riyo mandaÑ tapati.
MahikÈ mahÈrÈja s|riyassa rogo, tena rogena paÔipÊÄito s|riyo mandaÑ
tapati. Megho mahÈrÈja s|riyassa rogo, tena rogena paÔipÊÄito s|riyo
mandaÑ tapati. RÈhu mahÈrÈja s|riyassa rogo, tena rogena paÔipÊÄito s|riyo
mandaÑ tapati. Ime kho mahÈrÈja cattÈro s|riyassa rogÈ, yesaÑ aÒÒatarena
rogena paÔipÊÄito s|riyo mandaÑ tapatÊti. AcchariyaÑ bhante NÈgasena,
abbhutaÑ bhante NÈgasena, s|riyassapi tÈva tejosampannassa rogo
uppajjissati, kima~gaÑ pana aÒÒesaÑ sattÈnaÑ, natthi bhante esÈ vibhatti
aÒÒassa aÒÒatra tavÈdisena buddhimatÈti.
S|riyatapanapaÒho navamo.
_____
10. KaÔhinatapanapaÒha
10. Bhante NÈgasena kissa hemante s|riyo kaÔhinaÑ tapati, no tathÈ

gimheti. Gimhe mahÈrÈja anupahataÑ hoti rajojallaÑ, vÈtakkhubhitÈ reÓ|
gaganÈnugatÈ honti, ÈkÈsepi abbhÈ subahalÈ honti, mahÈvÈto ca adhimattaÑ
vÈyati, te sabbe nÈnÈkulÈ samÈyutÈ s|riyaraÑsiyo pidahanti, tena gimhe
s|riyo mandaÑ tapati.
Hemante pana mahÈrÈja heÔÔhÈ pathavÊ nibbutÈ hoti, upari mahÈmegho

upaÔÔhito hoti, upasantaÑ hoti rajojallaÑ, reÓu ca santasantaÑ gagane carati,
vigatavalÈhako ca hoti ÈkÈso,
vÈto ca mandamandaÑ vÈyati, etesaÑ uparatiyÈ visuddhÈ1 honti

s|riyaraÑsiyo, upaghÈtavimuttassa s|riyassa tÈpo ati viya tapati. Idamettha
mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena s|riyo hemante kaÔhinaÑ tapati, no tathÈ
gimheti. SabbÊtimutto bhante s|riyo kaÔhinaÑ tapati, meghÈdisahagato
kaÔhinaÑ na tapatÊti.
KaÔhinatapanapaÒho dasamo.
NippapaÒcavaggo dutiyo.
______________________________________________________________
1. VisadÈ (SÊ, I)
3. Vessantaravagga
1. VessantarapaÒha
1. Bhante NÈgasena sabbeva bodhisattÈ puttadÈraÑ denti, udÈhu
Vessantareneva raÒÒÈ puttadÈraÑ dinnanti. Sabbepi mahÈrÈja bodhisattÈ
puttadÈraÑ denti, na Vessantareneva raÒÒÈ puttadÈraÑ dinnanti. Api ca kho
bhante NÈgasena tesaÑ anumatena dentÊti. BhariyÈ mahÈrÈja anumatÈ,
dÈrakÈ pana bÈlatÈya vilapiÑsu1, yadi te atthato jÈneyyuÑ, tepi
anumodeyyuÑ, na te vilapeyyunti.
DukkaraÑ bhante NÈgasena bodhisattena kataÑ, yaÑ so attano orase
piye putte brÈhmaÓassa dÈsatthÈya adÈsi.
Idampi dutiyaÑ dukkarato dukkarataraÑ, yaÑ so attano orase piye
putte bÈlake taruÓake latÈya bandhitvÈ tena brÈhmaÓena latÈya
anumajjÊyante disvÈ ajjhupekkhi.
Idampi tatiyaÑ dukkarato dukkarataraÑ, yaÑ so sakena balena
bandhanÈ muccitvÈ Ègate dÈrake sÈrajjamupagate punadeva latÈya bandhitvÈ
adÈsi.
Idampi catutthaÑ dukkarato dukkarataraÑ, yaÑ so dÈrake “ayaÑ kho
tÈta yakkho khÈdituÑ neti amhe”ti vilapante “mÈ bhÈyitthÈ”ti na assÈsesi.
Idampi paÒcamaÑ dukkarato dukkarataraÑ, yaÑ so JÈlissa kumÈrassa
rudamÈnassa pÈdesu nipatitvÈ “alaÑ tÈta KaÓhÈjinaÑ nivattehi, ahameva
gacchÈmi yakkhena saha, khÈdatu maÑ yakkho”ti yÈcamÈnassa evaÑ na
sampaÔicchi.
Idampi chaÔÔhaÑ dukkarato dukkarataraÑ, yaÑ so JÈlissa kumÈrassa
“pÈsÈÓasamaÑ n|na te tÈta hadayaÑ, yaÑ tvaÑ amhÈkaÑ dukkhitÈnaÑ
pekkhamÈno nimmanussake brahÈraÒÒe yakkhena nÊyamÈne na nivÈresÊ”ti
vilapamÈnassa kÈruÒÒaÑ nÈkÈsi.
______________________________________________________________
1. LÈlapiÑsu (SÊ, I)
Idampi sattamaÑ dukkarato dukkarataraÑ, yaÑ tassa ruÄaruÄassa

bhÊmabhÊmassa nÊte dÈrake adassanaÑ gamite na phali hadayaÑ satadhÈ vÈ
sahassadhÈ vÈ, puÒÒakÈmena manujena kiÑ paradukkhÈpanena, nanu nÈma
sakadÈnaÑ dÈtabbaÑ hotÊti.
Dukkarassa mahÈrÈja katattÈ bodhisattassa kittisaddo dasasahassiyÈ
lokadhÈtuyÈ sadevamanussesu abbhuggato, devÈ devabhavane pakittenti,
asurÈ asurabhavane pakittenti, garuÄÈ garuÄabhavane pakittenti, nÈgÈ
nÈgabhavane pakittenti, yakkhÈ yakkhabhavane pakittenti, anupubbena tassa
kittisaddo paramparÈya ajjetarahi idha amhÈkaÑ samayaÑ anuppatto, taÑ
mayaÑ dÈnaÑ pakittentÈ vikopentÈ nisinnÈ SudinnaÑ, udÈhu duddinnanti.
So kho panÈyaÑ mahÈrÈja kittisaddo nipuÓÈnaÑ viÒÒ|naÑ vid|naÑ
vibhÈvÊnaÑ bodhisattÈnaÑ dasa guÓe anudassati. Katame dasa, agedhatÈ
nirÈlayatÈ cÈgo pahÈnaÑ apunarÈvattitÈ sukhumatÈ mahantatÈ
duranubodhatÈ dullabhatÈ asadisatÈ Buddhadhammassa, so kho panÈyaÑ
mahÈrÈja kittisaddo nipuÓÈnaÑ viÒÒ|naÑ vid|naÑ vibhÈvÊnaÑ
bodhisattÈnaÑ ime dasa guÓe anudassatÊti.
Bhante NÈgasena yo paraÑ dukkhÈpetvÈ dÈnaÑ deti, api nu taÑ dÈnaÑ
sukhavipÈkaÑ hoti saggasaÑvattanikanti. Œma mahÈrÈja kiÑ vattabbanti.
I~gha bhante NÈgasena kÈraÓaÑ upadassehÊti. Idha mahÈrÈja koci samaÓo
vÈ brÈhmaÓo vÈ sÊlavÈ hoti kalyÈÓadhammo, so bhaveyya pakkhahato vÈ
pÊÔhasappÊ vÈ aÒÒataraÑ vÈ byÈdhiÑ Èpanno, tamenaÑ yo koci puÒÒakÈmo
yÈnaÑ ÈropetvÈ patthitaÑ desamanupÈpeyya, api nu kho mahÈrÈja tassa
purisassa tatonidÈnaÑ kiÒci sukhaÑ nibbatteyya saggasaÑvattanikaÑ taÑ
kammanti. Œma bhante kiÑ vattabbaÑ, hatthiyÈnaÑ vÈ so bhante puriso
labheyya assayÈnaÑ vÈ rathayÈnaÑ vÈ, thale thalayÈnaÑ jale jalayÈnaÑ
devesu devayÈnaÑ manussesu manussayÈnaÑ, tadanucchavikaÑ
tadanulomikaÑ bhave bhave nibbatteyya, tadanucchavikÈni tadanulomikÈni
cassa sukhÈni nibbatteyyuÑ, sugatito sugatiÑ gaccheyya, teneva
kammÈbhisandena iddhiyÈnaÑ abhiruyha patthitaÑ nibbÈnanagaraÑ
pÈpuÓeyyÈti. Tena hi mahÈrÈja paradukkhÈpanena dinnadÈnaÑ
sukhavipÈkaÑ
hoti saggasaÑvattanikaÑ, yaÑ so puriso balÊbadde dukkhÈpetvÈ evar|paÑ

sukhaÑ anubhavati.
Aparampi mahÈrÈja uttariÑ kÈraÓaÑ suÓohi, yathÈ paradukkhÈpanena
dinnadÈnaÑ sukhavipÈkaÑ hoti saggasaÑvattanikaÑ, idha mahÈrÈja yo koci
rÈjÈ janapadato dhammikaÑ baliÑ uddharÈpetvÈ ÈÓÈpavattanena dÈnaÑ
dadeyya, api nu kho so mahÈrÈja rÈjÈ tatonidÈnaÑ kiÒci sukhaÑ
anubhaveyya saggasaÑvattanikaÑ taÑ dÈnanti. Œma bhante kiÑ vattabbaÑ,
tatonidÈnaÑ so bhante rÈjÈ uttariÑ anekasatasahassaguÓaÑ labheyya.
RÈj|naÑ atirÈjÈ bhaveyya, devÈnaÑ atidevo bhaveyya, brahmÈnaÑ
atibrahmÈ bhaveyya, samaÓÈnaÑ atisamaÓo bhaveyya, brÈhmaÓÈnaÑ atibrÈ-
ÈhmaÓo bhaveyya, arahantÈnaÑ ati-arahÈ1 bhaveyyÈti. Tena hi mahÈrÈja
paradukkhÈpanena dinnadÈnaÑ sukhavipÈkaÑ hoti saggasaÑvattanikaÑ,
yaÑ so rÈjÈ balinÈ janaÑ pÊÄetvÈ dinnadÈnena evar|paÑ uttariÑ
yasasukhaÑ anubhavatÊti.
AtidÈnaÑ bhante NÈgasena Vessantarena raÒÒÈ dinnaÑ, yaÑ so sakaÑ
bhariyaÑ parassa bhariyatthÈya adÈsi, sake orase putte brÈhmaÓassa
dÈsatthÈya adÈsi, atidÈnaÑ nÈma bhante NÈgasena loke vid|hi ninditaÑ
garahitaÑ, yathÈ nÈma bhante NÈgasena atibhÈrena sakaÔassa akkho bhijjati,
atibhÈrena nÈvÈ osÊdati, atibhuttena bhojanaÑ visamaÑ pariÓamati,
ativassena dhaÒÒaÑ vinassati, atidÈnena bhogakkhayaÑ upeti, atitÈpena
pathavÊ upaÉayhati, atirÈgena ummattako hoti, atidosena vajjho hoti,
atimohena anayaÑ Èpajjati, atilobhena coraggahaÓamupagacchati,
atibhayena nirujjhati, atip|rena nadÊ uttarati, ativÈtena asani patati, ati-
agginÈ odanaÑ uttarati, atisaÒcaraÓena na ciraÑ jÊvati. Evameva kho bhante
NÈgasena atidÈnaÑ nÈma loke vid|hi ninditaÑ garahitaÑ, atidÈnaÑ bhante
NÈgasena Vessantarena raÒÒÈ dinnaÑ, na tattha kiÒci phalaÑ icchitabbanti.
AtidÈnaÑ mahÈrÈja loke vid|hi vaÓÓitaÑ thutaÑ pasatthaÑ, ye keci
yÈdisaÑ kÊdisaÑ dÈnaÑ denti2, atidÈnadÈyÊ loke kittiÑ pÈpuÓÈti.
______________________________________________________________
1. Ati-arahanto (SyÈ, Ka) 2. Keci yÈdisaÑ tÈdisaÑ dÈnaÑ denti (SyÈ)
yathÈ mahÈrÈja atipavaratÈya dibbaÑ vanam|laÑ gahitampi hatthapÈse

ÔhitÈnaÑ parajanÈnaÑ na dassayati, agado atijaccatÈya1 pÊÄÈya
samugghÈtako rogÈnaÑ antakaro, aggi atijotitÈya Éahati, udakaÑ atisÊtatÈya
nibbÈpeti, padumaÑ parisuddhatÈya na upalimpati vÈrikaddamena, maÓi
atiguÓatÈya kÈmadado, vajiraÑ atitikhiÓatÈya vijjhati maÓimuttÈphalikaÑ,
pathavÊ atimahantatÈya naroragamigapakkhijala sela pabbata dume dhÈreti,
samuddo atimahantatÈya aparip|raÓo, Sineru atibhÈratÈya acalo, ÈkÈso
ativitthÈratÈya ananto, s|riyo atippabhatÈya timiraÑ ghÈteti, sÊho atijÈtitÈya
vigatabhato, mallo atibalavatÈya paÔimallaÑ khippaÑ ukkhipati, rÈjÈ
atipuÒÒatÈya adhipati, bhikkhu atisÊlavantatÈya nÈgayakkhanaramar|hi
namassanÊyo, Buddho ati-aggatÈya2 anupamo. Evameva kho mahÈrÈja
atidÈnaÑ nÈma loke vid|hi vaÓÓitaÑ thutaÑ pasatthaÑ, ye keci yÈdisaÑ
kÊdisaÑ dÈnaÑ denti, atidÈnadÈyÊ loke kittiÑ pÈpuÓÈti, atidÈnena Vessantaro
rÈjÈ dasasahassiyÈ lokadhÈtuyÈ vaÓÓito thuto pasattho mahito kittito, teneva
atidÈnena Vessantaro rÈjÈ ajjetarahi Buddho jÈto aggo sadevake loke.
Atthi pana mahÈrÈja loke ÔhapanÊyaÑ dÈnaÑ, yaÑ dakkhiÓeyye
anuppatte na dÈtabbanti. Dasa kho panimÈni bhante NÈgasena dÈnÈni, yÈni
loke adÈnasammatÈni, yo tÈni dÈnÈni deti, so apÈyagÈmÊ hoti. KatamÈni
dasa, majjadÈnaÑ bhante NÈgasena loke adÈnasammataÑ, yo taÑ dÈnaÑ
deti, so apÈyagÈmÊ hoti. SamajjadÈnaÑ -pa- itthidÈnaÑ. UsabhadÈnaÑ.
CittakammadÈnaÑ. SatthadÈnaÑ. VisadÈnaÑ. Sa~khalikadÈnaÑ.
KukkuÔas|karadÈnaÑ. TulÈk|ÔamÈnak|ÔadÈnaÑ bhante NÈgasena loke
adÈnasammataÑ hoti, yo taÑ dÈnaÑ deti, so apÈyagÈmÊ hoti. ImÈni kho
bhante NÈgasena dasa dÈnÈni loke adÈnasammatÈni, yo tÈni dÈnÈni deti, so
apÈyagÈmÊ hotÊti.
NÈhaÑ taÑ mahÈrÈja adÈnasammataÑ pucchÈmi, imaÑ khvÈhaÑ
mahÈrÈja taÑ pucchÈmi “atthi pana mahÈrÈja loke ÔhapanÊyaÑ dÈnaÑ, yaÑ
dakkhiÓeyye anuppatte na dÈtabban”ti. Natthi bhante NÈgasena loke
ÔhapanÊyaÑ dÈnaÑ,
______________________________________________________________
1. Ati-usabhatÈya (Ka) 2. AtivisiÔÔhatÈya (SyÈ)
yaÑ dakkhiÓeyye anuppatte na dÈtabbaÑ, cittappasÈde uppanne keci

dakkhiÓeyyÈnaÑ bhojanaÑ denti, keci acchÈdanaÑ, keci sayanaÑ, kici
ÈvasathaÑ, keci attharaÓapÈvuraÓaÑ, keci dÈsidÈsaÑ, keci khettavatthuÑ,
keci dvipadacatuppadaÑ, keci sataÑ sahassaÑ satasahassaÑ, keci
mahÈrajjaÑ, keci jÊvitampi dentÊti. Yadi pana mahÈrÈja keci jÊvitampi denti,
kiÑ kÈraÓÈ VessantaraÑ dÈnapatiÑ atibÈÄhaÑ paripÈtesi Sudinne putte ca
dÈre ca.
Api nu kho mahÈrÈja atthi lokapakati lokÈciÓÓaÑ, labhati pitÈ puttaÑ
iÓaÔÔo vÈ ÈjÊvikapakato vÈ ÈvapituÑ vÈ1 vikkiÓituÑ vÈti. Œma bhante labhati
pitÈ puttaÑ iÓaÔÔo vÈ ÈjÊvikapakato vÈ ÈvapituÑ vÈ vikkiÓituÑ vÈti. Yadi
mahÈrÈja labhati pitÈ puttaÑ iÓaÔÔo vÈ ÈjÊvikapakato vÈ ÈvapituÑ vÈ
vikkiÓituÑ vÈ, Vessantaropi mahÈrÈja rÈjÈ alabhamÈno sabbaÒÒutaÒÈÓaÑ
upadduto dukkhito tassa dhammadhanassa paÔilÈbhÈya puttadÈraÑ Èvapesi
ca vikkiÓi ca, iti mahÈrÈja Vessantarena raÒÒÈ aÒÒesaÑ dinnaÑ yeva
dinnaÑ, kataÑ yeva kataÑ. Kissa pana tvaÑ mahÈrÈja tena dÈnena
VessantaraÑ dÈnapatiÑ atibÈÄhaÑ apasÈdesÊti.
NÈhaÑ bhante NÈgasena Vessantarassa dÈnapatino dÈnaÑ garahÈmi,
api ca puttadÈraÑ yÈcante niminitvÈ attÈnaÑ dÈtabbanti. EtaÑ kho mahÈrÈja
asabbhikÈraÓaÑ, yaÑ puttadÈraÑ yÈcante attÈnaÑ dadeyya, yaÑ yaÑ hi
yÈcante taÑ tadeva dÈtabbaÑ, etaÑ sappurisÈnaÑ kammaÑ. YathÈ mahÈrÈja
koci puriso pÈnÊyaÑ ÈharÈpeyya, tassa yo bhojanaÑ dadeyya, api nu so
mahÈrÈja puriso tassa kiccakÈrÊ assÈti. Na hi bhante, yaÑ so ÈharÈpeti,
tameva tassa dento kiccakÈrÊ assÈti. Evameva kho mahÈrÈja Vessantaro rÈjÈ
brÈhmaÓe puttadÈraÑ yÈcante puttadÈraÑ yeva adÈsi. Sace mahÈrÈja
brÈhmaÓo Vessantarassa sarÊraÑ yÈceyya, na so mahÈrÈja attÈnaÑ
rakkheyya na kampeyya na rajjeyya, tassa dinnaÑ pariccattaÑ yeva sarÊraÑ
bhaveyya. Sace mahÈrÈja koci VessantaraÑ dÈnapatiÑ upagantvÈ yÈceyya
“dÈsattaÑ
______________________________________________________________
1. ŒdhÈpetuÑ vÈ (SyÈ), ÈdhapituÑ vÈ (Ka)
me upehÊ”ti, dinnaÑ pariccattaÑ yevassa sarÊraÑ bhaveyya, na so datvÈ

tapeyya1, raÒÒo mahÈrÈja Vessantarassa kÈyo bahusÈdhÈraÓo.
YathÈ mahÈrÈja pakkÈ maÑsapesi bahusÈdhÈraÓÈ, evameva kho
mahÈrÈja raÒÒo Vessantarassa kÈyo bahusÈdhÈrÈÓo. YathÈ vÈ pana mahÈrÈja
phalito rukkho nÈnÈdijagaÓasÈdhÈraÓo, evameva kho mahÈrÈja raÒÒo
Vessantarassa kÈyo bahusÈdhÈraÓo. KiÑ kÈraÓÈ, evÈhaÑ paÔipajjanto
sammÈsambodhiÑ pÈpuÓissÈmÊti.
YathÈ mahÈrÈja puriso adhano dhanatthiko dhanapariyesanaÑ
caramÈno ajapathaÑ sa~kupathaÑ vettapathaÑ gacchati, jalathalavÈÓijjaÑ
karoti, kÈyena vÈcÈya manasÈ dhanaÑ ÈrÈdheti, dhanappaÔilÈbhÈya
vÈyamati. Evameva kho mahÈrÈja Vessantaro dÈnapati adhano
Buddhadhanena sabbaÒÒutaÒÈÓaratanappaÔilÈbhÈya yÈcakÈnaÑ
dhanadhaÒÒaÑ dÈsidÈsaÑ yÈnavÈhanaÑ sakalasÈpateyyaÑ sakaÑ
puttadÈraÑ attÈnaÒca cajitvÈ sammÈsambodhiÑ yeva pariyesati.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja amacco muddakÈmo muddÈdhikaraÓaÑ yaÑ
kiÒci gehe dhanadhaÒÒaÑ hiraÒÒasuvaÓÓaÑ, taÑ sabbaÑ datvÈpi
muddappaÔilÈbhÈya vÈyamati. Evameva kho mahÈrÈja Vessantaro dÈnapati
sabbaÑ taÑ bÈhirabbhantaradhanaÑ datvÈ jÊvitampi paresaÑ datvÈ
sammÈsambodhiÑ yeva pariyesati.
Api ca mahÈrÈja Vessantarassa dÈnapatino evaÑ ahosi “yaÑ so
brÈhmaÓo yÈcati, tamevÈhaÑ tassa dento kiccakÈrÊ nÈma homÊ”ti. EvaÑ so
tassa puttadÈramadÈsi. Na kho mahÈrÈja Vessantaro dÈnapati dessatÈya
brÈhmaÓassa puttadÈramadÈsi, na adassanakÈmatÈya puttadÈramadÈsi, na
atibahukÈ me puttadÈrÈ, “na sakkomi te posetun”ti puttadÈramadÈsi, na
ukkaÓÔhito “appiyÈ me”ti nÊharitukÈmatÈya puttadÈramadÈsi. Atha kho
sabbaÒÒutaÒÈÓaratanasseva piyattÈ sabbaÒÒutaÒÈÓassa kÈraÓÈ Vessantaro
rÈjÈ evar|paÑ atulaÑ vipulamanuttaraÑ piyaÑ manÈpaÑ dayitaÑ
pÈÓasamaÑ puttadÈradÈnavaraÑ brÈhmaÓassa adÈsi.
______________________________________________________________
1. ®hapeyya (SÊ)
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevana CariyÈpiÔake *–

“Na me dessÈ ubho puttÈ, MaddÊ devÊ na dessiyÈ.
SabbaÒÒutaÑ piyaÑ mayhaÑ, tasmÈ piye adÈsahan”ti.
TasmÈ mahÈrÈja Vessantaro rÈjÈ puttadÈnaÑ1 datvÈ paÓÓasÈlaÑ
pavisitvÈ nipajji. Tassa atipemena dukkhitassa balavasoko uppajji,
hadayavatthu uÓhamahosi. NÈsikÈya appahontiyÈ mukhena uÓhe
assÈsapassÈse vissajjesi, ass|ni parivattitvÈ lohitabind|ni hutvÈ nettehi
nikkhamiÑsu. Evameva kho mahÈrÈja dukkhena Vessantaro rÈjÈ
brÈhmaÓassa puttadÈramadÈsi “mÈ me dÈnapatho parihÈyÊ”ti.
Api ca mahÈrÈja Vessantaro rÈjÈ dve atthavase paÔicca brÈhmaÓassa dve
dÈrake adÈsi. Katame dve, dÈnapatho ca me aparihÊno bhavissati, dukkhite
ca me puttake vanam|laphalehi itonidÈnaÑ ayyako mocessatÊti. JÈnÈti hi
mahÈrÈja Vessantaro rÈjÈ “na me dÈrakÈ sakkÈ kenaci dÈsabhogena
bhuÒjituÑ, ime ca dÈrake ayyako nikkiÓissati, evaÑ amhÈkampi gamanaÑ
bhavissatÊ”ti. Ime kho mahÈrÈja dve atthavase paÔicca brÈhmaÓassa dve
dÈrake adÈsi.
Api ca mahÈrÈja Vessantaro rÈjÈ jÈnÈti “ayaÑ kho brÈhmaÓo jiÓÓo
vuÉÉho mahallako dubbalo bhaggo daÓÉaparÈyaÓo khÊÓÈyuko parittapuÒÒo,
neso samattho ime dÈrake dÈsabhogena bhuÒjitun”ti. SakkuÓeyya pana
mahÈrÈja puriso pÈkatikena balena ime candimas|riye evaÑmahiddhike
evaÑmahÈnubhÈve gahetvÈ peÄÈya vÈ samugge vÈ pakkhipitvÈ nippabhe
katvÈ thÈlakaparibhogena2 paribhuÒjitunti. Na hi bhanteti. Evameva kho
mahÈrÈja imasmiÑ loke candimas|riyappaÔibhÈgassa Vessantarassa dÈrakÈ
na sakkÈ kenaci dÈsabhogena bhuÒjitunti.
Aparampi mahÈrÈja uttariÑ kÈraÓaÑ suÓohi, yena kÈraÓena
Vessantarassa dÈrakÈ na sakkÈ kenaci dÈsabhogena bhuÒjituÑ, yathÈ
mahÈrÈja raÒÒo cakkavattissa maÓiratanaÑ subhaÑ jÈtimantaÑ aÔÔhaÑsaÑ
suparikammakataÑ catuhatthÈyÈmaÑ sakaÔanÈbhipariÓÈhaÑ na sakkÈ
kenaci
______________________________________________________________
* Khu 4. 395 piÔÔhe. 1. PuttadÈraÑ (Ka) 2. PadÊpaparibhogena (SyÈ)
pilotikÈya veÔhetvÈ peÄÈya pakkhipitvÈ satthakanisÈnaparibhogena

paribhuÒjituÑ. Evameva kho mahÈrÈja loke cakkavattiraÒÒo
maÓiratanappaÔibhÈgassa Vessantarassa dÈrakÈ na sakkÈ kenaci dÈsabhogena
bhuÒjituÑ.
mahÈrÈja tidhÈ pabhinno sabbaseto sattappatiÔÔhito aÔÔharatanubbedho
navaratanÈyÈmapariÓÈho pÈsÈdiko dassanÊyo uposatho nÈgarÈjÈ nasakkÈ
kenaci suppena vÈ sarÈvena vÈ pidahituÑ, govacchako viya vacchakasÈlÈya
pakkhipitvÈ pariharituÑ vÈ. Evameva kho mahÈrÈja loke
uposathanÈgarÈjappaÔibhÈgassa Vessantarassa dÈrakÈ na sakkÈ kenaci
dÈsabhogena bhuÒjituÑ.
mahÈrÈja mahÈsamuddo dÊghaputhulavitthiÓÓo gambhÊro appameyyo
duruttaro apariyogÈÄho anÈvaÔo na sakkÈ kenaci sabbattha pidahitvÈ
ekatitthena paribhogaÑ kÈtuÑ, evameva kho mahÈrÈja loke
mahÈsamuddappaÔibhÈgassa Vessantarassa dÈrakÈ na sakkÈ kenaci
dÈsabhogena bhuÒjituÑ.
mahÈrÈja Himavanto pabbatarÈjÈ paÒcayojanasataÑ accuggato nabhe
tisahassayojanÈyÈmavitthÈro caturÈsÊtik|ÔasahassappaÔimaÓÉito paÒcannaÑ
mahÈnadÊsatÈnaÑ pabhavo mahÈbh|tagaÓÈlayo nÈnÈvidhagandhadharo
dibbosadhasatasamala~kato nabhe valÈhako viya accuggato dissati.
Evameva kho mahÈrÈja loke HimavantapabbatarÈjappaÔibhÈgassa
Vessantarassa dÈrakÈ na sakkÈ kenaci dÈsabhogena bhuÒjituÑ.
Vessantarassa dÈrakÈ nasakkÈ kenaci dÈsabhogena bhuÒjituÑ, yathÈ
mahÈrÈja rattandhakÈratimisÈyaÑ uparipabbatagge jalamÈno mahÈ-
aggikkhandho suvid|repi paÒÒÈyati, evameva kho mahÈrÈja Vessantaro rÈjÈ
pabbatagge
jalamÈno mahÈ-aggikkhandho viya suvid|repi pÈkaÔo paÒÒÈyati, tassa

dÈrakÈ na sakkÈ kenaci dÈsabhogena bhuÒjituÑ.
mahÈrÈja Himavante pabbate nÈgapupphasamaye ujuvÈte vÈyante dasa
dvÈdasa yojanÈni pupphagandho vÈyati, evameva kho mahÈrÈja
Vessantarassa raÒÒo api yojanasahassehipi yÈva akaniÔÔhabhavanaÑ
etthantare surÈsuragaruÄagandhabbayakkhasamahoraga kinnara-
indabhavanesu kittisaddo abbuggato, sÊlavaragandho cassa sampavÈyati,
tena tassa dÈrakÈ na sakkÈ kenaci dÈsabhogena bhuÒjituÑ. AnusiÔÔho
mahÈrÈja JÈlÊ kumÈro pitarÈ Vessantarena raÒÒÈ “ayyako te tÈta tumhe
brÈhmaÓassa dhanaÑ datvÈ nikkiÓanto taÑ nikkhasahassaÑ datvÈ nikkiÓÈtu,
KaÓhÈjinaÑ nikkiÓanto dÈsasataÑ dÈsisataÑ hatthisataÑ assasataÑ
dhenusataÑ usabhasataÑ nikkhasatanti sabbasataÑ datvÈ nikkiÓÈtu, yadi te
tÈta ayyako tumhe brÈhmaÓassa hatthato ÈÓÈya balasÈ mudhÈ gaÓhÈti, mÈ
tumhe ayyakassa vacanaÑ karittha, brÈhmaÓasseva anuyÈyino hothÈ”ti,
evamanusÈsitvÈ putte pesesi, tato JÈlÊkumÈro gantvÈ ayyakena puÔÔho
kathesi–
* “SahassagghaÑ hi maÑ tÈta, brÈhmaÓassa pitÈ adÈ.
Atho KaÓhÈjinaÑ kaÒÒaÑ, hatthÊnaÒca satena cÈ”ti.
SunibbeÔhito bhante NÈgasena paÒho, subhinnaÑ diÔÔhijÈlaÑ, sumaddito
paravÈdo, sakasamayo sudÊpito, byaÒjanaÑ suparisodhitaÑ, suvibhatto
attho, evametaÑ tathÈ sampaÔicchÈmÊti.
VessantarapaÒho paÔhamo.
_____
2. DukkarakÈrikapaÒha
2. Bhante NÈgasena sabbeva bodhisattÈ dukkarakÈrikaÑ karonti, udÈhu
Gotameneva bodhisattena dukkarakÈrikÈ katÈti. Natthi
______________________________________________________________
mahÈrÈja sabbesaÑ bodhisattÈnaÑ dukkarakÈrikÈ, Gotameneva bodhisattena

dukkarakÈrikÈ katÈti.
Bhante NÈgasena yadi evaÑ ayuttaÑ, yaÑ bodhisattÈnaÑ bodhisattehi
vemattatÈ hotÊti. Cat|hi mahÈrÈja ÔhÈnehi bodhisattÈnaÑ bodhisattehi
vemattatÈ hoti. Katamehi cat|hi, kulavemattatÈ padhÈnavemattatÈ1
ÈyuvemattatÈ pamÈÓavemattatÈti. Imehi kho mahÈrÈja cat|hi ÔhÈnehi
bodhisattÈnaÑ bodhisattehi vemattatÈ hoti. Sabbesampi mahÈrÈja
BuddhÈnaÑ r|pe sÊle samÈdhimhi paÒÒÈya vimuttiyÈ vimuttiÒÈÓadassane
catuvesÈrajje dasatathÈgatabale cha-asÈdhÈraÓaÒÈÓe cuddasabuddhaÒÈÓe
aÔÔhÈrasabuddhadhamme kevale ca BuddhaguÓe2 natthi vemattatÈ, sabbepi
BuddhÈ Buddhadhammehi samasamÈti.
Yadi bhante NÈgasena sabbepi BuddhÈ Buddhadhammehi samasamÈ,
kena kÈraÓena Gotameneva bodhisattena dukkarakÈrikÈ katÈti. Aparipakke
mahÈrÈja ÒÈÓe aparipakkÈya bodhiyÈ Gotamo bodhisatto
nekkhammamabhinikkhanto aparipakkaÑ ÒÈÓaÑ paripÈcayamÈnena
dukkarakÈrikÈ katÈti.
Bhante NÈgasena kena kÈraÓena bodhisatto aparipakke ÒÈÓe
aparipakkÈya bodhiyÈ mahÈbhinikkhamanaÑ nikkhanto, nanu nÈma ÒÈÓaÑ
paripÈcetvÈ paripakke ÒÈÓe nikkhamitabbanti.
Bodhisatto mahÈrÈja viparÊtaÑ itthÈgÈraÑ disvÈ vippaÔisÈrÊ ahosi, tassa
vippaÔisÈrissa arati uppajji, araticittaÑ uppannaÑ disvÈ aÒÒataro mÈrakÈyiko
devaputto “ayaÑ kho kÈlo araticittassa vinodanÈyÈ”ti vehÈse ÔhatvÈ idaÑ
vacanamabravi–
“MÈrisa mÈ kho tvaÑ ukkaÓÔhito ahosi, ito te sattame divase dibbaÑ
cakkaratanaÑ pÈtubhavissati sahassÈraÑ sanemikaÑ sanÈbhikaÑ
sabbÈkÈraparip|raÑ, pathavigatÈni ca te ratanÈni ÈkÈsaÔÔhÈni ca sayameva
upagacchissanti, dvisahassaparittadÊpaparivÈresu cat|su mahÈdÊpesu
ekamukhena ÈÓÈ pavattissati, parosahassaÒca te puttÈ bhavissanti s|rÈ
vÊra~gar|pÈ
______________________________________________________________
1. AddhÈnavemattatÈ (SÊ, SyÈ, I) 2. Buddhadhamme (SÊ, I)
parasenappamaddanÈ, tehi puttehi parikiÓÓo sattaratanasamannÈgato

catuddÊpamanusÈsissasÊ”ti.
YathÈ nÈma divasasantattaÑ ayos|laÑ sabbattha upaÉahantaÑ
kaÓÓasotaÑ paviseyya, evameva kho mahÈrÈja bodhisattassa taÑ vacanaÑ
kaÓÓasotaÑ pavisittha, iti so pakatiyÈva ukkaÓÔhito tassÈ devatÈya vacanena
bhiyyosomattÈya ubbijji saÑvijji saÑvegamÈpajji.
YathÈ pana mahÈrÈja mahatimahÈ-aggikkhandho jalamÈno aÒÒena
kaÔÔhena upaÉahito bhiyyosomattÈya jaleyya, evameva kho mahÈrÈja
bodhisatto pakatiyÈva ukkaÓÔhito tassÈ devatÈya vacenena bhiyyosomattÈya
ubbijji saÑvijji saÑvegamÈpajji.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja mahÈpathavÊ pakatitintÈ nibbattaharitasaddalÈ
ÈsittodakÈ cikkhallajÈtÈ punadeva mahÈmeghe abhivuÔÔhe bhiyyosomattÈya
cikkhallatarÈ assa, evameva kho mahÈrÈja bodhisatto pakatiyÈva ukkaÓÔhito
tassÈ devatÈya vacanena bhiyyosomattÈya ubbijji saÑvijji saÑvegamÈpajjÊti.
Api nu kho bhante NÈgasena bodhisattassa yadi sattame divase dibbaÑ
cakkaratanaÑ nibbatteyya, paÔinivatteyya bodhisatto dibbe cakkaratane
nibbatteti. Na hi mahÈrÈja sattame divase bodhisattassa dibbaÑ
cakkaratanaÑ nibbatteyya, api ca palobhanatthÈya tÈya devatÈya musÈ
bhaÓitaÑ, yadipi mahÈrÈja sattame divase dibbaÑ cakkaratanaÑ
nibbatteyya, bodhisatto na nivatteyya, kiÑ kÈraÓaÑ “aniccan”ti mahÈrÈja
bodhisatto daÄhaÑ aggahesi, “dukkhaÑ anattÊ”ti daÄhaÑ aggahesi,
upÈdÈnakkhayaÑ patto.
YathÈ mahÈrÈja Anotattadahato udakaÑ Ga~gaÑ nadiÑ pavisati,
Ga~gÈya nadiyÈ mahÈsamuddaÑ pavisati, mahÈsamuddato pÈtÈlamukhaÑ
pavisati, api nu mahÈrÈja taÑ udakaÑ pÈtÈlamukhagataÑ paÔinivattitvÈ
mahÈsamuddaÑ paviseyya, mahÈsamuddato Ga~gaÑ nadiÑ paviseyya,
Ga~gÈya nadiyÈ puna AnotattaÑ paviseyyÈti. Na hi bhanteti. Evameva kho
mahÈrÈja bodhisattena kappÈnaÑ satasahassaÑ caturo ca asa~khyeyye
kusalaÑ paripÈcitaÑ imassa bhavassa kÈraÓÈ, soyaÑ antimabhavo
anuppatto paripakkaÑ bodhiÒÈÓaÑ chahi vassehi Buddho bhavissati

sabbaÒÒ| loke aggapuggalo, api nu kho mahÈrÈjÈ bodhisatto
cakkaratanakÈraÓÈ1 paÔinivatteyyÈti2. Na hi bhanteti.
Api ca mahÈrÈja mahÈpathavÊ parivatteyya sakÈnanÈ sapabbatÈ, natveva
bodhisakko paÔinivatteyya apatvÈ sammÈsambodhiÑ. Œroheyyapi ce
mahÈrÈja Ga~gÈya udakaÑ paÔisotaÑ, natveva bodhisatto paÔinivatteyya
apatvÈ sammÈsambodhiÑ, visusseyyapi ce mahÈrÈja mahÈsamuddo
aparimitajaladharo gopade udakaÑ viya, natveva bodhisatto paÔinivatteyya
apatvÈ sammÈsambodhiÑ. Phaleyyapi ce mahÈrÈja SinerupabbatarÈjÈ
satadhÈ vÈ sahassadhÈ vÈ, natveva bodhisatto paÔinivatteyya apatvÈ
sammÈsambodhiÑ. Pateyyumpi ce mahÈrÈja candimas|riyÈ satÈrakÈ leÉÉu
viya chamÈyaÑ, natveva bodhisatto paÔinivatteyya apatvÈ
sammÈsambodhiÑ. SaÑvatteyyapi ce mahÈrÈja ÈkÈso kilaÒjamiva, natveva
bodhisatto paÔinivatteyya apatvÈ sammÈsambodhiÑ, kiÑ kÈraÓÈ, padÈlitattÈ
sabbabandhanÈnanti.
Bhante NÈgasena kati loke bandhanÈnÊti. Dasa kho panimÈni mahÈrÈja
loke bandhanÈni, yehi bandhanehi baddhÈ sattÈ na nikkhamanti
nikkhamitvÈpi paÔinivattanti. KatamÈni dasa, mÈtÈ mahÈrÈja loke
bandhanaÑ, pitÈ mahÈrÈja loke bandhanaÑ, bhariyÈ mahÈrÈja loke
bandhanaÑ, puttÈ mahÈrÈja loke bandhanaÑ, ÒÈtÊ mahÈrÈja loke
bandhanaÑ, mittaÑ mahÈrÈja loke bandhanaÑ, dhanaÑ mahÈrÈja loke
bandhanaÑ, lÈbhasakkÈro mahÈrÈja loke bandhanaÑ, issariyaÑ mahÈrÈja
loke bandhanaÑ, paÒca kÈmaguÓÈ mahÈrÈja loke bandhanaÑ, imÈni kho
mahÈrÈja dasa loke bandhanÈni, yehi bandhanehi baddhÈ sattÈ na
nikkhamanti nikkhamitvÈpi paÔinivattanti, tÈni dasa bandhanÈni
bodhisattassa chinnÈni padÈlitÈni, tasmÈ mahÈrÈja bodhisatto na
paÔinivattatÊti.
Bhante NÈgasena yadi bodhisatto uppanne araticitte devatÈya vacanena
aparipakke ÒÈÓe aparipakkÈya bodhiyÈ nekkhammamabhinikkhanto,
______________________________________________________________
1. Cakkaratanassa kÈraÓÈ (SÊ, SyÈ, I) 2. ParinivatteyyÈti (SÊ, I, Ka)
kiÑ tassa dukkarakÈrikÈya katÈya, nanu nÈma sabbabhakkhena bhavitabbaÑ

ÒÈÓaparipÈkaÑ ÈgamayamÈnenÈti.
Dasa kho panime mahÈrÈja puggalÈ lokasmiÑ oÒÒÈtÈ avaÒÒÈtÈ hÊÄitÈ

khÊÄitÈ garahitÈ paribh|tÈ acittÊkatÈ. Katame dasa, itthÊ mahÈrÈja vidhavÈ
lokasmiÑ oÒÒÈtÈ avaÒÒÈtÈ hÊÄitÈ khÊÄitÈ garahitÈ paribh|tÈ acittÊkatÈ.
Dubbalo mahÈrÈja puggalo -pa-. AmittaÒÈti mahÈrÈja puggalo. Mahagghaso
mahÈrÈja puggalo. AgarukulavÈsiko mahÈrÈja puggalo. PÈpamitto mahÈrÈja
puggalo. DhanahÊno mahÈrÈja puggalo. ŒcÈrahÊno mahÈrÈja puggalo.
KammahÊno mahÈrÈja puggalo. PayogahÊno mahÈrÈja puggalo lokasmiÑ
oÒÒÈto avaÒÒÈto hÊÄito khÊÄito garahito paribh|to acittÊkato. Ime kho
mahÈrÈja dasa puggalÈ lokasmiÑ oÒÒÈtÈ avaÒÒÈtÈ hÊÄitÈ khÊÄitÈ garahitÈ
paribh|tÈ acittÊkatÈ. ImÈni kho mahÈrÈja dasa ÔhÈnÈni anussaramÈnassa
bodhisattassa evaÑ saÒÒÈ uppajji “mÈhaÑ kammahÊno assaÑ payogahÊno
garahÊto devamanussÈnaÑ, yann|nÈhaÑ kammassÈmÊ assaÑ kammagaru
kammÈdhipateyyo kammasÊlo kammadhorayho kammaniketavÈ appamatto
vihareyyan”ti, evaÑ kho mahÈrÈja bodhisatto ÒÈÓaÑ paripÈcento
dukkarakÈrikaÑ akÈsÊti.
Bhante NÈgasena bodhisatto dukkarakÈrikaÑ karonto evamÈha “na kho

panÈhaÑ imÈya kaÔukÈya dukkarakÈrikÈya adhigacchÈmi
uttarimanussadhammaÑ alamariyaÒÈÓadassanavisesaÑ, siyÈ nu kho aÒÒo
maggo bodhÈyÈti. Api nu tasmiÑ samaye bodhisattassa maggaÑ Èrabbha
satisammoso ahosÊ”ti.
PaÒcavÊsati kho panime mahÈrÈja cittadubbalÊkaraÓÈ dhammÈ, yehi

dubbalÊkataÑ cittaÑ na sammÈ samÈdhiyati ÈsavÈnaÑ khayÈya. Katame
paÒcavÊsati, kodho mahÈrÈja cittadubbalÊkaraÓo dhammo, yena
dubbalÊkataÑ cittaÑ na sammÈ samÈdhiyati ÈsavÈnaÑ khayÈya, upanÈho
-pa-. Makkho. PaÄÈso. IssÈ. MacchariyaÑ. MÈyÈ. SÈÔheyyaÑ. Thambho.
SÈrambho. MÈno.
AtimÈno. Mado. PamÈdo. ThinamiddhaÑ. Tandi1. ŒlasyaÑ. PÈpamittatÈ.

R|pÈ. SaddÈ. GandhÈ. RasÈ. PhoÔÔhabbÈ. KhudÈpipÈsÈ. Arati mahÈrÈja
cittadubbalÊkaraÓo dhammo, yena dubbalÊkataÑ cittaÑ na sammÈ
samÈdhiyati ÈsavÈnaÑ khayÈya, ime kho mahÈrÈja paÒcavÊsati
cittadubbalÊkaraÓÈ dhammÈ, yehi dubbalÊkataÑ cittaÑ na sammÈ
samÈdhiyati ÈsavÈnaÑ khayÈya.
Bodhisattassa kho mahÈrÈja khudÈpipÈsÈ2 kÈyaÑ pariyÈdiyiÑsu, kÈye
pariyÈdinne cittaÑ na sammÈ samÈdhiyati ÈsavÈnaÑ khayÈya. SatasahassaÑ
mahÈrÈja kappÈnaÑ3 caturo ca asa~khyeyye kappe bodhisatto catunnaÑ
yeva ariyasaccÈnaÑ abhisamayaÑ anvesi tÈsu tÈsu jÈtÊsu, kiÑ panassa
pacchime bhave abhisamayajÈtiyaÑ maggaÑ Èrabbha satisammoso hessati,
api ca mahÈrÈja bodhisattassa saÒÒÈmattaÑ uppajji “siyÈ nu kho aÒÒo
maggo bodhÈyÈ”ti. Pubbe kho mahÈrÈja bodhasatto ekamÈsiko samÈno pitu
sakkassa kammante sÊtÈya jambucchÈyÈya sirisayane palla~kaÑ ÈbhujitvÈ
nisinno vivicceva kÈmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaÑ
savicÈraÑ vivekajaÑ pÊtisukhaÑ paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja vihÈsi -pa-
catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja vihÈsÊti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ
tathÈ sampaÔicchÈmi, ÒÈÓaÑ paripÈcento bodhisatto dukkarakÈrikaÑ akÈsÊti.
DukkarakÈrikapaÒho dutiyo.
_____
3. KusalÈkusalabalavatarapaÒha
3. Bhante NÈgasena katamaÑ adhimattaÑ balavataraÑ kusalaÑ vÈ
akusalaÑ vÈti. KusalaÑ mahÈrÈja adhimattaÑ balavataraÑ, no tathÈ
akusalanti. NÈhaÑ bhante NÈgasena taÑ vacanaÑ sampaÔicchÈmi “kusalaÑ
adhimattaÑ balavataraÑ, no tathÈ akusalan”ti, dissanti bhante NÈgasena
idha pÈÓÈtipÈtino adinnÈdÈyino kÈmesumicchÈcÈrino musÈvÈdino
gÈmaghÈtikÈ panthad|sakÈ nekatikÈ vaÒcanikÈ, sabbe te tÈvatakena pÈpena
labhanti hatthacchedaÑ pÈdacchedaÑ hatthapÈdacchedaÑ kaÓÓacchedaÑ
nÈsacchedaÑ
______________________________________________________________
1. NandÊ (I, Ka) 2. KhuppipÈsÈ (Ka) 3. Kappe (Ka)
kaÓÓanÈsacchedaÑ bila~gathÈlikaÑ sa~khamuÓÉikaÑ rÈhumukhaÑ

jotimÈlikaÑ hatthapajjotikaÑ erakavattikaÑ cÊrakavÈsikaÑ eÓeyyakaÑ
baÄisamaÑsikaÑ kahÈpaÓikaÑ khÈrÈpatacchikaÑ palighaparivattikaÑ
palÈlapÊÔhakaÑ tattenapi telena osiÒcanaÑ sunakhehipi khÈdÈpanaÑ
jÊvas|lÈropanaÑ asinÈpi sÊsacchedaÑ, keci rattiÑ pÈpaÑ katvÈ rattiÑ yeva
vipÈkaÑ anubhavanti, keci rattiÑ katvÈ divÈ yeva anubhavanti, keci divÈ
katvÈ divÈ yeva anubhavanti, keci divÈ katvÈ rattiÑ yeva anubhavanti, keci
dve tayo divase vÊtivatte anubhavanti, sabbepi te diÔÔheva dhamme vipÈkaÑ
anubhavanti. Atthi pana bhante NÈgasena koci ekassa vÈ dvinnaÑ vÈ tiÓÓaÑ
vÈ catunnaÑ vÈ paÒcannaÑ vÈ dasannaÑ vÈ satassa vÈ sahassassa vÈ
satasahassassa vÈ saparivÈraÑ dÈnaÑ datvÈ diÔÔhadhammikaÑ bhogaÑ vÈ
yasaÑ vÈ sukhaÑ vÈ anubhavitÈ sÊlena vÈ uposathakammena vÈti.
Atthi mahÈrÈja cattÈro purisÈ dÈnaÑ datvÈ sÊlaÑ samÈdiyitvÈ
uposathakammaÑ katvÈ diÔÔheva dhamme teneva sarÊradehena tidasapure
samanuppattÈti1. Ko ca ko ca bhanteti. MandhÈtÈ mahÈrÈja rÈjÈ Nimi rÈjÈ
SÈdhÊno rÈjÈ Guttilo ca gandhabboti.
Bhante NÈgasena anekehi taÑ bhavasahassehi antaritaÑ, dvinnampetaÑ
amhÈkaÑ2 parokkhaÑ, yadi samatthosi vattamÈnake bhave Bhagavato
dharamÈnakÈle kathehÊti. VattamÈnakepi mahÈrÈja bhave PuÓÓako dÈso
therassa SÈriputtassa bhojanaÑ datvÈ tadaheva seÔÔhiÔÔhÈnaÑ ajjhupagato, so
etarahi PuÓÓako seÔÔhÊti paÒÒÈyi, GopÈlamÈtÈ devÊ attano kese vikkiÓitvÈ
laddhehi aÔÔhahi kahÈpaÓehi therassa MahÈkaccÈyanassa attaÔÔhamakassa
piÓÉapÈtaÑ datvÈ tadaheva raÒÒo Candapajjotassa3 aggamahesiÔÔhÈnaÑ
pattÈ. SuppiyÈ upÈsikÈ aÒÒatarassa gilÈnabhikkhuno attano |rumaÑsena
paÔicchÈdanÊyaÑ datvÈ dutiyadivase yeva r|ÄhavaÓÈ saÒchavÊ4 arogÈ jÈtÈ.
MillikÈ devÊ Bhagavato ÈbhidosikaÑ kummÈsapiÓÉaÑ datvÈ tadaheva raÒÒo
Kosalassa aggamahesÊ jÈtÈ. Sumano mÈlÈkÈro aÔÔhahi
sumanapupphamuÔÔhÊhi BhagavantaÑ p|jetvÈ taÑ divasaÑ yeva
mahÈsampattiÑ patto.
______________________________________________________________
1. YasamanupattÈti (SÊ, I) 2. DÊpitaÑ, amhÈkampetaÑ (Ka)
3. Udenassa (SÊ, I) 4. SacchavÊ (SÊ, I)
EkasÈÔako brÈhmaÓo uttarasÈÔakena BhagavantaÑ p|jetvÈ taÑ divasaÑ yeva

sabbaÔÔhakaÑ labhi, sabbepete mahÈrÈja diÔÔhadhammikaÑ bhogaÒca
yasaÒca anubhaviÑs|ti.
Bhante NÈgasena vicinitvÈ pariyesitvÈ cha jane yeva addasÈsÊti. Œma
mahÈrÈjÈti. Tena hi bhante NÈgasena akusalaÑ yeva adhimattaÑ
balavataraÑ, no tathÈ kusalaÑ, ahaÒhi bhante NÈgasena ekadivasaÑ yeva
dasapi purise passÈmi pÈpassa kammassa vipÈkena s|lesu Èropente, vÊsampi
tiÑsampi cattÈlÊsampi paÒÒÈsampi purisasatampi purisasahassampi passÈmi
pÈpassa kammassa vipÈkena s|lesu Èropente. Nandakulassa bhante
NÈgasena BhaddasÈlo nÈma senÈpatiputto ahosi, tena ca raÒÒÈ Candaguttena
sa~gÈmo samupaby|Äho ahosi, tasmiÑ kho pana bhante NÈgasena sa~gÈme
ubhato balakÈye asÊtikabandhar|pani ahesuÑ, ekasmiÑ kira sÊsakabandhe
paripÈte1 ekaÑ kabandhar|paÑ uÔÔhahati, sabbepete pÈpasseva kammassa
vipÈkena anayabyasanaÑ ÈpannÈ, iminÈpi bhante NÈgasena kÈraÓena
bhaÓÈmi akusalaÑ yeva adhimattaÑ balavataraÑ, no tathÈ kusalanti.
Suyyati bhante NÈgasena imasmiÑ BuddhasÈsane Kosalena raÒÒÈ
asadisadÈnaÑ dinnanti. Œma mahÈrÈja suyyatÊti. Api nu kho bhante
NÈgasena KosalarÈjÈ taÑ asadisaÑ dÈnaÑ datvÈ tatonidÈnaÑ kaÒci
diÔÔhadhammikaÑ bhogaÑ vÈ yasaÑ vÈ sukhaÑ vÈ paÔilabhÊti2. Na hi
mahÈrÈjÈti. Yadi bhante NÈgasena KosalarÈjÈ evar|paÑ anuttaraÑ dÈnaÑ
datvÈpi na labhi3 tatonidÈnaÑ kaÒci diÔÔhadhammikaÑ bhogaÑ vÈ yasaÑ vÈ
sukhaÑ vÈ, tena hi bhante NÈgasena akusalaÑ yeva adhimattaÑ
balavataraÑ, no tathÈ kusalanti.
ParittattÈ mahÈrÈja akusalaÑ khippaÑ pariÓamati, vipulattÈ kusalaÑ
dÊghena kÈlena pariÓamati, upamÈyapi mahÈrÈja etaÑ upaparikkhitabbaÑ.
YathÈ mahÈrÈja Aparante janapade KumudabhaÓÉikÈ nÈma dhaÒÒajÈti
mÈsal|nÈ4 antogehagatÈ hoti, sÈlayo chappaÒcamÈsehi
______________________________________________________________
1. ParipuÓÓe (sabbattha) 2. PaÔilabhatÊti. (Ka)
3. Na labhati (Ka) 4. MÈsap|rÈ (Ka)
pariÓamanti, kiÑ panettha mahÈrÈja antaraÑ ko viseso KumudabhaÓÉikÈya

ca sÈlÊnaÒcÈti. ParittattÈ bhante KumudabhaÓÉikÈya vipulattÈ ca sÈlÊnaÑ,
sÈlayo bhante NÈgasena rÈjÈrahÈ rÈjabhojanaÑ, KumudabhaÓÉikÈ
dÈsakammakarÈnaÑ bhojananti. Evameva kho mahÈrÈja parittattÈ akusalaÑ
khippaÑ pariÓamati, vipulattÈ kusalaÑ dÊghena kÈlena pariÓamatÊti.
YaÑ tattha bhante NÈgasena khippaÑ pariÓamati, taÑ nÈma loke
adhimattaÑ balavataraÑ, tasmÈ akusalaÑ balavataraÑ, no tathÈ kusalaÑ.
YathÈ nÈma bhante NÈgasena yo koci yodho mahatimahÈyuddhaÑ pavisitvÈ
paÔisattuÑ upakacchake gahetvÈ ÈkaÉÉhitvÈ khippataraÑ sÈmino upaneyya,
so yodho loke samattho s|ro nÈma. Yo ca bhisakko khippaÑ sallaÑ
uddharati rogamapaneti, so bhisakko cheko nÈma. Yo gaÓako sÊghasÊghaÑ
gaÓetvÈ khippaÑ dassayati, so gaÓako cheko nÈma. Yo mallo khippaÑ
paÔimallaÑ ukkhipitvÈ uttÈnakaÑ pÈteti, so mallo samattho s|ro nÈma.
Evameva kho bhante NÈgasena yaÑ khippaÑ pariÓamati kusalaÑ vÈ
akusalaÑ vÈ, taÑ loke adhimattaÑ balavataranti.
Ubhayampi taÑ mahÈrÈja kammaÑ samparÈyavedanÊyameva, api ca
kho akusalaÑ sÈvajjatÈya khaÓena diÔÔhadhammavedanÊyaÑ hoti, pubbakehi
mahÈrÈja khattiyehi Ôhapito eso niyamo “yo pÈÓaÑ hanati, so daÓÉÈraho. Yo
adinnaÑ Èdiyati. Yo paradÈraÑ gacchati. Yo musÈ bhaÓati. Yo gÈmaÑ
ghÈteti. Yo panthaÑ d|seti. Yo nikatiÑ karoti. Yo vaÒcanaÑ karoti, so
daÓÉÈraho vadhitabbo chettabbo bhettabbo hantabbo”ti. TaÑ te upÈdÈya
vicinitvÈ vicinitvÈ daÓÉenti vadhenti chindanti bhindanti hananti ca, api nu
mahÈrÈja atthi kehici Ôhapito niyamo “yo dÈnaÑ vÈ deti, sÊlaÑ vÈ rakkhati,
uposathakammaÑ vÈ karoti, tassa dhanaÑ vÈ yasaÑ vÈ dÈtabban”ti. Api nu
taÑ vicinitvÈ vicinitvÈ dhanaÑ vÈ yasaÑ vÈ denti, corassa katakammassa
vadhabandhanaÑ viyÈti. Na hi bhanteti. Yadi mahÈrÈja dÈyakÈnaÑ vicinitvÈ
vicinitvÈ dhanaÑ vÈ yasaÑ vÈ dadeyyuÑ, kusalampi
diÔÔhadhammavedanÊyaÑ bhaveyya, yasmÈ ca kho mahÈrÈja dÈyake na
vicinanti “dhanaÑ vÈ yasaÑ vÈ dassÈmÈ”ti, tasmÈ kusalaÑ na
diÔÔhadhammavedanÊyaÑ. IminÈ mahÈrÈja kÈraÓena akusalaÑ
diÔÔhadhammavedanÊyaÑ,
samparÈ yeva so adhimattaÑ balavataraÑ vedanaÑ vedayatÊti. SÈdhu bhante

NÈgasena, tavÈdisena buddhimantena vinÈ neso paÒho sunibbeÔhiyo,
lokikaÑ bhante NÈgasena lokuttarena viÒÒÈpitanti.
KusalÈkusalabalavatarapaÒho tatiyo.
_____
4. PubbapetÈdisapaÒha
4. Bhante NÈgasena ime dÈyakÈ dÈnaÑ datvÈ pubbapetÈnaÑ Èdisanti1

“idaÑ tesaÑ pÈpuÓÈt|”ti, api nu te kiÒci tatonidÈnaÑ vipÈkaÑ paÔilabhantÊti.
Keci mahÈrÈja paÔilabhanti, keci nappaÔilabhantÊti. Ke bhante paÔilabhanti,
ke nappaÔilabhantÊti. * Niray|papannÈ mahÈrÈja nappaÔilabhanti, saggagatÈ
nappaÔilanti, tiracchÈnayonigatÈ nappaÔilabhanti, catunnaÑ petÈnaÑ tayo
petÈ nappaÔilabhanti vantÈsikÈ khuppipÈsino NijjhÈmataÓhikÈ, labhanti petÈ
paradatt|pajÊvino, tepi saramÈnÈ yeva labhantÊti.
Tena hi bhante NÈgasena dÈyakÈnaÑ dÈnaÑ visositaÑ2 hoti aphalaÑ,

yesaÑ uddissa kataÑ yadi te nappaÔilabhantÊti. Na hi taÑ mahÈrÈja dÈnaÑ
aphalaÑ hoti avipÈkaÑ, dÈyakÈ yeva tassa phalaÑ anubhavantÊti. Tena hi
bhante NÈgasena kÈraÓena maÑ saÒÒÈpehÊti. Idha mahÈrÈja keci manussÈ
macchamaÑsasurÈbhattakhajjakÈni paÔiyÈdetvÈ ÒÈtikulaÑ gacchanti, yadi te
ÒÈtakÈ taÑ upÈyanaÑ na sampaÔiccheyyuÑ, api nu taÑ upÈyanaÑ visositaÑ
gaccheyya vinasseyya vÈti. Na hi bhante, sÈmikÈnaÑ yeva taÑ hotÊti,
evameva kho mahÈrÈja dÈyakÈ yeva tassa phalaÑ anubhavanti. YathÈ pana
mahÈrÈja puriso gabbhaÑ paviÔÔho asati purato nikkhamanamukhe kena
nikkhameyyÈti. PaviÔÔheneva bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja dÈyakÈ yeva
tassa phalaÑ anubhavantÊti. Hotu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ
sampaÔicchÈmi, dÈyakÈ yeva tassa phalaÑ anubhavanti, na mayaÑ taÑ
kÈraÓaÑ vilomemÈti.
______________________________________________________________
1. Uddisanti (Ka, SÊ) * AÑ 3. 478 piÔÔhe. 2. VisotaÑ (SÊ, I)
Bhante NÈgasena yadi imesaÑ dÈyakÈnaÑ dinnadÈnaÑ pubbapetÈnaÑ

pÈpuÓÈti, te ca tassa vipÈkaÑ anubhavanti. Tena hi yo pÈÓÈtipÈtÊ luddo
lohitapÈÓÊ paduÔÔhamanasa~kappo manusse ghÈtetvÈ dÈruÓaÑ kammaÑ
katvÈ pubbapetÈnaÑ Èdiseyya “imassa me kammassa vipÈko pubbapetÈnaÑ
pÈpuÓÈt|”ti, api nu tassa vipÈko pubbapetÈnaÑ pÈpuÓÈtÊti. Na hi mahÈrÈjÈti.
Bhante NÈgasena ko tattha hetu kiÑ kÈraÓaÑ, yena kusalaÑ pÈpuÓÈti

akusalaÑ na pÈpuÓÈtÊti. Neso mahÈrÈja paÒho pucchitabbo, mÈ ca tvaÑ
mahÈrÈja “visajjako atthÊ”ti apucchitabbaÑ pucchi, “kissa ÈkÈso nirÈlambo,
kissa Ga~gÈ uddhammukhÈ na sandati, kissa ime manussÈ ca dijÈ ca dvipadÈ
migÈ catuppadÈ”ti tampi maÑ tvaÑ pucchissatÊti. NÈhaÑ taÑ bhante
NÈgasena vihesÈpekkho pucchÈmi, api ca nibbÈhanatthÈya1 sandehassa
pucchÈmi, bah| manussÈ loke vÈmagÈmino2 vicakkhukÈ, “kinti te otÈraÑ na
labheyy|n”ti evÈhaÑ taÑ pucchÈmÊti. Na sakkÈ mahÈrÈja saha akatena
ananumatena saha pÈpaÑ kammaÑ saÑvibhajituÑ.
YathÈ mahÈrÈja manussÈ udakanibbÈhanena udakaÑ suvid|rampi

haranti, api nu mahÈrÈja sakkÈ ghanamahÈselapabbato3 nibbÈhanena
yathicchitaÑ haritunti. Na hi bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja sakkÈ
kusalaÑ saÑvibhajituÑ, na sakkÈ akusalaÑ saÑvibhajituÑ. YathÈ vÈ pana
mahÈrÈja sakkÈ telena padÊpo jÈletuÑ, api nu mahÈrÈja sakkÈ udakena
padÊpo jÈletunti. Na hi bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja sakkÈ kusalaÑ
saÑvibhajituÑ, na sakkÈ akusalaÑ saÑvibhajituÑ. YathÈ vÈ pana mahÈrÈja
kassakÈ taÄÈkato udakaÑ nÊharitvÈ dhaÒÒaÑ paripÈcenti. Api nu kho
mahÈrÈja sakkÈ mahÈsamuddato udakaÑ nÊharitvÈ dhaÒÒaÑ paripÈcetunti.
Na hi bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja sakkÈ kusalaÑ saÑvibhajituÑ, na
sakko akusalaÑ saÑvibhajitunti.
Bhante NÈgasena kena kÈraÓena sakkÈ kusalaÑ saÑvibhajituÑ, na
sakkÈ akusalaÑ saÑvibhajituÑ. KÈraÓena maÑ saÒÒÈpehi, nÈhaÑ andho
______________________________________________________________
1. NibbÈnatthÈya (Ka) 2. PÈpagÈhino (SyÈ) 3. Pabbatato (Ka)
anÈloko sutvÈ vedissÈmÊti. AkusalaÑ mahÈrÈja thokaÑ, kusalaÑ bahukaÑ,

thokattÈ akusalaÑ kattÈraÑ yeva pariyÈdiyati, bahukattÈ kusalaÑ
sadevakaÑ lokaÑ ajjhottharatÊti. OpammaÑ karohÊti.
YathÈ mahÈrÈja parittaÑ ekaÑ udakabindu pathaviyaÑ nipateyya, api
nu kho taÑ mahÈrÈja udakabindu dasapi dvÈdasapi yojanÈni
ajjhotthareyyÈti. Na hi bhante, yattha taÑ udakabindu nipatitaÑ, tattheva
pariyÈdiyatÊti. Kena kÈraÓena mahÈrÈjÈti. ParittattÈ bhante udakabindussÈti.
Evameva kho mahÈrÈja parittaÑ akusalaÑ parittattÈ kattÈraÑ yeva
pariyÈdiyati, na sakkÈ saÑvibhajituÑ.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja mahatimahÈmegho abhivasseyya tappayanto
dharaÓitalaÑ, api nu kho so mahÈrÈja mahÈmegho samantato otthareyyÈti.
Œma bhante p|rayitvÈ so mahÈmegho sobbha sara saritasÈkhÈkandarapadara
daha taÄÈka1 udapÈnapokkharaÓiyo dasapi dvÈdasapi yojanÈni
ajjhotthareyyÈti. Kena kÈraÓena mahÈrÈjÈti. MahantattÈ bhante meghassÈti.
Evameva kho mahÈrÈja kusalaÑ bahukaÑ, bahukattÈ sakkÈ
devamanussehipi saÑvibhajitunti.
Bhante NÈgasena kena kÈraÓena akusalaÑ thokaÑ kusalaÑ bahutaranti.
Idha mahÈrÈja yo koci dÈnaÑ deti, sÊlaÑ samÈdiyati, uposathakammaÑ
karoti, so haÔÔho pahaÔÔho hasito pamudito pasannamÈnaso vedajÈto hoti,
tassa aparÈparaÑ pÊti uppajjati, pÊtimanassa bhiyyo bhiyyo kusalaÑ
pavaÉÉhati.
YathÈ mahÈrÈja udapÈne bahusalilasampuÓÓe ekena desena udakaÑ
paviseyya, ekena nikkhameyya, nikkhamantepi aparÈparaÑ uppajjati, na
sakkÈ hoti khayaÑ pÈpetuÑ. Evameva kho mahÈrÈja kusalaÑ bhiyyo bhiyyo
pavaÉÉhati. Vassasatepi ce mahÈrÈja puriso kataÑ kusalaÑ Èvajjeyya,
Èvajjite Èvajjite bhiyyo bhiyyo kusalaÑ pavaÉÉhati. Tassa taÑ kusalaÑ
sakkÈ hoti yathicchakehi saddhiÑ saÑvibhajituÑ, idamettha mahÈrÈja
kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena kusalaÑ bahutaraÑ.
______________________________________________________________
1. MÈtikÈtaÄÈka (Ka)
AkusalaÑ pana mahÈrÈja karonto pacchÈ vippaÔisÈrÊ hoti, vippaÔisÈrino

cittaÑ paÔilÊyati paÔikuÔati paÔivattati na sampasÈrÊyati socati tappati hÈyati
khÊyati na parivaÉÉhati tattheva pariyÈdiyati. YathÈ mahÈrÈja sukkhÈya
nadiyÈ mahÈpuÄinÈya unnatÈvanatÈya kuÔilasa~kuÔilÈya uparito parittaÑ
udakaÑ ÈgacchantaÑ hÈyati khÊyati na parivaÉÉhati tattheva pariyÈdiyati.
Evameva kho mahÈrÈja akusalaÑ karontassa cittaÑ paÔilÊyati paÔikuÔati
paÔivattati na sampasÈrÊyati socati tappati hÈyati khÊyati na parivaÉÉhati
tattheva pariyÈdiyati, idamettha mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena akusalaÑ
thokanti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ sampaÔicchÈmÊti.
PubbapetÈdisapaÒho catuttho.
_____
5. SupinapaÒha
5. Bhante NÈgasena imasmiÑ loke naranÈriyo supinaÑ passanti
kalyÈÓampi pÈpakampi, diÔÔhapubbampi adiÔÔhapubbampi, katapubbampi
akatapubbampi, khemampi sabhayampi, d|repi santikepi, bahuvidhÈnipi
anekavaÓÓasahassÈni dissanti, kiÒcetaÑ supinaÑ nÈma, ko cetaÑ passatÊti.
NimittametaÑ mahÈrÈja supinaÑ nÈma, yaÑ cittassa ÈpÈta1 mupagacchati.
Chayime mahÈrÈja supinaÑ passanti, vÈtiko supinaÑ passati, pittiko
supinaÑ passati, semhiko supinaÑ passati, devat|pasaÑhÈrato supinaÑ
passati, samudÈciÓÓato supinaÑ passati, pubbanimittato supinaÑ passati,
tatra mahÈrÈja yaÑ pubbanimittato supinaÑ passati, taÑ yeva saccaÑ,
avasesaÑ micchÈti.
Bhante NÈgasena yo pubbanimittato supinaÑ passati, kiÑ tassa cittaÑ
sayaÑ gantvÈ taÑ nimittaÑ vicinÈti, taÑ vÈ nimittaÑ cittassa
ÈpÈtamupagacchati, aÒÒo vÈ ÈgantvÈ tassa ÈrocetÊti. Na mahÈrÈja tassa
cittaÑ sayaÑ gantvÈ taÑ nimittaÑ vicinÈti, nÈpi aÒÒo koci ÈgantvÈ tassa
Èroceti, atha kho taÑ yeva nimittaÑ cittassa ÈpÈtamupagacchati. YathÈ
mahÈrÈja ÈdÈso na sayaÑ kuhiÒci gantvÈ chÈyaÑ vicinÈti, nÈpi aÒÒo
______________________________________________________________
1. ŒpÈtha (SÊ, I)
koci chÈyaÑ ÈnetvÈ ÈdÈsaÑ Èropeti1, atha kho yato kutoci chÈyÈ ÈgantvÈ
ÈdÈsassa ÈpÈtamupagacchati, evameva kho mahÈrÈja na tassa cittaÑ sayaÑ
gantvÈ taÑ nimittaÑ vicinÈti, nÈpi aÒÒo koci ÈgantvÈ Èroceti, atha kho yato
kutoci nimittaÑ ÈgantvÈ cittassa ÈpÈtamupagacchatÊti.
Bhante NÈgasena yaÑ taÑ cittaÑ supinaÑ passati, api nu taÑ cittaÑ
jÈnÈti “evaÑ nÈma vipÈko bhavissati khemaÑ vÈ bhayaÑ vÈ”ti. Na hi
mahÈrÈja taÑ cittaÑ jÈnÈti “evaÑvipÈko bhavissati khemaÑ vÈ bhayaÑ
vÈ”ti, nimitte pana uppanne aÒÒesaÑ katheti, tato te atthaÑ kathentÊti.
I~gha bhante NÈgasena kÈraÓaÑ me dassehÊti. YathÈ mahÈrÈja sarÊre
tilakÈ pÊÄakÈ dadd|ni uÔÔhahanti lÈbhÈya vÈ alÈbhÈya vÈ, yasÈya vÈ ayasÈya
vÈ, nindÈya vÈ pasaÑsÈya vÈ, sukhÈya vÈ dukkhÈya vÈ, api nu tÈ mahÈrÈja
pÊÄakÈ jÈnitvÈ uppajjanti “imaÑ nÈma mayaÑ atthaÑ nipphÈdessÈmÊ”ti. Na
hi bhante, yÈdise tÈ okÈse pÊÄakÈ sambhavanti, tattha tÈ pÊÄakÈ disvÈ
nemittakÈ byÈkaronti “evaÑ nÈma vipÈko bhavissatÊ”ti. Evameva kho
mahÈrÈja yaÑ taÑ cittaÑ supinaÑ passati, na taÑ cittaÑ jÈnÈti “evaÑ nÈma
vipÈko bhavissati khemaÑ vÈ bhayaÑ vÈ”ti, nimitte pana uppanne aÒÒesaÑ
katheti, tato te atthaÑ kathentÊti.
Bhante NÈgasena yo supinaÑ passati, so niddÈyanto, udÈhu jÈgaranto2

passatÊti. Yo so mahÈrÈja supinaÑ passati, na so niddÈyanto passati, nÈpi
jÈgaranto passati. Api ca okkante middhe asampatte bhava~ge etthantare
supinaÑ passati. MiddhasamÈr|Ähassa mahÈrÈja cittaÑ bhava~gagataÑ hoti,
bhava~gagataÑ cittaÑ nappavattati, appavattaÑ cittaÑ sukhadukkhaÑ
nappajÈnÈti, appaÔivijÈnantassa supino na hoti, pavattamÈne citte supinaÑ
passati.
YathÈ mahÈrÈja timire andhakÈre appabhÈse suparisuddhepi ÈdÈse
chÈyÈ na dissati, evameva kho mahÈrÈja middhasamÈr|Ähe citte
bhava~gagate tiÔÔhamÈnepi sarÊre cittaÑ appavattaÑ hoti, appavatte citte
supinaÑ na
______________________________________________________________
1. Œroceti (Ka) 2. Jagganto (SÊ, I)
passati. YathÈ mahÈrÈja ÈdÈso, evaÑ sarÊraÑ daÔÔhabbaÑ yathÈ andhakÈro,

evaÑ middhaÑ daÔÔhabbaÑ, yathÈ Èloko, evaÑ cittaÑ daÔÔhabbaÑ.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja mahikotthaÔassa s|riyassa pabhÈ na dissati
santÈ yeva s|riyarasmi appavattÈ hoti, appavattÈya s|riyarasmiyÈ Èloko na
hoti, evameva kho mahÈrÈja middhasamÈr|Ähassa cittaÑ bhava~gagataÑ
hoti, bhava~gagataÑ cittaÑ nappavattati, appavatte citta supinaÑ na passati.
YathÈ mahÈrÈja s|riyo, evaÑ sarÊraÑ daÔÔhabbaÑ, yathÈ mahikottharaÓaÑ,
evaÑ middhaÑ daÔÔhabbaÑ, yathÈ s|riyarasmi, evaÑ cittaÑ daÔÔhabbaÑ.
DvinnaÑ mahÈrÈja santepi sarÊre cittaÑ appavattaÑ hoti,
middhasamÈr|Ähassa bhava~gagatassa santepi sarÊre cittaÑ appavattaÑ hoti,
nirodhasamÈpannassa santepi sarÊre cittaÑ appavattaÑ hoti, jÈgarantassa
mahÈrÈja cittaÑ lolaÑ hoti vivaÔaÑ pÈkaÔaÑ anibaddhaÑ, evar|passa citte
nimittaÑ ÈpÈtaÑ na upeti, yathÈ mahÈrÈja purisaÑ vivaÔaÑ pÈkaÔaÑ
akiriyaÑ arahassaÑ rahassakÈmÈ parivajjenti, evameva kho mahÈrÈja
jÈgarantassa dibbo attho ÈpÈtaÑ na upeti, tasmÈ jÈgaranto supinaÑ na
passati. YathÈ vÈ pana mahÈrÈja bhikkhuÑ bhinnÈjÊvaÑ anÈcÈraÑ
pÈpamittaÑ dussÊlaÑ kusÊtaÑ hÊnavÊriyaÑ kusalÈ bodhipakkhiyÈ dhammÈ
ÈpÈtaÑ na upenti, evameva kho mahÈrÈja jÈgarantassa dibbo attho ÈpÈtaÑ
na upeti, tasmÈ jÈgaranto supinaÑ na passatÊti.
Bhante NÈgasena atthi middhassa ÈdimajjhapariyosÈnanti. Œma
mahÈrÈja atthi middhassa ÈdimajjhapariyosÈnanti. KatamaÑ Èdi, katamaÑ
majjhaÑ, katamaÑ pariyosÈnanti. Yo mahÈrÈja kÈyassa onÈho pariyonÈho
dubbalyaÑ mandatÈ akammaÒÒatÈ kÈyassa, ayaÑ middhassa Èdi, yo
mahÈrÈja kapiniddÈpareto vokiÓÓakaÑ jaggati1, idaÑ middhassa majjhaÑ.
Bhava~gagati pariyosanaÑ. Majjh|pagato mahÈrÈja kapiniddÈpareto
supinaÑ passati. YathÈ mahÈrÈja koci yatacÈrÊ samÈhitacitto Ôhitadhammo
acalabuddhi pahÊnakot|halasaddaÑ vanamajjhogÈhitvÈ sukhumaÑ atthaÑ
cintayati, na ca so tattha middhaÑ okkamati, so tattha samÈhito ekaggacitto
sukhumaÑ atthaÑ paÔivijjhati, evameva kho mahÈrÈja jÈgaro na
______________________________________________________________
1. VokiÓÓataÑ gacchati (Nisya)
middhasamÈpanno majjh|pagato kapiniddÈpareto supinaÑ passati. YathÈ

mahÈrÈja kot|halasaddo, evaÑ jÈgaraÑ daÔÔhabbaÑ, yathÈ vivittaÑ vanaÑ,
evaÑ kapiniddÈpareto daÔÔhabbo, yathÈ so kot|halasaddaÑ ohÈya middhaÑ
vivajjetvÈ majjhattabh|to sukhumaÑ atthaÑ paÔivijjhati, evaÑ jÈgaro na
middhasamÈpanno kapiniddÈpareto supinaÑ passatÊti. SÈdhu bhante
SupinapaÒho paÒcamo.
_____
6. AkÈlamaraÓapaÒha
6. Bhante NÈgasena ye te sattÈ maranti, sabbe te kÈle yeva maranti,
udÈhu akÈlepi marantÊti. Atthi mahÈrÈja kÈlepi maraÓaÑ, atthi akÈlepi
maraÓanti.
Bhante NÈgasena ke kÈle maranti, ke akÈle marantÊti. DiÔÔhapubbÈ pana
mahÈrÈja tayÈ ambarukkhÈ vÈ jamburukkhÈ vÈ, aÒÒasmÈ vÈ pana
phalarukkhÈ phalÈni patantÈni ÈmÈni ca pakkÈni cÈti. Œma bhanteti. YÈni
tÈni mahÈrÈja phalÈni rukkhato patanti, sabbÈni tÈni kÈle yeva patanti, udÈhu
akÈlepÊti. YÈni tÈni bhante NÈgasena phalÈni paripakkÈni vilÊnÈni patanti,
sabbÈni tÈni kÈle patanti. YÈni pana tÈni avasesÈni phalÈni tesu kÈnici
kimividdhÈni patanti, kÈnici laguÄahatÈni1 patanti, kÈnici vÈtappahatÈni
patanti, kÈnici antop|tikÈni hutvÈ patanti, sabbÈni tÈni akÈle patantÊti.
Evameva kho mahÈrÈja ye te jarÈvegahatÈ maranti, te yeva kÈle maranti,
avasesÈ keci kammappaÔibÈÄhÈ maranti, keci gatippaÔibÈÄhÈ maranti, keci
kiriyappaÔibÈÄhÈ marantÊti.
Bhante NÈgasena ye te kammappaÔibÈÄhÈ maranti, yepi te gatippaÔibÈÄhÈ
maranti, yepi te kiriyappaÔibÈÄhÈ maranti, yepi te jarÈvegappaÔibÈÄhÈ
maranti, sabbe te kÈle yeva maranti, yopi mÈtukucchigato marati, so tassa
kÈlo, kÈle yeva so marati. Yopi vijÈtaghare marati, so tassa kÈlo, sopi kÈle
yeva marati. Yopi
______________________________________________________________
1. SakuÓapahatÈ (SyÈ), lakuÔahatÈni (SÊ, I, Ka)
mÈsiko marati -pa-. Yopi vassasatiko marati, so tassa kÈlo, kÈle yeva so
marati, tena hi bhante NÈgasena akÈle maraÓaÑ nÈma na hoti, ye keci
maranti, sabbe te kÈle yeva marantÊti.
Sattime mahÈrÈja vijjamÈnepi uttariÑ ÈyusmiÑ akÈle maranti. Katame

satta, jighacchito mahÈrÈja bhojanaÑ alabhamÈno upahatabbhantaro
vijjamÈnepi uttariÑ ÈyusmiÑ akÈle marati, pipÈsito mahÈrÈja pÈnÊyaÑ
alabhamÈno parisukkhahadayo vijjamÈnepi uttariÑ ÈyusmiÑ akÈle marati,
ahinÈ daÔÔho mahÈrÈja visavegÈbhihato tikicchakaÑ alabhamÈno vijjamÈnepi
uttariÑ ÈyusmiÑ akÈle marati, visamÈsito mahÈrÈja Éayhantesu
a~gapacca~gesu agadaÑ alabhamÈno vijjamÈnepi uttariÑ ÈyusmiÑ akÈle
marati, aggigato mahÈrÈja jhÈyamÈno nibbÈpanaÑ alabhamÈno vijjamÈnepi
uttariÑ ÈyusmiÑ akÈle marati, udakagato mahÈrÈja patiÔÔhaÑ alabhamÈno
vijjamÈnepi uttariÑ ÈyusmiÑ akÈle marati, sattihato mahÈrÈja ÈbÈdhiko
bhisakkaÑ alabhamÈno vijjamÈnepi uttariÑ ÈyusmiÑ akÈle marati, ime kho
mahÈrÈja satta vijjamÈnepi uttariÑ ÈyusmiÑ akÈle maranti. TatrÈpÈhaÑ
mahÈrÈja ekaÑsena vadÈmi.
AÔÔhavidhena mahÈrÈja sattÈnaÑ kÈlaÑkiriyÈ hoti, vÈtasamuÔÔhÈnena

pittasamuÔÔhÈnena semhasamuÔÔhÈnena sannipÈtikena utuvipariÓÈmena
visamaparihÈrena opakkamikena kammavipÈkena mahÈrÈja sattÈnaÑ
kÈlaÑkiriyÈ hoti. Tatra mahÈrÈja yadidaÑ kammavipÈkena kÈlaÑkiriyÈ, sÈ
yeva tattha sÈmayikÈ1 kÈlaÑkiriyÈ, avasesÈ asÈmahikÈ kÈlaÑkiriyÈti.
Bhavati ca–
“JighacchÈya pipÈsÈya, ahidaÔÔhÈ2 visena ca.

Aggi-udakasattÊhi, akÈle tattha mÊyati.
VÈtapittena semhena, sannipÈtenut|hi ca.
Visamopakkamakammehi, akÈle tattha mÊyatÊ”ti.
______________________________________________________________
1. SÈmÈyikÈ (Ka) 2. AhidaÔÔho (SÊ), ahinÈ daÔÔho (I)
Keci mahÈrÈja sattÈ pubbe katena tena tena akusalakammavipÈkena

maranti. Idha mahÈrÈja yo pubbe pare jighacchÈya mÈreti, so bah|ni
vassasatasahassÈni jighacchÈya paripÊÄito chÈto parikilanto
sukkhamilÈtahadayo bubhukkhito1 visukkhito jhÈyanto abbhantaraÑ
pariÉayhanto jighacchÈya yeva marati daharopi majjhimopi mahallakopi,
idampi tassa sÈmayikamaraÓaÑ.
Yo pubbe pare pipÈsÈya mÈreti, so bah|ni vassasatasahassÈni peto
hutvÈ NijjhÈmataÓhiko samÈno l|kho kiso parisukkhitahadayo pipÈsÈya
yeva marati daharopi majjhimopi mahallakopi, idampi tassa
sÈmayikamaraÓaÑ.
Yo pubbe pare ahinÈ ÉaÑsÈpetvÈ mÈreti, so bah|ni vassasatasahassÈni
ajagaramukheneva ajagaramukhaÑ kaÓhasappamukheneva
kaÓhasappamukhaÑ parivattitvÈ tehi khÈyitakhÈyito ahÊhi daÔÔho yeva
marati daharopi majjhimopi mahallakopi, idampi tassa sÈmayikamaraÓaÑ.
Yo pubbe pare visaÑ datvÈ mÈreti, so bah|ni vassasatasahassÈni
Éayhantehi a~gapacca~gehi bhijjamÈnena sarÊrena kuÓapagandhaÑ vÈyanto
viseneva marati daharopi majjhimopi mahallakopi, idampi tassa
sÈmayikamaraÓaÑ.
Yo bubbe pare agginÈ mÈreti, so bah|ni vassasatasahassÈni
a~gÈrapabbateneva a~gÈrapabbataÑ yamavisayeneva yamavisayaÑ
parivattitvÈ daÉÉhavidaÉÉhagatto agginÈ yeva marati daharopi majjhimopi
mahallakopi, idampi tassa sÈmayikamaraÓaÑ.
Yo pubbe pare udakena mÈreti, so bah|ni vassasatasahassÈni
hataviluttabhaggadubbalagatto khubbhitacitto2 udakeneva3 marati daharopi
majjhimopi mahallakopi, idampi tassa sÈmayikamaraÓaÑ.
Yo pubbe pare sattiyÈ mÈreti, so bah|ni vassasatasahassÈni
chinnabhinnakoÔÔitavikoÔÔito sattimukhasamÈhato sattiyÈ yeva marati
daharopi majjhimopi mahallakopi, idampi tassa sÈmayikamaraÓaÑ.
______________________________________________________________
1. Sukkhito (SÊ, I, Ka) 2. Khubhitacitto (SÊ, I) 3. Udake yeva (bah|su)
Bhante NÈgasena akÈle maraÓaÑ atthÊti yaÑ vadesi, i~gha me tvaÑ

tattha kÈraÓaÑ atidisÈti. YathÈ mahÈrÈja mahatimahÈ-aggikkhandho Èdinnati
-ÓakaÔÔhasÈkhÈpalÈso pariyÈdinnabhakkho upÈdÈnasa~khayÈ nibbÈyati, so
aggi vuccati “anÊtiko anupaddavo samaye nibbuto nÈmÈ”ti, evameva kho
mahÈrÈja yo koci bah|ni divasasahassÈni jÊvitvÈ jarÈjiÓÓo ÈyukkhayÈ anÊtiko
anupaddavo marati, so vuccati “samaye maraÓamupagato”ti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja mahatimahÈ-aggikkhandho
ÈdinnatiÓakaÔÔhasÈkhÈpalÈso assa, taÑ apariyÈdinne yeva
tiÓakaÔÔhasÈkhÈpalÈse mahatimahÈmegho abhippavassitvÈ nibbÈpeyya, api
nu kho mahÈrÈja mahÈ-aggikkhandho samaye nibbuto nÈma hotÊti. Na hi
bhanteti. Kissa pana so mahÈrÈja pacchimo aggikkhandho purimakena
aggikkhandhena samasamagatiko nÈhosÊti. Œgantukena bhante meghena
paÔipÊÄito so aggikkhandho asamaye nibbutoti. Evameva kho mahÈrÈja yo
koci akÈle marati, so Ègantukena rogena paÔipÊÄito vÈtasamuÔÔhÈnena vÈ
pittasamuÔÔhÈnena vÈ semhasamuÔÔhÈnena vÈ sannipÈtikena vÈ
utupariÓÈmajena vÈ visamaparihÈrajena vÈ opakkamikena vÈ jighacchÈya vÈ
pipÈsÈya vÈ sappadaÔÔhena vÈ visamÈsitena vÈ agginÈ vÈ udakena vÈ
sattivegappaÔipÊÄito vÈ akÈle marati, idamettha mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yena
kÈraÓena akÈle maraÓaÑ atthi.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja gagane mahatimahÈvalÈhako uÔÔhahitvÈ
ninnaÒca thalaÒca parip|rayanto abhivassati, so vuccati “megho anÊtiko
anupaddavo vassatÊ”ti. Evameva kho mahÈrÈja yo koci ciraÑ jÊvitvÈ
jarÈjiÓÓo ÈyukkhayÈ anÊtiko anupaddavo marati, so vuccati “samaye
maraÓamupagato”ti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja gagane mahatimahÈvalÈhako uÔÔhahitvÈ
antarÈyeva mahatÈ vÈtena abbhatthaÑ gaccheyya, api nu kho so mahÈrÈja
mahÈvalÈhako samaye vigato nÈma hotÊti. Na hi bhanteti. Kissa pana so
mahÈrÈja pacchimo valÈhako purimena valÈhakena samasamagatiko
nÈhosÊti. Œ gantukena bhante vÈtena paÔipÊÄito so valÈhako asamayappatto
yeva
vigatoti. Evameva kho mahÈrÈja yo koci akÈle marati, so Ègantukena rogena

paÔipÊÄito vÈtasamuÔÔhÈnena vÈ -pa- sattivegappaÔipÊÄito vÈ akÈle marati,
idamettha mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena akÈle maraÓaÑ atthÊti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja balavÈ ÈsÊviso kupito kiÒcideva purisaÑ

ÉaÑseyya, tassa taÑ visaÑ anÊtikaÑ anupaddavaÑ maraÓaÑ pÈpeyya, taÑ
visaÑ vuccati “anÊtikamanupaddavaÑ koÔigatan”ti. Evameva kho mahÈrÈja
yo koci ciraÑ jÊvitvÈ jarÈjiÓÓo ÈyukkhayÈ anÊtiko anupaddavo marati, so
vuccati “anÊtiko anupaddavo jÊvitakoÔigato sÈmayikaÑ maraÓamupagato”ti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja balavatÈ ÈsÊvisena daÔÔhassa antarÈyeva

ÈhituÓÉiko agadaÑ datvÈ avisaÑ kareyya, api nu kho taÑ mahÈrÈja visaÑ
samaye vigataÑ nÈma hotÊti. Na hi bhanteti. Kissa pana taÑ mahÈrÈja
pacchimaÑ visaÑ purimakena visena samasamagatikaÑ nÈhosÊti.
Œgantukena bhante agadena paÔipÊÄitaÑ visaÑ akoÔigataÑ yeva vigatanti.
Evameva kho mahÈrÈja yo koci akÈle marati, so Ègantukena rogena
paÔipÊÄito vÈtasamuÔÔhÈnena vÈ -pa- sattivegappaÔipÊÄito vÈ akÈle marati,
idamettha mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena akÈle maraÓaÑ atthÊti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja issÈso saraÑ pÈteyya, sace so saro

yathÈgatigamanapathamatthakaÑ gacchati, so saro vuccati “anÊtiko
anupaddavo yathÈgatimanapathamatthakaÑ gato nÈmÈ”ti. Evameva kho
mahÈrÈja yo koci ciraÑ jÊvitvÈ jarÈjiÓÓo ÈyukkhayÈ anÊtiko anupaddavo
marati, so vuccati “anÊtiko anupaddavo samaye maraÓamupagato”ti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja issÈso saraÑ pÈteyya, tassa taÑ saraÑ tasmiÑ
yeva khaÓe koci gaÓheyya, api nu kho so mahÈrÈja saro
yathÈgatigamanapathamatthakaÑ gato nÈma hotÊti. Na hi bhanteti. Kissa
pana so mahÈrÈja pacchimo saro purimakena sarena samasamagatiko
nÈhosÊti. Œgantukena bhante gahaÓena tassa
sarassa gamanaÑ upacchinnanti. Evameva kho mahÈrÈja yo koci akÈle

marati, so Ègantukena rogena paÔipÊÄito vÈtasamuÔÔhÈnena vÈ -pa-
sattivegappaÔipÊÄito vÈ akÈle marati, idamettha mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yena
kÈraÓena akÈle maraÓaÑ atthÊti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja yo koci lohamayaÑ bhÈjanaÑ ÈkoÔeyya, tassa
ÈkoÔanena saddo nibbattitvÈ yathÈgatigamanapathamatthakaÑ gacchati, so
saddo vuccati “anÊtiko anupaddavo yathÈgatigamanapathamatthakaÑ gato
nÈmÈ”ti. Evameva kho mahÈrÈja yo koci bah|ni divasasahassÈni jÊvitvÈ
jarÈjiÓÓo ÈyukkhayÈ anÊtiko anupaddavo marati, so vuccati “anÊtiko
anupaddavo samaye maraÓamupÈgato”ti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja yo koci lohamayaÑ bhÈjanaÑ ÈkoÔeyya, tassa
ÈkoÔanena saddo nibbatteyya, nibbatte sadde ad|ragate koci Èmaseyya, saha
Èmasanena saddo nirujjheyya, api nu kho so mahÈrÈja saddo
yathÈgatigamanapathamatthakaÑ gato nÈma hotÊti. Na hi bhanteti. Kissa
pana mahÈrÈja pacchimo saddo purimakena saddena samasamagatiko
nÈhosÊti. Œgantukena bhante Èmasanena so saddo uparatoti. Evameva kho
mahÈrÈja yo koci akÈle marati, so Ègantukena rogena paÔipÊÄito
vÈtasamuÔÔhÈnena vÈ -pa- sattivegappaÔipÊÄito vÈ akÈle marati, idamettha
mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena akÈle maraÓaÑ atthÊti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja khette suvir|ÄhaÑ dhaÒÒabÊjaÑ sammÈ
pavattamÈnena vassena otatavitata-ÈkiÓÓabahuphalaÑ hutvÈ1
sassuÔÔhÈnasamayaÑ pÈpuÓÈti, taÑ dhaÒÒaÑ vuccati “anÊtikamanupaddavaÑ
samayasampattaÑ nÈma hotÊ”ti. Evameva kho mahÈrÈja yo koci bah|ni
divasasahassÈni jÊvitvÈ jarÈjiÓÓo ÈyukkhayÈ anÊtiko anupaddavo marati, so
vuccati “anÊtiko anupaddavo samaye maraÓamupagato”ti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja khetta suvir|ÄaÑ dhaÒÒabÊjaÑ udakena
vikalaÑ mareyya, api nu kho taÑ mahÈrÈja dhaÒÒaÑ samayasampattaÑ
nÈma hotÊti.
______________________________________________________________
1. UÔÔhita-ÈkiÓÓabahuphalaÑ bhavitvÈ (SyÈ)
Na hi bhanteti. Kissa pana taÑ mahÈrÈja pacchimaÑ dhaÒÒaÑ purimakena

dhaÒÒena samasamagatikaÑ nÈhosÊti. Œgantukena bhante uÓhena paÔipÊÄitaÑ
taÑ dhaÒÒaÑ matanti. Evameva kho mahÈrÈja yo koci akÈle marati, so
Ègantukena rogena paÔipÊÄito vÈtasamuÔÔhÈnena vÈ -pa- sattivegappaÔipÊÄito
vÈ akÈle marati, idamettha mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena akÈle
maraÓaÑ atthÊti.
SutapubbaÑ pana tayÈ mahÈrÈja “sampannataruÓasassaÑ kimayo
uÔÔhahitvÈ sam|laÑ nÈsentÊ”ti. SutapubbaÒceva taÑ bhante amhehi
diÔÔhapubbaÒcÈti. Kinnu kho taÑ mahÈrÈja sassaÑ kÈle naÔÔhaÑ, udÈhu
akÈle naÔÔhanti. AkÈle bhante, yadi kho taÑ bhante sassaÑ kimayo na
khÈdeyyuÑ, sassuddharaÓasamayaÑ pÈpuÓeyyÈti. KiÑ pana mahÈrÈja
Ègantukena upaghÈtena sassaÑ vinassati, nirupaghÈtaÑ sassaÑ
sassuddharaÓasamayaÑ pÈpuÓÈtÊti. Œma bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja
yo koci akÈle marati, so Ègantukena rogena paÔipÊÄito vÈtasamuÔÔhÈnena vÈ
-pa- sattivegappaÔipÊÄito vÈ marati, idamettha mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yena
SutapubbaÑ pana tayÈ mahÈrÈja “sampanne sasse phalabhÈranamite
maÒjaritapatte karakavassaÑ nÈma vassajÈti nipatitvÈ vinÈseti aphalaÑ
karotÊ”ti. SutapubbaÒceva taÑ bhante amhehi diÔÔhapubbaÒcÈti. Api nu kho
taÑ mahÈrÈja sassaÑ kÈle naÔÔhaÑ, udÈhu akÈle naÔÔhanti. AkÈle bhante,
yadi kho taÑ bhante sassaÑ karakavassaÑ na vasseyya
sassuddharaÓasamayaÑ ÈpuÓeyyÈti. KiÑ pana mahÈrÈja Ègantukena
upaghÈtena sassaÑ vinassati, nirupaghÈtaÑ sassaÑ sassuddharaÓasamayaÑ
pÈpuÓÈtÊti. Œma bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja yo koci akÈle marati, so
Ègantukena rogena paÔipÊÄito vÈtasamuÔÔhÈnena vÈ pittasamuÔÔhÈnena vÈ
semhasamuÔÔhÈnena vÈ sannipÈtikena vÈ utupariÓÈmajena vÈ
visamaparihÈrajena vÈ opakkamikena vÈ jighacchÈya vÈ pipÈsÈya vÈ
sappadaÔÔhena vÈ visamÈsitena vÈ agginÈ vÈ udakena vÈ sattivegappaÔipÊÄito
vÈ akÈle marati. Yadi pana Ègantukena rogena paÔipÊÄito na bhaveyya,
samayeva maraÓaÑ pÈpuÓeyya, idamettha mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yena
AcchariyaÑ bhante NÈgasena, abbhutaÑ bhante NÈgasena, sudassitaÑ

kÈraÓaÑ, sudassitaÑ opammaÑ akÈle maraÓassa paridÊpanÈya, “atthi akÈle
maraÓan”ti uttÈnÊkataÑ pÈkaÔaÑ kataÑ vibh|taÑ kataÑ, acittavikkhittakopi
bhante NÈgasena manujo ekamekenapi tÈva opammena niÔÔhaÑ gaccheyya
“atthi akÈle maraÓan”ti. KiÑ pana manujo sacetano,
paÔhamopammenevÈhaÑ bhante saÒÒatto “atthi akÈle maraÓan”ti, api ca
aparÈparaÑ nibbÈhanaÑ sotukÈmo na sampaÔicchinti.
AkÈlamaraÓapaÒho chaÔÔho.
_____
7. CetiyapÈÔihÈriyapaÒha
7. Bhante NÈgasena sabbesaÑ parinibbutÈnaÑ cetiye pÈÔihÊraÑ hoti,
udÈhu ekaccÈnaÑ yeva hotÊti. EkaccÈnaÑ mahÈrÈja hoti, ekaccÈnaÑ na
hotÊti. KatamesaÑ bhante hoti, katamesaÑ na hotÊti. TiÓÓannaÑ mahÈrÈja
aÒÒatarassa adhiÔÔhÈnÈ parinibbutassa cetiye pÈÔihÊraÑ hoti. KatamesaÑ
tiÓÓannaÑ, idha mahÈrÈja arahÈ devamanussÈnaÑ anukampÈya tiÔÔhantova
adhiÔÔhÈti “evaÑnÈma cetiye pÈÔihÊraÑ hot|”ti, tassa adhiÔÔhÈnavasena cetiye
pÈÔihÊraÑ hoti, evaÑ arahato adhiÔÔhÈnavasena parinibbutassa cetiye
pÈÔihÊraÑ hoti.
Puna caparaÑ mahÈrÈja devatÈ manussÈnaÑ anukampÈya
parinibbutassa cetiye pÈÔihÊraÑ dassenti “iminÈ pÈÔihÊrena saddhammo
niccasampaggahito bhavissati, manussÈ ca pasannÈ kusalena
abhivaÉÉhissantÊ”ti, evaÑ devatÈnaÑ adhiÔÔhÈnavasena parinibbutassa cetiye
pÈÔihÊraÑ hoti.
Puna caparaÑ mahÈrÈja itthÊ vÈ puriso vÈ saddho pasanno paÓÉito
byatto medhÈvÊ buddhisampanno yoniso cintayitvÈ gandhaÑ vÈ mÈlaÑ vÈ
dussaÑ vÈ aÒÒataraÑ vÈ kiÒci adhiÔÔhahitvÈ cetiye ukkhipati “evaÑnÈma
hot|”ti, tassapi adhiÔÔhÈnavasena parinibbutassa cetiye pÈÔihÊraÑ hoti, evaÑ
manussÈnaÑ adhiÔÔhÈnavasena parinibbutassa cetiye pÈÔihÊraÑ hoti.
ImesaÑ kho mahÈrÈja tiÓÓannaÑ aÒÒatarassa adhiÔÔhÈnavasena

parinibbutassa cetiye pÈÔihÊraÑ hoti.
Yadi mahÈrÈja tesaÑ adhiÔÔhÈnaÑ na hoti, khÊÓÈsavassapi
chaÄabhiÒÒassa cetovasippattassa cetiye pÈÔihÊraÑ na hoti, asatipi mahÈrÈja
pÈÔihÊre caritaÑ disvÈ suparisuddhaÑ okappetabbaÑ niÔÔhaÑ gantabbaÑ
saddahitabbaÑ “suparinibbuto ayaÑ Buddhaputto”ti. SÈdhu bhante
CetiyapÈÔihÈriyapaÒho sattamo.
_____
8. DhammÈbhisamayapaÒha
8. Bhante NÈgasena ye te sammÈ paÔipajjanti, tesaÑ sabbesaÑ yeva
dhammÈbhisamayo hoti, udÈhu kassaci na hotÊti. Kassaci mahÈrÈja hoti,
kassaci na hotÊti. Kassa bhante hoti, kassa na hotÊti. TiracchÈnagatassa
mahÈrÈja suppaÔipannassÈpi dhammÈbhisamayo na hoti,
pettivisay|papannassa. MicchÈdiÔÔhikassa. Kuhakassa. MÈtughÈtakassa.
PitughÈtakassa. ArahantaghÈtakassa. SaÑghabhedakassa. LohituppÈdakassa.
TheyyasaÑvÈsakassa. Titthiyapakkantassa. Bhikkhunid|sakassa.
TerasannaÑ garukÈpattÊnaÑ aÒÒataraÑ ÈpajjitvÈ avuÔÔhitassa. PaÓÉakassa.
UbhatobyaÒjanakassa suppaÔipannassÈpi dhammÈbhisamayo na hoti. Yopi
manussadaharako |nakasattavassiko, tassa suppaÔipannassÈpi
dhammÈbhisamayo na hoti. ImesaÑ kho mahÈrÈja soÄasannaÑ puggalÈnaÑ
suppaÔipannÈnampi dhammÈbhisamayo na hotÊti.
Bhante NÈgasena ye te pannarasa puggalÈ viruddhÈ yeva, tesaÑ
dhammÈbhisamayo hotu vÈ mÈ vÈ hotu, atha kena kÈraÓena
manussadaharakassa |nakasattavassekassa suppaÔipannassÈpi
dhammÈbhisamayo na hoti, ettha tÈva paÒho bhavati “nanu nÈma
daharakassa na rÈgo hoti, na doso hoti, na moho hoti, na mÈno hoti, na
micchÈdiÔÔhi hoti, na arati hoti, na kÈmavitakko hoti, amissito kilesehi, so
nÈma daharako yutto ca patto ca arahati ca cattÈri saccÈni ekappaÔivedhena
paÔivijjhitun”ti.
TaÒÒevettha mahÈrÈja kÈraÓaÑ, yenÈhaÑ kÈraÓena bhaÓÈmi

“|nakasattavassikassa suppaÔipannassÈpi dhammÈbhisamayo na hotÊ”ti. Yadi
mahÈrÈja |nakasattavassiko rajanÊye rajjeyya, dussanÊye dusseyya,
mohanÊye muyheyya, madanÊye majjeyya, diÔÔhiÑ vijÈneyya, ratiÒca
aratiÒca vijÈneyya, kusalÈkusalaÑ vitakkeyya, bhaveyya tassa
dhammÈbhisamayo, api ca mahÈrÈja |nakasattavassikassa cittaÑ abalaÑ
dubbalaÑ parittaÑ appaÑ thokaÑ mandaÑ avibh|taÑ, asa~khatÈ
nibbÈnadhÈtu garukÈ bhÈrikÈ vipulÈ mahatÊ. nakasattavassiko mahÈrÈja
tena dubbalena cittena parittakena mandena avibh|tena na sakkoti garukaÑ
bhÈrukaÑ vipulaÑ mahatiÑ asa~khataÑ nibbÈnadhÈtuÑ paÔivijjhituÑ.
YathÈ mahÈrÈja SinerupabbatarÈjÈ garuko bhÈriko vipulo mahanto, api
nu kho taÑ mahÈrÈja puriso attano pÈkatikena thÈmabalavÊriyena
sakkuÓeyya SinerupabbatarÈjÈnaÑ uddharitunti. Na hi bhanteti. Kena
kÈraÓena mahÈrÈjÈti. DubbalattÈ bhante purisassa, mahantattÈ
SinerupabbatarÈjÈssÈti. Evameva kho mahÈrÈja |nakasattavassikassa cittaÑ
abalaÑ dubbalaÑ parittaÑ appaÑ thokaÑ mandaÑ avibh|taÑ, asa~khatÈ
nibbÈnadhÈtu garukÈ bhÈrikÈ vipulÈ mahatÊ. nakasattavassiko tena
dubbalena cittena parittena mandena avibh|tena na sakkoti garukaÑ
bhÈrikaÑ vipulaÑ mahatiÑ asa~khataÑ nibbÈnadhÈtuÑ paÔivijjhituÑ, tena
kÈraÓena |nakasattavassikassa suppaÔipannassÈpi dhammÈbhisamayo na
hoti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja ayaÑ mahÈpathavÊ dÊghÈ ÈyatÈ puthulÈ vitthatÈ
visÈlÈ vitthiÓÓÈ vipulÈ mahantÈ, api nu kho taÑ mahÈrÈja mahÈpathaviÑ
sakkÈ parittakena udakabindukena temetvÈ udakacikkhallaÑ kÈtunti. Na hi
bhanteti. Kena kÈraÓena mahÈrÈjÈti. ParittattÈ bhante udakabindussa,
mahantattÈ mahÈpathaviyÈti. Evameva kho mahÈrÈja |nakasattavassikassa
cittaÑ abalaÑ dubbalaÑ parittaÑ appaÑ thokaÑ mandaÑ avibh|taÑ,
asa~khatÈ nibbÈnadhÈtu dÊghÈ ÈyatÈ puthulÈ vitthatÈ visÈlÈ vitthiÓÓÈ vipulÈ
mahantÈ. nakasattavassiko tena dubbalena cittena parittakena mandena
avibh|tena na sakkoti mahatiÑ asa~khataÑ
nibbÈnadhÈtuÑ paÔivijjhituÑ, tena kÈraÓena |nakasattavassikassa

suppaÔipannassÈpi dhammÈbhisamayo na hoti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja abaladubbalaparitta-appathokamandaggi
bhaveyya, api nu kho mahÈrÈja tÈvatakena mandena agginÈ sakkÈ sadevake
loke andhakÈraÑ vidhamitvÈ ÈlokaÑ dassetunti. Na hi bhanteti. Kena
kÈraÓena mahÈrÈjÈti. MandattÈ bhante aggissa, lokassa mahantattÈti.
Evameva kho mahÈrÈja |nakasattavassikassa cittaÑ abalaÑ dubbalaÑ
parittaÑ appaÑ thokaÑ mandaÑ avibh|taÑ, mahatÈ ca avijjandhakÈrena
pihitaÑ. TasmÈ dukkaraÑ ÒÈÓÈlokaÑ dassayituÑ, tena kÈraÓena
|nakasattavassikassa suppaÔipannassÈpi dhammÈbhisamayo na hoti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja Èturo kiso aÓuparimitakÈyo sÈlakakimi
hatthinÈgaÑ tidhÈ pabhinnaÑ navÈyataÑ tivitthataÑ dasapariÓÈhaÑ
aÔÔharatanikaÑ sakaÔÔhÈnamupagataÑ disvÈ gilituÑ parikaÉÉheyya, api nu
kho so mahÈrÈja sÈlakakimi sakkuÓeyya taÑ hatthinÈgaÑ gilitunti. Na hi
bhanteti. Kena kÈraÓena mahÈrÈjÈti. ParittattÈ bhante sÈlakakimissa,
mahantattÈ hatthinÈgassÈti. Evameva kho mahÈrÈja |nakasattavassikassa
cittaÑ abalaÑ dubbalaÑ parittaÑ appaÑ thokaÑ mandaÑ avibh|taÑ,
mahatÊ asa~khatÈ nibbÈnadhÈtu. So tena dubbalena cittena parittakena
mandena avibh|tena na sakkoti mahatiÑ asa~khataÑ nibbÈnadhÈtuÑ
paÔivijjhituÑ, tena kÈraÓena |nakasattavassikassa suppaÔipannassÈpi
dhammÈbhisamayo na hotÊti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ
sampaÔicchÈmÊti.
DhammÈbhisamayapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. EkantasukhanibbÈnapaÒha
9. Bhante NÈgasena kiÑ ekantasukhaÑ nibbÈnaÑ, udÈhu dukkhena
missanti. EkantasukhaÑ mahÈrÈja nibbÈnaÑ, dukkhena amissanti.
Na mayaÑ taÑ bhante NÈgasena vacanaÑ saddahÈma “ekantasukhaÑ
nibbÈnan”ti, evamettha mayaÑ bhante NÈgasena paccema “NibbÈnaÑ
dukkhena missan”ti, kÈraÓaÒcettha upalabhÈma “NibbÈnaÑ dukkhena
missan”ti. KatamaÑ ettha
kÈrÈÓaÑ, ye te bhante NÈgasena nibbÈnaÑ pariyesanti, tesaÑ dissati

kÈyassa ca cittassa ca ÈtÈpo paritÈpo
ÔhÈnaca~kamanisajjÈsayanÈhÈrapariggaho middhassa ca uparodho
ÈyatanÈnaÒca paÔipÊÄanaÑ dhanadhaÒÒapiyaÒÈtimittappajahanaÑ. Ye keci
loke sukhitÈ sukhasamappitÈ, te sabbepi paÒcahi kÈmaguÓehi Èyatane
ramenti br|henti, manÈpikamanÈpikabahuvidhasubhanimittena r|pena
cakkhuÑ ramenti br|henti,
manÈpikamanÈpikagÊtavÈditabahuvidhasubhanimittena saddena sotaÑ
ramenti br|henti,
manÈpikamanÈpikapupphaphalapattatacam|lasÈrabahuvidhasubhanimittena
gandhena ghÈnaÑ ramenti br|henti,
manÈpikamanÈpikakhajjabhojjaleyyapeyya-
sÈyanÊyabahuvidhasubhanimittena rasena jivhaÑ ramenti br|henti,
manÈpikamanÈpikasaÓhasukhumamudumaddavabahuvidhasubhanimittena
phassena kÈyaÑ ramenti br|henti, manÈpikamanÈpikakalyÈÓapÈpakasubhÈ-
subhabahuvidhavitakkamanasikÈrena manaÑ ramenti br|henti. Tumhe taÑ
cakkhusotaghÈnajivhÈkÈyamanobr|hanaÑ hanatha upahanatha, chindatha
upacchindatha, rundhatha uparundhatha. Tena kÈyopi paritapati, cittampi
paritapati, kÈye paritatte kÈyikadukkhavedanaÑ vediyati, citte paritatte
cetasikadukkhavedanaÑ vedayati. Nanu MÈgaÓÉiyopi1 paribbÈjako
BhagavantaÑ garahamÈno evamÈha * “bh|nahu2 samaÓo Gotamo”ti.
Idamettha kÈraÓaÑ, yenÈhaÑ kÈraÓena br|mi “NibbÈnaÑ dukkhena
missan”ti.
Na hi mahÈrÈja nibbÈnaÑ dukkhena missaÑ, ekantasukhaÑ nibbÈnaÑ.
YaÑ pana tvaÑ mahÈrÈja br|si “NibbÈnaÑ dukkhan”ti. NetaÑ dukkhaÑ
nibbÈnaÑ nÈma, nibbÈnassa pana sacchikiriyÈya pubbabhÈgo eso,
nibbÈnapariyesanaÑ etaÑ, ekantasukhaÑ yeva mahÈrÈja nibbÈnaÑ, na
dukkhena missaÑ. Ettha kÈraÓaÑ vadÈmi, atthi mahÈrÈja rÈj|naÑ
rajjasukhaÑ nÈmÈti. Œma bhante atthi rÈj|naÑ rajjasukhanti. Api nu kho
taÑ mahÈrÈja rajjasukhaÑ dukkhena missanti. Na hi bhanteti. Kissa pana te
mahÈrÈja rÈjÈno paccante kupite tesaÑ paccantanissitÈnaÑ paÔisedhÈya
amaccehi pariÓÈyakehi bhaÔehi balatthehi parivutÈ pavÈsaÑ gantvÈ
ÉaÑsamakasavÈtÈtapapaÔipÊÄitÈ samavisame paridhÈvanti, mahÈyuddhaÒca
karonti, jÊvitasaÑsayaÒca pÈpuÓantÊti. NetaÑ bhante NÈgasena rajjasukhaÑ
nÈma, rajjasukhassa pariyesanÈya pubbabhÈgo eso, dukkhena bhante
NÈgasena
______________________________________________________________
1. MÈgandiyopi (SÊ, I) * Ma 2. 169 piÔÔhe. 2. Bh|tahacco (I), bh|nahacco (Ka)
rÈjÈno rajjaÑ pariyesitvÈ rajjasukhaÑ anubhavanti, evaÑ bhante NÈgasena

rajjasukhaÑ dukkhena amissaÑ, aÒÒaÑ taÑ rajjasukhaÑ, aÒÒaÑ dukkhanti.
Evameva kho mahÈrÈja ekantasukhaÑ nibbÈnaÑ, na dukkhena missaÑ. Ye
pana taÑ nibbÈnaÑ pariyesanti, te kÈyaÒca cittaÒca ÈtÈpetvÈ
ÔhÈnaca~kamanisajjÈsayanÈhÈraÑ pariggahetvÈ middhaÑ uparundhitvÈ
ÈyatanÈni paÔipÊÄetvÈ kÈyaÒca jÊvitaÒca pariccajitvÈ dukkhena nibbÈnaÑ
pariyesitvÈ ekantasukhaÑ nibbÈnaÑ anubhavanti, nihatapaccÈmittÈ viya
rÈjÈno rajjasukhaÑ. EvaÑ mahÈrÈja ekantasukhaÑ nibbÈnaÑ, na dukkhena
missaÑ, aÒÒaÑ nibbÈnaÑ, aÒÒaÑ dukkhanti.
Aparampi mahÈrÈja uttariÑ kÈraÓaÑ suÓohi ekantasukhaÑ nibbÈnaÑ,
na dukkhena missaÑ, aÒÒaÑ dukkhaÑ, aÒÒaÑ nibbÈnanti, atthi mahÈrÈja
ÈcariyÈnaÑ sippavantÈnaÑ sippasukhaÑ nÈmÈti. Œma bhante atthi
ÈcariyÈnaÑ sippavantÈnaÑ sippasukhanti. Api nu kho taÑ mahÈrÈja
sippasukhaÑ dukkhena missanti. Na hi bhanteti. Kissa pana te mahÈrÈja
ÈcariyÈ1 ÈcariyÈnaÑ abhivÈdanapaccuÔÔhÈnena
udakÈharaÓagharasammajjanadantakaÔÔhamukhodakÈnuppadÈnena
ucchiÔÔhapaÔiggahaÓa-ucchÈdananahÈpanapÈdaparikammena sakacittaÑ
nikkhipitvÈ paracittÈnuvattanena dukkhaseyyÈya visamabhojanena kÈyaÑ
ÈtÈpentÊti. NetaÑ bhante NÈgasena sippasukhaÑ nÈma, sippapariyesanÈya
pubbabhÈgo eso, dukkhena bhante NÈgasena ÈcariyÈ sippaÑ pariyesitvÈ
sippasukhaÑ anubhavanti, evaÑ bhante NÈgasena sippasukhaÑ dukkhena
amissaÑ, aÒÒaÑ taÑ sippasukhaÑ, aÒÒaÑ dukkhanti. Evameva kho
mahÈrÈja ekantasukhaÑ nibbÈnaÑ, na dukkhena missaÑ. Ye pana taÑ
nibbÈnaÑ pariyesanti, te kÈyaÒca cittaÒca
ÈtÈpetvÈÔhÈnaca~kamanisajjÈsayanÈhÈraÑ pariggahetvÈ middhaÑ
uparundhitvÈ ÈyatanÈni paÔipÊÄetvÈ kÈyaÒca jÊvitaÒca pariccajitvÈ dukkhena
nibbÈnaÑ pariyesitvÈ ekantasukhaÑ nibbÈnaÑ anubhavanti, ÈcariyÈ viya
sippasukhaÑ. EvaÑ mahÈrÈja ekantasukhaÑ nibbÈnaÑ, na dukkhena
missaÑ, aÒÒaÑ dukkhaÑ, aÒÒaÑ nibbÈnanti. SÈdhu bhante NÈgasena,
EkantasukhanibbÈnapaÒho navamo.
______________________________________________________________
1. IdaÑ padaÑ SÊ-I-potthakesu natthi.
10. NibbÈnar|pasaÓÔhÈnapaÒha
10. Bhante NÈgasena “NibbÈnaÑ nibbÈnan”ti yaÑ vadesi, sakkÈ pana
tassa nibbÈnassa r|paÑ vÈ saÓÔhÈnaÑ vÈ vayaÑ vÈ pamÈÓaÑ vÈ opammena
vÈ kÈraÓena vÈ hetunÈ vÈ nayena vÈ upadassayitunti. AppaÔibhÈgaÑ
mahÈrÈja nibbÈnaÑ, na sakkÈ nibbÈnassa r|paÑ vÈ saÓÔhÈnaÑ vÈ vayaÑ vÈ
pamÈÓaÑ vÈ opammena vÈ kÈraÓena vÈ hetunÈ vÈ nayena vÈ
upadassayitunti. EtampÈhaÑ bhante NÈgasena na sampaÔicchÈmi, yaÑ
atthidhammassa nibbÈnassa r|paÑ vÈ saÓÔhÈnaÑ vÈ vayaÑ vÈ pamÈÓaÑ vÈ
opammena vÈ kÈraÓena vÈ hetunÈ vÈ nayena vÈ apaÒÒÈpanaÑ, kÈraÓena
maÑ saÒÒÈpehÊti. Hotu mahÈrÈja kÈraÓena taÑ saÒÒÈpessÈmi, atthi
mahÈrÈja mahÈsamuddo nÈmati. Œma bhante attheso mahÈsamuddoti. Sace
taÑ mahÈrÈja koci evaÑ puccheyya “kittakaÑ mahÈrÈja mahÈsamudde
udakaÑ, kati pana te sattÈ, ye mahÈsamudde paÔivasantÊ”ti, evaÑ puÔÔho
tvaÑ mahÈrÈja kinti tassa byÈkareyyÈsÊti. Sace maÑ bhante koci evaÑ
puccheyya “kittakaÑ mahÈrÈja mahÈsamudde udakaÑ, kati pana te sattÈ, ye
mahÈsamudde paÔivasantÊ”ti. TamahaÑ bhante evaÑ vadeyyaÑ
“apucchitabbaÑ maÑ tvaÑ ambho purisa pucchasi, nesÈ pucchÈ kenaci
pucchitabbÈ, ÔhapanÊyo eso paÒho. Avibhatto lokakkhÈyikehi mahÈsamuddo,
na sakkÈ mahÈsamudde udakaÑ pariminituÑ
sattÈ vÈ ye tattha vÈsamupagatÈti evÈhaÑ bhante tassa paÔivacanaÑ
dadeyyan”ti.
Kissa pana tvaÑ mahÈrÈja atthidhamme mahÈsamudde evaÑ
paÔivacanaÑ dadeyyÈsi, nanu vigaÓetvÈ1 tassa ÈcikkhitabbaÑ “ettakaÑ
mahÈsamudde udakaÑ, ettakÈ ca sattÈ mahÈsamudde paÔivasantÊ”ti. Na
sakkÈ bhante avisayo eso paÒhoti.
YathÈ mahÈrÈja atthidhamme yeva mahÈsamudde na sakkÈ udakaÑ
parigaÓetuÑ2 sattÈ vÈ ye tattha vÈsamupagatÈ. Evameva kho mahÈrÈja
atthidhammasseva nibbÈnassa na sakkÈ r|paÑ vÈ saÓÔhÈnaÑ vÈ vayaÑ vÈ
upadassayituÑ, vigaÓeyya mahÈrÈja iddhimÈ cetovasippatto mahÈsamudde
udakaÑ
______________________________________________________________
1. MinitvÈ (Ka) 2. PariminituÑ (Ka)
tatrÈsaye ca satte, na tveva so iddhimÈ cetovasippatto sakkuÓeyya

nibbÈnassa r|paÑ vÈ saÓÔhÈnaÑ vÈ vayaÑ vÈ pamÈÓaÑ vÈ opammena vÈ
kÈraÓena vÈ hetunÈ vÈ nayena vÈ upadassayituÑ.
Aparampi mahÈrÈja uttariÑ kÈraÓaÑ suÓohi, atthidhammasseva
nibbÈnassa na sakkÈ r|paÑ vÈ saÓÔhÈnaÑ vÈ vayaÑ vÈ pamÈÓaÑ vÈ
opammena vÈ kÈraÓena vÈ hetunÈ vÈ nayena vÈ upadassayitunti. Atthi
mahÈrÈja devesu ar|pakÈyikÈ nÈma devÈti. Œma bhante suyyati “atthi
devesu ar|pakÈyikÈ nÈma devÈ”ti. SakkÈ pana mahÈrÈja tesaÑ
ar|pakÈyikÈnaÑ devÈnaÑ r|paÑ vÈ saÓÔhÈnaÑ vÈ vayaÑ vÈ pamÈÓaÑ vÈ
opammena vÈ kÈraÓena vÈ hetunÈ vÈ nayena vÈ upadassayitunti. Na hi
bhanteti. Tena hi mahÈrÈja natthi ar|pakÈyikÈ devÈti. Atthi bhante
ar|pakÈyikÈ devÈ, na ca sakkÈ tesaÑ r|paÑ vÈ saÓÔhÈnaÑ vÈ vayaÑ vÈ
upadassayitunti. YathÈ mahÈrÈja atthisattÈnaÑ yeva ar|pakÈyikÈnaÑ
devÈnaÑ na sakkÈ r|paÑ vÈ saÓÔhÈnaÑ vÈ vayaÑ vÈ pamÈÓaÑ vÈ
opammena vÈ kÈraÓena vÈ hetunÈ vÈ nayena vÈ upadassayituÑ. Evameva
kho mahÈrÈja atthidhammasseva nibbÈnassa na sakkÈ r|paÑ vÈ saÓÔhÈnaÑ
vÈ vayaÑ vÈ pamÈÓaÑ vÈ opammena vÈ kÈraÓena vÈ hetunÈ vÈ nayena vÈ
upadassayitunti.
Bhante NÈgasena hotu ekantasukhaÑ nibbÈnaÑ, na ca sakkÈ tassa
r|paÑ vÈ saÓÔhÈnaÑ vÈ vayaÑ vÈ pamÈÓaÑ vÈ opammena vÈ kÈraÓena vÈ
hetunÈ vÈ nayena vÈ upadassayituÑ. Atthi pana bhante nibbÈnassa guÓaÑ
aÒÒehi anupaviÔÔhaÑ kiÒci opammanidassanamattanti. Sar|pato mahÈrÈja
natthi, guÓato pana sakkÈ kiÒci opammanidassanamattaÑ upadassayitunti.
SÈdhu bhante NÈgasena, yathÈhaÑ labhÈmi nibbÈnassa guÓatopi
ekadesaparidÊpanamattaÑ, tathÈ sÊghaÑ br|hi, nibbÈpehi me
hadayapariÄÈhaÑ vinaya sÊtalamadhuravacanamÈlutenÈti.
Padumassa mahÈrÈja eko guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho, udakassa dve
guÓÈ, agadassa tayo guÓÈ, mahÈsamuddassa cattÈro guÓÈ, bhojanassa paÒca
guÓÈ, ÈkÈsassa dasa guÓÈ, maÓiratanassa tayo
guÓÈ, lohitacandanassa tayo guÓÈ, sappimaÓÉassa tayo guÓÈ, girisikharassa

paÒca guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti.
Bhante NÈgasena “padumassa eko guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho”ti yaÑ
vadesi, katamo padumassa eko guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔhoti. YathÈ
mahÈrÈja padumaÑ anupalittaÑ udakena, evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ
sabbakilesehi anupalittaÑ. AyaÑ mahÈrÈja padumassa eko guÓo nibbÈnaÑ
anupaviÔÔhoti.
Bhante NÈgasena “udakassa dve guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈ”ti yaÑ
vadesi, katame udakassa dve guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti. YathÈ mahÈrÈja
udakaÑ sÊtalaÑ pariÄÈhanibbÈpanaÑ, evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ
sÊtalaÑ sabbakilesapariÄÈhanibbÈpanaÑ. AyaÑ mahÈrÈja udakassa paÔhamo
guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Puna caparaÑ mahÈrÈja udakaÑ
kilantatasitapipÈsitaghammÈbhitattÈnaÑ janapasupajÈnaÑ pipÈsÈvinayanaÑ,
evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ
kÈmataÓhÈbhavataÓhÈvibhavataÓhÈpipÈsÈvinayanaÑ. AyaÑ mahÈrÈja
udakassa dutiyo guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Ime kho mahÈrÈja udakassa
dve guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti.
Bhante NÈgasena “agadassa tayo guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈ”ti yaÑ
vadesi, katame agadassa tayo guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti. YathÈ mahÈrÈja
agado visapÊÄitÈnaÑ sattÈnaÑ paÔisaraÓaÑ, evameva kho mahÈrÈja
nibbÈnaÑ kilesavisapÊÄitÈnaÑ sattÈnaÑ paÔisaraÓaÑ. AyaÑ mahÈrÈja
agadassa paÔhamo guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Puna caparaÑ mahÈrÈja
agado rogÈnaÑ antakaro, evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ
sabbadukkhÈnaÑ antakaraÑ. AyaÑ mahÈrÈja agadassa dutiyo guÓo
nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Puna caparaÑ mahÈrÈja agado amataÑ, evameva
kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ amataÑ. AyaÑ mahÈrÈja agadassa tatiyo guÓo
nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Ime kho mahÈrÈja agadassa tayo guÓÈ nibbÈnaÑ
anupaviÔÔhÈti.
Bhante NÈgasena “mahÈsamuddassa cattÈro guÓÈ nibbÈnaÑ
anupaviÔÔhÈ”ti yaÑ vadesi, katame mahÈsamuddassa cattÈro guÓÈ nibbÈnaÑ
anupaviÔÔhÈti. YathÈ mahÈrÈja mahÈsamuddo suÒÒo sabbakuÓapehi,
evameva kho
mahÈrÈja nibbÈnaÑ suÒÒaÑ sabbakilesakuÓapehi. AyaÑ mahÈrÈja

mahÈsamuddassa paÔhamo guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Puna caparaÑ
mahÈrÈja mahÈsamuddo mahanto anorapÈro, na parip|rati sabbasavantÊhi,
evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ mahantaÑ anorapÈraÑ, na p|rati
sabbasattehi. AyaÑ mahÈrÈja mahÈsamuddassa dutiyo guÓo nibbÈnaÑ
anupaviÔÔho. Puna caparaÑ mahÈrÈja mahÈsamuddo mahantÈnaÑ bh|tÈnaÑ
ÈvÈso, evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ mahantÈnaÑ arahantÈnaÑ
vimalakhÊÓÈsavabalappattavasÊbh|tamahÈbh|tÈnaÑ ÈvÈso. AyaÑ mahÈrÈja
mahÈsamuddassa tatiyo guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Puna caparaÑ
mahÈrÈja mahÈsamuddo aparimitavividhavipulavÊcipupphasaÑkusumito,
evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ
aparimitavividhavipulaparisuddhavijjÈvimuttipupphasaÑkusumitaÑ. AyaÑ
mahÈrÈja mahÈsamuddassa catuttho guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Ime kho
mahÈrÈja mahÈsamuddassa cattÈro guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti.
Bhante NÈgasena “bhojanassa paÒca guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈ”ti yaÑ
vadesi, katame bhojanassa paÒca guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti. YathÈ
mahÈrÈja bhojanaÑ sabbasattÈnaÑ ÈyudhÈraÓaÑ, evameva kho mahÈrÈja
nibbÈnaÑ sacchikataÑ jarÈmaraÓanÈsanato ÈyudhÈraÓaÑ. AyaÑ mahÈrÈja
bhojanassa paÔhamo guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Puna caparaÑ mahÈrÈja
bhojanaÑ sabbasattÈnaÑ balavaÉÉhanaÑ, evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ
sacchikataÑ sabbasattÈnaÑ iddhibalavaÉÉhanaÑ. AyaÑ mahÈrÈja
bhojanassa dutiyo guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Puna caparaÑ mahÈrÈja
bhojanaÑ sabbasattÈnaÑ vaÓÓajananaÑ, evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ
sacchikataÑ sabbasattÈnaÑ guÓavaÓÓajananaÑ. AyaÑ mahÈrÈja bhojanassa
tatiyo guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Puna caparaÑ mahÈrÈja bhojanaÑ
sabbasattÈnaÑ darathav|pasamanaÑ, evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ
sacchikataÑ sabbasattÈnaÑ sabbakilesadarathav|pasamanaÑ. AyaÑ
mahÈrÈja bhojanassa catuttho guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Puna caparaÑ
mahÈrÈja bhojanaÑ sabbasattÈnaÑ jighacchÈdubbalyapaÔivinodanaÑ,
evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ sacchikataÑ sabbasattÈnaÑ
sabbadukkhajighacchÈdubbalyapaÔivinodanaÑ. AyaÑ mahÈrÈja bhojanassa
paÒcamo guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Ime kho mahÈrÈja bhojanassa paÒca
guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti.
Bhante NÈgasena “ÈkÈsassa dasa guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈ”ti yaÑ

vadesi, katame ÈkÈsassa dasa guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti. YathÈ mahÈrÈja
ÈkÈso na jÈyati, na jÊyati, na mÊyati, na cavati, na uppajjati, duppasaho,
acorÈharaÓo, anissito, vihaga-gamano, nirÈvaraÓo, ananto. Evameva kho
mahÈrÈja nibbÈnaÑ na jÈyati, na jÊyati, na mÊyati, na cavati, na uppajjati,
duppasahaÑ, acorÈharaÓaÑ, anissitaÑ, ariyagamanaÑ, nirÈvaraÓaÑ,
anantaÑ. Ime kho mahÈrÈja ÈkÈsassa dasa guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti.
Bhante NÈgasena “maÓiratanassa tayo guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈ”ti
yaÑ vadesi, katame maÓiratanassa tayo guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti. YathÈ
mahÈrÈja maÓiratanaÑ kÈmadadaÑ, evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ
kÈmadadaÑ. AyaÑ mahÈrÈja maÓiratanassa paÔhamo guÓo nibbÈnaÑ
anupaviÔÔho. Puna caparaÑ mahÈrÈja maÓiratanaÑ hÈsakaraÑ, evameva kho
mahÈrÈja nibbÈnaÑ hÈsakaraÑ. AyaÑ mahÈrÈja maÓiratanassa dutiyo guÓo
nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Puna caparaÑ mahÈrÈja maÓiratanaÑ ujjotattakaraÑ,
evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ ujjotattakaraÑ1. AyaÑ mahÈrÈja
maÓiratanassa tatiyo guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Ime kho mahÈrÈja
maÓiratanassa tayo guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti.
Bhante NÈgasena “lohitacandanassa tayo guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈ”ti
yaÑ vadesi, katame lohitacandanassa tayo guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti.
YathÈ mahÈrÈja lohitacandanaÑ dullabhaÑ, evameva kho mahÈrÈja
nibbÈnaÑ dullabhaÑ. AyaÑ mahÈrÈja lohitacandanassa paÔhamo guÓo
nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Puna caparaÑ mahÈrÈja lohitacandanaÑ
asamasugandhaÑ, evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ asamasugandhaÑ.
AyaÑ mahÈrÈja lohitacandanassa dutiyo guÓo nibbÈnaÑ, anupaviÔÔho. Puna
caparaÑ mahÈrÈja lohitacandanaÑ sajjanapasatthaÑ2, evameva kho
mahÈrÈja nibbÈnaÑ ariyasajjanapasatthaÑ. AyaÑ mahÈrÈja lohitacandanassa
tatiyo guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Ime kho mahÈrÈja lohitacandanassa tayo
guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti.
______________________________________________________________
1. UjjotatthakaraÑ (SÊ, I), ujjotitatthakaraÑ (SyÈ) 2. SabbajanapasatthaÑ (SyÈ)
Bhante NÈgasena “sappimaÓÉassa tayo guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈ”ti

yaÑ vadesi, katame sappimaÓÉassa tayo guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti.
YathÈ mahÈrÈja sappimaÓÉo vaÓÓasampanno, evameva kho mahÈrÈja
nibbÈnaÑ guÓavaÓÓasampannaÑ. AyaÑ mahÈrÈja sappimaÓÉassa paÔhamo
guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Puna caparaÑ mahÈrÈja sappimaÓÉo
gandhasampanno, evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ sÊlagandhasampannaÑ.
AyaÑ mahÈrÈja sappimaÓÉassa dutiyo guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Puna
caparaÑ mahÈrÈja sappimaÓÉo rasasampanno, evameva kho mahÈrÈja
nibbÈnaÑ rasasampannaÑ. AyaÑ mahÈrÈja sappimaÓÉassa tatiyo guÓo
nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Ime kho mahÈrÈja sappimaÓÉassa tayo guÓÈ
nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti.
Bhante NÈgasena “girisikharassa paÒca guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈ”ti
yaÑ vadesi, katame girisikharassa paÒca guÓÈ nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti.
YathÈ mahÈrÈja girisikharaÑ accuggataÑ, evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ
accuggataÑ. AyaÑ mahÈrÈja girisikharassa paÔhamo guÓo nibbÈnaÑ
anupaviÔÔho. Puna caparaÑ mahÈrÈja girisikharaÑ acalaÑ, evameva kho
mahÈrÈja nibbÈnaÑ acalaÑ. AyaÑ mahÈrÈja girisikharassa dutiyo guÓo
nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Puna caparaÑ mahÈrÈja girisikharaÑ duradhirohaÑ,
evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ duradhirohaÑ sabbakilesÈnaÑ. AyaÑ
mahÈrÈja girisikharassa tatiyo guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Puna caparaÑ
mahÈrÈja girisikharaÑ sabbabÊjÈnaÑ avir|hanaÑ, evameva kho mahÈrÈja
nibbÈnaÑ sabbakilesÈnaÑ avir|hanaÑ. AyaÑ mahÈrÈja girisikharassa
catuttho guÓo nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Puna caparaÑ mahÈrÈja girisikharaÑ
anunayappaÔighavippamuttaÑ, evameva kho mahÈrÈja nibbÈnaÑ
anunayappaÔighavippamuttaÑ. AyaÑ mahÈrÈja girisikharassa paÒcamo guÓo
nibbÈnaÑ anupaviÔÔho. Ime kho mahÈrÈja girisikharassa paÒca guÓÈ
nibbÈnaÑ anupaviÔÔhÈti. SÈdhu bhante NÈgasena, evametaÑ tathÈ
sampaÔicchÈmÊti.
NibbÈnar|pasaÓÔhÈnapaÒho dasamo.
11. NibbÈnasacchikaraÓapaÒha
11. Bhante NÈgasena tumhe bhaÓatha “NibbÈnaÑ na atÊtaÑ, na

anÈgataÑ, na paccuppannaÑ, na uppannaÑ na anuppannaÑ na
uppÈdanÊyan”ti. Idha bhante NÈgasena yo koci sammÈpaÔipanno nibbÈnaÑ
sacchikaroti, so uppannaÑ sacchikaroti, udÈhu uppÈdetvÈ sacchikarotÊti. Yo
koci mahÈrÈja sammÈpaÔipanno nibbÈnaÑ sacchikaroti, so na uppannaÑ
sacchikaroti, na uppÈdetvÈ sacchikaroti, api ca mahÈrÈja atthesÈ
nibbÈnadhÈtu yaÑ so sammÈpaÔipanno sacchikarotÊti.
MÈ bhante NÈgasena imaÑ paÒhaÑ paÔicchannaÑ katvÈ dÊpeti, vivaÔaÑ

pÈkaÔaÑ katvÈ dÊpehi chandajÈto ussÈhajÈto, yaÑ te sikkhitaÑ, taÑ sabbaÑ
etthevÈkirÈhi, etthÈyaÑ jano samm|Äho vimatijÈto saÑsayapakkhando,
bhindetaÑ antodosasallanti. AtthesÈ mahÈrÈja nibbÈnadhÈtu santÈ sukhÈ
paÓÊtÈ, taÑ sammÈpaÔipanno JinÈnusiÔÔhiyÈ sa~khÈre sammasanto paÒÒÈya
sacchikaroti. YathÈ mahÈrÈja antevÈsiko ÈcariyÈnusiÔÔhiyÈ vijjaÑ paÒÒÈya
sacchikaroti, evameva kho mahÈrÈja sammÈpaÔipanno JinÈnusiÔÔhiyÈ
paÒÒÈya nibbÈnaÑ sacchikaroti.
KathaÑ pana taÑ nibbÈnaÑ daÔÔhabbanti. AnÊtito nirupaddavato

abhayato khemato santato sukhato sÈtato paÓÊtato sucito sÊtalato daÔÔhabbaÑ.
YathÈ mahÈrÈja puriso bahukaÔÔhapuÒjena jalitakaÔhitena agginÈ

dayhamÈno vÈyÈmena tato muÒcitvÈ niraggikokÈsaÑ pavisitvÈ tattha
paramasukhaÑ labheyya, evameva kho mahÈrÈja yo sammÈpaÔipanno, so
yoniso manasikÈrena byapagatatividhaggisantÈpaÑ paramasukhaÑ
nibbÈnaÑ sacchikaroti. YathÈ mahÈrÈja aggi, evaÑ tividhaggi daÔÔhabbo,
yathÈ aggigato puriso, evaÑ sammÈpaÔipanno daÔÔhabbo, yathÈ
niraggikokÈso, evaÑ nibbÈnaÑ daÔÔhabbaÑ.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja puriso ahikukkura manussakuÓapasarÊra

vaÄaÒjakoÔÔhÈsarÈsigato kuÓapajaÔÈjaÔitantaramanupaviÔÔho vÈyÈmena tato
muÒcitvÈ nikkuÓapokÈsaÑ pavisitvÈ tattha paramasukhaÑ lebheyya,
evameva kho mahÈrÈja yo sammÈpaÔipanno, so yoniso manasikÈrena

byapagatakilesakuÓapaÑ paramasukhaÑ nibbÈnaÑ sacchikaroti, yathÈ
mahÈrÈja kuÓapaÑ, evaÑ paÒca kÈmaguÓÈ daÔÔhabbÈ, yathÈ kuÓapagato
puriso, evaÑ sammÈpaÔipanno daÔÔhabbo, yathÈ nikkuÓapokÈso, evaÑ
nibbÈnaÑ daÔÔhabbaÑ.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja puriso bhÊto tasito kampito
viparÊtavibbhantacitto vÈyÈmena tato muÒcitvÈ thiraÑ acalaÑ
abhayaÔÔhÈnaÑ pavisitvÈ tattha paramasukhaÑ labheyya, evameva kho
mahÈrÈja yo sammÈpaÔipanno, so yoniso manasikÈyena
byapagatabhayasantÈsaÑ paramasukhaÑ nibbÈnaÑ sacchikaroti. YathÈ
mahÈrÈja bhayaÑ, evaÑ jÈtijarÈbyÈdhimaraÓaÑ paÔicca aparÈparaÑ
pavattabhayaÑ daÔÔhabbaÑ, yathÈ bhÊto puriso, evaÑ sammÈpaÔipanno
daÔÔhabbo, yathÈ abhayaÔÔhÈnaÑ, evaÑ nibbÈnaÑ daÔÔhabbaÑ.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja puriso kiliÔÔhamalinakalalakaddamadese patito
vÈyÈmena taÑ kalalakaddamaÑ apavÈhetvÈ
parisuddhavimaladesamupagantvÈ tattha paramasukhaÑ labheyya, evameva
kho mahÈrÈja yo sammÈpaÔipanno, so yoniso manasikÈrena
byapagatakilesamalakaddamaÑ paramasukhaÑ nibbÈnaÑ sacchikaroti.
YathÈ mahÈrÈja kalalaÑ, evaÑ lÈbhasakkÈrasiloko daÔÔhabbo, yathÈ
kalalagato puriso, evaÑ sammÈpaÔipanno daÔÔhabbo, yathÈ
parisuddhavimaladeso, evaÑ nibbÈnaÑ daÔÔhabbaÑ.
TaÒca pana nibbÈnaÑ sammÈpaÔipanno kinti sacchikaroti, yo so
mahÈrÈja sammÈpaÔipanno, so sa~khÈrÈnaÑ pavattaÑ sammasati. PavattaÑ
sammasamÈno tattha jÈtiÑ passati jaraÑ passati byÈdhiÑ passati maraÓaÑ
passati, na tattha kiÒci sukhaÑ sÈtaÑ passati Èditopi majjhatopi
pariyosÈnatopi. So tattha kiÒci na gayh|pagaÑ passati. YathÈ mahÈrÈja
puriso divasasantatte ayoguÄe jalite tatte kaÔhite Èditopi majjhatopi
pariyosÈnatopi na kiÒci gayh|pagaÑ padesaÑ passati, evameva kho
mahÈrÈja yo sa~khÈrÈnaÑ pavattaÑ sammasati, so pavattaÑ sammasamÈno
tattha jÈtiÑ passati jaraÑ passati byÈdhiÑ passati maraÓaÑ passati, na tattha
kiÒci sukhaÑ sÈtaÑ passati Èditopi majjhatopi pariyosÈnatopi. So tattha1 na
kiÒci gayh|pagaÑ passati, tassa
______________________________________________________________
1. IdaÑ padadvayaÑ SÊ-I-potthakesu natthi.
gayh|pagaÑ apassantassa citte arati saÓÔhÈti, kÈyasmiÑ ÉÈho okkamati, so

atÈÓo asaraÓo asaraÓÊbh|to bhavesu nibbindati.
YathÈ mahÈrÈja puriso jalitajÈlaÑ mahantaÑ aggikkhandhaÑ

paviseyya, so tattha atÈÓo asaraÓo asaraÓÊbh|to aggimhi nibbindeyya,
evameva kho mahÈrÈja tassa gayh|pagaÑ apassantassa citte arati saÓÔhÈti,
kÈyasmiÑ ÉÈho okkamati, so atÈÓo asaraÓo asaraÓÊbh|to bhavesu
nibbindati.
Tassa pavatte bhayadassÈvissa evaÑ cittaÑ uppajjati “santattaÑ kho

panetaÑ pavattaÑ ÈdittaÑ samajjalitaÑ bahudukkhaÑ bah|pÈyÈsaÑ, yadi
koci labhetha appavattaÑ etaÑ santaÑ etaÑ paÓÊtaÑ, yadidaÑ
sabbasa~khÈrÈsamatho sabb|padhipaÔinissaggo taÓhakkhayo virÈgo nirodho
nibbÈnan”ti. Iti hetaÑ1 tassa appavatte cittaÑ pakkhandati pasÊdati
pahaÑsayati tusayati2 “paÔiladdhaÑ kho me nissaraÓan”ti.
YathÈ mahÈrÈja puriso vippanaÔÔho videsapakkhando nibbÈhanamaggaÑ

disvÈ tattha pakkhandati pasÊdati pahaÑsayati tusayati2 “paÔiladdho me
nibbÈhanamaggo”ti, evameva kho mahÈrÈja pavatte bhayadassÈvissa
appavatte cittaÑ pakkhandati pasÊdati pahaÑsayati tusayati2 “paÔiladdhaÑ
kho me nissaraÓan”ti.
So appavattatthÈya maggaÑ Èy|hati gavesati bhÈveti bahulÊkaroti, tassa

tadatthaÑ sati santiÔÔhati, tadatthaÑ vÊriyaÑ santiÔÔhati, tadatthaÑ pÊti
santiÔÔhati, tassa taÑ cittaÑ aparÈparaÑ manasikaroto pavattaÑ
samatikkamitvÈ appavattaÑ okkamati, appavattamanuppatto mahÈrÈja
sammÈpaÔipanno “NibbÈnaÑ sacchikarotÊ”ti vuccatÊti. SÈdhu bhante
NibbÈnasacchikaraÓapaÒho ekÈdasamo.
______________________________________________________________
1. HitaÑ (SÊ), hi idaÑ (I) 2. PahaÑsÊyati kuhÊyati (SÊ, I)
12. NibbÈnasannihitapaÒha
12. Bhante NÈgasena atthi so padeso puratthimÈya vÈ disÈya
dakkhiÓÈya vÈ disÈya pacchimÈya vÈ disÈya uttarÈya vÈ disÈya uddhaÑ vÈ
adho vÈ tiriyaÑ vÈ, yattha nibbÈnaÑ sannihitanti. Natthi mahÈrÈja so padeso
puratthimÈya vÈ disÈya dakkhiÓÈya vÈ disÈya pacchimÈya vÈ disÈya uttarÈya
vÈ disÈya uddhaÑ vÈ adho vÈ tiriyaÑ vÈ, yattha nibbÈnaÑ sannihitanti.
Yadi bhante NÈgasena natthi nibbÈnassa sannihitokÈso, tena hi natthi
nibbÈnaÑ. YesaÒca taÑ nibbÈnaÑ sacchikataÑ, tesampi sacchikiriyÈ
micchÈ, kÈraÓaÑ tattha vakkhÈmi, yathÈ bhante NÈgasena mahiyÈ
dhaÒÒuÔÔhÈnaÑ khettaÑ atthi, gandhuÔÔhÈnaÑ pupphaÑ atthi,
pupphuÔÔhÈnaÑ gumbo atthi, phaluÔÔhÈnaÑ rukkho atthi, ratanuÔÔhÈnaÑ
Èkaro atthi, tattha yo koci yaÑ yaÑ icchati, so tattha gantvÈ taÑ taÑ harati,
evameva kho bhante NÈgasena yadi nibbÈnaÑ atthi, tassa nibbÈnassa
uÔÔhÈnokÈsopi icchitabbo, yasmÈ ca kho bhante NÈgasena nibbÈnassa
uÔÔhÈnokÈso natthi, tasmÈ natthi nibbÈnanti br|mi, yesaÒca nibbÈnaÑ
sacchikataÑ, tesampi sacchikiriyÈ micchÈti.
Natthi mahÈrÈja nibbÈnassa sannihitokÈso, atthi cetaÑ nibbÈnaÑ,
sammÈpaÔipanno yoniso manasikÈrena nibbÈnaÑ sacchikaroti. YathÈ pana
mahÈrÈja atthi aggi nÈma, natthi tassa sannihitokÈso, dve kaÔÔhÈni
sa~ghaÔÔento aggiÑ adhigacchati. Evameva kho mahÈrÈja atthi nibbÈnaÑ,
natthi tassa sannihitokÈso, sammÈpaÔipanno yoniso manasikÈrena nibbÈnaÑ
sacchikaroti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja atthi satta ratanÈni nÈma. SeyyathÊdaÑ,
cakkaratanaÑ hatthiratanaÑ assaratanaÑ maÓiratanaÑ itthiratanaÑ
gahapatiratanaÑ pariÓÈyakaratanaÑ, na ca tesaÑ ratanÈnaÑ sannihitokÈso
atthi, khattiyassa pana sammÈpaÔipannassa paÔipattibalena tÈni ratÈnÈni
upagacchanti. Evameva kho mahÈrÈja atthi nibbÈnaÑ, natthi tassa
sannihitokÈso, sammÈpaÔipanno yoniso manasikÈrena nibbÈnaÑ
sacchikarotÊti.
Bhante NÈgasena nibbÈnassa sannihitokÈso mÈ hotu, atthi pana taÑ
ÔhÈnaÑ, yattha Ôhito sammÈpaÔipanno nibbÈnaÑ sacchikarotÊti. Œma
mahÈrÈja atthi taÑ ÔhÈnaÑ, yattha Ôhito sammÈpaÔipanno nibbÈnaÑ

sacchikarotÊti.
KatamaÑ pana bhante taÑ ÔhÈnaÑ, yattha Ôhito sammÈpaÔipanno
nibbÈnaÑ sacchikarotÊti. SÊlaÑ mahÈrÈja ÔhÈnaÑ, sÊle patiÔÔhito yoniso
manasikaronto Sakkayavanepi CÊnavilÈtepi Alasandepi Nigumbepi1
KÈsikosalepi KasmÊrepi GandhÈrepi nagamuddhanipi brahmalokepi yattha
katthacipi Ôhito sammÈpaÔipanno nibbÈnaÑ sacchikaroti. YathÈ mahÈrÈja yo
koci cakkhumÈ puriso sakayavanepi CÊnavilÈtepi Alasandepi Nigumbepi
KÈsikosalepi KasmÊrepi GandhÈrepi nagamuddhanipi brahmalokepi yattha
katthacipi Ôhito ÈkÈsaÑ passati, evameva kho mahÈrÈja sÊle patiÔÔhito yoniso
manasikaronto sakayavanepi -pa- yattha katthacipi Ôhito sammÈpaÔipanno
nibbÈnaÑ sacchikaroti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja sakayavanepi -pa- yattha katthacipi Ôhitassa
pubbadisÈ atthi, evameva kho mahÈrÈja sÊle patiÔÔhitassa yoniso
manasikarontassa Sakkayavanepi -pa- yattha katthacipi Ôhitassa
sammÈpaÔipannassa atthi nibbÈnasacchikiriyÈti. SÈdhu bhante NÈgasena,
desitaÑ tayÈ nibbÈnaÑ, desitÈ nibbÈnasacchikiriyÈ, parikkhatÈ sÊlaguÓÈ,
dassitÈ sammÈpaÔipatti, ussÈpito dhammaddhajo, saÓÔhapitÈ dhammanetti,
avaÒjho suppayuttÈnaÑ sammÈpayogo, evametaÑ gaÓivarapavara tathÈ
sampaÔicchÈmÊti.
NibbÈnasannihitapaÒho dvÈdasamo.
Vessantaravaggo tatiyo.
ImasmiÑ vagge dvÈdasa paÒhÈ.

______________________________________________________________
1. Nikumbepi (SÊ, SyÈ, I)
4. AnumÈnavagga
1. AnumÈnapaÒha
1. Atha kho Milindo rÈjÈ yenÈyasmÈ NÈgaseno tenupasa~kami,
upasa~kamitvÈ ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ abhivÈdetvÈ ekamantaÑ nisÊdi,
ekamantaÑ nisinno kho Milindo rÈjÈ ÒÈtukÈmo sotukÈmo dhÈretukÈmo
ÒÈÓÈlokaÑ daÔÔhukÈmo aÒÒÈÓaÑ bhinditukÈmo ÒÈÓÈlokaÑ uppÈdetukÈmo
avijjandhakÈraÑ nÈsetukÈmo adhimattaÑ dhitiÒca ussÈhaÒca satiÒca
sampajaÒÒaÒca upaÔÔhapetvÈ ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca “bhante
NÈgasena kiÑ pana Buddho tayÈ diÔÔho”ti. Na hi mahÈrÈjÈti. KiÑ pana te
Ècariyehi Buddho diÔÔhoti. Na hi mahÈrÈjÈti. Bhante NÈgasena na kira tayÈ
Buddho diÔÔho, nÈpi kira te Ècariyehi Buddho diÔÔho, tena hi bhante
NÈgasena natthi Buddho, na hettha Buddho paÒÒÈyatÊti.
Atthi pana te mahÈrÈja pubbakÈ khattiyÈ, ye te tava khattiyavaÑsassa
pubba~gamÈti. Œma bhante. Ko saÑsayo, atthi pubbakÈ khattiyÈ, ye mama
khattiyavaÑsassa pubba~gamÈti. DiÔÔhapubbÈ tayÈ mahÈrÈja pubbakÈ
khattiyÈti. Na hi bhanteti. Ye pana taÑ mahÈrÈja anusÈsanti purohitÈ
senÈpatino akkhadassÈ mahÈmattÈ, tehi pubbakÈ khattiyÈ diÔÔhapubbÈti. Na
hi bhanteti. Yadi pana te mahÈrÈja pubbakÈ khattiyÈ na diÔÔhÈ, nÈpi kira te
anusÈsakehi pubbakÈ khattiyÈ diÔÔhÈ, tena hi natthi pubbakÈ khattiyÈ, na
hettha pubbakÈ khattiyÈ paÒÒÈyantÊti.
Dissanti bhante NÈgasena pubbakÈnaÑ khattiyÈnaÑ anubh|tÈni
paribhogabhaÓÉÈni. SeyyathÊdaÑ, setacchattaÑ uÓhÊsaÑ pÈdukÈ vÈlabÊjanÊ
khaggaratanaÑ mahÈrahÈni ca sayanÈni. Yehi mayaÑ jÈneyyÈma
saddaheyyÈma “atthi pubbakÈ khattiyÈ”ti. Evameva kho mahÈrÈja
mayampetaÑ BhagavantaÑ jÈneyyÈma saddaheyyÈma, atthi taÑ kÈraÓaÑ,
yena mayaÑ kÈraÓena jÈneyyÈma saddaheyyÈma “atthi so BhagavÈ”ti.
KatamaÑ taÑ kÈraÓaÑ, atthi kho mahÈrÈja tena BhagavatÈ jÈnatÈ passatÈ
ArahatÈ SammÈsambuddhena anubh|tÈni paribhogabhaÓÉÈni. SeyyathÊdaÑ,
cattÈro
satipaÔÔhÈnÈ cattÈro sammappadhÈnÈ cattÈro iddhipÈdÈ paÒcindriyÈni paÒca

balÈni satta bojjha~gÈ ariyo aÔÔha~gito maggo, yehi sadevako loko jÈnÈti
saddahati “atthi so BhagavÈ”ti, iminÈ mahÈrÈja kÈraÓena iminÈ hetunÈ iminÈ
nayena iminÈ anumÈnena ÒÈtabbo “atthi so BhagavÈ”ti.
“Bah| jane tÈrayitvÈ, nibbuto upadhikkhaye.
AnumÈnena ÒÈtabbaÑ, atthi so dvipaduttamo”ti.
Bhante NÈgasena opammaÑ karohÊti. YathÈ mahÈrÈja nagaravaÉÉhakÊ
nagaraÑ mÈpetukÈmo paÔhamaÑ tÈva samaÑ anunnatamanonataÑ
asakkharapÈsÈÓaÑ nirupaddavamanavajjaÑ ramaÓÊyaÑ bh|mibhÈgaÑ
anuviloketvÈ yaÑ tattha visamaÑ, taÑ samaÑ kÈrÈpetvÈ khÈÓukaÓÔakaÑ
visodhÈpetvÈ tattha nagaraÑ mÈpeyya sobhanaÑ vibhattaÑ bhÈgaso mitaÑ
ukkiÓÓaparikhÈpÈkÈraÑ daÄhagopuraÔÔÈlakoÔÔakaÑ
puthucaccaracatukkasandhisi~ghÈÔakaÑ sucisamatalarÈjamaggaÑ
suvibhatta-antarÈpaÓaÑ ÈrÈmuyyÈnataÄÈkapokkharaÓi-udapÈnasampannaÑ
bahuvidhadevaÔÔhÈnappaÔimaÓÉitaÑ sabbadosavirahitaÑ, so tasmiÑ nÈgare
sabbathÈ vepullattaÑ patte aÒÒaÑ desaÑ upagaccheyya, atha taÑ nagaraÑ
aparena samayena iddhaÑ bhaveyya phÊtaÑ subhikkhaÑ khemaÑ
samiddhaÑ sivaÑ anÊtikaÑ nurupaddavaÑ nÈnÈjanasamÈkulaÑ, puth|
khattiyÈ brÈhmaÓÈ vessÈ suddÈ hatthÈrohÈ assÈrohÈ rathikÈ pattikÈ
dhanuggahÈ tharuggahÈ celakÈ calakÈ piÓÉadÈyakÈ uggÈ rÈjaputtÈ
pakkhandino mahÈnÈgÈ s|rÈ vammino yodhino dÈsikaputtÈ bhaÔiputtÈ1
mallakÈ gaÓakÈ ÈÄÈrikÈ s|dÈ kappakÈ nahÈpakÈ cundÈ mÈlÈkÈrÈ suvaÓÓakÈrÈ
sajjhukÈrÈ sÊsakÈrÈ tipukÈrÈ lohakÈrÈ vaÔÔakÈrÈ ayokÈrÈ maÓikÈrÈ pesakÈrÈ
kumbhakÈrÈ veÓukÈrÈ loÓakÈrÈ cammakÈrÈ rathakÈrÈ dantakÈrÈ rajjukÈrÈ
kocchakÈrÈ suttakÈrÈ vilÊvakÈrÈ dhanukÈrÈ jiyakÈrÈ usukÈrÈ cittakÈrÈ
ra~gakÈrÈ rajakÈ tantavÈyÈ tunnavÈyÈ heraÒÒikÈ dussikÈ gandhikÈ
tiÓahÈrakÈ kaÔÔhahÈrakÈ bhathakÈ paÓÓikÈ phalikÈ2 m|likÈ okanikÈ p|vikÈ
macchikÈ maÑsikÈ majjikÈ naÔakÈ naccakÈ la~ghakÈ indajÈlikÈ vetÈlikÈ
______________________________________________________________
1. DÈsaputtÈ baÔÔiputtÈ (SÊ, I) 2. PhallikÈ (SÊ, I)
mallÈ chavaÉÈhakÈ pupphachaÉÉakÈ venÈ nesÈdÈ gaÓikÈ lÈsikÈ

kumbhadÈsiyo SakkayavanacÊnavilÈtÈ UjjenakÈ BhÈrukacchakÈ KÈsikosalÈ
ParantakÈ MÈgadhakÈ SÈketakÈ SoreyyakÈ1 PÈveyyakÈ
KoÔumbaramÈthurakÈ AlasandakasmÊragandhÈrÈ taÑ nagaraÑ vÈsÈya
upagatÈ nÈnÈvisayino janÈ navaÑ suvibhattaÑ adosamanavajjaÑ ramaÓÊyaÑ
taÑ nagaraÑ passitvÈ anumÈnena jÈnanti “cheko vata bho so
nagaravaÉÉhakÊ, yo imassa nagarassa mÈpetÈ”ti. Evameva kho mahÈrÈja so
BhagavÈ asamo asamasamo appaÔisamo asadiso atulo asa~khyeyo
appameyyo aparimeyyo amitaguÓo guÓapÈramippatto anantadhiti anantatejo
anantavÊriyo anantabalo BuddhabalapÈramiÑ gato sasenamÈraÑ parÈjetvÈ
diÔÔhijÈlaÑ padÈletvÈ avijjaÑ khepetvÈ vijjaÑ uppÈdetvÈ dhammukkaÑ
dhÈrayitvÈ sabbaÒÒutaÑ pÈpuÓitvÈ vijitasa~gÈmo dhammanagaraÑ mÈpesi.
Bhagavato kho mahÈrÈja dhammanagaraÑ sÊlapÈkÈraÑ hiriparikhaÑ
ÒÈÓadvÈrakoÔÔhakaÑ vÊriya-aÔÔÈlakaÑ saddhÈ-esikaÑ satidovÈrikaÑ
paÒÒÈpÈsÈdaÑ suttantacaccaraÑ abhidhammasi~ghÈÔakaÑ
vinayavinicchayaÑ satipaÔÔhÈnavÊthikaÑ, tassa kho pana mahÈrÈja
satipaÔÔhÈnavÊthiyaÑ evar|pÈ ÈpaÓÈ pasÈritÈ honti. SeyyathÊdaÑ,
pupphÈpaÓaÑ gandhÈpaÓaÑ phalÈpaÓaÑ agadÈpaÓaÑ osadhÈpaÓaÑ
amatÈpaÓaÑ ratanÈpaÓaÑ sabbÈpaÓanti.
Bhante NÈgasena katamaÑ Buddhassa Bhagavato pupphÈpaÓanti. Atthi
kho pana mahÈrÈja tena BhagavatÈ jÈnatÈ passatÈ ArahatÈ
SammÈsambuddhena ÈrammaÓavibhattiyo akkhÈtÈ. SeyyathÊdaÑ,
aniccasaÒÒÈ dukkhasaÒÒÈ anattasaÒÒÈ asubhasaÒÒÈ ÈdÊnavasaÒÒÈ
pahÈnasaÒÒÈ virÈgasaÒÒÈ nirodhasaÒÒÈ sabbaloke anabhiratisaÒÒÈ
sabbasa~khÈresu aniccasaÒÒÈ ÈnÈpÈnassati uddhumÈtakasaÒÒÈ vinÊlakasaÒÒÈ
vipubbakasaÒÒÈ vicchiddakasaÒÒÈ vikkhÈyitakasaÒÒÈ vikkhittakasaÒÒÈ
hatavikkhittakasaÒÒÈ lohitakasaÒÒÈ puÄavakasaÒÒÈ aÔÔhikasaÒÒÈ mettÈsaÒÒÈ
karuÓÈsaÒÒÈ muditÈsaÒÒÈ upekkhÈsaÒÒÈ maraÓanussati kÈyagatÈsati, ime
kho mahÈrÈja Buddhena BhagavatÈ ÈrammaÓavibhattiyo akkhÈtÈ. Tattha yo
koci jarÈmaraÓÈ muccitukÈmo, so tesu
______________________________________________________________
1. SoraÔÔhakÈ (SÊ, I)
aÒÒataraÑ ÈrammaÓaÑ gaÓhÈti, tena ÈrammaÓena rÈgÈ vimuccati, dosÈ

vimuccati, mohÈ vimuccati, mÈnato vimuccati, diÔÔhito vimuccati, saÑsÈraÑ
tarati, taÓhÈsotaÑ nivÈreti, tividhaÑ malaÑ visodheti, sabbakilese
upahantvÈ amalaÑ virajaÑ suddhaÑ paÓÉaraÑ ajÈtiÑ ajaraÑ amaraÑ
sukhaÑ sÊtibh|taÑ abhayaÑ nagaruttamaÑ nibbÈnanagaraÑ pavisitvÈ
arahatte cittaÑ vimoceti, idaÑ vuccati mahÈrÈja “Bhagavato
pupphÈpaÓan”ti.
Kammam|laÑ gahetvÈna, ÈpaÓaÑ upagacchatha.
ŒrammaÓaÑ kiÓitvÈna, tato muccatha muttiyÈti.
Bhante NÈgasena katamaÑ Buddhassa Bhagavato gandhÈpaÓanti. Atthi
kho pana mahÈrÈja tena BhagavatÈ sÊlavibhattiyo akkhÈtÈ, yena
sÊlagandhena anulittÈ Bhagavato puttÈ sadevakaÑ lokaÑ sÊlagandhena
dh|penti sampadh|penti, disampi anudisampi anuvÈtampi paÔivÈtampi
vÈyanti ativÈyanti, pharitvÈ tiÔÔhanti. KatamÈ tÈ sÊlavibhattiyo, saraÓasÊlaÑ
paÒca~gasÊlaÑ aÔÔha~gasÊlaÑ dasa~gasÊlaÑ paÒcuddesapariyÈpannaÑ
pÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ, idaÑ vuccati mahÈrÈja “Bhagavato
gandhÈpaÓan”ti. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena–
“Na pupphagandho paÔivÈtameti,
Na candanaÑ taggaramallikÈ vÈ.
SataÒca gandho paÔivÈtameti,
SabbÈ disÈ sappuriso pavÈyati1.
CandanaÑ tagaraÑ vÈpi, uppalaÑ atha vassikÊ.
EtesaÑ gandhajÈtÈnaÑ, sÊlagandho anuttaro.
Appamatto ayaÑ gandho, yvÈyaÑ tagaracandanaÑ.
Yo ca sÊlavataÑ gandho, vÈti devesu uttamo”ti.
Bhante NÈgasena katamaÑ Buddhassa Bhagavato phalÈpaÓanti. PhalÈni
kho mahÈrÈja BhagavatÈ akkhÈtÈni. SeyyathÊdaÑ, sotÈpattiphalaÑ
sakadÈgÈmiphalaÑ anÈgÈmiphalaÑ arahattaphalaÑ suÒÒataphalasamÈpatti
animittaphalasamÈpatti appaÓihitaphalasamÈpatti. Tattha yo koci
______________________________________________________________
1. PavÈti (SÊ, I) AÑ 1. 227; Khu 1. 21 piÔÔhe.
yaÑ phalaÑ icchati, so kammam|laÑ datvÈ patthitaÑ phalaÑ kiÓÈti. Yadi

sotÈpattiphalaÑ, yadi sakadÈgÈmiphalaÑ, yadi anÈgÈmiphalaÑ, yadi
arahattaphalaÑ, yadi suÒÒataphalasamÈpattiÑ, yadi
animittaphalasamÈpattiÑ, yadi appaÓihitaphalasamÈpattiÑ. YathÈ mahÈrÈja
kassaci purisassa dhuvaphalo ambo bhaveyya, so na tÈva tato phalÈni pÈteti,
yÈva kayikÈ na Ègacchanti, anuppatte pana kayike m|laÑ gahetvÈ evaÑ
Ècikkhati “ambho purisa eso kho dhuvaphalo ambo, tato yaÑ icchasi,
ettakaÑ phalaÑ gaÓhÈhi salÈÔukaÑ vÈ dovilaÑ vÈ kesikaÑ vÈ ÈmaÑ vÈ
pakkaÑ vÈ”ti, so tena attanÈ dinnam|lena yadi salÈÔukaÑ icchati, salÈÔukaÑ
gaÓhÈti, yadi dovilaÑ icchati, dovilaÑ gaÓhÈti, yadi kesikaÑ icchati,
kesikaÑ gaÓhÈti, yadi ÈmakaÑ icchati, ÈmakaÑ gaÓhÈti, yadi pakkaÑ
icchati, pakkaÑ gaÓhÈti. Evameva kho mahÈrÈja yo yaÑ phalaÑ icchati, so
kammam|laÑ datvÈ patthitaÑ phalaÑ gaÓhÈti, yadi sotÈpattiphalaÑ -pa-
yadi appaÓihitaphalasamÈpattiÑ, idaÑ vuccati mahÈrÈja “Bhagavato
phalÈpaÓan”ti.
Kammam|laÑ janÈ datvÈ, gaÓhanti amatapphalaÑ.
Tena te sukhitÈ honti, ye kÊtÈ amatapphalanti.
Bhante NÈgasena katamaÑ Buddhassa Bhagavato agadÈpaÓanti.
AgadÈni kho mahÈrÈja BhagavatÈ akkhÈtÈni, yehi agadehi so BhagavÈ
sadevakaÑ lokaÑ kilesavisato parimoceti. KatamÈni pana tÈni agadÈni,
yÈnimÈni mahÈrÈja BhagavatÈ cattÈri ariyasaccÈni akkhÈtÈni. SeyyathÊdaÑ,
dukkhaÑ ariyasaccaÑ dukkhasamudayaÑ ariyasaccaÑ dukkhanirodhaÑ
ariyasaccaÑ dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ ariyasaccaÑ, tattha ye keci
aÒÒÈpekkhÈ catusaccaÑ dhammaÑ suÓanti, te jÈtiyÈ parimuccanti, jarÈya
parimuccanti, maraÓÈ parimuccanti, sokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsehi
parimuccanti, idaÑ vuccati mahÈrÈja “Bhagavato agadÈpaÓan”ti.
Ye keci agadÈ loke1, visÈnaÑ paÔibÈhakÈ.

DhammÈgadasamaÑ natthi, etaÑ pivatha bhikkhavoti.
______________________________________________________________
1. Loke agadÈ (I)
Bhante NÈgasena katamaÑ Buddhassa Bhagavato osadhÈpaÓanti.

OsadhÈni kho mahÈrÈja BhagavatÈ akkhÈtÈni, yehi osadhehi so BhagavÈ
devamanusse tikicchati. SeyyathÊdaÑ, cattÈro satipaÔÔhÈnÈ cattÈro
sammappadhÈnÈ cattÈro iddhipÈdÈ paÒcindriyÈni paÒca balÈni satta
bojjha~gÈ ariyo aÔÔha~giko maggo, etehi osadhehi BhagavÈ micchÈdiÔÔhiÑ
vireceti, micchÈsa~kappaÑ vireceti, micchÈvÈcaÑ vireceti,
micchÈkammantaÑ vireceti, micchÈ-ÈjÊvaÑ vireceti, micchÈvÈyÈmaÑ
vireceti, micchÈsatiÑ vireceti, micchÈsamÈdhiÑ vireceti, lobhavamanaÑ
kÈreti, dosavamanaÑ kÈreti, mohavamanaÑ kÈreti, mÈnavamanaÑ kÈreti,
diÔÔhivamanaÑ kÈreti, vicikicchÈvamanaÑ kÈreti, uddhaccavamanaÑ kÈreti,
thinamiddhavamanaÑ kÈreti, ahirikÈnottappavamanaÑ kÈreti,
sabbakilesavamanaÑ kÈreti, idaÑ vuccati mahÈrÈja “Bhagavato
osadhÈpaÓan”ti.
Ye keci osadhÈ loke, vijjanti vividhÈ bah|.
DhammosadhasamaÑ natthi, etaÑ pivatha bhikkhavo.
DhammosadhaÑ pivitvÈna, ajarÈmaraÓÈ siyuÑ.
BhÈvayitvÈ ca passitvÈ, nibbutÈ upadhikkhayeti.
Bhante NÈgasena katamaÑ Buddhassa Bhagavato amatÈpaÓanti.
AmataÑ kho mahÈrÈja BhagavatÈ akkhÈtaÑ, yena amatena so BhagavÈ
sadevakaÑ lokaÑ abhisiÒci, yena amatena abhisittÈ devamanussÈ
jÈtijarÈbyÈdhimaraÓasokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsehi parimucciÑsu.
KatamaÑ taÑ amataÑ, yadidaÑ kÈyagatÈsati. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
BhagavatÈ devÈtidevena * “amataÑ te bhikkhave paribhuÒjanti, ye
kÈyagatÈsatiÑ paribhuÒjantÊ”ti, idaÑ vuccati mahÈrÈja “Bhagavato
amatÈpaÓan”ti.
ByÈdhitaÑ janataÑ disvÈ, amatÈpaÓaÑ pasÈrayi.
Kammena taÑ kiÓitvÈna, amataÑ Èdetha bhikkhavoti.
Bhante NÈgasena katamaÑ Buddhassa Bhagavato ratanÈpaÓanti.
RatanÈni kho mahÈrÈja BhagavatÈ akkhÈtÈni, yehi ratanehi vibh|sitÈ
Bhagavato puttÈ sadevakaÑ lokaÑ virocanti obhÈsenti pabhÈsenti jalanti
pajjalanti uddhaÑ adho tiriyaÑ ÈlokaÑ dassenti. KatamÈni
______________________________________________________________
tÈni ratanÈni, sÊlaratanaÑ samÈdhiratanaÑ paÒÒÈratanaÑ vimuttiratanaÑ

vimuttiÒÈÓadassanaratanaÑ paÔisambhidÈratanaÑ bojjha~garatanaÑ.
KatamaÑ mahÈrÈja Bhagavato sÊlaratanaÑ, pÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ
indriyasaÑvarasÊlaÑ ÈjÊvapÈrisuddhisÊlaÑ paccayasannissitasÊlaÑ c|ÄasÊlaÑ
majjhimasÊlaÑ mahÈsÊlaÑ maggasÊlaÑ phalasÊlaÑ. SÊlaratanena kho
mahÈrÈja vibh|sitassa puggalassa sadevako loko samÈrako sabrahmako
sassamaÓabrÈhmaÓÊ pajÈ pihayati pattheti, sÊlaratanapiÄandho kho mahÈrÈja
bhikkhu disampi anudisampi uddhampi adhopi tiriyampi virocati
ativirocati1, heÔÔhato AvÊciÑ uparito bhavaggaÑ upÈdÈya etthantare
sabbaratanÈni atikkamitvÈ abhibhavitvÈ2 ajjhottharitvÈ tiÔÔhati, evar|pÈni
kho mahÈrÈja sÊlaratanÈni Bhagavato ratanÈpaÓe pasÈritÈni, idaÑ vuccati
mahÈrÈja “Bhagavato sÊlaratanan”ti.
Evar|pÈni sÊlÈni, santi Buddhassa ÈpaÓe.
Kammena taÑ kiÓitvÈna, ratanaÑ vo piÄindhathÈti.
KatamaÑ mahÈrÈja Bhagavato samÈdhiratanaÑ, savitakkasavicÈro
samÈdhi avitakkavicÈramatto samÈdhi avitakka-avicÈro samÈdhi suÒÒato
samÈdhi animitto samÈdhi appaÓihito samÈdhi, samÈdhiratanaÑ kho
mahÈrÈja piÄandhassa bhikkhuno ye te kÈmavitakkabyÈpÈdavitakka
vihiÑsÈvitakkamÈnuddhaccadiÔÔhivicikicchÈkilesavatth|ni vividhÈni ca
kuvitakkÈni, te sabbe samÈdhiÑ Èsajja vikiranti vidhamanti viddhaÑsanti na
saÓÔhanti3 na upalimpanti4. YathÈ mahÈrÈja vÈri pokkharapatte vikirati
vidhamati viddhaÑsati na saÓÔhÈti na upalimpati, taÑ kissa hetu,
parisuddhattÈ padumassa. Evameva kho mahÈrÈja samÈdhiratanaÑ
piÄandhassa bhikkhuno ye te kÈmavitakkabyÈpÈdavitakka vihiÑsÈvitakka
mÈnuddhacca diÔÔhi vicikicchÈ kilesavatth|ni vividhÈni ca kuvitakkÈni, te
sabbe samÈdhiÑ Èsajja vikiranti vidhamanti viddhaÑsanti na saÓÔhanti na
upalimpanti, taÑ kissa hetu, parisuddhattÈ samÈdhissa, idaÑ vuccati
mahÈrÈja “Bhagavato samÈdhiratanan”ti, evar|pÈni kho mahÈrÈja
samÈdhiratanÈni Bhagavato ratanÈpaÓe pasÈritÈni.
______________________________________________________________
1. Atirocati (SÊ, I) 2. AtisayitvÈ (SÊ, I)
3. Na saÓÔhahanti (SÊ) 4. Na upalippanti (SÊ, I)
SamÈdhiratanamÈlassa, kuvitakkÈ na jÈyare.

Na ca vikkhipate cittaÑ, etaÑ tumhe piÄandhathÈti.
KatamaÑ mahÈrÈja Bhagavato paÒÒÈratanaÑ, yÈya mahÈrÈja paÒÒÈya
ariyasÈvako “idaÑ kusalan”ti yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, “idaÑ akusalan”ti
yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, “idaÑ sÈvajjaÑ, idaÑ anavajjaÑ, idaÑ sevitabbaÑ,
idaÑ na sevitabbaÑ, idaÑ hÊnaÑ, idaÑ paÓÊtaÑ, idaÑ kaÓhaÑ, idaÑ
sukkaÑ, idaÑ kaÓhasukkasappaÔibhÈgan”ti yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, “idaÑ
dukkhan”ti yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, “ayaÑ dukkhasamudayo”ti yathÈbh|taÑ
pajÈnÈti, “ayaÑ dukkhanirodho”ti yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, “ayaÑ
dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ”ti yathÈbh|taÑ pajÈnÈti. IdaÑ vuccati
mahÈrÈja “Bhagavato paÒÒÈratanan”ti.
PaÒÒÈratanamÈlassa, na ciraÑ vattate bhavo.
KhippaÑ phasseti1 amataÑ, na ca so rocate bhaveti.
KatamaÑ mahÈrÈja Bhagavato vimuttiratanaÑ, vimuttiratanaÑ2 kho
mahÈrÈja arahattaÑ vuccati, arahattaÑ patto kho mahÈrÈja bhikkhu
“vimuttiratanaÑ piÄandho”ti vuccati. YathÈ mahÈrÈja puriso
muttÈkalÈpamaÓikalÈpapavÈÄakalÈpÈbharaÓappaÔimaÓÉito3
agalutagaratÈlÊsakalohitacandanÈnulittagatto nÈgapunnÈga sÈla salaÄa
campaka y|thikÈtimuttakapÈÔaluppalavassikamallikÈvicitto sesajane
atikkamitvÈ virocati ativirocati obhÈsati pabhÈsati sampabhÈsati jalati
pajjalati abhibhavati ajjhottharati mÈlÈgandharatanÈbharaÓehi. Evameva kho
mahÈrÈja arahattaÑ patto khÊÓÈsavo vimuttiratanapiÄandho upÈdÈyupÈdÈya
vimuttÈnaÑ bhikkh|naÑ atikkamitvÈ samatikkamitvÈ virocati ativirocati
obhÈsati pabhÈsati sampabhÈsati jalati pajjalati abhibhavati ajjhottharati
vimuttiyÈ, taÑ kissa hetu, aggaÑ mahÈrÈja etaÑ piÄandhanaÑ
sabbapiÄandhanÈnaÑ, yadidaÑ vimuttipiÄandhanaÑ, idaÑ vuccati mahÈrÈja
“Bhagavato vimuttiratanan”ti.
MaÓimÈlÈdharaÑ geha, jano4 sÈmiÑ udikkhati.
VimuttiratanamÈlantu, udikkhanti sadevakÈti.
______________________________________________________________
1. Phusseti (SyÈ), passati (Ka) 2. Vimuttiratananti (SÊ, I)
3. PavÈÄÈbharaÓapaÔipaÓÉito (SÊ, I) 4. GehaÑ, jano (Ka)
KatamaÑ mahÈrÈja Bhagavato vimuttiÒaÓadassanaratanaÑ,

paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ mahÈrÈja Bhagavato vimuttiÒÈÓadassanaratananti
vuccati, yena ÒÈÓena ariyasÈvako maggaphalanibbÈnÈni
pahÊnakilesÈvasiÔÔhakilese ca paccavekkhati.
Yena ÒÈÓena bujjhanti, ariyÈ katakiccataÑ.
TaÑ ÒÈÓaratanaÑ laddhuÑ, vÈyametha JinorasÈti.
KatamaÑ mahÈrÈja Bhagavato paÔisambhidÈratanaÑ, catasso kho
mahÈrÈja paÔisambhidÈyo atthapaÔisambhidÈ dhammapaÔisambhidÈ
niruttipaÔisambhidÈ paÔibhÈnapaÔisambhidÈti, imehi kho mahÈrÈja cat|hi
paÔisambhidÈratanehi samala~kato bhikkhu yaÑ yaÑ parisaÑ upasa~kamati,
yadi khattiyaparisaÑ, yadi brÈhmaÓaparisaÑ, yadi gahapatiparisaÑ, yadi
samaÓaparisaÑ, visÈrado upasa~kamati ama~kubh|to abhÊru acchambhÊ
anutrÈsÊ vigatalomahaÑso parisaÑ upasa~kamati.
YathÈ mahÈrÈja yodho sa~gÈmas|ro sannaddhapaÒcÈvudho
acchambhito1 sa~gÈmaÑ otarati, sace amittÈ d|re bhavissanti usunÈ
pÈtayissÈmi, tato orato bhavissanti sattiyÈ paharissÈmi, tato orato bhavissanti
kaÓayena paharissÈmi, upagataÑ santaÑ maÓÉalaggena dvidhÈ chindissÈmi,
kÈy|pagataÑ churikÈya vinivijjhissÈmÊti2, evameva kho mahÈrÈja
catupaÔisambhidÈratanamaÓÉito bhikkhu acchambhito parisaÑ
upasa~kamati, yo koci maÑ atthapaÔisambhide paÒhaÑ pucchissati, tassa
atthena atthaÑ kathayissÈmi, kÈraÓena kÈraÓaÑ kathayissÈmi, hetunÈ hetuÑ
kathayissÈmi, nayena nayaÑ kathayissÈmi, nissaÑsayaÑ karissÈmi, vimatiÑ
vivecessÈmi, tosayissÈmi paÒhaveyyÈkaraÓena.
Yo koci maÑ dhammapaÔisambhide paÒhaÑ pucchissati, tassa
dhammena dhammaÑ kathayissÈmi, amatena amataÑ kathayissÈmi,
asa~khatena asa~khataÑ kathayissÈmi, nibbÈnena nibbÈnaÑ kathayissÈmi,
suÒÒatena suÒÒataÑ kathayissÈmi, animittena animittaÑ kathayissÈmi,
appaÓihitena appaÓihitaÑ kathayissÈmi, anejena anejaÑ kathayissÈmi,
nissaÑsayaÑ karissÈmi, vimatiÑ vivecessÈmi, tosayissÈmi
paÒhaveyyÈkaraÓena.
______________________________________________________________
1. AsambhÊto (SÊ, I) 2. VijjhissÈmÊti (SÊ)
Yo koci maÑ niruttipaÔisambhide paÒhaÑ pucchissati, tassa niruttiyÈ

niruttiÑ kathayissÈmi, padena padaÑ kathayissÈmi, anupadena anupadaÑ
kathayissÈni, akkharena akkharaÑ kathayissÈmi, sandhiyÈ sandhiÑ
kathayissÈmi, byaÒjanena byaÒjanaÑ kathayissÈmi, anubyaÒjanena
anubyaÒjanaÑ kathayissÈmi, vaÓÓena vaÓÓaÑ kathayissÈmi, sarena saraÑ
kathayissÈmi, paÒÒattiyÈ paÒÒattiÑ kathayissÈmi, vohÈrena vohÈraÑ
kathayissÈmi, nissaÑsayaÑ karissÈmi, vimatiÑ vivecessÈmi, tosayissÈmi
paÒhaveyyÈkaraÓena.
Yo koci maÑ paÔibhÈnapaÔisambhide paÒhaÑ pucchissati, tassa
paÔibhÈnena paÔibhÈnaÑ kathayissÈmi, opammena opammaÑ kathayissÈmi,
lakkhaÓena lakkhaÓaÑ kathayissÈmi, rasena rasaÑ kathayissÈmi,
nissaÑsayaÑ karissÈmi, vimatiÑ vivecessÈmi, tosayissÈmi
paÒhaveyyÈkaraÓenÈti, idaÑ vuccati mahÈrÈja “Bhagavato
paÔisambhidÈratanan”ti.
PaÔisambhidÈ kiÓitvÈna, ÒÈÓena phassayeyya yo.
Acchambhito anubbiggo, atirocati sadevaketi.
KatamaÑ mahÈrÈja Bhagavato bojjha~garatanaÑ. Sattime mahÈrÈja
bojjha~gÈ, satisambojjha~go dhammavicayasambojjha~go
vÊriyasambojjha~go pÊtisambojjha~go passaddhisambojjha~go
samÈdhisambojjha~go upekkhÈsambojjha~go, imehi kho mahÈrÈja sattahi
bojjha~garatanehi paÔimaÓÉito bhikkhu sabbaÑ tamaÑ abhibhuyya
sadevakaÑ lokaÑ obhÈseti pabhÈseti ÈlokaÑ janeti, idaÑ vuccati mahÈrÈja
“Bhagavato bojjha~garatanan”ti.
Bojjha~garatanamÈlassa, uÔÔhahanti1 sadevakÈ.
Kammena taÑ kiÓitvÈna, ratanaÑ vo piÄandhathÈti.
Bhante NÈgasena katamaÑ Buddhassa Bhagavato sabbÈpaÓanti.
SabbÈpaÓaÑ kho mahÈrÈja Bhagavato nava~gaÑ BuddhavacanaÑ sÈrÊrikÈni
pÈribhogikÈni cetiyÈni saÑgharatanaÒca, sabbÈpaÓe mahÈrÈja BhagavatÈ
jÈtisampatti pasÈritÈ, bhogasampatti pasÈritÈ, Èyusampatti pasÈritÈ,
Èrogyasampatti pasÈritÈ, vaÓÓasampatti pasÈritÈ, paÒÒÈsampatti pasÈritÈ,
mÈnusikasampatti pasÈritÈ, dibbasampatti pasÈritÈ,
______________________________________________________________
1. UpaÔÔhahanti (Ka), udikkhanti (SyÈ)
nibbÈnasampatti pasÈritÈ. Tattha ye taÑ taÑ sampattiÑ icchanti, te

kammam|laÑ datvÈ patthitapatthitaÑ sampattiÑ kiÓanti, keci
sÊlasamÈdÈnena kiÓanti, keci uposathakammena kiÓanti, appamattakenapi
kammam|lena upÈdÈyupÈdÈya sampattiyo paÔilabhanti. YathÈ mahÈrÈja
ÈpaÓikassa ÈpaÓe tilamuggamÈse parittakenapi taÓÉulamuggamÈsena
appakenapi m|lena upÈdÈyupÈdÈya gaÓhanti. Evameva kho mahÈrÈja
Bhagavato sabbÈpaÓe appamattakenapi kammam|lena upÈdÈyupÈdÈya
sampattiyo paÔilabhanti. IdaÑ vuccati mahÈrÈja “Bhagavato sabbapaÓan”ti.
Œyu arogatÈ vaÓÓaÑ, saggaÑ uccÈkulÊnatÈ.
Asa~khataÒca amataÑ, atthi sabbÈpaÓe Jine.
Appena bahukenÈpi, kammam|lena gayhati.
KiÓitvÈ saddhÈm|lena, samiddhÈ hotha bhikkhavoti.
Bhagavato kho mahÈrÈja dhammanagare evar|pÈ janÈ paÔivasanti,
suttantikÈ venayikÈ ÈbhidhammikÈ dhammakathikÈ JÈtakabhÈÓakÈ
DÊghabhÈÓakÈ MajjhimabhÈÓakÈ SaÑyuttabhÈÓakÈ A~guttarabhÈÓakÈ
KhuddakabhÈÓakÈ sÊlasampannÈ samÈdhisampannÈ paÒÒÈsampannÈ
bojjha~gabhÈvanÈratÈ vipassakÈ sadatthamanuyuttÈ ÈraÒÒikÈ rukkham|likÈ
abbhokÈsikÈ palÈlapuÒjikÈ sosÈnikÈ nesajjikÈ paÔipannakÈ phalaÔÔhÈ sekkhÈ
phalasama~gino sotÈpannÈ sakadÈgÈmino anÈgÈmino arahanto tevijjÈ
chaÄabhiÒÒÈ iddhimanto paÒÒÈya pÈramiÑgatÈ satipaÔÔhÈnasammappadhÈna-
iddhipÈ-da-
indriyabalabojjha~gamaggavarajhÈnavimokkhar|pÈr|pasantasukhasamÈpatti
kusalÈ, tehi arahantehi ÈkulaÑ samÈkulaÑ ÈkiÓÓaÑ samÈkiÓÓaÑ
naÄavanasaravanamiva dhammanagaraÑ ahosi.
BhavatÊha–
VÊtarÈgÈ vÊtadosÈ, vÊtamohÈ anÈsavÈ.
VÊtataÓhÈ anÈdÈnÈ, dhammanagare vasanti te.
ŒraÒÒikÈ dhutadharÈ, jhÈyino l|khacÊvarÈ.
VivekÈbhiratÈ dhÊrÈ, dhammanagare vasanti te.
NesajjikÈ santhatikÈ, athopi ÔhÈnaca~kamÈ.
PaÑsuk|ladharÈ sabbe, dhammanagare vasanti te.
TicÊvaradharÈ santÈ, cammakhaÓÉacatutthakÈ.

RatÈ ekÈsane viÒÒ|, dhammanagare vasanti te.
AppicchÈ nipakÈ dhÊrÈ, appÈhÈrÈ alolupÈ.
LÈbhÈlÈbhena santuÔÔhÈ, dhammanagare vasanti te.
JhÈyÊ jhÈnaratÈ dhÊrÈ, santacittÈ samÈhitÈ.
ŒkiÒcaÒÒaÑ patthayÈnÈ, dhammanagare vasanti te.
PaÔipannÈ phalaÔÔhÈ ca, sekkhÈ phalasama~gino.
ŒsÊsakÈ1 uttamatthaÑ, dhammanagare vasanti te.
SotÈpannÈ ca vimalÈ, sakadÈgÈmino ca ye.
AnÈgÈmÊ ca arahanto, dhammanagare vasanti te.
SatipaÔÔhÈnakusalÈ, bojjha~gabhÈvanÈratÈ.
VipassakÈ dhammadharÈ, dhammanagare vasanti te.
IddhipÈdesu kusalÈ, samÈdhibhÈvanÈratÈ.
SammappadhÈnÈnuyuttÈ, dhammanagare vasanti te.
AbhiÒÒÈpÈramippattÈ, pettike gocare ratÈ.
Antalikkhamhi caraÓÈ, dhammanagare vasanti te.
Okkhittacakkh| mitabhÈÓÊ, guttadvÈrÈ susaÑvutÈ.
Sudanto uttame damme2, dhammanagare vasanti te.
TevijjÈ chaÄabhiÒÒÈ ca, iddhiyÈ pÈramiÑ gatÈ.
PaÒÒÈya pÈramippattÈ, dhammanagare vasanti teti.
Ye kho te mahÈrÈja bhikkh| aparimitaÒÈÓavaradharÈ asa~gÈ atulaguÓÈ3
atulayasÈ atulabalÈ atulatejÈ dhammacakkÈnuppavattakÈ paÒÒÈpÈramiÑ
gatÈ, evar|pÈ kho mahÈrÈja bhikkh| Bhagavato dhammanagare
“DhammasenÈpatino”ti vuccanti.
Ye pana te mahÈrÈja bhikkh| iddhimanto
adhigatappaÔisambhidÈpattavesÈrajjÈ gaganacarÈ durÈsadÈ duppasahÈ
anÈlambacarÈ sasÈgaramahidharapathavikampakÈ candas|riyaparimajjakÈ
vikubbanÈdhiÔÔhÈnÈbhinÊhÈrakusalÈ
______________________________________________________________
1. ŒsiÑsakÈ (SÊ, I) 2. Dhamme (SÊ, I) 3. AtuliyaguÓÈ (SÊ, I, Ka)
iddhiyÈ pÈramiÑ gatÈ, evar|pÈ kho mahÈrÈja bhikkh| Bhagavato

dhammanagare “purohitÈ”ti vuccanti.
Ye pana te mahÈrÈja bhikkh| dhuta~gamanugatÈ appicchÈ santuÔÔhÈ
viÒÒattimanesanajigucchakÈ piÓÉÈya sapadÈnacÈrino bhamarÈva
gandhamanughÈyitvÈ pavisanti vivittakÈnanaÑ, kÈye ca jÊvite ca nirapekkhÈ
arahattamanuppattÈ dhuta~gaguÓe agganikkhittÈ, evar|pÈ kho mahÈrÈja
bhikkh| Bhagavato dhammanagare “akkhadassÈ”ti vuccanti.
Ye pana te mahÈrÈja bhikkh| parisuddhÈ vimalÈ nikkilesÈ
cut|papÈtakusalÈ dibbacakkhumhi pÈramiÑ gatÈ, evar|pÈ kho mahÈra
bhikkh| Bhagavato dhammanagare “nagarajotakÈ”ti vuccanti.
Ye pana te mahÈrÈja bhikkh| bahussutÈ ÈgatÈgamÈ dhammadharÈ
vinayadharÈ mÈtikÈdharÈ
sithiladhanitadÊgharassagarukalahukakkharaparicchedakusalÈ
nava~gasÈsanadharÈ, evar|pÈ kho mahÈrÈja bhikkh| Bhagavato
dhammanagare “dhammarakkhÈ”ti vuccanti.
Ye pana te mahÈrÈja bhikkh| vinayaÒÒ| vinayakovidÈ
ÔhÈnÈÔÔhÈnakusalÈ1 ÈpattÈnÈpattigar|kalahukasatekiccha-
atekicchavuÔÔhÈnadesanÈniggahapaÔikamma-
osÈraÓanissÈraÓapaÔisÈraÓakusalÈ vinaye pÈramiÑ gatÈ, evar|pÈ kho
mahÈrÈja bhikkh| Bhagavato dhammanagare “r|parakkhÈ”ti2 vuccanti.
Ye pana te mahÈrÈja bhikkh| vimuttivarakusumamÈlabaddhÈ
varapavaramahagghaseÔÔhabhÈvamanuppattÈ bahujanakantamabhipatthitÈ,
evar|pÈ kho mahÈrÈja bhikkh| Bhagavato dhammanagare “pupphÈpaÓikÈ”ti
vuccanti.
Ye pana te mahÈrÈja bhikkh| catusaccÈbhisamayappaÔividdhÈ
diÔÔhasaccÈ viÒÒÈtasÈsanÈ cat|su sÈmaÒÒaphalesu tiÓÓavicikicchÈ
paÔiladdhaphalasukhÈ aÒÒesampi paÔipannÈnaÑ te phale saÑvibhajanti,
evar|pÈ kho mahÈrÈja bhikkh| Bhagavato dhammanagare “phalÈpaÓikÈ”ti
vuccanti.
______________________________________________________________
1. NidÈnapaÔhanakusalÈ (SÊ, I), nidÈnavatthukusalÈ (SyÈ)
2. R|padakkhÈti (SÊ, SyÈ, I)
Ye pana te mahÈrÈja bhikkh| sÊlasaÑvaragandhamanulittÈ1

anekavidhabahuguÓadharÈ kilesamaladuggandhavidhamakÈ, evar|pÈ kho
mahÈrÈja bhikkh| Bhagavato dhammanagare “gandhÈpaÓikÈ”ti vuccanti.
Ye pana te mahÈrÈja bhikkh| dhammakÈmÈ piyasamudÈhÈrÈ
abhidhamme abhivinaye uÄÈrapÈmojjÈ araÒÒagatÈpi rukkham|lagatÈpi
suÒÒÈgÈragatÈpi dhammavararasaÑ pivanti, kÈyena vÈcÈya manasÈ
dhammavararasamogÈÄhÈ adhimattapaÔibhÈnÈ dhammesu
dhammesanappaÔipannÈ ito vÈ tato vÈ yattha yattha appicchakathÈ
santuÔÔhikathÈ pavivekakathÈ asaÑsaggakathÈ vÊriyÈrambhakathÈ sÊlakathÈ
samÈdhikathÈ paÒÒÈkathÈ vimuttikathÈ vimuttiÒÈÓadassanakathÈ, tattha
tattha gantvÈ taÑ taÑ kathÈrasaÑ pivanti, evar|pÈ kho mahÈrÈja bhikkh|
Bhagavato dhammanagare “soÓÉÈ pipÈsÈ”ti vuccanti.
Ye pana te mahÈrÈja bhikkh| pubbarattÈpararattaÑ
jÈgariyÈnuyogamanuyuttÈ nisajjaÔÔhÈnaca~kamehi rattindivaÑ vÊtinÈmenti,
bhÈvanÈnuyogamanuyuttÈ kilesapaÔibÈhanÈya sadatthappasutÈ, evar|pÈ kho
mahÈrÈja bhikkh| Bhagavato dhammanagare “nagaraguttikÈ”ti vuccanti.
Ye pana te mahÈrÈja bhikkh| nava~gaÑ BuddhavacanaÑ atthato ca
byaÒjanato ca nayato ca kÈraÓato ca hetuto ca udÈharaÓato ca vÈcenti
anuvÈcenti bhÈsanti anubhÈsanti, evar|pÈ kho mahÈrÈja bhikkh| Bhagavato
dhammanagare “dhammÈpaÓikÈ”ti vuccanti.
Ye pana te mahÈrÈja bhikkh| dhammaratanabhogena
Ègamapariyattisutabhogena bhogino dhanino
niddiÔÔhasarabyaÒjanalakkhaÓappaÔivedhÈ viÒÒ| pharaÓÈ, evar|pÈ kho
mahÈrÈja bhikkh| Bhagavato dhammanagare “dhammaseÔÔhino”ti vuccanti.
Ye pana te mahÈrÈja bhikkh| uÄÈradesanÈpaÔivedhÈ
pariciÓÓÈrammaÓavibhattiniddesÈ sikkhÈguÓapÈramippattÈ, evar|pÈ kho
mahÈrÈja bhikkh| Bhagavato dhammanagare “vissutadhammikÈ”ti vuccanti.
EvaÑ suvibhattaÑ kho mahÈrÈja Bhagavato dhammanagaraÑ evaÑ
sumÈpitaÑ evaÑ suvihitaÑ evaÑ suparip|ritaÑ evaÑ suvavatthÈpitaÑ
evaÑ surakkhitaÑ evaÑ sugopitaÑ
______________________________________________________________
1. SÊlavarasugandhamanulittÈ (SÊ, I)
evaÑ duppasayhaÑ paccatthikehi paccÈmittehi, iminÈ mahÈrÈja kÈraÓena

iminÈ hetunÈ iminÈ nayena iminÈ anumÈnena ÒÈtabbaÑ atthi so BhagavÈti.
“YathÈpi nagaraÑ disvÈ, suvibhattaÑ manoramaÑ.
AnumÈnena jÈnanti, vaÉÉhakissa mahattanaÑ.
Tatheva LokanÈthassa, disvÈ dhammapuraÑ varaÑ.
AnumÈnena jÈnanti, atthi so BhagavÈ iti.
AnumÈnena jÈnanti, |miÑ disvÈna sÈgare.
YathÈyaÑ dissate |mi, mahanto so bhavissati.
TathÈ BuddhaÑ sokanudaÑ, sabbattha maparÈjitaÑ.
TaÓhakkhayamanupattaÑ, bhavasaÑsÈramocanaÑ.
AnumÈnena ÒÈtabbaÑ, |miÑ disvÈ sadevake.
YathÈ dhamm|mivipphÈro, aggo Buddho bhavissati.
AnumÈnena jÈnanti, disvÈ accuggataÑ giriÑ.
YathÈ accuggato eso, HimavÈ so bhavissati.
TathÈ disvÈ dhammagiriÑ, sÊtÊbh|taÑ nir|padhiÑ.
AccuggataÑ Bhagavato, acalaÑ suppatiÔÔhitaÑ.
AnumÈnena ÒÈtabbaÑ, disvÈna dhammapabbataÑ.
TathÈ hi so mahÈvÊro, aggo Buddho bhavissati.
YathÈpi gajarÈjassa, padaÑ disvÈna mÈnusÈ.
AnumÈnena jÈnanti, mahÈ eso gajo iti.
Tatheva BuddhanÈgassa, padaÑ disvÈ vibhÈvino.
AnumÈnena jÈnanti, uÄÈro so bhavissati.
AnumÈnena jÈnanti, bhÊte disvÈna kummige.
MigarÈjassa saddena, bhÊtÈme kummigÈ iti.
Tatheva titthiye disvÈ, vitthate bhÊtamÈnase.
AnumÈnena ÒÈtabbaÑ, DhammarÈjena gajjitaÑ.
NibbutaÑ pathaviÑ disvÈ, haritapattaÑ mahodikaÑ.

AnumÈnena jÈnanti, mahÈmeghena nibbutaÑ.
TathevimaÑ janaÑ disvÈ, ÈmoditapamoditaÑ.
AnumÈnena ÒÈtabbaÑ, dhammameghena tappitaÑ.
LaggaÑ disvÈ bhusaÑ pa~kaÑ, kalaladdagataÑ mahiÑ.
AnumÈnena jÈnanti, vÈrikkhandho mahÈ gato.
TathevimaÑ janaÑ disvÈ, rajapa~kasamohitaÑ.
VahitaÑ dhammanadiyÈ, visaÔÔhaÑ dhammasÈgare.
DhammÈmatagataÑ disvÈ, sadevakamimaÑ mahiÑ.
AnumÈnena ÒÈtabbaÑ, dhammakkhandho mahÈ gato.
AnumÈnena jÈnanti, ghÈyitvÈ gandhamuttamaÑ.
YathÈyaÑ vÈyate gandho, hessanti pupphitÈ dumÈ.
TathevÈyaÑ sÊlagandho, pavÈyati sadevake.
AnumÈnena ÒÈtabbaÑ, atthi Buddho anuttaro”ti.
Evar|pena kho mahÈrÈja kÈraÓasatena kÈraÓasahassena hetusatena
hetusahassena nayasatena nayasahassena opammasatena opammasahassena
sakkÈ BuddhabalaÑ upadassayituÑ, yathÈ mahÈrÈja dakkho mÈlÈkÈro
nÈnÈpuppharÈsimhÈ ÈcariyÈnusiÔÔhiyÈ paccattapurisakÈrena vicittaÑ
mÈlÈguÓarÈsiÑ kareyya, evameva kho mahÈrÈja so BhagavÈ
vicittapuppharÈsi viya anantaguÓo appameyyaguÓo, ahametarahi JinasÈsane
mÈlÈkÈro viya pupphaganthako pubbakÈnaÑ ÈcariyÈnaÑ maggenapi
mayhaÑ buddhibalenapi asa~khyeyyenapi kÈraÓena anumÈnena
BuddhabalaÑ dÊpayissÈmi, tvaÑ panettha chandaÑ janehi savanÈyÈti.
DukkaraÑ bhante NÈgasena aÒÒesaÑ evar|pena kÈraÓena anumÈnena
BuddhabalaÑ upadassayituÑ, nibbutosmi bhante NÈgasena tumhÈkaÑ
paramavicittena paÒhaveyyÈkaraÓenÈti.
AnumÈnapaÒho paÔhamo.
2. Dhuta~gapaÒha
“PassatÈraÒÒake bhikkh|, ajjhogÈÄhe dhute guÓe.
Puna passati gihÊ rÈjÈ, anÈgÈmiphale Ôhite.
Ubhopi te viloketvÈ, uppajji saÑsayo mahÈ.
Bujjheyya ce gihÊ dhamme, dhuta~gaÑ nipphalaÑ siyÈ.
ParavÈdivÈdamathanaÑ, nipuÓaÑ piÔakattaye.
Handa pucche kathiseÔÔhaÑ, so me ka~khaÑ vinessatÊ”ti.
Atha kho Milindo rÈjÈ yenÈyasmÈ NÈgaseno tenupasa~kami,
upasa~kamitvÈ ayasmantaÑ NÈgasenaÑ abhivÈdetvÈ ekamantaÑ nisÊdi,
ekamantaÑ nisinno kho Milindo rÈjÈ ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca
“bhante NÈgasena atthi koci gihÊ agÈriko kÈmabhogÊ
puttadÈrasambÈdhasayanaÑ ajjhÈvasanto KÈsikacandanaÑ paccanubhonto
mÈlÈgandhavilepanaÑ dhÈrayanto jÈtar|parajataÑ sÈdiyanto
maÓimuttÈkaÒcanavicittamoÄibaddho yena santaÑ paramatthaÑ nibbÈnaÑ
sacchikatan”ti.
Na mahÈrÈja ekaÒÒeva sataÑ na dve satÈni na tÊÓi cattÈri paÒca satÈni
na sahassaÑ na satasahassaÑ na koÔisataÑ na koÔisahassaÑ na
koÔisatasahassaÑ, tiÔÔhatu mahÈrÈja dasannaÑ vÊsatiyÈ satassa sahassassa
abhisamayo, katamena te pariyÈyena anuyogaÑ dammÊti.
TvamevetaÑ br|hÊti. Tenahi te mahÈrÈja kathayissÈmi satena vÈ
sahassena vÈ satasahassena vÈ koÔiyÈ vÈ koÔisatena vÈ koÔisahassena vÈ
koÔisatasahassena vÈ, yÈ kÈci nava~ge Buddhavacane
sallekhitÈcÈrappaÔipattidhutavara~gaguÓanissitÈ1 kathÈ, tÈ sabbÈ idha
samosarissanti. YathÈ mahÈrÈja ninnunnatasamavisamathalÈthaladesabhÈge
abhivuÔÔhaÑ udakaÑ, sabbaÑ taÑ tato vinigaÄitvÈ mahodadhiÑ sÈgaraÑ
samosarati. Evameva kho mahÈrÈja sampÈdake sati yÈ kÈci nava~ge
Buddhavacane sallekhitÈcÈrappaÔipattidhuta~gaguÓadharanissitÈ kathÈ, tÈ
sabbÈ idha samosarissanti.
______________________________________________________________
1. Dhuta~gaguÓadharanissitÈ (Ka)
Mayhampettha mahÈrÈja paribyattatÈya buddhiyÈ kÈraÓaparidÊpanaÑ

samosarissati, teneso attho suvibhatto vicitto paripuÓÓo parisuddho samÈnÊto
bhavissati. YathÈ mahÈrÈja kusalo lekhÈcariyo anusiÔÔho lekhaÑ osÈrento
attano byattatÈya buddhiyÈ kÈraÓaparidÊpanena lekhaÑ parip|reti, evaÑ sÈ
lekhÈ samattÈ paripuÓÓÈ an|nikÈ bhavissati. Evameva mayhampettha
paribyattatÈya buddhiyÈ kÈraÓaparidÊpanaÑ samosarissati, teneso attho
suvibhatto vicitto paripuÓÓo parisuddho samÈnÊto bhavissati.
Nagare mahÈrÈja SÈvatthiyÈ paÒcakoÔimattÈ ariyasÈvakÈ Bhagavato

upÈsaka-upÈsikÈyo sattapaÓÓÈsasahassÈni tÊÓi ca satasahassÈni anÈgÈmiphale
patiÔÔhitÈ, te sabbepi gihÊ yeva na pabbajitÈ. Puna tattheva KaÓÉambam|le
yamakapÈÔihÈriye vÊsati pÈÓakoÔiyo abhisamiÑsu, pana C|ÄarÈhulovÈde1,
MahÈma~galasuttante, SamacittapariyÈye, ParÈbhavasuttante,
PurÈbhedasuttante, KalahavivÈdasuttante, C|Äaby|hasuttante,
MahÈby|hasuttante, TuvaÔakasuttante, SÈriputtasuttante
gaÓanapathamatÊtÈnaÑ devatÈnaÑ dhammÈbhisamayo ahosi.
Nagare RÈjagahe paÒÒÈsasahassÈni tÊÓi ca satasahassÈni ariyasÈvakÈ

Bhagavato upÈsaka-upÈsikÈyo, puna tattheva DhanapÈlahatthinÈgadamane
navuti pÈÓakoÔiyo, PÈrÈyanasamÈgame PÈsÈÓakacetiye cuddasa pÈÓakoÔiyo,
puna IndasÈlaguhÈyaÑ asÊti devatÈkoÔiyo, puna BÈrÈÓasiyaÑ Isipatane
MigadÈye paÔhame dhammadesane aÔÔhÈrasa brahmakoÔiyo aparimÈÓÈ ca
devatÈyo, puna TÈvatiÑsabhavane PaÓÉukambalasilÈyaÑ
abhidhammadesanÈya asÊti devatÈkoÔiyo, devorohaÓe Sa~kassanagaradvÈre
lokavivaraÓapÈÔihÈriye pasannÈnaÑ naramar|naÑ tiÑsa koÔiyo
abhisamiÑsu.
Puna Sakkesu KapilavatthusmiÑ NigrodhÈrÈme BuddhavaÑsadesanÈya

MahÈsamayasuttantadesanÈya ca gaÓanapathamatÊtÈnaÑ devatÈnaÑ
dhammÈbhisamayo
______________________________________________________________
1. MahÈrÈhulovÈde (SÊ, I)
ahosi. Puna SumanamÈlÈkÈrasamÈgame, GarahadinnasamÈgame,

ŒnandaseÔÔhisamÈgame, JambukÈjÊvakasamÈgame,
MaÓÉukadevaputtasamÈgame, MaÔÔhakuÓÉalidevaputtasamÈgame,
SulasÈnagarasobhinisamÈgame, SirimÈnagarasobhinisamÈgame,
PesakÈradhÊtusamÈgame, C|ÄasubhaddÈsamÈgame, SÈketabrÈhmaÓassa
ÈÄÈhanadassanasamÈgame, S|nÈparantakasamÈgame, SakkapaÒhasamÈgame,
TirokuÔÔasamÈgame1, RatanasuttasamÈgame paccekaÑ caturÈsÊtiyÈ
pÈÓasahassÈnaÑ dhammÈbhisamayo ahosi, yÈvatÈ mahÈrÈja BhagavÈ loke
aÔÔhÈsi, tÈva tÊsu maÓÉalesu soÄasasu mahÈjanapadesu yattha yattha BhagavÈ
vihÈsi, tattha tattha yebhuyyana dve tayo cattÈro paÒca sataÑ sahassaÑ
satasahassaÑ devÈ ca manussÈ ca santaÑ paramatthaÑ nibbÈnaÑ
sacchikariÑsu. Ye te mahÈrÈja devÈ gihÊ yeva na te pabbajitÈ, etÈni ceva
mahÈrÈja aÒÒÈni ca anekÈni devatÈkoÔisatasahassÈni gihÊ agÈrikÈ
kÈmabhogino santaÑ paramatthaÑ nibbÈnaÑ sacchikariÑs|ti.
Yadi bhante NÈgasena gihÊ agÈrikÈ kÈmabhogino santaÑ paramatthaÑ
nibbÈnaÑ sacchikaronti, atha imÈni dhuta~gÈni kimatthaÑ sÈdhenti, tena
kÈraÓena dhuta~gÈni akiccakarÈni honti. Yadi bhante NÈgasena vinÈ
mantosadhehi byÈdhayo v|pasamanti, kiÑ vamanavirecanÈdinÈ
sarÊradubbalakaraÓena. Yadi muÔÔhÊhi paÔisattuniggaho bhavati, kiÑ
asisattisaradhanukodaÓÉalaguÄamuggarehi. Yadi
gaÓÔhikuÔilasusirakaÓÔalatÈsÈkhÈ ÈlambitvÈ rukkhamabhir|hanaÑ bhavati,
kiÑ dÊghadaÄhanisseÓipariyesanena, yadi thaÓÉilaseyyÈya dhÈtusamatÈ
bhavati, kiÑ sukhasamphassamahatimahÈsirisayanapariyesanena. Yadi
ekako sÈsa~kasappaÔibhayavisamakantÈrataraÓasamattho bhavati, kiÑ
sannaddhasajjamahatimahÈsatthapariyesanena. Yadi nadisaraÑ bÈhunÈ
tarituÑ samattho bhavati, kiÑ dhuvasetunÈvÈpariyesanena. Yadi
sakasantakena ghÈsacchÈdanaÑ kÈtuÑ pahoti, kiÑ
par|pasevanapiyasamullÈpapacchÈpuredhÈvanena. Yadi akhÈtataÄÈke
udakaÑ labhati, kiÑ udapÈnataÄÈkapokkharaÓikhaÓanena. Evameva kho
bhante NÈgasena yadi gihÊ agÈrikÈ kÈmabhogino santaÑ paramatthaÑ
nibbÈnaÑ sacchikaronti, kiÑ dhutaguÓavarasamÈdiyanenÈti.
______________________________________________________________
1. TirokuÉÉasamÈgame (SÊ, I)
AÔÔhavÊsati kho panime mahÈrÈja dhuta~gaguÓÈ yathÈbhuccaguÓÈ, yehi

guÓehi dhuta~gÈni sabbabuddhÈnaÑ pihayitÈni patthitÈni. Katame
aÔÔhavÊsati, idha mahÈrÈja dhuta~gaÑ suddhÈjÊvaÑ sukhaphalaÑ anavajjaÑ
na paradukkhÈpanaÑ abhayaÑ asampÊÄanaÑ ekantavaÉÉhikaÑ
aparihÈniyaÑ amÈyaÑ ÈrakkhÈ patthitadadaÑ sabbasattadamanaÑ
saÑvarahitaÑ patir|paÑ anissitaÑ vippamuttaÑ rÈgakkhayaÑ dosakkhayaÑ
mohakkhayaÑ mÈnappahÈnaÑ kuvitakkacchedanaÑ ka~khÈvitaraÓaÑ
kosajjaviddhaÑsanaÑ aratippahÈnaÑ khamanaÑ atulaÑ appamÈÓaÑ
sabbadukkhakkhayagamanaÑ, ime kho mahÈrÈja aÔÔhavÊsati dhuta~gaguÓÈ
yathÈbhuccaguÓÈ yehi guÓehi dhuta~gÈni sabbabuddhÈnaÑ pihayitÈni
patthitÈni.
Ye kho te mahÈrÈja dhutaguÓe sammÈ upasevanti, te aÔÔhÈrasahi guÓehi
samupetÈ bhavanti. Katamehi aÔÔhÈrasahi, ÈcÈro tesaÑ suvisuddho bhoti,
paÔipadÈ sup|ritÈ hoti, kÈyikaÑ vÈcasikaÑ surakkhitaÑ hoti, manosamÈcÈro
suvisuddho hoti, vÊriyaÑ supaggahitaÑ hoti, bhayaÑ v|pasammati,
attÈnudiÔÔhibyapagatÈ hoti, ÈghÈto uparato hoti, mettÈ upaÔÔhitÈ hoti, ÈhÈro
pariÒÒÈto hoti, sabbasattÈnaÑ garukato hoti, bhojane mattaÒÒ| hoti,
jÈgariyamanuyutto hoti, aniketo hoti, yattha phÈsu tattha vihÈrÊ hoti,
pÈpajegucchÊ hoti, vivekÈrÈmo hoti, satataÑ appamatto hoti, ye te mahÈrÈja
dhutaguÓe sammÈ upasevanti, te imehi aÔÔhÈrasahi guÓehi samupetÈ
bhavanti.
Dasa ime mahÈrÈja puggalÈ dhutaguÓÈrahÈ. Katame dasa, saddho hoti
hirimÈ dhitimÈ akuho atthavasÊ alolo sikkhÈkÈmo daÄhasamÈdÈno
anujjhÈnabahulo mettÈvihÈrÊ, ime kho mahÈrÈja dasa puggalÈ
dhutaguÓÈrahÈ.
Ye te mahÈrÈja gihÊ agÈrikÈ kÈmabhogino santaÑ paramatthaÑ
nibbÈnaÑ sacchikaronti, sabbe te purimÈsu jÈtÊsu terasasu dhutaguÓesu
kat|pÈsanÈ katabh|mikammÈ, te tattha cÈraÒca paÔipattiÒca sodhayitvÈ
ajjetarahi gihÊ yeva santÈ santaÑ paramatthaÑ nibbÈnaÑ sacchikaronti.
YathÈ mahÈrÈja kusalo issÈso antevÈsike paÔhamaÑ tÈva

upÈsanasÈlÈyaÑ cÈpabhedacÈpÈropanaggahaÓamuÔÔhippaÔipÊÄana-
a~gulivinÈmanapÈdaÔhapanasaraggahaÓasannahana-
ÈkaÉÉhanasandhÈraÓalakkhaniyamanakhipane tiÓapurisakachakaÓa1
tiÓapalÈlamattikÈpuÒjaphalakalakkhavedhe anusikkhÈpetvÈ raÒÒo santike
upÈsanaÑ ÈrÈdhayitvÈ ÈjaÒÒarathagajatura~gadhanadhaÒÒa-
hiraÒÒasuvaÓÓadÈsidÈsabhariyagÈmavaraÑ labhati. Evameva kho mahÈrÈja
ye te gihÊ agÈrikÈ kÈmabhogino santaÑ paramatthaÑ nibbÈnaÑ
sacchikaronti, te sabbe purimÈsu jÈtÊsu terasasu dhutaguÓesu kat|pÈsanÈ
katabh|mikammÈ, te tattheva cÈraÒca paÔipattiÒca sodhayitvÈ ajjetarahi gihÊ
yeva santÈ santaÑ paramatthaÑ nibbÈnaÑ sacchikaronti. Na mahÈrÈja
dhutaguÓesu pubbÈsevanaÑ vinÈ ekissÈ yeva jÈtiyÈ arahattaÑ sacchikiriyÈ
hoti, uttamena pana vÊriyena uttamÈya paÔipattiyÈ tathÈr|pena Ècariyena
kalyÈÓamittena arahattaÑ sacchikiriyÈ hoti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja bhisakko sallakatto ÈcariyaÑ dhanena vÈ
vattappaÔipattiyÈ vÈ ÈrÈdhetvÈ
satthaggahaÓachedanalekhanavedhanasalluddharaÓavaÓa dhovana
sosanabhesajjÈ nulimpanavamanavirecanÈnuvÈsanakiriyamanusikkhitvÈ
vijjÈsu katasikkho kat|pÈsano katahattho Èture upasa~kamati tikicchÈya.
Evameva kho mahÈrÈja ye te gihÊ agÈrikÈ kÈmabhogino santaÑ
paramatthaÑ nibbÈnaÑ sacchikaronti, te sabbe purimÈsu jÈtÊsu terasasu
dhutaguÓesu kat|pÈsanÈ katabh|mikammÈ, te tattheva cÈraÒca paÔipattiÒca
sodhayitvÈ ajjetarahi gihÊ yeva santÈ santaÑ paramatthaÑ nibbÈnaÑ
sacchikaronti, na mahÈrÈja dhutaguÓehi avisuddhÈnaÑ dhammÈbhisamayo
hoti.
YathÈ mahÈrÈja udakassa asecanena bÊjÈnaÑ avir|hanaÑ hoti, evameva
kho mahÈrÈja dhutaguÓehi avisuddhÈnaÑ dhammÈbhisamayo na hoti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja akatakusalÈnaÑ akatakalyÈÓÈnaÑ
sugatigamanaÑ na hoti, evameva kho mahÈrÈja dhutaguÓehi avisuddhÈnaÑ
dhammÈbhisamayo na hoti.
______________________________________________________________
1. ChaÓaka (SÊ, I)
PathavisamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ

patiÔÔhÈnaÔÔhena.
ŒposamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
sabbakilesamaladhovanaÔÔhena.
TejosamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
sabbakilesavanajjhÈpanaÔÔhena.
VÈyosamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
sabbakilesamalarajopavÈhanaÔÔhena.
AgadasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
sabbakilesabyÈdhiv|pasamanaÔÔhena.
AmatasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
sabbakilesavisanÈsanaÔÔnena.
KhettasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
sabbasÈmaÒÒaguÓasassavir|hanaÔÔhena.
ManoharasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
patthiticchitasabbasampattivaradadaÔÔhena.
NÈvÈsamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
saÑsÈramahaÓÓavapÈragamanaÔÔhena.
BhÊruttÈÓasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
jarÈmaraÓabhÊtÈnaÑ assÈsakaraÓaÔÔhena.
MÈtusamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
kilesadukkhappaÔipÊÄitÈnaÑ anuggÈhakaÔÔhena.
PitusamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
kusalavaÉÉhikÈmÈnaÑ sabbasÈmaÒÒaguÓajanakaÔÔhena.
MittasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
sabbasÈmaÒÒaguÓapariyesana-avisaÑvÈdakaÔÔhena.
PadumasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
sabbakilesamalehi anupalittaÔÔhena.
CatujjÈtiyavaragandhasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ

kilesaduggandhapaÔivinodanaÔÔhena.
GirirÈjavarasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
aÔÔhalokadhammavÈtehi akampiyaÔÔhena.
ŒkÈsasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ sabbattha
gahaÓÈpagata-uruvisaÔavitthatamahantaÔÔhena.
NadÊsamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
kilesamalapavÈhanaÔÔhena.
SudesakasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
jÈtikantÈrakilesavanagahananittharaÓaÔÔhena.
MahÈsatthavÈhasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
sabbabhayasuÒÒakhema-abhayavarapavaranibbÈnanagarasampÈpanaÔÔhena.
SumajjitavimalÈdÈsasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
sa~khÈrÈnaÑ sabhÈvadassanaÔÔhena.
PhalakasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
kilesalaguÄasarasattipaÔibÈhanaÔÔhena.
ChattasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
kilesavassatividhaggisantÈpÈtapapaÔibÈhanaÔÔhena.
CandasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
pihayitapatthitaÔÔhena.
S|riyasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
mohatamatimiranÈsanaÔÔhena.
SÈgarasamaÑ mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ
anekavidhasÈmaÒÒaguÓavararatanuÔÔhÈnaÔÔhena, aparimita-asa~khyeyya-
appameyyaÔÔhena ca.
EvaÑ kho mahÈrÈja dhutaguÓaÑ visuddhikÈmÈnaÑ bah|pakÈraÑ
sabbadarathapariÄÈhanudaÑ aratinudaÑ bhayanudaÑ bhavanudaÑ
khÊlanudaÑ malanudaÑ sokanudaÑ dukkhanudaÑ rÈganudaÑ dosanudaÑ
mohanudaÑ mÈnanudaÑ diÔÔhinudaÑ sabbÈkusaladhammanudaÑ
yasÈvahaÑ hitÈvahaÑ sukhÈvahaÑ phÈsukaraÑ pÊtikaraÑ
yogakkhemakaraÑ anavajjaÑ iÔÔhasukhavipÈkaÑ guÓarÈsiguÓapuÒja
aparimita-asa~khyeyya appameyyaguÓaÑ varaÑ pavaraÑ aggaÑ.
YathÈ mahÈrÈja manussÈ upatthambhavasena bhojanaÑ upasevanti,

hitavasena bhesajjaÑ upasevanti, upakÈravasena mittaÑ upasevanti,
tÈraÓavasena nÈvaÑ upasevanti, sugandhavasena mÈlÈgandhaÑ upasevanti,
abhayavasena bhÊruttÈÓaÑ upasevanti, patiÔÔhÈvasena1 pathaviÑ upasevanti,
sippavasena ÈcariyaÑ upasevanti, yasavasena rÈjÈnaÑ upasevanti,
kÈmadadavasena maÓiratanaÑ upasevanti. Evameva kho mahÈrÈja
sabbasÈmaÒÒaguÓadadavasena ariyÈ dhutaguÓaÑ upasevanti.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja udakaÑ bÊjavir|hanÈya, aggi jhÈpanÈya, ÈhÈro
balÈharaÓÈya, latÈ bandhanÈya, satthaÑ chedanÈya, pÈnÊyaÑ
pipÈsÈvinayanÈya, nidhi assÈsakaraÓÈya, nÈvÈ tÊrasampÈpanÈya, bhesajjaÑ
byÈdhiv|pasamanÈya, yÈnaÑ sukhagamanÈya, bhÊruttÈÓaÑ
bhayavinodanÈya, rÈjÈ ÈrakkhatthÈya, phalakaÑ
daÓÉaleÉÉulaguÄasarasattipaÔibÈhanÈya, Ècariyo anusÈsanÈya, mÈtÈ
posanÈya, ÈdÈso olokanÈya, ala~kÈro sobhanÈya, vatthaÑ paÔicchÈdanÈya,
nisseÓÊ ÈrohanÈya, tulÈ visamavikkhepanÈya2, mantaÑ parijappanÈya,
ÈvudhaÑ tajjanÊyapaÔibÈhanÈya, padÊpo andhakÈravidhamanÈya, vÈto
pariÄÈhanibbÈpanÈya, sippaÑ vuttinipphÈdanÈya, agadaÑ jÊvitarakkhaÓÈya,
Èkaro ratanuppÈdanÈya, ratanaÑ ala~karÈya, ÈÓÈ anatikkamanÈya, issariyaÑ
vasavattanÈya. Evameva kho mahÈrÈja dhutaguÓaÑ sÈmaÒÒabÊjavir|hanÈya,
kilesamalajhÈpanÈya, iddhibalÈharaÓÈya, satisaÑvaranibandhanÈya,
vimativicikicchÈsamucchedanÈya, taÓhÈpipÈsÈvinayanÈya, abhisamaya-
assÈsakaraÓÈya, caturoghanittharaÓÈya, kilesabyÈdhiv|pasamÈya,
nibbÈnasukhappaÔilÈbhÈya,
jÈtijarÈbyÈdhimaraÓasokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsabhayavino
danÈya, sÈmaÒÒaguÓaparirakkhaÓÈya, aratikuvitakkapaÔibÈhanÈya,
sakalasÈmaÒÒatthÈnusÈsanÈya, sabbasÈmaÒÒaguÓaposanÈya,
samathavipassanÈmaggaphalanibbÈnadassanÈya,
sakalalokathutathomitamahatimahÈsobhanakaraÓÈya, sabbÈpÈyapidahanÈya,
sÈmaÒÒatthaselasikharamuddhani abhir|hanÈya,
va~kakuÔilavisamacittavikkhepanÈya3, sevitabbÈsevitabbadhamme
sÈdhusajjhÈyakaraÓÈya,
______________________________________________________________
1. PatiÔÔhÈnavasena (Ka) 2. NikkhepanÈya (SÊ, I) 3. CittanikkhepanÈya (SÊ, I)
sabbakilesapaÔisattutajjanÈya, avijjandhakÈravidhamanÈya,
tividhaggisantÈpapariÄÈhanibbÈpanÈya,
saÓhasukhumasantasamÈpattinipphÈdanÈya,
sakalasÈmaÒÒaguÓaparirakkhaÓÈya, bojjha~gavararatanuppÈdanÈya,
yogijanÈla~karaÓÈya, anavajjanipuÓasukhumasantisukhamanatikkamanÈya,
sakalasÈmaÒÒa-ariyadhammavasavattanÈya. Iti mahÈrÈja imesaÑ guÓÈnaÑ
adhigamÈya yadidaÑ ekamekaÑ dhutaguÓaÑ, evaÑ mahÈrÈja atuliyaÑ
dhutaguÓaÑ appameyyaÑ asamaÑ appaÔisamaÑ appaÔibhÈgaÑ
appaÔiseÔÔhaÑ uttaraÑ seÔÔhaÑ visiÔÔhaÑ adhikaÑ ÈyataÑ puthulaÑ visaÔaÑ
vitthataÑ garukaÑ bhÈriyaÑ mahantaÑ.
Yo kho mahÈrÈja puggalo pÈpiccho icchÈpakato kuhako luddho odariko
lÈbhakÈmo yasakÈmo kittikÈmo ayutto appatto ananucchaviko anaraho
appatir|po dhuta~gaÑ1 samÈdiyati, so diguÓaÑ daÓÉamÈpajjati,
sabbaguÓaghÈtamÈpajjati, diÔÔhadhammikaÑ hÊÄanaÑ khÊÄanaÑ garahanaÑ
upaÓÉanaÑ khipanaÑ asambhogaÑ nissÈraÓaÑ nicchubhanaÑ pavÈhanaÑ
pabbÈjanaÑ paÔilabhati, samparÈyepi satayojanike AvÊcimahÈniraye
uÓhakaÔÔhitatattasantatta-accijÈlÈmÈlake anekavassakoÔisatasahassÈni
uddhamadho tiriyaÑ pheÓuddehakaÑ samparivattakaÑ paccati, tato
muccitvÈ2 kisapharusakÈÄa~gapacca~go s|nuddhumÈtasusiruttama~go3
chÈto pipÈsito visamabhÊmar|pavaÓÓo bhaggakaÓÓasoto
ummÊlitanimÊlitanettanayano arugattapakkagatto pulavÈkiÓÓasabbakÈyo
vÈtamukhe jalamÈno viya aggikkhandho anto jalamÈno pajjalamÈno atÈÓo
asaraÓo ÈruÓÓaruÓÓakÈruÒÒaravaÑ paridevamÈno NijjhÈmataÓhiko
samaÓamahÈpeto hutvÈ ÈhiÓÉamÈno mahiyÈ aÔÔassaraÑ karoti.
YathÈ mahÈrÈja koci ayutto appatto ananucchaviko anaraho appatir|po
hÊno kujÈtiko khattiyÈbhisekena abhisiÒcati, so labhati hatthacchedaÑ
pÈdacchedaÑ hatthapÈdacchedaÑ kaÓÓacchedaÑ nÈsacchedaÑ
kaÓÓanÈsacchedaÑ bila~gathÈlikaÑ sa~khamuÓÉikaÑ rÈhumukhaÑ
jotimÈlikaÑ hatthapajjotikaÑ erakavattikaÑ cÊrakavÈsikaÑ eÓeyyakaÑ
baÄisamaÑsikaÑ kahÈpaÓakaÑ khÈrÈpatacchikaÑ palighaparivattikaÑ
palÈlapÊÔhakaÑ tattena
______________________________________________________________
1. TadhuguÓaÑ (Ka) evamuparipi. 2. MuÒcitvÈ (Ka)
3. S|nuddhumÈtas|cimukhapamÈÓasusiruttama~go (SÊ, I)
kelena osiÒcanaÑ sunakhehi khÈdÈpanaÑ jÊvas|lÈropanaÑ asinÈ

sÊsacchedaÑ anekavihitampi kammakÈraÓaÑ anubhavati, kiÑ kÈraÓÈ ayutto
appatto ananucchaviko anaraho appatir|po hÊno kujÈtiko mahante issariye
ÔhÈne attÈnaÑ Ôhapesim, velaÑ ghÈtesi, evameva kho mahÈrÈja yo koci
puggalo pÈpiccho -pa- mahiyÈ aÔÔassaraÑ karoti.
Yo pana mahÈrÈja puggalo yutto patto anucchaviko araho patir|po
appiccho santuÔÔho pavivitto asaÑsaÔÔho ÈraddhavÊriyo pahitatto asaÔho
amÈyo anodariko alÈbhakÈmo ayasakÈmo akittikÈmo saddho
saddhÈpabbajito jarÈmaraÓÈ muccitukÈmo “sÈsanaÑ paggaÓhissÈmÊ”ti
dhuta~gaÑ samÈdiyati, so diguÓaÑ p|jaÑ arahati devÈnaÒca piyo hoti
manÈpo pihayito patthito, jÈtisumanamallikÈdÊnaÑ viya pupphaÑ
nahÈtÈnulittassa, jighacchitassa viya paÓÊtabhojanaÑ, pipÈsitassa viya
sÊtalavimalasurabhipÈnÊyaÑ, visagatassa viya osadhavaraÑ,
sÊghagamanakÈmassa viya ÈjaÒÒarathavaruttamaÑ, atthakÈmassa viya
manoharamaÓiratanaÑ, abhisiÒcitukÈmassa viya
paÓÉaravimalasetacchattaÑ, dhammakÈmassa viya
arahattaphalÈdhigamamanuttaraÑ. Tassa cattÈro satipaÔÔhÈnÈ
bhÈvanÈpÈrip|riÑ gacchanti, cattÈro sammappadhÈnÈ cattÈro iddhipÈdÈ
paÒcindriyÈni paÒca balÈni satta bojjha~gÈ ariyo aÔÔha~giko maggo
bhÈvanÈpÈrip|riÑ gacchati, samathavipassÈnÈ adhigacchati,
adhigamappaÔipatti pariÓamati, cattÈri sÈmaÒÒaphalÈni catasso paÔisambhidÈ
tisso vijjÈ chaÄabhiÒÒÈ kevalo ca samaÓadhammo sabbe tassÈdheyyÈ honti,
vimuttipaÓÉaravimalasetacchattena abhisiÒcati.
YathÈ mahÈrÈja raÒÒo khattiyassa abhijÈtakulakulÊnassa
khattiyÈbhisekena abhisittassa paricaranti saraÔÔhanegamajÈnapadabhaÔabalÈ1
aÔÔhattiÑsÈ ca rÈjaparisÈ naÔanaccakÈ mukhama~galikÈ sotthivÈcakÈ
samaÓabrÈhmaÓasabbapÈsaÓÉagaÓÈ abhigacchanti, yaÑ kiÒci pathaviyÈ
paÔÔanaratanÈkaranagarasu~kaÔÔhÈnaverajjakachejjabhejjajanamanusÈsanaÑ
sabbattha sÈmiko bhavati, evameva kho mahÈrÈja yo koci puggalo yutto
patto -pa- vimuttipaÓÉaravimalasetacchattena abhisiÒcati.
______________________________________________________________
1. BalatthÈ (SÊ, I)
TerasimÈni mahÈrÈja dhuta~gÈni, yehi suddhikato

nibbÈnamahÈsamuddaÑ pavisitvÈ bahuvidhaÑ dhammakÊÄamabhikÊÄati,
r|pÈr|pa-aÔÔhasamÈpattiyo vaÄaÒjeti, iddhividhaÑ dibbasotadhÈtuÑ
paracittavijÈnanaÑ pubbenivÈsÈnussatiÑ dibbacakkhuÑ
sabbÈsavakkhayaÒca pÈpuÓÈti. Kateme terasa, paÑsuk|lika~gaÑ
tecÊvarika~gaÑ piÓÉapÈtika~gaÑ sapadÈnacÈrika~gaÑ ekÈsanika~gaÑ
pattapiÓÉika~gaÑ khalupacchÈbhattika~gaÑ ÈraÒÒika~gaÑ
rukkham|lika~gaÑ abbhokÈsika~gaÑ sosÈnika~gaÑ yathÈsanthatika~gaÑ
nesajjika~gaÑ, imehi kho mahÈrÈja terasahi dhutaguÓehi pubbe Èsevitehi
nisevitehi ciÓÓehi pariciÓÓehi caritehi upacaritehi parip|ritehi kevalaÑ
sÈmaÒÒaÑ paÔilabhati, tassÈdheyyÈ honti kevalÈ santÈ sukhÈ samÈpattiyo.
YathÈ mahÈrÈja sadhano nÈviko paÔÔane suÔÔhu katasu~ko
mahÈsamuddaÑ pavisitvÈ va~gaÑ takkolaÑ cÊnaÑ sovÊraÑ suraÔÔhaÑ
AlasandaÑ kolapaÔÔanaÑ suvaÓÓabh|miÑ gacchati aÒÒampi yaÑ kiÒci
nÈvÈsaÒcaraÓaÑ. Evameva kho mahÈrÈja imehi terasahi dhutaguÓehi pubbe
Èsevitehi nisevitehi ciÓÓehi pariciÓÓehi caritehi upacaritehi parip|ritehi
kevalaÑ sÈmaÒÒaÑ paÔilabhati, tassÈdheyyÈ honti kevalÈ santÈ sukhÈ
samÈpattiyo.
YathÈ mahÈrÈja kassako paÔhamaÑ khettadosaÑ tiÓakaÔÔhapÈsÈÓaÑ
apanetvÈ kasitvÈ vapitvÈ sammÈ udakaÑ pavesetvÈ rakkhitvÈ gopetvÈ
lavanamaddanena bahudhaÒÒako hoti, tassÈdheyyÈ bhavanti ye keci adhanÈ
kapaÓÈ daliddÈ duggatajanÈ. Evameva kho mahÈrÈja imehi terasahi
dhutaguÓehi pubbe Èsevitehi -pa- kevalÈ santÈ sukhÈ samÈpattiyo.
YathÈ vÈ pana mahÈrÈja khattiyo muddhÈvasitto abhijÈtakulÊno
chejjabhejjajanamanusÈsane issaro hoti vasavattÊ sÈmiko icchÈkaraÓo,
kevalÈ ca mahÈpathavÊ tassÈdheyyÈ hoti. Evameva kho mahÈrÈja imehi
terasahi dhutaguÓehi pubbe Èsevitehi nisevitehi ciÓÓehi pariciÓÓehi caritehi
upacaritehi parip|ritehi JinasÈsanavare issaro hoti vasavattÊ sÈmiko
icchÈkaraÓo, kevalÈ ca samaÓaguÓÈ tassÈdheyyÈ honti.
Nanu mahÈrÈja * therÈ Upaseno Va~gantaputto sallekhadhutaguÓe

parip|rakÈritÈya anÈdiyitvÈ SÈvatthiyÈ saÑghassa katikaÑ sapariso
naradammasÈrathiÑ paÔisallÈnagataÑ upasa~kamitvÈ Bhagavato pÈde
sirasÈvanditvÈ ekamantaÑ nisÊdi, BhagavÈ ca taÑ suvinÊtaÑ parisaÑ
oloketvÈ haÔÔhatuÔÔho pamudito udaggo parisÈya saddhiÑ sallÈpaÑ sallapitvÈ
asambhinnena brahmassarena etadavoca “pÈsÈdikÈ kho pana tyÈyaÑ
Upasena parisÈ, kathaÑ tvaÑ Upasena parisaÑ vinesÊ”ti. Sopi sabbaÒÒunÈ
Dasabalena devÈtidevena puÔÔho yathÈbh|tasabhÈvaguÓavasena
BhagavantaÑ etadavoca–
Yo koci maÑ bhante upasa~kamitvÈ pabbajjaÑ vÈ nissayaÑ vÈ yÈcati,
tamahaÑ evaÑ vadÈmi “ahaÑ kho Èvuso ÈraÒÒiko piÓÉapÈtiko paÑsuk|liko
tecÊvariko. Sace tvampi ÈraÒÒiko bhavissasi piÓÉapÈtiko paÑsuk|liko
tecÊvariko, evÈhaÑ taÑ pabbÈjessÈmi nissayaÑ dassÈmÊ”ti, sace so me
bhante paÔissuÓitvÈ nandati oramati, evÈhaÑ taÑ pabbÈjemi nissayaÑ demi,
sace na nandati na oramati, na taÑ pabbÈjemi, na nissayaÑ demi, evÈhaÑ
bhante parisaÑ vinemÊti. EvaÑ kho1 mahÈrÈja dhutaguÓavarasamÈdiÓÓo
JinasÈsanavare issaro hoti. VasavattÊ sÈmiko icchÈkaraÓo, tassÈdheyyÈ honti
kevalÈ santÈ sukhÈ samÈpattiyo.
YathÈ mahÈrÈja padumaÑ abhivuddhaparisuddha-udiccajÈtippabhavaÑ
siniddhaÑ mudu lobhanÊyaÑ sugandhaÑ piyaÑ patthitaÑ pasatthaÑ
jalakaddamamanupalittaÑ aÓupattakesarakaÓÓikÈbhimaÓÉitaÑ
bhamaragaÓasevitaÑ sÊtalasalilasaÑvaddhaÑ, evameva kho mahÈrÈja imehi
terasahi dhutaguÓehi pubbe Èsevitehi nisevitehi ciÓÓehi pariciÓÓehi caritehi
upacaritehi parip|ritehi ariyasÈvako tiÑsaguÓavarehi samupeto hoti.
Katamehi tiÑsaguÓavarehi, siniddhamudumaddavamettacitto hoti,
ghÈtitahatavihatakileso hoti, hatanihatamÈnadabbo hoti,
acaladaÄhaniviÔÔhanibbematikasaddho hoti,
paripuÓÓapÊÓitapahaÔÔhalobhanÊyasantasukhasamÈpattilÈbhÊ hoti,
sÊlavarapavara-asamasucigandhaparibhÈvito hoti, devamanussÈnaÑ piyo hoti
manÈpo, khÊÓÈsava-ariyavarapuggalapatthito, devamanussÈnaÑ
vanditap|jito, budhavibudhapaÓÉitajÈnÈnaÑ
______________________________________________________________
* Vi 1. 336 piÔÔhe. 1. Evampi (Ka)
thutathavitathomitapasattho, idha vÈ huraÑ vÈ lokena anupalitto,

appathokavajjepi1 bhayadassÈvÊ, vipulavarasampattikÈmÈnaÑ
maggaphalavaratthasÈdhano, ÈyÈcitavipulapaÓÊtapaccayabhÈgÊ,
aniketasayano, jhÈnajjhositatappavaravihÈrÊ, vijaÔitakilesajÈlavatthu,
bhinnabhaggasa~kuÔitasaÒchinnagatinÊvaraÓo, akuppadhammo, abhinÊtavÈso,
anavajjabhogÊ, gativimutto, uttiÓÓasabbavicikiccho, vimuttijjhositattho2,
diÔÔhadhammo, acaladaÄhabhÊruttÈÓamupagato, samucchinnÈnusayo,
sabbÈsavakkhayaÑ patto, santasukhasamÈpattivihÈrabahulo,
sabbasamaÓaguÓasamupeto, imehi tiÑsaguÓavarehi samupeto hoti.
Nanu mahÈrÈja thero SÈriputto dasasahassilokadhÈtuyÈ aggapuriso
ÔhapetvÈ DasabalaÑ lokÈcariyaÑ, sopi aparimitamasa~khyeyyakappe
samÈcitakusalam|lo3 brÈhmaÓakulakulÊno manÈpikaÑ kÈmaratiÑ
anekasatasa~khaÑ dhanavaraÒca ohÈya JinasÈsane pabbajitvÈ imehi terasahi
dhutaguÓehi kÈyavacÊcittaÑ damayitvÈ ajjetarahi anantaguÓasamannÈgato
Gotamassa Bhagavato sÈsanavare dhammacakkamanuppavattako jÈto.
eka~guttaranikÈyavaralaÒchake–
* “NÈhaÑ bhikkhave aÒÒaÑ ekapuggalampi samanupassÈmi, yo
evaÑ TathÈgatena anuttaraÑ dhammacakkaÑ pavattitaÑ sammadeva
anuppavatteti, yathayidaÑ bhikkhave SÈriputto, SÈriputto bhikkhave
TathÈgatena anuttaraÑ dhammacakkaÑ pavattitaÑ sammadeva
anuppavattetÊ”ti.
SÈdhu bhante NÈgasena, yaÑ kiÒci nava~gaÑ BuddhavacanaÑ, yÈ ca
lokuttarÈ kiriyÈ, yÈ ca loke adhigamavipulavarasampattiyo, sabbaÑ taÑ
terasasu dhutaguÓesu samodhÈnopagata4nti.
Dhuta~gapaÒho dutiyo.
AnumÈnavaggo catuttho.
______________________________________________________________
1. AppasÈvajjepi (Ka) 2. VimuttijjhÈsitatto (SÊ, I)
3. SamÈciÓÓakusalam|lo (Ka) 4. SamodhÈnetabbaÑ (Ka) * AÑ 1. 23 piÔÔhe.
6. OpammakathÈpaÒha
MÈtikÈ
Bhante NÈgasena katiha~gehi samannÈgato bhikkhu arahattaÑ
sacchikarotÊti.
Idha mahÈrÈja arahattaÑ sacchikÈtukÈmena bhikkhunÈ–
Gadrabhassa1 ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
KukkuÔassa paÒca a~gÈni gahetabbÈni.
Kalandakassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
DÊpiniyÈ ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
DÊpikassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
Kummassa paÒca a~gÈni gahetabbÈni.
VaÑsassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
CÈpassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
VÈyasassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
MakkaÔassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
Gadrabhavaggo paÔhamo.
LÈbulatÈya ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.

Padumassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈni.
BÊjassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
SÈlakalyÈÓikÈya ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
NÈvÈya tÊÓi a~gÈni gahetabbÈni.
NÈvÈlagganakassa2 dve a~gÈni gahetabbÈni.
______________________________________________________________
1. Ghorassarassa (SÊ, SyÈ, I) 2. NÈvÈlaganakassa (SÊ, I)
K|passa1 ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.

NiyÈmakassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈni.
KammakÈrassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Samuddassa paÒca a~gÈni gahetabbÈni.
Samuddavaggo dutiyo.
PathaviyÈ paÒca a~gÈni gahetabbÈni.

Œpassa paÒca a~gÈni gahetabbÈni.
Tejassa paÒca a~gÈni gahetabbÈni.
VÈyussa paÒca a~gÈni gahetabbÈni.
Pabbatassa paÒca a~gÈni gahetabbÈni.
ŒkÈsassa paÒca a~gÈni gahetabbÈni.
Candassa paÒca a~gÈni gahetabbÈni.
S|riyassa satta a~gÈni gahetabbÈni.
Sakkassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈni.
Cakkavattissa cattÈri a~gÈni gahetabbÈni.
PathavÊvaggo tatiyo.
UpacikÈya ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.

BiÄÈrassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
Und|rassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Vicchikassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Nakulassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Jarasi~gÈlassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
______________________________________________________________
1. K|pakassa (Ka)
6. OpammakathÈpaÒha 345
Migassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈni.

Gor|passa cattÈri a~gÈni gahetabbÈni.
VarÈhassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
Hatthissa paÒca a~gÈni gahetabbÈni.
UpacikÈvaggo catuttho.
SÊhassa satta a~gÈni gahetabbÈni.

CakkavÈkassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈni.
PeÓÈhikÈya dve a~gÈni gahetabbÈni.
Gharakapotassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Ul|kassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
Satapattassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Vaggulissa dve a~gÈni gahetabbÈni.
Jal|kÈya ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Sappassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈni.
Ajagarassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
SÊlavaggo paÒcamo.
PanthamakkaÔakassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.

ThanasitadÈrakassa1 ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Cittakadharakummassa2 ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Pavanassa paÒca a~gÈni gahetabbÈni.
R|kkhassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈni.
Meghassa paÒca a~gÈni gahetabbÈni.
MaÓiratanassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈni.
______________________________________________________________
1. ThanapÊtadÈrakassa (SyÈ) 2. Cittakathalakummassa (Ka)
MÈgavikassa cattÈri a~gÈni gahetabbÈni.

BÈÄisikassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
Tacchakassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
MakkaÔavaggo chaÔÔho.
Kumbhassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.

KÈÄÈyasassa1 dve a~gÈni gahetabbÈni.
Chattassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈni.
Khettassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈni.
Agadassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
Bhojanassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈni.
IssÈsassa cattÈri a~gÈni gahetabbÈni.
Kumbhavaggo sattamo.
RaÒÒo cattÈri a~gÈni gahetabbÈni.

DovÈrikassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
NisadÈya ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
PadÊpassa dve a~gÈni gahetabbÈni,
May|rassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
Tura~gassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
SoÓÉikassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
IndakhÊlassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
TulÈya ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Khaggassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
______________________________________________________________
1. KÈÄahaÑsassa (Ka)
Macchassa dve a~gÈni gahetabbÈni.

IÓaggÈhakassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
ByÈdhitassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
Matassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
NadiyÈ dve a~gÈni gahetabbÈni.
Usabhassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Maggassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
Su~kasÈyikassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Corassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈni.
SakuÓagghiyÈ ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Sunakhassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Tikicchakassa tÊÓi a~gani gahetabbÈni.
GabbhiniyÈ dve a~gÈni gahetabbÈni.
CamariyÈ ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
KikiyÈ dve a~gÈni gahetabbÈni.
KapotikÈya tÊÓi a~gÈni gahetabbÈni.
Ekanayanassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
Kassakassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈni.
Jambukasi~gÈliyÈ ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Ca~gavÈrakassa dve a~gÈni gahetabbÈni.
DabbiyÈ ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
IÓasÈdhakassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈni.
Anuvicinakassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
SÈrathissa dve a~gÈni gahetabbÈni.
Bhojakassa dve a~gÈni gahetabbÈni.

TunnavÈyassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
NÈvikassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Bhamarassa dve a~gÈni gahetabbÈnÊti.
MÈtikÈ niÔÔhitÈ.
_____
1. Gadrabhavagga 1. Gadrabha~gapaÒha
1. Bhante NÈgasena “gadrabhassa ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ
vadesi, katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja gadrabho
nÈma sa~kÈrak|Ôepi carukkepi si~ghÈÔakepi gÈmadvÈrepi thusarÈsimhipi
yattha katthaci sayati, na sayanabahulo hoti. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena tiÓasanthÈrepi paÓÓasanthÈrepi kaÔÔhamaÒcakepi chamÈyapi
tattha katthaci cammakhaÓÉaÑ pattharitvÈ yattha katthaci sayitabbaÑ, na
sayanabahulena bhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja gadrabhassa ekaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena *
“Kali~gar|padhÈnÈ bhikkhave mahÈrÈja etarahi mama sÈvakÈ viharanti
appamattÈ ÈtÈpino padhÈnasmin”ti. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena
SÈriputtena DhammasenÈpatinÈpi–
+ “Palla~kena nisinnassa, jaÓÓukenÈbhivassati.
AlaÑ phÈsuvihÈrÈya, pahitattassa bhikkhuno”ti.
Gadrabha~gapaÒho paÔhamo.
_____
2. KukkuÔa~gapaÒha
2. Bhante NÈgasena “kukkuÔassa paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja
______________________________________________________________
* SaÑ 1. 458 piÔÔhe. + Khu 2. 344 piÔÔhe.
kukkuÔo kÈlena samayena paÔisallÊyati. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ

yogÈvacarena kÈlena samayeneva cetiya~gaÓaÑ sammajjitvÈ pÈnÊyaÑ
paribhojanÊyaÑ upaÔÔhapetvÈ sarÊraÑ paÔijaggitvÈ nahÈyitvÈ cetiyaÑ
vanditvÈ vuÉÉhÈnaÑ bhikkh|naÑ dassanÈya gantvÈ kÈlena samayena
suÒÒÈgÈraÑ pavisitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja kukkuÔassa paÔhamaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja kukkuÔo kÈlena samayeneva vuÔÔhÈti. Evameva
kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena kÈlena samayeneva vuÔÔhahitvÈ
cetiya~gaÓaÑ sammajjitvÈ pÈnÊyaÑ paribhojanÊyaÑ upaÔÔhapetvÈ sarÊraÑ
paÔijaggitvÈ cetiyaÑ vanditvÈ punadeva suÒÒÈgÈraÑ pavisitabbaÑ. IdaÑ
mahÈrÈja kukkuÔassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja kukkuÔo pathaviÑ khaÓitvÈ khaÓitvÈ
ajjhohÈraÑ ajjhoharati. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
paccavekkhitvÈ paccavekkhitvÈ ajjhohÈraÑ ajjhoharitabbaÑ “neva davÈya
na madÈya na maÓÉanÈya na vibh|sanÈya, yÈvadeva imassa kÈyassa ÔhitiyÈ
yÈpanÈya vihiÑs|paratiyÈ brahmacariyÈnuggahÈya, iti purÈÓaÒca vedanaÑ
paÔiha~khÈmi navaÒca vedanaÑ na uppÈdessÈmi, yÈtrÈ ca me bhavissati
anavajjatÈ ca phÈsuvihÈro cÈ”ti. IdaÑ mahÈrÈja kukkuÔassa tatiyaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena–
* “KantÈre puttamaÑsaÑva, akkhassabbhaÒjanaÑ yathÈ.
EvaÑ Èhari ÈhÈraÑ, yÈpanatthamamucchito”ti.
Puna caparaÑ mahÈrÈja kukkuÔo sacakkhukopi rattiÑ andho hoti.
Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena anandheneva andhena viya
bhavitabbaÑ, araÒÒepi gocaragÈme piÓÉÈya carantenapi rajanÊyesu
r|pasaddagandharasaphoÔÔhabbadhammesu andhena badhirena m|gena viya
bhavitabbaÑ, na nimittaÑ gahetabbaÑ, nÈnubyaÒjanaÑ gahetabbaÑ. IdaÑ
mahÈrÈja kukkuÔassa catutthaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ
mahÈrÈja therena MahÈkaccÈyanena–
+ “CakkhumÈssa yathÈ andho, sotavÈ badhiro yathÈ.
PaÒÒavÈssa1 yathÈ m|go, balavÈ dubbaloriva.
Atta-atthe2 samuppanne, sayetha matasÈyika n”ti.
______________________________________________________________
* Visuddhi 1. 43 piÔÔhe. + Khu 2. 295 piÔÔhe.
1. JivhÈvassa (SÊ, I) 2. Atha atthe (SÊ, I)
Puna caparaÑ mahÈrÈja kukkuÔo leÉÉudaÓÉalaguÄamuggarehi

paripÈtiyantopi sakaÑ gehaÑ na vijahati. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena cÊvarakammaÑ karontenapi navakammaÑ karontenapi
vattappaÔivattaÑ karontenapi uddisantenapi uddisÈpentenapi yoniso
manasikÈro na vijahitabbo, sakaÑ kho panetaÑ mahÈrÈja yogino gehaÑ,
yadidaÑ yoniso manasikÈro. IdaÑ mahÈrÈja kukkuÔassa paÒcamaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena * “ko ca
bhikkhave bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo, yadidaÑ cattÈro
satipaÔÔhÈnÈ”ti. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena SÈriputtena
DhammasenÈpatinÈpi–
“YathÈ sudanto mÈta~go, sakaÑ soÓÉaÑ na maddati.
BhakkhÈbhakkhaÑ vijÈnÈti, attano vuttikappanaÑ.
Tatheva Buddhaputtena, appamattena vÈ pana.
JinavacanaÑ na madditabbaÑ, manasikÈravaruttaman”ti.
KukkuÔa~gapaÒho dutiyo.
_____
3. Kalandaka~gapaÒha
3. Bhante NÈgasena “kalandakassa ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ
vadesi, katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja kalandako
paÔisattumhi opatante na~guÔÔhaÑ papphoÔetvÈ mahantaÑ katvÈ teneva
na~guÔÔhalaguÄena paÔisattuÑ paÔibÈhati. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena kilesasattumhi opatante satipaÔÔhÈnalaguÄaÑ papphoÔetvÈ
mahantaÑ katvÈ teneva satipaÔÔhÈnalaguÄena sabbakisesÈ paÔibÈhitabbÈ.
IdaÑ mahÈrÈja kalandakassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ
mahÈrÈja therena C|Äapanthakena–
“YadÈ kilesÈ opatanti, sÈmaÒÒaguÓadhaÑsanÈ.
SatipaÔÔhÈnalaguÄena, hantabbÈ te punappunan”ti.
Kalandaka~gapaÒho tatiyo.
______________________________________________________________
4. DÊpiniya~gapaÒha
4. Bhante NÈgasena “dÊpiniyÈ ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ vadesi,
katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja dÊpinÊ sakiÑ yeva
gabbhaÑ gaÓhÈti, na punappunaÑ purisaÑ upeti. Evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena ÈyatiÑ paÔisandhiÑ uppattiÑ gabbhaseyyaÑ cutiÑ
bhedaÑ khayaÑ vinÈsaÑ saÑsÈrabhayaÑ duggatiÑ visamaÑ sampÊÄitaÑ
disvÈ “punabbhave nappaÔisandahissÈmÊ”ti yoniso manasikÈro karaÓÊyo.
IdaÑ mahÈrÈja dÊpiniyÈ ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
BhagavatÈ devÈtidevena SuttanipÈte DhaniyagopÈlakasutte*–
“Usabhoriva chetva bandhanÈni,
NÈgo p|tilataÑva dÈlayitvÈ.
NÈhaÑ punupessaÑ gabbhaseyyaÑ,
Atha ce patthayasÊ pavassa devÈ”ti.
DÊpiniya~gapaÒho catuttho.
_____
5. DÊpika~gapaÒha
5. Bhante NÈgasena “dÊpikassa dve a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni dve a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja dÊpiko araÒÒe
tiÓagahanaÑ vÈ vanagahanaÑ vÈ pabbatagahanaÑ vÈ nissÈya nilÊyitvÈ mige
gaÓhÈti. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena vivekaÑ sevitabbaÑ
araÒÒaÑ rukkham|laÑ pabbataÑ kandaraÑ giriguhaÑ susÈnaÑ
vanapatthaÑ abbhokÈsaÑ palÈlapuÒjaÑ appasaddaÑ appanigghosaÑ
vijanavÈtaÑ manussarÈhaseyyakaÑ paÔisallÈnasÈruppaÑ vivekaÑ sevamÈno
hi mahÈrÈja yogÊ yogÈvacaro nacirasseva chaÄabhiÒÒÈsu ca vasibhÈvaÑ
pÈpuÓÈti. IdaÑ mahÈrÈja dÊpikassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therehi dhammasa~gÈhakehi–
______________________________________________________________
* “YathÈpi dÊpiko nÈma, nilÊyitvÈ gaÓhate1 mige.

TathevÈyaÑ Buddhaputto, yuttayogo vipassako.
AraÒÒaÑ pavisitvÈna, gaÓhÈti phalamuttaman”ti.
Puna caparaÑ mahÈrÈja dÊpiko yaÑ kiÒci pasuÑ vadhitvÈ vÈmena
passena patitaÑ na bhakkheti. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
veÄudÈnena vÈ pattadÈnena vÈ pupphadÈnena vÈ phaladÈnena vÈ
sinÈnadÈnena vÈ mattikÈdÈnena vÈ cuÓÓadÈnena vÈ dantakaÔÔhadÈnena vÈ
mukhodakadÈnena vÈ cÈtukamyatÈya vÈ muggasupyatÈya2 vÈ
pÈribhaÔyatÈya3 vÈ ja~ghapesanÊyena vÈ vejjakammena vÈ d|takammena vÈ
pahiÓagamanena vÈ piÓÉapaÔipiÓÉena vÈ dÈnÈnuppadÈnena vÈ vatthuvijjÈya
vÈ nakkhattavijjÈya vÈ a~gavijjÈya4 vÈ aÒÒataraÒÒatarena vÈ
BuddhappaÔikuÔÔhena micchÈjÊvena nipphÈditaÑ bhojanaÑ na bhuÒjitabbaÑ5
vÈmena passena patitaÑ pasuÑ viya dÊpiko. IdaÑ mahÈrÈja dÊpikassa
dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena SÈriputtena
DhammasenÈpatinÈ–
* “VacÊviÒÒattivipphÈrÈ, uppannaÑ madhupÈyasaÑ.
Sace bhutto bhaveyyÈhaÑ, sÈjÊvo garahito mama.
Yadipi me antaguÓaÑ, nikkhamitvÈ bahÊ care.
Neva bhindeyyamÈjÊvaÑ, cajamÈnopi jÊvitan”ti.
DÊpika~gapaÒho paÒcamo.
_____
6. Kumma~gapaÒha
6. Bhante NÈgasena “kummassa paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja kummo
udakacaro udake yeva vÈsaÑ kappeti. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena sabbapÈÓabh|tapuggalÈnaÑ hitÈnukampinÈ mettÈsahagatena
cetasÈ vipulena mahaggatena appamÈÓena averena abyÈpajjena sabbÈvantaÑ
lokaÑ pharitvÈ viharitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja kummassa paÔhamaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
______________________________________________________________
* 1. GaÓhatÊ (SÊ, I), Visuddhi 1. 262; Vi-®Ôha 2. 12; DÊ-®Ôha 2. 354; Ma-®Ôha 1. 253,
PatisaÑ-®Ôha 2. 89 piÔÔhÈdÊsu.
2. MuggasuppatÈya (SÊ, I); Khu 7. 290; Khu 8. 258 piÔÔhesu.
3. PÈribhaÔÔatÈya (SÊ, I) 4. NagavijjÈya (Ka)
5. ParibhuÒjitabbaÑ (SÊ, I) * Visuddhi 1. 40 piÔÔhe.
Puna caparaÑ mahÈrÈja kummo udake uppilavanto sÊsaÑ ukkhipitvÈ

yadi koci passati, tattheva nimujjati gÈÄhamogÈhati “mÈ maÑ te puna
passeyyun”ti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena kilesesu
opatantesu ÈrammaÓasare nimujjitabbaÑ gÈÄhamogÈhitabbaÑ “mÈ maÑ
kilesÈ puna passeyyun”ti. IdaÑ mahÈrÈja kummassa dutiyaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja kummo udakato nikkhamitvÈ kÈyaÑ otÈpeti.
Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena nisajjaÔÔhÈnasayanaca~kamato
mÈnasaÑ nÊharitvÈ sammappadhÈne mÈnasaÑ otÈpetabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja
kummassa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja kummo pathaviÑ khaÓitvÈ vivitte vÈsaÑ
kappeti. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena lÈbhasakkÈrasilokaÑ
pajahitvÈ suÒÒaÑ vivittaÑ kÈnanaÑ vanapatthaÑ pabbataÑ kandaraÑ
giriguhaÑ appasaddaÑ appanighosaÑ pavivittamogÈhitvÈ vivitte yeva
vÈcaÑ upagantabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja kummassa catutthaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena Upasenena
Va~gantaputtena–
* “VivittaÑ appanigghosaÑ, vÈÄamiganisevitaÑ.
Seve senÈsanaÑ bhikkhu, paÔisallÈnakÈraÓÈ”ti.
Puna caparaÑ mahÈrÈja kummo cÈrikaÑ caramÈno yadi kiÒci passati
vÈ, saddaÑ suÓÈti vÈ, soÓÉipaÒcamÈni a~gÈni sake kapÈle nidahitvÈ
appossukko tuÓhÊbh|to tiÔÔhati kÈyamanurakkhanto. Evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena sabbattha r|pasaddagandharasaphoÔÔhabbadhammesu
Èpatantesu chasu dvÈresu saÑvarakavÈÔaÑ anugghÈÔetvÈ mÈnasaÑ
samodahitvÈ saÑvaraÑ katvÈ satena sampajÈnena vihÈtabbaÑ
samaÓadhammaÑ anurakkhamÈnena. IdaÑ mahÈrÈja kummassa paÒcamaÑ
a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena
SaÑyuttanikÈyavare Kumm|pamasuttante–
______________________________________________________________
* “Kummova a~gÈni sake kapÈle,

SamedahaÑ bhikkhu manovitakke.
Anissito aÒÒamaheÔhayÈno,
Parinibbuton|pavedeyya kaÒcÊ”ti.
Kumma~gapaÒho chaÔÔho.
_____
7. VaÑsa~gapaÒha
7. Bhante NÈgasena “vaÑsassa ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ vadesi,
katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja vaÑso yattha vÈto,
tattha anulometi, nÈÒÒatthamanudhÈvati. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena yaÑ Buddhena BhagavatÈ bhÈsitaÑ nava~gaÑ Satthu
sÈsanaÑ, taÑ anulomayitvÈ kappiye anavajje ÔhatvÈ samaÓadhammaÑ yeva
pariyesitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja vaÑsassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena RÈhulena__
“Nava~gaÑ BuddhavacanaÑ, anulometvÈna sabbadÈ.
Kappiye anavajjasmiÑ, ÔhatvÈpÈyaÑ samuttarin”ti.
VaÑsa~gapaÒho sattamo.
_____
8. CÈpa~gapaÒha
8. Bhante NÈgasena “cÈpassa ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ vadesi,
katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja cÈpo sutacchito
namito1 yÈvaggam|laÑ samakameva anunamati nappaÔitthambhati.
Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena theranavamajjhimasamakesu
anunamitabbaÑ nappaÔipharitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja cÈpassa ekaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena
Vudhura(PuÓÓaka) jÈtake–
______________________________________________________________
* SaÑ 2. 386 piÔÔhe. 1. Mito (SÊ, I, Ka)
“CÈpov|nudaro dhÊro, vaÑso vÈpi pakampaye1.

PaÔilomaÑ na vatteyya, sa rÈjavasatiÑ vase”ti.
CÈpa~gapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. VÈyasa~gapaÒha
9. Bhante NÈgasena “vÈyasassa dve a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni dve a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja vÈyaso
Èsa~kitaparisa~kito yattappayatto carati. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena Èsa~kitaparisa~kitena yattapayattena upaÔÔhitÈya satiyÈ
saÑvutehi indriyehi caritabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja vÈyasassa paÔhamaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja vÈyaso yaÑ kiÒci bhojanaÑ disvÈ ÒÈtÊhi
saÑvibhajitvÈ bhuÒjati. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈcarena ye te
lÈbhÈ dhammikÈ dhammaladdhÈ antamaso pattapariyÈpannamattampi,
tathÈr|pehi lÈbhehi paÔivibhattabhoginÈ bhavitabbaÑ sÊlavantehi
sabrahmacÈrÊhi. IdaÑ mahÈrÈja vÈyasassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena SÈriputtena DhammasenÈpatinÈ–
“Sace me upanÈmenti, yathÈladdhaÑ tapassino.
Sabbe saÑvibhajitvÈna, tato bhuÒjÈmi bhojanan”ti.
VÈyasa~gapaÒho navamo.
_____
10. MakkaÔa~gapaÒha
10. Bhante NÈgasena “makkaÔassa dve a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni dve a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja makkaÔo
vÈsamupagacchanto tathÈr|pe okÈse mahatimahÈrukkhe pavivitte
sabbaÔÔhakasÈkhe2 bhÊruttÈÓe vÈsamupagacchati. Evameva kho
______________________________________________________________
1. CÈpo vÈ nuna me dhÊro, vaÑsova anulomayaÑ. (SÊ, I, Ka) Khu 6. 292 piÔÔhe.
2. SabbatthakasÈkhe (SyÈ), sabbaÔÔhasÈkhe (Ka)
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena lajjiÑ pesalaÑ sÊlavantaÑ kalyÈÓadhammaÑ

bahussutaÑ dhammadharaÑ vinayadharaÑ piyaÑ garubhÈvanÊyaÑ vattÈraÑ
vacanakkhamaÑ ovÈdakaÑ viÒÒÈpakaÑ sandassakaÑ samÈdapakaÑ
samuttejakaÑ sampahaÑsakaÑ evar|paÑ kalyÈÓamittaÑ ÈcariyaÑ nissÈya
viharitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja makkaÔassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja makkaÔo rukkhe yeva carati tiÔÔhati nisÊdati,
yadi niddaÑ okkamati, tattheva rattiÑ vÈsamanubhavati. Evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena pavanÈbhimukhena bhavitabbaÑ, pavane
yeva ÔhÈnaca~kamanisajjÈsayanaÑ niddaÑ okkamitabbaÑ, tattheva
satipaÔÔhÈnamanubhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja makkaÔassa dutiyaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena SÈriputtena
“Ca~kamantopi tiÔÔhanto, nisajjÈsayanena vÈ.
Pavane sobhate bhikkhu, pavanantaÑva vaÓÓitan”ti.
MakkaÔa~gapaÒho dasamo.
Gadrabhavaggo paÔhamo.
TassuddÈnaÑ
Gadrabho ceva1 kukkuÔo, kalando dÊpini dÊpiko.

Kummo vaÑso ca cÈpo ca, vÈyaso atha makkaÔoti.
______________________________________________________________
1. Ghorassaro ca (SÊ, SyÈ, I)
2. Samuddavagga
1. LÈbulata~gapaÒha
1. Bhante NÈgasena “lÈbulatÈya ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ vadesi,
katamaÑ taÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja lÈbulatÈ tiÓe vÈ kaÔÔhe vÈ
latÈya vÈ soÓÉikÈhi ÈlambitvÈ tass|pari vaÉÉhati. Evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena arahatte abhivaÉÉhitukÈmena manasÈ ÈrammaÓaÑ
ÈlambitvÈ arahatte abhivaÉÉhitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja lÈbulatÈya ekaÑ
a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena SÈriputtena
“YathÈ lÈbulatÈ nÈma, tiÓe kaÔÔhe latÈya vÈ.
ŒlambitvÈ soÓÉikÈhi, tato vaÉÉhati uppari.
Tatheva Buddhaputtena, arahattaphalakÈminÈ.
ŒrammaÓaÑ ÈlambitvÈ, vaÉÉhitabbaÑ asekkhaphale”ti.
LÈbulata~gapaÒho paÔhamo.
_____
2. Paduma~gapaÒha
2. Bhante NÈgasena “padumassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja padumaÑ udake
jÈtaÑ udake saÑvaddhaÑ anupalittaÑ udakena. Evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacerena kule gaÓe lÈbhe yase sakkÈre sammÈnanÈya
paribhogapaccayesu ca sabbattha anupalittena bhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja
padumassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja padumaÑ udakÈ accuggamma ÔhÈti. Evameva
kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena sabbalokaÑ abhibhavitvÈ accuggamma
lokuttaradhamme ÔhÈtabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja padumassa dutiyaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja padumaÑ appamattakenapi anilena eritaÑ

calati. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena appamattakesupi
kilesesu saÑyamo karaÓÊyo, bhayadassÈvinÈ viharitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja
padumassa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ
devÈtidevena * “aÓumattesu vajjesu bhayadassÈvÊ samÈdÈya sikkhati
sikkhÈpades|”ti.
Paduma~gapaÒho dutiyo.
_____
3. BÊja~gapaÒha
3. Bhante NÈgasena “bÊjassa dve a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni dve a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja bÊjaÑ appakampi
samÈnaÑ bhaddake khette vuttaÑ deve sammÈ dhÈraÑ pavecchante
subah|ni phalÈni anudassati. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
yathÈ paÔipÈditaÑ sÊlaÑ kevalaÑ sÈmaÒÒaphalamanudassati. EvaÑ sammÈ
paÔipajjitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja bÊjassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja bÊjaÑ suparisodhite khette ropitaÑ khippameva
saÑvir|hati. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena mÈnasaÑ
supariggahitaÑ suÒÒÈgÈre parisodhitaÑ satipaÔÔhÈnakhettavare khittaÑ
khippameva vir|hati. IdaÑ mahÈrÈja bÊjassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena Anuruddhena–
“YathÈpi khette1 parisuddhe, bÊjaÒcassa patiÔÔhitaÑ.
VipulaÑ tassa phalaÑ hoti, api toseti kassakaÑ.
Tatheva yoginÈ cittaÑ, suÒÒÈgÈre visodhitaÑ.
SatipaÔÔhÈnakhettamhi, khippameva vir|hatÊ”ti.
BÊja~gapaÒho tatiyo.
______________________________________________________________
* Abhi 2. 253; DÊ 1. 59; Ma 1. 39; SaÑ 3. 163; AÑ 1. 65 piÔÔhÈdÊsu.
1. YathÈ khette (SÊ)
4. SÈlakalyÈÓika~gapaÒha
4. Bhante NÈgasena “sÈlakalyÈÓikÈya ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ
vadesi, katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja
sÈlakalyÈÓikÈ nÈma antopathaviyaÑ yeva abhivaÉÉhati hatthasatampi
bhiyyopi. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena cattÈri
sÈmaÒÒaphalÈni catasso paÔisambhidÈ chaÄabhiÒÒÈyo kevalaÒca
samaÓadhammaÑ suÒÒÈgÈre yeva parip|rayitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja
sÈlakalyÈÓikÈya ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena
RÈhulena–
“SÈlakalyÈÓikÈ nÈma, pÈdapo dharaÓÊruho.
AntopathaviyaÑ yeva, satahatthopi vaÉÉhati.
YathÈ kÈlamhi sampatte, paripÈkena so dumo.
UggaÒchitvÈna ekÈhaÑ, satahatthopi vaÉÉhati.
EvamevÈhaÑ mahÈvÊra, sÈlakalyÈÓikÈ viya.
Abbhantare suÒÒÈgÈre, dhammato abhivaÉÉhayin”ti.
SÈlakalyÈÓika~gapaÒho catuttho.
_____
5. NÈva~gapaÒha
5. Bhante NÈgasena “nÈvÈya tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja nÈvÈ
bahuvidhadÈrusa~ghÈÔasamavÈyena bahumpi janaÑ tÈrayati. Evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
ÈcÈrasÊlaguÓavattappaÔivattabahuvidhadhammasa~ghÈÔasamavÈyena
sadevako loko tÈrayitabbo. IdaÑ mahÈrÈja nÈvÈya paÔhamaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja nÈvÈ bahuvidha-
|mitthanitavegavisaÔamÈÔÔavegaÑ sahati. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena bahuvidhakilesa-|mivegaÑ
lÈbhasakkÈrayasasilokap|janavandanÈ parakulesu
nindÈpasaÑsÈsukhadukkhasammÈnanavimÈnanabahuvidhadosa-|mivegaÒca
sahitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja nÈvÈya dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja nÈvÈ

aparimitamanantamapÈramakkhobhitagambhÊre mahatimahÈghose
timitimi~galamakaramacchagaÓÈkule mahatimahÈsamudde carati. Evameva
kho yoginÈ yogÈvacarena tiparivaÔÔadvÈdasÈkÈra
catusaccÈbhisamayappaÔivedhe mÈnasaÑ saÒcÈrayitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja
nÈvÈya tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ
devÈtidevena SaÑyuttanikÈyavare SaccasaÑyutte–
* “VitakkentÈ ca kho tumhe bhikkhave “idaÑ dukkhan”ti
vitakkeyyÈtha, “ayaÑ dukkhasamudayo”ti vitakkeyyÈtha, “ayaÑ
dukkhanirodho”ti vitakkeyyÈtha, “ayaÑ dukkhanirodhagÈminÊ
paÔipadÊ”ti vitakkeyyÈthÊ”ti.
NÈva~gapaÒho paÒcamo.
_____
6. NÈvÈlagganaka~gapaÒha
6. Bhante NÈgasena “nÈvÈlagganakassa dve a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni dve a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja
nÈvÈlagganakaÑ bahu-|mijÈlÈkulavikkhobhitasalilatale mahatimahÈsamudde
nÈvaÑ laggeti Ôhapeti, na deti disÈvidisaÑ harituÑ. Evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena rÈgadosamog|mijÈle mahatimahÈvitakkasampahÈre
cittaÑ laggetabbaÑ, na dÈtabbaÑ disÈvidisaÑ harituÑ. IdaÑ mahÈrÈja
nÈvÈlagganakassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja nÈvÈlagganakaÑ na plavati1 visÊdati,
hatthasatepi udake nÈvaÑ laggeti ÔhÈnamupaneti. Evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena lÈbhayasasakkÈramÈnanavandanap|jana-apacitÊsu
lÈbhaggayasaggepi na plavitabbaÑ, sarÊrayÈpanamattake yeva cittaÑ
ÔhapetabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja nÈvÈlagganakassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
______________________________________________________________
* SaÑ 3. 366 piÔÔhe. 1. Na pilavati (SÊ, I)
“YathÈ samudde lagganakaÑ, na plavati visÊdati.

Tatheva lÈbhasakkÈre, mÈ plavatha visÊdathÈ”ti.
NÈvÈlagganaka~gapaÒho chaÔÔho.
_____
7. K|pa~gapaÒha
7. Bhante NÈgasena “k|passa ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ vadesi,
katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja k|po rajjuÒca
varattaÒca la~kÈraÒca dhÈreti. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
satisampajaÒÒasamannÈgatena bhavitabbaÑ. abhikkante paÔikkante Èlokite
vilokite samiÒjite pasÈrite sa~ghÈÔipattacÊvaradhÈraÓe asite pÊte khÈyite
sÈyite uccÈrapassÈvakamme gate Ôhite nisinne sutte jÈgarite bhÈsite
tuÓhÊbhÈve sampajÈnakÈrinÈ bhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja k|passa ekaÑ
a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena *
“sato bhikkhave bhikkhu vihareyya sampajÈno, ayaÑ vo amhÈkaÑ
anusÈsanÊ”ti.
K|pa~gapaÒho sattamo.
_____
8. NiyÈmaka~gapaÒha
8. Bhante NÈgasena “niyÈmakassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja niyÈmako
rattindivaÑ satataÑ samitaÑ appamatto yattappayatto nÈvaÑ sÈreti.
Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena cittaÑ niyÈmayamÈnena
rattindivaÑ satataÑ samitaÑ appamattena yattappayattena yoniso
manasikÈrena cittaÑ niyÈmetabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja niyÈmakassa paÔhamaÑ
Dhammapade–
+ “AppamÈdaratÈ hotha, sacittamanurakkhatha.
DuggÈ uddharatha’ttÈnaÑ, pa~ke sannova1 kuÒjaro”ti.
______________________________________________________________
* SaÑ 3. 123 piÔÔhe. + Khu 1. 60 piÔÔhe. 1. Sattova (SÊ, I)
Puna caparaÑ mahÈrÈja niyÈmakassa yaÑ kiÒci mahÈsamudde

kalyÈÓaÑ vÈ pÈpakaÑ vÈ, sabbaÑ taÑ viditaÑ hoti. Evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena kusalÈkusalaÑ sÈvajjÈnavajjaÑ hÊnappaÓÊtaÑ
kaÓhasukkasappaÔibhÈgaÑ vijÈnitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja niyÈmakassa
dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja niyÈmako yante muddikaÑ deti “mÈ koci
yantaÑ ÈmasitthÈ”ti. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena citte
saÑvaramuddikÈ dÈtabbÈ “mÈ kiÒci pÈpakaÑ akusalavitakkaÑ vitakkesÊ”ti,
idaÑ mahÈrÈja niyÈmakassa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ
mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena SaÑyuttanikÈyavare * “mÈ bhikkhave
pÈpake akusale vitakke vitakkeyyÈtha. SeyyathÊdaÑ, kÈmavitakkaÑ
byÈpÈdatakkaÑ vihiÑsÈvitakkan”ti.
NiyÈmaka~gapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. KammakÈra~gapaÒha
9. Bhante NÈgasena “kammakÈrassa ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ
kammakÈro evaÑ cintayati “bhatako ahaÑ imÈya nÈvÈya kammaÑ karomi,
imÈyÈhaÑ nÈvÈya vÈhasÈ bhattavetanaÑ labhÈmi, na me pamÈdo karaÓÊyo,
appamÈdena me ayaÑ nÈvÈ vÈhetabbÈ”ti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena-evaÑcintayitabbaÑ “imaÑ kho ahaÑ cÈtumahÈbh|tikaÑ
kÈyaÑ sammasanto satataÑ samitaÑ appamatto upaÔÔhitassati sato
sampajÈno samÈhito ekaggacitto
jÈtijarÈbyÈdhimaraÓasokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsehi
parimuccissÈmÊti appamÈdo me karaÓÊyo”ti, idaÑ mahÈrÈja kammakÈrassa
ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena SÈriputtena
“KÈyaÑ imaÑ sammasatha, parijÈnÈtha punappunaÑ.
KÈye sabhÈvaÑ disvÈna, dukkhassantaÑ karissathÈ”ti.
KammakÈra~gapaÒho navamo.
______________________________________________________________
10. Samudda~gapaÒha
10. Bhante NÈgasena “samuddassa paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja
mahÈsamuddo matena kuÓapena saddhiÑ na saÑvasati, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena rÈgadosamohamÈnadiÔÔhimakkhapaÄÈsa-
issÈmacchariyamÈyÈsÈÔheyya-kuÔilavisamaduccaritakilesamalehi saddhiÑ na
saÑvasitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja samuddassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja mahÈsamuddo
muttÈmaÓiveÄuriyasa~khasilÈpavÈÄa-phalikamaÓivividharatananicayaÑ
dhÈrento pidahati, na bahi vikirati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena
maggaphalajhÈnavimokkhasamÈdhisamÈpattivipassanÈbhiÒÒÈvividhaguÓarat
anÈni adhigantvÈ padahitabbÈni, na bahi nÊharitabbÈni, idaÑ mahÈrÈja
samuddassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja mahÈsamuddo mahantehi mahÈbh|tehi
saddhiÑ saÑvasati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena appicchaÑ
santuÔÔhaÑ dhutavÈdaÑ sallekhavuttiÑ ÈcÈrasampannaÑ lajjiÑ pesalaÑ
garuÑ bhÈvanÊyaÑ vattÈraÑ vacanakkhamaÑ codakaÑ pÈpagarahiÑ
ovÈdakaÑ anusÈsakaÑ viÒÒÈpakaÑ sandassakaÑ samÈdapakaÑ
samuttejakaÑ sampahaÑsakaÑ kalyÈÓamittaÑ sabrahmacÈriÑ nissÈya
vasitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja mahÈsamuddassa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja mahÈsamuddo navasalilasampuÓÓÈhi
Ga~gÈyamunÈ-aciravatÊsarabh|mahÊ-ÈdÊhi nadÊsatasahassehi antalikkhe
saliladhÈrÈhi ca p|ritopi sakaÑ velaÑ nÈtivattati, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena lÈbhasakkÈrasilokavandanamÈnanap|janakÈraÓÈ
jÊvitahetupi saÒcicca sikkhÈpadavÊtikkamo na karaÓiyo, idaÑ mahÈrÈja
mahÈsamuddassa catutthaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
BhagavatÈ devÈtidevena–
* “SeyyathÈpi mahÈrÈja1 mahÈsamuddo Ôhitadhammo velaÑ
nÈtikkamati evameva kho mahÈrÈja yaÑ mayÈ sÈvakÈnaÑ sikkhÈpadaÑ
paÒÒattaÑ, taÑ mama sÈvakÈ jÊvitahetupi nÈtikkamantÊ”ti.
______________________________________________________________
* Vi 4. 421; AÑ 3. 41; Khu 1. 142 piÔÔhesu. 1. PahÈrÈdha (SÊ, I)
Puna caparaÑ mahÈrÈja mahÈsamuddo sabbasavantÊhi Ga~gÈyamunÈ-

aciravatÊsarabh|mahÊhi antalikkhe udakarÈhipi na parip|rati, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena uddesaparipucchÈsavanadhÈraÓavinicchaya-
abhidhammavinayagÈÄhasuttantaviggahapadanikkhepapadasandhi
padavibhatti nava~gajinasÈsanavaraÑ suÓantenÈpi na tappitabbaÑ, idaÑ
mahÈrÈja mahÈsamuddassa paÒcamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ
mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena SutasomajÈtake–
* “Aggi yathÈ tiÓakaÔÔhaÑ dahanto,

Na tappati sÈgaro vÈ nadÊhi.
Evampi ce1 paÓÉitÈ rÈjaseÔÔha,
SutvÈ na tappanti subhÈsitenÈ”ti.
Samudda~gapaÒho dasamo.
Samuddavaggo dutiyo.
TassuddÈnaÑ
LÈbulatÈ ca padumaÑ, bÊjaÑ sÈlakalyÈÓikÈ.

NÈvÈ ca nÈvÈlagganaÑ, k|po niyÈmako tathÈ.
KammakÈro samuddo ca, vaggo tena pavuccatÊti.
______________________________________________________________
* 1. Evampi ve (SyÈ), evaÑ hi me (Ka) Khu 6. 137 piÔÔhe.
3. PathavÊvagga
1. PathavÊ-a~gapaÒha
1. Bhante NÈgasena “pathaviyÈ paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja pathavÊ
iÔÔhÈniÔÔhÈni kapp|rÈgarutagaracandanaku~kumÈdÊni Èkirantepi
pittasemhapubbaruhirasedamedakheÄasi~ghÈÓikalasikamuttakarÊsÈdÊni
Èkirantepi tÈdisÈ yeva, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
iÔÔhÈniÔÔhe lÈbhÈlÈbhe yasÈyase nindÈpasaÑsÈya sukhadukkhe sabbattha
tÈdinÈ yeva bhavitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja pathaviyÈ paÔhamaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja pathavÊ maÓÉanavibh|sanÈpagatÈ
sakagandhaparibhÈvitÈ, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
vibh|sanÈpagatena sakasÊlagandhaparibhÈvitena bhavitabbaÑ, idaÑ
mahÈrÈja pathaviyÈ dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja pathavÊ nirantarÈ akhaÓÉacchiddÈ asusirÈ
bahalÈ ghanÈ vitthiÓÓÈ, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
nirantaramakhaÓÉacchiddamasusirabahalaghanavitthiÓÓasÊlena bhavitabbaÑ,
idaÑ mahÈrÈja pathaviyÈ tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja pathavÊ
gÈmanigamanagarajanapadarukkhapabbatana-
dÊtaÄÈkapokkharaÓÊmigapakkhimanujanaranÈrigaÓaÑ dhÈrentÊpi akilÈsu hoti,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena ovadantenapi anusÈsantenapi
viÒÒÈpentenapi sandassentenapi samÈdapentenapi samuttejentenapi
sampahaÑsentenapi dhammadesanÈsu akilÈsunÈ bhavitabbaÑ, idaÑ
mahÈrÈja pathaviyÈ catutthaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja pathavÊ anunayappaÔighavippamuttÈ, evameva
kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena anunayappaÔighavippamuttena
pathavisamena cetasÈ viharitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja pathaviyÈ paÒcamaÑ
a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja upÈsikÈya C|ÄasubhaddÈya
sakasamaÓe parikittayamÈnÈya–
“EkaÒce bÈhaÑ vÈsiyÈ, tacche kupitamÈnasÈ1.

EkaÒce bÈhaÑ gandhena, Èlimpeyya pamoditÈ2.
AmusmiÑ paÔigho natthi, rÈgo asmiÑ na vijjati.
PathavÊsamacittÈ te, tÈdisÈ samaÓÈ mamÈ”ti.
PathavÊ-a~gapaÒho paÔhamo.
_____
2. Œpa~gapaÒha
2. Bhante NÈgasena “Èpassa paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja Èpo
susaÓÔhitamakampitamaluÄitasabhÈvaparisuddho, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena kuhanalapananemittaka nippesikataÑ apanetvÈ
susaÓÔhitamakampitamaluÄitasabhÈvaparisuddhÈcÈrena bhavitabbaÑ, idaÑ
mahÈrÈja Èpassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja Èpo sÊtalasabhÈvasaÓÔhito, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena sabbasattesu
khantimettÈnuddayasampannena hitesinÈ anukampekena bhavitabbaÑ, idaÑ
mahÈrÈja Èpassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja Èpo asuciÑ suciÑ karoti, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena gÈme vÈ araÒÒe vÈ upajjhÈye
upajjhÈyamattesu Ècariye Ècariyamattesu sabbattha anadhikaraÓena
bhavitabbaÑ anavasesakÈrinÈ, idaÑ mahÈrÈja Èpassa tatiyaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja Èpo bahujanapatthito, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena appicchasantuÔÔhapavivittapaÔisallÈnena satataÑ
sabbalokamabhipatthitena bhavitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja Èpassa catutthaÑ
a~gaÑ gahetabbaÑ.
______________________________________________________________
1. KupitamÈnaso (Ka) 2. Pamodito (Ka)
Puna caparaÑ mahÈrÈja Èpo na kassaci ahitamupadahati, evameva kho

parabhaÓÉanakalahaviggahavivÈdarittajjhÈna-aratijananaÑ kÈyavacÊcittehi
pÈpakaÑ na karaÓÊyaÑ, idaÑ mahÈrÈja Èpassa paÒcamaÑ a~gaÑ
KaÓhajÈtake–
* “VaraÒce me ado sakka, sabbabh|tÈnamissara.
Na mano vÈ sarÊraÑ vÈ, maÑ-kate sakka kassaci.
KadÈci upahaÒÒetha, etaÑ sakka varaÑ vare”ti.
Œpa~gapaÒho dutiyo.
_____
3. Teja~gapaÒha
3. Bhante NÈgasena “tejassa paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja tejo
tiÓakaÔÔhasÈkhÈpalÈsaÑ Éahati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
ye te abbhantarÈ vÈ bÈhirÈ vÈ kilesÈ iÔÔhÈniÔÔhÈrammaÓÈnubhavanÈ, sabbe te
ÒÈÓagginÈ ÉahitabbÈ, idaÑ mahÈrÈja tejassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja tejo niddayo akÈruÓiko, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena sabbakilesesu kÈruÒÒÈnuddayÈ na kÈtabbÈ, idaÑ
mahÈrÈja tejassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja tejo sÊtaÑ paÔihanati, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena vÊriyasantÈpatejaÑ abhijanetvÈ kilesÈ paÔihantabbÈ,
idaÑ mahÈrÈja tejassa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja tejo anunayappaÔighavippamutto
uÓhamabhijaneti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
anunayappaÔighavippamuttena tejosamena cetasÈ viharitabbaÑ, idaÑ
mahÈrÈja tejassa cututthaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
______________________________________________________________
Puna caparaÑ mahÈrÈja tejo andhakÈraÑ vidhamitvÈ1 ÈlokaÑ dassayati,

evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena avijjandhakÈraÑ vidhamitvÈ
ÒÈÓÈlokaÑ dassayitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja tejassa paÒcamaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena sakaÑ puttaÑ
RÈhulaÑ ovadantena–
“TejosamaÑ2 RÈhula bhÈvanaÑ bhÈvehi, tejosamaÑ hi te rÈhula
bhÈvanaÑ bhÈvayato uppannÈ manÈpÈmanÈpÈ phassÈ cittaÑ na
pariyÈdÈya ÔhassantÊ”ti.
Teja~gapaÒho tatiyo.
_____
4. VÈyu~gapaÒha
4. Bhante NÈgasena “vÈyussa paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja vÈyu
supupphitavanasaÓÉantaraÑ abhivÈyati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena vimuttivarakusumapupphitÈrammaÓavanantare ramitabbaÑ,
idaÑ mahÈrÈja vÈyussa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja vÈyu dharaÓÊruhapÈdapagaÓe mathayati,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena vanantaragatena sa~khÈre
vicinantena kilesÈ mathayitabbÈ. IdaÑ mahÈrÈja vÈyussa dutiyaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja vÈyu ÈkÈse carati, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena lokuttaradhammesu mÈnasaÑ saÒcÈrayitabbaÑ, idaÑ
mahÈrÈja vÈyussa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja vÈyu gandhaÑ anubhavati, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena attano sÊlavarasurabhigandho3
anubhavitabbo, idaÑ mahÈrÈja vÈyussa catutthaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja vÈyu nirÈlayo aniketavÈsÊ, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena nirÈlayamaniketamasanthavena
______________________________________________________________
1. Vidhamati (SÊ, I, Ka) 2. Ma 2. 87 piÔÔhe. 3. SÊlasurabhigandho (SÊ, I)
sabbattha vimuttena bhavitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja vÈyussa paÒcamaÑ a~gaÑ

SuttanipÈte–
* “SanthavÈto bhayaÑ jÈtaÑ, niketÈ jÈyate rajo.
AniketamasanthavaÑ, etaÑ ve Munidassanan”ti.
VÈyu~gapaÒho catuttho.
_____
5. Pabbata~gapaÒha
5. Bhante NÈgasena “pabbatassa paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja pabbato
acalo akampito1 asampavedhÊ, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
sammÈnane vimÈnane sakkÈre asakkÈre garukÈre agarukÈre yase ayase
nindÈya pasaÑsÈya sukhe dukkhe iÔÔhÈniÔÔhesu sabbattha
r|pasaddagandharasaphoÔÔhabbadhammesu rajanÊyesu na rajjitabbaÑ,
dussanÊyesu na dussitabbaÑ, muyhanÊyesu na muyhitabbaÑ, na
kampitabbaÑ na calitabbaÑ, pabbatena viya acalena bhavitabbaÑ, idaÑ
mahÈrÈja pabbatassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ
mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena–
“Selo yathÈ ekaghano2, vÈtena na samÊrati.
EvaÑ nindÈpasaÑsÈsu, na samiÒjanti paÓÉitÈ”ti.
Puna caparaÑ mahÈrÈja pabbato thaddho na kenaci saÑsaÔÔho, evameva
kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena thaddhena asaÑsaÔÔhena bhavitabbaÑ,
na kenaci saÑsaggo karaÓÊyo, idaÑ mahÈrÈja pabbatassa dutiyaÑ a~gaÑ
+ “AsaÑsaÔÔhaÑ gahaÔÔhehi, anÈgÈrehi c|bhayaÑ.
AnokasÈrimappicchaÑ, tamahaÑ br|mi brÈhmaÓan”ti.
Puna caparaÑ mahÈrÈja pabbate bÊjaÑ na vir|hati, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena sakamÈnase kilesÈ na vir|hÈpetabbÈ, idaÑ
mahÈrÈja pabbatassa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
therena Subh|tinÈ–
______________________________________________________________
* Khu 1. 309 piÔÔhe. 1. Akampiyo (SÊ, I)
2. Ekagghano (Ka) Khu 1. 25 piÔÔhe Dhammapade. + Khu 1. 71, 376 piÔÔhesu.
* “RÈg|saÑhitaÑ cittaÑ, yadÈ uppajjate mama.

SayaÑva paccavekkhÈmi1, ekaggo2 taÑ damemahaÑ.
Rajjase3 rajanÊye ca, dussanÊye ca dussase.
Muyhase4 mohanÊye ca, nikkhamassu vanÈ tuvaÑ.
VisuddhÈnaÑ ayaÑ vÈso, nimmalÈnaÑ tapassinaÑ.
MÈ kho visuddhaÑ d|sesi, nikkhamassu vanÈ tuvan”ti.
Puna caparaÑ mahÈrÈja pabbato accuggato, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena ÒÈÓaccuggatena bhavitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja
pabbatassa catutthaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
BhagavatÈ devÈtidevena–
+ “PamÈdaÑ appamÈdena, yadÈ nudati paÓÉito.
PaÒÒÈpÈsÈdamÈruyha, asoko sokiniÑ pajaÑ.
PabbataÔÔhova bh|maÔÔhe5, dhÊro bÈle avekkhatÊ”ti.
Puna caparaÑ mahÈrÈja pabbato anunnato anonato, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena unnatÈvanati na karaÓÊyÈ, idaÑÈ mahÈrÈja
pabbatassa paÒcamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampataÑ mahÈrÈja
upÈsikÈya C|ÄasubhaddÈya sakasamaÓe parikittayamÈnÈya–
“LÈbhena unnato loko, alÈbhena ca onato.
LÈbhÈlÈbhena ekaÔÔhÈ6, tÈdisÈ samaÓÈ mamÈ”ti.
Pabbata~gapaÒho paÒcamo.
_____
6. ŒkÈsa~gapaÒha
6. Bhante NÈgasena “ÈkÈsassa paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja ÈkÈso sabbaso
agayho, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
______________________________________________________________
* Khu 3. 74 piÔÔhe ApadÈne. 1. PaccavekkhitvÈ (sabbattha)
2. Ekako (sabbattha) 3. Rajjasi (SÊ), raÒjasi (I)
4. Muyhasi (SÊ) + Khu 1. 17 piÔÔhe Dhammapade.
5. BhummaÔÔhe (SÊ, I) 6. EkatthÈ (Ka) Dhammapada-®Ôha 2. 292 piÔÔhe.
yogÈvacarena sabbaso kilesehi agayhena bhavitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja

ÈkÈsassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja ÈkÈso isitÈpasabh|tadijagaÓÈnusaÒcarito,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena “aniccaÑ dukkhaÑ anattÈ”ti
sa~khÈresu mÈnasaÑ saÒcÈrayitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja ÈkÈsassa dutiyaÑ
a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja ÈkÈso santÈsanÊyo, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena sabbabhavapaÔisandhÊsu mÈnasaÑ ubbejayitabbaÑ,
assÈdo na kÈtabbo, idaÑ mahÈrÈja ÈkÈsassa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja ÈkÈso ananto appamÈÓo aparimeyyo, evameva
kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena anantasÊlena aparidhitaÒÈÓena
bhavitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja ÈkÈsassa catutthaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja ÈkÈso alaggo asatto appatiÔÔhito apalibuddho,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena kule gaÓe lÈbhe ÈvÈse
palibodhe paccaye sabbakilesesu ca sabbattha alaggena bhavitabbaÑ,
anÈsattena appatiÔÔhitena apalibuddhena bhavitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja
ÈkÈsassa paÒcamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
BhagavatÈ devÈtidevena sakaÑ puttaÑ RÈhulaÑ ovadantena–“seyyathÈpi
RÈhula1 ÈkÈso na katthaci patiÔÔhito, evameva kho tvaÑ RÈhula ÈkÈsasamaÑ
bhavanaÑ bhÈvehi, ÈkÈsasamaÑ hi te RÈhula bhÈvanaÑ bhÈvayato uppannÈ
manÈpÈmanÈpÈ phassÈ cittaÑ na pariyÈdÈya ÔhassantÊ”ti.
ŒkÈsa~gapaÒho chaÔÔho.
_____
7. Canda~gapaÒha
7. Bhante NÈgasena “candassa paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja cando
______________________________________________________________
1. Ma 2. 87 piÔÔhe.
sukkapakkhe udayanto uttaruttariÑ vaÉÉhati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ

yogÈvacarena ÈcÈrasÊlaguÓavattappaÔipattiyÈ ÈgamÈdhigame paÔisallÈne
satipaÔÔhÈne indriyesu guttadvÈratÈya bhojane mattaÒÒutÈya jÈgariyÈnuyoge
uttaruttariÑ vaÉÉhitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja candassa paÔhamaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja cando uÄÈrÈdhipati, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena uÄÈrena chandÈdhipatinÈ bhavitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja
candassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja cando nisÈya carati, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena pavivittena bhavitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja candassa
tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja cando vimÈnaketu, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena sÊlaketunÈ bhavitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja candassa
catutthaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja cando ÈyÈcitapatthito udeti, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena ÈyÈcitapatthitena kulÈni upasa~kamitabbÈni,
idaÑ mahÈrÈja candassa paÒcamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ
mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena SaÑyuttanikÈyavare–“cand|pamÈ
bhikkhave kulÈni upasa~kamatha, apakasseva kÈyaÑ apakassa cittaÑ
niccanavakÈ kulesu appagabbhÈ”ti1.
Canda~gapaÒho sattamo.
_____
8. S|riya~gapaÒha
8. Bhante NÈgasena “s|riyassa2 satta a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni satta a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja s|riyo sabbaÑ
udakaÑ parisoseti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena sabbakilesÈ
anavasesaÑ parisosetabbÈ, idaÑ mahÈrÈja s|riyassa paÔhamaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
______________________________________________________________
1. AppagabbÈti (Ka) SaÑ 1. 401 piÔÔhe. 2. Suriyassa (SÊ, SyÈ, I)
Puna caparaÑ mahÈrÈja s|riyo tamandhakÈraÑ vidhamati, evameva

kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena sabbaÑ rÈgatamaÑ dosatamaÑ
mohatamaÑ mÈnatamaÑ diÔÔhitamaÑ kilesatamaÑ sabbaÑ duccaritatamaÑ
vidhamayitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja s|riyassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja s|riyo abhikkhaÓaÑ carati, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena abhikkhaÓaÑ yoniso manasikÈro kÈtabbo,
idaÑ mahÈrÈja s|riyassa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja s|riyo raÑsimÈlÊ, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena ÈrammaÓamÈlinÈ bhavitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja
s|riyassa catutthaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja s|riyo mahÈjanakÈyaÑ santÈpento carati,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena ÈcÈrasÊlaguÓavattappaÔipattiyÈ
jhÈnavimokkhasamÈdhisamÈpatti-
indriyabalabojjha~gasatipaÔÔhÈnasammappadhÈna-iddhipÈdehi sadevako loko
santÈpayitabbo, idaÑ mahÈrÈja s|riyassa paÒcamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja s|riyo rÈhubhayÈ bhÊto carati, evameva kho
duccaritaduggativisamakantÈravipÈkavinipÈtakilesajÈlajaÔite
diÔÔhisa~ghÈÔapaÔimukke kupathapakkhande kummaggapaÔipanne1 satte
disvÈ mahatÈ saÑvegabhayena mÈnasaÑ saÑvejetabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja
s|riyassa chaÔÔhaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja s|riyo kalyÈÓapÈpake dasseti, evameva kho
indriyabalabojjha~gasatipaÔÔhÈnasammappadhÈna-
iddhipÈdalokiyalokuttaradhammÈ dassetabbÈ, idaÑ mahÈrÈja s|riyassa
sattamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena
Va~gÊsena–
“YathÈpi s|riyo udayanto, r|paÑ dasseti pÈÓinaÑ.
SuciÒca asuciÒcÈpi, kalyÈÓaÒcÈpi pÈpakaÑ.
______________________________________________________________
1. KumaggapaÔipanne (SyÈ, Ka)
TathÈ bhikkhu dhammadharo, avijjÈpihitaÑ janaÑ.

PathaÑ dasseti vividhaÑ, ÈdiccovudayaÑ yathÈ”ti.
S|riya~gapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. Sakka~gapaÒha
9. Bhante NÈgasena “Sakkassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja Sakko
ekantasukhasamappito, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
ekantapavivekasukhÈbhiratena bhavitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja Sakkassa
paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja Sakko deve disvÈ paggaÓhÈti, hÈsamabhijaneti,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena kusalesu dhammesu
alÊnamatanditaÑ santaÑ mÈnasaÑ paggahetabbaÑ, hÈsamabhijanetabbaÑ,
uÔÔhahitabbaÑ ghaÔitabbaÑ vÈyamitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja Sakkassa dutiyaÑ
a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja Sakkassa anabhirati nuppajjati, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena suÒÒÈgÈre anabhirati na uppÈdetabbÈ, idaÑ
mahÈrÈja Sakkassa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
therena Subh|tinÈ–
“SÈsane te mahÈvÊra, yato pabbajito ahaÑ.
NÈbhijÈnÈmi uppannaÑ, mÈnasaÑ kÈmasaÑhitan”ti.
Sakka~gapaÒho navamo.
_____
10. Cakkavatti~gapaÒha
30. Bhante NÈgasena “cakkavattissa cattÈri a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni cattÈri a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ
mahÈrÈja cakkavattÊ cat|hi sa~gahavatth|hi janaÑ sa~gaÓhÈti, evameva kho

mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena catassannaÑ parisÈnaÑ mÈnasaÑ
sa~gahetabbaÑ anuggahetabbaÑ sampahaÑsetabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja
cakkavattissa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja cakkavattissa vijite corÈ na uÔÔhahanti, evameva

kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena kÈmarÈgabyÈpÈdavihiÑsÈvitakkÈ na
uppÈdetabbÈ, idaÑ mahÈrÈja cakkavattissa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena–
“Vitakk|pasame ca yo rato,
AsubhaÑ bhÈvayate1 sadÈ sato.
Esa kho byantikÈhiti,
Esa checchati mÈrabandhanan”ti.
Puna caparaÑ mahÈrÈja cakkavattÊ divase divase samuddapariyantaÑ

mahÈpathaviÑ anuyÈyati kalyÈÓapÈpakÈni vicinamÈno, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena kÈyakammaÑ vacÊkammaÑ manokammaÑ
divase divase paccavekkhitabbaÑ “kinnu kho me imehi tÊhi ÔhÈnehi
anupavajjassa divaso vÊtivattatÊ”ti, idaÑ mahÈrÈja cakkavattissa tatiyaÑ
A~guttaranikÈyavare–
* “Kathambh|tassa me rattindivÈ vÊtivattantÊti2 pabbajitena abhiÓhaÑ

paccavekkhitabban”ti.
Puna caparaÑ mahÈrÈja cakkavattissa abbhantarabÈhirÈrakkhÈ

susaÑvihitÈ hoti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
abbhantarÈnaÑ bÈhirÈnaÑ kilesÈnaÑ ÈrakkhÈya satidovÈriko Ôhapetabbo,
______________________________________________________________
1. BhÈvayatÊ (SyÈ) Khu 1. 64 piÔÔhe Dhammapade. * AÑ 3. 325 piÔÔhe.
2. VÊtipatantÊti (SÊ, I)
idaÑ mahÈrÈja cakkavattissa catutthaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ

* “SatidovÈriko bhikkhave ariyasÈvako akusalaÑ pajahati kusalaÑ

bhÈveti, sÈvajjaÑ pajahati, anavajjaÑ bhÈveti, suddhamattÈnaÑ pariharatÊ”ti.
Cakkavatti~gapaÒho dasamo.
PathavÊvaggo tatiyo.
TassuddÈnaÑ
PathavÊ Èpo ca tejo ca, vÈyo ca pabbatena ca.

ŒkÈso candas|riyo ca, sakko ca cakkavattinÈti.
______________________________________________________________
4. UpacikÈvagga
1. Upacika~gapaÒha
1. Bhante NÈgasena “upacikÈya ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ vadesi,
katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja upacikÈ upari
chadanaÑ katvÈ attÈnaÑ pidahitvÈ gocarÈya carati, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena sÊlasaÑvarachadanaÑ katvÈ mÈnasaÑ pidahitvÈ
piÓÉÈya caritabbaÑ, sÊlasaÑvarachadanena kho mahÈrÈja yogÊ yogÈvacaro
sabbabhayasamatikkanto hoti, idaÑ mahÈrÈja upacikÈya ekaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ, bhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena Upasenena
Va~gantaputtena–
“SÊlasaÑvarachadanaÑ, yogÊ katvÈna mÈnasaÑ.
Anupalitto lokena, bhayÈ ca parimuccatÊ”ti.
Upacika~gapaÒho paÔhamo.
_____
2. BiÄÈra~gapaÒha
2. Bhante NÈgasena “biÄÈrassa dve a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni dve a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja biÄÈro guhÈgatopi
susiragatopi hammiyantaragatopi und|raÑ yeva pariyesati, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena gÈmagatenÈpi araÒÒagatenÈpi
rukkham|lagatenÈpi suÒÒÈgÈragatenÈpi satataÑ samitaÑ appamattena
kÈyagatÈsatibhojanaÑ yeva pariyesitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja biÄÈrassa
Puna caparaÑ mahÈrÈja biÄÈro Èsanne yeva gocaraÑ pariyesati,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena imesu yeva paÒcasu
upÈdÈnakkhandhesu udayabbayÈnupassinÈ viharitabbaÑ “iti r|paÑ iti
r|passa samudayo iti r|passa attha~gamo, iti vedanÈ iti vedanÈya samudayo
iti vedanÈya attha~gamo, iti saÒÒÈ iti saÒÒÈya
samudayo iti saÒÒÈya attha~gamo, iti sa~khÈrÈ iti sa~khÈrÈnaÑ samudayo iti
sa~khÈrÈnaÑ attha~gamo, iti viÒÒÈÓaÑ iti viÒÒÈÓassa samudayo iti
viÒÒÈÓassa attha~gamo”ti. IdaÑ mahÈrÈja biÄÈrassa dutiyaÑ a~gaÑ
“Na ito d|re bhavitabbaÑ, bhavaggaÑ kiÑ karissati.
Paccuppannamhi vohÈre, sake kÈyamhi vindathÈ”ti.
BiÄÈra~gapaÒho dutiyo.
_____
3. Und|ra~gapaÒha
3. Bhante NÈgasena “und|rassa1 ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ

vadesi, katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja und|ro
itocito ca vicaranto ÈhÈr|pÈsÊsako yeva carati, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena itocito ca vicarantena yoniso manasikÈr|pÈsÊsakeneva
bhavitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja und|rassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena Upasenena Va~gantaputtena–
“DhammÈsÊsaÑ2 karitvÈna, viharanto vipassako.

AnolÊno viharati, upasanto sadÈ sato”ti.
Und|ra~gapaÒho tatiyo.
_____
4. Vicchika~gapaÒha
4. Bhante NÈgasena “vicchikassa ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ
vadesi, katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja vicchiko
na~gulÈvudho na~gulaÑ ussÈpetvÈ carati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena ÒÈÓÈvudhena bhavitabbaÑ, ÒÈÓaÑ ussÈpetvÈ
______________________________________________________________
1. Undurassa (SyÈ, Ka) 2. DhammasÊsaÑ (SÊ, I)
viharitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja vicchikassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.

BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena Upasenena Va~gantaputtena–
“©ÈÓakhaggaÑ gahetvÈna, viharanto vipassako.
Parimuccati sabbabhayÈ, duppasaho ca so bhave”ti.
Vicchika~gapaÒho catuttho.
_____
5. Nakula~gapaÒha
5. Bhante NÈgasena “nakulassa ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ vadesi,
katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja nakulo
uragamupagacchanto bhesajjena kÈyaÑ paribhÈvetvÈ uragamupagacchati
gahetuÑ, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena kodhÈghÈtabahulaÑ
kalahaviggahavivÈdavirodhÈbhibh|taÑ lokamupagacchantena
mettÈbhesajjena mÈnasaÑ anulimpitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja nakulassa ekaÑ
a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena SÈriputtena
“TasmÈ sakaÑ paresampi, kÈtabbÈ mettabhÈvanÈ.
Mettacittena pharitabbaÑ, etaÑ BuddhÈna sÈsanan”ti.
Nakula~gapaÒho paÒcamo.
_____
6. Jarasi~gÈla~gapaÒha
6. Bhante NÈgasena “jarasi~gÈlassa dve a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni dve a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja jarasi~gÈlo
bhojanaÑ paÔilabhitvÈ ajigucchamÈno yÈvadatthaÑ Èharayati, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena bhojanaÑ paÔilabhitvÈ ajigucchamÈnena
sarÊrayÈpanamattameva paribhuÒjitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja jarasi~gÈlassa
paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena
MahÈkassapena–
* “SenÈsanamhÈ oruyha, gÈmaÑ piÓÉÈya pÈvisiÑ.
BhuÒjantaÑ purisaÑ kuÔÔhaÑ, sakkacca naÑ upaÔÔhahiÑ.
______________________________________________________________
* Khu 2. 350 piÔÔhe TheragÈthÈyaÑ.
So me pakkena hatthena, ÈlopaÑ upanÈmayi.

ŒlopaÑ pakkhipantassa, a~gulipettha chijjatha.
KuÔÔam|laÒca nissÈya, ÈlopaÑ taÑ abhuÒjisaÑ.
BhuÒjamÈne vÈ bhutte vÈ, jegucchaÑ me na vijjatÊ”ti.
Puna caparaÑ mahÈrÈja jarasi~gÈlo bhojanaÑ paÔilabhitvÈ na vicinÈti
l|khaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
bhojanaÑ paÔilabhitvÈ na vicinitabbaÑ “l|khaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ sampannaÑ
vÈ asampannaÑ vÈ”ti, yathÈ laddhena santussitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja
jarasi~gÈlassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
therena Upasenena Va~gantaputtena–
* “L|khenapi ca santusse, nÈÒÒaÑ patthe rasaÑ bahuÑ.
Rasesu anugiddhassa, jhÈne na ramate1 mano.
ItarÊtarena santuÔÔho2, sÈmaÒÒaÑ parip|ratÊ”ti.
Jarasi~gÈla~gapaÒho chaÔÔho.
_____
7. Miga~gapaÒha
7. Bhante NÈgasena “migassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja migo divÈ araÒÒe
carati, rattiÑ abbhokÈse, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena divÈ
araÒÒe viharitabbaÑ, rattiÑ abbhokÈse, idaÑ mahÈrÈja migassa paÔhamaÑ
a~gaÑ gahetabbaÑ.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena +

lomahaÑsanapariyÈye–
“So kho ahaÑ SÈriputta yÈ tÈ rattiyo sÊtÈ hemantikÈ antaraÔÔhakÈ
himapÈtasamayÈ3, tathÈr|pÈsu ratthÊsu rattiÑ abbhokÈse viharÈmi, divÈ
vanasaÓÉe. GimhÈnaÑ pacchime mÈse divÈ abbhokÈse viharÈmi, rattiÑ
vanasaÓÉe”ti.
______________________________________________________________
* Khu 2. 305 piÔÔhe. 1. RamatÊ (SÊ, I) 2. SantuÔÔhe (SÊ, I)
3. AntaraÔÔhake himapÈtasamaye (SÊ, I, Ka) + Ma 1. 113 piÔÔhe.
Puna caparaÑ mahÈrÈja migo sattimhi vÈ sare vÈ opatante vaÒceti1

palÈyati, na kÈyamupaneti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
kilesesu opatantesu vaÒcayitabbaÑ2 palÈyitabbaÑ, na cittamupanetabbaÑ,
idaÑ mahÈrÈja migassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja migo manusse disvÈ yena vÈ tena vÈ palÈyati
“mÈ maÑ te addasaÑs|”ti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
bhaÓÉanakalahaviggahavivÈdasÊle dussÊle kusÊte sa~gaÓikÈrÈme disvÈ yena
vÈ tena vÈ palÈyitabbaÑ “mÈ maÑ te addasaÑsu, ahaÒca te mÈ addasan”ti.
IdaÑ mahÈrÈja migassa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ
mahÈrÈja therena SÈriputtena DhammasenÈpatinÈ–
* “MÈ me kadÈci pÈpiccho, kusÊto hÊnavÊriyo.
Appassuto anÈcÈro, sammato3 ahu katthacÊ”ti.
Miga~gapaÒho sattamo.
_____
8. Gor|pa~gapaÒha
8. Bhante NÈgasena “gor|passa cattÈri a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vedesi, katamÈni tÈni cattÈri a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja gor|po
sakaÑ gehaÑ na vijahati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena sako
kÈyo na vijahitabbo “aniccucchÈdana parimaddanabhedana
vikiraÓaviddhaÑsanadhammo ayaÑ kÈyo”ti. IdaÑ mahÈrÈja gor|passa
Puna caparaÑ mahÈrÈja gor|po Èdinnadhuro sukhadukkhena dhuraÑ
vahati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena Èdinnabrahmacariyena
sukhadukkhena yÈva jÊvatapariyÈdÈnÈ ÈpÈÓakoÔikaÑ brahmacariyaÑ
caritabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja gor|passa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja gor|po chandena ghÈyamÈno pÈnÊyaÑ pivati,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ
______________________________________________________________
1. Vajjeti (Ka) 2. VajjayitabbaÑ (Ka) * Khu 2. 344 piÔÔhe. 3. Sameto (SÊ, I)
anusiÔÔhi chandena pemena pasÈdena ghÈyamÈnena paÔiggahetabbÈ. IdaÑ

mahÈrÈja gor|passa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja gor|po yena kenaci vÈhiyamÈno vahati,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
theranavamajjhimabhikkh|nampi gihi-upÈsakassÈpi ovÈdÈnusÈsanÊ sirasÈ
sampaÔicchitabbÈ. IdaÑ mahÈrÈja gor|passa catutthaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
“Tadahu pabbajito santo, jÈtiyÈ sattavassiko.
Sopi maÑ anusÈseyya, sampaÔicchÈmi matthake1.
TibbaÑ chandaÒca pemaÒca, tasmiÑ disvÈ upaÔÔhape.
®hapeyyÈcariyaÔÔhÈne, sakkacca naÑ punappunan”ti.
Gor|pa~gapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. VarÈha~gapaÒha
9. Bhante NÈgasena “vÈrÈhassa dve a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni dve a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja varÈho
santattakaÔhite2 gimhasamaye sampatte udakaÑ upagacchati, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena dosena citte ÈluÄitakhalitavibbhantasantatte
sÊtalÈmatapaÓÊtamettÈbhÈvanaÑ upagantabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja varÈhassa
Puna caparaÑ mahÈrÈja varÈho cikkhallamudakamupagantvÈ nÈsikÈya
pathaviÑ khaÓitvÈ doÓaÑ katvÈ doÓikÈya sayati, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena mÈnase kÈyaÑ nikkhipitvÈ ÈrammaÓantaragatena
sayitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja varÈhassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena PiÓÉolabhÈradvÈjena–
“KÈye3 sabhÈvaÑ disvÈna, vicinitvÈ vipassako.
EkÈkiyo adutiyo, seti ÈrammaÓantare”ti.
VarÈha~gapaÒho navamo.
______________________________________________________________
1. MuddhanÈ (SÊ) 2. SantattakaÔhine (SÊ, I) 3. KÈyena (Ka)
10. Hatthi~gapaÒha
10. Bhante NÈgasena “hatthissa paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja hatthÊ
nÈma caranto yeva pathaviÑ dÈleti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena kÈyaÑ sammÈsamÈneneva sabbe kilesÈ dÈletabbÈ, idaÑ
mahÈrÈja hatthissa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja hatthÊ sabbakÈyeneva apaloketi, ujukaÑ yeva
pekkhati, na disÈvidisÈ viloketi, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena sabbakÈyena apalokinÈ bhavitabbaÑ, na disÈvidisÈ
viliketabbÈ, na uddhaÑ ulloketabbaÑ, na adho oloketabbaÑ,
yugamattappekkhinÈ bhavitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja hatthissa dutiyaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja hatthÊ anibaddhasayano gocarÈyamanugantvÈ
na tameva desaÑ vÈsatthamupagacchati, na dhuvappatiÔÔhÈlayo, evameva
kho mahÈrÈja yogina yogÈvacarena anibaddhasayanena bhavitabbaÑ,
nirÈlayena piÓÉÈya gantabbaÑ, yadi passati vipassako manuÒÒaÑ patir|paÑ
rucitadese bhavaÑ maÓÉapaÑ vÈ rukkham|laÑ vÈ guhaÑ vÈ pabbhÈraÑ vÈ,
tattheva vÈsamupagantabbaÑ, dhuvappatiÔÔhÈlayo na kÈtabbo, idaÑ
mahÈrÈja hatthissa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja hatthÊ udakaÑ ogÈhitvÈ
sucivimalasÊtalasalilaparipuÓÓaÑ
kumuduppalapadumapuÓÉarÊkasaÒchannaÑ mahatimahantaÑ padumasaraÑ
ogÈhitvÈ kÊÄati gajavarakÊÄaÑ, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
sucivimalavippasannamanÈviladhammavaravÈripuÓÓaÑ
vimuttikusumasaÒchannaÑ mahÈsatipaÔÔhÈnapokkharaÓaÑ ogÈhitvÈ ÒÈÓena
sa~khÈrÈ odhunitabbÈ vidhunitabbÈ, yogÈvacarakÊÄÈ kÊÄitabbÈ, idaÑ
mahÈrÈja hatthissa catutthaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja hatthÊ sato pÈdaÑ uddharati, sato pÈdaÑ
nikkhipati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena satena sampajÈnena
pÈdaÑ uddharitabbaÑ, satena sampajÈnena pÈdaÑ nikkhipitabbaÑ,
abhikkamapaÔikkame samiÒjanapasÈraÓe sabbattha satena sampajÈnena
bhavitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja
hatthissa paÒcamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja

BhagavatÈ devÈtidevena SaÑyuttanikÈyavare–
* “KÈyena saÑvaro sÈdhu, sÈdhu vÈcÈya saÑvaro.
ManasÈ saÑvaro sÈdhu, sÈdhu sabbattha saÑvaro.
Sabbattha saÑvuto lajjÊ, rakkhitoti pavuccatÊ”ti.
Hatthi~gapaÒho dasamo.
UpacikÈvaggo catuttho.
TassuddÈnaÑ
UpacikÈ biÄÈro ca, und|ro vicchikena ca.
Nakulo si~gÈlo migo.
Gor|po varÈho hatthinÈ dasÈti.
______________________________________________________________
* SaÑ 1. 73; Khu 1. 65 piÔÔhesu.
5. SÊhavagga
1. SÊha~gapaÒha
1. Bhante NÈgasena “sÊhassa satta a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni satta a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja sÊho nÈma
setavimalaparisuddhapaÓÉaro, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
setavimalaparisuddhapaÓÉaracittena byapagatakukkuccena bhavitabbaÑ.
IdaÑ mahÈrÈja sÊhassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja sÊho catucaraÓo vikkantacÈrÊ, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena caturiddhipÈdacaraÓena bhavitabbaÑ. IdaÑ
mahÈrÈja sÊhassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ sÊho abhir|parucirakesarÊ, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena abhir|parucirasÊlakesarinÈ bhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja
sÊhassa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja sÊho jÊvitapariyÈdÈnepi na kassaci onamati,
cÊvarapiÓÉapÈtasenÈsanagilÈnapaccayabhesajjaparikkhÈrapariyÈdÈnepi na
kassaci onamitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja sÊhassa catuttaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja sÊho sapadÈnabhakkho yasmiÑ okÈse nipatati,
tattheva yÈvadatthaÑ bhakkhayati, na varamaÑsaÑ vicinÈti, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena sapadÈnabhakkhena bhavitabbaÑ, na kulÈni
vicinitabbÈni, na pubbagehaÑ hitvÈ kulÈni upasa~kamitabbÈni, na bhojanaÑ
vicinitabbaÑ, yasmiÑ okÈse kabaÄaÑ ÈdÊyati, tasmiÑ yeva okÈse
bhuÒjitabbaÑ sarÊrayÈpanatthaÑ1, na varabhojanaÑ vicinitabbaÑ. IdaÑ
mahÈrÈja sÊhassa paÒcamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja sÊho asannidhibhakkho, sakiÑ gocaraÑ
bhakkhayitvÈ na puna taÑ upagacchati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena
______________________________________________________________
1. SarÊrayÈpanamattaÑ (SÊ, I)
asannidhikÈraparibhoginÈ bhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja sÊhassa chaÔÔhaÑ

a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja sÊho bhojanaÑ aladdhÈ na paritassati. LaddhÈpi
bhojanaÑ agadhito1 amucchito anajjhosanno paribhuÒjati, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena bhojanaÑ aladdhÈ na paritassitabbaÑ,
laddhÈpi bhojanaÑ agadhitena amucchitena anajjhosannena
ÈdÊnavadassÈvinÈ nissaraÓapaÒÒena paribhuÒjitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja
sÊhassa sattamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ
devÈtidevena SaÑyuttanikÈyavare theraÑ MahÈkassapaÑ
parikittayamÈnena–
* “SantuÔÔhoyaÑ bhikkhave Kassapo itarÊtarena piÓÉapÈtena,
itarÊtarapiÓÉapÈtasantuÔÔhiyÈ ca vaÓÓavÈdÊ, na ca piÓÉapÈtahetu
anesanaÑ appatir|paÑ Èpajjati, aladdhÈ ca piÓÉapÈtaÑ na paritassati,
laddhÈ ca piÓÉapÈtaÑ agadhito amucchito anajjhosanno ÈdÊnavadassÈvÊ
nissaraÓapaÒÒo paribhuÒjatÊ”ti.
SÊha~gapaÒho paÔhamo.
_____
2. CakkavÈka~gapaÒha
2. Bhante NÈgasena “cakkavÈkassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja cakkavÈko
yÈva jÊvitapariyÈdÈnÈ dutiyikaÑ na vijahati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena yÈva jÊvitapariyÈdÈnÈ yoniso manasikÈro na vijahitabbo. IdaÑ
mahÈrÈja cakkavÈkassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja cakkavÈko sevÈlapaÓakabhakkho, tena ca
santuÔÔhiÑ Èpajjati, tÈya ca santuÔÔhiyÈ balena ca vaÓÓena ca na parihÈyati,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena yathÈlÈbhasantoso karaÓÊyo,
yathÈlÈbhasantuÔÔho kho mahÈrÈja yogÊ yogÈvacaro na parihÈyati sÊlena, na
parihÈyati samÈdhinÈ,
______________________________________________________________
1. Agathito (SÊ) * SaÑ 1. 399 piÔÔhe.
na parihÈyati paÒÒÈya, na parihÈyati vimuttiyÈ, na parihÈyati

vimuttiÒÈÓadassanena, na parihÈyati sabbehi kusalehi dhammehi, idaÑ
mahÈrÈja cakkavÈkassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja cakkavÈko pÈÓe na viheÔhayati, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena nihitadaÓÉena nihitasatthena lajjinÈ
dayÈpannena sabbapÈÓabh|tahitÈnukampinÈ bhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja
cakkavÈkassa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
BhagavatÈ devÈtidevena CakkavÈkajÈtake*–
“Yo na hanti na ghÈteti, na jinÈti na jÈpaye.
MettaÑso1 sabbabh|tesu, veraÑ tassa na kenacÊ”ti.
CakkavÈka~gapaÒho dutiyo.
_____
3. PeÓÈhika~gapaÒha
3. Bhante NÈgasena “peÓÈhikÈya dve a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni dve a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja peÓÈhikÈ
sakapatimhi us|yÈya chÈpake na posayati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena sakamane2 kilese uppanne us|yÈyitabbaÑ, satipaÔÔhÈnena
sammÈsaÑvarasusire pakkhipitvÈ manodvÈre kÈyagatÈsati bhÈvetabbÈ. IdaÑ
mahÈrÈja peÓÈhikÈya paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja peÓÈhikÈ pavane divasaÑ gocaraÑ caritvÈ
sÈyaÑ pakkhigaÓaÑ upeti attano guttiyÈ, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena ekakena pavivekaÑ sevitabbaÑ saÑyojanaparimuttiyÈ, tatra
ratiÑ alabhamÈnena upavÈdabhayaparirakkhaÓÈya saÑghaÑ osaritvÈ
saÑgharakkhitena vasitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja peÓÈhikÈya dutiyaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja brahmunÈ SahampatinÈ Bhagavato
santike–
______________________________________________________________
* Khu 5. 220 piÔÔhe. 1. AhiÑsÈ (SÊ, I) 2. Sakamano (Ka)
* “Sevetha pantÈni senÈsanÈni,

Careyya saÑyojanavippamokkhÈ.
Sace ratiÑ nÈdhigaccheyya tattha.
SaÑghe vase rakkhitattho satÊmÈ”ti.
PeÓÈhika~gapaÒho tatiyo.
_____
4. Gharakapota~gapaÒha
44. Bhante NÈgasena “gharakapotassa ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ
gharakapoto paragehe vasamÈno na tesaÑ kiÒci bhaÓÉassa nimittaÑ gaÓhÈti.
Majjhatto vasati saÒÒÈbahulo, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
parakulaÑ upagatena tasmiÑ kule itthÊnaÑ vÈ purisÈnaÑ vÈ maÒce vÈ pÊÔhe
vÈ vatthe vÈ ala~kÈre vÈ upabhoge vÈ paribhoge vÈ bhojanavikatÊsu vÈ na
nimittaÑ gahetabbaÑ, majjhattena bhavitabbaÑ, samaÓasaÒÒÈ
paccupaÔÔhapetabbÈ. IdaÑ mahÈrÈja gharakapotassa ekaÑ a~gaÑ
C|ÄÈnÈradajÈtake–
“PavisitvÈ parakulaÑ, pÈnatthaÑ bhojanÈya vÈ1.
MitaÑ khÈde mitaÑ bhuÒje, na ca r|pe manaÑ kare”ti.
Gharakapota~gapaÒho catuttho.
_____
5. Ul|ka~gapaÒha
5. Bhante NÈgasena “ul|kassa dve a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni dve a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja ul|ko kÈkehi
paÔiviruddho, rattiÑ kÈkasaÑghaÑ gantvÈ bah|pi kÈke hanati, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena aÒÒÈÓena paÔiviruddho kÈtabbo, ekena raho
nisÊditvÈ aÒÒÈÓaÑ sampamadditabbaÑ, m|lato chinditabbaÑ. IdaÑ
mahÈrÈja ul|kassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
______________________________________________________________
* SaÑ 1. 156 piÔÔhe. 1. PÈnesu bhojanesu vÈ (SÊ, I) Khu 5. 263 piÔÔhe.
Puna caparaÑ mahÈrÈja ul|ko suppaÔisallÊno hoti, evameva kho

mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena paÔisallÈnÈrÈmena bhavitabbaÑ
paÔisallÈnaratena. IdaÑ mahÈrÈja ul|kassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena SaÑyuttanikÈyavare–
* “Idha bhikkhave bhikkhu paÔisallÈnÈrÈmo paÔisallÈnarato “idaÑ
dukkhan”ti yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, “ayaÑ dukkhasamudayo”ti
yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, “ayaÑ dukkhanirodho”ti yathÈbh|taÑ pajÈnÈti,
“ayaÑ dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ”ti yathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊ”ti.
Ul|ka~gapaÒho paÒcamo.
_____
6. Satapatta~gapaÒhÈ
6. Bhante NÈgasena “satapattassa ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ
vadesi, katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja satapatto
ravitvÈ paresaÑ khemaÑ vÈ bhayaÑ vÈ Ècikkhati, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena paresaÑ dhammaÑ desayamÈnena vinipÈtaÑ bhayato
dassayitabbaÑ, nibbÈnaÑ khemato dassayitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja
satapattassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena
PiÓÉolabhÈradvÈjena–
“Niraye bhayasantÈsaÑ, nibbÈne vipulaÑ sukhaÑ.
UbhayÈnetÈnatthÈni dassetabbÈni yoginÈ”ti.
Satapatta~gapaÒho chaÔÔho.
_____
7. Vagguli~gapaÒha
7. Bhante NÈgasena “vaggulissa dve a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni dve a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja vagguli gehaÑ
pavisitvÈ vicaritvÈ nikkhamati, na tattha palibuddhati, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena gÈmaÑ piÓÉÈya pavisitvÈ sapadÈnaÑ
______________________________________________________________
vicaritvÈ paÔiladdhalÈbhena khippameva nikkhamitabbaÑ, na tattha

palibuddhena bhavitabbaÑ, idaÑ mahÈrÈja vaggulissa paÔhamaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja vagguli paragehe vasamÈno na tesaÑ
parihÈniÑ karoti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena kulÈni
upasa~kamitvÈ atiyÈcanÈya vÈ viÒÒattibahulatÈya vÈ kÈyadosabahulatÈya vÈ
atibhÈÓitÈya vÈ samÈnasukhadukkhatÈya vÈ na tesaÑ koci vippaÔisÈro
karaÓÊyo, napi tesaÑ m|lakammaÑ parihÈpetabbaÑ, sabbathÈ vaÉÉhi yeva
icchitabbÈ. IdaÑ mahÈrÈja vaggulissa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena DÊghanikÈyavare
LakkhaÓasuttante*–
“SaddhÈya sÊlena sutena buddhiyÈ,
CÈgena dhammena bah|hi sÈdhuhi.
Dhanena dhaÒÒena ca khettavatthunÈ,
Puttehi dÈrehi catuppadehi ca.
©ÈtÊhi mittehi ca bandhavehi,
Balena vaÓÓena sukhena c|bhayaÑ.
KathaÑ na hÈyeyyuÑ pareti icchati,
AtthasamiddhiÒca panÈbhika~khatÊ”ti.
Vagguli~gapaÒho sattamo.
_____
8. Jal|ka~gapaÒha
8. Bhante NÈgasena “jal|kÈya ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ vadesi,
katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja jal|kÈ yattha
allÊyati, tattheva daÄhaÑ allÊyitvÈ ruhiraÑ pivati, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena yasmiÑ ÈrammaÓe cittaÑ allÊyati, taÑ ÈrammaÓaÑ
vaÓÓato ca saÓÔhÈnato ca disato ca okÈsato ca paricchedato ca li~gato ca
nimittato ca daÄhaÑ patiÔÔhÈpetvÈ tenevÈrammaÓena
vimuttirasamasecanakaÑ pÈtabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja jal|kÈya ekaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena Anuruddhena–
______________________________________________________________
* DÊ 3. 134 piÔÔhe.
“Parisuddhena cittena, ÈrammaÓe patiÔÔhÈya.

Tena cittena pÈtabbaÑ, vimuttirasamasecanan”ti.
Jal|ka~gapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. Sappa~gapaÒha
9. Bhante NÈgasena “sappassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja sappo urena
gacchati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena paÒÒÈya caritabbaÑ,
paÒÒÈya caramÈnassa kho mahÈrÈja yogino cittaÑ ÒÈye carati, vilakkhaÓaÑ
vivajjeti, salakkhaÓaÑ bhÈveti. IdaÑ mahÈrÈja sappassa paÔhamaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja sappo caramÈno osadhaÑ parivajjento carati,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena duccaritaÑ parivajjentena
caritabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja sappassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja sappo manusse disvÈ tappati1 socati cintayati,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena kuvitakke vitakketvÈ aratiÑ
uppÈdayitvÈ tappitabbaÑ socitabbaÑ cintayitabbaÑ “pamÈdena me divaso
vÊtinÈmito, na so puna sakkÈ laddhun”ti. IdaÑ mahÈrÈja sappassa tatiyaÑ
a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ BhallÈÔiyajÈtake
dvinnaÑ kinnarÈnaÑ–
“MayekarattaÑ2 vippavasimha ludda,
AkÈmakÈ aÒÒamaÒÒaÑ sarantÈ.
TamekarattaÑ3 anutappamÈnÈ,
SocÈma ‘sÈ ratti pana nahessatÊ’ti”.
Sappa~gapaÒho navamo.
______________________________________________________________
1. ManussaÑ disvÈ kampati (Ka) 2. YamekarattiÑ (SÊ, I) Khu 5. 331 piÔÔhe.
3. TamekarattiÑ (SÊ, I)
10. Ajagara~gapaÒha
10. Bhante NÈgasena “ajagarassa ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ

vadesi, katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja ajagaro
mahatimahÈkÈyo bah|pi divase |n|daro dÊnataro kucchip|raÑ ÈhÈraÑ na
labhati, aparipuÓÓo yeva yÈvadeva sarÊrayÈpanamattakena yÈpeti, evameva
kho mahÈrÈja yogino yogÈvacarassa bhikkhÈcariyappasutassa
parapiÓÉamupagatassa paradinnappÈÔika~khissa sayaÑgÈhappaÔiviratassa
dullabhaÑ udaraparip|raÑ ÈhÈraÑ, api ca atthavasikena kulaputtena cattÈro
paÒca Èlope abhuÒjitvÈ avasesaÑ udakena parip|retabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja
ajagarassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena
SÈriputtena DhammasenÈpatinÈ–
* “AllaÑ sukkhaÑ vÈ bhuÒjanto, na bÈÄhaÑ suhito siyÈ.

n|daro mitÈhÈro, sato bhikkhu paribbaje.
CattÈro paÒca Èlope, abhutvÈ udakaÑ pive.

AlaÑ phÈsu vihÈrÈya, pahitattassa bhikkhuno”ti.
Ajagara~gapaÒho dasamo.
SÊhavaggo paÒcamo.
TassuddÈnaÑ
KesarÊ cakkavÈko ca, peÓÈhi gharakapotako.

Ul|ko satapatto ca, vagguli ca jal|pikÈ.
Sappo ajagaro ceva, vaggo tena pavuccatÊti.
______________________________________________________________
6. MakkaÔakavagga
1. PanthamakkaÔaka~gapaÒha
1. Bhante NÈgasena “panthamakkaÔakassa ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti
yaÑ vadesi, katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja
panthamakkaÔako panthe makkaÔajÈlavitÈnaÑ katvÈ yadi tattha jÈlake laggati
kimi vÈ makkhikÈ vÈ paÔa~go vÈ, taÑ gahetvÈ bhakkhayati, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena chasu dvÈresu satipaÔÔhÈnajÈlavitÈnaÑ katvÈ
yadi tattha kilesamakkhikÈ bajjhanti, tattheva ghÈtetabbÈ. IdaÑ mahÈrÈja
panthamakkaÔakassa ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
therena Anuruddhena–
“CittaÑ niyame chasu dvÈresu, satipaÔÔhÈnavaruttame.
KilesÈ tattha laggÈ ce, hantabbÈ te vipassinÈ”ti.
PanthamakkaÔaka~gapaÒho paÔhamo.
_____
2. ThanassitadÈraka~gapaÒha
2. Bhante NÈgasena “thanassitadÈrakassa ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti
yaÑ vadesi, katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja
thanassitadÈrako sadatthe laggati, khÊratthiko rodati, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena sadatthe laggitabbaÑ, sabbattha dhammaÒÈÓena
bhavitabbaÑ, uddese paripucchÈya sammappayoge paviveke garusaÑvÈse
kalyÈÓamittasevane. IdaÑ mahÈrÈja thanassitadÈrakassa ekaÑ a~gaÑ
DÊghanikÈyavare ParinibbÈnasuttante–
“I~gha tumhe Œnanda sÈratthe1 ghaÔatha, sÈratthe anuyuÒjatha,
SÈratthe appamattÈ ÈtÈpino pahitattÈ viharathÈ”ti.
ThanassitadÈraka~gapaÒho dutiyo.
______________________________________________________________
1. Sadatthe (SÊ, I) DÊ 2. 117 piÔÔhe.
3. Cittakadharakumma~gapaÒha
3. Bhante NÈgasena “cittakadharakummassa1 ekaÑ a~gaÑ
gahetabban”ti yaÑ vadesi, katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ
mahÈrÈja cittakadharakummo udakabhayÈ udakaÑ parivajjetvÈ vicarati, tÈya
ca pana udakaÑ parivajjanÈya ÈyunÈ na parihÈyati, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena pamÈde bhayadassÈvinÈ bhavitabbaÑ, appamÈde
guÓavisesadassÈvinÈ. TÈya ca pana bhayadassÈvitÈya na parihÈyati sÈmaÒÒÈ,
nibbÈnassa santike upeti2. IdaÑ mahÈrÈja cittakadharakummassa ekaÑ
Dhammapade–
* “AppamÈdarato bhikkhu, pamÈde bhayadassi vÈ.
Abhabbo parihÈnÈya, nibbÈnasseva santike”ti.
Cittakadharakumma~gapaÒho catuttho.
_____
4. Pavana~gapaÒha
4. Bhante NÈgasena “pavanassa paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja pavanaÑ
nÈma asucijanaÑ paÔicchÈdeti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
paresaÑ aparaddhaÑ khalitaÑ paÔicchÈdetabbaÑ na vivaritabbaÑ. IdaÑ
mahÈrÈja pavanassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja pavanaÑ suÒÒaÑ pacurajanehi, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena rÈgadosamohamÈnadiÔÔhijÈlehi sabbehi ca
kilesehi suÒÒena bhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja pavanassa dutiyaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja pavanaÑ vivittaÑ janasambÈdharahitaÑ,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena pÈpakehi akusalehi dhammehi
anariyehi pavivittena bhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja pavanassa tatiyaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
______________________________________________________________
1. Cittakathalakummassa (SÊ, I) 2. ®hapeti (Ka) * Khu 1. 17 piÔÔhe.
Puna caparaÑ mahÈrÈja pavanaÑ santaÑ parisuddhaÑ, evameva kho

mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena santena parisuddhena bhavitabbaÑ,
nibbutena pahÊnamÈnena pahÊnamakkhena bhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja
pavanassa catutthaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja pavanaÑ ariyajanasaÑsevitaÑ, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena ariyajanasaÑsevitena bhavitabbaÑ. IdaÑ
mahÈrÈja pavanassa paÒcamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ
mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena SaÑyuttanikÈyavare*–
“Pavivittehi ariyehi, pahitattehi jhÈyibhi.
NiccaÑ ÈraddhavÊriyehi, paÓÉitehi sahÈvase”ti.
Pavana~gapaÒho catuttho.
_____
5. Rukkha~gapaÒha
5. Bhante NÈgasena “rukkhassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja rukkho nÈma
pupphaphaladharo, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
vimuttipupphasÈmaÒÒaphaladhÈrinÈ bhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja rukkhassa
Puna caparaÑ mahÈrÈja rukkho upagatÈnamanuppaviÔÔhÈnaÑ janÈnaÑ
chÈyaÑ deti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
upagatÈnamanuppaviÔÔhÈnaÑ puggalÈnaÑ ÈmisappaÔisanthÈrena vÈ
dhammappaÔisanthÈrena vÈ paÔisantharitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja rukkhassa
dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja rukkho chÈyÈvemattaÑ na karoti, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena sabbasattesu vemattatÈ na kÈtabbÈ,
coravadhakapaccatthikesupi attanipi samasamÈ mettÈbhÈvanÈ kÈtabbÈ “kinti
ime sattÈ averÈ abyÈpajjÈ1 anÊghÈ sukhÊ attÈnaÑ parihareyy|n”ti. IdaÑ
mahÈrÈja rukkhassa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
______________________________________________________________
* SaÑ 1. 371 piÔÔhe. 1. AbyÈpajjhÈ (SÊ)
“Vadhake Devadattamhi, core A~gulimÈlake.

DhanapÈle RÈhule ca, sabbattha samako MunÊ”ti.
Rukkha~gapaÒho paÒcamo.
_____
6. Megha~gapaÒha
6. Bhante NÈgasena “meghassa paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni paÒca a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja megho
uppannaÑ rajojallaÑ v|pasameti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena uppannaÑ kilesarajojallaÑ v|pasametabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja
meghassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja megho pathaviyÈ uÓhaÑ nibbÈpeti, evameva
kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena mettÈbhÈvanÈya sadevako loko
nibbÈpetabbo. IdaÑ mahÈrÈja meghassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja megho sabbabÊjÈni viruhÈpeti, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena sabbasattÈnaÑ saddhaÑ uppÈdetvÈ taÑ
saddhÈbÊjaÑ tÊsu sampattÊsu ropetabbaÑ, dibbamÈnusikÈsu sukhasampattÊsu
yÈvaparamatthanibbÈnasukhasampatti. IdaÑ mahÈrÈjÈja meghassa tatiyaÑ
a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja megho ututo samuÔÔhahitvÈ dharaÓitalaruhe
tiÓarukkhalatÈgumba-osadhivanappatayo parirakkhati, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena yoniso manasikÈraÑ nibbattetvÈ tena yoniso
manasikÈrena samaÓadhammo parirakkhitabbo, yoniso manasikÈram|lakÈ
sabbe kusalÈ dhammÈ. IdaÑ mahÈrÈja meghassa catutthaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja megho vassamÈno naditaÄÈkapokkharaÓiyo
kandarapadarasarasobbha-udapÈnÈni ca parip|reti udakadhÈrÈhi, evameva
kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena ÈgamapariyattiyÈ
dhammameghamabhivassayitvÈ adhigamakÈmÈnaÑ mÈnasaÑ
parip|rayitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja
meghassa paÒcamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena

SÈriputtena DhammasenÈpatinÈ–
“BhodhaneyyaÑ janaÑ disvÈ, satasahassepi yojane.
KhaÓena upagantvÈna, bodheti taÑ mahÈmunÊ”ti.
Megha~gapaÒho chaÔÔho.
_____
7. MaÓiratana~gapaÒha
7. Bhante NÈgasena “maÓiratanassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja
maÓiratanaÑ ekantaparisuddhaÑ, evameva kho maharÈja yoginÈ
yogÈvacarena ekantaparisuddhÈjÊvena bhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja
maÓiratanassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja maÓiratanaÑ na kenaci saddhiÑ missÊyati,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarana pÈpehi pÈpasahÈyehi saddhiÑ
na missitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja maÓiratanassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja maÓiratanaÑ jÈtiratanehi yojÊyati, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena uttamavarajÈtimantehi saddhiÑ
saÑvasitabbaÑ, paÔipannakaphalaÄasekkhaphalasama~gÊhi
sotÈpannasakadÈgÈmi-anÈgÈmi-
arahantatevijjachaÄabhiÒÒasamaÓamaÓiratanehi saddhiÑ saÑvasitabbaÑ.
IdaÑ mahÈrÈja maÓiratanassa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ
mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena SuttanipÈte–
* “SuddhÈ suddhehi saÑvÈsaÑ, kappayavho patissatÈ.
Tato samaggÈ nipakÈ, dukkhassantaÑ karissathÈ”ti.
MaÓiratanapaÒho sattamo.
_____
8. MÈgavika~gapaÒha
8. Bhante NÈgasena “mÈgavikassa cattÈri a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni cattÈri a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja
______________________________________________________________
mÈgaviko appamiddho hoti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena

appamiddhena bhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja mÈgavikassa paÔhamaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja mÈgaviko migesu yeva cittaÑ upanibandhati,

evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena ÈrammaÓesu yeva cittaÑ
upanibandhitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja mÈgavikassa dutiyaÑ a~gaÑ
gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja mÈgaviko kÈlaÑ kammassa jÈnÈti, evameva

kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena paÔisallÈnassa kÈlo jÈnitabbo “ayaÑ kÈlo
paÔisallÈnassa, ayaÑ kÈlo nikkhamanÈyÈ”ti. IdaÑ mahÈrÈja mÈgavikassa
tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja mÈgaviko migaÑ disvÈ hÈsamabhijaneti “imaÑ

lacchÈmÊ”ti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena ÈrammaÓe
abhiramitabbaÑ, hÈsamabhijanetabbaÑ “uttariÑ visesamadhigacchissÈmÊ”ti.
IdaÑ mahÈrÈja mÈgavikassa catutthaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ
mahÈrÈja therena MogharÈjena–
“ŒrammaÓe labhitvÈna, pahitattena bhikkhunÈ.

Bhiyyo hÈso janetabbo, adhigacchissÈmi uttarin”ti.
MÈgavika~gapaÒho aÔÔhamo.
_____
9. BÈÄisika~gapaÒha
9. Bhante NÈgasena “bÈÄisikassa dve a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,

katamÈni tÈni dve a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja bÈÄisiko baÄisena
macche uddharati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena ÒÈÓena
uttariÑ sÈmaÒÒaphalÈni uddharitabbÈni. IdaÑ mahÈrÈja bÈÄisikassa
Puna caparaÑ mahÈrÈja bÈÄisiko parittakaÑ vadhitvÈ vipulaÑ

lÈbhamadhigacchati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
parittalokÈmisamattaÑ pariccajitabbaÑ, lokÈmisamattaÑ mahÈrÈja
pariccajitvÈ yogÊ yogÈvacaro vipulaÑ sÈmaÒÒaphalaÑ adhigacchati. IdaÑ
mahÈrÈja bÈÄisikassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
therena RÈhulena–
“SuÒÒataÒcÈnimittaÒca, vimokkhaÒcÈppaÓihitaÑ.
Caturo phale chaÄabhiÒÒÈ, cajitvÈ lokÈmisaÑ labhe”ti.
BÈÄisika~gapaÒho navamo.
_____
10. Tacchaka~gapaÒha
10. Bhante NÈgasena “tacchakassa dve a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni dve a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja tacchako
kÈÄasuttaÑ anulometvÈ rukkhaÑ tacchati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena JinasÈsanamanulomayitvÈ sÊlapathaviyaÑ patiÔÔhahitvÈ
saddhÈhatthena paÒÒÈvÈsiÑ gahetvÈ kilesÈ tacchetabbÈ. IdaÑ mahÈrÈja
tacchakassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja tacchako phegguÑ apaharitvÈ sÈramÈdiyati,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena sassataÑ ucchedaÑ taÑ jÊvaÑ
taÑ sarÊraÑ aÒÒaÑ jÊvaÑ aÒÒaÑ sarÊraÑ taduttamaÑ aÒÒaduttamaÑ
akatamabhabbaÑ apurisakÈraÑ abrahmacariyavÈsaÑ sattavinÈsaÑ
navasattapÈtubhÈvaÑ sa~khÈrasassatabhÈvaÑ yo karoti, so paÔisaÑvedeti,
aÒÒo karoti, aÒÒo paÔisaÑvedeti, kammaphaladassanÈ ca kiriyaphaladiÔÔhi ca
iti evar|pÈni ceva aÒÒÈni ca vivÈdapathÈni apanetvÈ sa~khÈrÈnaÑ sabhÈvaÑ
paramasuÒÒataÑ nirÊhanijjÊvataÑ1 accantaÑ suÒÒataÑ ÈdiyitabbaÑ. IdaÑ
mahÈrÈja tacchakassa
______________________________________________________________
1. NisattanijÊvataÑ (Ka)
dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ

devÈtidevena SuttanipÈte*–
“KÈraÓÉavaÑ niddhamatha, kasambuÑ apakassatha.
Tato palÈpe vÈhetha, assamaÓe samaÓamÈnine.
NiddhamitvÈna pÈpicche, pÈpa-ÈcÈragocare.
SuddhÈ suddhehi saÑvÈsaÑ, kappayavho patissatÈ.
Tato samaggÈ nipakÈ, dukkhassantaÑ karissathÈ”ti.
Tacchaka~gapaÒho dasamo.
MakkaÔakavaggo chaÔÔho.
TassuddÈnaÑ
MakkaÔo dÈrako kummo, vanaÑ rukkho ca paÒcamo.
Megho maÓi mÈgaviko, bÈÄisÊ tacchakena cÈti.
______________________________________________________________
7. Kumbhavagga
1. Kumbha~gapaÒha
1. Bhante NÈgasena “kumbhassa ekaÑ a~gaÑ gahetabban”ti yaÑ
vadesi, katamaÑ taÑ ekaÑ a~gaÑ gahetabbanti. YathÈ mahÈrÈja kumbho
sampuÓÓo na saÓati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena Ègame
adhigame pariyattiyaÑ sÈmaÒÒe pÈramiÑ patvÈ na saÓitabbaÑ, na tena
mÈno karaÓÊyo, na dabbo1 dassetabbo, nihatamÈnena nihatadabbena
bhavitabbaÑ, ujukena amukharena avikatthinÈ. IdaÑ mahÈrÈja kumbhassa
ekaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidenena
SuttanipÈte*–
“Yad|nakaÑ taÑ saÓati, yaÑ p|raÑ santameva taÑ.
AÉÉhakumbh|pamo2 bÈlo, rahado p|rova paÓÉito”ti.
Kumbha~gapaÒho paÔhamo.
_____
2. KÈÄÈyasa~gapaÒha
2. Bhante NÈgasena “kÈÄÈyasassa3 dve a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ
vadesi, katamÈni tÈni dve a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja kÈÄÈyaso
supÊto4 vamati5, evameva kho mahÈrÈja yogino yogÈvacarassa mÈnasaÑ
yoniso manasikÈrena6 apÊtaÑ vamati. IdaÑ mahÈrÈja kÈÄÈyasassa paÔhamaÑ
a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja kÈÄÈyaso sakiÑ pÊtaÑ udakaÑ na vamati,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena yo sakiÑ uppanno pasÈdo, na
puna so vamitabbo “uÄÈro so BhagavÈ SammÈsambuddho, svÈkkhÈto
dhammo, suppaÔipanno saÑgho”ti. R|paÑ aniccaÑ, vedanÈ aniccÈ, saÒÒÈ
aniccÈ, sa~khÈrÈ aniccÈ, viÒÒÈÓaÑ aniccanti yaÑ sakiÑ uppannaÑ ÒÈÓaÑ,
na puna taÑ vamitabbaÑ.
______________________________________________________________
1. Dappo (SÊ) * Khu 1. 390 piÔÔhe. 2. Rittakumbh|pamo (SÊ)
3. KÈÄahaÑsassa (Ka) 4. Suthito (Ka) 5. Vahati (SyÈ, Ka)
6. Yoniso manasikÈre (SÊ, SyÈ, Ka)
IdaÑ mahÈrÈja kÈÄÈyasassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ

“Dassanamhi parisodhito1 naro,
Ariyadhamme niyato visesag|.
Nappavedhati anekabhÈgaso,
Sabbaso ca mukhabhÈvameva so”ti.
KÈÄÈyasa~gapaÒho dutiyo.
_____
3. Chatta~gapaÒha
3. Bhante NÈgasena “chattassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katÈmÈni tÈni tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja chattaÑ upari
muddhani carati, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena kilesÈnaÑ
upari muddhani carena bhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja chattassa paÔhamaÑ
a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja chattaÑ muddhanupatthambhaÑ hoti, evameva
kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena yoniso manasikÈrupatthambhena
bhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja chattassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja chattaÑ vÈtÈtapameghavuÔÔhiyo paÔihanati,
nÈnÈvidhadiÔÔhiputhusamaÓabrÈhmaÓÈnaÑ matavÈta2
tividhaggisantÈpakilesavuÔÔhiyo paÔihantabbÈ. IdaÑ mahÈrÈja chattassa
tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja therena SÈriputtena
“YathÈpi chattaÑ vipulaÑ, acchiddaÑ thirasaÑhitaÑ.
VÈtÈtapaÑ nivÈreti, mahatÊ meghavuÔÔhiyo.
Tatheva Buddhaputtopi, sÊlachattadharo suci.
KilesavuÔÔhiÑ vÈreti, santÈpatividhaggayo”ti.
Chatta~gapaÒho tatiyo.
______________________________________________________________
1. Parisodhite (SÊ, Ka) 2. MahÈvÈta (Ka)
4. Khetta~gapaÒha
4. Bhante NÈgasena “khettassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja khettaÑ
mÈtikÈsampannaÑ hoti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
sucaritavattappaÔivattamÈtikÈsampannena bhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja
khettassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja khettaÑ mariyÈdÈsampannaÑ hoti, tÈya ca
mariyÈdÈya udakaÑ rakkhitvÈ dhaÒÒaÑ paripÈceti, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena sÊlahirimariyÈdÈsampannena bhavitabbaÑ, tÈya ca
sÊlahirimariyÈdÈya sÈmaÒÒaÑ rakkhitvÈ cattÈri sÈmaÒÒaphalÈni gahetabbÈni.
IdaÑ mahÈrÈja khettassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja khettaÑ uÔÔhÈnasampannaÑ hoti, kassakassa
hÈsajanakaÑ appampi bÊjaÑ vuttaÑ bahu hoti, bahu vuttaÑ bahutaraÑ hoti,
evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena uÔÔhÈnasampannena
vipulaphaladÈyinÈ bhavitabbaÑ, dÈyakÈnaÑ hÈsajanakena bhavitabbaÑ,
yathÈ appaÑ dinnaÑ bahu hoti, bahu dinnaÑ bahutaraÑ hoti. IdaÑ
mahÈrÈja khettassa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
therena UpÈlinÈ vinayadharena–
“Khett| pamena bhavitabbaÑ, uÔÔhÈnavipuladÈyinÈ.
Esa khettavaro nÈma, yo dadÈti vipulaÑ phalan”ti.
Khetta~gapaÒho catuttho.
_____
5. Agada~gapaÒha
5. Bhante NÈgasena “agadassa dve a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni dve a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja agade kÊmÊ na
saÓÔhahanti, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena mÈnase kilesÈ na
saÓÔhapetabbÈ. IdaÑ mahÈrÈja agadassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja agado daÔÔhaphuÔÔhadiÔÔha-

asitapÊtakhÈyitasÈyitaÑ sabbaÑ visaÑ paÔihanati, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena rÈgadosamohamÈnadiÔÔhivisaÑ sabbaÑ
paÔihanitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja agadassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ devÈtidevena–
“Sa~khÈrÈnaÑ sabhÈvatthaÑ, daÔÔhukÈmena yoginÈ.

Agadeneva hotabbaÑ, kilesavisanÈsane”ti.
Agada~gapaÒho paÒcamo.
_____
6. Bhojana~gapaÒha
6. Bhante NÈgasena “bhojanassa tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,

katamÈni tÈni tÊÓi a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja bhojanaÑ
sabbasattÈnaÑ upatthambho, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
sabbasattÈnaÑ maggupatthambhena bhavitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja
bhojanassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja bhojanaÑ sabbasattÈnaÑ balaÑ vaÉÉheti,

evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena puÒÒavaÉÉhiyÈ vaÉÉhitabbaÑ.
IdaÑ mahÈrÈja bhojanassa dutiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ bhojanaÑ sabbasattÈnaÑ abhipatthitaÑ, evameva kho

mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena sabbalokÈbhipatthitena bhavitabbaÑ. IdaÑ
mahÈrÈja bhojanassa tatiyaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
therena MahÈmoggallÈnena–
“SaÑyamena niyamena, sÊlena paÔipattiyÈ.

Patthitena bhavitabbaÑ, sabbalokassa yoginÈ”ti.
Bhojana~gapaÒho chaÔÔho.
7. IssÈsa~gapaÒha
7. Bhante NÈgasena “issÈsassa cattÈri a~gÈni gahetabbÈnÊ”ti yaÑ vadesi,
katamÈni tÈni cattÈri a~gÈni gahetabbÈnÊti. YathÈ mahÈrÈja issÈso sare
pÈtayanto ubho pÈde pathaviyaÑ daÄhaÑ patiÔÔhÈpeti, jaÓÓu-avekallaÑ
karoti, sarakalÈpaÑ kaÔisandhimhi Ôhapeti, kÈyaÑ upatthaddhaÑ karoti, dve
hatthe sandhiÔÔhÈnaÑ Èropeti, muÔÔhiÑ pÊÄayati, a~guliyo nirantaraÑ karoti,
gÊvaÑ paggaÓhÈti, cakkh|ni mukhaÒca pidahati, nimittaÑ ujuÑ karoti,
hÈsamuppÈdeti “vijjhissÈmÊ”ti. Evameva kho mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena
sÊlapathaviyaÑ vÊriyapÈde patiÔÔhÈpetabbaÑ, khantisoraccaÑ avekallaÑ
kÈtabbaÑ, saÑvare cittaÑ ÔhapetabbaÑ, saÑyamaniyame attÈ upanetabbo,
icchÈ mucchÈ pÊÄayitabbÈ, yoniso manasikÈre cittaÑ nirantaraÑ kÈtabbaÑ,
vÊriyaÑ paggahetabbaÑ, cha dvÈrÈ pidahitabbÈ, sati upaÔÔhapetabbÈ,
hÈsamuppÈdetabbaÑ “sabbakilese ÒÈÓanÈrÈcena vijjhissÈmÊ”ti. IdaÑ
mahÈrÈja issÈsassa paÔhamaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja issÈso ÈÄakaÑ pariharati
va~kajimhakuÔilanÈrÈcassa ujukaraÓÈya, evameva kho mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena imasmiÑ kÈye satipaÔÔhÈna-ÈÄakaÑ pariharitabbaÑ
va~kajimhakuÔilacittassa ujukaraÓÈya. IdaÑ mahÈrÈja issÈsassa dutiyaÑ
a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja issÈso lakkhe upÈseti, evameva kho mahÈrÈja
yoginÈ yogÈvacarena imasmiÑ kÈye upÈsitabbaÑ. KathaÑ mahÈrÈja yoginÈ
yogÈvacarena imasmiÑ kÈye upÈsitabbaÑ, * aniccato upÈsitabbaÑ,
dukkhato upÈsitabbaÑ, anattato upÈsitabbaÑ, rogato -pa- gaÓÉato. Sallato.
Aghato. ŒbÈdhato. Parato. Palokato. ¢tito. Upaddavato. Bhayato.
Upasaggato. Calato. Pabha~guto. Addhuvato. AtÈÓato. AleÓato. AsaraÓato.
Rittato. Tucchato. SuÒÒato. ŒdÊnavato. VipariÓÈmadhammato. AsÈrato.
Agham|lato. Vadhakato. Vibhavato. SÈsavato. Sa~khatato. MÈrÈmisato.
JÈtidhammato. JarÈdhammato. ByÈdhidhammato. MaraÓadhammato.
Sokadhammato. Paridevadhammato. UpÈyÈsadhammato.
SaÑkilesadhammato. EvaÑ kho mahÈrÈja yoginÈ
______________________________________________________________
* Khu 7. 40; Khu 8. 38; Khu 9. 411 piÔÔhesupi.
yogÈvacarena imasmiÑ kÈye upÈsitabbaÑ. IdaÑ mahÈrÈja issÈsassa tatiyaÑ

a~gaÑ gahetabbaÑ.
Puna caparaÑ mahÈrÈja issÈso sÈyaÑ pÈtaÑ upÈsiti, evameva kho
mahÈrÈja yoginÈ yogÈvacarena sÈyaÑ pÈtaÑ ÈrammaÓe upÈsitabbaÑ. IdaÑ
mahÈrÈja issÈsassa catutthaÑ a~gaÑ gahetabbaÑ. BhÈsitampetaÑ mahÈrÈja
“YathÈ issÈsako nÈma, sÈyaÑ pÈtaÑ upÈsati.
UpÈsanaÑ ariÒcanto1, labhate bhattavetanaÑ.
Tatheva Buddhaputtopi, karoti kÈyupÈsanaÑ.
KÈyupÈsanaÑ ariÒcanto, arahattamadhigacchatÊ”ti.
IssÈsa~gapaÒho sattamo.
Kumbhavaggo sattamo2.
TassuddÈnaÑ
Kumbho ca kÈÄÈyaso ca, chattaÑ khettaÒca agado.
Bhojanena ca issÈso, vuttaÑ dÈni vid|hÊti.
OpammakathÈpaÒho niÔÔhito.
______________________________________________________________
1. Na ricchanto (SÊ, Ka)
2. Ito paraÑ rÈja~gapaÒhÈdikÈ aÔÔhatiÑsa paÒhÈ vinaÔÔhÈ, yehi tÈ diÔÔhÈ, tehi no
ÈrocetabbÈ puna muddÈpanakÈle pakkhipanatthÈyÈti (Na, Bu, Sa)
Nigamana 407
Nigamana
Iti chasu kaÓÉesu bÈvÊsativaggapatimaÓÉitesu dvÈsaÔÔhi-adhikÈ dvesatÈ

imasmiÑ potthake ÈgatÈ MilindapaÒhÈ samattÈ, anÈgatÈ ca pana dvÈcattÈlÊsÈ
honti, ÈgatÈ ca anÈgatÈ ca sabbÈ samodhÈnetvÈ cat|hi adhikÈ tisatapaÒhÈ
honti, sabbÈva MilindapaÒhÈti sa~khaÑ gacchanti.
RaÒÒo ca therassa ca pucchÈvisajjanÈvasÈne

caturÈsÊtisatasahassayojanabahalÈ udakapariyantaÑ katvÈ ayaÑ mahÈpathavÊ
chadhÈ kampittha, vijjullatÈ nicchariÑsu, devatÈ dibbapupphavassaÑ
pavassiÑsu, mahÈbrahmÈ sÈdhukÈramadÈsi, mahÈsamuddakucchiyaÑ
meghatthanitanigghÈso viya mahÈghoso ahosi, iti so Milindo rÈjÈ ca
orodhagaÓÈ ca sirasÈ aÒjaliÑ paÓÈmetvÈ vandiÑsu.
Milindo rÈjÈ ativiya pamuditahadayo sumathitamÈnahadayo

BuddhasÈsane sÈramatino ratanattaye sunikka~kho niggumbo nitthaddho
hutvÈ therassa guÓesu pabbajjÈsu paÔipadÈ-iriyÈpathesu ca ativiya pasanno
vissattho nirÈlayo nihatamÈnatthambho uddhaÔadÈÔho viya bhujagindo
evamÈha “sÈdhu bhante NÈgasena Buddhavisayo paÒho tayÈ visajjito,
imasmiÑ BuddhasÈsane ÔhapetvÈ DhammasenÈpatiÑ SÈriputtattheraÑ aÒÒo
tayÈ sadiso paÒhavisajjane natthi, khamatha bhante NÈgasena mama
accayaÑ, upÈsakaÑ maÑ bhante NÈgasena dhÈretha ajjatagge pÈÓupetaÑ
saraÓaÑ gatan”ti.
TadÈ rÈjÈ saha balakÈyehi NÈgasenattheraÑ payirupÈsitvÈ MilindaÑ

nÈma vihÈraÑ kÈretvÈ therassa niyyÈtetvÈ cat|hi paccayehi NÈgasenaÑ,
koÔisatehi bhikkh|hi saddhiÑ paricari, punapi therassa paÒÒÈya pasÊditvÈ
puttassa rajjaÑ niyyÈtetvÈ agÈrasmÈ anagÈriyaÑ pabbajitvÈ vipassanaÑ
vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pÈpuÓi, tena vuttaÑ–
“PaÒÒÈ pasatthÈ lokasmiÑ, katÈ saddhammaÔÔhitiyÈ.

PaÒÒÈya vimatiÑ hantvÈ, santiÑ papponti paÓÉitÈ.
YasmiÑ khandhe ÔhitÈ paÒÒÈ, sati tattha an|nakÈ.

P|jÈ visesassÈdhÈro, aggo seÔÔho1 anuttaro.
TasmÈ hi paÓÉito poso, sampassaÑ hitamattano2.
PaÒÒavantaÑbhip|jeyya, cetiyaÑ viya sÈdaro”ti3.
La~kÈyaÑ DoÓinagare, vasatÈ DoÓinÈminÈ.

MahÈtherena lekhitvÈ, suÔÔhapitaÑ yathÈsutaÑ.
MilindarÈjapaÒho ca, NÈgasenavisajjanaÑ.
Milindo hi mahÈpaÒÒo, NÈgaseno supaÓÉito.
IminÈ puÒÒakammena, ito gacchÈmi TussitaÑ.
MetteyyaÑ’nÈgate passe, suÓeyyaÑ dhammamuttamanti.
MilindapaÒho niÔÔhito.
______________________________________________________________
1. Sova (I) 2. Atthamattano (I)
3. P|jiyanti (I) ito paraÑ tisso gÈthÈyo SÊ-I-potthakesu natthi.
KhuddakanikÈye ekÈdasamabhÈgapotthake
MilindapaÒhapÈÄiyaÑ
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko
[A] [A]
Akiccakaro 67 AnesanÈni ekavÊsa 352
Agadasamo 193 AppanÈlakkhaÓo 64
A~gÈni 343 ApilÈpanalakkhaÓÈ 36
A~gaÑ 343 Ambarukkho 82
AggikÈmÈ 104 AmbasÈmiko 46
Acittako 82 Abhejjapariso 161
Ajagaro 392 AmatadÈyako 167
AÒÒaÑ kÈyaÑ 75 AraÓipotako 54
AÔÔha parivajjayitabbaÔÔhÈnÈni 98 Alasando 88
AÔÔha vattapadÈni 97 AlaÑ mahÈrÈja 48
AÔÔhasataÑ 95 AvaÒjho 104
AÔÔhikÈni 91 AvippaÔisÈrÊ 90
AÔÔhime puggalÈ 99 Assagutto 6
AÔÔhissaro 116 Asi 89
AntarÈyÈ 157 AsabbaÒÒuno 112
Aticchatha bhante 8 AsuÒÒo 133
AtipaÓÉitÈ 87 [Œ]
Antobhaviko 103 ŒkÈso 370
AdiÔÔhasaccÈnaÑ 151 ŒgucÈrÊ 116
Adhomukho 5 ŒcariyamuÔÔhi 146
AnÈlÈpo 58 Œturo 141
AnibbattaphalÈni 76 ŒdÈso 55
AnuparamÈ 44 Œpo 366
AnumajjanalakkhaÓo 64 Œbhidhammiko 16
410 KhuddakanikÈye ekadasamabhÈgapotthake

[Œ-I] [E]
ŒyupÈlo 19 EkamanÈ 122
Œhaccapadanti 150 EkantasukhaÑ 300
Œhananto 20 EkindriyaÑ 251
IÓaÔÔÈ 30 EkaÑ BuddhaguÓaÑ 86
ItthÊ sapatikÈ 158 EkaÑ BuddhantaraÑ 3
IdaÑ gehaÑ 54 Esa dhammatÈ 103
IddhipÈdÈ 142
[O]
Ime dÈyakÈ 284
OÒÒÈto 224
Ime satta 120
OÓatavinato 113
IssarÈparÈdhiko 151
OpakkamikÈ 138
IssÈpakato 157
Ovassati 218
IssÈso 405
OhitabhÈrÈ 111
Isinimmito 133
[ Ka ]
[U-]
UttamaÑ mantaÑ 11 Kacavaraby|haÑ 3
UttarakuruÑ 91 KaÔacchubhikkhaÑ 9
UttÈnataÑ 35 KaÔumikÈva 83
UtupariÓÈmajÈ 138 KaÓÉappahÈro 78
UdakaghaÔakÈni 43 Katame ekÈdasa 195
Und|ro 378 Katame dasaguÓÈ 249
UnnataÑ 178 Katame vÊsati 163
UpacikÈ 377 Katame satta 291
Upar|par|papattiko 7 Katame soÄasa 11
UpasampadÈ sundarÈ 80 KatamaÑ nÈmaÑ 49
UppalahatthadÈnÈnisaÑsa 90 KapiniddÈpareto 289
UpÈsakaguÓÈ 101 KambalaratanaÑ 16
Ul|ko 388 KammakÈro 362
mivego 3 KammasambhavÈ 137
hanalakkhaÓo 31 KammasamuÔÔhÈnÈ 137
hÈ nadÊ 73 KalalaÑ 49
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 411

[ Ka ] [ Ga ]
KalasigÈmo 89 GaÓanapathaÑ 156
Kassako 41 GaÓÔhitaro 123
KÈkacchamÈno 92 Gadd|hanamattampÊti 115
KÈmabhogÊ 330 GabbhÈvakkanti 130
KÈyÈnugatÈ 246 Gabbho 128
KÈruÓiko 114
GaÄagaÄÈyantÊ 125
KimetaÑ addhÈnaÑ 49
GihipÈrÈjikaÑ 247
KÊvad|ro 88
Gihibh|to 115
KukkuÔÊ 51
Gihili~gaÑ 257
KudiÔÔhÊ 109
Guttilo 140
KumbhakÈro 54
Kumbho 401 Gor|po 381
KumÈrakassapo 128 [ Gha ]
KusalÈ dhammÈ 32 GhaÔasahassampi 188
K|Ôa~gamÈ 38 Gharakapoto 388
K|po 361 GhÈtanÊyo 184
Keci sa~khÈrÈ 53
KelÈyatha 78 [ Ca ]
KesarÊ 21 CakkavattÊ 375
Kese palibodhÈ 11 CakkavÈko 368
KoÔisatÈ 6 CattÈri paÔÈkÈni 95
CattÈrimÈni 147
[ Kha ]
Caturo janÈ 120
KhaggaggÈhako 119
Cando 371
KhaggaparivÈrito 21
KhaggavisÈÓakappÈ 111 CiÓÓattÈ 59
KhattiyakumÈrÈ 113 CittadubbalÊkaraÓÈ 279
KhÊraghaÔaÑ 48 Cittakadharakummo 394
Khuddakopi 86 CetayitalakkhaÓÈ 62
KhuddÈnukhuddakÈni 145 Cetovasippatto 88
KhettaÑ 403 Cero 184

[ Cha ] [ Da ]
ChattaÑ 402 DaÔÔhavisaÑ 153
ChayimÈni 45 Dasa guÓe 268
ChavakacaÓÉÈlo 198 Dasa dÈnÈni 270
Cha satthÈro 4 DasabaladharÈ 112
ChÈyÈ vÈ rÈjÈti 27 DÈnakathaÑ 222
ChinnahatthapÈdo 90 DÈnavo 154
ChedanalakkhaÓÈ 31 DiguÓaÑ 90
[ Ja ] DiÔÔhadhammasukhavedanÊyÈ 120
Jarasi~gÈlo 379 DiÔÔhijÈlaÑ 155
Jal|kÈ 390 DukkaraÑ 94
JÈgaranto 289 DunnibbeÔho 156
JÈliÑ 121 DevakaÒÒÈyo 170
JÊvitadÈyako 116 DesanÈkusalo 170
JotipÈlamÈÓavo 216 DvattiÑsa kÈyÈ 25
[ Jha ] DvÈrattÈ 59
JhÈyamÈno 47 DvÈsaÔÔhi-adhikÈ 407
Dve akammajÈ 260
[ ©a ]
Dve atthavase 273
©ÈÓabalavipphÈraÑ 133
Dve piÓÉapÈtÈ 175
©ÈÓaÑ uppannaÑ 42
Dve vaÓÓÈ 219
[ Ta - Tha ] Dve sakuÓÈ 89
Tacchako 399
Tattakehi 28 [ Dha ]
TathÈgatappavedito 188 DhammanagaraÑ 316
Tayopete 133 DhammapuraÑ 328
Tayo sannipÈtÈ 130 Dhammarakkhito 17
TÊÓi a~gÈni 357 Dhammasantati 40
Tejo 367 DhammÈbhisamayo 298
TiÑsaguÓavarehi 341 DhammÈrÈmo 162
TvaÑ vÈ rÈjÈ 27 DharaÓitalaÑ 286
ThanassitadÈrako 393 DhotamalÈ 111

[ Na ] [ Pa ]
Nakulo 379 PatthanaÑ 3
Nagaraguttiko 63 PathavÊ 365
NagaravaÉÉhakÊ 33 Padako 10
Natthi nibbÈnaÑ 312 Pabbato 369
Natthi paÒÒÈ 81 PabhinnabuddhimÈ 20
Natthi Buddho 315 ParÈpavÈdo 95
Natthi vemattatÈ 276 ParittakammaÑ 152
NaranÈriyo 287 ParittabhesajjÈni 153
Navime puggalÈ 99 PariraÒjito 79
Na hettha puggalo 24 ParisuddhavacÊsamÈcÈro 171
NÈgaseno 8 PalÈpo 5
NÈnÈ santÈ 39 PavanaÑ 394
NÈmar|paÑ 46 PaveÓupacchedo 136
NÈrado 263 PaÒhÈ catubbidhÈ 147
NÈvÈ 359 PÈÔihÊraÑ 297
NippapaÒcaÑ 255 PÈtimokkhuddeso 189
NibbÈnassa r|paÑ 303 PihitÈpÈyÈ 109
NiyÈmako 361 PihitÈpÈyo 162
NiratthikÈ 19 PupphavatÊ 129
NerupabbataÑ 131 PurimÈ koÔi 51
PurisattanaÑ 171
[ Pa ]
PeÓÈhikÈ 387
PaÒca janÈ 108
PaÒcam|labhesajjÈni 43 [ Pha ]
PaÒcasÈlaÑ 155 PhalarukkhÈ 290
PaÒcÈyatanÈni 66 PhassappamukhÈ 61
PaÒcorambhÈgiyÈni 110 PhusanalakkhaÓo 61
PaÔipatti 134 [ Ba ]
PaÔisandahati 31 BandhumatÊ 125
PaÔisallÈnaguÓÈ 141 BalakaraÓÊyÈ 32
Paticayo 140 BalavicchitakÈrÊ 116

[ Ba ] [ Ma - Ya - Ra ]
BahutaraÑ 90 MakkaÔako 393
BahuvidhÈni 195 Makariniyopi 69
Bahussuto 20 MaccupÈsÈ 152
BÈkulo 211 MaÓiratanaÑ 397
BÈlaputhujjanÈ 70 MandÈravapupphÈni 17
BÈÄisiko 398 Mamuddesiko 160
BiÄÈro 377 MahÈbhÊmo 122
BÊjÈni 76
MahÈseno 6
BuddhaputtÈ 135
MÈgaviko 398
Buddho anuttaro 73
Migo 380
Buddho brahmacÈrÊ 80
Milindassa jÈtabh|mi 88
Buddho sabbaÒÒ| 78
Milindassa jÈtanagaraÑ 89
[ Bha ] Milindo 4
Bhagavato pÈde 179 Megho 396
BhaginÊ 187 MettÈvihÈrÊ 196
BhaÓÉÈgÈriko 36
YakkhÈ 263
BhattÈraho 113
YamakasalÈkÈ 151
BhariyÈ 267
YavalÈvakÈ 32
BhassappavÈdako 4
YuttakÈrÊ 49
BhÈsamaggaÑ 177
YojanasatÈni 15
BhÈsÈ esÈ 184
YonisomanasikÈram|lakÈ 396
Bhikkh|naÑ uÓhaÑ 165
RathenÈhaÑ 25
BhummantalikkhaÑ 178
BhusamuÔÔhi 158 RasapaÔisaÑvedÊ 81
Bh|timahantabhÈvaÑ 243 RÈjÈno 27
Bh|to 169 Rukkho 395
Bh|maÔÔhÈ 180 Rukkho sallapatÊti 174
BhojanadÈyako 168 ReÓ| 265
BhojanavekallaÑ 113 RohaÓo 13
BhojanaÑ 404 RogÈ aÔÔhanavuti 107

[ La ] [ Sa ]
LaguÄaÑ 154 SakiccayaÑ 42
La~ghako 33 SakilesÈ 148
Lahuko 91 Sakileso 31
LÈbulatÈ 357 Sakko 374
LoÓaraso 92 Sa~khadhamakÈ 29
LoÓaÑ 66 Sa~gÈmÈvacaro 43
SaÒÒÈvimokkhÈ 159
[ Va ]
SattappakaraÓÈni 12
Va~gantaputto 341
Satapatto 389
Vagguli 389
Satta ratanÈni 312
VaÒjho 104
SattavassohaÑ 27
VaÓ|pamo 78
Sati uppajjati 84
VaÉÉhakÊ 64 SatisammosÈ 258
VatthaguyhaÑ 168 SannipÈtÈ 127
VarÈho 382 SampakkhandanalakkhaÓÈ 33
VÈyu 368 SampattikÈmÈ 106
Vicchiko 378 Sappo 391
VijÈnanalakkhaÓaÑ 63 Sabbasukhumo 93
VijjÈdharo 154 Sabbe samakÈ 67
VitaÓÉavÈdÊ 6 SabhÈvaguÓaÑ 160
VippaÔisÈrÊ 90 SabhÈvavacanaÑ 209
VimalaÑ sÊtalaÑ 81 SammattakÈrÊ 189
VÊÓÈya pattaÑ 54 SamalaÑ uÓhaÑ 81
VÊriy|patthambhitÈ 35 SamÈdhipamukhÈ 37
VuÔÔh|pajÊvino 161 Sayambhuno 111
VeÔhataro 123 SÈkaÔiko 68
VetaÓÉÊ 97 SÈmakumÈro 127
Vedag| 55 SÈsanaparicchedo 134
VedayitalakkhaÓÈ 61 SÈsanantaradhÈnÈni 136
VaÑsadhamakÈ 29 Si~gadhamakÈ 29

[ Sa ] [ Sa - Ha ]
SÊhiniyopi 69 SaÑviggahadayo 126
SÊho 385 SaÑsÈro 82
SukhÈ vedanÈ 45 Hatthacchedo 183
SukhaÑ nibbÈnanti 71 HatthÊ 383
Sudinno nÈsakkhi 171 HitakÈmo 117
S|do 65 Hitacitto 117
S|riyassa rogÈ 265 HitesÊ 114
S|riyo 372 HimavantÈ 119
So eva so 40 Het| aÔÔha 11
NÈnÈpÈÔhÈ
PaÔhamo m|lapÈÔho, SÊ = SÊhaÄapotthakaÑ, SyÈ = SyÈmapotthakaÑ,
KaÑ = KambojapotthakaÑ, I = I~galisapotthakaÑ, Ka = kesuci
Marammapotthakesu dissamÈnapÈÔho, Ka-SÊ = kesuci SÊhaÄapotthakesu
dissamÈnapÈÔho, ®Ôha = AÔÔhakathÈ.
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[A]
Akampito = Akampiyo (SÊ, I) 369
Agadhito = Agathito (SÊ) 386
A~gavijjÈya = NagavijjÈya (Ka) 352
Acchambhito = AsambhÊto (SÊ, I) 322
AÔÔaÑ = AtthaÑ (SÊ, I) 47
AÔÔhime bhikkhave = AÔÔhime Œnanda (AÑ 3. 132 piÔÔhe.) 118
AÉÉhakumbh|pamo = Rittakumbh|pamo (SÊ) 401
Atta-atthe = Atha atthe (SÊ, I) 349
Attajena = Attajena phalena (SÊ) 167
AttarakkhÈ = PararakkhÈya (SÊ, I) 121
AntaraÔÔhakÈ himapÈtasamayÈ = AntaraÔÔhake himapÈta-
samaye (SÊ, I, Ka) 380
Ati-aggatÈya = AtivisiÔÔhatÈya (SyÈ) 270
Ati-arahÈ = Ati-arahanto (SyÈ, Ka) 269
AtijaccatÈya = Ati-usabhatÈya (Ka) 270
AtimaÒÒanÈ = AtimaÒÒamÈno (Ka) 126
Ativirocati = Atirocati (SÊ, I) 320
AtulaguÓÈ = AtuliyaguÓÈ (SÊ, I, Ka) 325
AtthasÈdhanatÈya = AtthasÈdhanena (SyÈ, I, Ka) 180
AnapÈyinÊti = AnupÈyinÊti (Ka) 76
[A]
AnuravanÈ = AnumajjanÈ (Ka) 64
Anusandahati = AnusaddÈyati (Ka) 64
AnusÈsanena = AnusÈsakena (SÊ, I) 256
AnusiÔÔhaÒca = AnusatthiÒca (SÊ, I) 106
AppagabbhÈti = AppagabbÈti (Ka) SaÑ 1. 401 piÔÔhe. 372
AbyÈpajjÈ = AbyÈpajjhÈ (SÊ) 395
AbhibhavitvÈ = AtisayitvÈ (SÊ, I) 320
AbhojaneyyaÑ = AbhojanÊyaÑ (Ka) Khu 1. 292 piÔÔhe passitabbaÑ. 222
ArasaÑ vÈ rasaÑ vÈ = Y|saÑ vÈ rasaÑ vÈ (SÊ, SyÈ, I) 65
AriÒcanto = Na ricchanto (SÊ, Ka) 406
AvikkhittamÈnaso = AvicalamÈnaso (SÊ) AvimanamÈnaso (I, Ka) 134
AvaÒjho bhavati saphalo = VaÒjho bhavati aphalo (SÊ, I, Ka) 103
Assa = Assu (SÊ, SyÈ) 134
AssarantÈ = AnussarantÈ (sabbattha) 85
AhituÓÉikasamÈgato = AhiguÓÔhikasamÈgato (SÊ, I) 22
AhidaÔÔhÈ = AhidaÔÔho (SÊ) AhinÈ daÔÔho (I) 291
[Œ]
ŒcariyavaÑsena = ŒcariyavaÑsatÈya (I, Ka) 150
Œcikkhi = Œcikkhati (Ka) 230
Œdisanti = Uddisanti (Ka-SÊ) 284
ŒpÈta = ŒpÈtha (SÊ, I) 287
ŒpÈyikaÑ kammaÑ = AparÈpariyakammaÑ (SÊ, SyÈ, I) 114
Œmisagaruko = Œmisacakkhuko (SÊ, I) 100
Œyameyya = Œmayeyya (SÊ) 176
ŒsÊsakÈ = ŒsiÑsakÈ (SÊ, I) 325
Œropeti = Œroceti (Ka) 288
ŒvapituÑ vÈ = ŒdhÈpetuÑ vÈ (SyÈ) ŒdhapituÑ vÈ (Ka) 271
Œy|hi = Œy|hati (Ka) 210
NÈnÈpÈÔhÈ 419
[I]
IssÈsÈ = IssatthÈ (SÊ, SyÈ, I) 244
[U]
Ukkalessanti = UkkaÉÉhissanti (SÊ) Ussakkissanti (SyÈ) 145
UjjotattakaraÑ = UjjotatthakaraÑ (SÊ, I)
UjjotitatthakaraÑ (SyÈ) 307
UÔÔhahanti = UpaÔÔhahanti (Ka) Udikkhanti (SyÈ) 323
Udakeneva = Udake yeva (bah|su) 292
Uddhaste = UÔÔhite (SyÈ) Uggate (SÊ, I) 97
Und|rassa = Undurassa (SyÈ, Ka) 378
Upeti = ®hapeti (Ka) 394
Ubbattiyantepi = PavattamÈnepi (SyÈ) 108
Ubhatopakkhe = Ubhatopasse (SÊ, I, Ka) 191
UÄuggahayuddhaÑ = OÄuggahayuddhaÑ (Ka) 178
[]
hasanampi = Hasanampi (Ka) 130
[E]
Ekaggo = Ekako (sabbattha) 370
Ekaghano = Ekagghano (Ka) Khu 1. 25 Dhammapade. 369
EkaÔÔhÈ = EkatthÈ (Ka) 370
EkadesaÑ = Ekadese (Ka) 245
EkapurisasandhÈraÓÊ = EkapurisasantÈraÓÊ (SÊ, I) 231
EvaÑ kho = Evampi (Ka) 341
Evampi ce = Evampi ve (SyÈ) EvaÑ hi me (Ka) Khu 5 AsÊtinipÈte. 364
Evamussannakusalam|lassa = Evar|passa ussannakusalam|lassa (Ka) 218
[O]
Otata -pa- hutvÈ = UÔÔhita -pa- bhavitvÈ (SyÈ) 295
[ Ka ]
Katamo = Kassa (Ka) 90
KathitÈ = KathikÈ (SÊ, I) 23
KappÈnaÑ = Kappe (Ka) 280
KayiruÑ = KareyyuÑ (SÊ, I, Ka) 202
KaraÓaÑ = KÈraÓaÑ (SÊ, I) 219
KarotÊti = KÈretÊti (SÊ) 155
Kassapassa TathÈgatassa = Bhagavato -pa- SammÈsambuddhassa
(Ma 2. 243 piÔÔhe.) 218
KÈmanissitÈni gihibyaÒjanabhaÓÉÈni = KamanÊyÈni
gihibyaÒjanÈni (SÊ, I) 11
KÈye = KÈyena (Ka) 382
KÈsirÈjÈ = KÈsikarÈjÈ (Ka) 199
KÈÄÈyasassa = KÈÄahaÑsassa (Ka) 346, 401-2
KilesappahÈnÈ = KilesappahÈnÈya (SÊ) 172
Kimilo = Kimbilo (SÊ, I) Ma 2. 125 piÔÔhe passitabbaÑ. 114
KÊÄitukÈmo = BaliÑ kÈtukÈmo (SÊ, I) 125
KupitamÈnasÈ = KupitamÈnaso (Ka) 366
KummaggapaÔipanne = KumaggapaÔipanne (SyÈ, Ka) 373
K|passa = K|pakassa (Ka) 344
Keci yÈdisaÑ kÊdisaÑ = Keci yÈdisaÑ tÈdisaÑ (SyÈ) 269
Ketu = Hetu (SÊ, I) 4
Kenaci = Tena (SÊ, I) 223
Kevalassa addhÈnassa = Dukkhakkhandhassa addhÈnassa (SÊ) 51
Kotthuko = KoÔÔhuko (Ka) 22
[ Kha ]
KharÈya -pa- kathalikÈya = KharÈ -pa- kaÔÔhalavÈlikÈ (SÊ, I) 25
KhudÈ pipÈsÈ = KhuppipÈsÈ (Ka) 280
Khubbhitacitto = Khubhitacitto (SÊ, I) 292
NÈnÈpÈÔhÈ 421
[ Ga ]
GaÓanapathaÑ vÊtivattakappe = GaÓanapathavÊtivatte kappe (SÊ) 156
Ga~gÈ ca = Ga~gÈva (SÊ, I) 1
Ga~gaÑ nadiÑ = Ga~gÈnadiÑ (SÊ) 125
Gaja~galaÑ = Kaja~galaÑ (SÊ, I) 8
GaÓhate = GaÓhatÊ (SÊ, I) 352
Gadrabho ceva = Ghorassaro ca (SÊ, SyÈ, I) 356
Gadrabhassa = Ghorassarassa (SÊ, SyÈ, I) 343
Gabbhassa avakkanti = GabbhassÈvakkanti (Ma 1. 332 piÔÔhe.) 126
Gahanato gahanataraÑ = Gahanantarato gahanantaraÑ (Ka) 260
GihÊ yeva = GihiÑ yeva (SÊ, I) 240
Geha, jano = GehaÑ, jano (Ka) 321
[ Gha ]
GhanamahÈselapabbato = ...pabbatato (Ka) 285
[ Ca ]
CakkaratanakÈraÓÈ = Cakkaratanassa kÈraÓÈ (SÊ, SyÈ, I) 278
Candapajjotassa = Udenassa (SÊ, I) 281
CÈtumahÈbh|tike = CÈtummahÈbh|tike (SÊ) 139
CÈpo -pa- pakampaye = CÈpo vÈ -pa- anulomayaÑ (SÊ, I, Ka) 355
Cittakadharakummassa = Cittakathalakummassa (SÊ, I, Ka) 345, 394
CittavikkhepanÈya = CittanikkhepanÈya (SÊ, I) 337
C|ÄarÈhulovÈde = MahÈrÈhulovÈde (SÊ, I) 331
CorÈbhinÊtÈ = CorabhÊtitÈ (SÊ) 30
[ Cha ]
ChandasÈ Buddhavacanena = ChandasÈmuddavacanena (SÊ, I) 4
ChinnapattapÈdapÈ = SÊnappattapÈdapÈ (SÊ) 122
[ Ja ]
JanemimaÑ = JÈnemimaÑ (SyÈ) 101
JÈgaranto = Jagganto (SÊ, I) 288
JÈtimantaÑ = JÈtar|pampi (SÊ) 162
JinasÈsanadhara = JinasÈsanadhana (SÊ, I) 250
[ Jha ]
JhÈpeti = JÈpeti (SÊ, I) 221
JhÈpentipÊti = JÈpentipÊti (SÊ, I) 172
JhÈyatÊti = SocatÊti (sabbattha) 68
[ ®ha ]
®hapÊyamÈnÈ = ®hapÊyamÈne (SÊ, I) 109
®hÈnÈÔÔhÈnakusalÈ = NidÈnapaÔhanakusalÈ (SÊ, I)
NidÈnavatthukusalÈ (SyÈ) 326
[ a ]
aheyya = UpaÉaheyya (Ka) 47
[ Ta ]
Tacchanto = Rakkhanto (SÊ, I) 167
TathÈgataÔÔhÈ = TathÈgatapatiÔÔhÈ eva (SÊ) 161
Tandi = NandÊ (I, Ka) 280
TappamukhÈ = TampamukhÈ (SyÈ, Ka) 38
Tapeyya = ®hapeyya (SÊ) 272
TamekarattaÑ = TamekarattiÑ (SÊ, I) 391
Tassa kusalassa balavegaÑ = TaÑ kusalabalavegavipphÈraÑ (SÊ) 156
TaÄÈka = MÈtikÈtaÄÈka (Ka) 286
TiÓÓattÈ = CiÓÓattÈ (SÊ, SyÈ, I) 111
TirokuÔÔasamÈgame = TirokuÉÉasamÈgame (SÊ, I) 332
T|lapuÒjo = T|lapicu (SÊ, SyÈ) 172
Tena saha ÈlÈpo = Na tena saha sallÈpo (SÊ, I) 101
TaÑ = So taÑ (SÊ, I, Ka) 213
NÈnÈpÈÔhÈ 423
[ Tha ]
Thanasitadarakassa = ThanapÊtadÈrakassa (SyÈ) 345
ThÈlakaparibhogena = PadÊpaparibhogena (SyÈ) 273
[ Da ]
DaÓÉakÈraÒÒaÑ = DaÓÉakÊraÒÒaÑ (Ma 2. 41 piÔÔhe.) 132
Dabbo = Dappo (SÊ) 401
Damme = Dhamme (SÊ, I) 325
DasasahassiyÈ = Dasasahassimhi (SÊ, I, Ka) 104-5, 135, 167-8, 221,
268, 270
DahataÄÈka = MÈtikÈtaÄÈka (Ka) 286
Dvayanto = Dvayato (SÊ) 146
DÈnanissandabalava = DÈnanissandabala (SÊ, I) 121
DÈsikaputtÈ bhaÔiputtÈ = DÈsaputtÈ bhaÔÔiputtÈ (SÊ, I) 315
DvinnampetaÑ amhÈkaÑ = DÊpitaÑ, amhÈkampetaÑ (Ka) 281
DovÈrika -pa- bhaÔabala = DovÈrika -pa- bhaÔabalattha (SÊ, I) 227
DosÈgato = DesÈgato (SÊ, I) 254
[ Dha ]
DhanubbedÈ = CatubbedÈ (SÊ, I) 4
Dhammakarakena = DhammakaraÓena (Ka) 70
DhammantarÊ = DhanvantarÊ (?) 263
Dhamanichinnaparigatto = Dhamanimajjaparikatto (SÊ, I)
DhammanimiÒjaparigatto (SyÈ) 187
DhammayantamabhipÊÄayati = DhammayantamatipÊÄayati (Ka) 167
DhammasÊsakassa = DhammÈsÊsakassa (Ka) 121
DhammÈsÊsaÑ = DhammasÊsaÑ (SÊ, I) 378
Dhamento = UppaÄÈsento (SÊ, I) 20
DhÊro -pa- marahati = AriyÈ -pa- yÈcanaÑ (SÊ, I) 224
Dhutavara~gaguÓanissitÈ = Dhuta~gaguÓadharanissitÈ (Ka) 330
Dhuta~gaÑ = DhutaguÓaÑ (Ka) evamuparipi. 338
[ Na ]
Na upalimpanti = Na upalippanti (SÊ, I) 320
Na plavati = Na pilavati (SÊ, I) 360
Na bhuÒjitabbaÑ = ParibhuÒjitabbaÑ (SÊ, I) 352
Na mito = Mito (SÊ, I, Ka) 354
Naracira = Navavira (SÊ, I) 2
Na labhi = Na labhati (Ka) 282
Na vaÉÉhitvÈ -pana pÈpuÓitvÈ = VaÉÉhitvÈ -pa- apÈpuÓitvÈ (SÊ, Ka) 245
Na saÓÔhanti = Na saÓÔhahanti (SÊ) 320
Na saÑvarati = Na saÑcarati (SÊ) 154
NÈÔaputto = NÈthaputto (SÊ, I) 4
NÈvÈlagganakassa = NÈvÈlaganakassa (SÊ, I) 343
Nigumbepi = Nikumbepi (SÊ, SyÈ, I) 313
Nibbattitanti = Nibbattanti (SÊ, I) 213
NibbÈhanatthÈya = NibbÈnatthÈya (Ka) 285
NibbÈhanaÑ = NibbÈyanaÑ (Ka) 123
NibbÈhitabboti = NibbÈyitabboti (Ka) 137
NimantakaÑ = NivÈtakaÑ (KuÓÈlajÈtake) 202
NirÊhanijjÊvataÑ = NisattanijÊvataÑ (Ka) 399
NihatapaccatthikaÑ = NipaccatthikaÑ (Ka) 1
[ Pa ]
Pakitteti = Parikitteti (Ka) 234
PaccamÈno = DhamamÈno (SÊ, I) 69
PaccavekkhÈmi = PaccavekkhitvÈ (sabbattha) 370
Pajahi = Pajahati (Ka) 225
PaÒÒavÈssa = JivhÈvassa (SÊ, I) 349
PaÔicaratÊti = PaÔicarÈhÊti (Ka) 101
PaÔinivatteyyÈti = ParinivatteyyÈti (SÊ, I, Ka) 278
PaÔilabhÊti = PaÔilabhatÊti (Ka) 282
PaÔisandhÈraÑ = PaÔisanthÈraÑ (SÊ, I) 9
NÈnÈpÈÔhÈ 425
[ Pa ]
PaÔisammodanÊyeneva = PaÔisammodi, teneva (SÊ) 24
PaÓÉitavÈdaÑ = PaÓÉitavÈdÈ (SÊ, I) 27
Patanti = JinasÈsanÈ patanti (SÊ, I) 167
Patthayati = PattÊyati (SÊ, I) 234
PathavÊ = PaÔhavÊ (SÊ, SyÈ, I) 5
PatiÔÔhÈvasena = PatiÔÔhÈnavasena (Ka) 337
PatitvÈ ruhiraÑ = NipatitvÈ rudhiraÑ (SyÈ) 138
PadhÈnavemattatÈ = AddhÈnavemattatÈ (SÊ, SyÈ, I) 276
Pabbato = Pabbatato (Ka) 285
PamoditÈ = Pamodito (Ka) 366
ParÈpavÈdo = ParappavÈdo (Ka) 95
Parikupitesu = Parikhubbhitesu (SyÈ) 122
ParikuppiÑsu = ParikampiÑsu (Ka) 122
ParigaÓetuÑ = PariminituÑ (Ka) 303
PariggaÓheyyuÑ = ParikaÉÉheyyuÑ (SÊ, I) 146
Parittabalena = Mantabalena (?) 154
ParittaÑ = ParipakkaÑ (Ka) 51
ParinibbÈyati = ParinibbÈyi (SÊ) 175
ParipÈte = ParipuÓÓe (sabbattha) 282
Parisodhito = Parisodhite (SÊ, Ka) 402
Plava = Pavatta (SÊ, I) 4
Pavatte = Pavattassa (Ka) 195
PavÈyati = PavÈti (SÊ, I) Khu 1. 21 piÔÔhe passitabbaÑ. 317
PavÈÄakalÈpÈbharaÓappaÔimaÓÉito = PavÈÄÈbharaÓa-
paÔipaÓÉito (SÊ, I) 321
PahaÑsayati tusayati = PahaÑsÊyati kuhÊyati (SÊ, I) 311
PÈnatthaÑ -pa- vÈ = PÈnesu -pa- vÈ (SÊ, I) 388
PÈpakÈni -pa- pabbÈjeti = PÈpakÈnaÑ -pa- pabbajito (SÊ, I) 10
PÈpiyÈ bhinnasÊlÈya = PÈpikÈya bhinnasÊmÈya (SÊ) 126
PÈpuÓÈmi = Na pÈpuÓÈmi (SyÈ) 3
[ Pa ]
PiÒjitaÑ = PicchitaÑ (SÊ, I) 234
PidahitvÈ = PidahitvÈva (Ka) 57
PisitvÈ = PiÑsitvÈ (SÊ, I) 43
PuttadÈnaÑ = PuttadÈraÑ (Ka) 273
Pure -pa- dhÈressatÊti = MÈ te -pa- pÈpeyyÈti (SÊ) 156
P|jiyantÈ = P|jitÈ (SyÈ) 103
[ Pha ]
PhalikÈ = PhallikÈ (SÊ, I) 315
Phalito = Phalino (?) 272
Phasseti = Phusseti (SyÈ) Passati (Ka) 321
[ Ba ]
BalÊbaddÈ = BalibaddÈ (SÊ, I) 66
BuddhaguÓe = Buddhadhamme (SÊ, I) 276
BubbuÄÈ = PubbuÄÈ (Ka) 122
Bubhukkhito = Sukkhito (SÊ, I, Ka) 292
Bodhaneyye = AbodhanÊye (SyÈ) 167
[ Bha ]
BhaginÊ vÈ bhÈtaro vÈ sakhÊ vÈ sahÈyakÈ vÈ = BhaginibhÈtaro
vÈ sakhisahÈyakÈ
vÈ (SÊ, I, Ka) 188
BhaÔabala = Balattha (SÊ, I) 227
BhaÔabalÈ = BalatthÈ (SÊ, I) 339
BhassappavÈdo = BhassappavedÊ (SÊ, I) 97
BhÈvayate = BhÈvayatÊ (SyÈ) Khu 1. 64 Dhammapadesu. 375
Bhi~gÈrena = Bhi~kÈrena (SÊ, I) 229
Bhijjante = Palujjante (SÊ, I) 8
Bhinno -pa- kumbho = Gumbo -pa- viddhaÑsito (SyÈ) 123
BhuttÈvissa = BhuÒjitvÈ (SÊ) 174-175
NÈnÈpÈÔhÈ 427
[ Bha ]
Bhuttova mareyyÈti = Bhutto vameyyÈti (Ka) 232
Bh|nahu = Bh|tahacco (I) Bh|nahacco (Ka) 301
Bh|maÔÔhe = BhummaÔÔhe (SÊ, I) 370
Bh|mikammaÑ = Bh|mikampaÑ (SÊ, I) 178
Bhojanassa = BhojanÊyaÑ (SyÈ) 101
[ Ma ]
MaÒjiÔÔhampi = MaÒjeÔÔhampi (SÊ, I) 62
MaÒjiÔÔhÈni = MaÒjeÔÔhÈni (SÊ, I) 62
MaÔÔhaÑ = NÈma (SÊ, I, Ka) SaÑ 1. 56 piÔÔhe passitabbaÑ. 68
MaÓikuÓÉala = MaÓikanaka (SÊ, I) 237
MatavÈta = MahÈvÈta (Ka) 402
Mantayoga = Samantayoga... (SÊ, I) 4
MantisahÈyo = MantasahÈyo (SÊ) 101
Matthake = MuddhanÈ (SÊ) 382
ManthayitvÈ = MadditvÈ (Ka) 104
Manusse disvÈ tappati = ManussaÑ disvÈ kampati (Ka) 391
MayekarattaÑ = YamekarattiÑ (SÊ, I) 391
MaraÓasseva so = MaraÓasseso (SÊ, I) 150-151
MahÈrÈja = PahÈrÈdha (SÊ, I) 363
MahiÑsÈ = MahisÈ (SÊ, I) 259
MÈgaÓÉiyopi = MÈgandiyopi (SÊ, I) 301
MÈlukyaputtena = MÈlu~kyaputtena (SÊ, SyÈ, I) SaÑ 2. 294 piÔÔhe,
AÑ 1. 571 piÔÔhe ca passitabbaÑ. 146
MÈsal|nÈ = MÈsap|rÈ (Ka) 282
MuggasupyatÈya = MuggasuppatÈya (SÊ, I) 352
MuccitvÈ = MuÒcitvÈ (Ka) 338
Muyhase = Muyhasi (SÊ) 370
MettaÑso = AhiÑsÈ (SÊ, I) 387
MoÄiyasÊvake = Moliyasivake (SyÈ, Ka) SaÑ 2. 428 piÔÔhe. 139
[ Ya ]
YaÔÔhisammajjaniyo = YaÔÔhisammuÒjaniyo (SÊ, I) 3
YathÈkÈmaÑ = Yena kÈmaÑ (Ka) 154
YathÈpi = YathÈ (SÊ) 358
YamakasalÈkÈ = DahanasalÈkaÑ (Ka) 151
YÈvatÈ loke = Loke sikkhÈ (SÊ, I) 190
Ye keci yÈdisaÑ kÊdisaÑ dÈnaÑ denti = Keci yÈdisaÑ tÈdisaÑ
dÈnaÑ denti (SyÈ) 269
Yoniso manasikÈrena = Yoniso manasikÈre (SÊ, SyÈ, Ka) 401
[ Ra ]
Rajjase = Rajjasi (SÊ) RaÒjasi (I) 370
Ramate = RamatÊ (SÊ, I) 380
RÈjato = RÈjÈno (SÊ, I) 146
RÈjagahÊyÈnaÑ = RÈjagahikÈnaÑ (Ka) SaÑ 1. 67 piÔÔhe passitabbaÑ. 236
RÈjÈbhinÊtÈ = RÈjabhÊtitÈ (SÊ) 30
R|parakkhÈti = R|padakkhÈti (SÊ, SyÈ, I) 326
[ La ]
LaguÄahatÈni = SakuÓapahatÈ (SyÈ)
LakuÔahatÈni (SÊ, I, Ka) 290
LahupÈkaÑ = BahupÈkaÑ (SÊ) 175
LuddhatarÈ = LaddhatarÈ (Ka) 146
Loke = Loke sikkhÈ (SÊ, I) 190
[ Va ]
VaÒcayitabbaÑ = VajjayitabbaÑ (Ka) 381
VaÒceti = Vajjeti (Ka) 381
Vamati = Vahati (SyÈ, Ka) 401
Varapavaragopura = Pavarapacuragopura (SÊ) 1
NÈnÈpÈÔhÈ 429
[ Va ]
VassasatÈni = VassasahassÈni (SÊ) Passa AÑ 3. 105 piÔÔhe. 133
VÈkacÊradharÈ = VÈkacÊrÈ (Ka) 131
VÈmagÈmino = PÈpagÈhino (SyÈ) 285
VikkhepanÈya = NikkhepanÈya (SÊ, I) 337
VigaÓetvÈ = MinitvÈ (Ka) 303
VijjÈvanta = VijjÈdhara (Ka) 2
Vijitakammas|rÈ vÈ = Nijjhitakammas|rÈ vÈ (SÊ, I) 190
VitaÓÉavÈdÊ = VÈdÊ (SÊ, I) 4
VidhamitvÈ = Vidhamati (SÊ, I, Ka) 368
VinivijjhissÈmÊti = VijjhissÈmÊti (SÊ) 322
Vibh|taÑ = Vibh|saÑ (SÊ, I) 219
VimuttaratanaÑ = Vimuttiratananti (SÊ, I) 321
VilapiÑsu = LÈlapiÑsu (SÊ, I) 267
VisajjanÈ = VissajjanÈ (SÊ, I) 1
VissÈsopi = Visesopi (SÊ, I) 27
VisibbetvÈ = VisÊvetvÈ (SÊ, I) 47
VisuddhÈ = VisadÈ (SÊ, I) 266
VisositaÑ = VisotaÑ (SÊ, I) 284
VÊtivattantÊti = VÊtipatantÊti (SÊ, I) 375
VokiÓÓakaÑ jaggati = VokiÓÓataÑ gacchati (Nisya) 289
[ Sa ]
Sakamane = Sakamano (Ka) 387
SakalikÈya = SakkhalikÈya (SyÈ, Ka) 136
SakuÓarutaravitaÑ = SakuÓarutaÑ (SÊ) 178
Sa~gÈmo = Sa~kamo (SÊ, I) 98
SaÒchavÊ = SacchavÊ (SÊ, I) 281
SajjanapasatthaÑ = SabbajanapasatthaÑ (SyÈ) 307
SatasamupasobhitaÑ = SatatamupasobhitaÑ (Ka) 2
SantattakaÔhite = SantattakaÔhine (SÊ, I) 382
[ Sa ]
SatiÑ = DhÊtiÑ (SÊ, I) 22
SantuÔÔho = SantuÔÔhe (SÊ, I) 380
SatthaÑ vÈ kamati = SatthaÑ kamati (SyÈ) AÑ 3. 542 piÔÔhe. 195
SanighaÓÉukeÔubhesu = SanighaÓÔukeÔubhesu (Ka) 10
Sannova = Sattova (SÊ, I) 361
SappabhÈsavimalÈdÈsaÑ = SappabhaÑ suvimalÈdÈsaÑ (SÊ) 135
SampaduÔÔho = SaÑsaÔÔho (SÊ) 154
SampassamÈno = SammasamÈno (SÊ, I) 213
SabbaÔÔhakasÈkhe = SabbatthakasÈkhe (SyÈ) SabbaÔÔhasÈkhe (Ka) 355
SabbÊtito = SabbÊtiyÈ (SÊ) 167
SabbaÑ taÑ = SantaÑ (Ka) 264
SabbÈva = SabbÈpi (SÊ, I) 202
SamanuppattÈti = YasamanupattÈti (SÊ, I) 281
SamanussarantÈ = SamanupassantÈ (SÊ, I) 141
SabhÈjana = SamabhÈjana (Ka) SammÈbhÈjana (Ka) 2
Sammato = Sameto (SÊ, I) 381
SamupÈdikÈ = SamudakÈ (Ka) 231
SamentaÑ = SametaÑ (SÊ) 150
SamodhÈnopagatanti = SamodhÈnetabbaÑ (Ka) 342
SarasasabhÈvatejo = SarasabhÈvatejo (SÊ, I) 151
SarÊrayÈpanatthaÑ = SarÊrayÈpanamattaÑ (SÊ, I) 385
SallakkheyyuÑ = SallikkheyyuÑ (SÊ, I) 135
SÈdaroti = P|jiyanti (I) 408
SÈmayikÈ = SÈmÈyikÈ (Ka) 291
SÈratthe = Sadatthe (SÊ, I) 393
SikkhÈsamÈdÈnaÑ = SikkhÈpadhÈnaÑ (SÊ, SyÈ) SukkÈvadÈnaÑ (Ka) 163
SÊlasaÑvaragandhamanulittÈ = SÊlavarasugandhamanulittÈ (SÊ, I) 327
SÊlavarasurabhigandho = SÊlasurabhigandho (SÊ, I) 368
Sukudhitampi = SukaÔhitampi (SÊ, I) SukhuÔhitampi (SyÈ) 250
Sukkhayavapulake = Sukkhayavam|lake (Ka) 226
NÈnÈpÈÔhÈ 431
[ Sa ]
SupÊto = Suthito (Ka) 401
S|nuddhumÈtasusiruttama~go = S|nuddhumÈtas|cimukhapamÈÓa-
susiruttama~go (SÊ, I) 338
S|riyassa = Suriyassa (SÊ, SyÈ, I) 372
S|riyo = Suriyo (SÊ, I) 3
SeÔÔho = SeÔÔhabh|misayo (SÊ, SyÈ) SeÔÔho yamo (I) 163
SeÔÔho = Sova (I) 408
Sena~gadassanaÑ katvÈ = SenÈgaÓanaÑ kÈretvÈ (SÊ, I) 4
Snehayati = Sobhayati (SÊ) 141
Seyha = Sayha (SÊ, I) 215
So = Tassa (I, Ka) 90
So kulavasena andho hutvÈ = So kulajÈtivasena
andho bhavitvÈ (SyÈ) 217
SoreyyakÈ = SoraÔÔhakÈ (SÊ, I) 316
[ Ha ]
Hassavasena = AÒÒÈÓavasena (Ka-SÊ) 215
Hitamattano = Atthamattano (I) 408
HetaÑ = HitaÑ (SÊ) Hi idaÑ (I) 311
NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ
NÈmÈnukkamo PiÔÔha~ko NÈmÈnukkamo PiÔÔha~ko
[A] [Œ]
A~girasa (tikicchaka) 263 ŒyupÈlatthera 18, 19
AciravatÊ (nadÊ) 73, 94, ŒÄakamandÈ (devapura) 2
363-4 ŒÄÈra (KÈlamagotta) 228,
Ajitakesakambala 4 230
AÔÔhissara (paccekabuddha) 116 [I-U-E]
Atula (tikicchaka) 264 IndanÊla (maÓi) 122
AthabbaÓa (veda) 177 IndasÈla (guhÈ) 331
Adhamma (yakkha) 200 Iru (veda) 177
Anuruddha (kumÈra) 113 Isipatana migadÈya
Anuruddhatthera 358, 390, 393 (uyyÈna) 18, 331
Anotatta (daha) 277 Isisi~ga (tÈpasa) 128
Aparanta (janapada) 282 Uttarakuru 2, 91
AmarÈ (devÊ) 202-3 Udaka (RÈmaputta) 230
Ambarukkha 290 UdÈyitthera 127
Alasanda (dÊpa) 88, 313, 340 Upasena (Va~gantaputta) 341, 353
AvÊci (niraya) 5, 338 377-8-9, 380
Asoka (rÈjÈ) 125 UpÈli (kappaka) 114
AsokÈrÈma 15, 16, 17 UpÈlitthera 403
Assaguttatthera 6, 7, 8, 13, 14, 15 Uposatha (nÈgarÈjÈ) 274
[Œ] UmmÈpuppha (maÓi) 122
Œnanda (kumÈra) 113 EkasÈÔaka (brÈhmaÓa) 120, 282
Œnanda (seÔÔhi) 332 [ Ka ]
Œnandatthera 84, 106, 133-4, KaÓÉaraggi (tikicchaka) 263
142-3-5-6-7, KaÓhÈjina (kumÈrÊ) 121,
174-5, 204-5 267, 275

[ Ka ] [ Ga - Gha ]
Kapila (tikicchaka) 263 Gotama (Buddha) 264, 275-6, 342
Kapila (brÈhmaÓa) 199 GopÈlamÈtÈ (devÊ) 120,
Kapilavatthu (nagara) 331 281
Kalasi (gÈma) 89 GhaÔikÈra (kumbhakÈra) 217-8
KalÈbu (rÈjÈ) 199
KasibhÈradvÈja (brÈhmaÓa) 225 [ Ca ]
KasmÊra (raÔÔha) 88-9, 313 Cakkavatti (rÈjÈ) 156, 259,
Kassapa (Buddha) 3, 120, 216-7-8 273-4, 374-5-6
KÈrambhiya (acelaka) 199 Canda (kumÈra) 200
KÈli~ga (rÈjÈ) 132, 249 Candakanta (maÓi) 122
KÈsi (raÔÔha) 313 Candagutta (rÈjÈ) 282
Kimila (kumÈra) 114 Candapajjota (rÈjÈ) 281
KumÈrakassapatthera 127-8, 194 CandabhÈgÈ (nadÊ) 119
KumudabhaÓÉikÈ CandavatÊ (rÈjakaÒÒÈ) 215-6
(dhaÒÒajÈti) 282-3 CiÒcamÈÓavikÈ 108
Kusa (rÈjÈ) 133 CÊna (raÔÔha) 340
KetumatÊ (vimÈna) 6, 7 Cunda (upÈsaka) 174-5
KolapaÔÔana 340
C|Äapanthakatthera 170, 350
Kosala (raÔÔha) 313
C|ÄasubhaddÈ (upÈsikÈ) 332,
Kosala (rÈjÈ) 281-2
365, 370
[ Kha - Ga ]
[ Cha - Ja ]
Khajjopanaka (maÓi) 122
KhaÓÉahÈla (brÈhmaÓa) 200 Chaddanta (nÈgarÈjÈ) 198, 216
KhantivÈdÊ (tÈpasa) 199 JambukÈjÊvaka 332
KhujjuttarÈ (upÈsikÈ) 84 JambudÊpa 4, 5, 88
Ga~gÈ (nadÊ) 3, 73, 94, 119, 125, Jamburukkha 290
195, 277, 363-4 JÈli (kumÈra) 121, 267, 275
Gaja~gala (brÈhmaÓagÈma) 8, 10 JÊvaka (vejja) 136
GandhÈra (raÔÔha) 313 JotipÈla (mÈÓava) 216-7
Guttila (gandhabba) 120 Jotirasa (maÓi) 122
NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ 435

[ Ta ] [ Na ]
Takkola (raÔÔha) 340 Nandaka (yakkha) 108
Tacchaka (mahÈs|kara) 199 Nandiya (vÈnarinda) 199
TÈvatiÑsabhavana 6 NÈgasena (dÈraka) 8, 9, 10,
Tidasa (pura) 281 11, 12
Timi~gala (mahÈmaccha) 253 NÈgasena (sÈmaÓera) 12, 13
Timirapi~gala (mahÈmaccha) 253 NÈgasenatthera 13, 14, 15, 16,
TimÊ (mahÈmaccha) 253 17, 19, 20, 21, 22, 24,
Tissatthera (lekhÈcariya) 74 25, 26 Èdi piÔÔhesu.
NÈrada (tikicchaka) 263
[ Da - Dha ]
NigaÓÔhanÈÔaputta 4
DaÓÉaka (rÈjÈ) 132
Nigrodha (migarÈjÈ) 200
DÈnava (yakkha) 154 Nigrodha (rÈjÈ) 200
Duk|la (tÈpasa) 127, 129, NigrodhÈrÈma 331
130 Nimi (rÈjÈ) 120
Devadatta (kumÈra) 113 Neru (pabbata) 131
Devadatta 114-5-6-7-8,
[ Pa ]
138, 161
Pakudha KaccÈyana 4
DoÓi (nagara) 408
PaÒcasÈla (brÈhmaÓagÈma) 155-
DoÓitthera 408
6-7-8
Dhaja (brÈhmaÓa) 229
PaÓÉaraka (nÈgarÈjÈ) 199
DhanapÈlaka (hatthÊ) 204-5, 331
PÈÔaliputta (nagara) 15, 16, 125
DhaniyagopÈlaka 351
PÈtÈlamukha 277
Dhamma (yakkha) 200
PÈyÈsirÈjaÒÒa (rÈjÈ) 194
DhammantarÊ (tikicchaka) 263
PÈrikÈ (tÈpasÊ) 127, 129,
DhammapÈla (kumÈra) 201 130, 132
Dhammarakkhitatthera 15, 17 PÈsÈÓaka (cetiya) 331
[ Na ] PiÓÉolabhÈradvÈjatthera 382,
Nanda (kumÈra) 170 389
Nanda (mÈÓavaka) 108, 282 PÊÄiyakkha (rÈjÈ) 195-6

[ Pa - Pha ] [ Ma ]
PuÓÓa (bhataka) 120 MallikÈ (devÊ) 120, 281
PuÓÓaka (dÈsa) 281 MasÈragalla (maÓi) 123
PuÓÓaka (seÔÔhi) 281 MahÈkaccÈyanatthera 281, 349
PuÓÓÈ (dÈsÊ) 120 MahÈkassapatthera 379, 386
PubbakaccÈyana (tikicchaka) 264 MahÈnÊla (maÓi) 122
MahÈpajÈpatigotamÊ 234
P|raÓakassapa 4, 5
MahÈpatÈpa (rÈjÈ) 201
PhussarÈga (maÓi) 123
MahÈpathavÊ (makkaÔa) 198
[ Ba - Bha ] MahÈpanÈda (rÈjÈ) 133
BandhumatÊ (gaÓikÈ) 125 MahÈpaduma (kumÈra) 200
BÈkulatthera 211-2 MahÈmoggallÈnatthera 187-8
BÈrÈÓasi (rÈjÈ) 154 MahÈsena (devaputta) 6-7-8
BÈrÈÓasÊ (nagara) 18, 198 MahÊ (nadÊ) 73, 94, 363
BodhimaÓÉa 249 Mahosadha (paÓÉita) 202-3
Brahmadatta (rÈjÈ) 198, 200 MÈgaÓÉiya (paribbÈjaka) 301
Bhagu (kumÈra) 113 MÈÓavagÈmika (devaputta) 236
BhaddasÈla (senÈpati) 282 MÈta~ga (isi) 127
MÈta~ga (rÈjÈ) 132
Bhaddiya (kumÈra) 113
MÈlukyaputta 146-7
BhÈradvÈja (brÈhmaÓa) 173
Milinda (rÈjÈ) 1, 4, 5, 6, 7, 13, 17,
[ Ma ] 18, 19, 21, 22, 24, 25, 26 Èdi-
MakkhaligosÈla 4, 5 piÔÔhesu
MajjhÈ (rÈjÈ) 132 Metteyya (Buddha) 160, 408
MaÔÔhakuÓÉali (devaputta) 332 MoggallÈnatthera 185, 225
MaÓÉabya (mÈÓavaka) 127-8 Moggaliputtatissatthera 3
MaÓÉuka (devaputta) 332 MogharÈjÈ 170
MaddÊ (devÊ) 121, 273 MogharÈjatthera 398
Manohara (maÓi) 122 [ Ya ]
MandhÈtu (rÈjÈ) 120 Yaju (veda) 177
MantÊ (brÈhmaÓa) 229 YaÒÒa (brÈhmaÓa) 229
NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ 437

[ Ya - Ra - La ] [ Sa ]
YamunÈ (nadÊ) 73, 94, 119, 363-4 SaÑkicca (kumÈra) 127-8
Yugandhara (pabbata) 6 Sakka (raÔÔha) 331
Rakkhitatala 12 Sa~kassa (nagara) 331
RÈjagaha (nagara) 136, 204, 331 SaÒjayabelaÔÔhaputta 4
RÈma (brÈhmaÓa) 229 Sabbamitta (brÈhmaÓa) 229
RÈhulatthera 354, 359, 368, Sarabh| (nadÊ) 73, 94, 119, 363-4
371, 399
SarassatÊ (nadÊ) 119
Ruru (migarÈjÈ) 199
Sahampati (brahmÈ) 206-7, 387
RohaÓatthera 8, 10, 11, 12, 13, 14
SÈketa (brÈhmaÓa) 332
LakkhaÓa (brÈhmaÓa) 229
SÈkha (migarÈjÈ) 200
La~kÈdÊpa 408
SÈkha (senÈpati) 200
Lomasakassapa (isi) 214,
SÈgala (nagara) 1, 4, 6, 13, 18, 29
216
Lohita~ga (maÓi) 123 SÈdhÊna (rÈjÈ) 120
SÈma (kumÈra) 127, 132-3,
[ Va ]
195-6
Va~ga (raÔÔha) 340
SÈma 199
Va~gÊsatthera 373
SÈma (tikicchaka) 264
Vajira (maÓi) 122
SÈma (veda) 177
VÈseÔÔha 163
SÈriputtatthera 108, 171,
Vijambhavatthu 12
185, 201-2, 225, 236, 281,
Vidhura (paÓÉita) 200
VÊtaÑsÈ (nadÊ) 119 342, 348, 350 Èdi piÔÔhesu
VÊrasena 24 SÈriputtamoggallÈna 185, 205
Vejayanta (pÈsÈda) 6 SÈvatthi (nagara) 331, 341
VetravatÊ (nadÊ) 119 Sineru (pabbata) 108, 218,
VeraÒjÈ (nagara) 226 233, 278, 299
Vessantara (rÈjÈ) 118-9, Sindhu (nadÊ) 119
120-1-2-3, 267, 269, 270 SirimÈ (nagarasobhinÊ) 332
Èdi piÔÔhesu SirÊsapuppha (maÓi) 122
VeÄuriya (maÓi) 122 Sivi (rÈjÈ) 123-4, 126

[ Sa ] [ Sa ]
SÊvaka 139 SuraÔÔha (raÔÔha) 340
SÊhasena 24 SulasÈ (nagarasobhinÊ) 332
Sudatta (brÈhmaÓa) 229 SuvaÓÓabh|mi (nagara) 340
Sudinna (kalandaputta) 171 S|raparicara (rÈja) 199
Suddhodana (rÈjÈ) 229 S|rasena 24
Suppabuddha (sakka) 108 S|riyakanta (maÓi) 122
SuppiyÈ (upÈsikÈ) 120, 281 Sela (brÈhmaÓa) 168, 182-3
Subhadda (paribbÈjaka) 133-4-5 SoÓuttara (nesÈda) 198
Subh|titthera 369, 374 SoÓuttara (brÈhmaÓa) 8, 9
Subhoja (brÈhmaÓa) 229 SovÊra (raÔÔha) 340
Sumana (mÈlÈkÈra) 120, 281, [ Ha ]
332 Himavanta (pabbata) 6, 7, 8, 119
SuyÈma (brÈhmaÓa) 229 195, 274
GÈthÈs|ci
PaÔhamapÈdÈ PiÔÔha~kÈ PaÔhamapÈdÈ PiÔÔha~kÈ
[A] [Œ]
Aggi yathÈ tiÓakaÔÔhaÑ ŒrammaÓe labhitvÈna 398
dahanto 364 Œsajja rÈjÈ citrakathiÑ 1
AcetanaÑ brÈhmaÓa
[I-U]
assuÓantaÑ 173
Iti phandanarukkhopi 173
AnumÈnena jÈnanti |miÑ 328
IddhipÈdesu kusalÈ 325
AnumÈnena jÈnanti disvÈ 328
IminÈ puÒÒakammena 408
AnumÈnena jÈnanti bhÊte 328
Imehi aÔÔhÊhi
AnumÈnena ÒÈtabbaÑ |miÑ 328
tamaggapuggalaÑ 116
AnumÈnena ÒÈtabbaÑ disvÈna 328
UttiÔÔhe nappamajjeyya 209
Appamatto ayaÑ gandho 317
UpacikÈ biÄÈro ca 384
AppamÈdaratÈ hotha 361
Ubhopi te viloketvÈ 330
AppamÈdarato bhikkhu 394
Usabhoriva chetva
AppicchÈ nipakÈ dhÊrÈ 325
bandhanÈni 351
Appena bahukenÈpi 324
AbhiÒÒÈpÈramippattÈ 325 [E-O]
AbhidhammavinayogÈÄhÈ 1 EkaÒce bÈhaÑ vÈsiyÈ 366
AmusmiÑ paÔigho natthi 366 Eko manopasÈdo 236
AyaÑ patiÔÔhÈ dharaÓÊva EtÈni aÔÔha ÔhÈnÈni 100
pÈÓinaÑ 33 EvaÑ dhammÈ apakkamma 68
AllaÑ sukkhaÑ vÈ bhuÒjanto 392 EvamevÈhaÑ mahÈvÊra 359
AllacammappaÔicchanno 78 Evar|pÈni sÊlÈni 320
AsaÑsaÔÔhaÑ gahaÔÔhepi 369 Okkhittacakkh| mitabhÈÓÊ 325
[Œ] [ Ka ]
Œyu arogatÈ vaÓÓaÑ 324 KathitÈ mayÈ bah| diÔÔhÈ 23
ŒraÒÒikÈ dhutadharÈ 324 KantÈre puttamaÑsaÑva 349
Œrambhatha nikkhamatha 238 Kammam|laÑ gahetvÈna 317

[ Ka ] [ Jha - ©a ]
Kammam|laÑ janÈ datvÈ 318 JhÈyÊ jhÈnaratÈ dhÊrÈ 325
KÈyaÑ imaÑ sammasatha 362 ©ÈÓakhaggaÑ gahetvÈna 379
KÈyena saÑvaro sÈdhu 168, 384 ©ÈtÊhi mittehi ca bandhavehi 390
KÈye sabhÈvaÑ disvÈna 382
[ Ta ]
KÈraÓÉavaÑ niddhamatha 400
Tattha ÒÈÓaÑ paÓidhÈya 1
KuÔÔam|laÒca nissÈya 380
TathÈ disvÈ dhammagiriÑ 328
Kumbho ca kÈÄÈyaso ca 406
Kummova a~gÈni sake TathÈ BuddhaÑ sokanudaÑ 328
kapÈle 354 TathÈ bhikkhu dhammadharo 374
KesarÊ cakkavÈko ca 392 Tatheva titthiye disvÈ 328
Tatheva BuddhanÈgassa 328
[ Kha - Ga ]
Tatheva Buddhaputtena 350, 357
Khett|pamena bhavitabbaÑ 403
Tatheva Buddhaputtopi 402, 406
Gadrabho ceva kukkuÔo 356
Tatheva yogino cittaÑ 358
GambhÊrapaÒÒo medhÈvÊ 20
Tatheva LokanÈthassa 328
GÈthÈbhigÊtaÑ me abho-
janeyyaÑ 222 TathevÈyaÑ sÊlagandho 329
TathevimaÑ janaÑ disvÈ 329
[ Ca ]
Tadahu pabbajito santo 382
CakkhumÈssa yathÈ andho 349
TasmÈ sakaÑ paresampi 379
Ca~kamantopi tiÔÔhanto 356
TasmÈ hi paÓÉito poso 408
Catubbhi dhammehi
TicÊvaradharÈ santÈ 325
sama~gibh|taÑ 180
TibbaÑ chandaÒca pemaÒca 382
CattÈro paÒca Èlope 392
Te ca tepiÔakÈ bhikkh| 20
CandanaÑ tagaraÑ vÈpi 317
TevijjÈ chaÄabhiÒÒÈ ca 325
CaraÓena ca sampannaÑ 23
CÈpov|nudharo dhÊro 355 TesamatthaÑ aviÒÒÈya 97
Cundassa bhattaÑ bhuÒjitvÈ 174-5 Tehi bhikkh|hi parivuto 20
[ Ja ] [ Da ]
JÈliÑ KaÓhÈjinaÑ dhÊtaÑ 121 Dassanamhi parisodhito
JighacchÈya pipÈsÈya 291 naro 402
GÈthÈs|ci 441

[ Dha ] [ Pa ]
DhammÈmatagataÑ disvÈ 329 Parisuddhena cittena 391
DhammÈsÊsaÑ karitvÈna 378 Palla~kena nisinnassa 348
DhammosadhaÑ pivitvÈna 319 Pavivittehi ariyehi 395
Pavivitto ariyehi 395
[ Na ]
PavisitvÈ parakulaÑ 388
Na antalikkhe na
PassatÈraÒÒake bhikkh| 330
samuddamajjhe 152
PucchÈ visajjanÈ ceva 1
Na ito d|re bhavitabbaÑ 378
P|jiyantÈ asamasamÈ 103
Na pubbagandho paÔivÈtameti 317
P|jetha naÑ p|janiyassa
Na me Ècariyo atthi 228
dhÈtuÑ 177
Na me dessÈ ubho puttÈ 273
Nava~gaÑ anumajjanto 97 [ Ba - Bha ]
Nava~gaÑ BuddhavacanaÑ 354 Bahussuto citrakathÊ 20
Navete puggalÈ loke 100 Bah| jane tÈrayitvÈ 315
Na ve yÈcanti sappaÒÒÈ 224 Bojjha~garatanamÈlassa 323
NÈbhinandÈmi maraÓaÑ 45 BodhaneyyaÑ janaÑ disvÈna 397
NiddhamitvÈna pÈpicche 400 ByÈdhitaÑ janataÑ disvÈ 319
NibbutaÑ pathaviÑ disvÈ 329 BhassappavÈdo vetaÓÉÊ 97
Niraye bhayasantÈsaÑ 389 [ Ma ]
NissaÑsayaÑ parÈjayo 23 MakkaÔo dÈrako kummo 400
NesajjikÈ santhatikÈ 324 MaÓimÈlÈdharaÑ geha 321
[ Pa ] MayekarattaÑ vippavasimha
PaÒÒÈ pasatthÈ lokasmiÑ 407 ludda 391
PaÒÒÈratanamÈlassa 321 MÈ me kadÈci pÈpiccho 381
PaÔikacceva taÑ kayirÈ 68 MilindarÈjapaÒho ca 408
PaÔipannÈ phalaÔÔhÈ ca 325 Milindo nÈma so rÈjÈ 1
PaÔisambhidÈ kiÓitvÈna 323 Milindo hi mahÈpaÒÒo 408
PathavÊ Èpo ca tejo ca 376 [ Ya ]
PamÈdaÑ appamÈdena 370 YathÈ issÈsako nÈma 406
ParavÈdivÈdamathanaÑ 330 YathÈ kÈlamhi sampatte 359
PariyÈya bhÈsitaÑ atthi 97 YathÈpi khette parisuddhe 358

[ Ya - Ra ] [ La ]
YathÈpi gajarÈjassa 328 LÈbulatÈ ca padumaÑ 364
YathÈpi chattaÑ vipulaÑ 402 LÈbhena unnato
YathÈpi dÊpiko nÈma 352 loko 370
YathÈpi nagaraÑ disvÈ 328 L|khenapi ca santusse 380
YathÈpi s|riyo
[ Va ]
udayanto 373
VacÊviÒÒattivipphÈrÈ 352
YathÈ lÈbulatÈ nÈma 357
Vadhake Devadattamhi 396
YathÈ samudde lagganakaÑ 361
Vadhissametanti parÈmasanto 216
YathÈ sÈkaÔiko maÔÔhaÑ 68
Vayena yasa pucchÈhi 100
YathÈ sudanto mÈta~go 350
VaraÒce me ado Sakka 367
YathÈ hi a~gasambhÈrÈ 26
Vasanto tassa chÈyÈya 97
YadÈ kilesÈ opatanti 350
VÈtapittena semhena 291
Yadipi me antaguÓaÑ 352
Yad|nakaÑ taÑ saÓati 401 Vitakk|pasame ca yo
YasmiÑ khandhe ÔhitÈ paÒÒÈ 408 rato 375
Ye keci agadÈ loke 318 Vipulo rÈjagahÊyÈnaÑ 236
Ye keci osadhÈ loke 319 VivittaÑ appanigghosaÑ 353
Yena ÒÈÓena bujjhanti 322 VisamaÑ sabhayaÑ ativÈto 99
Yo na hanti na ghÈteti 387 VisuddhÈnaÑ ayaÑ vÈso 370
Yo sÊlavÈ dussÊlesu VÊtarÈgÈ vÊtadosÈ 324
dadÈti dÈnaÑ 250 [ Sa ]
Rajjase rajanÊye ca 370 SaÑyamena niyamena 404
Ratto duÔÔho ca m|Äho Sa~khÈrÈnaÑ sabhÈvattaÑ 404
ca 99, 100 Sa~khyeyyapariveÓasmiÑ 21
RÈg|pasaÑhitaÑ cittaÑ 370 Sace me upanÈmenti 355
RÈjÈhamasmi selÈti 182 Sace labhetha khaÓaÑ vÈ
[ La ] raho vÈ 202
LaggaÑ disvÈ bhusaÑ pa~kaÑ 329 SatipaÔÔhÈnakusalÈ 325
La~kÈyaÑ doÓinagare 408 SaddhÈya taratÊ oghaÑ 35
GÈthÈs|ci 443

[ Sa ] [ Sa ]
SaddhÈya sÊlena sutena SuÒÒataÒcÈnimittaÒca 399
buddhiyÈ 390 SuddhÈ suddhehi saÑvÈsaÑ 397
SanthavÈto bhayaÑ jÈtaÑ 369 SenÈsanamhÈ oruyha 379
SamÈdhiratanamÈlassa 321 Selo yathÈ
Samuddo udadhinaÑ seÔÔho 236 ekaghano 369
SasamuddapariyÈyaÑ 215 Sevetha pantÈni
SahassagghaÑ hi maÑ tÈta 275
senÈsanÈni 388
SÈlakalyÈÓikÈ nÈma 359
SotÈpannÈ ca vimalÈ 325
SÈsane te mahÈvÊra 374
So me pakkena hatthena 380
SÊlasaÑvarachadanaÑ 377
SÊle patiÔÔhÈya naro [ Ha ]
sapaÒÒo 33 Handa kathiÑ pasÈdetvÈ 97

Pā I Tipi Aka. II. SUTTANTA-PITAKA. E. KHUDDAKA-NIKĀYA. Vol. 28. Milindapañhapā I

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Pā I Tipi Aka. II. SUTTANTA-PITAKA. E. KHUDDAKA-NIKĀYA. Vol. 28. Milindapañhapā I

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Pā I Tipi Aka. II. SUTTANTA-PITAKA. E. KHUDDAKA-NIKĀYA. Vol. 28. Milindapañhapā I

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ChaÔÔhasa~gÊtipiÔakaÑ

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

4. PaÔisandahanapuggalavediyapaÒha ... ... 44

7. PathavisandhÈrakapaÒha ... ... 70

1. Sati-uppajjanapaÒha ... ... 84

AÔÔhamantaparivajjanÊyaÔÔhÈna ... ... 97

6. PiÓÉapÈtamahapphalapaÒha ... ... 174

9. GÈthÈbhigÊtabhojanakathÈpaÒha ... ... 222

5. Nakula~gapaÒha ... ... 379

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

1. Milindo nÈma so rÈjÈ, SÈgalÈyaÑ puruttame.

2. TaÑ yathÈnus|yate–atthi YonakÈnaÑ nÈnÈpuÔabhedanaÑ SÈgalaÑ

4. Tesu sÈmaÓero JambudÊpe SÈgalanagare Milindo nÈma rÈjÈ ahosi

5. AthekadivasaÑ Milindo rÈjÈ anantabalavÈhanaÑ catura~giniÑ

6. Atha kho Milindo rÈjÈ paÒcahi Yonakasatehi parivuto

upasa~kamitvÈ p|raÓena Kassapena saddhiÑ sammodi, sammodanÊyaÑ

7. Atha kho Milindo rÈjÈ MakkhaliÑ GosÈlaÑ etadavoca “atthi bhante

Atha kho Milindassa raÒÒo etadahosi “tuccho vata bho JambudÊpo,

8. Tena kho pana samayena koÔisatÈ arahanto Himavante pabbate

durÈsado duppasaho puthutitthakarÈnaÑ aggamakkhÈyati, so

9. Atha kho te bhikkh| devaloke taÑ karaÓÊyaÑ tÊretvÈ devesu

bhante ÈyasmÈ RohaÓo ito sattame divase HimavantaÑ pabbataÑ pavisitvÈ

10. MahÈsenopi kho devaputto devalokÈ cavitvÈ SoÓuttarabrÈhmaÓassa

“tassa pabbajitassa kiÒci adatthÈ”ti. Na kiÒci adamhÈti. BrÈhmaÓo

11. Atha kho NÈgasenassa dÈrakassa pitÈ NÈgasenaÑ dÈrakaÑ

imaÑ dÈrakaÑ mantÈnÊ”ti. Tena hi tÈta dÈraka uggaÓhÈhi mantÈnÊti.

Atha kho NÈgaseno dÈrako pitaraÑ etadavoca “atthi nu kho tÈta

Atha kho NÈgaseno dÈrako Ècariyassa anuyogaÑ datvÈ pÈsÈdÈ oruyha

12. Tena kho pana samayena ÈyasmÈ RohaÓo vattaniye senÈsane

aÒÒesanti. SoÄasime dÈraka palibodhe disvÈ kesamassuÑ ohÈretvÈ pabbajito.

Atha kho NÈgaseno dÈrako Èyasmato RohaÓassa hatthato pattaÑ

Atha kho NÈgaseno dÈrako mÈtÈpitaro upasa~kamitvÈ Èha “ammatÈtÈ

13. Atha kho ÈyasmÈ RohaÓo NÈgasenaÑ dÈrakaÑ ÈdÈya yena

14. Atha kho ÈyasmÈ NÈgaseno yena koÔisatÈ arahanto tenupasa~kami,

15. Atha kho koÔisatÈ arahanto ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ

pahiÓÊ”ti, “konÈmo te upajjhÈyo”ti ca vutte “RohaÓatthero nÈma bhante”ti

16. Tena kho pana samayena ekÈ mahÈ-upÈsikÈ ÈyasmantaÑ

Atha kho ÈyasmÈ Assagutto tassÈ rattiyÈ accayena pubbaÓhasamayaÑ

17. Atha kho ÈyasmÈ NÈgaseno uÔÔhÈyÈsanÈ yenÈyasmÈ Assagutto

maggo, antarÈmagge bhikkhÈ dullabhÈ, kathÈhaÑ gamissÈmÊti. Gaccha tvaÑ

18. Tena kho pana samayena PÈÔaliputtako seÔÔhi paÒcahi sakaÔasatehi

Atha kho PÈÔaliputtako seÔÔhi Èyasmato NÈgasenassa iriyÈpathe

Atha kho PÈÔaliputtako seÔÔhi paÒcamattÈni sakaÔasatÈni purato

idaÑ kambalaratanaÑ anukampaÑ upÈdÈyÈ”ti. PaÔiggahesi kho ÈyasmÈ

19. Atha kho ÈyasmÈ NÈgaseno yena AsokÈrÈmo yenÈyasmÈ

Atha kho ÈyasmÈ Dhammarakkhito ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavoca

20. Tena kho pana samayena koÔisatÈ arahanto Himavante pabbate

Atha kho koÔisatÈ arahanto ÈyasmantaÑ NÈgasenaÑ etadavocuÑ “eso

gacchatha vo bhante acchambhitÈ SÈgalanagaranti. Atha kho therÈ bhikkh|

21. Tena kho pana samayena ÈyasmÈ ŒyupÈlo Sa~khyeyyapariveÓe

sabbete gihibh|tÈ, na pabbajitÈti. Tena hi bhante ŒyupÈla niratthikÈ

22. Atha kho Milindassa raÒÒo sabbaÑ taÑ parisaÑ anuvilokentassa

bahujanassa paÓÉito byatto medhÈvÊ nipuÓo viÒÒ| vibhÈvÊ vinÊto visÈrado

Sa~khyeyyapariveÓasmiÑ, NÈgaseno tadÈ vasi.

23. Atha kho Devamantiyo rÈjÈnaÑ MilindaÑ etadavoca “Ègamehi

garuÄaparivÈrito viya nÈgo, ajagaraparivÈrito viya kotthuko1,

Tena kho pana samayena ÈyasmÈ NÈgaseno tassÈ bhikkhuparisÈya

Atha kho Milindo rÈjÈ sabbaÑ taÑ bhikkhusaÑghaÑ purato ca