â◊`å=^è•x

ø±oj·÷Á‘·
(ø£<∏ä\T ` >±<∏ä\T˝À #˚s¡ì eT]ø=ìï s¡#·q\T)

dü+bÕ<ä≈£î&ÉT
yÓ÷<äT>∑T\ s¡$ø£èwüí

Á|ü#·Ts¡D
yÓ÷<äT>∑T\ s¡$ø£èwüí
nqïeTj·T´ Á>∑+<∏ë\j·T+, nqïeTj·T´M~∏,
ãè+<ëeHé >±¬s¶Hé‡ 5e ˝…’qT, >∑T+≥÷s¡T ` 522 006
bò˛Hé : 0863 ` 2246365
KAASI YAATRA
(Other Uncompiled Essays)
'Sathaavadhaani' Chellapilla Venkatasaastry

Cover Page
Rayana Giridhar Gowd

Cover Setting
Setlem Chandra Mohan

Edited by
Modugula Ravi Krishna
[email protected]
Cell : 9440 320 580, 7396100173

Copies : 1000

Published on : April, 2017

Price : 120/-

For Copies
1. M. Ravi Krishna
Annamayya Grandhalayam,
Annamayya Veedhi, 5th Line,
Brindavan Gardens, Guntur - 522 006
Ph : 0863 - 2246365

2. Navodaya Book House

Kachiguda, Hyderabad., Ph : 040-24652387

3. Gurazada Book House

Shop No. 1,NGO Home, Taluka Office Rooad,
Vizianagaram, Cell : 9440343479

4. Visalandhra Book House all branches

DTP
Lakshmi Prasanna Graphics
2/5 Arundelpet, Guntur-2
9866016690, 9505676984

Printing
SriSri Printers
Vijayawada, Cell : 9490634849
 ªø±oj·÷Á‘·µ Á>∑+<∏ä+ ‹s¡TeT\ ‹s¡T|ü‹ <˚ekÕúq+yê]
Ä]úø£ düVü‰j·T+‘√ eTTÁ~+|üã&çq~.
ªø±oj·÷Á‘·µ Á>∑+<∏ä eTTÁ<äD nq+‘·s¡+ e#˚à $eTs¡Ù\≈£î, #·≥ºØ‘ê´ rdüT≈£îH˚
#·s¡´\≈£î dü+bÕ<ä≈£îì>± Hê<˚ u≤<Ûä´‘·.
4
 ÇB es¡Tdü......
1. #Ó*¢jÓ÷ #Ó\¢ø√ . . . ! ls¡eTD 7

2. eTq$ e÷≥\T s¡$ø£èwüí 9

3. e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T $X¯«Hê<∏ä dü‘·´Hêsêj·TD 33

4. ø±oj·÷Á‘· 40

5. dæ>∑÷Z - _&çj·TeT÷ 101

6. e÷ $<ë´]ú<äX¯-Hê{Ïø£$‘·«+ 114

7. nqTã+<ÛäeTT 1
ø±o - $»j·Tq>∑s¡+yês¡T s¡$ø£èwüí 145

8. nqTã+<ÛäeTT 2 150
‹s¡T|ü‹y˚+ø£≥ø£e⁄\ kÕVæ≤rdüs¡«dü«eTT
6
 #Ó*¢jÓ÷ #Ó\¢ø√ . . . !
ªªn\ qqïj·T´≈£î ˝Ò<äT ‹ø£ÿq≈£î ˝Ò<ë uÛÀ>∑eTT .......
........ n\ #Ófi¯¢|æfi¯ kÕ«$T≈£îqï≥T¢>∑Héµµ nH˚ $X¯«Hê<∏ä |ü<ä´+ $qì
yês¡T+&És¡T. eT<Ûä´q ¬s+&ÉT bÕ<ë\T ˇπøˇø£ düe÷düø£≥Tº‘√ ‘·q >∑T]+∫q
$es¡D e⁄+≥T+~. düHêàqdü+<äs¡“¤+>± |ü<ä´s¡‘êï\T n+~dü÷Ô, ªªÇ˝≤+{Ï
n\|òüTTkÕ«<äT s¡kÕe‘ês¡ ~ÛwüD≤Vü≤+ø±s¡ù|X¯\ Áu≤V”≤àeTj·TeT÷]Ô •wüß´&Ó’Hê
&Éqï{Ϻ uÛÀ>∑eTT qqïj·T≈£î ‹ø£ÿq≈£î ˝Ò<äT e÷ #Ófi¯¢|æfi¯kÕ«$TøÏ e÷Á‘·y˚T e⁄+~µµ
nì eTTø±ÔsTT+#ês¡T. >∑Ts¡Te⁄>±s¡T ªªÇ+‘·ø° ˙ >∑T]+∫ sêdüT≈£îHêïyê, Hê
>∑T]+#êµµ nì n&ç–‘˚ ªª‘·eT ∫‘·Ô+µµ nHêïs¡≥ $X¯«Hê<∏ä. nsTT‘˚, #Ófi¯¢|æfi¯¢
y˚+ø£≥XÊÅdÔæ |ü\T dü+<äsꓤ\˝À ªªÇ‘·&TÉ e÷ø£+f…qT |æ+&ç>\∑ yê&ÉTµµ nì eTqkÕ
Á|üX¯+dæ+#ês¡T. >∑Ts¡Te⁄ì $T+∫q •wüß´&ÉT ª>∑Ts¡Te⁄>±s¡Tµ o]¸ø£q sêdæq |ü<ä
∫Á‘êìï sT÷ |ü⁄düÔø±ìøÏ dæ+Vü≤<ë«s¡+>± e⁄+∫ dü+uÛ≤$+#·&É+ düeTT∫‘·+>±
e⁄+~. e&É>fi∑ s¢¯ êePs¡T #Ófi|¢¯ fiæ ¢¯ ˇø£ ñbÕ<Ûë´j·TT&ç>± dü÷ÿ\TøÏ sêe&É+, u§¬øÿq
|ü≥Tº≈£î sêe&ÜìøÏ b˛{°\T, Äj·Tq u§¬øÿqT¢ u§¬øÿqT¢ ‘·ì$rsê ` ‘·qTe⁄rsê
b˛düTø√e&É+, n|üŒ{Ïøπ BbÕ\y˚fi¯ ne&É+ dü+>∑‘T· \T #ÓbÕŒs¡T XÊÅd>Ôæ ±s¡T bÕsƒ+¡
#Ó|üŒ&ÜìøÏ eTfi¯ó¢≈£î+fÒ nìï ‘·s¡>∑‘·T\yêfi¯S¢ #˚πsyês¡≥. kÕø屑·÷Ô •e⁄ì
•s¡düT‡ qT+&ç >∑+>∑ ~–q≥Tº Äj·Tq yêø˘s¡a] kÕπ>~≥. ˇø£kÕ] u§¬øÿq
jÓ÷>∑+ sêePs¡TøÏ ≈£L&Ü |ü{Ϻ+~≥! Ç˝≤+{Ï$ Ç|ü⁄Œ&ÉT n\Œ $wüj·÷\T>±
‘√#·e#·TÃ>±ì Hê&ÉT yê]¬ø+‘· ÁbÕuÛÑe+ e⁄+&˚<√ dü÷∫kÕÔsTT.
dü]>±Z eTTô|Œ¤Ì eT÷&˚fi¯¢ ÁøÏ‘·+ Hêø√ eTVü≤s¡›X¯ ø£*–+~. XËeTà+>∑T&ç
lìyêdünj·T´sY>±] ‘·+ã÷s¡ì uÀ^˝À+∫ ùdwº Hü é ãj·T≥ >∑TeTà+<ëø± |ü≥Tº≈î£ H˚
neø±X¯+ e∫Ã+~. nj·T´sYkÕs¡T e÷Á‘·+ qqTï nqTe÷q+>± #·÷dü÷Ô,
ì<ëq+>± ‘·qeTT+<˚ q&ÉeeTì ‘·$Tfi¯+˝À ôV≤#·Ã]+#ês¡T. á ã+≥TØ‹
ø=\Te⁄ ø√dü+ H˚qT <˚ì¬ø’Hê dæ<ä∆yÓTÆ Äj·TqøÏ n+<äTu≤≥T˝ÀH˚ q&ç#êqT. Ç~
Hê J$‘·+˝Àì eT<ÛäTs¡|òüT{≤º\˝À ÁXÊe´yÓTÆ+~.
ªªyêìπø$T #Ófi|¢̄ fiæ s¢̄ êj·TT&ÉTµµ nì e÷ nÁ>∑V‰ü s¡+˝À ‘·s#¡ T· $ì|æ+#˚~.
@$T{À m+<äTø£+{≤s√ ‘Ó*ùd~ ø±<äT. ‘·sê«‘· ‘Ó*dæ+~ - ø£sêï≥ø£˝À y˚T˝§ÿf…
(y˚T\Tø√≥) <ä>sZ∑ ¡ ªªôd\«|æfis¢¯ êj·TT&ÉTµµ n\j·T+ e⁄+<ä˙, Ä <˚e⁄&ÉT uÛÀ>∑eT÷]Ô
n˙, n<˚ yê&ÉTø£˝À #Ófi¯¢|æfi¯¢ sêj·TT&ÉT nsTT+<äì. #Ófi¯¢|æfi¯¢yês¡T ≈£L&Ü eTVü‰
uÛÀ–. |æ+>∑[, ø±≥÷], y˚≥÷], y˚\÷], $X¯«Hê<∏ä e+{Ï •wüß´\T >∑\ >∑Ts¡Te⁄qT
8 ø±oj·÷Á‘·
$T+∫q uÛÀ>∑|⁄ü s¡Twüß&ÉT mes¡T+{≤Ø H˚\MT<ä. ã+<äsT¡ ÇdüTø£|Áü s¡\˝À ã+>±s¡T
|ü+≥\T |ü+&ç+#ês¡ì #Ófi¯¢|æfi¯¢ì Á|üX¯+dædüTÔ+{≤s¡T.
Ä<ÛäTìø£j·TT>∑+˝À ‹s¡T|ü‹ y˚+ø£≥ø£e⁄\T Á|üeTTK+, Á|ü‘˚´ø£+. »+≥
ø£e⁄\T>± yêDÏì $ì|æ+∫q Ä<äT´\T. sê#·]ø±\T, »$T+<ëØ\T n+‘·]+#·ì
Ä s√E˝À¢ ÄkÕúHê\˝À sT÷ »+≥ ne<ÛëHê\T »qs¡+»ø£+>± #˚dæ, ne<Ûëq
ø£fi¯≈£î ø=yÓTàs¡T>∑T\T ~<ë›s¡T. ÄX¯óø£$‘·«+>± yês¡T #Ó|æŒq |ü<ë´\T ôd’‘·+
•˝≤ø£åsê˝…’ ì*#êsTT. »+≥˝À ˇø£¬s’q ~yêø£s¡¢ ‹s¡T|ü‹XÊÅdæÔ j·÷uÛ…’˝ÀøÏ
sê≈£î+&ÜH˚ >∑‹+#ês¡T. »+≥>± yês¡T s¡∫+∫q ø±yê´\T, Hê≥ø±\T, e#·Hê\T
|ü<ë´\T mH√ï ãVüQfi¯ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+<ësTT. eTVü‰uÛ≤s¡‘êìï |ü<ä´Hê≥ø£+>±
s¡∫+∫, ‘Ó\T>∑TC≤‹ yê]øÏ XÊX¯«‘·+>± ãTTD|ü&˚˝≤ #˚düT≈£îHêïs¡T. ªn~>√
<ë«s¡ø£ ..... µ, ª#Ó*¢jÓ÷ #Ó\¢ø√µ, ªC…+&Üô|’ ø£|æsêEµ, ªu≤yê m|ü⁄Œ&ÉT e∫Ãre⁄µ
e¬>s’ ê e¬>s’ ê |ü<ë´\T ‘Ó\T>∑TH˚\ Hê\T>∑T #Ós>¡ T∑ ˝≤ H˚{øÏ ° $ì|æd÷ü HÔ ˚ e⁄HêïsTT.
eTq |üÁ‹ø£\˝À ªªnsTTqqT b˛sTT sêe\j·TT Vü≤dæÔq≈£îµµ nH˚ o]¸ø£ ‘·s¡#·T
ø£ì|ædü÷ÔH˚ e⁄+≥T+~. |ü+&ç‘·T\ qT+∫ |üX¯óe⁄\ø±|ü] <ëø± bÕ+&Éy√<√´>∑
$»j·÷\˝À |ü<ë´\qT ‘·eT≈£î ‘√∫q $<Ûä+>± bÕ&ÉT≈£î+≥÷H˚ e⁄+{≤s¡T.
ø±oj·÷Á‘·≈î£ ø=ìï Á|ü‘´˚ ø£‘\· THêïsTT. Ç+<äT˝À #Ófi|¢¯ fiæ ¢¯ ‘·q nqTuÛyÑ êìï
$e]+#ês¡T. yês¡T ø£ècÕí|üÁ‹ø£, uÛ≤s¡‹ sTT+ø± eT]ø=ìï |üÁ‹ø£\˝À sêdæq
\|òüTT, Bs¡Èyê´kÕ\qT <ë<ë|ü⁄ ¬s+&ÉTy˚\ ù|J\qT dü+|ü⁄{°ø£]+∫ ªªø£<∏ä\T -
>±<∏\ä Tµµ nì ù|s¡T ô|{≤ºsT¡ . n+<äT˝À y˚+ø£≥XÊÅdÔæ J$‘·ø<£ ä∏ ≈£L&Ü #ê˝≤es¡≈î£
ìøÏå|üÔyÓTÆ+~. ø±oj·÷Á‘· ≈£L&Ü yê] J$‘·+˝À eTTK´|òüT≥ºy˚T. n|üŒ{Ï˝À ø±o
yÓfi¯¢&ÉeT+fÒ sTT|üŒ{Ï˝≤ kÕ<Ûës¡D $wüj·T+ ø±<äT. @qT>∑T\ MsêkÕ«eTj·T´˝≤
$|ü⁄\+>± j·÷Á‘ê#·]Á‘·qT Á>∑+<∏ä+>± sêj·T˝Ò<äT >±ì, ø=ìï Ä]úø£ kÕ+|òæTø£
$wüj·÷\qT Á|ükÕÔ$+#ês¡T. #Ófi¯¢|æfi¯¢ e#·q+˝À ˇø£ $\ø£åD‘· e⁄+~. |ü<ë\T
yÓT‘·Ô>± e⁄+{≤sTT. #Ó|üŒ&É+˝À eT<Ûä´eT<Ûä´ #·eT‘êÿsê\T+{≤sTT. yêø£´
ìsêàD+˝À n<äT|ü⁄˝Òì $X¯è+K\‘·«+ e⁄+≥T+~. n˙ï ø£*dæ bÕsƒ¡≈£î\qT
ìÁ>∑Væ≤+#·Tø√˙j·Te⁄. ‹s¡T|ü‹XÊÅdæÔ |ü<ä´+˝À kı>∑dü] nsTT‘˚, y˚+ø£≥XÊÅdæÔ
>∑<´ä +˝À >∑&dÉ ]ü n+{≤s¡T. ù|NøÏ ~–‘˚ b˛≥¢–‘·!Ô lbÕ<ä\‘√ >=&Ée\T bÕ<äTø±
|ü{≤º_Ûùwø±\<ëø± yÓfi≤¢sTT. ‘·|üŒsTTHê, ‘·|ü⁄Œqï¬s’Hê ‘·q e÷≥qT HÓ–Z+#·T
ø√e&É+ #Ófi¯¢|æfi¯¢‘·q+. ‘·qT |ü{Ϻq ≈£î+<˚\Tπø ø±<äT, ‘êuÒ\TøÏ ≈£L&Ü
eT÷&˚ø±fi¯ó¢! ø£&É<ëø± ‘·q |ü+‘·+ HÓ–Z+#·T≈£îHêïs¡T.
 ø±oj·÷Á‘· 9
ø±oj·÷Á‘·‘√ u≤≥T mø£ÿ&Ü dü+|ü⁄{≤\˝À \uÛ´Ñ + ø±ì #Ófi|¢¯ fiæ ¢¯ yê´kÕ\qT
≈£L&Ü sTT+<äT˝À #˚sêÃs¡T. Bì‘√ ø±oj·÷Á‘·≈£î ˇø£ ì+&ÉT‘·q+ e∫Ã+~.
á »+≥ ø£e⁄\ ÁX¯eD≤q+<ä+, bÕDÏ>∑èV”≤‘· Á>∑+<∏ë\T $TøÏÿ* s¡düe‘·Ôsê\T.
Ä s√E˝À¢ yê{Ïì #·~y˚yês¡T >±ì Ç+{À¢ e÷Á‘·+ ø£ì|æ+#˚$ ø±e⁄. M{Ï
MT<ä mH√ï $eTs¡Ù\T e#êÃsTT. lbÕ<ä düTÁãVü≤àD´XÊÅdæÔ M{ÏMT<ä <ä+&Éj·÷Á‘·
#˚XÊs¡T. »+ø£&É+ ‘Ó*j·Tì ø£$jÓ÷<ÛäT\T yê≥ìï+{Ï˙ ˇ&ÉT¶ø=ì ì\ã&ܶs¡T.
á |ü⁄düÔø£+˝À bÕsƒ¡≈£î\≈£î q#˚à n+X¯+ Bì dü+bÕ<ä≈£î\T n‘·´+‘·
ÁX¯<>∆ä ± n+~+∫q bÕ<äd÷ü ∫ø£\T. H˚{Ï ‘·sêìøÏ sTT$ #ê˝≤ nedüs+¡ . n+<äTHê
#ê˝≤ $|ü⁄\+>± sTT∫à >=|üŒ y˚T\T #˚XÊs¡T. mø£ÿ&Óø£ÿ&√ Á|ü#·T]‘·yÓTÆq yê{Ïì
ùdø£]+∫, #Ófi|¢¯ fiæ ¢¯ s¡#q· \≈£î düeTÁ>∑‘· rdüT≈£îsêyê\ì ‘ê|üÁ‘·jT· |ü&&É +É m+‘√
n_Ûq+<ä˙j·T+. ‹s¡T|ü‹ ø£e⁄\ s¡#·q\T #ê˝≤es¡≈£î eTTÁ~‘ê˝Ò. nsTT‘˚
n|üŒ{À¢ |üÁ‹ø£\˝À e∫Ãq$ H˚&TÉ <=]øÏ+#·T≈£î #·<eä &É+ kÕ<Û´ä eTj˚T |üìø±<äT.
n+<äTø£ì n$ neTTÁ~‘ê\ øÏ+<˚ »eT. Hê≈£îqï ø=~›bÕ{Ï |ü]C≤„q+˝À #Ófi|¢¯ fiæ ¢¯
yê] yê´kÕ\T eT]ø=ìï e⁄+&Ée#·TÃ. #˚ùd yê]πø |üqT\T #Ó|üŒ&É+ düVü≤»+.
n+<äTø£ì ªs¡($)eT´ø£èwüíµ, yê] $TÁ‘·T\T $T–*q neTTÁ~‘ê\qT ≈£L&Ü
dü+|ü⁄{Ï>± n+~+#ê\ì ø√s¡T‘·THêïqT.
–]<Ûsä Y eTTK∫Á‘·+ #Ófi|¢¯ fiæ ‘¢¯ H· êìï düV≤ü C≤‹düV≤ü »+>± Ä$wüÿ]+∫+~.
ø±o|ü⁄]øÏ dü+ã+~Û+∫q #Ûêj·÷∫Á‘ê\T Hê{Ï$-H˚{Ï$ |ü]$T‘·+>±HÓ’Hê
sTTe«&É+ |ü$Á‘·+>± e⁄+~. »+≥ø£e⁄\ s¡#·q\ |ü{Ϻø£ì bı+<äT|üs¡#·&É+
u≤<Ûä´‘êj·TT‘·+>± e⁄+~. n<äT>√ eTVü≤‘·Ôs¡yÓTÆq eTVü‰<ë«s¡+ ` Ä ‘·sê«‘·
~e´yÓTqÆ |ò÷ü {Ÿ\T, |ü⁄≥ ‹|挑˚ kÕø屑·ÿ]kÕÔsTT. ~$ qT+∫ ~–e∫Ãq >∑+>±q~
Á|üeVæ≤k˛Ô+~. n+<äT˝À eTTqø£\T y˚dæ ‘·]+#·+&ç. á dü‘êÿsê´ìøÏ s¡øs£ ø¡ ±\T>±
kÕj·T|ü&çq #·\¢ì #˚‘·T\≈£î ¬ø’yÓ÷&ÉTŒ\T. Ç+‘·{Ï |ü⁄düÔø±ìøÏ eTT+<äT>± Hê
e÷≥\T e⁄+&É&É+ |üPs¡«»qà düTø£è‘·+, Ä|ü⁄Ô\ n_Ûe÷q+.

ôV’≤<äsêu≤<äT Ç≥T¢
20-12-2012.
(ls¡eTD)
10 ø±oj·÷Á‘·

eTq$ e÷≥\T
l #Ófi¢̄|æfi¢̄ y˚+ø£≥XÊÅdæÔ (y˚+XÊ) ne<Ûëq $<ä´≈£î s¡÷|ü⁄πsø£\T r]Ã~~›,
eHÓï yêdæ düeT≈£L]Ãq ‹s¡T|ü‹y˚+ø£≥ø£e⁄\˝À (‹y˚+ ø£e⁄\T) ˇø£sT¡ . ªª>√DeTT
(>√∫) ø£≥Tº{≤~ ãT<Ûøä √{Ï qT‹+|ü" >∑$‘·«eTTµµ #Ó|Œü H˚]Ãqyês¡T. düsd¡ ü #·eT‘êÿs¡
e#√e÷<ÛäTØ<Ûës¡\qT Ä+Á<Ûä<˚X¯eT+‘ê m&É‘Ó]|æ ˝Ò≈£î+&Ü e]¸+∫, e]¸+∫
≈£L&Ü e{Ϻb˛ì ø±\y˚T|òüT+. s¡+>∑düú\ Hê≥ø±\ ‘·s¡Vü‰˝À ø±≈£î+&Ü, XÊÅd”Ôj·T
dü+^‘·<√Û s¡D˝Ï Àq÷ ø±≈£î+&Ü eTè<äT>∑+;Ûsd¡ «ü s¡+‘√, ÁXÀ‘·\T ñi÷¿‘\· ÷π>≥≥T¢
sê>∑#êäj·T‘√ e÷qdü+ Äq+<ä|ü&˚≥≥T¢ |ü<ä´+ #·<äe>∑*–q |ü+&ç‘·T&ÉT.
ªªø£eHês¡ú+ ãT<äsTT+∫qµµ y˚+XÊ ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢ sê»eT+Á&ç
düMT|ü Á>±eT+ ø£&çj·T+˝À 8, Ä>∑dtº, 1870 Hê&ÉT »ìà+#ês¡T. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T
#·+Á<äeTà, ø±eTj·T´. Áu≤Vü≤àD XÊK\˝À ˇø£f…Æq Á<ë$&ÉT\˝À ÄsêeT Á<ë$&É
nH˚ n+‘·XÊÙK≈£î #Ó+~qyês¡T. yês¡T s¡∫+∫q y˚˝≤~ |ü⁄≥\ e#·q+˝À
ø=+‘· uÛ≤>∑+ á ø±oj·÷Á‘·.
»+≥ù|s¡T¢ kı+|ü⁄>± ≈£î~]q n‹ ø=~›eT+~ uÛ≤>∑´XÊ\Ts¡\˝À ˇø£s¡T
‹s¡T|ü‹y˚+ø£≥ø£e⁄\T. yÓTT<ä{Ïyês¡T nHêï ≈£L&Ü ‘·|ü⁄Œ ˝Ò<˚yÓ÷. 1890 qT+&ç
$dü]Ô +#·&+É yÓTT<ä\Tô|{Ïqº yê] ø°]øÔ öeTT~ <Ûëfi¯<fiäÛ ´¯ + Ç|üŒ{Ïø° yÓ\yÓ\uÀ˝Ò<Tä
dü]ø£<ë, m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT ø=‘·ÔyÓTiT>∑T #·÷|ü⁄‘·÷ ñ+~. Ä ‹s¡T|ü‹y˚+ø£≥ø£e⁄\
˝Àì y˚+XÊ ‘·q $<ë´]ú<Xä ˝¯ Àì ˇø±H=ø£ |òTü {≤ºìøÏ Ç∫Ãq nø£så ∫¡ Á‘·DÒ Ç|ü⁄Œ&ÉT
MT #˚‘·T\˝À ñqï ø±oj·÷Á‘·.

H˚qT 1994˝À &çÁ^ eTT–+#·Tø=ì dü«Á>±eT+ u≤|ü≥¢ qT+&ç >∑T+≥÷s¡T

e#êÃqT. uÛ≤wü´+ |ü_¢ø˘ dü÷ÿ˝Ÿ˝À JeXÊg n<Ûë´|ü≈£î&ç>± #˚sêqT. eT<Ûë´Vü≤ï+
ˇ+{Ï>∑+≥ qT+&ç kÕj·T+Á‘·+ 5 es¡≈£î $sêeT+ ñ+&˚~. }]øÏ H˚qT ø=‘·Ô.
Hê≈£î }s¡T ø=‘·Ô. yÓTT>∑yÓT]–q yês¡T me«s¡÷ ˝Òs¡T. ùdïVæ≤‘·T\T, X¯Á‘·Te⁄\T
Ç+ø± düeT≈£Ls¡˝Ò<äT. #·T{≤º\T yÓTT<ä˝Ò ˝Òs¡T, @+ #Ój·÷´*? n|ü⁄Œ&ÉT $sêeT
düeTj·÷ìï ]ø±MT>± b˛ìe«≈£î+&Ü ns¡+&É˝Ÿù|≥ 5e ˝…q’ T ˝Àì Á>∑+<∏ë\j·T+
 ø±oj·÷Á‘· 11
ˇø£{Ï n&ɶ+ |ü&ç+~. Ç+<äT˝À ]|òü¬sqT‡ $uÛ≤>±ìøÏ ñ<äj·T+ 8 qT+&ç sêÁ‹
8 es¡≈î£ ª<ë«s¡eTT\T ‘ÓsT¡ eã&çjT˚ j·TT+&ÉTqTµ. n+<äT˝ÀøÏ yÓfi&¢¯ +É yÓfi&¢¯ +É ‘√H˚
ø£<∏ä\T - >±<∏ä\T nH˚ eT÷&ÉT dü+|ü⁄{≤\T m<äTs¡T>± sêø˘˝À ø£qã&ܶsTT.
yÓqTï MT~ f…Æ{Ï˝Ÿ #·÷dæ Ç$ @y√ ø£<∏ä\ |ü⁄düÔø±\T nqTø=HêïqT. yê{Ï e\+
#·÷dæ ø=~›>± uÛÑj·T|ü&çHê rdæ #·<äe&É+ yÓTT<ä\T ô|{≤ºqT.
n|üŒ{ÏøÏ Hê yêvàj·T|üsq¡ƒ + ∫qïHê{Ï #·+<äe÷eT, u≤\$TÁ‘·, ãTC≤®sTT,
u≤\CÀ´‹ e+{Ï u≤\kÕVæ≤‘·´+ ø±ø£ eT<ÛäTu≤ãT sêdæq |ü<äT\ø=~› cÕ&√
&çf…øϺyé qe\\T. nsTT‘˚ &çÁ^˝À ˇø£ÿ eT+∫|üì #˚düTø√>∑*>±qT. e÷ u≤|ü≥¢
ÄsY‡º n+&é ôdH’ ‡é ø£fi≤XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·T+˝À ñqï Äs¡T kÕøÏå dü+|ü⁄{≤\T (yê$fi¢̄
Á|ü#T· s¡D), bÕqT>∑+{Ïyê]y˚ 12 Hê≥ø±\T ˇø=ÿø£ÿ{Ï 3,4 kÕs¡T¢ #·~$ e⁄HêïqT.
n|üsê<Ûä |ü]XÀ<Ûäø£ qe\\ qT+&ç ˇø£ÿkÕ]>± kÕøÏå yÓ’|ü⁄ m˝≤ eTfi¯¢>∑*>±H√
áHê{Ïø° ∫Á‘·y˚T Hê≈£î. n|üŒ{ÏøÏ ô|<ä› uÛ≤cÕC≤„qy˚TMT ˝Ò<äT. (Ç|üŒ{Ïø°
nqTø√+&ç). nsTTHê kÕøÏå dü+|ü⁄{≤\˝À mø£ÿ&√ ˇø£ÿ#√≥ K+&Éø£s¡ ø±sêŒdü
≈£LsêŒdüeTT (Bì ns¡ú+ #˚‘·T\ ãìj·THé n≥), ñ‘·ÔeTs¡Tí&ÉT (n|æŒ∫Ãqyê&ÉT)
nH˚ ¬s+&ÉT e÷≥\T, ø=ìï $•cÕº<Ó’«‘· dü+ã+<Ûä bÕ]uÛ≤wæø£ |ü<ë\T ‘·|üŒ
m≈£ÿ&Ü Hê≈£î q≥Tº|ü&ç+<˚ ˝Ò<äT. á kÕøÏå e´eVü‰s¡+ ø±≈£î+&Ü Vü≤]ø£<∏ä\
<ë«sê #˚≈£L]q >±*yê≥|ü⁄ ÁX¯ó‘·bÕ+&ç‘·´+ ø=+‘· ñ+&˚~.
á H˚|ü<∏ä´+‘√ ø£<∏ä\T - >±<∏ä\T |ü⁄#·TÃ≈£î ≈£L#·THêïqT. MTs¡T qe÷à*
Hê e÷≥, Hê≈£î eP|æ] ‹s¡>∑˝Ò<äT. Ä e#·q s¡#·Hê s¡dükÕ>∑s¡+˝À eT÷&ÉT
Hê\T>∑T HÓ\\T eTTqø£\T y˚XÊqT. Ä eT÷&ÉT HÓ\\÷ 1890-1940\ eT<Û˚´
ñ+&çb˛j·÷qT.
düeTø±©q düe÷»+˝À ndüe÷q düe÷àq >ös¡yê\+~ Ç|ü⁄Œ&ÉT
qdüàs¡+‘·T˝…’ b˛sTTq m+<äs√ ø£e⁄\qT, |ü+&ç‘·T\qT— πøe\ sê»|ü<äyê#·T´\T
ø±≈£î+&Ü m<äT≥yê] |üdü H√s¡T $|üŒ>±H˚ ns¡ú+ #˚düTø√>∑\ dü+kÕúHêBÛX¯ó\T
m+<ä]H√— $<ë´düŒs¡ú‘√ Äj·÷ XÊÅkÕÔ\˝À ô|’ø=∫Ãq ñ<ä›+&ÉT\qT— ªªHê≈£î
¬s+&ÉT ø£fi¯S¢ b˛sTTHê |òüs¡yê˝Ò<äT m<äT{Ïyê&çøÏ ø£˙dü+ ˇø£ ø£H˚ïHê b˛yêµµ\H˚
eT‘·‡s¡Á>∑dTü \Ô qT (|ü+&ç‘T· \˝ÀH˚)— eTVü‰qTuÛ≤e⁄\qT, kÕe÷qT´\qT m+<ä]H√
Äj·Tq Ä |ü⁄≥\ eT<Ûä´ nø£ås¡e÷Á‘·+>±HÓ’Hê ì*bÕs¡T.
#·s¡¢ ÁãVü≤àj·T´XÊÅdæÔ, e÷s=ÿ+&ÉbÕ{Ï #·‘·Twüÿ+, ∫\T≈£L] #·‘·Twüºj·T+,
12 ø±oj·÷Á‘·
sê´*wü≥ÿ+ (u§eTàø£+{Ï k˛<äsT¡ \T), ◊\+&ÉT |ü+#·ø+£ e+{Ï |ü+&ç‘· ≈£î≥T+u≤\
ù|s¡¢Hêï ì*∫ ñHêïsT÷ n+fÒ n$ #Ófi¯¢|æfi¯¢ e\q. nø£ås¡C≤„q+ ˝Òø£b˛sTTHê
|ü+&ç‘u· ≤Û wüD+‘√H˚ ÁX¯ó‘·bÕ+&ç‘´· +‘√ nH˚ø£ XÊÅkÕÔ\˝À >∑{ºÏ Á|üyX˚ +¯ kÕ~Û+∫q
|æsêƒ |ü⁄s¡+ »MT+<ës¡T sêe⁄ >∑+>±<Ûsä ¡ sêe÷sêe⁄ ∫Á‘·#s· ´¡ \T ì*∫+~ #Ófi|¢¯ fiæ ¢¯
e\H˚. nH˚ø£ ∫qï»MT˝À¢ ˇø£f…Æq eTq´+yê] W<ës¡´+ ˝Àø±ìøÏ Ç|ü⁄Œ&ÉT
‘Ó\TdüTÔ+<ä+fÒ ø±s¡D+ #Ófi¯¢|æfi¯¢. Äj·Tq ø±\+˝Àq÷, n+‘·≈£î eTT+<äT, Ä
‘·s¡Tyê‘· Äj·TqTï $T+∫q |òüTqT\T ˝Òsê? ñ+&ç ñ+{≤s¡T. Äj·Tq e÷Á‘·+
ø£$‘·«<Ûës¡ Á|ü<ä]Ù+#·>∑*–qyês¡T ˝Òsê? m+<äT≈£î ˝Òs¡T? eTπs$T{Ï y˚+XÊ
>=|üŒ‘·q+ n+fÒ ` n+<äT≈£î ø±s¡D≤\˝À ˇø£{Ï düeTø±©q düe÷C≤ìï Äj·Tq≈£î
‘√∫qØ‹˝À s¡#·q˝À møÏÿ+∫ ô|≥º&É+. eTTK´+>± ø£e⁄\qT, |ü+&ç‘·T\qT.
n≥Te+{Ï e#·q K+&Ü\˝À ˇø£{Ï á ø±oj·÷Á‘·.

Hê≈£î edüTÔ‘·' d”«j·T #·]Á‘·\T #ê˝≤ Çwüº+. yê{Ï˝À Hê{Ï düe÷»

∫Á‘·D #·<äe&É+ m+‘√ ÄdüøÏÔ<ëj·Tø£+. Hê{Ï Á|ü»\T m˝≤ ñ+&˚yês¡T, yê]
ø£≥÷ºu§≥÷º, #·<Tä e⁄kÕeTT\T, ‹+&û‹|üŒ\T, $H√<ë\T, q>∑\÷HêDÒ\T, Ä#ês¡
e´eVü‰sê\T, Á|üj·÷D≤\T, rs¡T‘ÓqTï\T, yê] J$‘ê\˝Àì e÷qMj·T
dü+|òüT≥q\T, m<äTs=ÿqï dü+øÏ¢wüº|ü]dæú‘·T\T, |ü]wüÿ]+#·Tø=qï düeTdü´\T,
‘ês¡dü|ü&çq e÷qT´\T, kÕe÷qT´\T, >∑TDbÕsƒ¡+>± >∑Ts¡TÔ+#·Tø√<ä–q |òüT{≤º\T
- e+{Ï $X‚cÕ\T Hê¬ø+‘√ n<äT“¤‘êeVü≤+>±, #·<Tä e⁄‘·T+fÒ Äq+<ä<ëj·Tø£+>±
nì|ædTü +Ô {≤sTT. øπ e\ ø£\ŒHê kÕVæ≤‘ê´ìï C§qï<ä+≥T‘√q÷, d”«j·T#·]Á‘·\qT
s¡düeTVæ≤‘· sTT≈£åîK+&É+‘√q÷ ñ|ü$T+#· ãT~∆ |ü⁄&ÉT‘·T+~.
n≥Te+{Ï yê{Ï˝À ø±oj·÷Á‘· ≈£L&Ü ˇø£≥ì Hê uÛ≤eq. nsTT‘˚ á
K+&Üìï dü+|üP]Ô>± #·~$q MT<ä≥ Hê≈£î ø=+‘· ìsêX¯ ø£\>∑b˛˝Ò<äT. yê{Ïì
eT÷&ÉT n+XÊ\T>± #ÓãT‘êqT.
1. ø±o qT+&ç ‹s¡T>∑T Á|üj·÷D+˝Àì ø£wüº ìwüOºsê\qT #Ó|æŒq+‘·
$es¡+>± yÓfi‚¢≥|ü⁄Œ&ÉT Á|üj·÷D+ >∑T]+∫ #Ó|üŒ˝Ò<äT. nsTT‘˚ <ëìøÏ ø±s¡D+
˝Òøb£ ˛˝Ò<Tä . yÓfi≥¢‚ |ü⁄Œ&ÉT s¬ \’ T MT<ä s¬ +&ÉTeT÷&ÉT eTõ©\‘√ mø±jÓTøÏì yÓfi≤¢sT¡ .
e#˚Ã≥|ü⁄Œ&ÉT »{≤ÿ, d”eº Ts¡T, ˇ+f…<Tä ã› +&ç, ø±*q&Éø£ - Ç˝≤ s¡øs£ ø¡ ±\ Á|üj÷· D
kÕ<ÛäHê\qT ÄÁX¯sTT+#·&É+ e\q nqTuÛÑyê\˝À yÓ’$<Ûä´+ ô|]–+~.
 ø±oj·÷Á‘· 13

2. ndü\T y˚+XÊ ø±o yÓ[+¢ ~ $<ë´uÛ≤´dü+ ø=s¡≈î£ , eTTK´+>± yê´ø£sD¡

XÊg n<Ûä´j·Tq+ ø=s¡≈£î. y˚+XÊ Ä dü+>∑‘·T˝Ò m‘·TÔø√˝Ò<äT. me] <ä>∑Zs¡
n<Û´ä j·Tq+ ø√dü+ #˚sês√, yê] >∑T]+∫ ø=~›>±HÓH’ ê $esê\T <˚ìï #·<eä &ÜìøÏ
yÓfi≤¢s√ Ä $<ë´uÛ≤´dü $esê\T ô|<ä›>± sTTe«˝Ò<äH˚ #ÓbÕŒ*.
3. ø±o˝À ‘Ó\T>∑T $<ë´s¡Tú\T m˝≤ #·<äTe⁄ø=H˚yês¡T, Hê{Ï $<ë´s¡Tú\T
Ä |üsêsTT ÁbÕ+‘·+˝À m˝≤ yÓT*π>yês¡T, uÛ≤cÕ düeTdü´qT m˝≤ m<äTs=ÿHêïs¡T,
ø±o˝À |ü+&ç‘· düuÛÑ\T m˝≤ »]π>$, yê{Ï˝À ‘êqT mø£ÿ&Ó’Hê bÕ˝§Zì ñ+fÒ -
m˝≤ ‘êqT yÓT|ü⁄Œ bı+~+~ - Ç˝≤+{Ï $esê\T y˚+XÊ sêdæ+~ #ê\<äT,
Ç+ø± ñ+&Ü* nì|ædüTÔ+~. ô|’>± ∫qï ∫qï dü+|òüT≥q\qT ∫\e\T |ü\e\T
ô|+∫ s¡düe‘·Ôs¡+>± #Ó|üŒ&É+˝À y˚+XÊ nK+&ÉT&ÉT. nsTT‘˚ ªø±oj·÷Á‘·µ
sêj·T&É+˝À y˚+XÊ ñ<˚›X¯+ y˚s¡T. ªªÇ~ sêj·T&É+ yÓTT<ä˝…{≤ºe⁄ ø£<ë, Ç~>√ -
Ç˝≤ sêsTT. á dü+|òüT≥q ≈£L&Ü #˚s¡TÃ. n~ #Ó|üŒ&É+ eT]#êy˚ - Ç˝≤ ø±<äT
- n˝≤µµ nì #Ó|Œü &ÜìøÏ eTqyÓTes¡+? Ä <Ûës¡ Äj·TqøÏ ‘√∫q≥º˝≤¢ kÕ>∑T‘·T+~.
Á>∑Væ≤+#· >∑*–q+‘·eT≥T≈£î Á>∑Væ≤+#·&Éy˚T eTqe+‘·T.

eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T ‹y˚+ ø£e⁄\ |ü<ë´\T m˝≤ ‘·÷>∑T>±, yêø±´\T

yêø±´\T>±, e÷{≤¢&ÉT‘·TqïfÒ¢ q&ÉTkÕÔjÓ÷ #·÷&É+&ç.
Ä‘·à≈£Ls¡T (eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢) dü+kÕúq+ qT+&ç ‹]– yÓfi¯¢&ÜìøÏ
ôd\$eTàì ø√s¡T‘·÷ sêE>±]‘√ #Ó|æŒq |ü<ä´+.
y˚dü$ &É>∑ZsêjÓT, $TeTT M&ÉT≥≈£îHé eTqkı>∑Z<ëjÓT, e÷
yêdüeTT <ä÷s¡e÷jÓT", ãs¡yêdüyÓTTqs¡TÃ≥ uÛ≤s¡e÷jÓT, e÷
ø√düeTT ‘·*¢<ä+Á&ÉT *~>√ q~>√qì #·÷#·T{≤jÓT, $
XÊ«dü yÓT\s¡Œy˚ ôd\y=dü+–q" uÀjÓT<äeTj·T´ uÛÑ÷esê!
>∑<ë«\sêE≈£î lìyêdü$˝≤dü#·+|ü⁄e⁄ nqTyê<äø±e´ø£è‹ düeTs¡ŒD
ñ‘·‡edüuÛÑ˝À #Ó|æŒq |ü<ä´+ Ç~.
@qT>∑T HÓøÏÿHêeTT <Ûäs¡D°+Á<äT\T ÁyÓTTø£ÿ>∑ ìøÏÿHêeTT dü
HêàqeTT\+~HêeTT ãVüQe÷qeTT\H˚ Á>∑Væ≤sTT+∫Hês¡ yÓT
yê«ìì ˝…ø£ÿô|≥º ø£ìyês¡D ~–«»j·T+ u§q]à Á|ü
C≤„ ì<ÛäT\+#·T uÒs¡T >∑ìHês¡eTT ˙ e\qHé düs¡dü«r!
14 ø±oj·÷Á‘·

$XÊK|ü≥Dº +˝À >√&˚ >∑»|ü‹sêe⁄ì <ä]Ù+#·b˛sTTq|ü⁄Œ&ÉT m+‘·ø±˝≤ìø°

düeTTU≤ìøÏ s¡eTàqeTì ôd\e⁄ sê˝Ò<äT. n|ü⁄Œ&ÉT $düT>∑T‘√ #Ó|æŒq |ü<ä´+ `
dü+>∑s¡X¯øÏÔ ˝Ò<äT, e´ekÕj·TeTT ùdj·TT≥ düTqï, dü+‘·˝À
q+>∑&çy˚dæ j·TeTTà≥~ j·T+‘·≈£îeTTHÓï VüQfi¯øÏÿ, eTTwæºøÏHé
u§+>∑T uÛÑTC≤q yÓ’#·Tø=ì b˛jÓT<ä jÓTø£ÿ&çπøì eTTwæº#Ó+
ãT+ >=ìô|≥Tº j·TyÓ÷|òüT$T<˚ ø£<ä! <ä+‹sêDï èbÕ!
$»j·Tq>∑s+¡ ˝Àq÷ Äq+<ä>»∑ |ü‹ <äsÙ¡ q+ >∑>q∑ + nsTT´+~. Hê˝…<ÌZ Tä
HÓ\\T y˚∫ ñHêïs¡T. sê»<äs¡Ùq+ sTT|æŒ+#·eTì ø√s¡T‘·÷ ~yêHé ;C≤|ü⁄s¡|ü⁄
ø√<ä+&Ésêe⁄øÏ ô|{Ϻq |ü<ä´eTj·T nØ®˝Àì$ sT÷ ¬s+&ÉT |ü<ë´\T.
ªªs껋|ü+&ç‘·T&É≥ ãsêã]j·TÚq≥ eT+Á‹ sêE‘√
BÛ»e yÓTT|ü⁄Œq{Ϻ ø£$ BÛs¡T\T ‹s¡Œ‹ y˚+ø£fÒX¯ó˝≤
sêEqT p&É uÀsTTs¡≥ sêEqT <äs¡ÙqMTj·T ˝Ò<ä{Ö
sê! »>∑µµ eT+#·T ˝À≈£î\qT Hê j·T|üø°]ÔøÏ <ëfi¯C…\T¢H√?
n≥T >∑<ë«*≥T #Óqï|ü≥ºDeTT eT<Ûä´Hé >∑\TZ <˚X¯eTTàqHé
»≥T\ dü÷Œ¤]Ô X¯‘êe<ÛëqeTT\T yÓT#·ÃHé CÒdæj·TTqï{Ϻ e÷
øÏ≥ sê Jj·Tø£j·TTqï <äs¡ÙqeTT ì+¬øyê«ì ø° sêC§dü+
>∑T≥ #Ó|üŒ+ >∑<äej·T´, bÕ*‘·ãT<Ûë! ø√<ä+&Ésêe÷_Û<Ûë!
yÓTT‘êÔìøÏ ndü÷j·÷|æXÊ#êy˚X$¯ wüß˝º q’… |ü+&ç‘e· T+&É*ì n~Û>$∑ T+∫ X¯‘êe<Ûëq
ø£e⁄\T Äq+<ä >∑»|ü‹ <äs¡Ùq+ #˚j·T>∑*>±s¡T. n|üŒ{Ï |ü<ë´\˝À ˇø£{Ï.
m+<äi pô|H˚ì e]sTT+|ü<äT e÷ ø£$‘ê≈£îe÷], ø£
qï+<äT≈£î <˚X¯eTT˝Ÿ ~s¡T>∑T≥u…“qT kÂK´eTT ˝Òø£b˛jÓT Hê
q+<ä qèbÕ\! ˙<äT düT>∑TDeTTà\T #Ó|æŒq Hê\øÏ+∫ yÓ+
≥+ <ä\ j·T÷#Ó >±e⁄q <ä{≤\Tq Bì |ü]Á>∑Væ≤+|ü⁄e÷!
á |ü<ä´+ $ì ˇø£ |ü+&ç‘·T&ÉT ªªzVü≤À! MT ø£$‘ê≈£îe÷]ì mø£ÿ&Óø£ÿ&√ ‹|æŒ
∫es¡≈£î e÷ eTVü‰sêE>±] e<ä›≈£î ‘Ó#êÃsê?µµ nì m+‘√ ‘·Tdüÿ]+∫
e÷{≤¢&Ü&ÉT. #·÷&É+&ç, ô|’ yêø£´+˝À m+‘· no¢\+ e⁄+<√! e÷s¡T e÷{≤¢&˝É ìÒ
ø£$øÏ m+‘· X¯è+>∑uÛÑ+>∑+ n~! n<äèwüºeXÊ‘·TÔ sêE Ä |ü+&ç‘·Tì eT+<ä*+∫,
eTq ø£e⁄\ |ü<ë´ìï ÄkÕ«~+#·&É+ - n<ä+‘ê nyê+‘·s¡ $wüj·T+.
 ø±oj·÷Á‘· 15

#Ó|Œü e∫Ãq<˚eT+fÒ Ç|üŒ{Ï <ës¡TD e#·q ø£$‘ê K+&Ü\ø£Hêï q÷≥ Çs¡yj

’Ó T˚ fi¯¢
Hê{Ï |ü<ë´\T ns¡úeTe⁄‘·÷ ñHêïj·Tì. BìøÏ ø±s¡D+ ‹y˚+ ø£e⁄\ Á|ü‹uÛÑ.

y˚+XÊ >=|üŒ #·eT‘êÿ]. Vü‰dü´dü÷Œ¤]Ô ø£*–qyês¡T. ‘·q≈£î ø±e\dæq~

Çe«>∑\s¡T nqTø=qï#√≥ sêã≥º>∑\s¡T. BìøÏ mH√ï dü+|òüT≥q\T ñHêïsTT.
ˇø£ÿ{Ï $e]kÕÔqT.
$Áø£eT<˚ees¡à>±]øÏ ej·TdüT MTsêø£ »j·T|ü⁄s¡ dü+kÕúq+ <äK\T |ü&+ç ~.
Äj·Tq≈£î ªø£$uÛ÷Ñ wüDµ ôd{Ϻ \ø°Îqs¡d+æ Vü≤+ Ä+‘·s+¡ –ø£ ø±s¡´<ä]Ù. qs¡d+æ Vü≤+
>±]øÏ #Ófi¯¢|æfi¯¢ n+fÒ ñqï n_Ûe÷q+ ø=B› es¡à>±] düìï~Û˝À X¯‘êe<Ûëq+
#˚sTT+#ê\qTø=Hêïs¡T. y˚+XÊ <Ûës¡D≤X¯øÔÏ ˝À|æ+∫+<äì, sêE>±s¡T nqTÁ>∑V≤æ ùdÔ
@<√ n+X¯+ MT<ä ø±ùd|ü⁄ e÷{≤¢&‘É êqHêïs¡T. ˇø£s√E kÕj·T+Á‘·+ »j·T|ü⁄s¡+
yê] $XÊK|ü≥ï+ $&ç~ Vü≤yê eTVü≤˝Ÿ˝À eT<Ûë´Vü≤ï+ eT÷&ÉT yÓTT<ä\T mì$T~
>∑+≥\ es¡≈£î nsTT<äT >∑+≥\ ùd|ü⁄ @ø£{≤ø°q ªªø£$‘·«+µµ nH˚ n+X¯+ô|’
Á|üdü+–+#ês¡T. yÓsTTq÷ï≥ |ü<äVü‰s¡T¢, CÀ&ÉT XÊ\Tyê\‘√ dü‘·ÿ]+#ê\ì es¡à
>±] ‘·\+|ü⁄. n~ eTT+<˚ y˚+XÊ≈£î ‘Ó\TdüT.
nsTT<äT >∑+≥\ ìsê|òü÷≥ ñ|üHê´dü+˝À Á|ükÕÔeeXÊ‘·TÔ ø£&çj·T+˝À
‘·q≈£î s¬ +&ÉT#√≥¢ $&ç$&ç>± eT&ç#øÓ ÿ£ \T ñHêïj·THêïs¡T. Ä $wüjT· + nø£ÿ&ç‘√
e~*ô|{Ϻ Á|ü<Ûëq n+X¯+˝ÀøÏ eT[¢, ø=+‘·ùd|ü{ÏøÏ Ä ¬s+&ÉT eT&ç#Óø£ÿ\ eT<Ûä´
ñqï uÛÑ÷$T #·e>±Z neTàø±ìøÏ e∫Ã+<äì, <ëìì >∑qTø£ ø=+fÒ ‘·q bı\+
n+‘ê ˇπø K+&É+>± ñ+≥T+<äì #ÓbÕŒs¡T. ‘·sT¡ yêsTT Á|üd+ü >±ìï ø=qkÕ–dü÷Ô
ˇø£ ns¡>∑+≥ ‘·s¡Tyê‘· Ä uÛÑ÷$T ø±eT+<äT eT÷&ÉTy˚\≈£î ‘·>∑Zq+≥THêï&Éì
eTTø±ÔsTT+#ês¡T. n˝≤ ‘·q ø√]ø£ H˚s¡T>± ø±ø£ e´+>∑´+>± yÓ*ãT∫à yÓTT‘êÔìøÏ
eT÷&ÉTy˚\ s¡÷bÕj·T\T $Áø£eT<˚ees¡à>±] qT+&ç edü÷\T #˚dæq #·‘·Ts¡T&ÉT
y˚+XÊ. á dü+|òüT≥q≈£î Á|ü‘·´ø£åkÕøÏå ll (nq+‘·+, ll Ä‘·àø£<∏ä, ll
Á|ü#T· s¡D\T, y˚T, 2000, |ü⁄. 139). n|ü&ÉT lløÏ bÕ‹πøfi¯ó¢ (25.12.1935).

y˚+XÊ n+fÒ düeTø±©qT\T #ê˝≤eT+~øÏ #ê˝≤sTTwüº+. e÷≥\˝À

<=]¢+#˚ #·eT‘êÿsê\øÏ, bÕ&˚ $<ÛëHêìøÏ Äj·Tq+fÒ |ü&ç#·#˚Ãyês¡T. Äj·Tq
m˝≤ ñ+&˚yês√ düeTø±©qT\T Ç˝≤ #ÓãT‘·THêïs¡T.
16 ø±oj·÷Á‘·

fÒ≈£îeTfi¯¢ ø±y˚TX¯«s¡sêe⁄>±s¡T ªªHê yêvàj·T $TÁ‘·T\Tµµ˝À y˚+XÊì Ç˝≤

eTq≈£î s¡÷|ü⁄ ø£{Ϻ+#ês¡T. ªªXÊÅdæÔ>±s¡T kÕe÷q´+ m‘·TÔ, #êeTq#êj·T,
ãVüQ#·Ts¡T¬ø’q yÓTTVü≤+. ø£+#·T>∑+≥˝≤+{Ï >=+‘·Tø£, |üPs¡«ø±\|ü⁄ ø£‘·TÔ ø±ã{Ϻ
|æ\¢E≥Tº. |ü+&ç‘· XÊ\TeqT ô|’q y˚düTø=ì |ü+#·qT <Ûä]+#˚yês¡T. #˚‘·qTqï
ã+>±s¡T ø£&çj·T+ ø£$‘ê ~–«»j·÷ìï dü÷∫düTÔ+~.
ø£e⁄\T kÕ<Ûës¡D+>± yê#ê\Ts¡T>± ñ+{≤s¡T. yê]øÏ Áyêj·T&ÉyÓT+‘·
düVü≤»yÓ÷ dü+uÛ≤wæ+#·&É+ ≈£L&Ü n+‘˚. BìøÏ _Ûqï+>± ñ+&˚yês¡T düø£è‘·TÔ.
nsTT‘˚ dü+uÛ≤wæ+#·&É+ y˚s¡T, ñ|üq´dæ+#·&É+ y˚s¡T. XÊÅdæÔ>±s¡T n$T‘·uÛ≤wæ.
Äj·Tq e÷{≤¢&ÉT‘·Tqï+‘·ùd|üP $Hê\H˚ ñ+≥T+~. ˝Àø£ e´eVü‰sêìï,
|üPsê«qTuÛÑyê\qT, |üPs¡« ø£$‘·«, qMq ø£$‘ê«\qT CÀ&ç+∫ düs¡dü+>±
e÷{≤¢&ÉT‘ês¡T. ˝Ö≈£î´\˝À ˝Ö≈£î´&ÉT, m~]ì @ |ü<ä∆‹HÓ’q ∫‘·TÔ #˚j·÷\H˚
e´øÏ.Ô |ü≥Tº<\ä dü+<äsꓤ\˝À eTè>∑sêE<Ûs’Ó ´¡ +, qø£ÿõ‘·T\Ô qT ≈£L&É ne\+_kÕÔsT¡ .
ø£$‘ê<Û√s¡DÏøÏ ‹s¡T|ü‹XÊÅdæÔ>±s¡T, ˝Öø£´Á|ü»„øÏ y˚+ø£≥XÊÅdæÔ>±s¡T nì
‘Ó*dæqyês¡T #Ó|ü⁄Œ‘ês¡Tµµ.
$kÕ‡ nbÕŒsêe⁄>±s¡T, y˚+XÊ ÁbÕDùdïVæ≤‘·T\T. $kÕ‡yês¡T sê»
eTùV≤+Á<äes¡+˝À ñqïìïHêfi¯ó¢ y˚+XÊ sê»eT+Á&ç e∫Ãq|ü⁄Œ&É˝≤¢ yê]+{À¢H˚
eTø±+. Äj·Tq Ç˝≤ #ÓãT‘·THêïs¡T. ªª#Ófi¯¢|æfi¯¢XÊÅdæÔ>±s¡T #ê˝≤ kÂeTT´&ÉT.
C≤„q|æbÕdü n‘·´~Ûø£+. ø±˝ÒJøÏ e∫à πs&çjÓ÷, mø˘‡πs yÓTT<ä˝…’q Á|üjÓ÷>±\qT
#˚sTT+∫ ‘Ó\TdüTø=H˚yês¡T. @ düu˝ÑÛ ÀHÓH’ ê Äj·Tq ‘·|⁄ü Œ #Ó|Œæ ‘˚ <ëìì ~<äTø› √ø£
<ëìH˚ düeT]ú+#˚yês¡T. ~<äT›ø=+fÒ >ös¡euÛÑ+>∑+ nH˚yês¡T. ø£e⁄\≈£î n+≥>∑fÒº
X¯è+>±s¡+ Äj·TqqT >∑T]+∫ nq&ÜìøÏ ˝Ò<äT.µµ
á ∫e] yêø£´+ e÷Á‘·+ ø=~›>± düe]+#ê*. eTØ ã]‘Ó–+∫ ø±<äT
ø±˙ j·TÚeq+˝À Äj·Tq düs¡düT\ |ü<äT›¬øøÏÿqyê&˚.
yê] Á|æj·T•wüß´&ÉT $X¯«Hê<∏äyês¡T >∑Ts¡Te⁄>±]ì e]í+∫q $<Ûä$T~.
ªªl #Ófi¯¢|æfi¯¢ y˚+ø£≥XÊÅdæÔ>±s¡T n|ü⁄Œ&ÉT yês¡T yês¡ì Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT. n+‘·
>=|üŒyê&ÉT Ç+‘· ãø£ÿ|ü\T#·>±, Ç+‘· q\¢>± ˇø£ e÷dæq ø√≥T ‘=&ç–ø=qTHê!
ˇø£ |æ∫à ‘·\bÕ>± ô|≥Tºø=qTHê! yês¡T Ms¡ì H˚qqTø√H˚ ˝Ò<äT. ‘·s¡Tyê‘·
¬s+&˚+&É¢≈£î ‘Ó*dæq~.µµ
 ø±oj·÷Á‘· 17

y˚+XÊ kÕVæ≤rÁ|ü‘´· s¡T\ú |ü≥¢ Hê≈£î sTT+#·Tø£ ø√|ü+ ˝Òøb£ ˛˝Ò<Tä . ˝Òìb˛ì
\‘·TÔø√s¡T $yê<ë\T (#ê˝≤ dü+<äsꓤ\˝À) πs|æ yê{Ïì düeT]ú+#·Tø√e≥+˝À,
y˚+XÊ ø±˝≤qï+‘·{˙Ï e´s¡|ú ⁄ü #êÃs¡T. #·÷&É+&ç ø£<\ä∏ T - >±<∏\ä T˝À #=|üŒ<ä+≥T
X¯+ø£\T, n|üyê<ä\T, yÓøÏÿ]+|üuÀsTT uÀ˝≤Ô|ü&ÉT≥ (3 uÛ≤>±\T), sTT+ø√
n|üyê<ä, ø£å+‘·e⁄´&ÉT>±s¡T, |æwüºù|wüD+, ãVæ≤s¡+>∑˝À_Û ø£åe÷|üD o]¸ø£\T >∑\
yê´kÕ\T (Ç$ ø=ìï e÷Á‘·y˚T). ˝Òø£b˛‘˚ y˚+XÊ Ç+¬øìï s¡T#·´yÓTÆq ø£ãTs¡T¢
#Óù|Œyês√! |ü+&ç‘·T˝…+<ä] Á|ü‹uÛ≤$X‚cÕ\T #Óù|Œyês√! mHÓïìï |ü⁄sê>±<∏ä\qT
‘·$«b˛ùdyês√! n˙ï á $yê<ë\e\q ªªJs¡eí T+π> düTuÛ≤wæ‘+· µµ nsTTb˛j·÷sTT.
‹y˚+ ø£e⁄\≈£î yÓTT<ä{Ï qT+&û Á|ü‘´· s¡T\ú <ë&ç m≈£îÿe. Ç~es¡≈î£ n+‘·>±
ÁbÕ#·Ts¡´+ ˝Òì ˇø±H=ø£ $<ä´≈£î m+‘√ ªª>±¢eTsYµµ ‘Ó∫à ∫qï‘·q+˝ÀH˚ - 20
j˚Tfi¯¢˝Àù| ‘êsê|ü<∏ä+ #˚s¡Tø√e&É+, kÕ{Ï ø£$ |ü+&ç‘·T\≈£î ásê¸ ´ø±s¡D+
nsTT ñ+≥T+~. Ç<äs› ÷¡ #·‘T· s¡e#√$˝≤düT\T. ndü<èä X¯ ÄX¯ó<Ûës¡. kÕ<Ûës¡D+>±
|ü+&ç‘·T\≈£î ‘·≈£îÿe>± ñ+&˚ dü<ä´dü÷Œ¤]Ô ñ+&É≥+, Vü‰dü´s¡dü|üP]‘· dü+uÛ≤wüD
#˚j·T>∑\>∑&É+ e\q @ dü+kÕúq+≈£î yÓ[¢Hê sêEì dü÷<ä+≥TsêsTT˝≤
Äø£]¸+#˚yês¡T. ˇø£kÕ] |ü]#·j·TeTj·÷´ø£, yê] Á|üdü+>∑<Ûës¡ì #·$#·÷dæq
‘·s¡Tyê‘· yêfi¯¢ì e<ä\˝Òø£b˛j˚Tyês¡T. >∑<ë«\ yÓ[¢q|ü⁄Œ&ÉT Äs¡THÓ\\T,
Ä‘·à≈£Ls¡T˝À eT÷&ÉTHÓ\\T, q÷õM&ÉT˝À @&ÉTHÓ\\T, $»j·Tq>∑s+¡ ˝À eT÷&ÉT
HÓ\\T ñ+&çb˛j·÷s¡T. nqT»„ ˝Ò≈î£ +&Ü dü+kÕúq+ qT+&ç ø£<\ä ≈£L&É<Tä . n+<äTøπ
HÓ\\ ‘·sã¡ &ç ñ+&çb˛e\dæ e#˚Ã~. nsTT‘˚ Ä dü+kÕúHêBÛXó¯ ì e<ä≈› î£ yÓfi&¢¯ ÜìøÏ
m+‘√ ôV’≤sêHê |ü&Ée\dæ e#˚Ã~. ÄÁ•‘·|ü+&ç‘·eT+&É* ˇø£ |ü{≤ºq <äs¡Ùq+
ø±ì#˚Ã~ ø±<äT. yê] ø£$‘·«+˝À ˝ÀbÕ\T yÓ<äø£&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#˚yês¡T. @y√
≈£îX¯+ø£\T ˝ÒeHÓ‹Ô, j·TTeø£e⁄\≈£î X¯è+>∑uÛÑ+>∑+ #˚j·T&ÜìøÏ #·÷ùdyês¡T. sêE
<äsÙ¡ q+ me¬sH’ ê ø£y√, |ü+&ç‘T· &√ ø√s¡T‘·THêï&É+fÒ mÁs¡ã≥ºqT #·÷dæq m<äTe› ˝Ò
ñ+&˚~ yê] Á|ües¡Ôq. Ç˝≤+{Ï >∑&ÉT¶dü+ø£{≤\qT mìï+{ÏH√ m<äTs=ÿHêïs¡T
eTq j·TTeø£e⁄\T.
Ç$ ø±ø£ X¯‘êe<ÛëHê\T, ncÕºe<ÛëHê\ e\q kÕe÷q´ Á|üC≤˙ø£+˝À
≈£L&Ü yês¡+fÒ >ös¡yê<äsê\T ô|s¡>C∑ §#êÃsTT. Ç~ ≈£L&Ü m+<äs√ Á|ü‹ø£≈îå£ \qT
düeT≈£L]Ãô|{Ϻ+~ X¯‘êe<ÛëqT\≈£î. yê] #·eT‘êÿs¡+ nq+&ç ` |ü]dæú‘·T\
nqT≈£L\‘· nq+&ç ` Á|ü‹|ü≈£åî\ X¯+ø±ã\+ ‘·≈£îÿe>± ñ+~ nq+&ç `
18 ø±oj·÷Á‘·

ªªf…ÆeTTµµ nq+&ç - yÓTT‘·ÔMTà<ä nee÷q+ ø±<ä–q Á|ü‹ |òüT≥º+˝Àq÷ ‹y˚+

ø£e⁄\T HÓ≥Tº≈£î e#êÃs¡T, Wqì|æ+#·Tø=Hêïs¡T.
á Á|ü‹|ü≈£åî\˝À Ä ø±\+˝À ø=~›>± HêeTs¡÷bÕ\T ñqïyêπs ñ+&ç
ñ+{≤s¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT ø£˙dü+ yê] ù|s¡T¢ ≈£L&Ü ªªHêe÷|æ qÁX¯Sj·T‘˚µµ. Çø£
Ç|üŒ{Ïø° $qã&˚ ù|s¡T¢ M]‘√ ∫s¡ø±\+ ô|q>∑T˝≤&çqyês¡T. M]˝≤π> »+≥ø£e⁄\
»+≥\T ¬s+&ÉT. yÓTT<ä{Ïyês¡T >∑T+≥÷s¡Tπø #Ó+~q ø=|üŒs¡|ü⁄ k˛<äs¡ ø£e⁄\T
(y˚+ø£≥düTu≤“sêe⁄, y˚+ø£≥s¡eTD), s¬ +&Éeyês¡T |æsêƒ |ü⁄sêkÕúq ø£e⁄\T y˚+ø£≥
sêeTø£èwüøí e£ ⁄\T (z˝Ò{Ï y˚+ø£≥sêeTXÊÅd,Ôæ y˚<Tä \ sêeTø£èwüXí ÊÅd)Ôæ . @ ø±s¡D≤\
e\q M] eT<Ûä´ j·TT<ä∆ø±+&É #Ó\πs–+<√ Ç|ü⁄Œ&ÉT @ø£s¡Te⁄ ô|≥ºC≤\qT, ø±˙
Vü≤ÀsêVü≤ÀØ j·TT<ä∆+ »]bÕs¡T. ø=|üŒs¡|ü⁄ ø£e⁄\T, ‹y˚+ ø£e⁄\ ø£\Vü≤eTsTT‘˚
ìjÓ÷–, yÓB’ øÏ eTTsƒêø£\Vü‰\T>± e÷] kÕVæ≤‘·´˝Àø±ìøÏ ø±e\dæq+‘· $H√<ä+
|ü+∫ô|{Ϻ+~. Ä e÷≥ø=ùdÔ kÕVæ≤‘·´C≤„q+ ≈£L&Ü.
Á|ü‹ø£øÏå »+≥\qT ¬s+&ç+{Ï˙, ‹y˚+ ø£e⁄\qT ˝Àø£U≤´‹, Á|üX¯dæÔØ‘ê´
#·÷ùdÔ Á‘êdüTyÓTT>∑TZ |üP]Ô>± ‹y˚+ ø£e⁄\yÓ’ù| ñ+&É≥+ nãT“s¡y˚TMTø±<äT.
ø=|üŒs¡|⁄ü yês¡T øπ e\ÄX¯óø£e⁄\T ø±s¡T. n‘ê´X¯óø£e⁄\T. eTqdüT˝À uÛ≤e+ m|ü⁄Œ&ÉT
yÓTT*∫+<√ - m|ü⁄Œ&ÉT #Û+· <√s¡÷|ü+˝À yÓ\Te&ÉT‘·T+<√ ˝…øÿ£ >∑≥˝º qÒ +‘· y˚>+∑ >±
|ü<ë´\ô|’ |ü<ë´\T s¡aØy˚>∑+‘√ #Ó|üŒ>∑*π>yês¡≥. á y˚>∑+‘√, ‹y˚+ ø£e⁄\‘√
ø£\Vü‰\‘√, yê] ne<Ûëq Á|ü<äs¡Ùq\ |üs¡+|üs¡˝À |ü~ø±˝≤\T ì\ã&É>∑\
ø±e´yÓ÷, Hê≥ø£yÓ÷ s¡∫+#·˝Òø£b˛j·÷s¡T. _s¡T<äT\T #·÷<ë›e÷ - ne<Ûëì
|ü+#êqqT\T, ÄX¯óø£$ #·Áø£es¡TÔ\T, ≈£î+&çq ø£$Vü≤+dü\T.
Çø£ ¬s+&Ée»+≥ j·TTeøÏXÀsê\T. y˚Tq‘·Ôy˚Tqe÷eT _&ɶ\T. nwüº -
X¯‘êe<Ûëq<ä≈£åî\T. ÄX¯óø£$‘êì|ü⁄DT\T. M]$ @yÓ’Hê |ü<ë´\T ñ≥+øÏ<ë›e÷
n+fÒ @$? >=|üŒ |ü<ë´˝Ò #Ó|æŒ ñ+{≤s¡T. õ–_–‘√ n\sêπs |ü<ë´˝Ò #Ó|æŒ
e⁄+{≤s¡T. Hê{Ï kÕVæ≤‘·´ |üÁ‹ø£\ ì+&Ü yê] K+&Éq eT+&Éq |ü<ë´˝Ò ì+&ç
e⁄+&Ée#·TÃ. ø±˙ Ç|ü⁄Œ&ÉT yê] ù|πs¢ #Ó|üŒ>∑\T>∑T‘·THêïeTT ø±˙ yê] s¡#·q\
qT+&ç @] ˇø£ÿ eTTø£ÿqT ñ<äVü≤]+#·˝Òø£b˛‘·THêïeTT. eT] ‹y˚+ ø£e⁄\y√?
bÕ+&Éy√<√´>∑ $»j·T Hê≥ø£ |ü<ë´\ qT+&ç |ü~eTTø£ÿ˝…H’ ê sêì Ä+Á<ÛTä &ÉT+&É&TÉ
ø£<ë! á Hê≥ø±\T sêdæ q÷πsfi¯¢sTTq dü+<äs¡“¤+>± Ç{°e˝Ò @\÷s¡T˝À
ÁãVü‰à+&ÉyÓTÆq ñ‘·‡yê\T »]bÕs¡T. Ä Hê≥ø£+ Á|ü<ä]Ù+#·&É+˝À b˛{°\T
»]bÕs¡T. nB ‹y˚+ ø£e⁄\≈£î, yê] Á|ü‘·´s¡Tú\≈£î ñqï ‘˚&Ü!
 ø±oj·÷Á‘· 19

á X¯Á‘·Tu≤<Ûä ‹y˚+ ø£e⁄\˝À y˚+XÊøÏ eTØ m≈£îÿe. ø±s¡D+ Äj·Tq

|ü≥Tº<ä\eTìwæ. e÷≥|ü{Ϻ+|ü⁄ eùdÔ X¯‘·$<Ûë\ ‘·qe÷fÒ HÓ>±Z\ì Äj·Tq
nqTø=+{≤s¡T, ˇø£y˚fi¯ ‘·qe÷≥ ‘·|üŒsTTHê ≈£L&Ü. ‹s¡T|ü‹XÊÅdæÔ m+‘·{Ï
oÅ|òüTø√|ü⁄&√ n+‘·{Ï rÁeXÊ+‘·T&ÉT ≈£L&Ü. Äj·TH˚ ø√] ˝ÒeBdæq ‘·+{≤\˝À
≈£L&Ü Äj·TH˚ #·\¢ã&ç #·|üq ‘·|üø=H˚yê&ÉT. á »+≥˝À mes¡T ‘·+{≤
˝ÒeBdæHê - <ëì n+‘·T #·÷ùdes¡≈î£ y˚+XÊ XÊ+‹+#·&TÉ . Bì‘√ $<ä«˝À¢ø+£ ˝À
y˚+XÊ yÓTT+&ç nì, ø£C≤®ø√s¡T nì ù|s¡T e∫Ã+III~. BìøÏ ‘·>∑ZfÒº y˚+XÊ
Á|ües¡Ôq ≈£L&Ü ñ+&˚<äqTø√+&ç.
nsTT‘˚ Ç<ä+‘ê ej·TdüT˝ÀH˚. ÁbÕj·T+ bı<äT› eTfi‚d¢ ]ü øÏ y˚+XÊ mø£ÿ&É˝ìÒ
XÊ+‘·+ ‘Ó#T· Ãø=Hêï&ÉT. ø=|üŒs¡|⁄ü ≈£e⁄\‘√ n+‘·>± ‘·>±<ë ‘Ó#T· Ã≈£îHêï&ÉT ø£<ë,
yê]‘√ $yê<ë\qî Á>∑+<∏ë\T>± ≈£L&Ü n#·TÃy˚XÊ&ÉT ø£<ë, ‘·H˚ •wüß´\ ù|s¡¢‘√
≈£L&Ü ø=|üŒs¡|ü⁄yê] MT<ë, y˚+ø£≥sêeTø£èwüíø£e⁄\ MT<ä $eTs¡Ù\T ≈£L&Ü
sêXÊ&ÉT ø£<ë - ø±˙ #·÷&É+&ç.
1943, dü+Áø±+‹Hê&ÉT $»j·Tyê&É Á‹*+>∑ $<ë´|”s+¡ƒ ˝À ncÕºe<Ûëq+.
#˚ùd ø£e⁄˝…es√ ø±<äT. ø=|üŒs¡|ü⁄ø£e⁄\ |ü⁄Á‘·T˝…’q d”‘êsêeTÁ|ükÕ<äsêe⁄,
eT*¢ø±s¡T®qsêe⁄. n<Ûä´ø£å‘· y˚+XÊ. ≈£îe÷s¡ k˛<äs¡ø£e⁄\qT eT÷&ÉT |ü<ë´\‘√
n‘·´+‘ê<äs¡+>± dü+uÛ≤$+∫ yê]ì ã]MT<ä $&ç∫ô|{Ϻ yê] Ms¡$Vü‰sêìï
ø£qT˝≤sê >±+∫ dü+‘√wæ+#ês¡T. nqï≥Tº ÄHê{Ï |üè#·Ã¤≈£î\˝À ø£$düÁe÷{Ÿ
$X¯«Hê<∏ä dü‘´· Hêsêj·TD >±s=ø£sT¡ . Ä eT÷&ÉT |ü<ë´\˝À ˇø£{Ï ñ<äV≤ü ]kÕÔqT.
n+u≤! XÊ+uÛÑ$! sT÷ ≈£îe÷s¡ ≈£e⁄ \‘·´+‘êX¯ó<Ûës¡Hé ø£$
‘·«+ãTHé <Ûë{Ï>∑ C…|æŒ H˚{Ï ø£$ $<ä«<√Zwæ˜ ncÕºe<Ûë
q+ãTHé ~–«»j·T+ãT>∑ dü*|æ e÷q´‘·ÿ èbÕ˝Àø£ bÕ
Á‘·+ãT˝Ÿ>± »]–+∫Hês¡ \e⁄>±‘·Hé M]øÏHé ÁX‚j·TeTT˝Ÿ
ø=|üŒs¡|ü⁄ø£e⁄\ ªªkÕqTuÛÑ÷‹|üs¡T&ÉTµµ HÓ\T¢≥¢ sêeTø£ècÕíe÷‘·T´&ÉT. ø=|üŒs¡|ü⁄
ø£e⁄\qT uÛÑ÷wædü÷Ô, ‹y˚+ ø£e⁄\qT <ä÷wædü÷Ô uÛ≤yês¡íeeTTqT sêdæ ø=|üŒs¡|ü⁄
ø£e⁄\≈£î n+øÏ‘·+ Ç#êÃ&ÉT. ˇø£ Á|ü‹ y˚+XÊøÏ |ü+bÕ&ÉT. ‘·s¡Tyê‘Ó|ü⁄Œ&√ y˚+XÊ
u…»yê&É˝À $&çdæ ñqï|ü⁄Œ&ÉT HÓ\T¢≥ø¢ $£ Äj·TqqT #·÷&ÉuÀsTTHê&ÉT. ø£$>±]‘√
y˚+XÊ n$sTTM n_Ûe÷q+>±H˚ e÷{≤¢&ç ªªnu≤“sT÷! ˙ Á>∑+<∏ä+ ÄkÕ+‘·+
#·~yêqT. ‹&ç‘˚ ‹{≤ºe⁄ >±ì ø£$‘ê<Ûës¡ eTVü‰<äT“¤‘·+>± ñ+~µµ nì
Á|üX¯+dæ+#ês¡T.
20 ø±oj·÷Á‘·

‘·s¡Tyê‹ e#·q s¡#·q\˝À ≈£L&Ü ˝À>∑&É @j˚T dü+<äsꓤ\˝À ‘êqT

‘·|⁄ü Œ>± |ü*øÏ+B, <ëìì m˝≤ ã÷ø£]+|ü⁄‘√ HÓ≥Tº≈î£ e∫Ã+B - n+‘ê $es¡+>±
sêùdXÊs¡T. á dü+ø£\q+˝Àì ªªe÷ $<ë´]ú <äX¯ - Hê{Ï ø£$‘·«+µµ˝À sêeTsƒ¡
X¯ã›+ >∑T]+∫ Äj·Tq ã÷ø£]+|ü⁄ n˝≤+{Ï<˚. ej·TdüT MT<ä ñqï|ü⁄Œ&ÉT
Á|ü‘·´s¡Tú\qT rÁe+>± &Ûûø=H˚yê&ÉT. ej·TdüT MT<ä |ü&çq|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·+ Ç+ø±
$eTs¡Ù\T #˚düTÔ+&˚ yê]ì ªªÇ˝≤ |üÁ‹ø±eTTK+>± ø±<äT Hêj·THê! ˇø£kÕ]
z|æø£#˚düTø=ì Hê\TZ|üP≥\T e÷sTT+≥ ñ+&É+&ç, e÷{≤¢&ÉT≈£î+<ë+. ne˙ï
m˝≤ ˇ|ü⁄Œ˝À MT≈£î $es¡+>± ‘Ó*j·T#˚kÕÔqT.µµ nì nqTqj·T |üPs¡«ø£+>±
e÷{≤¢&˚<äX¯˝ÀøÏ e#êÃs¡T. ªªHêøÏ|üŒ{Ïø° (70 j˚Tfi¯¢ ej·TdüT˝À) X¯Á‘·Tu≤<Ûä
ìe]Ô+#·H˚ ˝Ò<Tä µµ nHêïs¡T. ø±˙ yê]øÏ m|üŒ{Ïø° ‘Ó*j·Tì $wüjT· + ˇø£≥Tqï~.
70 j˚Tfi¯e¢ j·TdüT˝ÀH˚ ø±<äT #·ìb˛sTTq ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü X¯Á‘·Tu≤<Ûä ìe]Ô+#·˝<Ò Tä .
1971 Ä+Á<Û|ä Áü ‹ø£ dü+e‘·‡sê~ dü+∫ø£˝À ªª$<ë´s¡‘ï· µµ ì&ÉT<äy√\T y˚+ø£≥sêe⁄
>±s¡T ‹y˚+ ø£e⁄\ô|’ nyê≈£î\T #·yê≈£î\T sêXÊs¡T (#·÷. Ä+Á<ÛäkÕVæ≤‘·´+˝À
l ‹s¡T|ü‹y˚+ø£≥ø£e⁄\ j·TT>∑+). yê]øÏ $»j·Tq>∑s+¡ ˝À X¯è+>∑u+ÑÛ >∑eTsTT´+~
nHêïs¡T. nee÷q+ »]>±ø£ $»j·Tq>∑sy¡ T˚ ø±<äT ‘·Tì <ë{Ï yÓfi˝¢¯ <Ò Tä nHêïs¡T.
ø£e⁄\T Áã‹øÏ ñqï|ü⁄Œ&ÉT |üPs¡«Á|ü‘·´s¡Tú\T ‘·|ü nì #Ó|æŒ, X¯‘êe<ÛëqT\#˚
ˇ|ü⁄Œ nì ìs¡÷|æ+|üã&ç ñqïyê{Ïì ‹]– Á‘·$«rdæ ‘·|ü \q&É+ yÓTT<ä˝{… ≤ºsT¡ .
‹y˚+ ø£e⁄\T Á|ü#·T]+∫q ø=ìï Á>∑+<∏ë\ ù|s¡T¢ ñ≥+øÏ+∫ Ç$ n#·TÃ|ü&çq≥T¢
˝Ò<ìä nqTe÷q+ yÓ*ãT#êÃs¡T ª|ü]XÀ<ÛHä ê|üsy¡ T˚ X¯«s¡µ y˚+ø£≥sêe⁄>±s¡T. yês¡T
sêdæq ndü‘ê´\qT, ns¡∆dü‘ê´\qT K+&çdü÷Ô ˇø£ ∫qï|ü⁄düÔø£y˚T Á|ü#·T]+#ês¡T.
ndü\T Ä yê´dü+ ‹y˚+ ø£e⁄\qT uÛ÷Ñ wæ+#·&ÜìøÏ |ü⁄{+ºÏ ~. <ä÷wæ+#·&ÜìøÏ
ø±<äT. nsTTHê s¡#·q ì+&Ü mH√ï dü‘·´$s¡T<ë∆+XÊ\T ñHêïsTT. Ä düyê\ø£å
˝ÀbÕ\T nìï+{Ï˝À ‘˚*ø£ nsTTq~ Ç~.
1933˝À y˚+XÊ u§_“* j·TT<ä∆ Hê≥ø±ìï sêdæ, u§_“* »MT+<ës¡TøÏ
n+øÏ‘·+ Ç#êÃ&É≥. Ä n+øÏ‘êìøÏ y˚+XÊ u§_“* yÓfi¯¢˝Ò<ä≥. ndü\T y˚+XÊ
u§_“* j·TT<ä+∆ Hê≥ø£+ sêj·TH˚˝<Ò Tä . u§_“* »MT+<ës¡T |ü{≤º_ùÛ wø√‘·‡yêìï
ø±e´+>± sêdæ |ü{≤º_ùÛ wø£+ nsTTb˛sTTq s¬ +&ÉT, eT÷&˚fi≈¢¯ î£ dü«j·T+>± •wüß´\‘√
u§_“* yÓ[¢ yês¡+s√E\ bÕ≥T Ä ø±yê´ìï yê´U≤´q+ #˚dü÷Ô $ì|æ+∫
yê]ì Äq+<ä eT>∑Tï*ï #˚dæ eTØ e#êÃ&ÉT. Ä Äq+<ëìøÏ ∫Vü≤ï+>± y˚+XÊ
 ø±oj·÷Á‘· 21

Áã‹øÏ ñqïHêïfi¯ó¢ u§_“* dü+kÕúq+ qT+&ç q÷iT s¡÷bÕj·T\T Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+

yê]¸ø£+ ˝≤>± n+<äTø=Hêï&ÉT. n|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ $X‚wü+ ≈£L&Ü »]–+~.
y˚+XÊ ø±yê´ìï $ì|æ+#·&ÜìøÏ yÓ[q¢ |ü⁄Œ&ÉT ª$<ë´düT+<ä]µ u…+>∑Tfi¯Ss¡T
Hê>∑s¡‘·ïeTà ≈£L&Ü u§_“* e∫à ñqï~. ÄyÓT y˚+XÊ Á|üdü+>∑<Û√s¡DÏ >∑T]+∫
$ì ñqï~. nsTT‘˚ düuÛÑ≈£î yÓfi¯¢&ÜìøÏ neø±X¯+ ˝Ò<äT. n~ πøe\+ Á|ü‘˚´ø£
ÄVü‰«ì‘·T\ ø=s¡πø. n+<äTø£ì ÄyÓT »MT+<ës¡T≈£î |ü<ä´s¡÷|üø£+>± ˇø£ nØ®
ô|≥Tºø=ì nqTeT‹ bı+~ eTØ düu≈ÑÛ î£ e∫à y˚+XÊ Á|üd+ü >±ìï ÄkÕ«~+∫+~.
Çe˙ï H˚qT }Væ≤+∫, ø£\>∑ì #Ó|⁄ü qÔ ï~ ø±<äT. Á|ü‹B Á>∑+<∏dä yúü TÓ Æ ñqï n+X¯yT˚ .
y˚+XÊ J$‘êìï |ü]øÏ+∫ #·÷ùdÔ Ä<ÛäTìø£ ≈£e⁄\ ø±\+˝À n+‘·
eTVü≤sꮑ·≈£î&ÉT ø£qã&É&ÉT. HêeTs¡÷bÕ\T ø£\>∑&ÜìøÏ M\T˝Òì ≈£î≥T+ã dæú‹
qT+&ç ª@qT>∑THÓøÏÿ <Ûäs¡D°X¯ó\T ÁyÓTTø£ÿ>∑ìπøÿµµ <äX¯≈£î #˚s¡Tø=Hêïs¡T. ≈£î≥T+ã+,
Ä]úø£dæú‹ <√dübÕ<äT˝≤>± $iÏdæ+~. Á|ü‘·´s¡Tú\ <ë&ÉT\qT ‘·q ø°]ÔkÂ<ÛëìøÏ
k˛bÕHê\T>± yê&ÉTø=Hêïsêj·Tq.
y˚+XÊ •wüß´\ ù|s¡T¢ ‘·\#·Tø=+fÒH˚, Äj·TqqT düsê«‘·àHê >∑Ts¡Te⁄>±
uÛ≤$+∫ >ös¡$+∫qyê] ù|s¡T¢ ‘·\#·Tø=+fÒH˚ y˚+XÊ >=|üŒ‘·q+ uÀ<Û|ä &ü TÉ ‘·T+~.
$X¯«Hê<∏ä dü‘´· Hêsêj·TD, y˚≥÷] Á|üu≤Û ø£sX¡ ÊÅd,Ôæ |æ+>∑[ \ø°Îø±+‘·+, ø±≥÷]
y˚+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄, y˚\÷] •esêeTXÊÅdæÔ, lsêeTT\ dü∫Ã<ëq+<ä+ (Hê{Ï
s√E\˝À Á|üeTTK Hê≥ø£ø$£ ) nyê«] düTÁãVü≤àD´XÊÅdÔæ ` Ç≥Te+{Ï •wü´yÓu’ eÑÛ +
Á|ü‘·´]ú ø£e⁄\T dü+bÕ~+#·˝Òø£b˛j·÷s¡T. ˇø£ÿ y˚+ø£≥sêeTø£èwüíø£e⁄\ ‘·s¡|òü⁄q
lbÕ<ä düTÁãVü≤àD´XÊÅdæÔ ø£qã&É‘ês¡T.
y˚+XÊì |ü]øÏ+∫ #·÷dæq MT<ä≥ eTq≈£î ‘Ó*ùd~ Äj·Tq |üs¡eT •wü´
e‘·‡\T&ÉT, eTè<äTdü«uÛ≤$, X¯Á‘·Te⁄qT Á|ü‘ê]+#·>\∑ rÁeÁ|ü‹uÛ,Ñ eTVæ≤‘· kÕ+Á<ä‘s· ¡
ø°]Ô dü+|üqTï\T nì.

Çø£ yê] |ü<ä´ |üsƒ¡Hê $<Ûëq+ >∑T]+∫ ø=+‘· Á|ükÕÔ$kÕÔqT.

y˚+XÊ |ü<´ä + #ê˝≤ #·øÿ£ >± #·~y˚yês¡≥. #·<eä &É+ @$T{Ï - bÕ&˚yês¡T.
ndü\T Ä ø±\+˝À |ü<ä´|üsƒ¡q+˝À Á|ü‘˚´ø£ ˇs¡efi¯ó¢ düèwæº+∫q eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T
<˚X¯eT+‘ê ‹]– m+&ÉTø=eTà\≈£î ≈£L&Ü ∫e⁄¬s‹Ô+#ês¡T. C≤wüßyê, ø£èwüíXÊÅdæÔ,
22 ø±oj·÷Á‘·

»\dü÷Á‘·+ s¡TøÏàD°Hê<∏Xä ÊÅd,Ôæ $X¯«Hê<∏,ä y˚<Tä \ dü‘´· Hêsêj·TDXÊÅd,Ôæ e÷<Ûeä ô|~›

ãT∫ÃdüT+<äss¡ êeTXÊÅd,Ôæ ãdüesêE nbÕŒsêe⁄ - Çø£ n&ç$ u≤|æsêE düsπ dü].
n+<äs÷¡ ø£\+ã\+‘√bÕ≥T >∑fi+¯ ã\+ ≈£L&Ü ø£*–qyêπs. ãT*¢bÕ|ü\T n*¢_*¢
Ä≥˝≤&ÉT‘·÷ n+<äyÓTÆq eTT>∑TZ\T y˚dæ y˚dæ ns¡#˚‘√Ô n˝≤ ‘·T&ç∫ X¯óÁuÛÑ+ #˚dæ
‘·T&ç#d˚ qæ ≥T¢ - á eTVü‰qTuÛ≤e⁄\+<äs÷¡ - ø£eq+‘√q÷, >±q+‘√q÷ sê‹˝À
ôd’‘·+ ‘˚eT |ü⁄fÒº≥≥T¢ #˚j·T>∑*–q eTVü‰qTuÛ≤e⁄\+<äs¡÷ ˇø£ÿkÕ]>± ‘·eT
n+X¯HÓ’Hê $&ÉTe≈£î+&Ü ø±\j·Teìø£ eTiT>∑T˝ÀøÏ C≤]b˛j·÷s¡T. n+<äs¡÷
ˇø£ÿø±\+˝ÀH˚ ø£≥Tºø≥£ Tºø=ì |ü⁄{Ϻ - ˇø£ ‘·sêìï eTT]|æ+∫ ≈£L&Éã\Tø=ÿqï≥T¢
e÷j·TeTj·÷´s¡T. ø±˝≤j·T ‘·ôd´’ qeT'. #ê˝≤ ÄX¯Ãs¡´ø£s+¡ >±, u≤<ÛëeVü≤+>±qT
nì|ædüTÔ+~ ‘·\#·Tø=+fÒ. Ä ø£e⁄\ kÕVæ≤ryês¡düT\T - ø£˙dü+ - $‘·ÔHê\
e&É¢˝≤>±HÓ’q yÓ‹øÏ #·÷<ë›eTHêï ø£*ø±ìøÏ ≈£L&Ü ˝Ò≈£î+&Ü b˛e&ÜìøÏ ø±s¡D+
Ä #·<äTe⁄\T JeH√bÕ~Û ø£*–+#·ø£ b˛e&Éy˚THê?
y˚+XÊ |ü<ä´|üsƒ¡q+ >∑T]+∫ eTq¬øe«]ø° ‘Ó*j·T<äT ø£<ë! n+<äTø£ì
$X¯«Hê<∏ä yê] e÷≥\T $+<ë+. ªªl y˚+ø£≥XÊÅd>Ôæ ±s¡T |ü<´ä eTT #·<Tä e⁄≥j·Tq>±
ÁXÀ‘·\qT eTT>∑T\∆ qT #˚jT· T≥. Ä sê>∑eTT, Ä $iT|ü⁄, Ä ñ<ë‘êÔqT<ë‘·eÔ TT\T,
yê] ø£+sƒ¡ e÷<ÛTä s¡´eTT, yê] eTVü‰e´øÏ‘Ô «· eTT - Ç$ j·Tìïj·TT ø£*dæ ÁXÀ‘·T\qT
‘·\ÁøÏ+<äT\T #˚j·TT#·T+&Ó&ç$.µµ ndü\T y˚+XÊ>±πs @<√ Á|üdüøÏÔ˝À ªªHê |ü<ä´
|üsƒ¡q<Û√s¡DÏ >±j·T≈£î\T >∑÷&É q_Ûq+~+∫]µµ nì #ÓbÕŒs¡T. düTUdüTU≤˝≤
Ç+ø=ø£]ì yÓT#·Ãì |ü⁄≥Tº |ü+&ç‘·T&ÉT, ‘·èD°ø£è‘· ÁãVü≤à|ü⁄s¡+<äs¡T&ÉT Ä~uÛÑ≥¢
Hêsêj·TD<ëdüT>±πs $»j·Tq>∑s¡+˝À ø£\dæq|ü⁄Œ&ÉT, mø£ÿ&˚Hê düe÷y˚XÊ\T,
düuÛÑ\˝À ‘·≥düú|ü&çq|ü⁄Œ&ÉT y˚+XÊ |ü<ä´|üsƒ¡q+ ø√] $H˚yês¡T mH√ïe÷≥T¢.
$X¯«Hê<∏äyês¡T ˇø£ dü+<äs¡“¤+˝À ªªe÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T bıs¡ã&ç á dü÷ÿ\T
e÷wüºØ|üìøÏ ˇ|ü⁄Œø=Hêïs¡T>±˙, yê] ø£+sƒ¡dü«s¡+‘√ ]ø±s¡T¶\T Ç∫Ãq≥¢sTT‘˚
\ø£å\T dü+bÕ~+#˚yês¡Tµµ nì øÏ‘êãT ì#êÃs¡T.

‹XÊ, y˚+XÊ\ ø£$‘ê«ìï b˛*à #·÷&É≥+ n+‘· dü<Tä <˚X› ´¯ + ø±ø£b˛sTTHê

y˚+XÊ>±]˝ÀH˚ á #ê|ü\´+ ø=+‘· ˝Òø£b˛˝Ò<äT. >∑qTø£ ø=+#Ó+ Ä dü+>∑‹
≈£L&Ü #·<äTes¡T\ <äèwæºøÏ ‘ÓkÕÔqT.
 ø±oj·÷Á‘· 23

1934˝À ã+<äs¡T˝À C≤rj·T ø£fi≤XÊ\˝À ø±≥÷] y˚+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄

Ä<Ûä«s¡´+˝À y˚+XÊ >ös¡yês¡ú+ $+<äT »]–+~. á $+<äTøÏ m≈£îÿeeT+~
ÄVüA‘·T\T y˚+XÊ •wüß´˝Ò. n+<äs¡÷ ‹y˚+ ø£e⁄\ |ü<ë´\T #·~yês¡T.
$X¯«Hê<∏äyês¡T ≈£L&Ü ø=ìï #·~yês¡T. n|ü⁄Œ&ÉT >∑Ts¡T•wüß´\ eT<Ûä´ dü+uÛ≤wüD`
y˚+XÊ : á |ü<ä´eTT\T H˚qT Áyêdæ‹q+<äTyê? ‹s¡T|ü‹XÊÅdæÔ
Áyêôdq+<äTyê?
$X¯« : ‹s¡T|ü‹XÊÅdæÔ>±πs Áyêdæj·TT+&Ée˝….
y˚+XÊ : m+<äT#˚‘·?
$X¯« : ‹s¡T|ü‹XÊÅdæÔ>±] s¡#·q˝À ø=+‘· õ–_– j·TT+&ÉTqT. á
|ü<ä´eTTq+<ä~ ø£\<äT.
>∑Ts¡Te⁄ Äô|’ eTÚq+ eVæ≤+#ê&ÉT. ø√|ü|ü&Éq+<äT≈£î •wüß´&ÉT
ªªs¡øÏå+#·ã&ç‹ìµµ nqTø=Hêï&ÉT.
á X¯w_ü wÛ \ü ˙ï m+<äTø£qTø=ì ø±uÀ\T y˚+XÊ e÷e÷ s¡#H· ê $uÛ≤>∑eTT
nH˚ yê´dü+˝À ø£*dæ sêdæq$, $&ç$&ç>± sêdæq$ @y√ sêdæb˛dæ ‘˚˝≤Ãs¡T.
1920˝À ‹XÊ ø¬ ˝’ ≤düyêdüT\eø£ eTT+<äT e∫Ãq ‹s¡T|ü‹ y˚+ø£≥ ø£e⁄\ ø£$‘·«+
1920 ‘·s¡Tyê‘· e∫Ãq ø£$‘·«+ ø£+fÒ s¡+»ø£+>± ñ+<äH˚ kÕVü≤k˛ù|‘·yÓTÆq
e÷≥ |ü\Tÿ‘·Tqï+<äT≈£î bÕsƒ≈¡ î£ \T qqTï eTìï+#ê*. Hê ãT~∆øÏ n˝≤ ‘√∫+~.
n+<äTπø y˚+XÊ e#·q+ yÓ’|ü⁄ yÓTT>±Zsê nì ≈£L&Ü nì|ædüTÔ+~. 1920
‘·s¡Tyê‘˚ yê] e#·q+ ‘êeTs¡‘·+|üs¡>± yÓ\Te&ç+~. nB>±ø£ |üÁ‹ø£\ dü+K´
ô|s¡>∑&É+, ø£$‘·«+ ø£Hêï e#·Hêìï Ä<ä]+#˚ bÕsƒ¡ø£es¡Z+ ô|s¡>∑&É+ ≈£L&Ü
Ç+<äT≈£î ø±s¡D+ ø±e#·TÃ. >±*yê\T #·÷dæ ‘Ós¡#ê|ü m‘·Ô&ÉyÓ÷, eTT&Ée&ÉyÓ÷
y˚+XÊøÏ mes¡÷ H˚s¡Œqø£ÿs¡˝Ò<äT. ‘·<äT|ü] yês¡T yÓ\Te]+∫q |ü<ä´ yêvàj·T+
‘·≈î£ ÿe~ ø±<äT. nsTTHê »+≥ ø£eq+ s√E\˝À n*¢q |ü<´ä Hê≥ø±\πø n|ü⁄Œ&ÉT
Ç|ü⁄Œ&É÷ Ä<äs¡D. n~ yê]<ä›s¡÷ Áã‹øÏ ñqï|ü⁄Œ&ÉT ô|\T¢_πø ñ‘ê‡Vü‰y˚XÊ\T
nì nq+&ç - ˇø£]˝À ø£qã&çq ˝À≥TqT eTs=ø£s¡T ~<äT›≈£î+≥÷ e#êÃs¡T
nì nq+&ç - Hê≥ø£deü ÷C≤\T >∑Tø£ÿ‹|ü⁄Œø√≈£î+&Ü eTq≈£î }|æsê&Éìe«≈£î+&Ü
Ä bÕ+&Éy√<√´>∑ $»j·÷\ì m˝…¢&É˝≤ Á|ü<ä]Ù+#·&É+ nì nq+&ç (Hê¬ø’‘˚
bÕ+&Éy√<√´>∑ Hê≥ø£ $»j·÷ìï s¡$ ndüÔ$T+#·ì Á_{Ïwt kÕÁe÷»´+ U≤´‹‘√
ñ|ü$T+#ê* nì|ædüTÔ+~) yÓTT‘êÔìøÏ »+≥ ø£eHêìøÏ e∫Ãq U≤´‹ ˇ+≥]
24 ø±oj·÷Á‘·

ø£eHêìøÏ sê˝Ò<Hä ˚ Hê ñ<˚X› ´¯ +. ìC≤ìøÏ 1930 ‘·sT¡ yê‘· y˚+XÊ |ü<´ä ø£$‘·«+˝À
>±&ÛÉ‘· ô|]–+~. $X¯«Hê<∏äyês¡T #Óù|Œ ªªJe⁄ìy˚<äqµµ n+<äT˝À ø£<ä˝≤&É≥+
ÁbÕs¡+uÛeÑ TsTT´+~. ì>∑÷&Û‘É · ô|]–+~. y˚<ë+‘·u≤Û eq yÓT+&ÉsTT´+~. Ç<ä+‘ê
#Ó|üŒ&É+ yÓqTø£ ñ<˚›X¯´+ @$T≥+fÒ 1920 eTT+<äT yê] ø£$‘·«+˝Àì πøe\
»qs¡+»ø£‘· Ä ‘·s¡Tyê‘· ø±\|ü⁄ ø£$‘·«+˝À ‘·–Z bÕ+&ç‘·´>∑]eT yÓ\¢&ç ø±e&É+
yÓTT<ä\sTT´+<äì ‘Ó*j·T&É+ ø√dü+.
y˚+XÊ #Óù|Œ ø£ãTs¡¢˝À mH√ï#√≥¢ |ü⁄qs¡TøÏÔ ø£qã&ÉT‘·T+~. ˇπø ø£<∏ä
s¬ +&ÉT eT÷&ÉT dü+<äsꓤ˝À¢ eT∞¢eT∞¢ #ÓãT‘ês¡T. nsTT‘˚ yê{Ïì ªªm&ç{Ÿµµ #˚jT· &É+
≈£î<äs¡<äT. #Ó|æŒq Á|ü‹kÕØ ø£<∏ä˝À ø=‘·Ô$X‚cÕ\T n<äq+>± #˚s¡T‘·T+{≤sTT.
ø£<∏äqØ‹ q÷‘·qC≤rj·÷\‘√ Äø£s¡¸e+‘·+>± e÷]b˛‘·T+~. eT+∫e#·q+
sêj·T&É+, e÷{≤¢&É≥+ ‘·>∑TZ‘·Tqï á s√E\˝À y˚+XÊ e#·q |üsƒ¡qbÕsƒ¡Hê\T
Ä ø=i‘·qT ø=+‘· rs¡TkÕÔj·TH˚ Hê uÛ≤eq.
ªª˝À≈£î\ s¡düq˝… j·÷≈£î\T>± qT+&ÉTq{Ϻ j·T$y√ ø£$‘·˝Ÿµµ nH˚ uÛ≤>∑´+
|ü{Ϻq ø£e⁄\˝À ‹y˚+ ø£e⁄\~ ô|<ä›U≤‘ê.

Hê n<äèwüºy˚T$T{À >±˙ ˝À>∑&É Vü≤]ø£<∏ë |æ‘êeTVü≤ Ä~uÛÑ≥¢

Hêsêj·TD<ëdüT >±] d”«j·T#·]Á‘· ªHê jÓTiTø£µ eTTÁ~+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT ‘·\eì
‘·\+|ü⁄>± u§$Tà&Ü\ lø£èwüeí T÷]Ô>±]‘√ nC≤®&,É $»j·Tq>∑s+¡ ø£\dæ #·÷&É&+É
dü+uÛÑ$+∫+~. eT∞¢ #Ófi¢̄|æfi¢̄yê] á ø±oj·÷Á‘· |üì yÓTT<ä˝…{Ϻ &ç.{Ï.|æ. ≈£L&Ü
nsTTq ‘·s¡Tyê‘· ˇø£s√E Äj·Tq ªªø±o yÓfi≤›+, ãj·T˝Ò›s¡Tµµ nHêïs¡T. n|üŒ{Ï
es¡≈£L yê]øÏ Ä }Vü≤ ñ+<äì Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT. H˚qT á |ü⁄düÔø£+ |üì
#·÷düTÔHêïqì yê]ø° ‘Ó*j·T<äT. ndü\T n|üŒ{Ï es¡≈£î e÷ #·÷|ü⁄ ªªÄ+Á<Ûä
eTVü‰q>∑s¡+µµ zs¡T>∑\T¢ |ü≥ºD+, •\Œø£fi≤<ÛëeT+ sêeT|üŒ <˚yê\j·T+ MT<ä
ñ+~. <ädüsê ôd\e\˝À n≥T $»j·T+ #˚j·÷\ì e÷ }Vü≤. Vü≤sƒê‘·TÔ>±
ø£èwüeí T÷]Ô >±s¡T Á|üj÷· D≤ìï ø±o øπ Áå ‘·+yÓ|’ ⁄ü ‹bÕŒs¡T. á s¬ +&ÉT dü+|òTü ≥q\qT
ø±ø£‘ê∞j·TeTH˚ nqTø√yê˝≤! ô|’>± m˝≤ yÓfi≤¢qT yê]‘√! ø£Hê´X¯ó\ÿ+˝À
u…’sê– #Ó|æŒq≥T¢ ªª|üeq+ ã+~Û+∫ UÒ#·Ø >∑eTqMTà<ä Äø±X¯e÷sêZq
yêj·TTy˚>∑+>±µµ yÓfi≤¢qT. ø±ø£b˛‘˚ u…’sê– ø±oqT+&ç $»j·Tq>∑s¡+ n˝≤
e#êÃqì kıs¡ø±j·T\T ø√XÊ&ÉT. H˚qT $»j·Tyê&É qT+&ç ø±oøÏ ì»+>± n˝≤
yê]‘√ yÓfi≤¢qT.
 ø±oj·÷Á‘· 25

ø£<ä˝≤&ÉT HÓ#√Ã≥ ø£$kÕs¡«uÛÖeTTì

düs¡dü düTes¡íd”kÕ\ ùV≤\
n>∑T|æ+#·T HÓ#√Ã≥ nø£ås¡ s¡÷|üyÓTÆ
•edüTeTs¡Ãq ø£fi≤o\ ©\
n\sês¡T HÓ#√Ã≥ yê´dü]¸, ≈£î+uÛÑ dü+
uÛÑe eTùV≤X¯«s¡ ~e´ uÛÑøÏÔ&√\
Vü≤eDÏ\T¢ HÓ#√Ã≥ n\ &ÉT+]ƒ <˚e‘ê
<ä´‘·T\ Á|üuÛ≤e eTVü≤‘·Ô« UÒ\
n‹X¯sTT\T¢qT m#√Ã≥ nœ\ Je
bÕ|ü $<ä[‘· <Ó’e Á|üyêVü≤e÷\
n{Ϻ Ç#√Ã≥ #˚s¡ >∑D´+ãT >±<Ó !
kÕs¡ |ü⁄D…Æ´ø£ yêsê• yês¡D≤dæ.
(lø±o ø£$‘ê düe÷sê<ÛäqeTT -
sêeT&ÉT>∑T y˚+ø£fÒX¯«s¡X¯s¡à)
n˝≤+{Ï yês¡D≤dæ˝À qe+ãsY 19 qT+&ç 22 es¡≈£î ø£èwüíeT÷]Ô>±s¡÷,
H˚q÷ ñHêïeTT. ø±o, yês¡D≤• düe÷Hês¡úø±\T>± yê&ÉTø=H˚ |ü<ë˝Ò nsTTHê
‘˚&Ü ˝Òøb£ ˛˝Ò<Tä . eTT+<äT Ä $wüjT· + düŒwü|º sü ∫¡ $T–*q dü+>∑‘T· \T #ÓbÕÔqT.
ø±o πøåÁ‘êìøÏ dü]>±Z πø+Á<ä_+<äTe⁄˝À ñqï •e*+>±ìøÏ eT<Ûä´y˚TX¯«s¡
*+>∑+ nì ù|s¡T. á eT<Û´ä y˚TX¯«s¡*+>∑+ qT+&ç <˚V≤ü © $Hêj·T≈£îì eT+~s¡+
es¡≈£î ˇø£ ‘ê&ÉT |ü≥Tºø=ì, eT<Ûä´y˚TX¯«s¡ *+>∑+ e<ä› ‘ê&ÉTqT ø£<ä\≈£î+&Ü
eè‘êÔø±s¡+>± ‹|挑˚ m+‘· yÓ’XÊ\´+ >∑\ düú\+ @s¡Œ&ÉT‘·T+<√ n~ ãVüQ|ü⁄D´
Á|ü<äyÓTÆq l ø±o πøåÁ‘·+.
<äøDåÏ +>± es¡TD≤q~, ñ‘·sÔ +¡ >± ndæ‡q~, ‘·÷s¡TŒq >∑+>±q~, |ü&eÉ Ts¡
bÕX¯bÕDÏ >∑DÒX¯«s¡eT+~s¡+ á Vü≤<äT›\ eT<Ûä´>∑\ πøåÁ‘·+ yês¡D≤d”|ü⁄s¡+. Ç~
◊<äT Áø√düT\ yÓ’XÊ\´+>∑\ ÁbÕ+‘·eT≥.
$X‚«X¯«s¡*+>∑+ #·T≥÷º Hê\T>∑T ~≈£îÿ˝≤ ¬s+&ÉT e+<ä\ <ÛäqTe⁄\y˚Ts¡
düú˝≤ìï n$eTTø£Ô πøåÁ‘·+ n+{≤s¡T. <ÛäqTe⁄ n+fÒ düTe÷s¡T Äs¡T n&ÉT>∑T\T.
‘·÷s¡TŒq >∑+>∑, <äøÏåD≤q ÁãVü≤àC≤„H˚X¯«s¡ *+>∑+, |ü&ÉeTs¡ >√ø£πsíX¯«s¡
*+>∑+, ñ‘·Ôsêq u≤s¡TuÛÑ÷‘·*+>∑+ ` á Vü≤<äT›\ eT<Ûä´ πøåÁ‘êìøÏ n+‘·s¡ZèVü≤+
nì yê&ÉTø£.
26 ø±oj·÷Á‘·

ø±o˝À á Hê\T>∑T düú˝≤\T ~e´‘·s¡+. ø±oπøåÁ‘·+ n+‘ê Á|üX¯düÔ

|ü⁄D´uÛÑ÷$T nsTTq|üŒ{Ïø° ô|’q ù|s=ÿqï Hê\T>∑T düú˝≤\ <äs¡Ùqy˚T ø±<äT.
‘·\T#·Tø√e&É+ n$T‘· |ü⁄D´Á|ü<äeTì |ü⁄sêD√øÏÔ.
Äq+<äø±qq+, eTVü‰X¯àXÊq+, n$eTTø£Ô πøåÁ‘·+ nsTTq ø±oì yÓTT<ä{Ï
#·÷|ü⁄˝À ªªnã“! @+ s√‘·µµ nqTø=HêïqT. ø±•ø±|ü⁄s¡eTT q+<ä+‘·{≤ Çs¡T≈£î
dü+<äT˝Ò. ˇø=ÿø£ÿ dü+<äT yÓ&É\TŒ Hê\T>∑T n&ÉT>∑T\≈£î $T+#·<äT. Äe⁄\T,
m<äT›\T, eTqTwüß\T ˇø£]ø=ø£s¡T sêdüT≈£î+≥÷ ‘·|üŒ Ä dü+<äT\˝À ‹s¡>∑˝Òs¡T.
mø£ÿ&É #·÷dæHê ù|&É, s=#·TÃ. BìøÏ ‘√&ÉT n+‘· düqïdü+<äT\˝Àq÷ s¡sTT´eTì
yÓ÷{≤s¡Tôd’øÏfi¯¢ô|’ kÕúì≈£î\T, HêØ HêØ q&ÉTeT eTTsê], Vü≤]ø° Vü≤]ø° eT<Ûä´
ej·÷]˝≤>± Ç+{Ï|øü ÿ£ q ˇø£ eT+~s¡+, eT+~s¡+ |üøÿ£ sTT\T¢ |ü&TÉ >∑÷ ù|ø£˝≤>±
n\T¢≈£îb˛sTT ñ+{≤sTT. ªªø±o˝À ñqï *+>±\ dü+K´ Ç+‘· nì H˚qT ≈£L&Ü
#Ó|üŒ˝ÒqTµµ nì •e⁄&ÉT bÕs¡«r<˚$‘√ nHêï&É≥. Ä e÷≥ ì»y˚Tqì|ædüTÔ+~.
ˇø=ÿø£ÿ Ç+{Ï ns¡T>∑Tô|’ ô|<ä› ø£fi≤sTT˝À bÕ\T eTs¡T>∑T‘·÷ ñ+{≤sTT.
bı&ÉT>±{Ï ø±&É>∑]≥‘√ n&ÉT>∑+≥≈£î+&Ü ‹|ü⁄Œ‘·÷ - Ç|ü⁄Œ&˚<√ e÷dæ ñHêïsTT
ø±˙ ¬s+&ÉT eT÷&ÉT HÓ\\ ÁøÏ+<ä≥ X¯óÁuÛÑ+>± ñqï ã≥º˝Ò nì|æ+#˚$ y˚düTø=ì
- H√{À¢ bÕHé|üsê>√, U…’˙jÓ÷ qeTT\T‘·÷ ˇø£ ªuÛ≤sT÷µ ñ+{≤&ÉT. ø£fi≤sTT
ô|{Ïqº ns¡T>∑T MT<ä eT÷\ø√, ˝Ò<ë M~Û˝Àø√ H√s¡T ì+&çq|ü⁄Œ&ÉT ‘·T|ü⁄≈£îÿeT+≥÷
ñ+{≤&ÉT. ø=qe∫Ãq yê]‘√ yÓ÷s¡ m‹Ô e÷{≤¢&ÉT‘·T+{≤&ÉT ‘·T+|üs¡T¢ yê]ô|’
|ü&≈É î£ +&Ü. Ç$ø±ø£ ø=ìï dü+<äT\˝À (H˚qT e÷{Ïe÷{Ïø° dü+<äT\T n+≥THêïqT
ø±˙ nø£ÿ&ç yê]øÏ n$ M<ÛäT˝Ò) Á|ü‹ bÕe⁄>∑+≥ø° ˇø£{Ï #=|ü⁄Œq mÁs¡ã≥º
#·T{Ϻq bÕ]úe<˚Vü‰\T eTDÏø£]íø± |òüT{≤ºìø√, Vü≤]X¯Ã+Á<ä |òüT{≤ºìø√ <äVü≤HêìøÏ
yÓfi¯óÔ+{≤sTT. ◊‘˚ á ø£X¯à\eT+‘ê Hê≈£î ªÇ~>±µ nì|æ+∫+~ yÓTT<ä{Ïs√CÒ.
ôV≤’ +<äe<Ûë]àø£Jeq+˝À ø±o bÕ\˝Àì yÓqïe+{Ï<qä ï düTŒ¤sD¡ sê>±H˚
nø£kÕà‘·TÔ>± Hê uÛ≤eq˝À Hêπø ÄX¯Ãs¡´ø£s¡yÓTÆq e÷s¡TŒ e∫Ã+~. H˚qT
#·÷dæq≥T¢>± ø±o ø=ìï e+<ä\ dü+e‘·‡sê\T>± ñ+&˚ ñ+≥T+~. nsTTHê
Çìï e+<ä\ j˚Tfi¯ó¢>± nìï ø√≥¢ eT+~ì ø±o m˝≤ Äø£]¸+#·>∑\T>∑T‘·T+~ -
á ˙{Ï˝À, á >±*˝À, á eT{Ϻ˝À @<√ n˝ÖøÏø£yÓTÆq n+‘·]«uÛÑ÷‹ ˝Òø£b˛‘˚?
á M<ÛäT˝À¢H˚ ø£<ë, ãT<ä∆uÛÑ>∑yêqT&ÉT #˚‘· _Ûøå±bÕÁ‘·‘√, n|ü⁄Œ&˚
düeT≈£Ls¡T‘·Tqï •wü´ãè+<ä+‘√ <Ûäs¡àÁ|üuÀ<Ûä+ #˚dü÷Ô ‹]–+~.
 ø±oj·÷Á‘· 27
á M<ÛäT˝À¢H˚ ø£<ë, ˇø£ ns¡T>∑TMT<ä düVü≤ÁkÕ~Ûø£ e÷düJ$ nsTTq
|ü+&ç‘·T&=ø£&ÉT ≈£Ls=Ãì ªª&ÉTø£èxø£s¡DÒµµ nì bÕDÏ˙j·T dü÷Á‘êìï e˝…¢y˚düTÔ+fÒ
Ä~X¯+ø£sê#ês¡T´\yês¡T n‹ø£s¡TD‘√ ªªÇ+ø± mHêïfi¯ó¢ á X¯ówüÿdü÷Á‘ê\qT
e˝…¢ y˚kÕÔe⁄, Ç+ø£ m|üŒ{ÏøÏ >√$+<äHêe÷ìï uÛõÑ +∫ eTTøÏeÔ ÷s¡+Z ˝ÀøÏ q&ÉTkÕÔe⁄µµ
nì Á|üuÀ~Û+∫+~!
á eTDÏø]£ øí ± |òTü {≤ºìøÏ lX¯+ø£sT¡ \T kÕïHêìøÏ yÓfió¯ +Ô fÒH˚ ø£<ë, Hê\T>∑T
≈£îø£ÿ\‘√ #·+&Ü\T&ÉT m<äTs¡sTT´+~. ªª‘·|⁄ü Œø√µµ nì >∑~+› ∫q X¯+ø£sê#ês¡T´\‘√
ªme]ï ‘·|ü⁄Œø√eT+≥THêïe⁄, qHêï? Hê˝Àì Ä‘·àHê?µ nì Á|ü•ï+∫
»>∑<äTZs¡Te⁄ì C≤>∑]‘·+ #˚dæ+~ á ø±o M<ÛäT˝À¢H˚ ø£<ë!
á M<ÛäT˝À¢H˚ ø£<ë, ø£;sY ªsêyéT s¡V”≤yéT ˇø£ÿ&˚µ nì ìq~+∫+~.
ªsêsTTì <˚e⁄&ÉT nqTø√ø£+&ç. n{≤¢>¬ ‘’ ˚ ‹s¡>*∑ øπ H˚qT yÓTT≈£îÿ‘êqT. n~ ø£˙dü+
|æ+&Ó’Hê ÇdüTÔ+~µ nì düø£\Jesê•˝À ì_&ûø£è‘·yÓTÆq <Ó’eX¯øÏÔì ø±q≈£î+&Ü
sêsTT s¡|üŒøÏ yÓTTπøÿ »qT\øÏ Á|üuÀ~Û+∫+~ á M<ÛäT˝À¢H˚ ø±<ë? m+<äs¡T
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\, kÕ<ÛäT dü‘·TŒs¡Twüß\ bÕ<ädüŒs¡ÙuÛ≤>±´ìøÏ mìï j·TT>±\qT+&ç
á ø±oM<ÛäT\T H√#·T≈£îHêïjÓ÷. Ä M<ÛäT˝À¢H˚ ø±<ë H˚qT ‹s¡T>∑T‘·Tqï~ nH˚
uÛ≤y√<˚«>∑|ü⁄ ‘ê‘êÿ*ø√Á<˚ø£+ qqTï #·T≥TºeTT{Ϻ+~.
ndü\T ø±oyÓÁ] ‘Ó\T>∑Tyêfi¯¢øÏ m≈£îÿy˚yÓ÷ nì|ædüTÔ+~. |üP\˝À¢
ø±os¡‘êï\T, ≈£Ls¡>±j·T˝À¢ ø±oe+>∑, ø±o<=+&É, |ü+&É¢˝À¢ ø±oπs>∑T, ø±o
uÛÀ>±\T nì e]˝À ˇø£s¡ø£+, $TsƒêsTT˝À¢ ø±o$TsƒêsTT, <ësê˝À¢ ø±o<ës¡+.
ø±oe \, ø±ok˛eTj·÷E\, ø±ouÛÑ≥¢, ø±oHê<∏äTì, ø±o, yês¡D≤• Ç+{Ï
ù|s¡T¢HêïsTT eTq≈£î. ø±oHê<∏é, ø±o$X‚«X¯«s¡sêe⁄, ø±X¯j·T´, ø±o$X¯«Hê<∏é
nH˚ ù|s¡T¢ düs¡«kÕ<Ûës¡D+.
ø±oøÏ yÓ[¢ ø√&çáø£ ‘Ó∫Ãq≥T¢, ø±o˝À ø=ã“]ø±j·T ø±˙, ø±o>∑+>∑˝À
eTTì–q+‘· e÷Á‘êq >±&ç<ä >∑TÁs¡eTe⁄‘·T+<ë?, ø±oøÏ yÓ[¢Hê ø±{ÏøÏ yÓ[¢Hê
ˇø£fÒ, ø±o $TsƒêsTT ‹qì yê&É÷ @&ÉTkÕÔ&ÉT ‹qïyê&É÷ @&ÉTkÕÔ&ÉT, >√Vü≤‘·´
#˚dæ ø±oøÏ yÓ[‘˚ ≈£î&ÉT|üø£ e<äT\TÔ+<ë?, ø±o˝À >√Vü≤‘·´ #˚dæq+‘· bÕ|ü+,
yÓ÷ø±fi¯ó¢ Hê$ ø±ø£b˛‘˚ ø±o<ëø£ <˚≈£î‘êqHêï&É≥, (‘ê{Ï|üf…º, &Ûç©¢ nì ≈£L&Ü
bÕsƒê+‘·sê\T ñHêïsTT. sê»ø°j÷· \ ÁbÕ<Ûëq´‘· ô|]>±ø£ Ä<Ûë´‹àø£‘· yÓqTø£ã&ç
á kÕyÓT‘·˝À &Ûç©¢ e∫Ãq≥T¢+~) #˚dæq bÕ|ü+ #Ó+>∑Tq ø£≥Tºø=ì ø±oøÏ b˛‘˚
ø£&‘É s˚ T¡ ‘·T+<ë, ø±oøÏ b˛sTTHê ø±e&çy÷Ó ‘· ‘·|Œü ˝Ò<Tä , ø±o˝À nsTTHê, ø£fi+¢¯ ˝À
28 ø±oj·÷Á‘·
nsTTHê ≈£îø£ÿ yÓTT]π>~ uÛÖuÛÖeTH˚ - Ç$ ‘Ó\T>∑T˝À ø±o Á|üdüøÏÔ ñqï ø=ìï
kÕyÓT‘·\T.
Çø£ eTqsêE\T y˚sTT+∫q XÊdüHê\˝À #Ó|üŒH˚ nø£ÿπs¢<äT. XÊdüq+
∫es¡ï BìøÏ ‘·|æŒ q&ç∫qyês¡T ø±o˝À ‘·*¢<ä+Á&ÉT\qT #·+|æq+‘· bÕ|ü+,
ø±o˝À >√Vü≤‘·´ #˚dæq+‘· bÕ|ü+ eT÷≥ ø£≥Tº≈£î+{≤s¡ì •˝≤ø£ås¡+>±
sêsTT+#ês¡T. Çe˙ï ‘Ó\T>∑Tyê]ô|’ ø±o Á|üuÛ≤e+ ‘Ó*ù|y˚.
ø±o Ä<Ûë´‹àø£ πøåÁ‘·y˚T ø±<äT, |ü⁄sê‘·q ø±\+ qT+&û >=|üŒ $<ë´|”sƒ¡+.
eTTK´+>± yê´ø£s¡D≤<Ûä´j·THêìøÏ ø±oj˚T >∑eT´kÕúq+. ø=eP«] >√bÕ\XÊÅdæÔ,
uÛ≤>∑e‘·T\ Vü≤]XÊÅd,Ôæ |ü⁄˝…\¢ <äøDåÏ ≤eT÷]Ô, Ç+Á<ä>+∑ {Ï >√bÕ\XÊÅd,Ôæ u§eTà>∑+{Ï
düTÁãVü≤àD´XÊÅd,Ôæ j·T&Ée*¢ #·+Á<äXK‚ s¡u{ÑÛ ≤º#ês¡T´\T, j·T&Ée*¢ C≤qø°sêeTXÊÅd,Ôæ
<ä+&çuÛÑ≥¢ $X¯«Hê<∏äXÊÅdæÔ, uÛÑ{≤º#ês¡´ >∑+>±<Ûäs¡XÊÅdæÔ, ø£sêí≥ d”‘êsêeTXÊÅdæÔ,
Ç+Á<ä>∑+{Ï $X¯«|ü‹XÊÅdæÔ, #·s¡¢ ÁãVü≤àj·T´XÊÅdæÔ, nVü≤Àã\XÊÅdæÔ, eT+Á‘·yê~
\ø°ÎHêsêj·TDXÊÅdæÔ 19e X¯‘ê_›˝À ø±o˝À #·<äTe⁄ø=qï eTVü‰|ü+&ç‘·T\˝À
H˚qT ‘Ó\TdüTø√>∑*–q ø=ìï ù|s¡T¢. yês¡+<ä]˝À nVü≤Àã\XÊÅdæÔ>±s¡T eTØ
ñ<ä›+&ÉT\≥. ø±o˝À ñqï yê´ø£s¡D|ü+&ç‘·T\+<ä]˙ »sTT+∫ ªªø±XÊ´y˚Tø£'
ø±oHê<∏√-e•wüº'µµ ø±o˝À $X¯«Hê<∏äT&ÉT ‘·|üŒ H˚qT »sTT+#·e\dæqyês¡T
˝Òs¡T nqï+‘· Á|üX¯dæÔì >∑&ç+#ês¡≥.
|ü⁄sê‘·qø±\+ qT+&ç uÛøÑ »Ô£ qT\qT Äø£]¸dTü qÔ ï $X¯«Hê<∏ë\j·T+ Ç|ü⁄Œ&ÉT
eTd”<äT ÁøÏ+<ä nDÏ–b˛sTT ñqï<äì, Á|üdüTÔ‘· $X¯«Hê<∏ä eT+~sêìï qs¡à<ë
q~˝À Á|ü‘·´ø£åyÓTÆq •e*+>∑+‘√ Ç+&√sYsêDÏ <˚$ nVü≤˝≤´u≤sTT Vü≤À˝≤ÿsY
1780˝À ø£{Ϻ+∫+<äì ‘Ó*dæHê düπs, $X‚«X¯«s¡ eT+~sêìï n|üŒ{Ï $X‚«X¯«s¡
eT+~s¡yT˚ nqï+‘· n$T‘·uøÑÛ ‘ÔÏ √ <ä]Ù+∫ eTs¡* e#êÃqT. ªj·T<들e+ ‘ê<äèoµ
nì nHêïs¡T ø£<ë!
ø±o >∑T]+∫ #Ó|æŒ >∑+>∑ >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$+#·≈£î+fÒ m˝≤?
s¡+>∑<äq+‘· uÛÑe´<Ûäefi¯ Á|üuÛÑyê&ÛÉ´ ‘·s¡+>∑, ø±•ø±
>∑+>∑, <äj·÷+‘·s¡+>∑, |ü]ø£*Œ‘· bÕ|ü‘·eT' |ü‘·+>∑, X¯ó
ÁuÛ≤+>∑, ìeT»®HÍ|òüT|ü]e]Ô‘· bÕeq ~e´uÛ≤e M
<∏ä´+>∑ qT‹+‘·T . . . . . .
(l ø±o ø£$‘ê düe÷sê<ÛäqeTT`
sêeT&ÉT>∑T y˚+ø£fÒX¯«s¡X¯s¡à)
 ø±oj·÷Á‘· 29
nì düTÔ‹dü÷Ô >∑+>±q~ ˇ&ÉT¶≈£î |üs¡T>∑T|üs¡T>∑Tq #˚sêqT. yÓ[¢q yêfi¯¢+<äs¡÷
#Ó|æŒq<˚, n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&É÷ |üÁ‹ø£\˝À #·~$q dü+|òüT≥q˝Ò ø£qã&ܶsTT.
>∑+>±q~ì #·÷ùdÔ @&ÉT|ü⁄ ˇø£fÒ ‘·≈£îÿe. ñ‘·Ôsê~˝À ø±düÔ <Ûë]à≈£î&Ó’q
yêDÏí meD…ÆíHê ø£~*+∫ #·÷&É+&ç. eTq+ >∑+>∑, >∑+>±q~ n+{≤+ ø±˙
yêfi¯ó¢ e÷Á‘·+ e÷sT÷ >∑+>∑, >∑+>± e÷sT÷, >∑+>±J nH˚ n+{≤s¡T. >ös¡e+
|æ\T|ü⁄˝À e÷Á‘·y˚T. #˚‘·\˝À ñ+&É<äì ø±o˝À >∑+>±q~ ˇ&ÉT¶q ‹s¡T>∑T‘·T+fÒ
‘Ó\TdüTÔ+~. >∑+>∑˙{Ï˝À düø£\ ø£\àcÕ\T ñqï≥T¢ #·s¡à#·≈£åîe⁄\πø ‘Ó\TdüTÔ+~.
n<ä+‘ê @ø£s¡Te⁄ ô|≥ºqT ø±˙ ˇø£ÿ <äTX‚Ãwüº ‘Ó*j·TCÒkÕÔqT.
}fiÀ¢ mø£ÿ&Ü ≈£î<äs¡q≥T¢ Ä >∑+>±q~ ˇ&ÉT¶MT<äH˚ Á|üC≤˙ø£+ ø£åes¡+
#˚sTT+#·Tø=+≥THêïs¡T. n<ä+‘ê >∑+>∑˝Àπø HÓ&ÉT‘·THêïs¡T. ø£sêà>±sê\ qT+&ç
yÓ\Te&ç ø£\TdüTÔqï $cÕ\‘√ b˛*ùdÔ Ç~ @e÷Á‘·+ |ü{Ϻ+#·Tø√<ä–q~
ø±ø£b˛sTTHê n$T‘· |üP»˙j·T >∑+>±e÷‘·qT >ös¡$+#·&É+ Ç˝≤>±! á Ks¡à
Ç|üŒ{Ï~ ø±<äì ‘·s¡Tyê‘· ‘Ó*dæ+~. @qT>∑T\ MsêkÕ«eTj·T´ ≈£L&Ü ˇ&ÉT¶MT<ä
ø£eå s¡ ø£˝≤´D|òTü ≥º+ eTT–+#·Tø=H˚ s¡+>∑+˝ÀøÏ ~>±s¡T. 1860˝À ø±o <ä]Ù+∫q
$XÊKõ˝≤¢yêdæ sê+uÛ£≥¢ »>∑Hêï<∏äXÊÅdæÔ á $wüj·T+ >∑eTì+∫ ø=+#Ó+
s√‘·|ü&ܶs¡T. Äj·Tq >∑eTì+∫q Ç+ø√ $X‚wü+ ≈£L&Ü #ÓbÕŒs¡T. düTeT+>∑[
nsTTq Åd”Ô uÛÑs¡Ô m&ÉeT‘=&É MT<ä ≈£Ls=Ãì eTØ E≥Tº rsTT+#·Tø√yê\≥.
e÷]q |ü]dæ‘ú T· \≈£î nqT>∑TD+>± eTq+ mH√ï <äTsê#êsê\qT e÷qTø=Hêï+.
düà è‘·T\qT, XÊÅkÕÔ\qT düe]+#·Tø=Hêï+. bÕ‘· dü+Á|ü<ëj·÷\qT e~*+#·Tø=ì,
ø=‘·Ô dü+Á|ü<ëj·÷\qT Á|ü‹wæ+˜ #·Tø=Hêï+. Ç˝≤+{Ïyê{Ïì eTq+ e÷qTø√˝Òe÷?
ª$y˚ø£ÁuÛÑwüºµ nì uÛÑs¡Ô èVü≤] >∑+>∑ì bıs¡bÕ≥Tq nHêï&ÉT ø±˙, nqe\dæ+~
>∑+>∑ˇ&ÉTø¶ Ï uÛøÑ ùÔÏ |s¡T‘√ #˚] >∑+>∑˝ÀøÏ düeTdüÔ ø£X௠˝≤ìï ~>∑$&ç∫ yÓfi¢‚ Á|üC≤˙ø±ìï.
@~ @yÓTÆHê >∑+>∑, ø±o uÛ≤s¡rj·T <Ûë]àø£ Je<Ûë‘·Te⁄\T.

Çø£ ø±o Á|üdüøÏÔì $&ç∫ eT∞¢ #Ófi¯¢|æfi¯¢ e<ä›≈£î ekÕÔqT. #Ófi¯¢|æfi¯¢ yê]
ø£<\ä∏ T - >±<∏\ä T n+fÒ ñqï yÓ÷E‘√ ls¡eTD>±]‘√ dü+Á|ü~+∫ ªª$<˚XÊ\˝À
ñqï dü«<˚oVü≤dü+Ô ‘√µµ |ü⁄qs¡TàÁ~+#˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚dHæ ê n~ eTT+<äT≈£î kÕ>∑˝<Ò Tä .
Ä |ü⁄D´+ ∫es¡≈î£ myÓTk˛ÿ yês¡T ø£≥Tºø=Hêïs¡T. Ä Á|ü#T· s¡D˝À @ düV≤ü ÁkÕ+X¯y÷Ó
Hê≈£î bÕ\T ñ+<äH˚ dü+‘√wü+ e÷Á‘·+ ñ+~.
30 ø±oj·÷Á‘·
ø±oj·÷Á‘· Á|ü#·Ts¡D düHêïVü≤+˝À Ç+ø=ø£ ¬s+&ÉT #Ófi¯¢|æfi¯¢ s¡#·q\T
<=]ø±sTT. Ç$ ø£<\ä∏ T - >±<∏\ä T dü+|ü⁄{≤\˝À #˚s˝¡ <Ò Tä . n+<äTø£ì ªø±oj·÷Á‘·µ
‘√ bÕfÒ yê{Ï˙ ø£*|æ Á|ü#·T]düTÔHêïqT. ˇø£ s¡ø£+>± á dü+|ü⁄{≤ìï ªø£<∏ä\T -
>±<∏ä\Tµ ∫e] dü+|ü⁄≥+>± uÛ≤$+#·e#·TÃ.
Bìì #Ófi¯¢|æfi¯¢yês¡T 1948˝À ˇø£kÕ] eTTÁ~+#ês¡T. eTs¡˝≤ 1955˝À
Á|ü#·T]+#ês¡T. &Üø£ºsY nøÏÿsêE s¡e÷|ü‹sêe⁄>±] dü+bÕ<äø£‘·«+˝À ˇø£kÕ]
Á|ü#·T]+#ês¡T. nsTTHê #Ófi¯¢|æfi¯¢ MT<ä ñqï >ös¡euÛ≤e+ qqTï ø£è‹ eTTÁ<äDøÏ
Áb˛‘·‡Væ≤+∫+~.
ªªø=+f…\˝À ø=+f…µµ nsTTq y˚+XÊ dü«uÛ≤e+ ns¡ú+ #˚düTø=ì qe⁄«˝À
ø=+f…‘·q+ <√´‘·ø£eTe⁄‘·Tqï≥T¢ ñ+&˚ ∫Á‘·+ y˚dæq sêj·Tq –]<ÛäsY>ö&é>±]øÏ
ø£è‘·»„‘·\T.
qqTï dü«»q+˝À ˇø£&>ç ± eTqïq #˚kÕÔsT¡ ls¡eTD. m|ü⁄Œ&ÉT e÷{≤¢&Hç ê
eTqdüT‡ì Äq+<ä|ü]|òü⁄\¢+ #˚kÕÔs¡T. ø√]q Á|üø±s¡+ ªªeTT+<äTe÷≥µµ Ç#êÃs¡T.
yê]øÏ <Ûäq´yê<ë\T.

>∑‘+· ˝À H˚qT dü+bÕ<ä≈î£ ì>± eqe÷\ (lø£èwü<í e˚ sêj·T\ |ü+#·X‘¯ ê_›

|ü{≤º_Ûùwø£ ñ‘·‡e dü+∫ø£), #ê]Á‘·ø£ yê´düeT+»] (eT\¢+|ü*¢ k˛eTX‚Ks¡X¯s¡à
>±] #·]Á‘· yê´kÕ\T) uÖ<äj ∆ T· T>∑eTT (eT\¢+|ü*¢ yê]y˚ uÖ<ä∆ dü+ã+<Ûä yê´kÕ\T)
Hê jÓTiTø£ (Ä~uÛÑ≥¢ Hêsêj·TD<ëdüT>±] d”«j·T #·]Á‘·) |ü⁄düÔø±\T Á|ü#·T]‘·+
nj·÷´sTT.
dü+bÕ<ä≈£îì u≤<Ûä´‘·\T @$T{À mø£ÿ&Ü H˚qT #·<äe˝Ò<äT ø±˙ Ç$
nsTT ñ+&Ée#·Ãì ø=ìï }Væ≤+#·Tø=HêïqT.
1. Á|ü#·T]+#·uÀj˚T |ü⁄düÔø£+ M˝…’qìï eTTÁ<äD\qT ùdø£]+#·&É+.
2. M˝…’‘˚ Áyê‘·Á|ü‹H˚ ùdø£]+#·>∑\>∑&É+.
3. y˚s¡T y˚s¡T eTTÁ<äD\qT C≤Á>∑‘·Ô>± #·~$ ô|+|ü⁄\T, ‘·–Z+|ü⁄\T
ñ+fÒ >∑T]Ô+#·&É+.
4. sê‘·Á|ü‘˚ <=]øÏ‘˚ eTTÁ~‘· Á|ü‹‘√ b˛*à #·÷&É≥+.
5. s¡#·sTT‘· sêdæqHê{Ï $wüj·÷\T ‘·s¡Tyê‹ ø±\+˝À düe]+#·
ã&çHê, ndü‘·´eTì ‘˚*Hê, n<äq|ü⁄ n+XÊ\T ø£qT>=qã&çHê
yê{Ïì Äj·÷#√≥¢ bÕ<ädü÷∫ø£\ s¡÷|ü+˝À ‘Ó*j·TCÒj·T&É+.
 ø±oj·÷Á‘· 31
6. Ç|ü⁄Œ&ÉT yê&ÉTø£˝À ˝Òì |ü<ë\≈£î, ø£]qƒ |ü<ë\≈£î dü]jÓTÆ q nsêúìï
˝Ò<ë s¡#·sTT‘· ñ<˚›•+∫q nsêúìï ‘Ó*j·TCÒj·T&É+.
7. s¡#·sTT‘· ñ|üjÓ÷–+∫q ñ<ä∆s¡D\≈£î #˚‘·qsTTq+‘· es¡≈£L
eT÷˝≤ìï ø£qT>=q&É+.
8. Äj·÷ e´≈£îÔ\T Á|ükÕÔeqø=∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT, yê] |ü]#·j·÷ìï
dü«\Œ+>±HÓ’Hê ‘Ó*j·TCÒj·T&É+.
9. dü+<äsꓤìøÏ ‘·–q #Ûêj·÷∫Á‘ê\qT ùdø£]+#·>∑*–‘˚ sTTe«&É+.
10. nìï+{Ïø+£ fÒ eTTK´+>± s¡#s· TT‘· Vü≤è<äj÷· ìøÏ _Ûqï+>± ø±≈£î+&Ü
n#·TÑ·|ü⁄Œ\T ˝Ò≈£î+&Ü eTTÁ~+#·>∑\>∑&É+.
ˇø£ |ü⁄düÔø£ dü+bÕ<ä≈£î&ç ñ+&Ée\dæq \ø£åD≤\T Ç$ nì Hê ‘·\b˛‘·.
M{Ï˝À ø=ìï nsTTHê H˚qT bÕ{Ï+#·>∑*>±qT.
á |ü⁄døÔü +£ ˝À ≈£L&Ü Ç~es¡˝À H˚qT dü+bÕ<äø‘£ «· + eVæ≤+∫q |ü⁄døÔü ±\≈£î
e÷~]>±H˚ bÕsƒ≈¡ î£ \ ne>±Vü≤q≈£î ‘√&ÉŒ&É‘êsTT nqTø=qï ø=ìï n<Û√C≤„|øæ \£ qT
ñ+#êqT. #˚s¡Ã<ä–q ø=ìï #Ûêj·÷∫Á‘ê\qT #˚sêÃqT. yê´kÕ\˝À Áu≤¬ø≥¢˝À,
Ç{≤*ø˘‡˝À ñqï$ H˚qT ñ+∫q$. á Á|üj÷· dü n+‘ê bÕsƒ≈¡ î£ \ |üì düT\uÛ‘Ñ s· +¡
#˚j·T&Üìπø nì >∑eTì+#·ø√s¡T‘·THêïqT.
ø±oj·÷Á‘· Á>∑+<∏ä eTTÁ<äD≈£î Ä]úø£ düVü‰j·T+ #˚dæq ‹s¡TeT\ ‹s¡T|ü‹
<˚ekÕúq+ yê]øÏ ø£è‘·»„‘·\T.
#Ófi¯¢|æfi¯¢>±] >∑T]+∫ #Ó|üŒe\dæq e÷≥\˝À dü«+‘·>=&Ée ≈£L&Ü
ø£\dæq+<äT≈£î #·<äTes¡T\T nq´<∏ë uÛ≤$+#·s¡ì Ä•dü÷Ô, Ç|üŒ{ÏøÏ ôd\e⁄
n]údüTÔHêïqT.

l q+<äq e÷s¡Z•s¡ X¯ó<ä∆ |ü+#·$T uÛÑeBj·T

>∑T+≥÷s¡T, 17-12-2012.
32 ø±oj·÷Á‘·
 ø±oj·÷Á‘· 33

e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T
$X¯«Hê<∏ä dü‘·´Hêsêj·TD

H˚qT Hê\Ze bòÕs¡eTT˝ÀìøÏ e∫Ëì. n+‘·{Ï ei≈£î ø£$≈£î\>∑Ts¡TyÓ’

‘·s¡Tyê‘· ‘·s¡Tyê‘· H˚qT >∑Ts¡Te⁄>± d”«ø£]+∫q l #Ófi¯¢|æfi¯¢ y˚+ø£≥XÊÅdæÔ>±]ì
H˚HiÓ T>∑ ˝Òøb£ ˛‹ì. yês¡T e÷≈£î ‘Ó\T>∑T #Ó|⁄ü Œ≥≈£î sêHês¡+_Û+∫]. ãø£ÿ|ü\T#·ì
yê&ÉT, bı{Ϻyê&ÉT, #êeTq#êj·T j·TqT≥≈£î $T+∫q q\¢ì y˚Tìyê&ÉT. ø±fi¯¢≈£î
bÕe⁄ø√fi¯ó¢, <Û√e‹, ˝Àq ‘Ó\¢ì #=ø±ÿ, ô|’q H=ø£ ø√≥T. n$ e÷j·Tì$ ø±e⁄
e÷dæq$ ø±e⁄. ˇø£ ‘·\>∑T&ɶ. yÓTT>∑eTTq $uÛÑ÷‹j·TT >∑+<ÛäeTTqT H=dü≥ ô|<ä›
≈£î+≈£îeT u§≥Tº, m|ü⁄Œ&ÉT Á|üø£ÿqH=ø£ >=&ÉT>∑T. ø£fi≤XÊ\˝À ì~ yê] y˚wüeTT.
Ç+<äT˝À H˚ jÓTTø£ÿ{Ï ‘·–ZqqT yÓTT‘·ÔeTT MT<ä q÷]˝À ‹s¡T>∑T≥≈£î ì~j˚T
y˚wüeTT. ˇø=ÿø£ÿ|ü⁄Œ&ÉT yê] #·<äTy˚ e÷≈£î yÓTT<ä{Ï >∑+≥. nq>± >∑+≥˝À
dü>∑yÓTÆq >±ì sês¡qïe÷≥! e÷ bÕsƒ¡XÊ\≈£î düT+‘· <ä>∑Zs¡˝ÀqH˚ yê] sTT\T¢.
<ëìì ã#· T Ãù|≥ j· T +<ä T s¡ T . n~ jÓ T Tø£ dü + <ä T ˝À qTqï~. ˇø£
eTTÁ<ëø£ås¡XÊ\j·TTqï~. <ëì Á|üø£ÿ dü+<äT˝À qT+&ç <ëì yÓqTø£ dü+<äT˝ÀìøÏ
b˛e\j·TTqT. ¬s+&ÉT dü+<äT\T eTTÁ<ëø£ås¡XÊ\ q+≥Tø=ìj˚T j·TT+&ÉTqT. yê]
Á>∑+<∏äeTT ˝≤ eTTÁ<ëø£ås¡XÊ\˝À1 q#·Tà y˚j·TT<äTs¡T. eTTÁ<ëXÊ˝≤~Ûø±] yê]øÏ
ùdïVæ≤‘·T&ÉT. eTTÁ<ëXÊ˝≤~Ûø±]øÏ yês¡T <Óe’ eTT. n~ Äj·Tq uÛ≤>∑<j ˚Û T· eTqTø=qT
#·T+&Ó&çyê&ÉT. bÕsƒ¡XÊ\ >∑+≥ yê]sTT+{ÏøÏ $ì|æ+#·T#·T+&ÉTqT. bÕsƒ¡XÊ\
‘Ói#·Ty˚fi¯ bÕe⁄>∑+≥ j·TTqï<äq>± yÓTT<ä{>Ï +∑ ≥ ø=≥Tº<Tä s¡T. n+‘·ei≈£î yês¡T
ø£$‘·«eTTqT Áyêdæø=+#·T ≈£Ls¡TÃ+<äTs¡T. >∑+≥ $ìŒ+∫q+‘·H˚ ‘=+<äs|¡ &ü TÉ <äTs¡T.
n|ü⁄Œ&ÉT |ü<ä´eTT |üP]ÔjÓÆTq#√ yÓ+≥H˚ ˝Ò‘·Ts¡T. |üP]Ô>±ì#√ |üP]Ô#˚dæ ˝Ò‘·Ts¡T.
˝Ò∫ j˚T$T #˚j·Te˝…? ˇø£ <Û√e‹ ø£≥Tºø=ì, ˇø£ ‘·Tyê«\ ô|’q y˚dæø=ì ∫qï
u§¬øÿqj·TT Á‘ê&ÉTqT |üPì á ¬s+&ÉT |òüsê¢+>∑T\ <ä÷s¡eTT kÕïqeTT ø=i≈£î
1. á eTTÁ<ëø£ås¡XÊ\ ù|s¡T uÛ…’s¡e Áô|dt. y˚+XÊ ã+<äs¡T˝À ñqï+‘· ø±\+ yê]
s¡#·q\˙ï Bì˝ÀH˚ n#·Tà y˚sTT+#˚yês¡T. Áô|dt j·T»e÷ìøÏ ñqï uÛÑøÏÔ e\q n#·TÃ
Ks¡Tà y˚+XÊ m+‘· sTTùdÔ n+‘·. Ç~ø±ø£ H√≥T ˝Ò≈£î+&Ü m|ü⁄Œ&ÉT ø±yê\+fÒ
n|ü⁄Œ&ÉT yê]øÏ ø±e\dæq+‘· <Ûäq+ Áô|dt j·T»e÷ì e<ä› n|ü⁄Œ rdüTø=H˚yês¡T.
34 ø±oj·÷Á‘·
bÕsƒX¡ Ê\ j·÷es¡D˝ÀìøÏ sêe\j·TTqT2. ã+<äsT¡ düeTTÁ<äeTTq≈£î <ä>iZ∑ Ï j·T÷s¡T.
u≤e⁄\˝À ˙fi¯ó¢|üŒq. Á|ü‹~q e÷ ˙fi¯¢‘√ kÕïqeTT #˚dæq#√ H=&É\T <äTs¡<ä
˝…≈£îÿqT. n$ yê&ÉTø=qT≥≈£î |üìøÏe#·TÃqT >±ì kÕïqbÕqeTT\≈£î |üìøÏsêe⁄.
bÕsƒX¡ Ê\ j·÷es¡D˝Àì u≤$ eT+∫˙fi¢̄u≤$. n+<äT#˚‘· >∑Ts¡Te⁄>±s¡T n#·Ã{ÏøÏ
e∫Ãj˚T kÕïqeTT #˚j·TT<äTs¡T.
Ç#·Ã{ÏøÏ sêe\j·TTqT. Ç+{ÏqT+&ç sTTø£ÿ&çøÏ <ä÷s¡eTT düTe÷s¡T s¬ +&ÉT
|òüsê¢+>∑T˝…’q qT+&ÉTqT. kÕïqeTT #˚j·Te\j·TTqT. Ç+{ÏøÏ b˛e\j·TTqT,
uÛÀ»qeTT #˚j·Te˝…qT, #=ø±ÿ, ø√≥T yÓTT<ä˝…’q ~ØdüT (Dress Ä+>∑¢ |ü<ëìøÏ
<˚oj·T s¡÷|ü+) y˚dæø=qe\j·TTqT. n|ü⁄Œ&ÉT bÕsƒ¡XÊ\≈£î sêe\j·TTqT yês¡T.
yÓTT<ä{Ï>∑+≥˝À qs¡>∑+≥jÓÆTq ‘·s¡Tyê‘· XÊÅdæÔ>±s¡T e#·TÃ≥ »]–q#√ |æ\¢\
j·T<äèwüºeTT. ~q~q $T+‘˚. <ëì ø£e~Û˝Ò<äT. @ sTT‘·s√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT q≥T¢
e#·TÃ≥≈£î M\T ˝Ò<Tä . Á|ü<ëÛ H√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT eT+<ä*+#·TqT. ø£]qƒ eTT>± #Ó|⁄ü ŒqT.
∫es¡≈£î<√´>∑eTT ì\T#·T≥j·TT ≈£L&É ø£wüºeTT. Äj·Tq e÷ >∑Ts¡Te⁄>±] j·T+<äT
ìdü‡Vü‰j·TT&ÉT. dü+e‘·‡s¡eTT yÓTT‘·ÔeTT MT<ä HÓ|ü⁄Œ&Ó’q H=ø£{Ï ¬s+&ÉTkÕs¡T¢
$qj·T+‘√ eT+<ä*+∫q#√ >∑Ts¡Te⁄>±πs eT+<äTs¡T? ªªqH˚ï$T #˚jT· eT+<äTs¡+&û!
bÕsƒ¡XÊ\ j·TTqï ~qeTT\˝À H˚qT Ábı<äT›{Ï|üP≥ dü]>± qqïeTT ≈£L&É ‹qqTµµ
yÓTT<ä˝q’… e÷≥\T #Ó|⁄ü Œ<äTs¡T. Ä e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T Áã‹øÏjT· TqïìïHêfi¯ó¢ Á|üuTÑÛ e⁄.
bÕsƒ¡XÊ\˝À >∑÷&É Á|üuÛÑTy˚!
‘·s¡>∑‹˝ÀìøÏ e#·TÃqT. #Ó|ü⁄Œ\T ã\¢ÁøÏ+<ä e<ä\TqT. >=&ÉT>∑T ≈£îØÃøÏ
Äì+#·TqT. ‘·\>∑T&ɶ ã\¢MT<ä ô|≥TºqT. yê]#˚‹˝À HÓ|ü⁄Œ&ÉT ì+‘· ø±–‘·eTT\
ø£≥ºj·TT+&ÉTqT. n$ ø=ìï Áyêdæq |ü<ë´\T, |ü<ë´\T Áyêj·TT≥≈£î ‘Ó\¢
ø±–‘·eTT\T, nedüs¡yÓTÆq jÓTT+&ÉT ¬s+&ÉT eTTÁ~‘·yÓTÆq Á>∑+<∏ë\T. \ø°Î<˚$
$wüßíì eø£ådüú\eTTq HÓ≥¢qbÕsTTìjÓ÷ Äj·Tq#˚‹˝À ˙ ø£≥º j·T≥T¢. ≈£îØÃ˝À
#˚s¡–\ã&ç bÕ<äeTT\T ã\¢MT<ä qT+∫ Ä ø±–‘·eTT\qT rdæø=ì u≤\Ts¡‘√
ªªMTs¡T #·<äTe⁄ø=qT#·T+&ÉTµµ&Éì #Ó|æŒ ‘êqT Áyêdæø=qT#·T+&ÉTqT. Ç+‘·jÓÆTq
‘·s¡Tyê‘· >∑+≥ m+‘· $T>∑T\TqT? nsTT<äT |ü~ ìeTTwüeTT\ ˝ÀqH˚ yê&ÉT
>∑+≥ ø=≥TºqT. áj·Tq Áyêj·TT#·Tqï~ |üP]Ô>±e\j·TTqT >∑<ë! ‘·s¡Tyê‹
2. u§¬øÿqqT y˚+XÊ ‘Ó#˚Ãyês¡Tø±s¡T. <ëìì |ü≥Tº≈£îsêe{≤ìøÏ }]˝Àì |æqïô|<ä›\T
b˛{°|ü&˚yês¡T. ªªX¯‘êe<Ûëì>±]øÏ á s√E u§¬øÿq H˚qT rdüT≈£îyÓfi≤¢qTµµ nì
Äq+<ä|ü&˚yês¡T. yÓ÷ùde+‘·Tø√dü+ b˛{°|ü&ç ˇø£ÿkÕ] u§¬øÿq ‘Ó∫à Äq+<ä|ü&çq
yê]˝À Á|üeTTKVü‰dü´s¡#·sTT‘· sêePs¡T dü‘·´Hêsêj·TD>±s=ø£s¡T.
 ø±oj·÷Á‘· 35
>∑+≥ y˚Twüºs¡T e∫à ì\TÃ+&ÉTqT. ø=+‘·ùd|ü{Ï ø°j·Tq j·÷j·TqqT #·÷∫ ˝Ò∫
yÓfi¯ó¢qT. yês¡T e÷≈£î bÕsƒ¡eTT #Ó|üŒe\j·TTqqï#√ yê]ø± >∑+≥˝À >±ì Ä
|üP≥˝À>±ì ø£$‘·«eTT Áyêdæø√e\dæq j·Tedüs¡eTT ˝Òø£b˛e⁄≥jÓ÷ ‘·s¡Tyê‘·
Áyêj·TT<äeTT˝Ò j·Tqï C≤>∑T eTqdüT˝À ø£\T>∑T≥jÓ÷ ùV≤‘·Te⁄\T. n|ü⁄Œ&ÉT
bÕsƒe¡ TT #Óô|Œ&çyês¡T. me&√ ì\T#·T+&ÉT≥j·TT yê&ÉT #·<Tä e⁄ø=qT#·TuÀe⁄≥j·TT
q&ÉTeT q&ÉTeT >∑Ts¡Te⁄>±s¡T ø=ìï e÷≥\ ø£s¡úeTT #Ó|ü⁄Œ≥j·TT ˝Ò<ë yê]øÏ
C≤„|üø£eTT e∫Ãq ø£<∏ä\T #Ó|ü⁄Œ≥j·TT. H˚ Hês¡e bòÕs¡eTT˝À qT+&É>± e÷
bÕsƒ¡´ Á>∑+<∏äeTT˝À HÓe&√ s¡#·sTT‘· ªª≈£Ls=Ãìµµ nì ÁyêôdqT. >∑Ts¡Te⁄>±s¡T
#·~yÓ&çyêì Hê|æ Ä X¯ã›eTT ‘·|ü⁄Œ nì #Ó|æŒHês¡T. ≈£Ls¡TÃ-ñ+&ÉT: ≈£Ls¡TÃ+&ÉT
- Ç~ X¯ã›|ü\¢eeTT. kÕ«s¡úø£eTT ≈£Ls¡TÃ+&ç j·T>∑TqT >±ì ≈£Ls=Ãì ø±<äT.
yê]≥T¢ #Ó|æŒq$ Hê≈£î ø=ìï &É»qT¢ C≤„|üø£eTT. Hê #·<äTe⁄\≈£î |ü⁄Hê~ sTT<˚.
y˚TeTT Hê\Ze bòÕs¡eTT˝À qT+&É>± >∑T+≥÷]d”eTø£<3∏ä . >∑Ts¡Te⁄>±s¡T
eT÷&ÉTHÓ\\T bÕsƒ¡XÊ\≈£î sê˝Ò<äT. y˚TeTT j·T<∏˚#·Ã¤eTT>± qT+{Ï$T. ‹]–
e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· e÷ |ü+≥ |ü+&çq~. Ä ø£<∏ä\T, Ä |ü<ä´eTT\T ¬s+&ÉT eT÷&ÉT
HÓ\\T e÷ø£~j˚T #·<Tä e⁄. Hê ∫qï|ü⁄Œ&ÉT >∑T+≥÷]d”eT, ^s¡‘e· TT˝Àì |ü<´ä eTT\T
e+<ä\ø=\~ ø£+sƒ¡‘·' e#·TÃqT. Hê ‘·s¡>∑‹˝À H˚qT ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘·T&ÉqT.
H˚qT ø£$ì. b˛‘·T≈£L∫ j·T»„Hêsêj·TD j·Tì eT]jÓTTø£&TÉ +&Ó&yç ê&ÉT. ‘·sT¡ yê‘·
‘·s¡Tyê‘· Hê <ädü÷Ô] #Ó&çb˛sTTq~. yêì <ädü÷Ô] ã*¢Á>∑T&É¢e˝… eTT#·Ã≥>±
qT+&Ó&ç~. e÷ ø±+b˛õwüHé |ü⁄düÔø±\T ≈£L&É XÊÅdüTÔ\T>±πs ~<ä›e˝…. HêeTø£'
~<Ó›&çyês¡T, m|ü⁄Œ&Ó’q #·÷#Ó&çyês¡T. n‘·ì <ädü÷Ô]øÏì n‘·&ÉT ≈£L&É ø=+#ÓeTT
‘·|ü⁄Œ\T ˝Ò≈£î+&Ü Áyêôd&çyê&ÉT, <ëìøÏì e÷ >∑Ts¡Te⁄>±] ø£‘·ì MT<ä Áù|eT
jÓT≈£îÿe. qqTï |æ*∫q#√ yêì ù|s¡Tô|{Ϻ |æ*#Ó&çyê&ÉT. Hê≈£î ø√|üeTT>±
qT+&Ó&ç~. yê&ÉT |ü<ë´\T Áyêj·T˝Ò&ÉT. H˚qT Áyêj·T>∑\qT. yêìø£+f… H˚HÓ≈£îÿe
|ü+&ç‘·T&Éqì Hê j·TT<˚›X¯´eTT. Hê ù|s¡T‘√ yêìì |æ*∫q#√ yêìøÏ >ös¡eeTT
>±ì yêì ù|s¡T‘√ qqTï |æ*∫q#√ Hêø£ee÷qeTT ø£<ë!
Ç≥T¢+&É>± ª≥s¡yéTµ |üP]Ô ø±e#·TÃqT. |æ\¢\+<äi≈£î e÷s¡Tÿ\T+&É
e\j·TTqT. á bòÕs¡eTT\˝À á e÷s¡Tÿ\ìï+{Ïì |ü⁄s¡düÿ]+#·Tø=ì |üØø£å
j·T+<äTrÔs¡í‘· j·TT+&ÉTqT. >∑Ts¡Te⁄>±s¡T #Ó|æŒq <˚$T{Ï y˚TeTT Áyêdæq<˚$T{Ï.
3. >∑T+≥÷s¡T X¯‘êe<Ûëq+˝À (19, 20 Ä>∑düTº 1911) ‹y˚+ ø£e⁄\≈£î, ø=|üŒs¡|ü⁄
ø£e⁄\≈£î $yê<ä+ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ, n~ eTT~] m+‘√ ø£\Vü≤yêvàj·T+ ñ<䓤$+#·{≤ìøÏ
ø±s¡DyÓTÆ+~. Ä |ü<ë´\˙ï ‹y˚+ ø£e⁄\T >∑T+≥÷s¡Td”eT>± eTTÁ~+#ês¡T.
36 ø±oj·÷Á‘·
ˇø£ ‘·s>¡ ‹∑ ˝À á e÷s¡Tÿ\T eT÷&ÉTe÷¬sqÌ¢ y˚jT· e\j·TTqT. >∑Ts¡Te⁄>±s¡ìïj·TT
ˇø£ÿkÕ]j˚T y˚ôd&çyês¡T. ˇø£&ÉT ˝Ò∫ ì\T#·T+&ÉTqT. yêì H˚<√ X¯ã›eTTq
ø£s¡úeT&ÉT>∑T<äTs¡T. yê&ÉT #Ó|üŒ˝Ò&ÉT. yêìøÏ Áø±|æ+>∑T ˝Ò<äT. yêì yÓTT>∑eTTq
u§≥Tºqï~. n+<äT#˚‘· yêìøÏ eT÷&Ó’<äT\T |ü<äTH˚ì+{ÏøÏ eT÷&ÉT ¬sfi≤¢s¡T
y˚ôd&ÉTyês¡T. Ç+ø=ø£ìù|s¡T |æ\Te>± yê&ÉT ãVæ≤sπ X› e¯ TTq≈£î yÓfiq¢Ë ì #Óô|Œ&çyês¡T.
>∑Ts¡Te⁄>±s¡T ªªá j·T÷]˙fi¯ó¢ o‘·ô|’‘·´|ü⁄˙fi¯ó¢. yê&Ó+‘· j·T<äèwüºe+‘·T&ÉTsêµµ
j·Tì eT÷&ÉT ¬s+&ÉTqïs¡\T @&ÉTqïs¡ e÷s¡Tÿ\T y˚ôd&çyês¡T. Ç+ø=ø£&Óe&√ Ä
e÷≥ ø£s¡úeTT #Óô|Œ&çyê&ÉT. dü]jÓÆTq j·Ts¡úeTT. yêì ø£s¡àeTT #ê\ø£ yêì
yÓTT>±q u§≥Tº˝Ò<äT. yêìøÏ eT÷&ÉT düTqï\T. H˚qT 1938˝À $»j·Tyê&É
ø£fi≤XÊ\≈£î e∫Ëì. yês¡T u…»yê&É˝À ø°så k¡ Õ>∑se¡ TT q+<äT+&Ó&yç ês¡T. ø°så k¡ Õ>∑s¡
eTq>± ˇø£ ø£+{ÏÄdüŒÁ‹. <ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q >∑<Tä \T ø=ìï u≤&ÉT>∑ øÏ#ÃÓ &çyês¡T.
ˇø£kÕ] e÷ >∑Ts¡Te⁄ >±]ì |æ*∫ e÷ ø£fi≤XÊ\˝À H=ø£ j·TT|üHê´dü$T|æŒ+∫‹ì.
Ä dü+<äs¡“¤eTT˝À yês¡T e÷s¡Tÿ*≥T¢ y˚j·TT≥qT >∑÷]à #Ó|üŒ>± yês¡T q$«
ªªH˚q≥T¢ #˚ôd&çyê&É q+<äTyêµµ j·THêïs¡T.
Äj·Tq eT&ç>± bÕsƒ¡XÊ\≈£î e#·TÃqT. eT&ç>± b˛e⁄qT. yê] HÓe«s¡TqT
‘êø£≈L£ &É<Tä . $<ë´s¡T\ú T ‘ê≈£î≥ »]–q#√ yês¡T ø±* bÕb˛E rdæ ø=f…&º yç ês¡T.
ˇø£kÕ] bÕsƒ¡XÊ\ jÓTTø£ÿ ñ|üÁ|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT+&É>± ì≥T¢ »]–q~.
>∑Ts¡Te⁄>±s¡T ªªá sTT+^¢wüß #·<äTe⁄≈£îqï yÓ<Ûäe\+<äs¡T ì+‹j˚T. M]øÏ eT&ç
‘Ó*j·T<äT. Ä#ês¡eTT ‘Ó*j·T<äTµµ nq>± Hê j·TT|üÁ|ü<ëÛ H√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT øÏ≈î£ ÿs¡T
eTq˝Ò<äT. yê] j·T+<ä* >ös¡e eT≥T¢+&Ó&ç~.
H˚HÓ’<äe bòÕs¡eTT˝À qTHêïqT. õ˝≤¢ $<ë´~Ûø±] bÕsƒ¡XÊ\qT
|ü]o*+#·T≥≈£î e∫ÃHês¡T. e÷ ‘·s>¡ ‹∑ ˝ÀìøÏ m+‘·yê&ÉT e∫ÃqqT e÷ >∑Ts¡Te⁄
>±s¡T ≈£îØÃ˝À qT+&ç ˝Òes¡T. ˝Ò∫ q≥¢_ÛqsTT+‘·Ts¡T. Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉTqT
n~Ûø±]j·TT e∫Ã]. y˚i j·÷düqeTT\T ‘Ó|æŒ+∫ø=ì]. ≈£Ls¡TÃ+&ç]. Ä
j·TTbÕ<Ûë´j·TT&ÉT bÕsƒe¡ TT HÓ≥T¢ #Ó|⁄ü Œ#·T+&ÓH√ õ˝≤¢jT· ~Ûø±] #·÷&Ée\j·TTqT.
Ä bÕsƒ¡´uÛ≤>∑eTT ñ<√´>∑|üs¡«eTT˝Àì ø°#·ø£|òüT≥ºeTT. Á<Í|ü~ j·T|ü⁄Œ&ÉT ôd’s¡+ÁBÛ
Áe‘·eTT q+<äTqï~ ø£<ë! Ä X¯ã›eTT e∫Ãq~. õ˝≤¢j·T~Ûø±] ø=+#ÓeTT
&=ø£ÿX¯ó~∆jTÆÓ qyê&ÉT ø±uÀ\TqT eTeTTà ôds’ +¡ ÁBÛ X¯ãe› TTq≈£î e⁄´‘·Œ‹Ô #Ó|Œü eTHÓqT.
#·~yÓ&ç~ ◊<äe bòÕs¡eTT, X¯ã›eTT\≈£î e⁄´‘·Œ‹Ô j˚T$T! á s√>∑eTT eTq
$<ë´$<ÛëqeTT˝À qTqï~. X¯ã›eTTq ø£s¡úeTT ‘Ó*j·T<äT. |ü<ä´eTTq ø£q«j·TeTT
‘Ó*j·T<äT. kÕs¡d«ü ‘·eTTq+ <ä_sÛ T¡ ∫ ø£*Œ+#·sT¡ . Á|üøè£ ‹ $ø£è‘·T\T e⁄´‘·Œ‘·T\Ô T.
 ø±oj·÷Á‘· 37
Ç~ jÓTTø£ C≤‹ ìs¡÷à\ø£yÓTÆq $<ë´$<ÛëqeTT. e÷‘·èuÛ≤cÕ |ü]C≤„qeTTqT
HêX¯qeTT #˚ôd&ç $<ë´$<ÛëqeTT. ªªX¯‘ê+<∏ë' ≈£L|ü+ Á|ü$X¯+‹µµ.
ôds’ +¡ Á~ÛøÏ e⁄´‘·Œ‹Ô e÷≈£î ‘Ó*j·TTHê? >∑Ts¡Te⁄>±s¡T e÷Á‘·eTT #Ó|⁄ü Œ<äTsê?
y˚TeTT #Ó|Œü ˝Ò≈î£ qï#√ q~ >∑Ts¡Te⁄>±] <√wüeT>∑TqT. e÷ >∑Ts¡Te⁄>±]øÏ ø√|üeTT
e#ÓÃqT. yê]≥¢ì]. ªªnj·÷´! H˚qT Bìì |æ\¢\≈£î #Ó|üŒ˝Ò<äTµµ nì]. õ˝≤¢
n~Ûø±] j·T÷s¡≈£î+&Ée#·TÃqT >∑<ë! >∑Ts¡Te⁄>±]ì #Ó|ü⁄ŒeTì]. Äj·Tq≈£î
eT]j·TT >√|üeTT e#ÓÃqT. ªªH˚ì~ei≈£î <ëì e⁄´‘·Œ‹Ôì >∑÷]à ‘Ó*dæø=q˝Ò<äT.
Ç|ü⁄Œ&ÉT ‘Ó*dæø=qqT. uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À <ëìì ‘Ó*dæø=qT≥ |ü]Vü≤]+‘·TqTµµ nHêïs¡T.
õ˝≤¢j·T~Ûø±] ªªXÊÅdüTÔ\T>±]øÏ ø√|üeTT e∫Ãq≥T¢qï~. Hê≈£î ‘Ó*j·Tø£
j·T&ÉT>∑T#·THêïqTµµ nHêï&ÉT. >∑Ts¡Te⁄>±s¡T ªªá j·T÷]˝À ì~>√ ‘·÷s¡TŒ.
‘Ó*j·Tì#√ ì≥T ‹]– <ä+&ÉeTT ô|≥Tº&ÉTµµ, nq>± õ˝≤¢j·T~Ûø±] j˚T$T
#˚j·TTqT? Ä ~qeTT\˝À õ˝≤¢j·T~Ûø±] #ê\ ô|<ä›|ü<ä$. Ç|ü⁄Œ&ÉT eTq kı+‘·
eT+Á‘·T\T e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· j˚T |ü<ä$j·TT |ü<ä$j˚T ø±<äT. n~Ûø±]øÏ ø√|üeTT
e∫à yÓ&É*b˛jÓTqT. Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TTì‘√ e÷{≤¢&ÓqT >±uÀ\T! yês¡T l
‹s¡T|ü‹ y˚+ø£fÒX¯«s¡ ø£e⁄\˝À H=ø£s¡ìj·TT l #Ófi¯¢|æfi¯¢ y˚+ø£≥XÊÅdæÔ >±s¡ìj·TT
õ˝≤¢j·T~Ûø±]øÏ ‘Ó*ôdqT. Äj·Tq yÓ[¢q ‘·s¡Tyê‘· e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T <ëì
e⁄´‘·Œ‹Ô e÷≈£î #Ó|æŒ]. ôd’«s¡+ Á~Ûj·T‹ sTT‹ ôd’s¡+ÁBÛ. n+<äT˝Àì eø±s¡eTT
˝À|æ+#·TqT. nq>± ª‘êqT ‘·q sTTwüºeTT e∫Ãq≥T¢+&ÉT Åd”Ôµ.
Ç+‘·≈£îqT XÊÅdüTÔ\T>±]øÏ õ˝≤¢j·T~Ûø±] MT<ä q+‘·ø√|üeTT m+<äT≈£î
e∫Ãq~ nì Á|üX¯ï. e÷ bÕsƒ¡XÊ\˝À H=ø£ Á&ÜsTT+>∑T e÷düºs¡T+&Ó&çyê&ÉT.
Äj·Tq ‘·Ts¡ø£≈£î\düTú&ÉT. bı{Ϻyê&ÉT, ãø£ÿ|ü\T#·ìyê&ÉT. ø=+#ÓyÓTi¿ìyê&ÉT.
m|ü⁄Œ&ÉTqT qe⁄«#·T+&Ó&çyê&ÉT, ô|<ä›>± qe«&ÉT. Äj·Tq q$«q|ü⁄Œ&ÉT ô|’ q&ç$T
<ä+‘·eTT\ ¬s+{Ï ∫efi¯ó¢ düqï>± ø£ìŒ+#·T#·T+&Ó&ç$. #ê˝≤ eT+∫yê&ÉT.
◊<ës¡T>∑Ts¡T _&É\¶ ‘·+Á&ç. Äj·Tqj·T+<äT e÷ >∑Ts¡Te⁄>±] ø£yê´»ø£sT¡ D. Äj·Tq
Á&ÜsTT+>∑T˝À |üØø£å˝Ò$Tj·TT ø±˝Ò<äT. Äj·Tq≈£î HÓ\≈£î |ü<äTH˚qT s¡÷bÕj·T\
J‘·eTT. e÷ >∑Ts¡Te⁄>±]øÏ bÕ‹ø£j÷Ó eTT|üŒ~jÓ÷. õ˝≤¢jT· ~Ûø±] Á&ÜsTT+>∑T˝À
ô|<ä|› Øü ø£å *∫ÃHê&É≥! bÕsƒX¡ Ê\≈£î e#·TÃ#·TH˚ Á&ÜsTT+>∑T ‘·s>¡ ‹∑ ˝ÀìøÏ yÓfiflË qT.
Ä kÕùV≤ãT>±s¡T ‘·≥Tºø=q˝Òø£b˛jÓTqT. ‘êqT |üìøÏsê&Éì sT÷ j·T~Ûø±]
Áyêj·TTqT. ‘·q j·TT<√´>∑eTT b˛e⁄qT. Äj·Tq ‘·q sT÷ uÛÑj·TeTTqT e÷
>∑Ts¡Te⁄>±]‘√ #Ó|æŒø=HÓqT. yê]<ä›s¡T ùdïVæ≤‘·T\T >∑<ë! ªÄj·Tq |üì H˚qT
#·÷#Ó<äqT˝Òµ j·Tì >∑Ts¡Te⁄>±sêj·Tq≈£î yê>±›qeTT #˚dæ].
38 ø±oj·÷Á‘·
kÕj·T+ø±\eTTq q+<äiT >∑èVü‰_ÛeTTKT˝…’ b˛jÓT&ÉTq|ü⁄&ÉT Äes¡D˝ÀH˚
n~Ûø±] >∑Ts¡Te⁄>±]ì #·÷#·T≥ dü+uÛÑ$+∫q~. Äj·Tq >∑Ts¡Te⁄>±]‘√
ì≥¢Hêï&ÉT. ªªXÊÅdæÔ>±s¡÷! qeTkÕÿs¡eTT. ø£å$T+#·e\dæq~. Hê≈£î MT¬ses√
‘·‘·÷Œs¡«eTT ‘Ó*j·T<äT. n+‘· ø√|üyÓT+<äT\≈£î e∫Ãq~?µµ nì. >∑Ts¡Te⁄>±
]≥¢ì]. ªªø√|üe÷! m+<äT≈£î sê<äT. Ä Á&ÜsTT+>∑Ty˚Twüºs¡T ù|<äyê&ÉT. n‘·ìøÏ
nsTT<äT>∑Ts¡T |æ\¢\T. |ü<äTH˚qTs¡÷ø£\ J‘·eTT‘√ HÓ≥T¢ Áã‘·T≈£îqT? MTs¡T yêì
bı≥ºMT<ä >={Ϻq#√ yêì ≈£î≥T+ã y˚T$T ø±e˝…qT? MTπø$T? MTs¡T ô|<ä› ô|<ä›
J‘·>±+Á&ÉT. n+<äiTqT Áã‘·Tø£e˝…qqï j·T÷Vü≤ MT≈£î+&É<äTµµ nì.
∫es¡≈£î õ˝≤¢ n~Ûø±] sTT<ä›]ì >∑TiÏ+∫ #Ó&ÜeT&Ü Áyêdæb˛jÓTq≥.
Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡eTT Á|ü‹ õ˝≤¢jT· ~Ûø±]j·TT, ªMØ j·TT<√´>∑eTTq≈£î ‘·>s∑ T¡ rdæyj ˚ T·
e\j·TTqTµ nìj˚T Áyêj·TT#·T+&Ó&yç ê&É≥. bÕsƒX¡ Ê\jÓTTø£ÿ Ä~Ûø±]ø£ dü+|òTü eTT
yê] HÓ|ü⁄Œ&ÉTqT rdæy˚j·T˝Ò<äT. yês¡T e÷ >∑Ts¡Te⁄>±]ì ‘·eT bÕsƒ¡XÊ\ ø£~
>ös¡eeTì @]ø√] ‘Ó∫Ãø=ì]. e÷ >∑Ts¡Te⁄>±sê bÕsƒ¡XÊ\˝À bÕ‹πø+&ÉT¢
|üì#˚d]æ . yê]MT<ä ˙ õ˝≤¢jT· ~Ûø±s¡T\ Áyê‘·˝$Ò Tj·TT |üì#˚jT· ˝Ò<Tä . >∑Ts¡Te⁄>±]
eT÷\eTT>∑ Á&ÜsTT+>∑Te÷kÕº] ñ<√´>∑eTT ≈£L&É b˛˝Ò<Tä . Äj·TqqT rdæyd˚ qæ #√
‘ê˙j·Tq ˝Ò∫b˛e⁄<äT qqTqT.
Ä bÕsƒ¡XÊ\˝À Hêj·Tq
>∑Ts¡Te⁄>± qTHêïs¡qï~
‘Ó\T>∑T<˚Xe¯ TT˝À H=ø£ eTVü‰
$wüj·TeTT. ø=ìï õ˝≤¢\˝À
q~ jÓTTø£ >=|üŒ $wüjT· eTT.
yêsê bÕsƒX¡ Ê\˝À qT+&ÉT≥
e\q q#·Ã≥ #·~$q
yê]˝À ø£˙düeTT |ü~eT+~
>=|üŒø£e⁄˝…’Hês¡T. H˚qT ø£$
q>∑T≥ yê] j·TqTÁ>∑Vü≤y˚T
j·TqTø=+<äTqT.H˚qT Hês¡e
bòÕs¡eTT |üP]ÔCÒdæ ø£fi≤XÊ\
#·<äTe⁄\≈£î yÓfi¯ó¢q|üŒ{Ïπø
Hê≈£ î qï uÛ ≤ cÕC≤„ q eTT
ã+<äs¡T bÕsƒ¡XÊ\˝À ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT>± e⁄qï|ü&ÉT y˚+ø£≥XÊÅdæÔ
 ø±oj·÷Á‘· 39
ø=+‘· #Ó|⁄ü Œø√<ä–q~>± qT+&ÓqT. mH√ï Á|üj÷Ó >∑eTT\T, mH√ï X¯ãe› TT\ jÓTTø£ÿ
dü«s¡÷|üeTT\T, mH√ï ‘Ó\T>∑T |ü<ä´ s¡#·q˝Àì kı>∑düT\T Hê≈£î ‘Ó*j·TTqT.
yês¡T #Ó|æŒsê - #Ó|üŒ˝Ò<äT. yês¡T #Ó|üŒ˝Ò<ë - #Ó|æŒ].
H˚Hê j·T÷]˝À q|üŒ{Ïπø Á|üdæ<äT∆˝…’q u≤\ø£e⁄\˝À H=ø£&ÉqT.
eTs=ø£ ∫qï $wüj·TeTT, yêπ>Zj·T ø±s¡T\T, eTVü‰ dü+^‘· $<ë«+düT\T,
n<Ó’«‘·eTT q+<äT Á|ükÕúqÁ‘·j·T uÛ≤wü´eTTqT #·~$q yês¡T uÛÑ≈£îÔ\THÓ’q l Vü≤]
Hê>∑uÛÑ÷wüDeTT >±s¡T e÷ bÕsƒ¡XÊ\˝À H=ø£ j˚T&Ü~ j·TTbÕ<Ûë´j·TT\T>±
qT+&ç]. yês¡T _.@. ‘·s¡Tyê‘· Hê´j·Tyê~ eè‹Ô˝À #˚]]. e÷ >∑Ts¡Te⁄>±¬s’q
y˚+ø£≥XÊÅd>Ôæ ±]øÏ >=|üŒ dü+^‘·C≤„q eTT+&Ó&~ç . yê] dü+düÿ è‘ê+Á<Ûä uÛ≤cÕC≤„q
eT≥T¢+&É>± dü+^‘·XÊgeTT˝À CÀ´‹XÊÙgeTT˝À e÷ >∑Ts¡Te⁄\T >=|üŒ
$<ë«+düT\T. yês¡T ‘Ó\T>∑T<˚X¯eTTq ‘Ó\T>∑T |ü<ä´eTT H=ø£ u≤D°>± #·<äTe⁄≥
düs¡«»qT\T #Ó|æŒø=HÓ&ç $wüj·TeTT>± #˚dæ]. ÄHê{Ï ø£e⁄\+<äiT ‘Ó\T>∑T
|ü<´ä eTTqT yê]e˝… #·<Tä e⁄≥≈£î Á|üjT· ‹ï+#Ó&ç yês¡T. yês¡T >=+‘·TqT ø=ìï#√≥¢
qø£ÿ[+∫ eT]ø=ìï#√≥¢ eTø£ÿ[+∫ #·~yÓ&çyês¡T. n~ yê]πø kÕ<Ûä´eTT.
n~jÓTTø£fÒ sê>∑eTT. yÓ÷Vü≤q j·TqTø=+<äTqT4.
á Hê>∑u÷ÑÛ wüDeTT>±s¡T >∑Ts¡Te⁄>±s¡T ` yê]<ä]› ì bÕsƒX¡ Ê\˝À H˚H|Ó ⁄ü Œ&ÉT
#·÷∫qqT dü+^‘·XÊgeTTqT >∑÷]Ã ô|<ä› ô|<ä› #·s¡Ã\T #˚dæø=qT#·T+&Ó&çyês¡T.
Hê>∑uÛÑ÷wüDeTT>±s¡T >=|üŒ>±j·T≈£î&ÉT. e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T ø±s¡T. ø±ì XÊg
$wüjT· eTT˝À Á|üj÷Ó >∑ $wüjT· eTT˝À ì<äs› T¡ HÓ|⁄ü Œ&ÉT ‘·>±<ë |ü&TÉ #·T+&Ó&yç ês¡T.
n~ Hê≈£î u≤>∑T>± >∑Ts¡TÔ.
($X¯«Hê<∏ä yê] ndü+|üPs¡í Ä‘·àø£<∏ä qT+&ç)

4. y˚+XÊ l, πs>∑T|æÔ, kÕs¡+>∑, eT<Ûä´e÷e‹, Hê≥≈£îs¡+õ, ø±+uÛÀõ sê>±\‘√

|ü<ë´ìï s¡düe+‘·+>± #·<äe>∑\s¡T.
40 ø±oj·÷Á‘·

ø±oj·÷Á‘·
H˚˙ bı‘·eÔ TTqT düs«¡ kÕ<Ûës¡DeTsTTq yê´eVü‰]ø£ uÛ≤wü˝ÀH˚ ÁyêkÕÔqT.
64 e‘·‡s¡eTT\ ì+&ÉT ej·TdüT‡˝À (Áø°.X¯. 1934) Áyêdü÷Ô e⁄qï Bìì #·÷∫,
qqTï ªª‘·T<ä ø£u…“sê ‘·Ts¡ø£ uÛ≤wüµµ nì Hê $TÁ‘·T\÷, •wüß´\÷ ˝Àq>∑Tyês¡T
ø=+<äiT ì+~+‘·Ts¡ì Hê≈£î ‘Ó*dæ˙ï, H˚ì{Ϻ uÛ≤wüqT düeT]ú+#·Tyê]˝À
#˚]qyê&ÉqTø±ø£ j·TT+&ç˙ï, Ç+<äT˝À Áyêj·TT≥≈£î ø±s¡DeTT, Hê≈£î á uÛ≤wü
n+fÒ n+‘·>± sTTwüº+ ˝Òø£b˛sTTHê, <˚«wü+ ≈£L&Ü n+‘·>± ˝Ò<äì ˝À≈£î\≈£î
‘Ó*j·TCÒj·TT≥j˚T Hê eTTUÀ´<˚›X¯´eTT. Ç~˙ï >±ø£, á uÛ≤wü≈£î #√{Ïe«<ä–q
ø£ã“eTT ˝…{Ϻy√ dü÷∫+#·T≥≈£î>∑÷&É H˚ì|ü⁄Œ&û |üìøÏ ‘·\ô|{ϺHêqT. Ç|ü⁄Œ&˚
ø±<äT, Ç+‘·≈£î |üPs¡«eTT ≈£L&Ü H˚ì{Ϻ |ü≥Tº\ ì{Ϻ uÛ≤wüH˚ ñ|üjÓ÷–+∫
j·TT+{Ïì. ª|ü˝…¢≥÷fi¯¢ |ü≥Tº<ä\\Tµ˝ÀHÓ’q$ #·~$qyê] ø°dü+>∑‹ $X¯<äy˚T.
ø±e⁄q $düÔ]+|üø£ Á|üdüTÔ‘·eTT ÁbÕs¡+_ÛkÕÔqT. Ç|ü⁄Œ&ÉT H˚qT Áyêj·TuÀj˚T
$wüjT· eTT n+‘√ sTT+‘√ ªC≤‘·ø#£ s· ´¡ µ nqT bı‘·eÔ TT˝À düŒè•+∫ $&ç∫+<˚ø±ì
Áø=‘·Ô~ ø±<äT. nsTT‘˚ eTs¡\ jÓT+<äT≈£î Áyêj·÷\+fÒ, n+<äT˝À HÓ‹Ôø=qï
$wüj·÷˝§ø=ÿø£ÿ{Ï $&ÉBdæ ÁyêùdjÓT&É\ jÓT+‘Ó+‘· Á>∑+<∏äeTT ô|s¡T>∑TH√
#·<äTes¡T\ ¬øiTø£|ü&˚ ì$T‘·Ôy˚T ø±ì y˚iTø±<äT.
>∑D|ü‹ qesêÁ‘·eTT\T
H˚qT Äj·÷ >∑Ts¡Tes¡T\ düeTø£åeTTq nø£ås¡eTT\T, ã&ç#·<äTe⁄, Áô|ò+∫,
dü+^‘·eTT, uÛ≤s¡$(øÏsê‘ês¡T˙® j·T+ nH˚ dü+düÿ è‘·ø±e´+) ei≈£î ø±e´eTT\Tq÷ï
#·<Tä e⁄ø=ì, ø=+#ÓeTT \|òTü øöeTT~1 #·~$ - Á㈈lˆˆ #·s¢¡ ÁãVü≤àj·T´XÊÅdTü \Ô yê]2
1. øöeTT~ n+fÒ yÓHÓï\. yê´ø£s¡D+MT<ä Á|üdü]+∫q yÓHÓï\ nH˚ ns¡úeTT˝À á
ù|s¡T ô|{≤ºsT¡ . \|òTü Tdæ<ë∆+‘·øöeTT~ì s¡∫+∫q~ uÛ{Ñ ÀºõBøÏ‘å T· ì •wüß´&Óq’ es¡<sä êE.
uÛÑ{ÀºõBøÏå‘·T\ yê´ø£s¡DÁ>∑+<∏ä+ dæ<ë∆+‘·øöeTT~ì dü+Á>∑Vü≤|üs¡∫ \|òüTTøöeTT~ì,
eT<Ûä´øöeTT~ì dü+‘·]+#ê&ÉT.
2. ô|<ë›|ü⁄s¡+ dü+kÕúq+ N*ø£ù|*ø£\e>± $T–*q uÛ≤>∑yÓTÆq ø=sƒê+ mùdº{Ÿ
|ü+&ç‘T· \T eTVü‰eTVü≤ÀbÕ<Ûë´j·T |üse¡ düTÔ s¡+>±#ês¡T´\T>±] (1822-1900) Á|ü<ëÛ q
•wüß´\T #·s¡¢ ÁãVü≤àj·T´XÊÅdüTÔ\T (1839-1899). ø±o˝À yê´ø£s¡D+ >∑Ts¡T≈£î\yêdü
|ü<ä∆‹˝À nuÛÑ´dæ+#ês¡T. øÏs¡¢+|üP&ç dü+kÕúqbÕ\≈£î\ Ç\y˚\T|ü⁄ sê»>√bÕ\eT÷]Ô
yÓ\dæq <Ûäs¡àes¡+˝À ãT∫Ãd”‘·j·T´eTà >±s¡T (ãT∫Ñ·eTàj·T´>±] uÛ≤s¡´) HÓ\ø=*Œq
<Ûsä à¡ bÕsƒX¡ Ê\˝À |ü+&ç‘T· \T. Ç+{Ïe<ä› ≈£L&Ü >∑Ts¡T≈£î\yêdü+>± •wüß´\T ñ+&˚yês¡T.
 ø±oj·÷Á‘· 41
düìï~ÛøÏ $<ë´uÛ≤´düeTTq≈£î yÓfi‚¢≥|üŒ{ÏøÏ Hê≈£î |ü<Ó›ì$T<√ e‘·‡s¡eTT (Áø°.X¯.
1878) <ë≥e∫Ã+~. l XÊÅdüTÔ\yê] e<ä› dæ<ë∆+‘·øöeTT~3 ÁbÕs¡+_Û+∫q
e÷dü+ <ë≥Tq+‘·˝À - >∑D|ü‹ qesêÁ‘·eTT\T düMT|æ+∫q$. n|ü⁄&ÉT >∑Ts¡Te⁄
>±s¡T •wüß´\ qT<˚›•+∫, ªªá >∑D|ü‹|üP» $<ë´s¡Tú\≈£î #ê˝≤ eTTK´yÓTÆq~.
ø±o˝À Bìì $TøÏÿ* ÁX¯<ë∆uÛÑ≈£îÔ\‘√ $<ë´s¡Tú\T #˚dü÷Ô e⁄+{≤s¡T, ø±ã{Ϻ MTs¡T
≈£L&Ü #˚ùdÔ MT≈£î düø£\ ÁX‚j·TdüT‡\Tq÷ï ø£\T>∑T‘·$µµ nì Á|ükÕÔ$+∫Hês¡T.
n|üŒ{ÏøÏ l XÊÅdüTÔ\T>±s¡T ø±oqT+&ç e∫à ø=\~ø±\y˚T n>∑T≥#˚ $<ë´s¡Tú\T
q\T>∑T¬s’<äT>∑T]ø£+fÒ ˝Òs¡T. n+<äT˝À H˚H=ø£&ÉqT. XÊgeTT˝À Hêø£+f… ‘·øÏÿq
$<ë´s¡T\ú T m≈£îÿeyêπsø±ì, dü+düÿ è‘·eTT e÷f…≥T\Tqïq÷, ‘Ó\T>∑T˝À ø£$‘·«eTT
#Ó|ü⁄Œ≥j·T+<˚$T, |ü⁄sêDeTT #Ó|ü⁄Œ≥j·T+<˚$T, H˚qT ªªn\T¢˝À¢ eT\T¢ ô|<䛵µ
nqï≥T¢HêïqT. >∑D|ü‘·T´‘·‡yê\≈£î ø=+‘· <ÛäHês¡®q ø±yê* >∑qø£, qqTï XÊÅdüTÔ\
yês¡T Ä $<ë´s¡Tú\˝À ô|<ä›#˚dæ dü+bÕ<äHês¡ú+ |ü+|æ+∫Hês¡T.
XÊÅdüTÔ\yê] Á>±eTeTT ‘ê&˚|ü*¢>∑÷&ÓeTTq≈£î ñ‘·Ôs¡+>± düTe÷s¡T ¬s+&ÉT
Áø√düT\ <ä÷s¡eTT˝À qTqï ø£&çjÓT<ä› nH˚ |ü˝…¢≥÷s¡T. á j·T÷]øÏ ¬s&ç¶d”eT4
ø£&ÉT <ä>∑Zi. Ç|ü⁄Œ&Ó≥T\TqïqT, n|üŒ{ÏøÏ meπsì j·÷#·≈£î\T yÓfi‚¢jÓT&É\, Ä
¬s&ç¶d”eT˝À n+‘√ Ç+‘√ &ÉãT“ dü+bÕ<äq ø±e&ÉeTT ìdü‡+X¯j·TeTT. n|üŒ{ÏøÏ
Áu≤Vü≤àDT\+fÒ, n+<äT˝À #·<Tä e⁄ø=qïyês¡+fÒ, |ü{≤ï˝À¢H$˚ T |ü˝≥¢… ÷fi¯˝¢ ÀH˚$T,
eTè<äTe]. Hê{Ï |ü+&ç‘·T\˝À #ê˝≤eT+~ yê]øÏ ùdïVæ≤‘·T\T. Ä ø±s¡D+>± yê]
Ç+{ÏøÏ e∫Ãq Äj·÷ |ü+&ç‘T· \ <äsÙ¡ q uÛ≤wüD\T Äj·Tq •wüß´\≈£î ≈£L&Ü ˝_Û+#˚$.
‹s¡T|ü‹y˚+ø£≥ø£e⁄\øÏ >∑Ts¡Te⁄ ø±ø£b˛‘˚ Ä eTVü‰|ü+&ç‘·T&ç ù|s¡T Ç|üŒ{Ï ‘·s¡+
yê]øÏ ‘Ó*ùd~ ø±<äT.
3. eTVü‰sêÅwßü &º q’Ó uÛ{Ñ ÀºJBøÏ‘å T· \T (17e X¯‘êã›+) s¡∫+∫q~. |üP]Ôù|s¡T yÓj ’ ÷· ø£sD¡
dæ<ë∆+‘·øöeTT~. n‹ÁbÕNq yê´ø£s¡D≤˝…’q ncÕº<Ûë´sTT (bÕDÏì), yê]Ôø£eTT\T
(es¡sT¡ ∫), eTVü‰uÛ≤wü´+ (|ü‘+· »*), ø±•ø±eè‹Ô (yêeTq »j·÷~‘·T´&ÉT, 7e X¯‘ê_›)
- yÓTT<ä˝…’qyê{Ïì |ü]o*+∫ Áø£eT|ü<ä∆‹˝À $wüj·T$uÛ≤>∑eTT qqTdü]+∫ sêXÊ&ÉT.
dæ<ë∆+‘·øöeTT~ yÓ\Te&çq Hê{ÏqT+&ç düeTdüÔ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À yê´ø£s¡D |üsƒ¡qbÕsƒ¡Hê
\˝À sTT<˚ Ä<Ûës¡Á>∑+<∏+ä nsTT´+~. uÛ{Ñ Àºõ ‘·+Á&ç \ø°Î<Ûsä T¡ &ÉT. uÛ{Ñ ÀºõøÏ s¡+>√õuÛ≥Ñ Tº,
MπsX¯«s¡T&ÉT nì sTT<äs› T¡ ≈£îe÷s¡T\T. uÛ{Ñ ÀºõøÏ X‚wlü ø£èwü|í +ü &ç‘T· &ÉT yê´ø£sD¡ >∑Ts¡Te⁄.
n|üŒj·T´BøÏå‘·T&ÉT y˚<ë+‘· >∑Ts¡Te⁄.
4. |ü•ÃeT>√<ëe] õ˝≤¢˝Àì ms¡ï>∑÷&Ó+, »+>±¬s&ç¶>∑÷&Ó+, \ø£ÿes¡+ yÓTT<ä˝…’q
@»˙‡ ÁbÕ+‘ê\T ¬s&ç¶d”eT. ¬s&É¢ bÕ\Hêø±\+˝À Ç~ ˇø£ eTTK´ÁbÕ+‘·+. ¬s&ç¶d”eT
˝ÀH˚ »+>±¬s&ç¶>∑÷&Ó+, ¬s&ç¶>∑÷&Ó+, ¬s&ç¶b˛\es¡+ e+{Ï }fi¯ó¢+&É≥+ >∑eTHês¡Ω+.
42 ø±oj·÷Á‘·
>∑èVü≤düTú\T $TøÏÿ*>± Áù|$T+#˚yês¡T. m|ü⁄Œ&√ø±ì Áu≤Vü≤àDT&ÉT ø£qT|ü&Éì
¬s&ç¶d”eTqT >∑÷]à #Óù|Œ<˚$T{Ï! Ä d”eT˝À ªª\ø£ÿes¡+µµ nH˚ Á>±eT+ ô|<ä›~. Ä
ePfiÀ¢ ø√eT≥T¢ $düÔ]+∫ e⁄Hêïs¡T. ø√eT≥T¢qï#√≥ düs¡«kÕ<Ûës¡D+>± <Ûäq\øÏÎ
≈£L&Ü e⁄+≥T+<äì #Ó|üŒqø£ÿs¡˝Ò<äT>∑<ë, <ÛäqeTTqï#√≥, düs¡«Á‘ê ø±≈£îqïq÷,
q÷≥Hê≥HÓ’Hê <ëq eTT+&Éø£b˛<äT. y˚TeTT á dü+>∑‹ eTqdüT‡˝À ô|≥Tºø=ì
Ä ePs¡T yÓ&ç‹$T. Äj·T÷] es¡Ô≈£î\T eTeTà*ï Ä<ä]+∫ e÷#˚‘· |ü⁄sêDeTT
#Ó|æŒ+∫, $ì e÷ Á|üj·T‘êïìøÏ j·T<∏ëX¯øÏÔì ‘√&ÉŒ&çHês¡T. ‘·s¡Tyê‘·,
»+>±¬s&ç>¶ ÷∑ &Ó+, ø±eTes¡|⁄ü ø√≥ yÓTT<ä˝q’… ePfi¯ó¢ ≈£L&Ü yÓ[¢ Á|üjT· ‹ï+∫HêeTT.
ø±eTes¡|⁄ü ø√≥˝À ô|<äø› √eT{Ï sTT∫Ãq N{° |ü⁄#·TÃø=ì Á|ü‹ <äTø±D+ >√s¡TeTTwæ5º
≈£L&Ü jÓT‘˚ÔeTT. ø±ì \ø£ÿes¡+˝Àe˝… jÓT≈£îÿe>± ˝≤_Û+∫˝Ò<äT. n+‘·˝À
>∑DÒX¯«s¡#·‘·T]ú düMT|æ+∫q~. >∑Ts¡Te⁄>±] düìï~ÛøÏ e∫à dü+bÕ~+∫q dü«\Œ
Á<äe´eTTqT yê]øÏ ìy˚~+∫‹$T. yês¡T ªª#·*˙fi¯¢≈£î y˚&ç˙fi¯ó¢ ‘√&ÉTµµ nqï≥T¢
eTiÏø=+‘· Á<äe´eTTqT CÒ]Ã Ä e⁄‘·‡eeTTqT düs√«‘·ÔeT+>± »]–+∫]. Ä
‘=$Tà~s√E˝À¢ $<ë´s¡T\ú ≈£î bÕsƒe¡ TT\T+&Ée⁄ø±ì, XÊÅdeÔü TT˝À |üPs¡«|üøeå£ TT\T6
ø=+<äiT #˚ùdÔ ` eTiÏø=+<äiT dæ<ë∆qeÔ TT\T7 #˚jT· &É+ yÓTT<ä˝q’… yê´dü+>∑eTT\T
>∑Ts¡Te⁄>±s¡T <ä>∑Zie⁄+&ç »]|æ+#·&ÉeTT ø±o˝À Ä#ês¡eTT >∑qTø£ Çø£ÿ&É ≈£L&Ü
Ä˝≤{Ï dü+<äsꓤ\T >∑Ts¡Te⁄>±s¡T #˚sTT+#˚yês¡T. Bìe\¢ •wüß´\ düu≤Û ø£+|üeTT
5. n‹dü«\Œ<ÛäHêìøÏ ≈£L&Ü ÄX¯|ü&ç j·÷∫+#·&É+ >√s¡TeTTwæº. <ë‘· ne⁄Hê ø±<ë
‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚, #˚sTT#ê|ü&É+ ≈£L&Ü >√s¡TeTTwæº ÁøÏ+<ä≈£î edüTÔ+~.
6. XÊg#·s¡Ã\T, yê<√|üyê<ë\T »]π>≥|ü⁄Œ&ÉT ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À yê~ XÊÅdüÔ+˝Àì mø£ÿ&√
ˇø£#√≥T˝Àì $wüj·÷ìï Á|ükÕÔ$+∫, Ä $wüj·÷ìï ne⁄qH√ ø±<äH√ yê~+#·&É+
|üPs¡«|üø£å+. <ëì MT<ä Á|ü‹yê~ Äπøå|üDqT nuÛÑ´+‘·sêìï Á|üø£{Ï+#·&É+ <ë«sê #·s¡Ã
ø=qkÕ>∑T‘·T+~. ˇø£ e´øÏÔ #Ó|æŒq<ëìì K+&ç+#·&É+ ≈£L&Ü |üPs¡«|üø£åy˚T ø±ì Çø£ÿ&É
Ä ns¡ú+ ø±<äT. kÕ<Ûës¡D+>± |üPs¡«|üø£å+ #˚ùdyêπs z&çb˛‘ês¡≥. ‹$Tàì ã$Tà
#˚j·T>∑\ m+‘√ |ü+&ç‘·T&Ó’‘˚H˚ |üPs¡«|üø£å+ #˚dæ HÓ>∑Z>∑\&É≥. n+<äTø£ì Ç+ø±
#·<Tä e⁄‘·Tqï $<ë´]ú#‘˚ · |üPs¡«|üø+å£ Á|ü‹bÕ~+|üCdÒ æ |ü+&ç‘T· \T #·sá \T »]ù|yês¡≥.
ˇø£ n+XÊìï ø±<äì #·÷|æ yê~+#·&+É |üPs¡«|üø+å£ , ne⁄qT nì yê~+#·&+É dæ<ë∆+‘·+
nì ≈£L&Ü ns¡úeT≥. nsTT‘˚ á yê<äq n+‘ê XÊgÁ|üe÷D≤\‘√ »s¡>±*.
7. |üPs¡«|üøå£ K+&ÉqeT+&ÉHê~ #·sá \ <ë«sê ì>∑TZ ‘˚*q n+X¯+ dæ<ë∆+‘·+. m≥Te+{Ï
#·sá ≈£î ‘êe⁄˝Ò≈î£ +&Ü ÁbÕNqø±\+ qT+&ç nìï |üø±å \yê]øÏ ÄyÓ÷<äj÷Ó >∑´+ nsTTq
n+X¯+ ≈£L&Ü dæ<ë∆+‘·+ nqã&ÉT‘·T+~. nsTT‘˚ dü+<äsꓤìï ã{Ϻ y˚s¡T y˚s¡T nsêú\T
≈£L&Ü ñHêïsTT.
 ø±oj·÷Á‘· 43
b˛sTT >∑+Á&É‘·q+ ø£\T>∑T‘·T+<äì >∑Ts¡Te⁄>±s¡T ôd\$#˚Ãyês¡T. Çø£ H=ø£{Ï: á
>∑DXÒ «¯ s¡Tì |üPõ+#·&eÉ TT≈£î $<ë´s¡T\ú ˝À ÁãVü≤à#ê]ì >∑Ts¡Te⁄>±s¡T ìj·T$T+#˚
yês¡T. ˇø£j˚T&ÉT |üPõ+∫q $<ë´]ú eTiÏjÓTTø£j˚T{ÏøÏ |üìøÏsê&ÉT. ø±s¡D
y˚TeT+fÒ : Ä $<ë´]ú eTiT#·{Ïj˚T{ÏøÏ á |üPC≤ø±s¡D+e\¢ >∑èVü≤düúsTT
rs¡T‘ê&ÉT. >∑èVü≤düTú≈£î ÁãVü≤à#ê]jÓÆTq >∑D|ü‹ì |üPõ+#·T≥≈£î ns¡Ω‘· ˝Ò<äì
>∑Ts¡Te⁄>±s¡T #Óù|Œyês¡T.
ø±o yÓfi¯¢&ÜìøÏ ePVü≤
á Ø‹>± >∑Ts¡Te⁄>±]e<ä› ø£&çjÓT<ä›˝À #·<äTe⁄ø=+≥÷ e⁄+&É>± Hê≈£î
ø±o yÓfi¯¢&ÜìøÏ ePVü≤ ø£*–+~. #·ø£ÿ>± nqïeTT ô|{Ϻ #·<äTe⁄ #Ó|ü⁄Œ‘·÷ e⁄qï
>∑Ts¡Te⁄qT e<ä* ø±o yÓfi¯¢&ÉyÓT+<äTø£ì #·<äTes¡T\≈£î X¯+ø£ ø£\T>∑e#·TÃqT.
ø±s¡D+ Áyêdü÷Ô e⁄HêïqT. ‘·iT#·T >∑Ts¡Te⁄>±s¡T ø±o$X‚cÕ\T eTT#·Ã{Ïdü÷Ô
e⁄+&˚yês¡T. n$ $ì $ì e⁄+&É&eÉ TTe\¢, Äj·÷ $X‚cÕ\T #·÷<ëeTì n_Û˝≤wü
jÓTTø£{Ï. Ç+ø=ø£{Ï, Hê ∫qï‘·qeTT düTe÷s¡T |ü~j˚T+&É¢ ei≈£î (Áø°.X¯.1880)
»qàkÕúqyÓTÆq ø£&çj·T+˝À yÓ[¢q|üŒ{ÏøÏ, ‘·s¡Tyê‘· j·÷HêeTT˝À e⁄+&ÉT≥
‘·≥dæú+∫+~. ø£&çj·TeTT |ü˝…¢≥÷s¡T. j·÷HêyÓ÷, |ü≥ïyêdüeTT. n+<äT#˚‘·
ø=+#ÓeTT Hê>∑s¡ø£‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q nuÛ≤´düeTT\≈£î n\yê≥T |ü&ܶqT. Ä
nuÛ≤´dü+˝À Á|ü‹s√Eq÷ï ‘·eT\bÕ≈£î\T y˚dæø=qT≥ ˇø£{Ï. n~ $TøÏÿ*
|ü˝…¢≥÷s¡>∑T ø£&çjÓT<ä›˝À <äTs¡¢uÛÑeTsTTq~8.
ø±o˝À düÁ‘ê˝À¢ uÛÀ»qeTT ô|≥Tº≥j˚Tø±ø£ Á|ü‹s√Eq÷ï ‘ê+ã÷\eTT
≈£L&Ü $~Û>± sTTkÕÔs¡ì $ìj·TT+&ÉT≥#˚ ø±o yÓ&É<ëeTì ã\e‘·Ôs¡yÓTÆq ø√]ø£
e⁄<äsTT+∫+~. nsTT‘˚ n~ Á<äe´ kÕ<Û´ä eTe⁄≥#˚, yÓ+≥H˚ kÕ>∑˝<Ò Tä . Á<äe´eTT
˝Ò≈î£ +&Ü ãj·T\T<˚]‘˚ j˚TeTe⁄‘·T+<√ sTT+‘·≈î£ eTT+<=ø£ |üsê´j·TeTT y˚i=ø£ì
Áù|πs|üDMT<ä ãj·T\T<˚] $XÊK|ü≥ïeTT ei≈£îqT yÓ[¢ |üsTTì yÓfi¯¢˝Òø£ ‹]–
e∫Ãq Hê≈£î |üP]Ô>± ‘Ó*ùde⁄+~ >∑qTø£, ‘=+<äs¡|ü&ç ãj·T\T<˚s¡˝Ò<äT. á
˝À|ü⁄q XÊÅdüTÔ\yês¡T ÄsT÷ $<ë´s¡Tú\HÓ\¢ b˛wæ+#·&ÜìøÏ n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT ø=ìï
8. n|üŒ{Ï s√E\˝À ‘ê+ã÷\+ Ç|üŒ{Ïe˝… #Íø£ ø±<äT. ‘·eT\bÕ≈£î\T, eø£ÿ\T
nìï #√{≤¢ |ü+&˚ ~qTdüT\T ø±e⁄. eø£ÿ˝…H’ ê <=]πø$ ø±ì |ü∫ÃdüsT¡ ø¬ q’ ‘·eT\bÕ≈£î\T
s¡yêD≤ dü<Tä bÕj·÷\T n_Ûeè~∆ #Ó+<äì 1888 ÁbÕ+‘ê\˝À düT\uÛkÑ Õ<Û´ä yÓTqÆ edüTeÔ ⁄
ø±<äT. XÊgÁ|üø±s¡+ ÁãVü≤à#ê]øÏ, $<ë´]úøÏ ‘ê+ã÷\+ ìwæ<ä∆+. eT] y˚+XÊ
$wüj·T+˝À Ç<Ó˝≤ bıdü–+<√ !
44 ø±oj·÷Á‘·
Á>±e÷\T dü+#ês¡+ #˚d÷ü Ô e⁄+&É&eÉ TT˝À, nø£ÿ&Éøÿ£ &É ø=+<äiT dü+|üqï>∑èVü≤düT\ú T
e÷ >∑Ts¡Te⁄>±]ì ªªMT $<ë´s¡Tú\˝À HÓe¬s’Hê |ü⁄sêD+ #Óù|Œyês¡THêïsêµµ nì
n&ÉT>∑T#·T+&˚yês¡T. yê]øÏ e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T qqTï #·÷ù|yês¡T. Hêe\q Ä
>∑èVü≤düT\ú T |ü⁄sêD+ $ì, Hê≈£î |ü<√, nsTT<√ s¡÷bÕj·T*∫à |ü+|ü⁄#·T+&˚yês¡T.
Ä Á<äyê´ìï H˚qT e÷ >∑Ts¡Te⁄>±] e<ä›H˚ <ë#·Tø=H˚yê&ÉqT. @˝≤¬>’‘˚H˚$T ÄsT÷
u≤|ü‘·T kıeTTà Hê ‘ê\÷≈£î e÷ >∑Ts¡Te⁄>±] e<ä› düTe÷s¡T j·÷uÛ…’ s¡÷bÕj·T\
ei≈£îq÷ï ì\Te e⁄+~. á kıeTTà‘√ H˚qT ø±oøÏ yÓfi¯¢e#·TÃqqT <ÛÓ’s¡´eTT
ø£*–+~.n|üŒ{ÏøÏ s¬ \’ T u…»yê&É ei≈£î e∫Ã+~. u…»yê&ÉqT+&ç ø±oøÏ düTe÷s¡T
|ü<Ó›ìà~ s¡÷bÕsT÷\T ¬s’\T#êØ®. nsTT‘˚ sT÷ kıeTTà >∑Ts¡Te⁄>±] H˚eTì
j·T&ÉT>∑T<äTqT? ø±o yÓfiË¢<äqì yê]‘√ #Ó|üŒM\T˝Ò<äT >∑<ë, @<√ e+ø£ ô|{Ϻ
|ü⁄#T· Ãø√yê*. Ç≥T¢+&É>± >∑Ts¡Te⁄>±s¡T øÏs+¢¡ |üP&ç9 yê]¸ø±ìøÏ10 ãj·T\T<˚]Hês¡T.
nø£ÿ&É »MT+<ës¡T\T yê]¸ø£eTT ns¡yÓ’ s¡÷bÕsT÷\Tq÷ï Ç∫ÃHês¡T. yê]ì
kıeTTà n&ç– |ü⁄#·TÃø=ì, dü«Á>±eTeTT yÓ[e¢ kÕÔqì eTq$#˚d,æ ø±oøÏ yÓ&<É ëeTì
Ä˝À∫+#·Tø=ì, $s√~Û dü+ˆˆ (Áø°.X¯.1889) e÷s¡Zos¡¸ X¯ó<ä∆ ‘·~j·THê&ÉT
eTTVüAs¡ÔeTT u≤>∑Tqï<äì eTqdüT˝À ô|≥Tºø=ì e⁄HêïqT. kıeTTà n&É>∑&Éy˚T
‘·s¡TyêsTT >±ì, yês¡T Çe«&ÜìøÏ ˝ÒX¯eTTq÷ï nuÛÑ´+‘·s¡eTT ˝Ò<äT. n+‘·˝À
Ä Á>±eT+˝À e⁄+&É>±H˚ Hê≈£î ô|+&ç¢ ‘·≥dæú+∫ Ä Á|üj·÷D eTTVüAs¡ÔeTT
ô|+&ç¢ eTTVüAs¡Ô+>± |ü]D$T+∫+~. <ëì dü+<äs¡“¤+ ≥÷ø°>± ÁyêkÕÔqT.
ô|+&ç¢ e÷≥\T
øÏs¡¢+|üP&çøÏ düMT|üeTT˝À ¬><ä›Hê|ü*¢ nH˚ |ü˝…¢≥÷]˝À l XÊÅdüTÔ\yê]
nqï>±] n\T¢&TÉ sêeT&ÉT>∑T\ y˚+ø£{≤#·\eTT>±s¡T dü÷ÿ˝Ÿ e÷düsº T¡ >± ñHêïs¡T.
9. ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢ øπ +Á<ä+ ø±øÏHê&É≈î£ 30 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝Àì eT+&É\ øπ +Á<ä+.
|üPs¡«+ Çq>∑+{Ïyês¡H˚ yÓ\eT\≈£î »MT+<ëØ Á>±eT+.
10. $<ä´\|ü≥¢ n_Ûe÷q+ >∑\ <Ûäì≈£î\T, »MT+<ës¡T\T, dü+kÕúHê~Û|ü‘·T\T yês¡T
yÓT∫Ãq ø£e⁄\≈£î, |ü+&ç‘·T\≈£î dü+e‘·‡sêìøÏ+‘· nì ø=+‘·kıeTTà eTT≥º#Ó|üŒ&Éy˚T
yê]¸ø£+. kÕ<Ûës¡D+>± Äj·÷ |ü+&ç‘·T\T, ø£e⁄\T $»j·T<äX¯$T s√E\˝À ˝Ò<ë
dü+Áø±+‹ s√E\˝À yê]¸ø+£ ‘Ó#T· Ãø=+{≤s¡T. ø=ìï dü+kÕúHê\yês¡T @<√ dü+<äsꓤìï
|ü⁄s¡düÿ]+#·Tø=ì ˇø£ Á|ü‘˚´ø£~Hêq yê]¸ø±\T Çe«&É+ ≈£L&Ü ñ+~. eTØ >ös¡$+#·
‘·–qyê]øÏ ‘·>∑Tyê] <ë«sê ˝Ò<ë eTìj·÷s¡¶sY <ë«sê ≈£L&Ü yê]¸ø£+ |ü+ù|yês¡T.
ñsê¢+, >∑<ë«\, $»j·Tq>∑s¡+, |æsƒê|ü⁄s¡+ qT+&ç yê]¸ø±\T bı+<ä&É+ Ä s√E\˝À
>ös¡eÁ|ü<+ä >± uÛ≤$+#˚yês¡T. ø±s¡D+ Ä dü+kÕúHê~Û|‘ü T· \T ª$wüjT· +µ ‘Ó*dæqyês¡T.
ns¡TΩ\qT >ös¡$+#˚yês¡T.
 ø±oj·÷Á‘· 45
düMT|üeT>∑T≥#˚ øÏs¡¢+|üP&çøÏ Äj·Tq |æqe÷eT>±] <äs¡ÙHêìøÏ e#êÃs¡T.
Äj·Tq‘√ düTÁ|üdæ<äT∆\T q÷ø£\ k˛eTHê<∏äXÊÅdüTÔ\T>±] ≈£îe÷s¡T&ÉT y˚<äXÊg
|ü+&ç‘T· &ÉT y˚+ø£≥ø£èwüXí ÊÅd>Ôæ ±s¡T ≈£L&Ü n|ü⁄Œ&ÉT n‘·yÔ ê]+{ÏøÏ e∫Ãj·TT+&ÉT≥#˚
¬><ä›Hê|ü*¢ qT+&ç XÊÅdüTÔ\yê] <äs¡ÙHêìøÏ e#êÃs¡T. yê]s¡Te⁄s¡Tq÷ï lyê]
<äs¡ÙHêìøÏ e#˚à düeTj·÷ìøÏ, XÊÅdüTÔ\yê] düìï~Ûì H˚qT ‘·|üŒ Ç‘·s¡ $<ë´s¡Tú
˝…e«s¡Tq÷ï ˝ÒsT¡ . ‘·øÿÏ q $<ë´s¡Tú \+<äiTq÷ï Ä düMT|ü+˝ÀH˚ e⁄qï <Ûsä à¡ es¡|⁄ü
bÕsƒ¡XÊ˝≤|ü+&ç‘·T\>∑T ‘·ì¬øfi¯¢ qs¡dæ+Vü≤XÊÅdüTÔ\yê] <äs¡Ùq+ ì$T‘·Ô+ yÓfi≤¢s¡T.
n{Ϻ düeTj·T+˝À ¬><ä›Hê|ü*¢ qT+&ç e∫Ãq sTTs¡Te⁄]˝À |ü+&ç‘·T&Éì sTT+‘·≈£î
eTT+<äT<äV≤ü ]+∫q y˚+ø£≥ø£èwüXí ÊÅd>Ôæ ±s¡T qqTï @y√ ø=ìï Á|üXï¯ \T yê´ø£sD¡ +˝À
n&ç>±s¡T. Hê≈£î ‘√∫q düe÷<ÛëHê\T #Ó|Œæ , n+‘·‘√ ePs¡≈î£ +&Éø£ H˚qT Äj·T˙ï
eTfi≤¢ Á|ü•ï+#·&ÜìøÏ yÓTT<ä\Tô|{ϺHêqT.n~ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T n+^ø£]+#·ø£,
ªªnu≤“sT÷! Äj·Tq ˙ø£qï düsê«‘·àHê ô|<ä\› T, ˙e⁄ Äj·TqqT Á|ü•ï+#·≈L£ &É<Tä µµ
nì qqTï >∑{Ϻ>± eT+<ä*+#ês¡T. $<ë´]ú nedüú˝À qT+&ÉT≥#˚ H˚qT ªªyê]
ô|<ä›iÏø£eTTq≈£î H˚H˚$T ˝À≥T >∑*–+#êqT. qqTï yês¡&ç>±s¡T, Hê≈£î ‘√∫q$
#Ó|Œæ HêqT, H˚qT eTfi≤¢ n&ç>±qTµµ nìjÓTTø£ yÓ÷düsÔ T¡ $qj·TeTT>± >∑Ts¡Te⁄>±]øÏ
ñ‘·Ôs¡eTT #Ó|æŒHêqT. n+‘·‘√ Á|üdüTÔ‘·$wüj·TeTT m{À¢ Ä–+~.
qqTï Á|ü•ï+∫q |ü+&ç‘·T&ÉTq÷ï, Hê≈£î ø±uÀj˚T e÷eT>±s¡Tq÷ï Ä
s√E nø£ÿ&ÉH˚ ñ+&çb˛sTT] |æeTà≥ C≤eTTsêÁ‹ ‘Ó\y¢ ês¡Ty˚fi¯ e÷ >∑Ts¡Te⁄>±]‘√
qqTï >∑÷]à ø±uÀj˚T e÷eT>±s¡T eTTø£dÔ ]ü >± áÁøÏ+~ e÷≥\qT e÷{≤¢&Hç ês¡T.
ªªMTs¡T Hê ø=e÷¬sqÔ T MT u≤eeTi~øÏ sTTeTàì Ç~ei˝À Hê‘√ #Ó|⁄ü Œ‘·THêïs¡T.
Ä es¡T&ÉT ej·TdüT‡˝À ø=+‘· eTT<äTs¡T. n+<äT#˚‘· Hê≈£î dü+X¯jT· eTT>± e⁄+~.
áy˚fi¯ Hê‘√ e∫Ãq y˚+ø£≥ø£èwüíj·T´XÊÅdüTÔ\T>±]‘√ Á|üdü+–+∫q |æ\¢yêì
øÏe«e˝…qì Hê≈£î e⁄<˚X› e¯ TT Vü≤sƒê‘·T>Ô ± ø£*–+~. q>∑\T e>∑sTTsê\‘√ Hêπø$T
|üì˝Ò<äT. m{À¢ u§eTà\ô|+&ç¢ yÓ÷düÔs¡T>± ô|+&ç¢ #˚dæ |ü+|ü⁄‘êqT. n‘·ì‘√
MTØe÷≥ #Ó|æŒ n+^ø£]kÕÔ&˚yÓ÷ ø£qTø√ÿ+&çµµ. á e÷≥\≈£î >∑Ts¡Te⁄>±s¡T
düeTà‹+#ês¡T. ñ<äj·TeTT yês¡+‘ê ≈£Ls¡TÃì qqTï |æ*∫ sT÷ $wüj·TeTT
#Ó|æŒHês¡T. #Ó|æŒ Bìï >∑÷]à MT Á>±eTeTT yÓ[¢ MT ‘·*¢<ä+Á&ÉT\‘√ Ä˝À∫+∫
@<√ n_ÛÁbÕj·TeTT ‘˚\ÃeTHêïs¡T. <ëìMT<ä H˚qT e÷ >∑Ts¡Te⁄>±]‘√ ªªMTø£qï
e÷ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT˝…≈î£ ÿeyês¡Tø±s¡T, ‘·eT sTTwüeº TTq≈£î yês¡T e÷iT#Ó|Œü s¡T. ø±ã{Ϻ
‘·eT ∫‘·ÔeTT e∫Ãq≥T¢ »]–+|üe#·Tõµqì H˚qT Á|ü‘·T´‘·Ôs¡eTT #Ó|挋ì.
46 ø±oj·÷Á‘·
Çø£ÿ&É ìø£ H=ø£{Ï #Ó|üŒe\dæ j·TTqï~. @$T≥+fÒ, Hê≈£î n|üŒ{ÏøÏ
ø±o yÓ[¢ nø£ÿ&É n<ÛäeT+ |ü+Á&Ó+&˚+&˚¢Hê e⁄+&ç >=|üŒbÕ+&ç‘·´+ dü+bÕ~+∫
<˚XÊìøÏ e∫Ãq |æeTà≥>±ì ô|+&ç¢ #˚düTø√yê\ì düT‘·sêeTTq÷ï ˝Ò<äT. n{Ϻ
dæ‹ú ˝À >∑Ts¡Te⁄>±s¡T sT÷ Á|ükÕÔeq ‘˚e&É+‘√H˚ n+^ø£]+#·&ÜìøÏ ø±s¡Dy˚TeT+fÒ
Hê≈£î n|ü⁄Œ&ÉT e⁄<˚•› +∫q ø£q´ø£ H˚ HÓ]–q<˚ ø±ì Áø=‘·~Ô ø±<äT. H˚ qqTø=qï+‘·
ø±\eTTq÷ï ø±o˝ÀqTqïqT uÛ≤s¡´ Á|ü‹ã+<Ûäø£ y˚T$T˙ï e⁄+&É<äì ePVæ≤+#·T
ø=HêïqT. Ä ‘·s¡Tyê‘· Hê ‘·s¡|òü⁄q >∑Ts¡Te⁄>±s¡T ‘·*¢<ä+Á&ÉT˝…’ ‘·<∏ëdüTÔ nHêïs¡T.
Äy˚fi¯ ø±]Ôø㣠VüQfi¯Á‘·j÷Ó <ä•. e÷s¡oZ s¡¸Xó¯ <ä‘∆ ~· j·T düTeTTVüAs¡+Ô nqTø=Hêïs¡T.
$yêVü≤ düHêïVü≤+
yÓ+≥H˚ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T dü+kÕúq+yê]øÏ ø£ãTs¡T#˚jT· T≥ø£sTT eTfi≤¢ ~yêD+
˝ÀìøÏ Á|üj÷· DeTsTTHês¡T. yê]¸øe£ TT eTT{Ïqº ~ ø£<ë, @$T, eTs¡\ XÊÅdTü \Ô yês¡T
<äjT· #˚jT· T#·THêïs¡ì e⁄<√´>∑dTü \ú T ÄX¯Ãs¡´+>± #·÷&É yÓTT<ä*&çHês¡T. yê]yê]‘√
Á|üdüTÔ‘·eTT ÁX¯ó‘·|üi∫ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T l ãT∫Ãd”‘·j·T´eTà>±]11 eTTK´
|ü]#ê]ø£qT ø±e÷øÏåì |æ*Ã, neTà>±]‘√ á dü+>∑‹ì eTq$ #˚j·TeTì
#Ó|Œæ Hês¡T. ãT∫Ãd”‘e· Tà>±s¡q>±, n|ü⁄&ÉT øÏs+¢¡ |üP&ç »MTqT nqTuÛ$Ñ +#·T#·Tqï
l sTTqT>∑+{Ï ãT∫Ñ·eTàj·T´, ∫qïsêe⁄>±s¡≈¢ î£ e÷‘êeTVæ≤. mùd≥º T eTqTeT\T
sTT<ä›]øÏ eX¯|üs¡∫ #ê˝≤ø±\yÓTÆq~. ÄyÓT≈£î eTqTeT *<ä›iTq÷ï HÓ\ 1{ÏøÏ
s¡T.500-0-012 #=|ü⁄Œq e÷Á‘·eTT >ös¡yês¡ú+ Ç#·TÃ#·THêïs¡T. á nsTT<äT
e+<ä\TqT ÄyÓT ‘·q eTTK´|ü]#ê]ø£j·T>∑T ø±e÷øÏå #˚‘·T˝À b˛dæ <Ûäs¡àKs¡TÃ
11. ø£åÁ‹j·TT\T, yÓ\eT\˝À sê»≈£î≥T+u≤\˝À Åd”Ô\≈£î ù|s¡¢ ∫es¡q |ü⁄s¡Twüß\
e˝…H˚ nj·T´ #˚]à dü+uÀ~Û+#˚ Ä#ês¡+ ñ+~. BìøÏ y˚+XÊ y˚s=ø£#√≥ $es¡D
sTT#êÃs¡T. sê»|ü‘·Tï\qT HÍø£s¡T¢ neTà|ü<ä+‘√ dü+uÀ~ÛùdÔ ªneTà u≤ãT≈£î ô|fi≤¢+
ne⁄‘·T+~µ nH˚ Äπøå|üD edüTÔ+~≥, ø£qTø£ Ä <√wü+ ‘=\–+#·Tø√e&ÜìøÏ Åd”Ô\
ù|s¡¢ ∫es¡q neTà |ü<ä+ ø±ø£ nj·T´ |ü<ä+ yê&É&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡≥. nsTT‘˚ Åd”Ô\
ù|s¡¢ ∫es¡ neTà sêe&Éy˚T ˝Àø±#ês¡+ ø£qTø£ Ä n\yê≥T #=|ü⁄Œq ªnj·T´µ |üø£ÿq
ªneTàµì ≈£L&Ü #˚]à |æ\e&É+‘√ sê»≈£î≥T+u≤\ Åd”Ô\T - d”‘·j·T´eTà, #Ó\¢j·T´eTà,
ø=+&Éj·T´eTà, qs¡düj·T´eTà - Ç˝≤ e´eVü≤]+|üã&ÉT‘·T+&˚yês¡T.
12. s¡÷bÕj·T\T, nD≤\T, ô|d’ \ü T ñ+&˚ ø±\+˝À sê‘· |üPs¡«ø£+>± ô|ø’ +£ $esê\qT
‘Ó˝ÒŒ≥|ü⁄Œ&ÉT eT÷&ÉT kÕúHê\T ñ+&˚$. 100-3-4 n+fÒ e+<ä s¡÷bÕj·T\ eT÷&ÉT
nD≤\ Hê\T>∑T ô|’dü\T nì ns¡ú+. bÕ‘· |ü⁄düÔø±\˝À <Ûäs¡qT Ç˝≤ eT÷&ÉT kÕúHê\T>±
Çe«&É+ eTq+ >∑eTì+#·e#·TÃ.
 ø±oj·÷Á‘· 47
#˚jT· e\dæq<äì #Ó|⁄ü Œ#·T+&˚~. á |ü]#ê]ø£, neTà>±s¡+‘· eè<äT∆ ø±ø£b˛sTTHê,
düTe÷s¡T wüwæº|üP]ÔøÏ <ë<ë|ü⁄ ej·TdüT‡˝À e⁄+~. $TøÏÿ* <˚eÁu≤Vü≤àD
uÛøÑ |ÔÏ sü T¡ sê\T. »MT+<ës¡T\e<ä› yÓT\>∑T#·T+&ÉT≥ #˚‘H· √, |üPs¡«|ü⁄D´eX¯+#˚‘H· √
ñ<ës¡yÓTÆq >∑TDdü+|ü‹Ô ø£\~. m{Ϻ~j·TTqT >±≈£îqï, Ä »MT+<ës¡T¢ ãT∫Ã
‘·eTàj·T´, ∫qïsêe⁄>±s¡T¢ n+<äiT <ëd”\‘√bÕ≥T>±>±ø£, á |ü]#ê]ø£qT
ªø±eTqï|üŒµ nì es¡Tdüyêe⁄\‘√ |æ\e&É+ ‘·≥dæú+|ü<äT>∑<ë? á |ü]#ê]ø£
jÓTe] qe⁄ø£s√ Ä ãT∫Ãd”‘·j·T´eTà>±]ì >∑÷]à ø=+#·$T#·≥ ‘Ó\T|üe\dæ
j·TTqï~. áyÓT l sêe⁄ ˙˝≤Á~sêj·Tì+>±]øÏ ø√&É\T. l ˙˝≤Á~sêj·Tì+>±]
Á|ü<∏äeTuÛ≤sê´|ü⁄Á‘·T&É>∑T l ãT∫Ñ·eTàj·T´>±] uÛ≤s¡´. á ãT∫Ñ·eTàj·T´>±s¡T
l|æsêƒ |ü⁄s¡d+ü kÕúqeTT13 @\e\dæqyês¡jT· T´qT, ‘·*<ä+Á&ÉT\≈£î ‘ê‘êÿ*ø£eTT>±
ø£*–q eTq'ø£\Vü≤+e\¢ ø√≥˝Àì #·sêdæÔì e÷Á‘·eTT ¬>’ø=qï ‘·*¢>±]e\¢
ø√≥ e<ä* u≤\´eTTq ˙e*øÏ sêe\dæqyê¬s]’ . Ä |æeTà≥ nø£ÿ&çqT+&ç ‘Ó∫Ãq
<ÛäqeTTe\q á øÏs¡¢+|üP&ç jÓTùdº≥T ‘·*¢>±πs ô|<ë›|ü⁄s¡+ dü+kÕúqeTTyê]e<ä›
ø=Hêïs¡T. á ãT∫Ñ·eTàj·T´>±] ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î ‘ê‘êÿ*ø£+>± ø£*–q
eTq'ø£\Vü≤+e\¢H˚ ø±Á{≤e⁄\|ü˝…¢, »>∑Z+ù|≥ jÓTùdº≥T\T >∑÷&Ü j˚TsêŒ≥T
nsTTHêsTT. Ç+‘·ø£qï á $wüj·TeTTq≈£î Çø£ÿ&É #√≥T #ê\<äT14. ø±e⁄q
Á|üdüTÔ‘· eTT|üÁø£$TkÕÔqT. á ãT∫Ãd”‘·j·T´eTà>±s¡T eTVü‰<Ûäsêà‘·Tàsê\T.
<Ûsä à¡ es¡eTT˝À bÕsƒX¡ Ê\, nqïes¡+˝À <Ûsä à¡ düÁ‘·eTT ˝ÀHÓq’ <Ûsä à¡ ø±sê´\T ô|≈£îÿ\T
áyÓT #˚dæHês¡T. n{Ϻ <Ûäsêà‘·Tàsê*ì ùd$+#˚ <ëdæøÏ e÷Á‘·+ eT+∫ãT~∆ j˚T\
ø£\T>∑<äT? ø£\>∑&É+ Hê´j·Ty˚T. uÛ≤>∑e‘·eTT˝À l b˛‘·sêE>± πseTHêïs¡T?
13. dü+kÕúHê\, »MT+<ëØ\ Á|ü<Ûëq Á>±e÷\qT #Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT eTqTwüß\≈£î ˝≤>±H˚
ªlµì eTT+<äT #˚s¡Ã&É+ ˇø£ |òüP´&É˝Ÿ Ä#ês¡+. l |æsƒê|ü⁄s¡+, l u§_“*, l
$»j·Tq>∑s¡+ Ç˝≤>∑. Á|ü‘˚´ø£+>± ù|s¡T #Ó|üŒø£ÿs¡˝Ò≈£î+&Ü l |æsƒê|ü⁄s¡+yês¡T n+fÒ
|æsƒê|ü⁄s¡+ »MT+<ës¡T nì ns¡ú+.
14. |æsƒê|ü⁄sêìï bÕ*+∫q sêe⁄ ˙˝≤Á~sêj·TDÏøÏ (1778-1828), n‘·ì Á|ü<∏äeT
uÛ≤s¡´ y˚+ø£≥s¡eTDj·T´eTà≈£î dü+‘êq+ ˝Ò<äT. <ä>∑Z] ã+<ÛäTe⁄\ ≈£îe÷s¡TDÏí <ä‘·TÔ
‘Ó#T· Ãø=Hêïs¡T. Ä |æ\y¢ ê&ÉT nø±\eTs¡D+ #Ó+<ä>±, n‘·ì ‘·eTTà&ÉT ãT∫Ñ·eTàj·T´qT
<ä‘·TÔ #˚düTø=Hêïs¡T. á ¬s+&Ée<ä‘·TÔ $wüj·T+˝Àq÷, sêE>±] ôd’«s¡$Vü‰s¡+ e\¢q÷
sêE, sêD°\ eT<Ûä´ düK´‘· bıdü>∑˝Ò<äT. Ä‘êà_Ûe÷q+ ø£*–q sêDÏ <ä‘·TÔ≈£îe÷s¡TDÏí,
Åd<Ô” HäÛ êìï rdüTø=ì ãj·T≥≈£î e#˚Ãdæ+~. 1847˝À ô|<ë›|⁄ü s¡+yê]øÏ #Ó+~q øÏs+¢¡ |üP&ç
mùdº≥TqT ≈£î+|æD°yês¡T y˚\+ y˚düTÔ+&É>± ø=Hêïs¡T. ãT∫Ñ·eTàj·T´>±]øÏ eT>∑|æ\¢\T
˝Òs¡T. n+<äTe\q ≈£L‘·Ts¡TøÏ ø£*–q eT>∑_&ɶ*<ä›]ø° dü+kÕúq+ <äK\T |ü&ç+~.
48 ø±oj·÷Á‘·
ªªn<ÛäeTT&Ó’qyêì ø±\>∑Tø£+f… q‘·´~Û≈£îì+≥ <ëdæ j·T>∑T≥ y˚T\Tµµ nì ø£<ë!
n~j·T≥T\T+&Ó. >∑Ts¡Te⁄>±s¡T neTà>±]‘√ eTq$ #˚jT· eT+fÒ eTq$ #˚jT· T≥≈£î
yÓ&ÉT‘·÷, á $yêVü≤eTT neTà>±] ôd\e⁄MT<ä ‘êH˚ »]–+#·e˝…qì Ä
|ü]#ê]ø£ ePVæ≤+#·Tø=ì, dü+‘√wüeTT‘√ neTà>±]‘√ XÊÅdüTÔ\yês¡T #Ó|æŒq
e÷≥\T eTq$ #˚dæ, ‘·q ø√]ø£qT >∑÷&Ü $qj·T+>± eTq$ #˚dæø=qï~.
neTà>±s¡Tq÷ï ‘·q <ëdæãT~∆øÏ $TøÏÿ* dü+‘·dæ+∫ nfÒ¢ ø±ìeTàHêïs¡T. <ëdæ
dü+‘√wæ+∫ XÊÅdüTÔ\yê]‘√ eTq$ #˚düTø=qï~. n+^ø£]+#ês¡T. dü\ø£åD+>±
nsTT<äTs√E\Tq÷ï ø±e÷øÏå Á<äe´+‘√ $yêVü≤+ »]–+~.
‘˚CÀeT÷s¡TÔ\ nqï|üPs¡íeTà>±s¡T
Çø£ H=ø£{Ï Çø£ÿ&É Áyêj·Tø£ rs¡<äT. e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T ø±o˝À qTqï
ø±\+˝À á øÏs+¢¡ |üP&çqT+&ç ‘˚CÀeT÷s¡T\Ô nqï|üPs¡eí Tà nH˚ Ä$&É rs¡j ú ÷· Á‘·≈î£
yÓ[¢+~. ø±oø±ø£ Ç+ø± ñ‘·Ôs¡<˚X¯ j·÷Á‘·\T #˚j·TTq|ü⁄Œ&ÉT e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T
≈£L&Ü ø±ø£‘ê∞j·T+>± ÄyÓT yÓfi¯ó¢q|ü⁄Œ&˚ j·÷Á‘ês¡ú+ <äj·T#˚dæHês¡T. Ä
|ü]#·jT· +e\¢, <˚XÊìøÏ e∫Ãq |æeTà≥, á øÏs+¢¡ |üP&ç e∫Ãq|ü⁄&ÉT »MT+<ës¡T\
Á<äe´eTT‘√ ~qã‘ÓÔ+ »s¡T|üe\dæj·TTqïq÷, nqï|üPs¡íeTà>±] Á<äe´eTTH˚
>∑Ts¡Te⁄>±s¡T dü$<ë´]úø£+>± e⁄|üjÓ÷–+#˚yês¡T. »MT+<ës¡T¢ ≈£L&Ü sTT+<äT≈£î
düeTà‹+#˚yês¡T. Ä nqï|üPs¡íeTà>±s¡T XÊÅdüTÔ\yê ¬sìïHêfi¯ó¢qïqT ãVüQ
uÛÑøÏÔÁX¯<ä∆\‘√ dü«j·T+>± e+&ç e÷ø£+<äiø° wüÁ&Ék˛ù|‘·+>± ì‘·´dü+‘·s¡ŒD
»]–+#˚~. Hê $yêVü≤eTT M] sTT+≥H˚ ìX¯Ãj·TeTsTT+~. ìX¯ÃsTT+#˚≥|ü⁄Œ&˚
áyÓT, ªkÕï‘·ø£eTT15 e÷Á‘·eTT e÷ sTT+≥H˚ Hê Ks¡TÃMT<äH˚ »s¡T>∑e˝…qTµ
nì ø√]q~. ªªnfÒ¢µµ nì >∑Ts¡Te⁄>±s¡+^ø£]+#ês¡T. kÕï‘·ø£+ #˚dæø=ì
nqï|üPs¡eí Tà>±] >∑èVü≤eTTqT+&çjT˚ ô|+&çø¢ Ï ‘·s*¡ yÓ&‹ç $T. kÕï‘·ø£ düeTj·÷q≈£î
e÷Á‘·eTT e÷ ‘·*<ä+Á&ÉT\T sê˝Ò<äT. ø±s¡D+, n|ü⁄&ÉT esê¸~Ûø£´eTT#˚ @˝Òfi¯ó¢
bı+– e÷sêZ\T n]ø£{ϺHêsTT16. #·T≥Tºe÷s¡Z+ <ë«sê e#˚Ã≥|üŒ{ÏøÏ Çø£ÿ&É
15. $yêVü‰ìøÏ eTT+<äT ÁãVü≤à#ê] #˚j·TT Áe‘·+ nì yê$fi¯¢yê] dü+düÿè‘ê+Á<Ûä
ì|òüT+≥Te⁄. ÁãVü≤à#·s¡´ Bø£å˝À @y˚ì ˝ÀbÕ\T »]– ñ+&Ée#·Tà ø£qTø£ ÁbÕj·T•Ã‘·Ô
Vü≤Àe÷\T »]|ækÕÔs¡T. >∑èVü≤kÕúÁX¯eTBø£å d”«ø£s¡D≈£î ÁbÕs¡+uÛÑ+>± yÓ’X¯«<˚ej·T»„+
#˚sTTkÕÔsT¡ . ˇ+{Ïb˛>∑T j·TCÀ„|Mü ‘·+ ã<äT\T>± s¬ +&ÉTb˛>∑T\ j·TCÀ„|Mü ‘·+ y˚kÕÔsT¡ .
>∑èVü≤kÕúÁX¯eT <Ûäsêà\qT H˚s¡TŒ‘ês¡T. Ç$ dü÷ú\+>± kÕï‘·ø£ $X‚cÕ\T.
16. ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢˝À eTq´ÁbÕ+‘·+˝À <=eTàø=+&ÉqT+&ç @˝ÒsT¡ |ü⁄&ÉT‘·T+~.
 ø±oj·÷Á‘· 49
kÕï‘·ø£eTT y˚i=ø£ |ü⁄D´<ä+|ü‘·T\T ≈£Ls¡TÃì »]–+∫Hês¡T. Ä <ä+|ü‘·T\T
nqï|üPs¡íeTà XÊKyêπs, ø±dü˝Òj·TT\T17. Äj·Tq ù|s¡T ãT*¢Hêsêj·TD
k˛eTj·÷E\T. kÕï‘·ø£|ü⁄ |”≥\MT<ä qT+&ç ˝Ò#˚y˚fi¯≈£î e÷ ‘·*<ä+Á&ÉT\T e∫Ã
ø£*dæø=Hêïs¡T. yê]ø£|⁄ü Œ&ÉT, @ø£|⁄ü Á‘· $wüjT· +˝À eTqøÏ~ ÁbÕ|æ˝Ô øÒ b£ ˛sTT+~ø£<ë
nì ø=+‘· $#ês¡eTTq÷ï, ‘·\eì‘·\+|ü⁄>± ;<ä\eT>∑T eTq ≈£îi¿yê&çøÏ
ô|+&ç¢ »s¡T>∑T#·Tqï~>∑<ëj·Tì ø=+‘· dü+‘√wüeTTq÷ï ø£*–+~. ÄsT÷
dü+<äs¡“¤eTT\qT HêHêsê» dü+<äs¡ÙqeTT˝À18 - d”ˆˆ |üs¡<˚X¯eTT\T ~e´‘·s¡
<˚X¯eTT\T >±">∑ˆˆ19 nqT d”düeTT˝À dü÷∫+∫j·TTHêïqT.
Á|üj·÷D eTTVüAs¡Ôy˚T ô|+&ç¢ eTTVüAs¡Ô+
Çø£ H=ø£dü+>∑‹ CÀ´‹wüXÊÅdüÔE„\T Ç#·≥ >∑eTì+|ü e\dæj·TTqï~.
H˚qT Á‹ø£s¡DX¯ó~∆>± ø±oøÏ yÓfi¯¢e˝…qì eTTVüAs¡ÔeTT ô|≥Tºø=+{Ïì. Ä
eTTVüAs¡eÔ TT ô|+&çe¢ TTVüAs¡eÔ TT>± e÷iT≥#˚, Hê j·TT<˚X› e¯ TTq≈£î e´‹πsø£yT˚
Ç~ mi¿es¡+ nH˚ Á>±eT+e<ä› ∫qï ∫qï bÕj·T\T>± N*b˛‘·T+~. M{Ïì nìï+{Ïì
ø£*|æ @˝Òs¡T nH˚ ù|s¡T‘√H˚ |æ\TkÕÔs¡T. @\÷s¡T <ä>∑Zs¡qT+&ç |æsƒê|ü⁄s¡+ es¡≈£î ñqï
@&ÉT @˝Òfi¯¢˝À ¬s+&˚ $T–˝≤sTT. $T–*q$ |ü+≥ø±\e\T>± e÷]b˛j·÷sTT.
17. ìedæ+#˚ Hê&ÉT\qT (ÁbÕ+‘ê\T) ã{Ϻ Áu≤Vü≤àDT\˝À XÊU≤uÛÒ<ë\T @s¡Œ&ܶsTT.
yÓ\Hê&ÉT˝Àìyês¡T yÓ\Hê≥T¢, y˚+–Hê&ÉT˝Àìyês¡T y˚–Hê≥T¢, ‘Ó\+>±D≤˝Àìyês¡T
‘Ó\>±DT´\T. Ç|ü⁄Œ&ÉT n<˚ Á|ü<X˚ Ê\˝À ìedæ+#·øb£ ˛sTTHê Ä ù|s¡T¢ dæsú |¡ &ü ܶsTT.n˝≤π>
ø±dü\Hê≥T¢ ˝Ò<ë ø±dü˝Òj·TT\T. ø±dü\Hê&ÉT n+fÒ H˚{Ï ôV’≤<äsêu≤<äT, es¡+>∑˝Ÿ
õ˝≤¢\ ñ‘·Ôs¡ ÁbÕ+‘ê\T, yÓT<äø˘, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢\˝À ø=+‘·uÛ≤>∑+.
18. ‹s¡T|ü‹y˚+ø£≥ø£e⁄\T ne<Ûëq Á|üÁøÏj·T Á|ü#êsês¡ú+, ‘·eT bÕ+&ç‘·´ Á|ü<äs¡Ùq
ì$T‘·Ô+, Äs¡®qø√dü+ <˚X¯dü+#ês¡+ #˚düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT $$<ÛäÁbÕ+‘ê\ dü+kÕúHêBÛX¯ó\qT,
»MT+<ës¡T\qT dü+<ä]Ù+∫q|ü⁄Œ&ÉT #Ó|Œæ q |ü<ë´\qT >∑T~>∑T∫Ãq Á>∑+<∏yä T˚ HêHêsê»
dü+<äs¡Ùq+. á dü+bÕ<ä≈£î&ÉT dü+Á|ü~+∫q Á|ü‹ eTTÁ<äD 1951˝À.
19. d”. |üs¡<˚X¯eTT\T ~e´‘·s¡<˚X¯eTT\T >±">∑" ãs¡T\Á>±eTeTT\T ø±|ü⁄s¡eTT>±">∑"
ãs¡π>Vü≤eTT\T kÂK´ø£s¡π>Vü≤eTT\T >±">∑" ãs¡T\ j·TqïeTT ãTwæºø£s¡eTT>±">∑"
ãs¡dü»®Hêefi¯ó˝Ÿ |üs¡eTã+<ÛäT\T >±">∑" ãs¡T\ dü+|ü<ä\T ‘·qdü+|ü<ä\T>±">∑"
ãs¡T\T ø£wüºdüTKeTTà \s¡j·TTyês¡\T >±">∑" ãs¡T˝…\¢ >±s¡´‘·‘·Œs¡T\T >±">∑"
‘˚. CÒdæ |ü⁄{Ϻ+∫q{Ϻ CÒCÒ\ ô|<ä›,
|ü+&ç‘·Á|”‹ H=|ü⁄Œ MT e+{Ï qè|ü‹
eTDT\î >=+<äi düèõsTT+|ü eTi∫b˛jÓT,
H˚eTq+<äTeTT? eTT<äT›ø£èùwº+Á<ä! $~Ûì.
50 ø±oj·÷Á‘·
jÓÆTqq÷ kÕï‘·ø£eTT˝À ø±oj·÷Á‘· nqTù|s¡ H˚y√ ø=ìï j·T&ÉT>∑T\T q&É#·T≥
ø=+‘· Ä#ês¡yTÓ Æ j·TT+&ÉT≥#˚, nqTø=qï e⁄<˚X› e¯ TT≈£L&É HÓiy˚iqÏ ≥T¢ dü+‘·d+æ |ü
e#·TÃqT. eTiÏj·T÷ ˙$yêVü≤dü+<äs¡“¤eTT˝À n|ü⁄Œ&ÉT »MT+<ës¡T¢>±qTqï l
ãT∫Ñ·eTàj·T´, ∫qïsêe⁄>±s¡M¢ T<ä Hê#˚ ø=ìï |ü<´ä eTT\T #Ó|Œæ $ì|æ+|üã&É$¶ .
n+<=ø£{Ï e÷Á‘·$T#·Ã≥ ñ<ëVü≤]kÕÔqT.
ñ. n+∫‘·T˝Ö uÛÑe»®q≈£î ˝≤<äs¡ yÓTT|üŒ>∑" >±•˝Àq C…
|æŒ+∫q düs¡«XÊgeTT\" u…+|ü⁄>∑q<Ûä´j·Tq+ u§q]à sê
DÏ+#Ó&ÉT #·s¡¢e+X¯es¡˙s¡~ÛXÊs¡<ä#·+Á<äT kÕs¡ú‘√
<ä+∫‘· ÁãVü≤àj·÷_Û<ÛäãT<ÛëÁ>∑DÏ•wüß´"&É y˚+ø£{≤KT´&ÉHé
ÄiD≤\ eT÷&ÉT&ÉãT“\‘√ Á|üj·÷D+
$yêVü≤+ »]–q ‘·sê«‘·, |ü<Vä ‰ü s¡T s√E\ |ü+&ÉT>∑ eTT–j·T≈£î+&É>±H˚,
eTs¡\ >∑Ts¡Te⁄>±] kÕìï<Ûä´eTTq≈£î yÓ[¢ #·<äTe⁄‘·÷ e⁄+&É>±, >∑Ts¡Te⁄>±]‘√
»*¢d”eT20 Á|üj·÷D+ ‘·–*+~. Ä Á|üj·÷D+˝À ‹s¡T|ü‹XÊÅdæÔ>±] Á>±eT+
jÓT+&É>∑+&ç eTø±+˝À >∑Ts¡Te⁄>±s¡T e⁄+&É>± >∑Ts¡Te⁄>±] ‘·*¢ X¯‘·eè<äT∆sê\T
dü«s¡dZ Tü sú ê˝…q’ ~.Ä ø±s¡D+#˚ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T dü«Á>±eT+ <äjT· #˚dHæ ês¡T. yÓfió¯ q¢ |ü⁄Œ&ÉT
•wüß´\‘√, n+‘·≈î£ eTT+<äT bÕsƒX¡ Ê\ ì$T‘·+Ô Ä #·T≥Tº|≥ü ¢ Á>±eTdüT\ú T #·+<ë>±
ì∫Ãq <Ûëq´eTTqT @ø£Á‘·≈£î #˚]à ø£&çjÓT<ä›≈£î #˚πsà j˚TsêŒ≥T #˚j·Te\dæq~>±
#Ó|æŒHês¡T. Ä edü÷\T #˚j·TT≥˝À Hê≈£îq÷ï ˇø£ePs¡T e+‘·T e∫Ã+~. Ä
eP]ù|s¡T ñ+<äTiT¿. H˚qTq÷ï, Hê≈£î ø=\~~qeTT\ ÁøÏ+<ä≥H˚ düVü‰<Ûë´sTT>±
yÓ+ø£≥–] (HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢) »MT+<ës¡T düs¡«»„ ≈£îe÷s¡ j·÷#˚+Á<ä (1831- 1892)
@&ÉT>∑Ts¡T ≈£îe÷s¡T\˝À ◊<äeyês¡T eTT<äT›ø£èwüí j·÷#˚+Á<ä. M] nqï>±s¡T
sê»>√bÕ\ø£èwüí j·÷#˚+Á<ä »MT+<ës¡T. eTT<äT›ø£èwüí, ‘êqT dü«j·T+>± »MT+<ës¡T
ø±ø£b˛sTT q|üŒ{Ïø° ø£$ |ü+&ç‘· b˛wüD #˚XÊs¡T. ˇø£ Áô|dtqT kÕú|+æ ∫ mH√ï Á>∑+<∏ë\T
‘Ó\T>∑T, dü+düÿ è‘· uÛ≤wü˝À¢ Á|ü#·T]+#ês¡T. ‹s¡T|ü‹ y˚+ø£≥ø£e⁄\T ‘·eT ne<Ûëq+
@sêŒ≥T #˚j·TeTì n&ÉT>∑T‘·÷ #Ó|æŒq |ü<ë´\˝À Ç~ ˇø£{Ï.
20. ø=˝Ò¢{Ï düs¡düT‡≈£î #·T≥÷º yê´|æ+∫ ñqï uÛÑ÷K+&Éy˚T »*¢d”eT. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT Çø£ÿ&É
‘·s¡#·÷ n–ï Á|üe÷<ë\T dü+uÛÑ$+#˚e≥. n+<äTø£ì eTTdæ¢+\ |ü]bÕ\Hê ø±\+˝À
á ÁbÕ+‘êìï ª»©µ nì e´eVü≤]+#˚yês¡≥. »©d”eT Áø£eT+>± »*¢de” T nsTT´+<ä≥.
Ç~ eTs¡˝≤ ¬s+&ÉT uÛ≤>±\T. ø=˝Ò¢{Ï #·T≥÷º ñqï uÛ≤>±ìøÏ ;Û‘·sY»© n˙, ;Û‘·sY»©
#·T≥÷º ñ+&˚ ÁbÕ+‘êìøÏ ãVæ≤sY»© nì ù|s¡T.¢ •düT\Ô edü÷\T düT\uÛ+Ñ >± ñ+&É{≤ìøÏ
Ç˝≤ $uÛÑõ+#ês¡T.
 ø±oj·÷Á‘· 51
H˚s¡Œ&çq ø£+<äT≈£L] ø£èwüíXÊÅdæÔ >±s¡Tq÷ï ñ+<äTiT¿ yÓfi¯¢e\dæe∫Ã+~. ªª˙≈£î
‹s¡T|ü‹XÊÅdÔæ düV‰ü <Ûë´sTT >∑<ë! ø£èwüXí ÊÅd>Ôæ ± s¬ eµµs¡ì #·<Tä es¡T \&ÉT>∑e#·TÃqT.
$q+&ç, H˚qT >∑Ts¡Te⁄>±] <ä>∑Zi Á|üy˚•+#·Tq|üŒ{Ïπø ‹s¡T|ü‹XÊÅdæÔ Á|üy˚•+∫
#·<Tä e⁄#÷· e⁄Hêï&ÉT. n+<äT#˚ ˇø£{Ï s¬ +&ÉT e÷düeTT\ Á>∑+<∏+ä n‘·ìøÏ øöeTT~˝À
m≈£îÿe nsTT+~. Ä ø±s¡D+#˚ Ç|üŒ{Ïø+Ï ø£qT ‹s¡T|ü‹y˚+ø£fXÒ «¯ s¡T\≈£î dürs¡´ú 21
uÛ≤ey˚T ø±ì, düVü‰<Ûë´sTT‘·«eTT ˝Ò<äì ‘Ó*j·T>√¬s<äqT. ø£èwüíXÊÅdæÔ>±s¡Tq÷ï
H˚qTq÷ï ñ+<äTiT¿ yÓfifl¯ ø£|Pü s¡«y˚T kÕïHêìøÏ yÓ[¢ ø±\Te y=&ÉTq¶ Ç≥T¢ Ä˝À∫+#·T
ø=HêïeTT. @eTì j·T+fÒ : ªªXÊÅdTü \Ô T>±s¡T ø=Hêïfi¯e¢ i≈£îq÷ï eTq≈£î bÕsƒe¡ TT\T
#Ó|Œü M\Tø±<äT. á dü+<äs“¡ e¤ TT˝À eTq≈£î $<ë´$|òTü ïyÓT≥T¢q÷ï ‘·|Œü <äT. ø±ã{Ϻ
ø±oøÏ yÓfi¯ó¢<äTe÷µµ nì jÓTTø£]‘√ H=ø£s¡eTT jÓ÷õ+#·Tø=qT#·THêïeTT.
jÓ÷õ+#·Tø√e&Éy˚T ‘·&Ée⁄>±, ªªX¯óuÛÑdü´oÁ|òüT+µµ ø£qTø£, ‘·|üŒø£ H˚&˚ yÓ&É<ëeTì
≈£L&Ü ìX¯ÃsTT+#·Tø=HêïeTT. Á‘√eKs¡TÃ\≈£î ª˙e<ä› H˚eTTqï<ä+fÒ ˙e<äH› e˚ TTqïµ
<äì Á|ü•ï+#·Tø√e&ÉeTT˝À, Hê e<ä› eT÷&ÉT &ÉãT“\Tq÷ï, Äj·Tqe<ä› ÄiT
nD≤\Tq÷ï22 ì\Te ‘˚*+~. u…»yê&ÉqT+&ç ø±oøÏ eTìwæ eø£ÿ+{ÏøÏ |ü<ì›Ó à~
21. ˇø£ >∑Ts¡Te⁄>±] e<ä› ˇπøø±\+˝À ˇπø XÊg+ #·<äTe⁄ø=H˚yês¡T düVü‰<Ûë´j·TT\T
ne⁄‘ês¡T. n˝≤ø±ø£ ˇπøø±\+˝À y˚s¡T y˚s¡T XÊÅkÕÔ\T #·<äTe⁄ø=Hêï, y˚s¡T y˚s¡T
ø±˝≤\˝À #·<äTe⁄ø=Hêï dürs¡Tú´\T ne⁄‘ês¡T. ˇπø XÊg+ #·<äTe⁄ø=+≥Tqï d”ìj·TsY,
pìj·Ts¡T¢ ≈£L&Ü dürs¡Tú´˝Ò ne⁄‘ês¡T.
22. nD≤ n+fÒ Äs¡Tô|’dü\T. s¡÷bÕsTTøÏ 16 nD≤\T. &ÉãT“ nH˚~ ˇø£ HêD…+
ù|s¡T. eT∫©|ü≥ºD+ πø+Á<ä+>± &É#Yádæº+&çj·÷ ø£+ô|˙yêfi¯ó¢ ‘·eT HêDÒ\qT
eTTÁ~+#·Tø=H˚yêfi¯¢≥. Ä HêDÒ\˝À ô|<ä›$\Te~ &ÉuŸ. Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘·«ø±\+˝À Bì
$\TeqT u≤>± ‘·–Z+#ês¡T. á ù|s¡T ‘Ó\T>∑Tyê]˝À &ÉãT“>± yê´|æÔ˝ÀøÏ e∫Ã+~.
1900 ÁbÕ+‘ê\ es¡≈£î á &ÉãT“ ù|s¡T‘√ ‘·≈£îÿe $\Te HêD…+ Á|ü#ês¡+˝À ñ+~.
‘·s¡Tyê‘· $\Te Ç+ø± ‘·–Z+∫ &ÉãT“ HêD≤ìï $&ÉT<ä\ #˚XÊs¡T. Ç~ ≈£L&Ü m≈£îÿe
ø±\+ eTq˝Ò<Tä . &ÉãT“ sê–HêD…+. ø£Hê´X¯ó\ÿ+˝À >∑T+≥÷s¡TXÊÅdÔæ &ÉãT“≈£î ã+>±s¡T
ø£fi≤sTT |üPdæ yÓTTVü≤s¡T (ã+>±s¡THêD…+)nì q$Tà+∫ sTT#êÃ&Éì MTHêøÏå yêb˛sTT+~.
¬s+&Ée ø£Hê´X¯ó\ÿ+ Hê{ÏøÏ ª&ÉãT“µ e÷≥ b˛sTT+~ ø±˙ ã+>±s¡T yÓTTVü≤s¡T e÷Á‘·+
ñ+~. s¡<äT› nj˚T´ Hê{ÏøÏ &ÉãT“øÏ eT÷&ÉT ø±˙\T. &ÉãT“≈£î ø=s¡>±&ÉT (<ä$Tà&ûøÏ
#Ó\¢&ÉT, ô|’kÕøÏ #Ó\¢&ÉT ˝≤>±) nH˚ C≤rj·T+ <ëì n\Œ$\TeqT ‘Ó*j·T#˚düTÔqï~.
&ÉãT“ eTTÁ~+#˚ ‘=*ø±\+˝À 5 ø±wt\T ˇø£ ô|’ø±, 4 ô|’ø±\T ˇø£ &ÉãT“. &ÉãT“
<ëìø£Hêï ∫qï$\Te˝…’q ø±wt (ø±düT), ô|’ø± Áø£eT+>± ‘Ó\T>∑T˝À kıeTTàøÏ |üsê´j·T
|ü<ë\j·÷´sTT. á HêD≤\ô|’ &ÉãT“, ø±düT, ô|’ø± nì Ç+–¢wt˝ÀqT, ‘Ó\T>∑T˝ÀqT
e÷Á‘·y˚T eTTÁ~+∫qyê{Ïì á dü+bÕ<ä≈£î&ÉT #·÷XÊ&ÉT. &ÉãT“≈£î ø=Hêïfi¯ó¢ Hê\T>∑T
52 ø±oj·÷Á‘·
s¡÷bÕsT÷\T düTe÷s¡T {Ϭøÿ≥Tº≈£î ø±e˝…qT >∑<ë? ªjÓT{≤¢>∑+fÒ jÓT{≤¢>∑µ nì
nqTø=ì ªªu…»yê&É yÓfi‚¢˝À|ü⁄q dü+bÕ~+#·˝Òø£b˛‘êe÷µµ nì <ÛÓ’s¡´+
‘Ó#·TÃø=HêïeTT.
ø£$‘·«|ü⁄ >∑&É_&É
kÕïqyÓT+Æ ~. m{À¢ ‘=+<äs>¡ ± uÛÀ»qeTTq÷ï #˚XÊeTT. m+&É>+∑ &çqT+&ç
ãj·T\T<˚] ñ+<äTiT¿ Á>±eTeTT yÓ[¢ <Ûëq´+ edü÷\T #˚dæ Ä ãkÕÔ\T ‹s¡T|ü‹XÊÅdÔæ
>±]+{ÏøÏ #˚πsà ñbÕj·T+ #˚dæ, Ä eTiTHê&ÉT ø±oÁ|üj·÷D|ü⁄ düHêïVü≤+‘√ Ä
düMT|üeTTq qTqï >∑D|ües¡+ yÓ[¢HêeTT. ø±oÁ|üj·÷D≤ìø£ì #Ó|üŒ˝Ò<äT >±ì
j˚T<√ ø=+‘· j·÷#·q ø±s¡+_Û+∫HêeTT. @$T˙ï |ü*øÏq≥T¢ C≤„|üø£+˝Ò<äT. Ä
ePfiÀ¢ ˇø£ kÕVæ≤‘·´|ü+&ç‘T· &ÉT e⁄+&É>±, Ä s√Eq yê]+{À¢ uÛÀ»q+ #˚XÊeTT.
Äj·TH˚ ø±≈£î+&Ü, Äj·Tq <Ûäs¡à|ü‹ï ≈£L&Ü kÕVæ≤‘·´|üs¡Tsê\T. á $wüj·TeTT
ø£&TÉ eTè>∑´eT>∑T≥#˚, Ä |ü⁄D´<ä+|ü‘T· \ <äsÙ¡ qeTT e÷ø=ø£ $<Ûyä TÓ qÆ dü+‘√wüeTTqT
ø£*–+∫, uÛ$Ñ wü´‘·‡+<äs“¡ e¤ TTq≈£î eT+>∑fid¯ ÷ü #·øe£ TT>∑ ø£qŒ{Ï+º ~. Ä eTiTHê&ÉT
ì&ÉeTiT¿ nH˚ePs¡T yÓfi≤¢eTT. Ä Á>±eTeTT l X¯ìyês¡ù|Œ≥23 dü+kÕúqeTT˝Àì~.
u≤s¡»©¢ nH˚ d”eT˝À24 Á|ü<ÛëqÁ>±e÷˝À¢ eø£{Ï. nø£ÿ&É »MT+<ës¡T\ sƒêD≤
Ä|òd” Tü e⁄qï~. Ä düeTj·÷ìøÏ Ä jÓTùd≥º T y˚TH˚»s¡T l <äT–Zsê\ sêeT<ëdüT>±s¡T
nø£ÿ&ÉH˚ e⁄Hêïs¡T. y˚TeTT eTT+<äT>± sƒêD≤ ø£#˚ÃØ˝ÀøÏ yÓ[¢ ø=+‘· >∑&É_&É
ø£$‘·«+‘√ #˚j·TyÓTT<ä\Tô|{ϺHêeTT. meπsHê @<˚Hê n&ç–‘˚, ø£$‘·«+‘√fÒ
e÷{≤¢&≥É + yÓTT<ä\Tô|fÒ≥º |üŒ{Ïø,Ï Ä e⁄<√´>∑dTü \ú Hêïs¡Tø£<ë, ªªnj·÷´, MT¬ses√
#ê˝≤ >=|üŒyês¡T>± ñHêïs¡T. $TeTà*ï e÷ j·T»e÷ì>±s¡T #·÷ùdÔ e~*ô|≥ºsT¡ .
ø±˙ yê]|ü⁄Œ&ÉT eø£ ø±s¡´+˝À ∫≈£îÿø=ì j·TTHêïs¡T. sêÁ‹>±ì yê]øÏ ˝ÒXe¯ TTq÷ï
ô|’dü\T, ø=Hêïfi¯ó¢ eT÷&ÉT ô|’dü\T $\Te ñ+&˚~. HÓeTà~>± ª&ÉuŸµ kÕúq+˝À ô|’dü
yê&ÉTø£˝ÀøÏ e∫Ã+~. ô|’dü nH˚ |ü<ä+ b˛s¡TÃ^düT |ü<ä+ ªô|dü{Àºµ qT+&ç e∫Ã+<˚.
23. |ü•ÃeT >√<ëe] õ˝≤¢ πø+Á<ä+ @\÷s¡T düMT|ü+˝Àì Á>±eT+. Ç|ü⁄Œ&ÉT <ë<ë|ü⁄
@\÷s¡T˝À ø£*dæb˛sTT+~. q÷»M&ÉT »MT+<ëØ\˝À Ç~ ˇø£{.Ï Çø£ÿ&É ÁbÕNqyÓTqÆ
#·÷&É#·ø£ÿì #ÓqïπøX¯yê\j·T+ ñ+~. kÕ<Ûës¡D+>± }] ù|s¡T ∫es¡ ªù|≥µ ñ+fÒ
n~ ãVæ≤s¡+>∑ e÷¬sÿ{Ÿ-dü+‘· »]π> Á|ü<˚X¯yÓTÆ ñ+≥T+~. @ yês¡+ dü+‘· »]–‘˚
Ä yês¡+ ù|s¡T‘√ Ä ÁbÕ+‘êìï |æ*#˚yês¡T. uÒdüÔyês¡ù|≥, k˛eTyês¡|ü⁄ù|≥ Ç˝≤>∑.
24. bÕ<ädü÷∫ø£ - 20 #·÷&É+&ç. ãVæ≤sY»© »qyê&ÉTø£˝À ãVæ≤s¡®©¢ - u≤s¡»©¢ -
u≤s¡®©¢ nsTT´+~.
 ø±oj·÷Á‘· 53
r]ø£ ø±<äT. áy˚fi¯ #ê˝≤ ej·TdüT‡ >∑‹+∫q yê] j·T|üŒ>±] <ë«<äXÊVü≤düT‡.
Ç~ n+‘· $#ês¡ø£s¡yÓTÆq~ ø±≈£îqïq÷, MT≈£î <äs¡Ùq+ e÷Á‘·+ Çe«&ÜìøÏ
neø±X¯eTT+&É<äT. MTs¡T eø£{Ï ¬s+&ÉT s√E\T e⁄+fÒ ‘·|üŒø£ yês¡T $TeTà*ï
#·÷∫ Ä<ä]kÕÔµµs¡ì #Ó|üŒ>±, y˚TeTT m{À¢ á sêÁ‘˚ düuÛÑ »]π> e⁄bÕj·T+
#˚j·Te\dæq<äì |ü<ë´\‘√ Ä sƒêD≤ Ä|ò”düs¡¢qT ø√]‹$T. n≥T¢ ø√s¡T≥≈£î
ø±s¡Dy˚TeT+fÒ, Ä s√Eq Äj·÷ Á>±eTeTT\qT+&ç ô|≈£îÿeT+~ Áu≤Vü≤àDT\T
dü+uÛ≤eq≈£î e∫à j·TT+{≤s¡T. yê]˝À q÷{ÏøÏ |ü~eT+~jÓÆTHê |ü+&ç‘·T\T
ñ+{≤s¡T. yê] düeTø£+å ˝À eTqeTT ø£$‘·«+ #Ó|Œü &É+ yÓTT<ä˝&… ‘ç ˚ n~ Äj·Tq≈£î
u≤>± q#·TÑ·T+~. n˝≤ q∫Ãq≥¢sTT‘˚ ø±oøÏ yÓfi¯¢&ÜìøÏ j·÷e‘·TÔ Ks¡TÃq÷ï
Äj·TH˚ sTTe«e#·TÃqT. áy˚fi¯ ‘·|挑˚ á |ü+&ç‘·es¡ZeTT Çø£ÿ&É ‘·≥dæú+|ü<äT
nì, e÷≈£î ePVü≤ ø£*–+~. e÷ ePVü≤≈£î nqT>∑TD+>± Ä sƒêD≤ e⁄<√´>∑dTü \ú T
Ä sêeT<ëdüT>±]‘√ #Ó|æŒ nqTdü+<Ûëq+ #˚kÕÔeTHêïs¡T.
yÓTT<ä{Ï ncÕºe<Ûëq+
Ç~ n+‘ê nj˚T≥|üŒ{ÏøÏ düTe÷s¡T C≤eTTqïs¡ Ábı<äT› møÏÿ+~. Ä
y˚fi¯ ePfiÀ¢ n+<äi÷ nø£ÿ&çπø uÛÀ»HêìøÏ yÓ&É‘ês¡T. ø±ã{Ϻ mø£ÿ&Ü e+≥\T
˝Òe⁄. @Hê\T>∑T >∑+≥\ø√ nsTT<äT >∑+≥\ø√ y˚TeTT≈£L&Ü Ä dü+‘·s¡ŒD˝ÀH˚
uÛÀ»q+ #˚j÷· *. á˝À>± #˚ùd |üH$˚ T{Ï? düu˝ÑÛ À #˚ùd ø±sê´ìøÏ ‘·>T∑ ø£≥Tºu≤≥T¢
#˚dæø√yê*. ø±ã{Ϻ Ç<ä›s¡eTTq÷ï Á>±e÷ìøÏ düMT|ü+˝À e⁄+&˚ ˇø£ bı\+˝À
˙s¡T ‘√&ÉTø=H˚ j˚T‘·+ >∑T+≥˝À kÕïq+ #˚dæø=HêïeTT. H˚qT ∫‘ÓÔÌø±Á>∑‘·ø√dü+
>±j·TÁr »bÕìøÏ yÓTT<ä\T ô|{≤ºqT. Ä düuÛÑ˝À e{Ϻ ø£$‘·«+ø±ø£ ncÕºe<Ûëq+
#˚<ëeTì Hê≈£î‘·÷Vü≤\+. nsTT‘˚ sTT+‘·ei¬øeπsHê #˚dü÷Ô e⁄+&É>± <ëìì
#·÷&Éq÷˝Ò<äT, H˚qT #˚j·Tq÷ ˝Ò<äT. yês¡T #˚XÊs¡T, Ms¡T #˚XÊs¡ì $q&É+
e÷Á‘·+ ø£\<äT25. <ëìe\¢ H˚$T ‘Ó\TdüT+Ô ~? Ç|ü⁄Œ&ÉT Áø=‘·>Ô ± yÓTT<ä\T ô|{≤º*.
25. ‹s¡T|ü‹y˚+ø£≥ø£e⁄\ ø£+fÒ eTT+<äT ne<ÛëqÁ|üÁøÏj·T ø£<ë∫‘·TÔ>± yê´|æÔ˝À
e⁄+&˚~. lHê<∏Tä &ÉT, #·]>=+&É <Ûsä à¡ qï, uÛ≥Ñ TºeT÷]Ô ne<Ûëq+ #˚XÊs¡≥. 64 ø£fi\¯ ˝Àì
ø±e´düeTkÕ´|üPs¡D+ ne<ÛëHêìøÏ ÁbÕNq s¡÷|ü+. 64 ø£fi¯\˝Àìy˚ nsTTq ªª|ü⁄düÔø£
yê#·qeTT, Á|üùV≤[ø£, Á|ü‹e÷\µµ˝À ≈£L&Ü ne<ÛëHê+XÊ\ #Ûêj·T\T ©\>±
>√#·]kÕÔsTT. ‹s¡T|ü‹y˚+ø£≥≈£e⁄\øÏ eTT+<äT e÷&ÉuÛÑ÷wæ y˚+ø£{≤#ês¡T´\T>±s¡T,
|æsêƒ |ü⁄sêkÕúqø£e⁄\T <˚e⁄\|ü*k¢ ˛<äsT¡ \T, $»j·Tq>∑s+¡ ˝Àì e÷qes¡÷|ü>+∑ <Ûsä T¡ «&ÉT
Ä~uÛÑ≥¢ Hêsêj·TD<ëdüT>±s¡T ncÕºe<ÛëHê\T #˚XÊs¡T. nsTT‘˚ M] ncÕºe<Ûëq+
54 ø±oj·÷Á‘·
<ëì $<Ûëq+≈£L&Ü ‘Ó*j·T<äT. ø£$‘·«+ eT≥Tº≈£î n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT bÕsƒ¡XÊ\˝À¢
#·<Tä e⁄ø=H˚ $<ë´s¡T\ú qT ≈£Ls√Ãô|{Ϻ yê]yê] ø√]ø£ qqTdü]+∫ #Ó|⁄ü Œ≥ ø£\<äT.
Ç{Ϻdæú‹˝À ô|<ä›düuÛÑ˝À ne<Ûëq+ #˚j·T&ÉeT+fÒ e÷≥˝≤? b˛˙, jÓTes¡T
#˚jT· eTHêïs¡T, @<√ #˚‘H· q’Ó +‘·˝À Hê\T>∑T |ü<ë´\T #Ó|Œæ ePs¡Tø√sê<ë, n+fÒ,
n+‘·e÷Á‘êìøÏ ø±oÁ|üj·÷D≤ìøÏ dü]|ü&ɶ Á<äe´+ eP&ç|ü&ÉT‘·T+<ë? |ü&É<äT.
n+<äTø√dü+ »|ü+ ÁbÕs¡+_Û+#êqT. ≈£L&Ü e⁄qï ø£èwüXí ÊÅd>Ôæ ±]ø° ø£$‘·«Á|üyX˚ +¯
˝Ò<äT. ˝Òø£b˛sTTHê, Hêø£+fÒ Äj·Tq düuÛÑ≈£î ‘·–q \ø£åD≤\T ‘˚»düT‡ e>∑sTTsê
ø£\yê&ÉT. yê´ø£s¡D+ #·<äTe⁄#·THêï&ÉT. dæà‘·|üPsê«_ÛuÛ≤wæ. C≤‘·ø£uÛ≤>∑+˝À
#·øÿ£ ìÁ|üyX˚ +¯ ø£\<äT. n+‘·≈î£ eTT+<˚ Hê C≤‘·ø+£ #·÷∫ ªª˙~ düu\ÑÛ ˝À ù|s¡Tbı+<˚
C≤‘·ø£eTj·÷´µµ nì #Óù|Œyê&ÉT. Hê&ÉT ≈£L&Ü Ä e÷≥˝Ò #Ó|ü⁄‘·÷ Hê≈£î
Áb˛‘ê‡Vü≤+ ø£*–+#ê&ÉT ø±ì, |æiÏøÏeT+<äT e÷Á‘·+ b˛j·T˝Ò<äT.
H˚qT n<˚ Bø£å>± >±j·TÁr»|ü+ kÕ–+∫ n+<äiTq÷ï eTfi¯ó¢ >∑≥Tºø=ì
uÛÀ»Hê\≈£î yÓfi‚¢y˚fi¯≈£î düTe÷s¡T eT÷&ÉT>∑+≥\T <ëfÒy˚fi¯≈£î eTT–+#êqT.
Çs¡Te⁄s¡eTT Ä n\y˚fi¯ (kÕj·T+ø±\ düeTj·T+) Ä dü+‘·s¡ŒD˝À uÛÀ»q+
#˚XÊeTT. uÛÀ»Hêq+‘·s¡+ Äj·Tq Áu≤Vü≤àD≤os¡«#·q+ |ü⁄#·TÃø=H˚ düeTj·T+˝À
e÷ Á|ükÕÔeq e∫Ã+~. n|ü⁄Œ&ÉT Ä sêeT<ëdüT>±s¡T düu≤Û kÕÔsT¡ ˝…q’ |ü+&ç‘T· \qT,
ªªnj·÷´! ásêÁ‹ M¬se«s√ ø£MX¯«s¡T\T düuÛÑ #˚kÕÔs¡T ø±ã{Ϻ, MTs¡+<äiTq÷ï
Ä– πs|ü≥ <äj·T#˚j·Te\dæ+µµ<äì ø√sês¡T. ªÇ+‘·ø£Hêï e⁄+<ë,µ nì Äj·÷
|ü+&ç‘·T\T ÄyÓ÷~+#ês¡T. ô|<ä› ≈£î+≈£îeTu§≥Tº‘√ H˚qT düuÛÑ˝À ≈£Ls¡TÃì
ne<ÛëqeTTq≈£î yÓTT<ä\Tô|{Ϻ ªªnj·÷´? MT˝À HÓeπsHê XÊÅkÕÔsêúq≈£î26 eø£s¡T
<äj·T#˚j·Te\dæ+µµ<äì $qj·T+>±H˚ ø√]‹ì>±ì, Hê ≈£î+≈£îeTu§≥Tº≈£î
@<√ Áø°&É>±H˚ ñ+&˚~. ñ<ä´eTkÕúsTT ‘Ó∫Ã+~ e÷Á‘·+ ‹s¡T|ü‹y˚+ø£≥ø£e⁄˝Ò.
ne<Ûëq+ Ç˝≤ ñ+&Ü*, á n+XÊ\T ñ+&Ü* nì düŒwüyº TÓ qÆ s¡÷|ü⁄sπ ø£\T r]Ã~~›+~
á eTVü‰qTuÛ≤e⁄˝Ò. e÷&ÉuÛÑ÷wæyês¡T ‘·eT≈£î ø=+‘·y˚Ts¡≈£î Ä<äs¡ÙÁbÕj·TT\ì y˚+ø£≥
XÊÅdæÔ>±s¡T Á|ükÕÔ$+#·ø£b˛˝Ò<äT. lHê<∏äT&ÉT ne<Ûëq+ Ç˝≤ #˚dæ ñ+&=#·Ãì H√]
qs¡dæ+Vü≤XÊÅdæÔ>±s¡T ªªø£$kÕs¡«uÛÖeTT&ÉTµµ qe\˝À #·ø£ÿì ø£\ŒHê düìïy˚XÊìï
∫Á‹+#ês¡T. ø±[<ëdü kÕVæ≤‘·´yê´U≤´‘· ø=\#·\ eT*¢Hê<∏ädü÷] ‘ê‘· eT*¢Hê<∏äT&ÉT
(13e X¯‘êã›+) X¯‘êe<Ûëq+ #˚dæ ø±ø£rj·T Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äTì#˚ ø£qø±_Ûùwø£ dü‘êÿs¡+
bı+<ë&É≥.
26. |üPs¡«|üø£å dæ<ë∆+‘ê\T »s¡|ü&É+ XÊÅkÕÔs¡ú+. Bìø√dü+ |ü+&ç‘· düuÛÑ @s¡Œ&Ü*
ø£qTø£ XÊÅkÕÔs¡úeT+fÒ düuÛÑ\T nì s¡÷&Ûç nsTT´+~.
 ø±oj·÷Á‘· 55
»+øÏjÓ÷, j˚TyÓ÷>±ì, Hêø£qï qH˚ø£¬s≥T¢ >=|üŒyêsê düuÛÑ˝À qT+&ç˙ï,
HêjÓT<äT{ÏøeÏ ∫à eø£sπ Hê ≈£Ls√Ã˝Ò<Tä . n|ü⁄&ÉT ≈£L&Üe⁄qï ø£èwüXí ÊÅd>Ôæ ±πs XÊÅkÕÔs+ú¡
#˚XÊs¡T. ‘·øÿÏ q |ü<ë´\T e>∑sTTsê\T n˙ï j·T<∏√∫‘·+>± #Ó|Œæ ‹ì>±ì, n+<=ø£
˝À≥T #˚XÊqT. mqeT+&ÉT>∑T]˙ ≈£Ls√Ãô|{Ϻ |ü<ë´\T #Ó|⁄ü Œ≥≈£î ã<äT\T, ˇø£ÿ]H˚
≈£Ls√Ãô|{Ϻ ˇø£{Ï nsTTq ‘·s¡Tyê‘· y˚i=ø£{Ï>± mì$T~ |ü<ë´\T e÷Á‘·+
#Ó|æŒ eTT–+#êqT. Ç+<äT˝À <Ûës¡D ø£wüº+ ˝Ò<äT. düuÛÑT´\T á s¡Vü≤dü´+
ø£ìô|{Ϻq≥T¢ ˝Ò<äT. á düuÛÑHê{ÏøÏ á j·Te<ÛëqeTT\qT >∑÷]à ˝À≈£î\+‘·>±
jÓTiT>∑sT¡ .ø±ã{Ï,º y˚TeTT Ä&çq<ë≥ bÕ&çq~bÕ≥>± kÕ–+~. >∑Ts¡«qTÁ>∑V≤ü eTTq
düeTdüÔeTTq÷ï düeT≈£Ls¡T‘·T+~. düuÛÑT´\T dü+‘·dæ+#ês¡T. sêeT<ëdüT>±s¡T
dü+‘·dæ+#ês¡T. e÷ ø±o Á|üj·÷DeTTqT >∑÷&É sêeT<ëdüT>±]øÏ <Ó*Œ‹$T.
Çs¡Te⁄]øÏ˙ï jÓT+‘· Ks¡Ã>∑TH√ s¡e÷s¡$T>± n+‘·j·TT sêeT<ëdüT>±s¡T e÷≈£î
ãVüQe÷q+>± sTT#êÃs¡T.
ø±o Á|üy˚X¯+
n≥qT+&ç >∑T+&ÉT>=\qT Á>±eT+ yÓ[¢‹$T. nø£ÿ&É ≈£L&É ∫qïdüuÛÑ
»]–q≥T¢ C≤„|øü e£ TT. n≥qT+&ç @\÷s¡T<ë«sê u…»yê&É≈î£ yÓ[¢ n≥ s¬ ˝’ ø… ÿÏ HêeTT.
uÀq>∑\T¢ ùdºwüqT˝À ~– e‘·‡yêsTT Á>±eT+<ë«sê »>∑Zj·T´ù|≥≈£î yÓ[¢‹$T.
e‘·‡yêsTT˝À H=ø£s√E Ä–‹$T. nø£ÿ&É C§qïqïeTTqT uÛÑTõ+|üe\dæ e#ÓÃqT.
Ä ø±s¡DeTT#˚, eø£|üPfÒ >±ì ¬s+&√|üP≥ uÛÀ»qeTT‘√ |üH˚ ˝Òø£b˛sTT+~.
»>∑jZ T· ´ù|≥˝À ø√eT≥T¢ #ê˝≤ <Ûsä à¡ |üsT¡ \T ø£\s¡ì e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T n|ü⁄Œ&É|⁄ü Œ&ÉT
Á|ükÕÔ$+#·T#·T+&É>± $ìe⁄+&É&É+ #˚‘· Ä eP]øÏ yÓfi¯¢&É+ ‘·≥dæú+∫+~.
‘·<äqT>∑TD+>±, Ä ePfiÀ¢ lsêeT sê»qï nH˚ yÓ’X¯´eè<äT∆&ÉT e÷#˚ |ü⁄sêD+
#Ó|æŒ+∫ eø£ yês¡+s√E˝≤|æ ‘·>∑Te÷Á‘·+>± eTeTTàqT düHêàì+#ê&ÉT.
n≥qT+&ç eT∞¢ ¬s’\TùdºwüqT≈£î uÀq>∑\T¢ yÓfi¯ó¢q|ü⁄&ÉT Á‘√e˝À eTø£ÿù|≥˝À
˙\ø£+sƒ¡j·T´>±s¡T nH˚ ˇø£ sê»jÓ÷–ì dü+<ä]Ù+∫‹$T. Äj·Tq Áu≤Vü≤àDT&˚
ø±&Éì ø=+<äiT, Áu≤Vü≤àDT&˚j·Tì ø=+<äs¡T Ç{°e\ ‘·>∑e⁄˝≤≥\T ô|≥Tºø=ì
ˇø£] H=ø£sT¡ yÓ*y˚dæ ø=qï≥T¢ |æeTà≥ $+{Ï$T ø±ì, Äj·Tq C≤‹øÏ jÓTe¬sq’ q÷
dæ<ä∆|ü⁄s¡Twüß&ÉqT≥˝À dü+<˚Vü≤+ e÷Á‘·+ ˝Ò<äT. Äj·Tq≈£L&Ü eTeTà*ï
düe÷àì+#ê&ÉT. |æeTà≥ dæøÏ+Á<ëu≤<äT˝À ~–HêeTT. sêÁ‹ ‘=$Tà~>∑+≥\y˚fi¯
~–q|üŒ{ÏøÏ, dü«>∑èVü≤eTTq≈£î yÓ[¢q|üŒ{Ïø£+fÒ nH˚ø£¬s≥T¢ n~Ûø£eTT>± y˚&ç˙fi¢¯ó
kÕïqeTT ˝ÀHÓ’q ñ|ü#êsê\‘√ |ü⁄#êà \ø£Îj·T´>±s¡T Ä‹<∏ä´$T#êÃs¡T. Ä
56 ø±oj·÷Á‘·
ìs¡‘êqï<ë‘· >∑èVü≤eTTq+<˚ eTiÏ yês¡+ s√E\T Ä |ü≥Dº + #·÷dü÷Ô Ä–HêeTT.
yÓfi‚¢≥|ü⁄Œ&ÉT Ä >∑èVü≤düTú Hê≈£î yê]+{À¢ jÓT|üŒ{ÏqT+#√ ì\ee⁄qï dæ<ë∆+‘·
øöeTT~ì ≈£L&Ü sTT∫ÃHê&ÉT. nø£ÿ&É s¬ ˝’ ø… ÿÏ yê&ûùdwº qü T˝ÀqTq÷ï, eTfi≤¢ <Û√+&ÉT,
»ã“\|üPs¡T ùdºwüqT˝ÀqTq÷ï ~–, eTVü‰sêÅwüߺ\ Vü≤À≥\T˝À uÛÀ+#˚dæ, n≥T
|æeTà≥ Á|üj·÷>∑˝À ~–, Á‹y˚D°dü+>∑eTkÕïq+ #˚dæø=ì, ÄHê&˚ sêÁ‹ düTe÷s¡T
|üHïÓ +&ÉT>∑+≥\y˚fi¯ ø±o˝À ~–HêeTT. mes√ s¬ \’ T˝À ø£*–q |ü]#·jT· +e\¢
@<√ ˇø£ y˚T&ÉMT<ä≈£î rdüT≈£îyÓ[¢Hês¡T. nø£ÿ&ÉH˚ $T–*q sêÁ‹ì >∑&ç|æ‹$T.
s√>∑ìeè‹Ô¬ø’ ø£$‘·«+
Hê≈£î n|üŒ{Ïø|£ ⁄ü Œ&˚ ‘·\‹|ü⁄Œ yê´~Û ø=+#Ó+ e⁄+&˚~. n~ jÓTø±jÓTø°ì
¬s’\TÁ|üj·÷D+ #˚j·T&É+#˚‘· ø=+‘· $düÔ]+∫ ìÁ<ä |ü≥ºH˚˝Ò<äT. n~˙ï ø±ø£,
n+‘·≈î£ |üPs¡«+ e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T #Ó|⁄ü ‘·÷ e⁄+&˚ e÷≥\T ø=ìï »„|øÔæ Ï e#êÃsTT.
ø±o>∑+>∑ Áø=‘·Ô>± e∫Ãqyêfi¯¢ì |üØø£å #˚düTÔ+<äì˙ï, Ä |üØø£å ø±–qyêfi¯¢H˚
nø£ÿ&É e⁄+&ÉìdüT+Ô <äì˙ï, Ä>∑ìyêfi¯ì¢ ø=~›s√E˝À¢H˚ yÓfi>¢¯ =&ÉT‘·T+<äì˙ï #Ó|⁄ü ‘·÷
e⁄+&˚yês¡T. eTTK´+>± Ä |üØø£å Á>∑Vü≤DÏyê´~Û (n+≥Tyê´~Û nsTTq n‹kÕs¡)
s¡÷|ü+>± ø£qT|ü&ÉT‘·T+<äì ≈£L&Ü yêπs #Óù|Œyês¡T. n|ü⁄Œ&Üe÷≥ »„|æÔøÏe∫Ã,
#˚‘·HÓ’q |üì>∑qTø£ >∑+>±<˚$MT<ä ø£$‘·«+ #Ó|üŒ&ÜìøÏ yÓTT<ä\Tô|{≤ºqT. Hê≈£î
∫qï|üŒ{ÏqT+&ç˙ï s√>∑ìeè‹Ôø¬ ’ ø£$‘·«+ #Ó|Œü &É+ nuÛ≤´dü+ nì |ü\Te⁄ s¬ iÏ–q<˚
ø±e⁄q $düÔ]+|üqedüs¡+ ˝Ò<äT. Ä ø£$‘·«+ ø±[ø±~ k˛ÔÁ‘·e÷\˝À n#·TÃ|ü&˚
e⁄qï~. ø±ì n|üŒ{Ï XË’*ì ‘Ó\T|ü⁄≥ øÏø£ÿ&É H=ø£<ëìï e÷Á‘·eTT<ëVü≤]kÕÔqT.
XÀ¢ ˆˆ n+>√<䓤yêVæ≤‘·»{≤|ü≥\Á|üdü+π>
s¡+>∑‘·Ôs¡+>∑ ø£q<äT‘·ÔeT Vü≤+dü dü+ù|òT
‘·T+>±|òüTdü+|òüT X¯eTqÁ|üø£{≤+>∑dü+π>
>∑+π> ø£èbÕ+ eTsTT $<Û˚Væ≤ ø£èbÕ+‘·s¡+π>27
27. ªX¯Øs¡eTT qT+&ç ñ<ä“$¤ +∫ $]$>± s¬ {Ï+º |ü⁄ #˚dTü ø√ã&çq »{≤p≥eTT ø£*–q
áX¯«s¡Tì‘√ dü+ã+<ÛäeTT ø£\<ëHê! m>∑dæ m>∑dæ Á|üeVæ≤+#·T#·Tqï ‘·s¡+>∑eTT\ô|’
Á|üø±X¯e÷qeTT˝…’q ñ‘·ÔeTVü≤+dü\ jÓTTø£ÿ dü+|òüTeTTqT ø£\<ëHê! eTVü‰|òüTÀs¡bÕ|ü
düeT÷Vü≤eTT\qT X¯$T+|ü#˚j·TT≥j·T+<äT Á|üdæ<ä∆eTT˝…’q nej·TeeTT\T (eTDÏø£]íø£,
<äXÊX¯«y˚T<Ûä, |ü+#·>∑+>∑, Vü≤]X¯Ã+Á<ë~ |òüT≥ºeTT\T) ø£\<ëHê! ø£èbÕ‘·s¡+–‘·yÓ’q
z >∑+>±e÷‘ê! Hêô|’ ø£è|ü #·÷|ü⁄eTTµ nì XÀ¢ø±s¡ú+. y˚+XÊ |ü<ä´XË’* yÓTT<ä≥
Ä&É+ãs¡+>± ñ+&ç düs¡fi¯yÓTÆqfÒ¢ e#·q+ ≈£L&Ü Á>±+~∏ø£+ qT+&ç düs¡fi¯
yê´eVü‰]ø£+˝ÀøÏ e÷]b˛sTT+~.
 ø±oj·÷Á‘· 57

sêÁ‹ uÛÀ»q dü<äTbÕj·T+

‘Ó\y¢ ê]q ‘·sT¡ yê‘· ‘Ó\T>∑T<˚X|¯ ⁄ü $<ë´s¡T\ú T ‘·i#·T>± ìedæ+#˚ Hês¡<ä
|òüT{≤ºìøÏ28 yê]yê] düVü‰j·T+MT<ä yÓfi¯¢>∑*–‹$T. Ä |òüT{≤ºìøÏ yÓfi‚¢es¡πø
e÷≈£î njÓ÷eTj·T+>± e⁄qï~>±ì, yÓ[¢+~ yÓTT<ä\T n+<äi÷ dü«<˚oj·TT˝Ò
ø£qTø£ dü«<˚X¯eTT˝À e⁄qïfÒ¢ e⁄qï~. yÓ[¢q eTiTHê&˚ Hê≈£î sêÁ‹uÛÀ»q+
≈£L&Ü ≈£î~]+~.

ø±o˝À ªHês¡<ä |òü÷{Ÿµ (2012)

28. ø±o˝À es¡TD, ndæ q<äT\ eT<Ûä´ >∑+>±q~ ˇ&ÉT¶q 64 kÕïq|òüT{≤º\THêïsTT.
á |òüT{≤º\øÏ ˇ&ÉT¶q n˙ï ìyêdü>∑èVü‰\T. kÕ<Ûës¡D+>± ˇø=ÿø£ÿ |òüT≥º+ ˇ&ÉT¶q
ˇø=ÿø£ÿ sêh+yês¡T dæús¡ìyêdü+ @s¡Œs¡#·Tø=ì ñHêïs¡T. Hês¡<ä|òüT≥º+ ‘Ó\T>∑Tyês¡T
ø±o˝À ñìøÏì @s¡Œs¡#·T≈£îqï |òüT≥º+. q÷s¡T, q÷≥j·÷uÛ…’ @fi¯¢ÁøÏ‘·+ ø±oyÓ[¢q
‘Ó\T>∑Tyê] ≈£î≥T+u≤\T Ç|ü⁄Œ&ÉT≈£L&Ü Hês¡<ä|òüT≥ºeTT˝À, πø<ës¡|òüT≥ºeTT˝ÀH˚
ìyêdüeTT+≥THêïsTT.
58 ø±oj·÷Á‘·
ø±o˝À |üPs¡«+ #·<Tä e⁄ø=qï eTVü‰|ü+&ç‘T· \+<äiTq÷ï e+{Ï|Pü ≥ ‹ì
#·<Tä e⁄ø=qïyêπs. nH˚ø£ düÁ‘ê\T e⁄HêïsTT>±ì, Äj·÷ düÁ‘ê˝À¢ eø£|Pü ≥ e÷Á‘·yT˚
|ü>\∑ T ô|&É‘ês¡T. sêÁ‹ X¯ó<äX∆ S¯ q´y˚T. nsTT‘˚ >√<ÛTä eTs=f…\º T y˚jT· &É+ Ä#ês¡+
>∑qTø£, Ä s=f…\º T n\yê≥sTT |ü&&É +É yÓTT<ä\Tô|&ç‘˚ sêÁ‹øÏ Äø£˝Ò yÓjT· ´<äì˙ï,
n+<äT#˚‘·H˚ e‘·‡sê\ø=\~ |üPs¡«+ |ü+&ç‘·T\T j˚Tø£uÛÑTø£Ô+‘√e⁄+&ç #·<äTe⁄ø√
>∑*HZ ês¡ì˙ï #Ó|Œü >± $HêïqT. <ëìøÏ ‘·<´ä∏ +>± Ç+ø=ø£ÿ{Ï≈L£ &Ü e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T
#Óù|Œyês¡T. eT+<∏Óqï |òüTHêbÕ؃\T29 eTTK´+>± j·÷#·H˚ Jeq+>± ø£\yês¡T
Ä ø±s¡D+#˚ ‘·i#·T |üs¡yêdü+ #˚dü÷Ôe⁄+{≤s¡T. |üs¡yêkÕìøÏ ãj·T\T<˚]+~
yÓTT<ä\T eTfi≤¢ sTT+{ÏøÏ yÓfi‚¢es¡≈£îqTï @ø£uÛÑTø£Ôy˚T #˚kÕÔs¡T. Ä ø±s¡D+ #˚‘·H˚
|üs¡yêdü+˝À yê] Äs√>∑´+ #Ó&É≈£î+&Ü e⁄+≥T+~. nì >∑Ts¡Te⁄>±s¡T #Ó|üŒ>±
$+{Ïì. Ç~ ì»y˚T ø±e#·TÃqT. ø±ì Hê≈£î e÷Á‘·+ yÓ[¢q eTiTHê&˚ sêÁ‹
uÛÀ»q+ ≈£î~]+~ >±ì, ˝Òì#˚ H˚q#·Ã≥ e⁄+&ÉH˚ ˝Òø£b˛<äTqT. á sêÁ‹uÛÀ»q
dü<äTbÕj·T+ Ç{°e\ ‘Ó\T>∑T $<ë´s¡Tú\≈£î e÷Á‘·y˚T ø±øÏHê&É ø±|ü⁄s¡düTú&ÉT l
ô|’&Ü yÓ+ø£qï>±s¡T30 Á|ü‹ ~qeTTq÷ï eTT|üŒ~eT+~øÏ @sêŒ≥T #˚dæHê&ÉT.
áj·Tq düÁ‘·+ kÕ–+#·&É+31 yÓTT<ä\T ô|{Ϻq ‘·s¡Tyê‘· ø=+<äiT q\T>∑T]ø°
29. ø£Ø+q>∑s¡+ õ˝≤¢˝Àì eT+<∏Óq Á>±eT+ y˚<ä$<ä´\≈£î Á|üdæ~∆ #Ó+~q Á>±eT+.
#·<äTe⁄ø√dü+ ø±oøÏ y˚fi‚¢yê]˝À eT+<∏Óqyê]~ ≈£L&Ü ô|<ä›|ü<äT›.
30. ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢˝Àì nqï<˚es¡ù|≥ - Á|üøÏÿ\+ø£ mùdº{ŸqT |æsƒê|ü⁄s¡+
yê] e<ä› ø=ì ô|’&Ü düs¡«j·T´ »MT+<ës¡j·÷´s¡T. yÓ’X¯ó´\T. áj·Tq eTqTeT&˚
ø±o˝À düÁ‘·+ y˚sTT+∫q yÓ+ø£qï. M]ø±\+˝À ∫qï ∫qï Á>±e÷\qT ø=qT>√\T
#˚dæ mùdº≥TqT $düÔ]+#ês¡T. ø£+<äT≈£L] MπsX¯*+>∑+ dü+|òüTdü+düÿs¡D√<ä´e÷\≈£î
nH˚ø£ $<Ûë\ n+&É<ä+&É\T n+~+∫q ô|’&Ü sêeTø£èwüíj·T´ yÓ+ø£qï eTqTeT&ÉT.
yÓ+ø£qï dü+düÿ è‘·+ #·<äTe⁄≈£îH˚ $<ë´s¡Tú\ ø√düy˚T ø±odüÁ‘·+ @s¡Œ]#ês¡T. Ç~
πø<ësY|òü÷{Ÿ düMT|ü+˝À ∫+‘êeTDÏ >∑D|ü‹ eT+~s¡eTTqï ª#·˝≤¢ ø£èwüíXÊÅdæÔ e÷sYZµ
˝ÀH˚ á düÁ‘·+ Ç|üŒ{Ïø° ñ+~. 1930˝À bÕ‘·düÁ‘êìï |ü&É>={Ϻ ø=‘·Ô düÁ‘·+ ø£{≤ºs¡T.
<ëì˙ |ü&É>={Ϻ eTs¡˝≤ 2002˝À bò˛{À˝À #·÷düTÔqï düÁ‘·+ ø£{≤ºs¡T. 1930 Hê{Ï
X¯+≈£îkÕú|qü |ò\ü ø±ìï bÕπsj·T≈£î+&Ü ø=‘·<Ô ëì >√&É˝À _–+#·&+É e\q á $wüjT· +
‘Ó\TdüTÔqï~. Bìì ø£qT>=q&É+ nkÕ<Ûä´y˚T nì uÛ≤$+#êqT. ø±oyêdüT˝…’q l #·˝≤¢
nqï|üPs¡í Á|ükÕ<é düVü‰j·T+‘√ #·÷&É>∑*>±qT.
31. düÁ‘·+ n+fÒ uÛÀ»q+ ô|≥º&É+ nì ndü\T ns¡ú+. ø±o˝À düÁ‘·+ y˚sTT+#·&É+
n+fÒ Á|ü‘˚´ø£+>± uÛÑeq+ e+{Ï$ ø£{Ϻ+#·ø£b˛sTTHê n<Ó›≈£î rdüTø=ì nsTTHê
ìj·T$T‘·+>± ø=+‘·eT+~øÏ uÛÀ»q+ ô|fÒºyês¡T. ø±o˝À #·<äTe⁄ø=q&ÜìøÏ e∫Ãq
 ø±oj·÷Á‘· 59
nsTT<äT>∑T]ø° ô|≥º&ÜìøÏ @s¡Œs¡#ês¡T >±ì, @yÓTHÆ ê n$∫äqï+>± á yÓ+ø£qï>±]
düÁ‘·y˚T »]π>~. n+‘·‘·«s¡˝À Hê≈£î sêÁ‹uÛÀ»q dü<äTbÕj·T+ ≈£î<äs¡&ÜìøÏ
ø±s¡D+ ø£$‘·«y˚T. Ä Hês¡<ä|òüT≥ºeTT˝À |ü\Te⁄s¡T ‘Ó\T>∑T<˚X¯|ü⁄ $<ë´s¡Tú\T
e⁄Hêï, ˇø£ÿs¡Tq÷ï ø£$‘·«+ #Óù|Œyês¡T ˝Òs¡T. XÊg+˝À ø=+‘·eT+~ Á|üy˚X¯+

ìyêdü>∑èVü≤+>± e÷]b˛sTTq ô|’&Ü yÓ+ø£qï düÁ‘·+ (2012)

$<ë´s¡Tú\≈£î, <äs¡ÙHêìøÏ e#˚à j·÷Ár≈£î\≈£î uÛÀ»q kÂø£s¡´+ @s¡Œs¡#·&É+ |üs¡˝Àø£
kÕ<Ûäø£eTH˚ qeTàø£+ BìøÏ ø±s¡D+. »MT+<ës¡T\T, $»j·Tq>∑s¡+, Ç+&√sY,
‘·+C≤ePs¡T, >±«*j·TsY dü+kÕúHê\yês¡T j·÷Á‹≈£î\T ñ+&É{≤ìøÏ ô|<ä›ô|<ä› $ÁXÊ+‹
XÊ\\T ø£{Ϻ+#˚yês¡T. n+<äT˝À ì‘ê´qï<ëq+ »]ù|yês¡T. á uÛÑeHê\˝À ≈£L&Ü
ø=+‘·eT+~ yÓdüT\Tu≤≥T @s¡Œs¡#·Tø=ì ø=~›yÓTT‘·Ô+˝À ‘·eT düÁ‘êìï ≈£L&Ü
kÕ–+#·Tø=H˚yês¡T. »MT+<ës¡T\T @s¡Œs¡∫q ì‘ê´qï<ëq |ü<∏äø±\T ‘Ó\¢j˚TqT>∑T˝…’
uÛ]Ñ +#·˝øÒ £ ø=~› dü+e‘·‡sê\˝ÀH˚ n+‘·]+∫b˛>± yÓ+ø£qï @s¡Œs¡∫q düÁ‘·+ e÷Á‘·+
düú˝≤\T e÷s¡T‘·÷ düTe÷s¡T 70 j˚Tfi¯¢bÕ≥T n$∫äqï+>± ø=qkÕ–+~≥.
60 ø±oj·÷Á‘·
ø£\yês¡THêï, dü+düÿ è‘·+˝ÀHÓ’Hê eT+∫ kÕVæ≤‘·´+ ø£\yês¡T ˝Òs¡T. ‘Ó\T>∑T˝À
Á|üy˚X¯+ ø£\yês¡T ˝Òs¡ì #Ó|üŒH˚ nø£ÿi˝Ò<äT. Ç{Ϻ dæú‹˝À qqTï #·÷#˚≥|üŒ{ÏøÏ
eTq <˚X¯düTú\+<äiÏø° mø£ÿ&É˝Òì Áù|e÷ ø£*–+~. Mfi¯¢+<äiTq÷ï qqTï
yÓ+≥u…≥Tºø=ì yÓ[¢ ªn+‘·yê&ÉT, Ç+‘·yê&ÉT, ô|’>± ncÕºe<Ûëq X¯‘êe<ÛëHê\T
#˚kÕÔ&ÉTµ nì e⁄qï$ ø=˙ï, ˝Òì$ ø=˙ï #Óù|Œ≥|üŒ{ÏøÏ, Ä düÁ‘ê~Ûø±]øÏ HêMT<ä
Áù|eT |ü⁄{Ϻ yÓ+≥H˚ Hê≈£î sêÁ‹ uÛÀ»q+ @sêŒ≥T #˚XÊ&ÉT.
Çø£ Hê‘√ e∫Ãq ø£èwüXí ÊÅdøÔæ Ï sêÁ‹uÛÀ»q+ ≈£î<äsê*. @<√eø£ yês¡+|ü~
s√E\˝À ≈£î<äTs¡TkÕÔeTì $<ë´s¡Tú\T #Ó|ü⁄‘·÷ e⁄Hêïs¡T. eT<Ûä´eT<Ûä´ Ä b˛düTº\T
≈£L&Ü ø±∞ ne⁄#·T+&É&É+ ‘·≥dæúdü÷Ô e⁄+≥T+~. Ä ø±∞\À Áø=‘·Ôyê]ì Á|üy˚X¯
ô|&ÉT‘·÷ e⁄+&É&É+ »s¡T>∑T‘·÷ e⁄+≥T+~. n+<äTø√dü+ ìØøÏådü÷Ô e⁄+&É>±
ø£èwüíXÊÅdæÔ>±]øÏ >∑+>∑#˚ùd |üØø£å Á|ü‘·´ø£åeTsTT+~. Ä ø±s¡D+#˚‘·, Äj·Tq≈£î
sêÁ‹uÛÀ»q+ e÷≥fÒº e⁄+&É>±, |ü>∑{ÏuÛÀ»q+‘√ ≈£L&Ü |üH˚ ˝Òø£b˛sTT+~. Ä
nHês√>∑´+‘√ düTe÷s¡T Çs¡y’Ó s√E\T ÁX¯eT|ü&,ç ‘·T<ä≈î£ Äj·Tq dü«<˚X>¯ e∑ THêìøÏ
dæ<ä∆eTsTT, Á‘√eKs¡TÃ\≈£î kıeTTà |ü+|üeTì nqï>±] ù|s¡ ÁyêdüTø=Hêï&ÉT.
Hêe˝…H˚ Äj·Tq≈£L&Ü ;<ä≈£î≥T+ãeTT˝Àyê&˚ n>∑T≥#˚‘·, ø=+‘· Ä\dü´+>±
Äj·Tq nqï>±s¡T kıeTTà |ü+|æHês¡T. kıeTTà e#˚Ã≥|üŒ{ÏøÏ <Óe’ ø£è|üe\¢ ø£èwüXí ÊÅdÔæ
>±]øÏ Äs√>∑´+ ≈£î<äT≥ã&ɶ~. Ä ø±s¡D+#˚‘·, ªyÓ&É<ëe÷, e÷q<ëe÷?µ nì
‘·≥|ü{≤sTTdü÷Ô Äj·Tq ‘·T<ä≈£î dü«<˚XÊìøÏ yÓfi¯¢ø£ ø±o˝ÀH˚ e⁄+&ç uÛ≤cÕ´+‘·+
#·~$ø=ì |æeTà≥ ø=ìï dü+e‘·‡sê\≈£î dü«<˚XÊìøÏ yÓ[¢Hês¡T.
$<ë´yê´dü+>∑+
Çø£ H˚H√, >∑+>∑ì ÁbÕ]ú+#·&É+ e\¢H√, Hêj·T+<ë ø±o$X‚«X¯«s¡TìøÏ
<äj˚T ø£*–+<√ #Ó|üŒ˝ÒqT>±ì, dü«<˚X¯+˝Àø£qï eT+∫ Äs√>∑´eTT‘√ e⁄+&É&É+
‘·≥dæú+∫+~. õiT¿q N<äì dæú‹˝À e⁄+&ç ø±e´bÕsƒ¡+ #·~$ø=H˚ sTT<ä›iT
$<ë´s¡Tú\≈£î >∑Ts¡T‘·«+ #˚dü÷Ô, l H√] düTÁãVü≤àD´XÊÅdüTÔ\yê] e<ä› yê´ø£s¡D+
‘·s¡TyêsTT #·<äe&ÜìøÏ yÓTT<ä\T ô|{≤ºqT. Hê≈£î n|üŒ{ÏøÏ <˚X¯+˝À øöeTT~
|ü Psê«s¡ ú + dü e ÷dü Á|ü ø £ s¡ D+ ø=+‘· ei≈£ î q÷ï, ñ‘·Ôsês¡ú+ ‹v+‘·+
ø=+‘·ei≈£îq÷ï nsTTq~. n+‘˚ø±≈£î+&Ü, meπs~ #·<äTe⁄‘·÷+fÒ n~ $ì
n+‘√ sTT+‘√ Á>∑V≤æ +#˚ X¯øÔÏ e⁄+&É&+É e\¢, ‘·‘«Ô· uÀ~Ûì˝À H˚$T, eTH√s¡eT˝ÀH˚$T,
 ø±oj·÷Á‘· 61
X‚Ks¡+32 ˝ÀH˚$T, ø=ìï ø=ìï dü+>∑‘·T\T ≈£L&Ü l ÁãVü≤àj·TXÊÅdüTÔ\T>±]
ø£è|üe\¢H˚ ‘Ó*dæø√>∑*>±qT. á ø±s¡D+#˚‘,· ø±o˝À l düTÁãVü≤àD´XÊÅdTü \Ô yê]
e<ä› |ü]uÛ≤ùw+<äTX‚Ks¡+˝À n~ei≈£î $qï ‘·s¡TyêsTT qT+∫, nq>±
j·T<ë>∑eT|ü]uÛ≤wü e<ä›qT+∫ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ øöeTT~‘√bÕ≥T <ëìì ≈£L&Ü
#·<äTe⁄‘·÷e⁄+&˚yê&ÉqT. #·<äTe⁄ <˚X¯+˝Àø£qï $X‚wü+>± »s¡>∑&É+ ˝Ò<äT>±ì,
ø±oeTVü‰|ü≥ºDeTT˝À ìyêdüeTT, nH˚ø£ ∫Á‘·eTT\T, nH˚ø£ ñ‘·‡eeTT\T, nH˚ø£
düu\ÑÛ T, Áø=‘·<Ô X˚ e¯ TT, Áø=‘·Ô Ä#ês¡eTT\T, Çe˙ï eTqdüT‡qT Äø£]¸+∫, nø£ÿ&Ée⁄qï
ø±\eT+‘ê ãVüQ#·ø£ÿ>±, ñ˝≤¢dü+>± »]–+~. #·<äTe⁄e÷Á‘·+ dü«<˚X¯+˝À
»]–q≥Tº ø±o˝À »s¡T>∑<äT. nq<Ûä´j·THê\ ∫≈£îÿ ø±o˝À #ê˝≤ ñ+~.
e÷{≤¢&ç‘˚ @<√ e+ø£ ô|{Ϻ nq<Ûä´j·Tq+33. |ü+&ç‘·T˝ÒHê, |üPs¡«ø±\+˝À
m|ü⁄Œ&√>±ì H˚qT ø±o yÓfi‚¢≥|üŒ{ÏøÏ eTq<˚X¯+˝À, ø±o˝À #·~$ nø£ÿ&ÉH˚ ù|s¡T
Á|ü‹wü˜\T bı+~ e∫Ãqyês¡T #ê˝≤eT+~ e⁄Hêïs¡T. ˇø£{Ï e÷Á‘·+ ñ+~.
ˇø£ÿ Á|ü<˚X¯+˝À n+‘·eT+~, nìïXÊÅkÕÔ\˝Àq÷ ø±yê\+fÒ e÷Á‘·+ <=s¡ø£s¡T.
@yÓTHÆ ê, e÷ $<ë´]ú<Xä H¯ ê{ÏøÏ ø±oqT+∫ e∫Ãq |ü+&ç‘T· &É+fÒ eø£ ô|<ä|› sü «¡ ‘·+
32. dæ<ë∆+‘·øöeTT~øÏ 16e X¯‘êã›+˝À C≤„H˚+Á<ä düs¡dü«‹ s¡∫+∫q yê´U≤´qy˚T
‘·‘·Ô «uÀ~Ûì. Ç~ #ê˝≤es¡≈î£ ÁbÂ&ÛeÉ TH√s¡eT≈£î nqTø£sD¡ s¡÷|üeT≥. uÛ{Ñ ÀºJBøÏ‘å T· \T
‘êqT s¡∫+∫q dæ<ë∆+‘·øöeTT~øÏ ‘êH˚ ÁbÂ&ÛeÉ TH√s¡eT nH˚ yê´U≤´Hêìï s¡∫+#ê&ÉT.
Bì˝À bÕDÏì, |ü‘+· »*, ø±‘ê´j·TqTì (eTTìÁ‘·jT· +) yê´ø£sD¡ ≤\qT ‘·|Œü eT]y˚{˙Ï
Á|üe÷D+>± n+^ø£]+#·˝Ò<ä≥. Bìì K+&çdü÷Ô »>∑Hêï<∏ä|ü+&ç‘·sêj·T\T
ÁbÂ&ÛÉeTH√s¡e÷≈£î#·eTs¡›qeTH˚ K+&ÉqÁ>∑+<∏ëìï s¡∫+#ê&ÉT. yêdüT<˚eBøÏå‘·T\T
dæ<ë∆+‘·øöeTT~øÏ u≤\eTH√s¡eT ù|s¡T‘√ yê´U≤´Hêìï sêXÊs¡T.18e X¯‘ê_›yê&Ó’q
Á|üd<æ y∆ä j
’Ó ÷· ø£sD¡ Ï Hêπ>X¯u≥ÑÛ Tº |ü]uÛ≤ùw+<äTX‚Ksêìï s¡∫+#ê&ÉT. X‚Ks¡+ dü+øÏ|å HÔü êeT+.
33. nq<Ûä´j·Tq+ n+fÒ #·<äe≈£L&Éì s√E\T. ne÷yêdü´, bÂs¡í$T, ¬s+&ÉT
bÕ&É´eTT\T, ¬s+&ÉT nwüºeTT\T, ¬s+&ÉT #·‘·Ts¡›X¯ó\T - yÓTT‘·Ô+ á 8 s√E\˝À
#·~$‘˚ ˇ+≥|ü≥<º ìä ˇø£ qeTàø£+ ñ+~. nXÀø£eq+˝À ∫øÏÿb˛sTT, XÀø£usÑÛ ê\düjTÆÓ q
d”‘· Á|ü‹|ü‘·TÔ Hê&ÉT #·~$q #·<äTe⁄˝≤ ñ+<äì yê©àøÏ ñ|ü$T+#ê&ÉT. Á|ü‹|ü‘Y
n+fÒ bÕ&É´$T. Äs√E ø=‘·Ô bÕsƒê\T ÁbÕs¡+_Û+#·≈£L&É<äT ø±ì bÕ‘· #·<äTe⁄ì
eTqq+ #˚düTø√e#·TÃq≥. ncÕº<Ûë´sTT‘√ uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ U≤´‹ ‘Ó∫Ãq bÕDÏì
Á‘·jÓ÷<ä•Hê&ÉT ¬ø’˝≤düyêdæ nj·÷´&ÉT. @ Á‘·jÓ÷<äXÀ ‘Ó*j·T<äT. n+<äTø£ì Äj·Tq
>ös¡yês¡ú+ yê´ø£s¡D+ #·~y˚yê]øÏ nwüº$T ã<äT\T ¬s+&ÉT Á‘·jÓ÷<äX¯ó\÷ ôd\e⁄.
Ç$ ø±≈£î+&Ü ô|<ä›\T, |ü+&ç‘·T\T e∫Ãqs√E yê]‘√ dü+uÛ≤wæ+∫ dü+<˚Vü‰\T
rs¡TÃø√e&ÜìøÏ, XÊÅkÕÔ˝À¢ì dü÷øå±à\T ns¡ú+ #˚düTø√e&ÜìøÏ Ç#˚à ôd\e⁄qT
•cÕºq<Ûä´j·Tq+ n+{≤s¡T. Ç˝≤ ‘·s¡#·÷ s¡ø£s¡ø±\ ø±s¡D≤\‘√ ôd\e⁄\T edüTÔ+&˚$.
62 ø±oj·÷Á‘·
˝≤>∑T e÷ eTqdüT‡≈£î ‘·fÒºyê&ÉT. á <˚X¯+˝À #·~$qyê&É+fÒ yê]ø£qï jÓT+‘·
>=|üŒyê&Ó’Hê e÷ eTqdüT‡≈£î m+‘√ ‘·≈£îÿe>± ø£qT|ü&˚yê&ÉT. ‘Ó*$‘˚≥\T
e⁄+&Ü*, ‘·–q >∑Ts¡TX¯óÁX¯Swü e⁄+&Ü*, yê´dü+>∑+ e⁄+&Ü* n+‘˚ ø±ì
<˚X¯+˝À #·~$Hê eø£fÒ ø±o˝À #·~$Hê eø£fÒ. nsTT‘˚ e÷Á‘·+ Ç+‘·
$#ês¡D #˚ùd<Óes¡T? ø±o˝À nìïj˚Tfi¯óH¢ êïs¡+fÒ, sTTìïj˚Tfi¯óH¢ êïs¡+fÒ #Ó|⁄ü Œø=H˚
e÷≥\MT<ä >ös¡$+#˚yêπs ø±ì. bÕ+&ç‘·´yÓT{Ϻ<äH˚ e÷≥ »qkÕe÷Hê´ìøÏ
nø£ÿi ˝Ò<äT >∑<ë ! mes√ eø£s¡T ÁbÕ»„‘·qT ã{Ϻ $#ê]+#˚yês¡Tq÷ï
|üPs¡«ø±\eT+<äTqï≥Tº á XÀ¢ø£bÕ<ä+ e\¢ eTqeTT ‘Ó*dæø√e#·Tà ªªø±o
>∑eTqe÷Á‘˚D Hêqï+uÛ{Ñ ≤ºjT· ‘˚ ~«C≤'µµ. @yÓTHÆ ê, yê´ø£sD¡ ≤ìøÏ ø±o, ‘·sêÿìøÏ
qeB«|üeTT34, MTe÷+dü≈£î <äøÏåD<˚X¯eTT, y˚<ëìøÏ ø£ècÕí>√<ëeØrsê\T
nHê~>± Á|üdæ~∆. á˝≤ e⁄qïqT, y˚<äÁXÖ‘ê\T35 ‘·|üŒ ‘·øÏÿqe˙ï ø±o˝À
eTq<˚X¯eTTø£qï HÓ≈£îÿe>±qTqï eqT≥˝À q‹X¯jÓ÷øÏÔe÷Á‘·+ ˝Ò<äT.
‘ê+ã÷\+ - uÛÀ»q+
H˚q|ü⁄Œ&ÉT #·~$ø√<ä\∫q~ yê´ø£s¡D+ e÷Á‘·y˚T. <ëìøÏ dü«<˚X¯+˝ÀH˚
uÀ˝…&ÉT >∑Ts¡Te⁄\T ø£\s¡T. ø±oøÏ yÓfi¯¢H˚ nø£ÿi˝Ò<äT. ø±ì H˚qT nqT≈£îqï
‘ê+ã÷\|ü⁄∫≈£îÿ <˚X+¯ ˝À e<ä\&É+, n+<äT˝À e÷ >∑Ts¡Te⁄>±] ePfiÀ¢ e<ä\&É+
jÓT≥T¢? n~ ø±o˝À e<ä*+~. s√E eø£{Ï ¬s+&ÉT eT÷&ÉT kÕπs¢ ø±≈£î+&Ü,
mìïkÕs√¢ ‘ê+ã÷\+, düT]r (düTqïeTT ø£*|æ q*|æq bı>±≈£î) düVæ≤‘·+>±
n+<äiTq÷ï y˚kÕÔs¡T. me]+{ÏøÏ yÓ[¢Hê eTT+<äT>± ‘ê+ã÷\|ü⁄ kÕe÷qT
jÓT<äT≥u…{Ϻ>±ì, ¬s+&√e÷≥ e÷{≤¢&És¡T36. n~ Ä <˚X¯|ü⁄ Ä#ês¡+.
34. |ü•ÃeTu…+>±˝Ÿ˝Àì ˇø£ ∫qïÁ>±eT+ qeB«|ü+. Ç|üŒ{Ï ù|s¡T q~j·÷. ø±o˝ÀqT,
qeB«|ü+˝ÀqT nìï XÊÅkÕÔ\T uÀ~Û+#˚ ñ<ä+› &É|+ü &ç‘T· \T ñ+&˚yês¡T. ø±˙ nHê~>±
ø±o yê´ø£s¡D≤ìø°, qeB«|ü+ ‘·sêÿìø° Á|üdæ~∆. #Ó’‘·q´eTVü‰Á|üuÛÑT »qàdüú\+.
35. ÁXÖ‘·+ n+fÒ j·T»„j÷· >±<äT\T #˚sTT+#˚ $<Ûëq+, Ä düeTj·TeTT˝À q&É|eü \dæq
ø±s¡´ø£˝≤|ü+. Ç+{À¢ n–ïVü≤ÀÁ‘·+ Ä]b˛≈£î+&Ü #·÷dü÷Ô ìs¡+‘·sêj·T+>± |üPõ+#˚
ˇø£ |ü<ä∆‹ ì‘ê´–ïVü≤ÀÁ‘·+. BìøÏ dü+ã+~Û+∫q $<Ûëq+ ≈£L&Ü ÁXÖ‘·+ #ÓãT‘·T+~.
Ç~ eT÷&ÉT ø±+&É\T.
36. 20-11-2012 Hê&ÉT u§$Tà&Ü\ lø£èwüeí T÷]Ô>±s¡T, á dü+bÕ<ä≈î£ &ÉT ø±o˝Àì
uÒ˝Ÿ|ü⁄s¡ ÁbÕ+‘·+˝Àì $»j·Tq>∑s¡+ ø√؃˝À düsY $J® ($»j·Tq>∑s¡+ |æ$õ sêE
>±] ∫Hêïqï) ∫qï ≈£îe÷s¡T&ÉT ≈£îesY yÓ+ø£fÒX¯+ dæ+>¥ n\ø˘ Hêsêj·TD >∑»|ü‹
>±]ì ø£*dæq|ü⁄Œ&ÉT eTT+<äT #˚j·TuÀsTTq eTsê´<ä ªbÕHé rdüTø√+&çµ nì. á
 ø±oj·÷Á‘· 63
‘ê+ã÷\+ dü+>∑‹ sTT{Ϻ~ ø£<ë! Çø£ uÛÀ»qyÓ÷? ñ<äj·T+ mì$T~>∑+≥\T
yÓTT<ä\T s¬ +&ÉT>∑+≥\ ei≈£îq÷ï ìs¡u´ÑÛ +‘·s+¡ >± düÁ‘ê\THêïsTT mì$T~+{ÏøÏ
sêeTsêE (nq+‘·|ü⁄s¡+) düÁ‘·+37, |ü~+{ÏøÏ ‘·+C≤ePs¡T sêD° düÁ‘·+,
|üHïÓ +&ç+{ÏøÏ ‘·+C≤ePs¡TsêC≤ düÁ‘·+, |üHïÓ +&ÉTqïs¡≈î£ nqï|üPs¡í düÁ‘·+, (BìH˚
leT+‘·T&ÉT38 ô|{Ϻ+∫q≥T¢ #Ó|ü⁄‘ês¡T. Ç~ y˚TeTT ìedæ+#˚ Hês¡<ä|òüT{≤ºq≈£î
$TøÏÿ* <ä>∑Zi. Ç+<äT˝À #ê˝≤eT+~ düHê´düT\≈£î _Ûø£å »s¡T>∑T‘·T+~.) ¬s+&ÉT
>∑+≥\ ÁbÕ+‘·+˝À dæ+<Ûë´düÁ‘·+39. Á|ü‹ düÁ‘·+˝ÀqTq÷ï ø±H√ ns¡D∆ √ <äøDåÏ ,
uÛ≤sê´düV≤æ ‘·+>± #·~$ø=H˚ $<ë´s¡T\ú ≈£î ≈£L&Ü Äj·÷ düÁ‘ê˝À¢ nqï+ ô|&É‘ês¡T.
ˇø£{Ï e÷Á‘·eTTqï~. eT>∑yê&ÉT Á|ü‘˚´øÏ+∫ yÓ&ç‘˚ nqï+ ô|&É‘ês¡T>±ì, Ä&É~
n{≤¢ yÓ&ç‘˚ ô|≥ºs¡T. eT>∑yêì‘√ ≈£L&É yÓ&ç‘˚ Á|ü•ï+#·s¡T. uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô\H˚
nqT≈£î+{≤s¡qïe÷≥, ‘·+Á&û≈£L‘·Tfi¯ó¢, nHêï#Ó˝…¢fi¯ó¢, yÓ&ç‘˚ nqï+ ô|&É‘ês√
eTsê´<ä >∑T]+∫ dü]>± ‘Ó*j·Tø£ ìsêø£]+#·>± ø£˙dü+ j·÷\Tø£ø±j·T nsTTHê
‘·|üŒø£ rdüTø√yê\ì yê{Ïì Ç#êÃs¡T.
37. á nq+‘·|ü⁄s¡+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ˝Àì~ ø±<äT. πøs¡fi¯˝Àì ‹s¡Teq+‘·|ü⁄s¡+. ‹s¡T
kÕ<Ûës¡D+>± yê&˚ >ös¡e yê#·ø£+ ø£qTø£ ‹s¡T ˝Ò≈£î+&Ü nq+‘·|ü⁄s¡+ nì nHêïs¡T
y˚+ø£≥XÊÅdæÔ. ‹s¡Teq+‘·|ü⁄s¡ bÕ\≈£î\˝À #ê˝≤eT+~ sêeTsêE\THêïs¡T. mes¡T
ø±o˝À düÁ‘·+ kÕ–+#·&É+ yÓTT<ä\T ô|{≤ºs√ ‘Ó*j·T<äT ø±˙ 1850 qT+&ç 1900
es¡≈£î (düTe÷s¡T>±) »]–q≥T¢ <ëK˝≤\THêïsTT. $X‚wüy˚T$T{À ø±ì ø±o˝À
»MT+<ës¡T\T, dü+kÕúHêBÛX¯ó\T q&çù| düÁ‘ê\T 1900 qT+&ç ø°åDÏdü÷Ô e#êÃsTT.
38. eTVü‰sêÅwüº sêE\ e<ä› eT+Á‹ |ü<ä$ ù|s¡T |”cÕ«. ø±\Áø£eT+˝À yês¡T ø=+‘·
sêC≤´ìï ÄÁø£$T+#ês¡T. |”cÕ«πø Hêe÷+‘·s+¡ leT+‘Y. |üPHê yê] Á|ü<ëÛ q sê»ø°jT·
πø+Á<ä+. ‘·eT≈£îqï Á|üdæ<ä∆ _s¡T<äT leT+‘YqT <Ûäq+ q»sêHê>± rdüTø=ì
»MT+<ës¡T\≈£î ≈£L&Ü Á|ü<ëq+ #˚j·T&É+ ø£qã&ÉT‘·T+~. #·\¢|ü*¢ »MT+<ës¡T\≈£î
leT+‘Y _s¡T<äT |”cÕ« Ç∫Ã+<˚. yê]øÏ∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· ø±o Á|üj·÷D+˝À neTsêe‹
»MT+<ës¡T yêdæ¬s&ç¶ y˚+ø£{≤Á~Hêj·TT&ÉT ≈£L&Ü \ø£ås¡÷bÕj·T\T |”cÕ«øÏ ø±qTø£
Ç∫à leT+‘Y _s¡T<äT dü+bÕ~+#ê&ÉT. ñ‘·Ôsê~ dü+kÕúHêBÛX¯«s¡T\˝À >±«*j·TsY
yês¡T ≈£L&Ü leT+‘Y _s¡T<ë+øÏ‘·T˝Ò.
39. eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ˝Àì >±«*j·TsY dü+kÕúHêBÛX¯ó\ ≈£î\Áø£e÷>∑‘· _s¡T<äT dæ+~Ûj·÷.
eTq q÷õM{Ïyê]øÏ nbÕŒsêe⁄, u§_“*yê]øÏ s¡+>±sêe⁄ ˝≤>±. ø±o˝À m≈£îÿe
ø±\+ kÕ–q dü Á ‘ê\T (ô|’ & Ü yÓ + ø£ q ï~ ø±≈£ î +&Ü) Á|ü < Û ë q+>± eT÷&˚ .
$»j·Tq>∑s¡+yê]~, dæ+~Ûj·÷ yê]~, Ç+&√sYsêDÏ nVü≤˝≤´u≤sTT Vü≤À˝≤ÿsY>±]~.
$»j·Tq>∑s+¡ , dæ+~Ûj÷· yê] düÁ‘ê\˝À $<ë´s¡T\ú ≈£î, Vü≤À˝≤ÿsY düÁ‘·+˝À j·÷Á‹≈£î\≈£î
ÁbÕ<Ûëq´‘·.
64 ø±oj·÷Á‘·
˝Ò<√ Hê≈£î n|üŒ{ÏøÏ ‘Ó*j·T<äT. ø±ì, Ä˝À∫ùd,Ô yêfi¯≈¢ î£ ≈£L&Ü Äπø|å Dü e⁄+&É<Hä ˚
‘√düT+Ô ~. $‘·+‘·Te⁄\≈£î e÷Á‘·eTT ô|≥ºsì¡ jÓTiT>∑T<äTqT. Ç+ø=ø£{Ï *+>∑<ëÛ ]
Áu≤Vü≤àDT\≈£î u§‹Ô>± düÁ‘ê˝À¢ nqï+ ô|≥ºs¡T. ø±s¡D+, ñsê¢+ »MT+<ës¡T
ãdüesêE>±s¡T40 ø±o yÓ[q¢ |ü⁄&˚<√ |ü+&ç‘T· \qT düe÷àì+#·&+É ˝À nqT∫‘·+
»]–+<äì˙ï, <ëìMT<ä |ü+&ç‘T· \T Ä »MT+<ës¡T>±] düe÷àqeTTqT ìùw~Û+∫,
yê]‘√H˚ ø±<äT, Ä C≤‹yê]‘√ uÛÀ»q Á|ü‹uÛÀ»Hê\T e]®‘·+ #˚dæ, düÁ‘ê˝À¢
‘·–q ø£≥Tº~≥º+ #˚XÊs¡ì˙ï e÷ >∑Ts¡Te⁄>±] e\¢H˚ eTq <˚X¯+˝ÀH˚ $HêïqT.
n+<äT≈£î ‘·<∏ä´+>±, Hê‘√ e∫Ãq ø£èwüíXÊÅdæÔ>±] sTT+{Ïù|s¡T ø£+<äT≈£Ls¡T nH˚
ø±s¡D+ e\¢ ø=+‘·∫≈£îÿ≈£L&Ü e∫Ã+~. ø±ì n~ ‘·T≥º‘T· <ä≈î£ ÁãVæ≤àc˛˜ÁãVü≤à+
MT<ä nH˚ø£ ô|<ä›\kÕø£å ´+MT<ä yê]+#·Tø√&É+ ‘·≥dæú+∫+~, á ∫≈£îÿ
‘Ó∫Ãô|{Ïqº yês¡T l <ä+&çu§Û ≥¢ $X¯«Hê<∏Xä ÊÅdTü \Ô T>±s¡T41. Ms¡T eTq <˚Xe¯ TTyêπs
nsTTqqT, ø±o˝À #·~$ eTVü‰$<ë«+düT˝…’ nø£ÿ&ç |ü+&ç‘·T\‘√bÕ≥T ù|s¡T
Á|ü‹wü\˜ T ø£*–, nø£ÿ&ÉH˚ dü≈î£ ≥T+ã+>± ìedæ+#˚yês¡T.Äj·Tq ô|ø’ Ï |æ∫Ãyês¡T>±
ø£q|ü&y˚ ês¡T>±ì, |üP]Ô>± |æ∫Ãyês¡T e÷Á‘·+ ø±<äT. ˇø£ s√Eq Áø=‘·$Ô <ë´s¡T\ú qT
$#ê]+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT ø£èwüXí ÊÅd>Ôæ ±]+{Ï ù|s¡T ø£+<äT≈£L] yês¡T nì ‘Ó*ùd≥|üŒ{Ïø-Ï
40. lø±≈£îfi¯+ õ˝≤¢˝Àì ñsê¢+ dü+kÕúq+ y˚<ä$<ä´≈£î mq˝Òì Áb˛‘ê‡Vü≤+ Ç∫Ã+~.
ñsê¢+ |ü+&ç‘·T&É+fÒ ô|<ä›ù|s¡T. á dü+kÕúq+ bÕ\≈£î\˝À Á|üdæ<äT∆&ÉT ø£+<äT≈£L]
ãdüesêE (eTs¡D+ 1878). Á|üdæ<ä∆ πøåÁ‘ê\≈£î <Ûäì≈£î\T yÓ[¢q|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ düuÛÑ #˚dæ
nø£ÿ&ç |ü+&ç‘T· \qT dü‘ÿ· ]+#·&+É ˇø£ Ä#ês¡+. ãdüesêE ø±oøÏ yÓ[q¢ |ü⁄&ÉT @sêŒ≥T
#˚dæq düuÛÑ˝À XÊÅdüÔ$wüj·T+˝À nø£ÿ&ç |ü+&ç‘·T\≈£î, ãdüesêE yÓ+≥ yÓ[¢q eTq
|ü+&ç‘·T\≈£î ‘˚&Ü e∫Ã+~. Ä+Á<Ûä|ü+&ç‘·T\<˚ $yê<ä+˝À ô|’#˚sTT nsTT´+~.
ñsê¢+ dü+kÕúq+˝À mes¡Hêï |ü+&ç‘·T&ÉT dü+kÕúq|ü+&ç‘·T\ |üØø£å≈£î Ä>∑ø£b˛sTTHê,
ø=~›˝À≥T ø£qã&çHê sTTe«e\dæq ãVüQe÷q+˝À ø=+‘· ‘·–Z+∫, eTs¡Tdü{Ï
dü+e‘·‡s¡+ Ä ˝À≥T düe]+#·Tø=qï ‘·s¡Tyê‘· b˛sTTq @&Ü~ ãø±sTT‘√ bÕ≥T
|üP]Ô düHêàq+ »s¡|ü&É+ ˇø£ ìj·TeT+>± ñ+&˚~. Ä n\yê≥T #=|ü⁄Œq dü«‘·Vü‰>±H˚
XÊÅdüÔC≤„q+ ø£*–q ø£+<äT≈£L] ãdüesêE ø±o|ü+&ç‘·T\≈£î ‘ê+ã÷\+˝À ñ+#·
e\dæq <äøDåÏ ø=+‘·yTÓ T‘·+Ô ‘·–+Z #ês¡T. Bìì nee÷q+>± uÛ≤$+∫q ø±o|ü+&ç‘T· \T
Ä düHêàHêìï, ndü\T Ä+Á<Ûä *+>∑<Ûë] Áu≤Vü≤àDT\‘√ bı‘·TÔqT ìùw~Û+#ês¡T. á
ø£\Vü≤Á|üø£s¡D+˝Àì ø±o |ü+&ç‘·T\‘√ ø±o˝À dæús¡|ü&çq ‘Ó\T>∑T|ü+&ç‘·T\T ≈£L&Ü
ñ+&ç, á yÓ*ø£≥TºqT düeT]ú+#·&É+ ˇø£ $X‚wü+.
41. <ä+&çuÛ£≥¢ $X¯«Hê<∏äXÊÅdüTÔ\yês¡T yê´ø£s¡D eTVü‰Ms¡T\ì Á|ür‹. u≤\´+˝ÀH˚
ø±oyÓ[¢ kÕ+>√bÕ+>∑+>± yê´ø£s¡D≤<Ûä´j·Tq+ #˚kÕs¡T. j·TTø£Ôej·TdüT‡˝À ‹]– e∫Ã
‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢ H˚<äTq÷s¡T Á>±eT+˝À $yêVü≤+ #˚düTø=ì uÛ≤sê´düVæ≤‘·+>±
 ø±oj·÷Á‘· 65
ø£+<äT≈£L]yês¡T yÓ˝≤ï{Ï Áu≤Vü≤àDT\ì Äj·Tq jÓTiÏ– j·TT+&Ée\dæq<˚
nsTTqq÷ - ªªM&ÉT bÕwü+&ÉT&ÉTs√sTTµµ42 nì yÓTT<ä\T ô|{ϺHês¡T. ‘·s¡Tyê‘·
jÓT{À¢ Äj·TqqT q$Tà+∫ Ä ∫≈£îÿ e<ä\TÃø=HêïeTT.
ø±oì ‹≥º&ÜìøÏ ‘·–q ø±\+
H˚qT ø±oyÓ[¢ sTT|üŒ{ÏøÏ düTe÷s¡T 44 dü+e‘·‡s¡eTT\T43 <ë≥e∫Ã+~.
Ç{°e\ ø±o˝À nsT÷ nqïdüÁ‘·eTT\˝À ø=ìï ≈£L&É ˝Òeìj·TT, $<ë´s¡Tú\≈£î
@$<ÛäyÓTÆq ÄqT≈£L\´eTT ˝Ò<äì˙ï $ì m+‘√ $#ês¡eTT bı+~‹ì. ãVüQX¯'
Äj·÷ düÁ‘·eTT\ìïj·TT Äj·÷ |ü⁄D´|ü⁄s¡Twüß\#˚‘· j˚Ts¡Œs¡#ã· &É&ÜìøÏ ø±s¡DeTT,
ø±oK+&É+˝À yê´düT\yês¡T ø±o˝À ˇø£Hê&ÉT _Ûø£å <=s¡ø£ø£ ø±oì |ü≥Tºø=ì
‹{Ϻq |òüT≥ºy˚T nì H˚qqTø=+{≤qT. Ç|ü⁄Œ&ÉT eTfi≤¢ Ä yê´düT\yê]e+{Ï
yê¬seπsHê ø±oì ‹≥ºe\dæ e#˚ÃjÓT&É\, ‘·–qø±\+ e∫Ãq≥T¢ ‘√düTÔ+~.
ø±ì Ä yê´düT\yê] e+{ÏyêπsØ? Ä ø±\+˝À e⁄qï+‘·eT+~ eTVü‰ |ü+&ç‘T· \T
≈£L&Ü sTT|ü⁄Œ&ÉT ø±o˝À e⁄qï≥T¢ $qeTT. nuÀ“! n|ü⁄Œ&ÉT >∑+>±<Ûsä X¡ ÊÅdTü \Ô T>±s¡T,
•e≈£îe÷s¡ |ü+&ç{°®yês¡T, ø£sêí≥ d”‘êsêeTXÊÅdüTÔ\T>±s¡T, <ëyÓ÷<äs¡XÊÅdüTÔ\T
ø±o yÓ[¢b˛j·÷s¡T. dü+‘êq+ ˝Ò<äT. uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô*<ä›s¡÷ n‘·´+‘· ìØVü≤‘√ Jej·÷Á‘·
#˚kÕs¡T. $»j·Tq>∑s¡+ eTVü‰sêE Äq+<ä>∑»|ü‹ì ù|s¡Tô|{Ϻ |æ*#˚ ùdïVü≤+
ñ+&˚~. XÊÅdæÔ>±s¡T düTe÷s¡T 60 @fi¯¢ ej·TdüT˝À Vü≤sƒê‘·TÔ>± n<äèX¯´yÓTÆb˛j·÷s¡T.
düq´dæ+∫ Væ≤e÷\j·÷\≈£î yÓfi≤¢s¡ì, Vü≤sƒ¡jÓ÷>∑+ <ë«sê <˚Vü≤‘ê´>∑+ #˚XÊs¡ì,
»s¡à˙yê] ÁbÕs¡úq y˚Ts¡≈£î düuŸyÓTØHé˝À s¡Vü≤dü´+>± »s¡à˙ yÓ[¢ y˚<äeTsêà\T
‘Ó*j·TCÒXÊs¡ì s¡ø£s¡ø±\ ø£<∏ä\T Á|ü#ês¡+˝À e⁄HêïsTT. Ç+‘·≈£î$T+∫ yê]>∑T]+∫
$esê\T ‘Ó*j·T<äT. eT]ø=+‘· düe÷#êsêìøÏ <äTeP«] y˚+ø£≥s¡eTDXÊÅd>Ôæ ±] d”«j·T
#·]Á‘· 119 - 125 |ü⁄≥\T #·÷&É+&ç. (s¡#·sTT‘·\ düVü≤ø±s¡ dü+|òüTeTT >∑T+≥÷s¡T
yê] Á|ü#·Ts¡D - 1976)
42. yÓ\Hê{ÏÁu≤Vü≤àDT\˝Àq÷, *+>±ìï Á|ü‘˚´ø£+>± dü÷Á‘·+ <ë«sê ˝Ò<ë
j·TCÀ„|üM‘·+ <ë«sê <Ûä]+#˚ *+>∑<Ûë] Áu≤Vü≤àDT\˝Àq÷ ªø£+<äT≈£L]µ Ç+{Ïù|s¡Tqï
yês¡THêïs¡T. *+>∑<Ûë] Áu≤Vü≤àDT&Ó’q ñsê¢+ »MT+<ës¡T ø£+<äT≈£L] ãdüesêE
>±]‘√ e∫Ãq $yê<ëìï ã{Ϻ ø£+<äT≈£L] ø£èwüíeT÷]Ôì >∑÷&Ü *+>∑<Ûë] Áu≤Vü≤àDT\
U≤‘ê˝À »eTy˚dæ y˚<Áä bÕe÷D≤´ìï n+^ø£]+#·ìyê&ÉT (bÕwü+&ÉT&ÉT-yÓ~’ ≈£î\ <äèwæ˝º À
ô|<䛋≥Tº) nì <ä+&çuÛ§≥¢yês¡T Á|ü#ês¡+ yÓTT<ä˝…{≤ºs¡T.
43. y˚+ø£≥XÊÅdøÔæ Ï 1890 &çôd+ãsY˝À $yêVü≤+ »]–+~. Ä ‘·sT¡ yê‘· ø=~› s√E\πø
n+fÒ 1891 »qe], |òÁæ ãe] ÁbÕ+‘ê\˝À ø±oÁ|üj÷· D+ yÓTT<ä\T ô|{≤ºsT¡ . Ç|üŒ{ÏøÏ
44 dü+e‘·‡sê\T n+fÒ Áø°.X¯. 1935.
66 ø±oj·÷Á‘·

<äs¡“¤+>± |òü÷{Ÿ (2012) á uÛÑeHêH˚ï Á<ë$&É düTÁãVü≤àD´XÊÅdüTÔ\T>±]øÏ

ìyêdü+>± Ç∫Ãq~

>±s¡T, sTT+ø± jÓT+<äiÀ e⁄Hêïs¡T. Á<ë$&É düTÁãVü≤àD´XÊÅdTü \Ô T>±]øÏ l <äsꓤ+>∑

eTVü‰sêC≤ \ø£\å ø=\~ ô|{Ϻ ø£{+ºÏ ∫q <äXÊX¯«y˚T<Û|ä Tüò ≥º+˝Àì eTVü‰kÂ<Ûeä TTqT
ìyêdüeTT>± Ç∫Ã, HÓ\≈£î q÷iT s¡÷bÕsT÷\T JeHês¡+ú |ü+|æd÷ü ,Ô n|ü⁄Œ&É|⁄ü Œ&ÉT
e∫à ‘êy˚T <äsÙ¡ q+ #˚d÷ü Ô düe÷àì+#˚ ø±\eT~44. áø±\eTTq≈£î Äø±\eTTq
≈£îqT >∑\ uÛÒ<äeTTqT #·<äTes¡T\T >∑T]Ô+‘·Ts¡T >±ø£.
44. <äsꓤ+>∑ ;Vü‰sY sêh+˝À n<˚ù|s¡T‘√ ñqï õ˝≤¢≈£î eTTK´|ü≥ºD+. ÁbÕNq
$T~∏˝≤sê»´+˝À ˇø£uÛ≤>∑+. e+>∑<˚XÊìøÏ eTTK<ë«s¡+ nH˚ ns¡ú+˝À ª<ë«s¡e+>∑µ
nH˚ ù|s¡T Væ≤+Bñ#êÃs¡D˝À ª<äsꓤ+>∑µ>± e÷]+~. <äsꓤ+>∑ >=|üŒ Áu≤Vü≤àD
»MT+<ëØ dü+kÕúq+. Ms¡T Á_{Ïwt yê]øÏ #ê˝≤ qeTàø£+>± e´eVü≤]dü÷Ô n<˚
düeTj·T+˝À H˚wüq˝Ÿ ø±+Á¬>dt≈£î Ä]úø£ düVü‰j·T+ #˚dü÷Ô e#êÃs¡T. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À
ñsê¢+˝≤>± yÓ’~ø£ $<ä´\≈£î >=|üŒ Áb˛‘ê‡Vü≤$T#êÃs¡T. eTVü‰sêC≤ \ø°ÎX¯«s¡dæ+>¥
 ø±oj·÷Á‘· 67
düTÁãVü≤àD´XÊÅdüÔT\T>±s¡T
düTÁãVü≤àD´XÊÅdTü \Ô yês¡T y˚<ë+‘·XÊgeTT˝À ã+>±fi≤<˚X¯ |ü+&ç‘T· \HÓ\¢
»sTT+∫qyês¡T, <äøÏåD <˚oj·TT\T.
Ms¡T e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T ÁãVü≤àj·T´
XÊÅdTü \Ô yê]øÏ y˚<ë+‘·XÊg>∑Ts¡Te⁄\T.
n&ç$ X¯+ø£ss¡ êe⁄>±s¡T qqTï >∑÷]Ã
Áyêdæq #·]Á‘·˝À, H˚qT ø±o˝À M]
e<ä› yê´ø£sD¡ + #·~$q≥T¢ Áyêdæq~
bıs¡bÕ≥T. Ms¡T Hê≈£î >∑Ts¡T>∑Ts¡Te⁄\T.
Ms¡T yê´ø£s¡D |ü+&ç‘·T\T ø±s¡T,
y˚<ë+‘· |ü+&ç‘·T\T. H˚qT ø±o˝À
qTqï s√E\˝À á XÊÅdüTÔ\yê]
ø=e÷s¡Ô≈£î $yêVü≤+ »]–q~.
n|ü⁄Œ&ÉT X¯óuÛÑ˝ÒK˝À qTqï XÀ¢ø£eTT
e÷Á‘·eTT H˚qT s¡∫+∫q~. Ä
XÀ¢ø£ eTT<ëVü≤]+∫q#√ H˚qT ø±o˝À
$<ë´]ú>±qTqï ø±\eTT düŒwüºeT>∑TqT
>±q, <ëì ì≥ *œ+#·T#·THêïqT. düTÁãVü≤àD´XÊÅdæÔì >ös¡$+∫q <äsꓤ+>∑ dü+kÕúHê~Û|ü‹
eTVü‰sêC≤ \ø°ÎX¯«s¡ dæ+>¥ (1886˝À)
(1858-98) #ê˝≤ ∫qïej·TdüT‡˝À eTs¡DÏ+#ês¡T. >=|üŒ<ë‘·. Á|üC≤kÂø£sê´\|ü≥¢
ÁX¯<ä∆ eVæ≤+#ês¡T. Ç+–¢wt #·<äTe⁄\ e\q dü+|òüTdü+düÿs¡D uÛ≤eC≤\+ @s¡Œ&ç+~.
nsTTHê dü+Á|ü<ëj·T$<ä´\|ü≥¢ Ä<äs¡D ø√˝ÀŒ˝Ò<äT. ø±o˝À sêeTeT+~sêìï,
ø±oj·÷Á‘ê düeTj·T+˝À ìyêdü+ ø=s¡≈î£ ˇø£ sê»uÛeÑ Hêìï ø£{+ºÏ #ês¡T. n<˚ <äs“¡ +¤ >±
|òü÷{Ÿ˝Àì <äs¡“¤+>±uÛÑeHé. ˇø£kÕ] ø±o e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT ‘êeTT @sêŒ≥T #˚dæq XÊg
düuÛÑ˝À Á<ë$&É düTÁãVü≤àD´XÊÅdæÔ>±] nbÕs¡yÓ’<äTcÕ´ìï >∑eTì+∫, \ø°ÎX¯«s¡dæ+>¥
>∑+>∑ ˇ&ÉTq¶ ø£{+ºÏ ∫q uÛeÑ Hêìï yê]øÏ $&ç~>±, $<ë´\j·T+>± Ç#˚ÃXÊs¡T. eTVü≤˝Ÿì
Á|üdüTÔ‘·+ Vü≤À≥˝Ÿ>± e÷s¡TdüTÔHêïs¡T. nø£ÿ&ç ìsê«Vü≤≈£î\qT düTÁãVü≤àD´XÊÅdæÔ>±]
|ü≥+ ñ+≥T+<˚yÓ÷qì ªª@yÓTÆHê ∫Á‘·|ü{≤\THêïj·÷?µµ nì yêø£ãT #˚j·T>± #ê˝≤
ñHêïj·Tì, Á|üdüTÔ‘·+ yê{Ïì y˚πs#√≥ uÛÑÁ<ä|ü]#êeT˙, Vü≤À≥˝Ÿ>± e÷]Ãq ‘·s¡Tyê‘·
eTfi≤¢ Çø£ÿ&çøÏ #˚s¡TkÕÔs¡ì #ÓbÕŒs¡T.
68 ø±oj·÷Á‘·
XÀ¢ˆˆ eTTq´ã›´+πø+<äTeπs¸ >∑TD>∑DeTVæ≤‘˚ sê<Ûäe÷ùd efi¯πøå
|üπøå-q+>∑dü´ ‹<∏ë´ eTdüTs¡>∑Ts¡T~H˚ eT‘·T‡‘êj·÷ $yêVü≤'
ÁbÕ‘·sꓤM ãT<Û˚+Á<ëeTVü≤ÇVü≤uÛÑe‘ê+ j·÷#·‘˚ düìï<Ûëq+
l düTÁãVü≤àD´XÊÅd”Ô Á<ä$&É≈£î\uÛÑe kÕ‡«Væ≤‘ê–ï ]«˙‘·'
XÊgE„\˝À HÓø£ÿ&√ ø±ì ø£s¡àsƒ¡T\T+&És¡T. Ms¡T nVæ≤‘ê>∑Tï\T45. Ç+‘·≈£L
M]øÏ H˚qT Á|ü•wüß´&É q>∑T<äTqT>±ì, •wüß´&ÉqT >±qqTq~ Á|üø£è‘ê+X¯eTT.

≈£Lìsê>∑|ü⁄ >±*dü+^‘·+46
n&É$ X¯+ø£s¡sêe⁄>±s¡T, H˚qT Á|ü‘˚´øÏ+∫ $»j·Tq>∑s¡eTT dü+^‘·eTT
quÛÑ´dæ+#·T≥≈£î yÓ[¢q≥T¢ Áyêdæj·TTHêïs¡T. n~≈£L&Ü bıs¡bÕfÒ. #ê\ei≈£î
<˚XÊ≥q+ #˚dæ ne<ÛëHê<äT˝§q]Ãq ‘·s¡Tyê‘·, l $»j·Tq>∑s¡+ eTVü‰sêC≤
yê] dü+<äs¡ÙHêìøÏ yÓ[¢q|üŒ{À¢, lyê] <äs¡ÙqeTTq≈£î ø=ìï $|òüTïeTT\T47
sêe&É+#˚‘,· düTe÷s¡T s¬ +&ÉTe÷düeTT\ø£+f… jÓT≈£îÿes√E\T $»j·Tq>∑s+¡ ˝À
e⁄+&Ée\dæ e∫Ã+~. n|ü⁄Œ&ÉT eè<∏ë>± ≈£Ls√Ãe&É yÓT+<äTø£ì kÕ\Á>±eT
>√bÕ\+>±] e<ä› |ò&æ \˚ T MT<ä düs[¡ dü«sê\T eT≥Tº≈î£ ø£èwæ#X˚ ÊqT. Ç+‘·≈î£ q÷ï
45. n–ï#·j·Tq+ nH˚ j·T»„+ #˚dæq ‘·s¡Tyê‘· Ç+{Ï˝À ì‘·´+ n–ïVü≤ÀÁ‘êìøÏ
Vü≤$düT‡\T n]Œdü÷Ô ñ+&Ü*. n–ï Ä]b˛≈£L&É<äT. Ç˝≤ ìs¡+‘·s¡+ n–ïVü≤ÀÁ‘êìï
Äsê~Ûd÷ü Ô ñ+&˚yês¡T nVæ≤‘ê>∑Tï\T. n–ï#·jT· q+ #˚jT· ø£b˛sTTHê≈£L&Ü y˚<ë<Û´ä j·Tq
dü+|üqTï\T ø=+‘·eT+~ nVæ≤‘ê>∑Tï\T>± ñ+&˚yês¡T. á dü+Á|ü<ëj·T+ Ä#·]+#˚yês¡T
Ç\T¢ ø£<ä\s¡T.
46. ≈£Lqsê>∑+ ndü\Te÷≥. q÷{§ø£ÿ Á>±eT<˚e‘·\ @¬ø’ø£ ‘·eTTà&ÉT b˛‘·TsêE
uÛ≤s¡´ ≈£Lq\eTà. á$&É >∑T]+∫q bÕ≥\T C≤‘·s¡˝À bÕ&Ü*. ny˚ ≈£Lqsê>±\T.
á bÕ≥\T eT>∑yêfi‚¢ bÕ&Ü\≥. n+<äTπø ≈£î&ÉTeTT\T e+&Éì Ä&É~, ≈£Lìsê>±\T
‹j·T´ì eT>∑yês¡T ñ+&És¡T nì kÕyÓT‘·. dü+‘êq+ ø√πsyês¡T b˛‘·TsêE≈£î,
≈£Lq\eTà≈£î C≤‘·s¡ #˚dæ Ä$&É≈î£ ô|{Ïqº Ns¡qT uÛ≤s¡´ ø£≥Tºø√yê*. Ç|ü⁄Œ&ÉT C≤‘·s˝¢¡ À
b˛‘·TsêE Á|üdüøÏÔ $qã&ÉT‘·T+~ ø±ì ≈£Lq\eTàì eT]∫b˛sTTqfÒ¢. b˛‘·TsêEøÏ
nø£ÿ\T ô|[¢ #˚j·Tø£b˛e&É+ e\q n$yêVæ≤‘·T&ç>±H˚ ñqï≥T¢ ˇø£ yê&ÉTø£.
47. $»j·Tq>∑s¡+ sêE Äq+<ä>∑»|ü‹ #·T≥÷º ñ+&˚ |ü+&ç‘·, dü+^‘· $<ë«+düT\
ø√≥Ø düTKdüTK˝≤ Ç+ø=ø£&ìç dü+kÕúHê\˝ÀøÏ n&ÉT>∑Tu…≥ìº #˚Ãyês¡T ø±s¡T. ˝Àø£eT+‘ê
ñÁs¡÷‘·\÷–+∫ e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· >±ì Ä~uÛÑ≥¢ Hêsêj·TD<ëdüT n+‘·{Ï yê]øÏ
ø√≥˝À Á|üy˚X¯+ ø£\>∑˝Ò<äT. á |ü+&ç‘· e÷‘·‡sê´ìï neùV≤fi¯q #˚dü÷Ô Ä~uÛÑ≥¢
yês¡T <ä+uÛÑ|ü⁄s¡ Á|üVü≤düq+ sêXÊs¡T.
 ø±oj·÷Á‘· 69
#·<Tä es¡T\T ‘Ó*dæø√<ä>~Z∑ H˚qT dü+^‘·eTT H˚sT¡ Ãø=qïyê&ÉqT ø±qH˚ $wüjT· eTT.
ø=+#ÓeTT |ü<ä´eTT sê>∑<Û√s¡DÏMT<ä #·~$qq÷, n+‘·e÷Á‘·+#˚‘· H˚qT
dü+^‘·bÕ≥≈£î&ÉqT >±qT. Ä #·<äe&Éy˚THê, H˚qT |ü<äø=+&ÉT |ü+Á&Ó+&ÉT
dü+e‘·‡s¡eTT\ ej·TdüT‡˝À qTqï|ü⁄Œ&ÉT, ‘√\Tu§eTà˝≤≥˝À bÕ\ X¯+ø£s¡Tì
y˚Tfi¯+˝À48 ˇø±H=ø£&ÉT bÕ&˚ yÓ÷düÔs¡TqT nqTø£]+∫ H˚s¡TÃø=qï bÕ≥>±ì
Hê~ dü«sê<äT\≈£î dü+ã+~Û+∫q~ ø±<äT. H˚qT ‘·i#·T>± sπ >∑T|æ,Ô ˝Òø£ yÓ÷Vü≤q,
á sê>±\MT<ä |ü<´ä eTT\qT #·<Tä e⁄‘êqì |ü\Te⁄s¡T ÁXÀ‘·\q>± $ìj·TTHêïqT,
ø±ì Hê #·~y˚#<· Tä e⁄ sπ >∑T|æ˙Ô ï ø±<äT, yÓ÷Vü≤q sê>∑eTTq÷ï ø±<äT, Ç+πø$T≥+fÒ,
á ¬s+&ÉT sê>∑eTT˝Òø±ø£, l, kÕs¡+>∑, eT<Ûä´e÷e‹, Hê≥≈£îs¡+õ, ø±+uÛÀõ.
Ç+ø± Äj·÷ sê>∑eTT\‘√ n+‘√ sTT+‘√ #·T≥º]ø£+ >∑\ sê>∑eTT\˙ï Hê
#·<äTe⁄˝À #˚s¡T‘êsTT. n+<äT#˚‘· ªnqeTàsêπ>D ^j·T‘˚µ nqï≥Tº+≥T+~.
dü+^‘·bÕ≥≈£î\T ≈£L&Ü Hê #·<äTe⁄qT n_Ûe÷ì+#·&É+ ø£\<äTø±ì, Hê sê>∑
<Û√s¡DÏ XÊÅdj
Ô” T· eTì e÷Á‘·+ yês¡T y=|ü⁄Œø√s¡T. Hê≈£î dü«‘·d‡æ <äy∆ TÓ qÆ \j·TC≤„qeTT
ø£\<äT. n~˙ï |ü+&ç‘T· ˝§|üŒ<ä–q $X‚weü TT\‘√ dü+ã+~Û+∫+~ ø±<äT. >∑Ts¡T
X¯óÁX¯Swü #˚dæ #Ó|æŒø=+fÒ H˚H=ø£ bÕ≥≈£î&É q>∑T<äTqì >±j·T≈£î\T qqTï
n_Ûe÷ì+#˚ yês¡q&É+ ø£\<äT>±ì Hê≈£î n{Ϻ qeTàø£+ ˝Ò<äT. Hê ãT~∆ã\eTT
Hê≈£î ‘Ó\TdüTqT. $H˚≥|üŒ{Ϭø+‘· edüTÔ+<√ n+‘˚ø±ì, j·T‘·ï+MT<ä sê<ä>∑Z~
Hê πø~˙ï sê<äT. Ç~ nqTuÛÑe+MT<ä Áyêdæqe÷≥. H˚qT Ç+^¢wüß˝À
Á|üy˚•+#·˝Ò<äT>±ì, n+<äT ˝…ø£ÿ\˝À Hê≈£î ôd’|òüs¡T ‘·|üŒ<äT. $»j·Tq>∑s¡+
eTVü‰sêC≤yê] <äsÙ¡ HêìøÏ yÓ[e¢ ∫Ãq |æeTà≥, nq>± Çs¡Te~jÓTÆ <äT e‘·‡s¡eTT\
ÁbÕj·TeTT˝À (1895), Ç+ø± Hê≈£î dü+kÕs¡u≤Û s¡+ ‘·\MT<ä |ü&qÉ |ü⁄Œ&ÉT, yÓTdÆ ÷ü s¡T
yÓ[¢ dü+^‘· eTuÛ´Ñ dæ<ë›eTì ãT~∆|⁄ü {Ϻ Á|üj÷· DdüHêïVü≤+ #˚kÕqT. ø±ì ‹s¡T|ü‹
XÊÅdæÔ ø=+#Ó+ yÓqTBj·T&É+#˚‘· n~ kÕ–+~ø±<äT. n+‘√ sTT+‘√ e÷
‘·+Á&ç>±s¡T >±*bÕ≥ bÕ&˚yês¡T. j·÷HêeTT˝À e⁄+&˚ ø±\+˝À, <˚e⁄&ÉT >∑TfiÀ¢ùde
\j˚T≥|ü⁄Œ&ÉT, e÷ ‘·+Á&ç>±]‘√ >∑TfiÀ¢øÏ yÓ[¢, nø£ÿ&É bÕ&˚ ùdeyÓ÷fi≤bÕ≥\T
$q&É+ eø£{Ï˙ï, ‘√\Tu§eTà\T Bø£å>± ∫qï|ü⁄Œ&ÉT #·÷&É&É+ eø£{Ï˙ï, Hê
48. |ü•ÃeT>√<ëe] õ˝≤¢ >∑÷{≤\ »MT+<ës¡T\T yÓ’X¯ó´\T. Ms¡T j·÷Hê+˝À
ìyêdüeTT+&˚yês¡T. M]˝À eTq´+ eTVü‰\ø£ÎeTà (1856-1925) ø£$ |ü+&ç‘·T\qT
Ä<ä]+#·&É+˝À Á|üdæ~∆. yÓ’~ø£$<ä´\qT, XÊÅd”Ôj·T, C≤q|ü<ä ø£fi¯\qT Ä<ä]+#ês¡T. @
»MT+<ës¡T b˛wæ+#·ì $<Ûä+>± ÄyÓT ‘√\Tu§eTà˝≤≥ Ä&˚ ø£fi≤ø±s¡T\ ≈£î≥T+u≤*ï
b˛wæ+∫+~. n<˚ bÕ\ X¯+ø£s¡Tì y˚Tfi¯+.
70 ø±oj·÷Á‘·
u≤\´+˝À ‘·i#·T>± j·÷HêeTT˝À l eTq´+ eTVü‰\ø£ÎeTà »$T+<ës¡T49>±]
y˚T&ÉjTÓ <äT≥ »]π> M~Û Hê≥ø±\T, sêeTHê≥ø£+, Á|üV‰ü <¢ ä Hê≥ø£+, ‘·<ø˚ <£ èä w摺 √
#·÷&É&É+ eø£{Ï˙ï, H˚qT l ø±qT≈£î]Ô uÛÑT»+>∑sêe⁄|ü+‘·T\Tyê]50e<ä›
s¡|òüTTe+X¯+ #·<äTe⁄ø=H˚≥|ü⁄Œ&ÉT l ‘√≥¢e\÷¢] dü+kÕúqeTT qT+&ç e∫Ãq eø£
yÓ’wüíe⁄&ÉT qèdæ+Vü‰#ês¡T´\T51 nH˚ >±* dü+^‘·bÕ≥≈£î&ÉT Hê≈£î düVü‰<Ûë´sTT>±
‘·≥dæú+#·T≥ eø£{Ï˙ï, H˚ q+‘√sTT+‘√ ≈£Lìsê>∑+ rj·T>∑\TZ≥≈£î ùV≤‘·Te⁄\T.
n+‘˚ø±ì H˚qT dü+^‘· XÊgE„&ÉqT ø±qT nqï~ sTT≥ kÕsê+X¯eTT.
y˚wü<Ûës¡D Á|üj·T‘·ï+
Ä yÓ’wüíe⁄ì düVü≤yêdüeTTe\¢H˚ Hê≈£î á ≈£Lìsê>∑|ü⁄ dü+^‘·+‘√bÕ≥T
eTT≈£îÿ bı&ÉTeTT |”\TÃ≥ ≈£L&Ü nuÛ≤´dü+ nsTTq~. Ç+ø± ÁyêùdÔ Ä ej·TdüT‡˝À
49. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì yÓ’X¯´dü+kÕúHê\˝À ô|<ä›~ |ü•ÃeT>√<ëe] õ˝≤¢˝Àì >∑÷{≤\.
á dü+kÕúq dü+bÕ<ä≈£î\T eTq´+ dü‘·´*+>∑+. dæús¡ìyêdü+ e÷Á‘·+ Áô|ò+∫yê]
@\Tã&ç˝Àì j·÷Hê+˝À. Áô|ò+∫yê]‘√ ùdïVü≤+ m≈£îÿe. yê]øÏ n|ü⁄Œ*#˚à kÕúsTT˝À
>∑÷{≤\ dü+kÕúq+ ñ+&˚~. ø±\Áø£eT+˝À dü‘·´*+>∑+ ‘·eTTà&ÉT yÓ+ø£≥s¡‘·ï+
eTqTeT&ÉT ∫qïø£qø£j·T´ »MT+<ës¡T nj·÷´s¡T. Äj·Tq uÛ≤s¡´ eTVü‰\ø£ÎeTà. uÛÑs¡Ô
eTs¡D+‘√ 1873 qT+&ç dü+kÕúqbÕ\q #˚|{ü ≤ºsT¡ . á dü<Tä DZ o*#˚ düHêàì+|üã&Éì
|ü+&ç‘·T&ÉT ø±˙, ø£fi≤ø±s¡T&ÉT ø±˙ ˝Òs¡+fÒ n‹X¯jÓ÷øÏÔ ø±<äT. y˚+ø£≥XÊÅdæÔ á
<ëqo*ô|’ #Ó|æŒq |ü<ä´eTT.
>√N ô|{Ϻq <ë~ ìHÓïiT>∑T<äTHé, >√eT≥¢H˚ ø±<äT ˙
j·÷#ês¡eTTàqT <ë‘·è‘ê>∑]eT dü‘ê´düøÏÔ ìs¡Zs¡«‘ê
ÁbÕ#·Ts¡´eTTàqT Bqb˛wüDeTT HÓ|üŒ≥¢Hé >∑q+uÀ\<˚
˝≤ #Ó|üŒHée˝… ìqTï C…|æŒj·TT eTVü‰\ø£Î´+ã y˚i=ø£ÿ]Hé !
(HêHêsê» dü+<äs¡Ùq+)
50. ø±qT≈£î]Ô uÛÑT»+>∑sêe⁄|ü+‘·T\T j·÷Hê+≈£î ¬s+&ÉTyÓTÆfi¯¢ <ä÷s¡+˝Àì ø±|ü⁄\
bÕ˝…+ Á>±eTyêdæ. ‘Ó\T>∑T dü+düÿ è‘ê\˝À |ü+&ç‘T· \T. düeTs¡T\ú sTT´ ≈£L&Ü Á>∑+<∏sä #¡ q· ,
ne<Ûëq+ e+{Ï$ #˚|ü≥º˝Ò<äT. ø±s¡D+ |ü~eT+~ •wüß´\≈£î ‹+&çô|{Ϻ #·<äTe⁄
#Ó|üŒ>∑\ <Ûäì≈£î\T ø±e&É+.
51. ø£ècÕíõ˝≤¢ e⁄j·T÷´s¡T düMT|ü+˝Àì e\÷¢s¡T ˇø£ »MT+<ëØ eTTK´Á>±eT+.
‘√≥\T $X‚wü+>± ñ+&˚ ÁbÕ+‘·+ ø±ã{Ϻ ‘√≥\ e\÷¢s¡T - ‘√≥¢e\÷¢s¡T nsTT´+~.
1803˝À dü+kÕúqdü+bÕ<ä≈£î&ÉT u§eTà<˚es¡ Hê>∑qï. »MT+<ës¡T \+<äs¡÷
‘ê©yéTU≤Hê\qT kÕú|æ+∫ j·TTe≈£î\≈£î yê´j·÷eT•ø£åD sTT|æŒ+#˚yês¡T.
qèdæ+Vü‰#ês¡T´\ Ç+{Ïù|s¡T |ü⁄sêD+yês¡T. áj·Tq düVü≤yêdü+ e\q y˚+XÊ
ø=+‘·ø±\+ •e<˚«wæ ≈£L&Ü nj·÷´s¡T.
 ø±oj·÷Á‘· 71
Áyêj·Te\dæq$ #ê˝≤ ø£\e⁄. eø£{Ï ¬s+&ÉT ≥÷ø°>± Áyêdæ eTfi≤¢ ø±o˝ÀøÏ
ekÕÔqT. Ä Ä#ês¡T´\T eT+∫ kÂ+<äs´¡ e+‘·T&ÉT. ÅdÔ” y˚weü TTq≈£î u≤>± e⁄+{≤&ÉT.
n+<äT#˚‘· Äj·Tq ∫Á‘ê+–, H˚qT kÕs¡+>∑<Ûäs¡T&ÉqT, ˙\|ü˝…¢ dü÷ÿ\T˝À H˚qT
ã&ç#<· Tä e⁄ #·<Tä e⁄ø=H˚≥|ü⁄Œ&ÉT Hê ø±¢dTü ˝ÀH˚ #·~$q jÓTTø£ y˚X´¯ u≤*ø£ s¡‘êï+–,
á Ø‹>± bÕÁ‘·\T @sêŒ≥T#˚dæ jÓTTø£ #ê‘êÔìyÓw’ eíü ⁄&ÉT Hê≥ø£+ n+‘ê ‘·j÷· s¡T
#˚XÊ&ÉT. n|üŒ{ÏøÏ H˚ì+ø± s¡|òüTTe+X¯+ yÓTT<ä\Tô|≥º˝Ò<äT. Ä ø±\+˝À
M~ÛHê≥ø±\πø ˝Àø£+˝À jÓT≈£îÿe Á|ü#ês¡+ e⁄qï~. ø£+ô|˙*+ø± sê˝Ò<äT.
˙\|ü˝¢… d”‘êsêeTkÕ«$Tyê] >∑T&çjTÓ <äT≥ e÷ Hê≥ø£+ yÓTT≥ºyTÓ T<ä≥ Á|ü<sä Ù¡ q+
»s¡>∑&ÜìøÏ düs¡«dü+dæ<ä∆+ nsTT+~ ø±ì, e÷ ‘·+Á&ç>±] uÛÑj·T+#˚‘· ‘·T<ä≈£î
H˚qT n+‘ê e]¢+∫˙ï yÓqTBj·T&É+#˚‘· j·÷e‘·TÔ Ä–b˛sTT+~. @$
jÓT≥¢sTTHê, ÄsT÷ dü+<äsꓤ\T qqTï n+‘√ sTT+‘√ ≈£Lìsê>∑+ rùdyêDÏí>±
#˚j·T>∑*>±j·Tì H˚qqTø=+{≤qT. ø£+ô|˙ Hê≥ø±\T e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘·,
MπsX¯*+>∑+>±] XÊ≈£î+‘·\+ Á|ü<]ä Ù+#·&ÜìøÏ j·÷Hê+˝À ø=+<äsT¡ Á|üeTTKT\T
#ê˝≤ Á|üjT· ‹ï+∫ Bì˝À y˚+ø£{≤#·\+ ≈£L&Ü e⁄+fÒ u≤>∑T+≥T+<äì nqTø=ì
Hê≈£î ø£ãTs¡T #˚XÊs¡T. n|üŒ{ÏøÏ H˚qT kÕeTs¡¢ø√≥˝À e÷<ÛäTø£s¡+ jÓT‘·TÔ≈£î+≥÷
\|òTü TøöeTT~˙ï uÛ≤s¡$˙ï52 #·<Tä e⁄#·THêïqT. n|üŒ{ÏøÏ Hêù|s¡T y˚+ø£{≤#·\y˚T.
Ç+ø± H˚qT ÁãVü≤àj·T´XÊÅdüTÔ\yê] düìï~ÛøÏ #˚s¡˝Ò<äT. #˚]q |æeTà≥H˚ Hê≈£î l
XÊÅdüTÔ\yês¡T y˚+ø£≥XÊÅdæÔ nì XÊÅdæÔ _s¡T<äeTTqT <äj·T#˚XÊs¡T. yês¡Te÷Á‘·+
n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT y˚+ø£{≤#·\+ nì ≈£L&Ü |æ\TÃ#·T+&ÉT≥ ø£\<äT. ø±ì j˚TyÓTÆHê
yê] HêeTø£s¡D+ #˚dæ+~ yÓTT<ä\T y˚+ø£{≤#·\+ ù|s¡T yÓqTø£ã&ç XÊÅdæÔ ù|πs
yê&ÉTø£˝ÀøÏ e∫Ã+~. Ä XÊ≈£î+‘·\ Hê≥ø£+˝À H˚qT ø£DT«&ÉqT. j·÷e‘·TÔq÷ï
dæ<ä∆eTsTTq~, ô|<ä›bÕø£ y˚XÊs¡T. Ä j·÷HêeTT Áô|ò+∫ Á>±eTeT>∑T≥#˚ ]|ü_¢≈£î
Ä#ês¡eTTqT ã{Ϻ e÷\e÷~>∑\≈£î ≈£L&É |ü_≈¢ î£ dü+<äs“¡ e¤ TT\˝À neø±X¯$Tj·T´ø£
rs¡<äT. n{Ï¢#·TÃ≥≈£î Ä ø±\eTT˝À Á|ü»˝£|ü⁄Œø√s¡T>∑<ë. Ä ø±s¡DeTT#˚
n+<äT˝À≈£L&Ü H˚qT y˚wü+ y˚dæ q{Ï+#˚ <äTs√´>∑yÓ÷ düTjÓ÷>∑yÓ÷ Hê≈£î
‘·|æŒb˛sTT+~. ø±˙ sTT$ n˙ï j˚T<√ ø=+#Ó+ dü+^‘êìï, ‘Ó\T>∑T˝À ø=+‘·
uÛ≤cÕC≤„Hêìï ø£*–+#êj·Tì e÷Á‘·+ #·<äTes¡T\T ‘Ó*j·T>√s¡T‘ês¡T. Hê≈£î
‘Ó\T>∑Tq≈£î Ç+‘·ø£qï >∑Ts¡TX¯óÁX¯Swü ˝ÒX¯eTTq÷ï ˝Ò<äT. H˚qT >∑Ts¡TX¯óÁX¯Swü
#˚dæ nuÛÑ´dæ+∫q~ dü+düÿ è‘·eTT e÷Á‘·y˚T. n+<äT˝À yê´ø£s¡D+ e÷Á‘·y˚T
52. uÛ≤s¡$ s¡∫+∫q øÏsê‘ês¡T˙® j·T+. dü+düÿ è‘· |ü+#·ø±yê´\˝À ø±[<ëdüT s¡∫+∫q$
ø±ø£ $T>∑‘ê s¬ +&ç+{Ïì ø£$ù|s¡T‘√ uÛ≤s¡$ nì, e÷|òTü + (•X¯óbÕ\e<Û)ä nì |æ\TkÕÔsT¡ .
72 ø±oj·÷Á‘·
ø=+‘· ø£wüº|ü&ç ÁX¯<ä∆#˚dæ #·~$‹ì. Ä #·<äTe⁄≥jÓÆTHê l #·s¡¢ ÁãVü≤àj·T´
XÊÅdüTÔ\yê] jÓTT<ä›H˚, <˚X¯+˝ÀH˚. ø±o˝À ePs¡πø yÓTT<ä\Tô|{Ϻ j˚T ø=+#ÓyÓ÷
#·~$Hê, n~ ˝…øÿ£ ˝À~ ø±<äT. eTfi≤¢ <˚XÊìøÏ e∫à <˚X+¯ ˝À yÓTT<ä{Ï >∑Ts¡Te⁄>±]
e<ä›H˚ ‘·øÏÿq Á>∑+<∏ë\T ‹s¡T|ü‹XÊÅdæÔì düVü‰<Ûë´sTT>± #˚dæø=ì #·<äTe⁄ø=HêïqT.
Áu≤Vü≤àD≤s¡ú|ü⁄ <Ûäqdü+bÕ<äq
ø±oqT+∫ <˚XÊìøÏ e#˚à dü+<äs“¡ +¤ sTTø£ ÁyêkÕÔqT. e÷ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î
Hê ø±o>∑eTq eè‘êÔ+‘·+ ‘Ó*dæ+~. yês¡T e÷ >∑Ts¡Te⁄ >±] e<ä›≈£î yÓ[¢
jÓT{À¢ s¡|æŒ+#·ø£b˛‘˚ ‘êeTT ≈£L&Ü ø±oøÏ yÓ&É‘êeTì >∑{Ϻ>± |ü≥Tº|ü{≤ºs¡T.
<ëìMT<ä >∑Ts¡Te⁄>±s¡T Hêù|s¡ e⁄‘·Ôs¡+ ÁyêXÊs¡T. $qj·T+>± ‘·eT ôd\e⁄
Á|üø±s¡+ ãj·T\T<˚] edüTÔHêïqì »yêãT ÁyêXÊqT. ø±ì ø±oqT+&ç
ãj·T\T<˚s¡&ÉeTT≈£î ø±fi¯ó¢ sêe⁄. πs|üP, m\T¢+&û, Ç{≤¢ nqT≈£î+≥÷ ø±\+
»s¡T|ü⁄‘·÷, nø£ÿ&ç e⁄‘·‡yê\T ãT&Ü«eT+>∑fiŸ ˝ÀHÓ’q$ #·÷dü÷Ô ø±\j·÷|üq
#˚dü÷Ô e⁄HêïqT. ãT&Ü«eT+>∑fiŸ nq>± |ü&Ée\ MT<äH˚ y˚Tfi¯‘êfi≤\‘√ »qT\T

ˇø£ Á_{Ïwt ∫Á‘·ø±s¡T&ÉT 1895˝À ∫Á‹+∫q ãT&Ü«eT+>∑fiŸ ñ‘·‡e+

 ø±oj·÷Á‘· 73

eø£ yês¡+s√E\T e⁄+&ç >∑+>∑˝À »]ù| eø£ e⁄‘·‡e+. n~ j˚T{≤ y˚dü$˝À

»s¡T>∑T‘·T+~. ãVüQs¡eT´+>± e⁄+≥T+~. ÄsT÷ dü+‘√wüeTT\‘√ ø±\+
»s¡T|ü⁄‘·÷ e⁄+&É>± e÷yêfi¯ó¢ Á‘√eKs¡TÃ\≈£î eTT|üŒ~ s¡÷bÕj·T\T |ü+|æHês¡T.
Ç+ø± ø=+‘· ø±•˝À <=s¡øÏq u≤|ü‘·T Hêe<ä› ì\«j·TTqï~. ø±o˝À
eTVü‰eTVü‰yêfi¯øπ¢ ~≈£îÿ˝Ò<Tä >∑<ë? n{Ïdº ‹úæ ˝À $<ë´]ú>± yÓ[q¢ ˙≈£î <Ûqä dü+bÕ<äq
yÓT≥T¢ »]–+<äì X¯+ø£ ø£\T>∑e#·TÃqT. ì»y˚T, ø±o˝À düÁ‘ê\˝À uÛÀ»q+
<=s¡≈£îfÒ ˝Òì#√, eTTwæº jÓT‘·TÔ≈£î+fÒ eTTwæº ≈£L&Ü <=s¡ø£<äT. e÷<ÛäTø£s¡
eT+‘·≈£îeTT+<˚ ˝Ò<äT. |ü+&ç‘·T\≈£î j·÷Á‘ês¡úyÓTÆ e∫Ãq >∑èVü≤düTú\T düuÛÑ\T #˚dæ
j˚TyÓTÆHê düe÷àì+#·&É+ ø£\<äT. ø±˙ n~˙ï #ê˝≤ ns¡T<˚, jÓT{À¢ j·÷Á‘·
#˚dæø=ì dü«<˚XÊìøÏ yÓfi‚¢yêπsø±ì |ü+&ç‘·T\≈£î düuÛÑ\T #˚dæ düe÷àq+ #˚j·T<ä>∑T
>∑èVü≤düTú\T jÓT+<äiÀ e⁄+&És¡T>∑<ë? á düuÛÑ\T ô|<ä› |ü+&ç‘·T\≈£î, u≤>± ù|s¡T
yÓ÷–qyê]πø>±ì ˇø£ yÓ÷düÔs¡T>± e⁄+&˚ |ü+&ç‘·T\πø ‘·≥dæú+|üe⁄. n{Ϻ dæú‹˝À
$<ë´s¡Tú\¬øø£ÿ&É ‘·≥dæú+#·T‘·$? Çø£ $<ë´s¡Tú\≈£î rs¡ú$~Û Áu≤Vü≤àD≤sêú\T ‘·|üŒ
n+‘√ sTT+‘√ <ÛäHês¡®q ø±<ä>∑Z e⁄bÕj·T+ ˝Ò<äT. Hê≈£î Ä Áu≤Vü≤àD≤sêú\T
Ç‘·s¡ $<ë´s¡Tú\ø£+f… ø=+#·eTT m≈£îÿe>± ‘·–˝Ò$. ø±s¡Dy˚TeT+fÒ, H˚qø£ÿ&É
e⁄qï s√E˝À¢H˚ >√<ëe] &çÅdæº≈£îº sêeT#·+Á<ä|ü⁄s¡+ ‘ê\÷ø± <ä+π>s¡T Á>±eT
ø±|ü⁄s¡düTú\T y˚<äXÊg |ü+&ç‘·T\T e⁄|ü⁄Œ\÷] ;ÛeTqïXÊÅdüTÔ\T>±] ≈£îe÷fi¯¢˝À¢
eø£sT¡ X¯+uÛTÑ k˛eTj·÷E\T>±s¡T ø±o˝À e⁄Hêïs¡T. Äj·Tq≈£î n|üŒ{ÏøÏ |òTü Hê+‘·+
kÕ«<Ûë´j·T+53 nsTT+~. ô|>’ ± Ä_›øe£ T+Á‘·+ e>∑sTTsê ∫\¢s\¡ T≈£L&Ü e#·TÃqT.
Äj·Tq rs¡ú$~ÛøÏ uÛÀø£Ô>± ≈£î~]‘˚ |æ‘·è<˚e‘·\T eTi°‘·«s¡˝À ‘·]kÕÔs¡ì
Á|ü‹yês¡Tq÷ï e∫à Äj·TqqT ÁbÕ]ú+#˚yês¡T. Äj·Tq≈£îq÷ï, Hê≈£îq÷ï yÓTÆÁ‹
jÓT≈£îÿe. ø±ã{Ϻ H˚qT s¬ +&√Áu≤Vü≤àDT&ÉqT ø±e&É+ ‘·≥dæ+ú #˚~. uÛ+Ñ >∑TKs¡÷Ã,
j·TCÀ„|üM‘·|ü⁄Ks¡÷à ø±ø£ nsê∆, bÕe⁄˝≤ <äøÏåD ≈£L&Ü <=s¡πø~. á u≤|ü‘·T
Ks¡Tà ø±>± $T–*+~ ø=+‘· Hêe<ä› ì\«j·TTqï~. e÷yêfi¯ó¢ |ü+|æqB, ÇB
ø£*|æ q\uÛ…’ s¡÷bÕj·T\T ‘˚*q$.
53. y˚<ëìï >∑Ts¡TeTTK‘ê' H˚sT¡ Ãø=q&ÜìøÏ |ü<,ä Áø£eT, »{≤, |òTü Hê |ü<‘∆ä T· \THêïsTT.
Ç~ ˇø£<ëìø£+fÒ ˇø£{Ï øÏ¢wüºyÓTÆq$. A, B, C nH˚$ y˚<äeT+Á‘·+˝Àì |ü<ë\T
nqTø=+<ëeTT. AB, BA, ABC, CBA, ABC; BC, CB..... á |ü<ä∆‹˝À
y˚<eä T+Á‘ê\qT ø£+sƒd¡ +úü #˚jT· &É+ |òTü Hê|ü<‹∆ä . á |ü<‹∆ä ˝À H˚sT¡ Ãø=qïyê&ÉT |òTü HêbÕ]ƒ.
Ç+‘· øÏ¢wüºyÓTÆq $<Ûëq+˝À H˚s¡TÃø√e&É+ e\q |òüTHêbÕ]ƒ n+fÒ ñ<ä›+&É |ü+&ç‘·T&ÉT
nH˚ ns¡ú+ yê&ÉTø£˝ÀìøÏ e∫Ã+~.
74 ø±oj·÷Á‘·
uÛÑ+>∑TbÕqjÓ÷>∑+
á kıeTTà˝À ø=+‘· >∑+>∑ |ü≥º&ÜìøÏ˙ï54 ø±oø±$&çøÏ˙ï ø±˝≤sƒ¡˜ø£+
#˚dTü ø√e&ÜìøÏ˙ï Ks¡ÃsTTHêsTT. ø±˝≤sƒø˜¡ e£ T+fÒ, ø±\uÛs’… e¡ Á|”‹øÏ #˚ùd dü+‘·sŒ¡ D.
Ä dü+‘·s¡ŒDHê&ÉT uÛÑ+>∑T≈£L&Ü #˚j·Tø£ ‘·|üŒ<äT. uÛÑ+>∑+fÒ ` >∑+C≤sTT˙ï,
@\ø±ÿj·T\ ô|q’ T+&˚ ‘=ø£ÿ\Tq÷ï, m+&çq >∑T˝≤;|ü⁄e⁄«\ sπ ≈£î\Tq÷ï, k˛|ü⁄q÷ï
ø£*|æ q÷] eTT<ä›#˚dæ ˙fi¯¢˝À ø£*|æ ‘êπ> eT‘·TÔ|ü<ës¡úeTT. ø±o<˚X¯+˝À á
uÛÑ+>∑TqT á Ø‹>± ùd$ùdÔ ˝ÒX¯eTTq÷ï ‘·|ü⁄Œ ˝Ò<äT. >∑+C≤sTT bı>∑s¡÷|ü+>±
|”*ùdÔ #ê˝≤ ‘·|ü⁄Œ. ˇø=ÿø£ÿ <˚X¯eTT˝À ˇø=ÿø£ÿ Ä#ês¡eTT. eTq <˚XÊqTï+∫
yÓ[q¢ Á|ü‹$<ë´]ú˙ï Bìì nuÛ≤´dü+ #˚kÕÔ&TÉ . me&√ HêuÀ{Ï ô|‘’ ´· Á|üøè£ ‹>∑\yê&ÉT
nuÛ≤´dü+ #˚j·Tø£b˛‘˚ yê&çøÏ≈£L&Ü ã\e+‘·eTT>± m{À¢ n+‘√ sTT+‘√
b˛kÕÔs¡T>±ì, ePs¡Tø√s¡T. H˚qT ø±˝≤sƒ¡˜ø£+ #˚dæq s√Eq Hê≈£î ˇø£ WqT‡
s¡e÷s¡MT á uÛÑ+>∑TqT ã\e+‘·+>± ‘ê–+∫Hês¡T. <ëìMT<ä Hê≈£î eT‘·TÔ
nbÕs¡+>± jÓTøÏÿq~. ÁbÕD≤bÕj·T+ ø£\T>∑T‘·T+<˚y÷Ó nqï+‘·<ëø± e∫à ‘·T<ä≈î£
ø=ìï $s¡T>∑Tfi¯ó¢ Çe«&É+e\¢ ø=ìï >∑+≥\≈£î ‹ø£ÿ ~–+~ ø±ì, á $s¡T>∑Tfi¯¢
e\¢ o‘·*+∫ Á>∑Vü≤DÏ˝ÀìøÏ ~+|æ+~. Hê≈£î Ç~ |ü&É<äì Äj·÷ $<ë´s¡Tú
˝…iT+>∑πsyÓ÷ n+fÒ, |üP]Ô>± jÓTiT>∑T<äTs¡T. düTe÷]+‘·≈£î HÓ\s√E\Hê&ÉT
ø±o˝À eø£ ªj·TCÀ„|üM‘·+µ »]–+~. j·TCÀ„|üM‘·eT+fÒ »+<ÓeTT e⁄qï
|ü+#·Á<ë$&ÉT\T55 j·÷eqà+~øÏ˙ï ø±o˝À qTqïyê]øÏ Hê≈£î ˇø£ s¡÷bÕsT÷
54. ø±o yÓ[¢qyês¡T >∑+>±»\+ rdüT≈£îe∫à #·T≥º|üø±ÿ\≈£î, Çs¡T>∑Tbıs¡T>∑T\≈£î
Çe«&É+ Ä#ês¡+. X¯øÏÔø£\yês¡T dü+‘·s¡ŒD #˚dæ rs¡ú+ ˝≤>± >∑+>±»\+ ÇkÕÔs¡T.
Ç+<äTø√dü+ sê–_+<Ó\˝À >∑+>∑˙{Ïì |ü{ºÏ C≤Á>∑‘>Ô· ± d”\T #˚j÷· *. Ç~ Ä s√E\˝À
KØ<Ó’q|üì. n˝≤ d”\T y˚ùdÔ #ê˝≤ @fi¯¢bÕ≥T ˙fi¯ó¢ #Ó&çb˛≈£î+&Ü ñ+&˚$. Ç|ü⁄Œ&ÉT
≈£L&Ü ø±oj·÷Á‘· #˚dæqyês¡T ∫qï ∫qï sê–#Ó+ãT\‘√ >∑+>±»\+ ‘ÓdüTÔHêïs¡T.
>∑+>±»˝≤ìï ø±o˝À |ü≥≈º L£ &É<Tä . m+<äTø£+fÒ ø±o >∑+>∑˝À j·TeTTHêq~ ˙s¡T≈£L&Ü
ø£\TdüT+Ô ~. n+<äTø£ì bÕ‘·s√E˝À¢ Á|üj÷· >∑ yÓ[¢ Á‹y˚D° dü+>∑eT+ qT+&ç >∑+>±q~˝À
ø=+‘·<ä÷s¡+ m>∑Te≈£î |ü&ÉeMT<ä yÓ[¢ j·TeTTq ø£\eì >∑+>∑˙s¡T |ü≥Tºø=#˚Ãyês¡T.
y˚+XÊ ø±oyêdü|ü⁄s√E\Hê{ÏøÏ ø±o˝ÀH˚ >∑+>±»\+ |ü&ÉT‘·Tqï≥T¢ ‘Ó\TdüTÔqï~.
@qT>∑T\ MsêkÕ«eTj·T´ ø±oj·÷Á‘· Hê{ÏøÏ j·TeTTq ø£\eì >∑+>∑˙{ÏH˚ |ü≥Tºø=#êÃs¡T.
55. j·÷e<들s¡‘·+˝Àì Áu≤Vü≤àDT\qT 10 ‘Ó>∑\T>± #ÓbÕŒs¡T. |ü+#·Á<ë$&ÉT\T,
|ü+#·>ö&É\T. Ä+Á<Û,ä Á<ä$&É (‘·$Tfi¯ó\T, eT\j·÷∞\T), ø£sêí≥, eTsêsƒê, |òTü ÷s¡s® T¡ \T
(>∑T»sêr\T) |ü+#·Á<ë$fi¯ó¢. kÕs¡dü«‘· (eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ), ø±q´≈£îã® (ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ) >ö&É
(u…+>±˝Ÿ, nkÕ‡+), ñ‘·ÿfi¯ (ˇ]kÕ‡), yÓTÆ~∏* (;Vü‰sY) Áu≤Vü≤àDT\T |ü+#· >ö&É\T.
eTs¡˝≤ M]˝À XÊK\T, ñ|üXÊK\T e+<ä˝≤~>± ñHêïsTT.
 ø±oj·÷Á‘· 75
<äøÏåD‘√ |ü+#·|üø±«qïeTT\‘√ dü+‘·s¡ŒD #˚j·T&ÉeTT. <äX¯$<Ûä Áu≤Vü≤àDT\˝À
|ü+#·Á<ë$&ÉT\T, |ü+#·>ö&É\T nì ¬s+&ÉT ‘Ó>∑\T. Ç+<äT˝À |ü+#·Á<ë$&ÉT\˝À
|òTü ÷s¡s® T¡ \T ‘·|Œü ‘·øÿÏ q Hê\TZ ‘Ó>\∑ ≈£î, nq>±, Ä+Á<Ûä Á<ä$&É ø£sêí≥ eTsê≥T\≈£î,
düs¡«kÕe÷q´+>± |ü+øÏÔuÛÀ»q+ ø£\<äT. >ö&É\ø√ ªªme]øÏyêπs j·TeTTHêrπsµµ.
n+‘˚ø±ì, |ü+øÏuÔ ÀÛ »Hê#ês¡eTT yê]˝À yê]πø ˝Ò<Tä . ô|>’ ± yês¡T eT‘·‡´uÛTÑ ≈£îÿ\T
≈£L&ÜqT. n+<äT˝À yêØ j·TCÀ„|üM‘·+˝À #˚s¡s¡T. düÁ‘·uÛÀ»qy˚THê ô|’ C…|æŒq
‘Ó>\∑ yê]πø>±ì >ö&É\≈£î ˝Ò<Tä 56. dü«j·T+bÕ≈£eTT #˚døæ =+≥÷ #·<Tä e⁄ø√e&ÉyT˚
>±ì >ö&É\T, y˚i=ø£ dü<äTbÕj·T+ yê]¬ø|ü⁄Œ&ÉTq÷ï ˝Ò<äT. Ä j·TCÀ„|üM‘·+Hê&ÉT
e÷ |òüT≥º+˝À $<ë´s¡Tú\T yê]yê] ‘êVü≤‘·T qqTdü]+∫ ùds¡T ùds¡Tqïsê
s¬ +&ÉTùds¡T¢ á Ø‹ì uÛ+Ñ >∑T |ü{+ºÏ ∫ uÛÀ»HêìøÏ ãj·T\T<˚sês¡T. |ü&<É ìä jÓT+‘·
#Ó|Œæ Hê $qø£ @ø=+#Óy÷Ó Hê≈£î≈£L&Ü b˛XÊs¡T. y˚TeTT s¬ +&√bÕ∞y˚fi≈¯ î£ yÓ[‹¢ $T
>±ì, »qyÓT≈£îÿe>± e⁄+&É≥+#˚‘· ø=+<ä]ï eT÷&√bÕ∞<ëø± ~>∑Á<=øÏÿHês¡T.
Ä ø±s¡D+#˚‘· n<ÛäeT+ >∑+≥ >∑+≥qïs¡ Ä\dü´eTsTT+~. Ç+‘·˝À
Hê≈£î H√¬s+&ÉT≈£îb˛e⁄≥ yÓTT<ä˝q’… ne\ø£Då ≤\T ãj·T\T<˚sêsTT. ªªdüu˝ÑÛ À n+‘ê
>=\¢˝Òµµ, nqï≥T¢ jÓTe]‘√ #Ó|æŒø=Hêï ˝≤uÛÑeTT˝Ò<äT. n+‘ê uÛÑ+>∑TeT‘·TÔ
MT<äTqïyêπs. Hê yÓTTs¡ $H˚<Óes¡T? Á|ü‹ÁøÏj·T #˚ùd<Óes¡T? yês¡T Ä eT‘·TÔqT
Ä|ü⁄ø√>∑\yês¡T, H˚qT Ä|ü⁄ø√˝Òìyê&ÉqT. Ç+‘˚ uÛ<Ò eä TT >±ì, Á|üøè£ ‹˝ÀqTqïyês¡T
Ä »≥Tº˝À H=ø£ÿs¡Tq÷ï ˝Òs¡T. ô|’>± H˚H=ø£y˚fi¯ ÁbÕD+ b˛‘√+<äì yÓTTs¡ô|≥Tº
ø=qïq÷ ˝≤uÛeÑ TT ˝Ò<Tä . #·÷#ês¡T ø±<ä÷, uÛ≤s¡‘+· ˝À <˚ej·÷ì X¯óÁø±#ês¡T´ì‘√
ø£#·TDÏí >∑÷]à sêø£ådüT\T #·+ù|XÊπsyÓ÷ nì j˚T&ÉTekÕ–q|ü⁄Œ&ÉT, ªªdüT>∑‹øÏ
»qT>±ø£ j˚T\ XÀøÏ+|ü>∑Héµµ nì »yêãT #Ó|æŒHê&ÉT! n~ <˚ì e÷Vü‰‘·à ´+?
eT<ä´|ü⁄ e÷Vü‰‘·à ´y˚T ø£<ë! eT<ä´bÕqeTT <äT'KeTTqT ‘Ó*j·T˙j·T<äH˚ ø±s¡D+
#˚‘H· ˚ yÓw’ eíü eT‘·dTü \ú ˝À yêe÷#ês¡T\T57 ã+<ÛTä eTs¡DeTT\˝À ‘·T≥º‘T· <ä s√Eq
56. uÛ≤s¡rj·T Áu≤Vü≤àDT\+<äs¡T XÊø±Vü‰s¡T\T ø±s¡T. ñ‘·Ôs¡uÛ≤s¡‘·<˚X¯ Áu≤Vü≤àDT\˝À
e÷+kÕVü‰s¡T\T Á|ü<Ûëq+>± eT‘·‡´uÛÑT≈£îÿ\T ñHêïs¡T. <äøÏåDuÛ≤s¡‘·+˝À ≈£L&Ü ˝Òø£
b˛˝Ò<Tä ø±˙ ñ‘·sÔ u¡ ≤Û s¡‘e· T+‘· $X‚w+ü >±˝ÒsT¡ . lø±≈£îfi¯+ õ˝≤¢˝Àì eT+<äkÕ dü+kÕúq
Á>±eT+ yÓ[q¢ ˇø£ >√<ëe] õ˝≤¢\ Áu≤Vü≤àD|ü+&ç‘T· &ÉT nø£ÿ&É zÁ&ÛÉ Áu≤Vü≤àD M~Û˝ÀøÏ
#˚|ü\y˚Tàyês¡T ns¡T#·T≈£î+≥÷ sêe&É+ #·÷dæ m+‘√ $∫Á‘·|ü&ܶ&ÉT. M]˝À >ös¡e+
$wüj·T+ e#˚Ã≥|üŒ{ÏøÏ XÊø±Vü‰s¡T\øÏ ñqï >ös¡e+ e÷+kÕVü‰s¡T\≈£î ˝Ò<äT. n+<äTπø
ø±odüÁ‘ê\˝À XÊø±Vü‰s¡T˝…’q |ü+#·Á<ë$&ÉT\πø Á|üy˚X¯+ ø±˙ |ü+#·>ö&É\≈£î ˝Ò<äT.
57. Ä#ês¡eTT n+fÒ Çwüº<˚e‘·qT ñbÕdæ+#˚ |ü<ä∆‹. ≈£î˝≤s¡íe ‘·+Á‘·+ Á|üø±s¡+
76 ø±oj·÷Á‘·
ª‘=fi¯¢ø£ÿµeTH˚ ù|s¡T‘√ |üP]Ô>± Á‘ê>∑T‘ês¡T58. yÓ’<ä´XÊgÁ>∑+<∏äeT>∑T s√\+ã
sêJj·TeTT˝À <äT'KeTT b˛e⁄≥ øöwü<Ûäy˚TeTì Á|ü•ï+∫q|ü⁄Œ&ÉT düTsêbÕqeTì
»yêãT #Ó|æŒHê&ÉT59. düTs¡ø£qïqT uÛÑ+>∑T Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq edüTÔe⁄ ø±ì, Ä
<˚X¯eTT˝À Ç~ |üs¡eT |ü$Á‘·eTT. |æ‘·èø±sê´\˝À ≈£L&Ü uÛÀø£Ô\≈£î eTT+<äT>±
Mìì∫Ãj˚T uÛÀ»q+ ô|&É‘ês¡T. n~ j·T≥T\T+&Ó. Äy˚fi¯≈£L&Ü #ê˝≤
ÁX¯eT|ü&çHêqqï dü+<äs¡“¤eTT yê¬s]–˙ï Hê≈£î eTfi≤¢ á edüTÔe⁄qT |ü{Ϻ+#ês¡qï
$wüj·TeTT Á|üdüTÔ‘·eTT. ˇø£{Ï e÷Á‘·+ e⁄qï~. H˚qT <ëì eT‘·TÔqT ˝ÒX¯eTT
≈£L&Ü uÛÑ]+|ü˝Òø£b˛sTTHê, Ä eT‘·TÔ |üP]Ô>± ~–q ‘·s¡Tyê‘·, nq>± uÛÑ+>∑T
|ü⁄#·TÃø=qï Çs¡yÓ’ Hê\T>∑T >∑+≥\ |æeTà≥, @|ü⁄sêD+ #·<äe&Üìø√ yÓTT<ä\T
ô|&ç‘˚ u≤>± e⁄+≥T+<äì, Ä |òüT≥º+˝À $<ë´s¡Tú˝Ò ø±≈£î+&Ü, |ü+&ç‘·T˝…’q l
XÀuÛÑHêÁ~XÊÅdüTÔ\T>±s¡T ≈£L&Ü nH˚yês¡T. á XÀuÛÑHêÁ~XÊÅdüTÔ\T>±s¡T eTq
<˚X¯düTú\T. ø±ø£s¡|ü]Ô <ä>∑Zs¡ n»®s¡+ Á>±eT+ M] ø±|ü⁄s¡düú\eTT. M] k˛<äs¡T
\+<äi÷ ø±o˝ÀH˚ ‘·s¡ÿ+ #·~$ |ü+&ç‘·T˝…’ ù|s¡T Á|ü‹wü˜\T dü+bÕ~+#ês¡T.
áj·Tq eTVü‰sêh ø£q´ø£H˚ $yêVü≤+ #˚dæø=ì ø±o˝ÀH˚ ø±|ü⁄s¡eTTHêïs¡T.
áj·Tq≈£î H˚q+fÒ #ê˝≤ n_Ûe÷q+. ã\e+‘·ô|{Ϻ Hê≈£î dæ<ë∆q#Ô +· Á<√<äjT· +
nqT yê´U≤´qeTT‘√ ‘·s¡ÿ dü+Á>∑Vü≤eTTqT60 á eTVü‰qTuÛ≤e⁄&˚ e⁄|ü<˚•+∫q
|ü⁄D≤´‘·Tà&ÉT. Hê≈£î ø=+#Ó+ <Ûäs¡à<Ûä]à uÛ≤e+ ‘Ó*j·T&Üìπø$T, mø£ÿ&˚Hê
y˚<ë#ês¡+, yÓ’wüíyê#ês¡+, XË’yê#ês¡+, <äøÏåD≤#ês¡+, yêe÷#ês¡+, dæ<ë∆+‘ê#ês¡+,
øö˝≤#ês¡+ nì Ä#ês¡+ dü|üÔ$<Ûä+. eT<ä´, e÷+dü, eT‘·‡´, eTTÁ<ä, yÓTÆ<ÛäTqeTH˚
|ü+#·eTø±sê\‘√ #˚ùd kÕ<Ûäq yêe÷#ês¡+. Ç$ uÛÖ‹ø£yÓTÆq$ ø±eì, Ä<Ûë´‹àø±s¡ú+
y˚πs e⁄qï<äì ˇø£ dæ<ë∆+‘·+. |üs¡X¯ósêeT ø£\Œdü÷Á‘·+ yêe÷#êsêìøÏ ÁbÕe÷DÏø£
Á>∑+<∏+ä . (‘·+Á‘·XÊÅdeÔü TT-yêe÷#ês¡eTT, Ä+Á<Û|ä Áü ‹ø£ dü«s√푇· e ñ>±~dü+∫ø£, 1964)
58. á ‘=fi¯¢ø£ÿ+ Ä#ês¡+ Ç|üŒ{Ïø° ñqï<äì ø=+<äs¡T yÓ’wüíe$TÁ‘·T\ <ë«sê $HêïqT.
59. Á|üeTTK ÁbÕNq yÓ’<ä´Á>∑+<∏ä+ #·s¡ø£dü+Væ≤‘· ≈£L&Ü ªªeT<ä´+ kÂeTqdü´ »qHê+µµ
nì #Ó|æŒ+~. nq>± $#êsê<äT\qT ‘=\–+∫ dü+‘√wüeTT>± ñ+#·Tq~ nì ns¡ú+.
60. <äs¡ÙHê\T Ä]+{Ï˝À Hê´j·TyÓ’X‚wæø±\T ¬s+&ç+{Ïø° #ê˝≤ <ä>∑Zs¡ dü+ã+<Ûä+
ñ+<ä≥. ø±˝≤+‘·s¡eTT˝À á ¬s+&É÷ ˇπø XÊg+>± ø£*dæb˛j·÷j·T≥. Ç˝≤ á
¬s+&ç+{Ï˙ ˇø£{Ï>± |ü]>∑DÏ+∫ s¡∫+∫q $es¡D Á>∑+<∏ë\˝À ‘·s¡ÿdü+Á>∑Vü≤+ ˇø£{Ï.
Hê´j·T<äs¡ÙHêìπø ‘·s¡ÿ+, n˙«ø£åøÏ nì ù|s¡T. ‘·s¡ÿXÊgC≤„q+ ø√πsyês¡T ‘·|üŒø£
|ü]+ƒ #·e\dæq Á>∑+<∏$ä T~. s¡#s· TT‘· nqï+uÛ≥Ñ Tº. BìøÏ ˇø£ yê´U≤´qÁ>∑+<∏ëìï ≈£L&Ü
ª‘·sÿ¡ dü+Á>∑V≤ü B|æøµ£ ù|s¡T‘√ nqï+uÛfÑ ºÒ s¡∫+#ê&ÉT. dü+düÿ è‘· uÛ≤wü˝Àì @ XÊÅdyÔü TÓ HÆ ê
ø=<√› >=b˛Œ ‘·s¡ÿXÊg Á|üy˚X¯+ ˝Òì<˚ ø=s¡T≈£î&ÉT |ü&É<ä≥. n+<äTπø yê´ø£s¡D+
H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ ø±o yÓ[¢q y˚+XÊøÏ ‘·s¡ÿdü+Á>∑Vü≤+ ≈£L&Ü ñ|üjÓ÷>∑|ü&ç+~.
 ø±oj·÷Á‘· 77
yê´ø£s¡D+˝À Ä]úø£+ eùdÔ Ç{°e\ n~ düT\uÛÑ+>± uÀ<Ûä|ü&É&Üìπø$T, Hê≈£î
áj·Tq #Ó|æŒq eTTø£ÿ˝Ò ø±s¡D+.
eT‘·‡<äàìd”új·T‘ê+
ø±˝≤sƒø˜¡ +£ Hê&ÉT uÛ+Ñ >∑T Á|üd+ü >∑+˝ÀqT+∫ Ç+‘·<ëø± e#êÃeTT. ø±˝≤sƒø˜¡ +£
#˚døæ √e&ÉeTT≈£î |üPs¡«y˚T ø±[ø±wüøº e£ TT˝ÀHÓq’ $ Äj·÷ <˚e‘·\qT <ä]Ù+#·Tq|ü⁄&ÉT
s¡∫+#êqT. ô|’øÏ Ä ø£$‘·«+ &ÜãT>± e⁄qï|üŒ{Ïø°, n+<äT˝À ns¡ú>±+;Ûs¡´+
$TøÏÿ* ‘·≈£îÿej·Tì $eTs¡Ù≈£î\T Á>∑Væ≤kÕÔs¡T >±ì, kÕe÷qT´˝À -
ªªHê∞ø£C≤<ä´~‹C≤∞µµ nH˚ XÀ¢ø±\T #·~$ $TøÏÿ*>± yÓT#·TÃø=+{≤s¡T. m+‘·
ns¡úÁ|ü<Ûëq+>± ‘˚*ø£>± ø£$‘·«+ #Óù|Œyêfi‚¢Hê, yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ ø=+‘· ø£]ƒq+>±H˚
ø£$‘ê«ì ≈£î|üÁø£$TkÕÔsπ yÓ÷ nì H˚qqTø=+{≤qT. <ëìøÏ Hê yÓTT<ä{Ï ø£$‘ê«ìø°
sTT{°e* ø£$‘ê«ìø°>\∑ uÛ<Ò yä T˚ Hê≈£î
Á|üe÷D+. ø±oqT+&ç e#˚ÃeTT+<äT
@<√ ø=+‘· kıeTTà ø£fÒºjÓT&É\, l
nqï|üPsêí eTVü‰<˚$ì dü«j·T+>±
|üP» #˚j·TìkÕÔs¡ì $ì, ˇø£s√Eq
Ä $XÊ˝≤øÏåì kıeTTàø£{Ϻ dü«j·T+>±
|üP» #˚dHæ êqT. n|ü⁄Œ&˚ Äj·T+_ø£ô|’
H=ø£ j·Twüºø£eTTqT s¡∫+∫HêqT,
n+<=ø£#√ ªeT‘·‡<äàìd”j ú T· ‘êyéTµ nì
Á|üjÓ÷–+∫‹ì. Ä yêø£´eTTq
ø£s¡úeTT, ªne÷à! z j·Tqï|üPs¡í
eTVü‰<˚$! ìqTï H˚ H˚ø√]ø£q÷
$X‚w+æ ∫ ø√πs~ ˝Ò<Tä >±ì, ˙e⁄ e÷
sTT+≥ ìedæ+#·e\dæq~. Ç<˚ Hê
eTTK´ø√]ø£µ nì.
n~ yÓTT<ä\T Ç|üŒ{Ï ei≈£î
nq>± düTe÷s¡T q\Tã~jÓÆT<äT eÁ»uÛ…’wæ>∑‘√ nqï|üPsêí<˚$
e‘·‡s¡eTT\ qT+&çj·TT Hê sTT+≥ ~q~Hê_Ûeè~∆>± nqï|üPs¡í ‘ê+&É$+#·T
#·TqïfÒ¢ H˚qT ‘·\+#·T#·THêïqT. n≥T¢ ‘ê+&É$+#·T≥≈£î ø±s¡DeTT, H˚qT
Hê&ÉT XÀ¢ø£eTT<ë«sê n≥T¢ es¡eT&ÉT>∑T≥j˚T j·Tì Hê $XÊ«düeTT. H˚qT n~
78 ø±oj·÷Á‘·
yÓTT<ä\T Ç+‘·ei≈£î qesêÁ‘·eTT\˝À |üPõ+#·T $Á>∑V≤ü eTT, n|ü⁄&ÉT ø±oqT+&ç
ø=ì ‘Ó∫Ãq ∫qï nqï|üPs¡í Á|ü‹eTj˚T. Ä Á|ü‹eT Vü≤düÔeT+<äT ˇø£ >∑]f…
j·TT+&ÉTqT61. uÛ$Ñ wü´‘êÿ\eT+<äT ≈£L&Ü ‘·s‘¡ s· e¡ TT\ ei≈£L leT<äqï|üPsêí
$XÊ˝≤øÏå e÷sTT+≥ sTT~ei˝À e˝…H˚ Hê≥´eTT dü\TŒ>±ø£ j·Tì ÁbÕ]ú+#·T#·÷
eTs¡\ Á|üø£è‘·eTT|üÁø£$T+#·T#·THêïqT.
ìs¡®˝…’ø±<ä•
ø±oqT+&ç ãj·T\T<˚sT¡ ≥≈£î Á‘√eKs¡TÃ\≈£î kıeTTà e∫Ãq|üŒ{Ïø,° sTT+ø±
ãj·T\T<˚]q≥T¢ Áyêj·T yÓTT<ä*&ÉH˝˚ <Ò Tä . e÷≥˝≤, ø±o qT+&ç ãj·T\T<˚s&¡ +É !
Ä eTVü‰øπ Áå ‘·+ e~*ô|≥º&ÜìøÏ jÓT+‘· eT÷s¡T&â øç ° düTKdüTU≤\ eTqdüT‡ y=|üŒ<äT.
yÓ&<É ëeTqTø=+≥÷ e⁄+&É>±, nq>± sTT+ø± ø±˝≤sƒø˜¡ +£ #˚dTü ø√e&ÜìøÏ |üPs¡«+,
ªªìs¡®˝…’ø±<䕵µ e∫Ã+~. CÒ´wü˜ ãVüQfi¯ j˚Tø±<ä•ì ø±o˝À ìs¡®˝…’ø±<ä•62
n+{≤s¡T. Ä s√Eq >∑+>∑ sTT≥TqT+&ç n≥÷, n≥TqT+&ç sTT≥÷, á<ä&É+
ˇø£ Ä#ês¡+, H˚q÷, ø£èwüíXÊÅdæÔ>±s¡÷, ‘·s¡ÿdü+Á>∑Vü≤|ü⁄>∑Ts¡Te⁄ XÀuÛÑHêÁ~XÊÅdüTÔ\
yê] ‘·eTTà&ÉT X‚wüXÊÅdæÔ>±s¡÷, á eTT>∑TZs¡eT÷ kÕe÷q´yÓTÆq eT{Ϻ≈£î+&É\
Hê<Ûës¡eTT #˚dæø=ì >∑+>∑˝À ˙<äT#·÷ Äe*øÏ yÓ[¢ ‹]^ n<˚ Á|üø±s¡+ Çe‘·*øÏ
á<äTø=+≥÷ edüTHÔ êïeTT. e÷‘√bÕ≥T e÷e˝…H˚ |òTü ≥Vü≤düT&Ô ’Ó |ü˝≤ï{Ïde” TqT+&ç
ø=\~ø±\eTT ÁøÏ+<ä≥H˚ e∫Ãq y˚i=ø£ $<ë´]ú ≈£L&Ü e∫ÃHê&ÉT. yÓfi‚¢≥|ü⁄Œ&ÉT
u≤>±H˚ #˚]Hê&ÉT. ‹]– e#˚Ã≥|ü⁄Œ&ÉT q&ç$TøÏ e#˚Ã≥|üŒ{ÏøÏ Ä‘·&Ü<Ûës¡+>±
H˚s¡Œs¡#·Tø=qï ≈£î+&É ˙s¡T b˛düT≈£îqï~. Ä ø±s¡D+#˚ n‘·&ÉT ª¬ø≈£îÿ ¬ø≈£îÿµ eTì
eTTq>∑&ÜìøÏ dæ<ä∆yÓTÆHê&ÉT, H˚qT kÕe÷q´+>± á<˚yê&ÉH˚>±ì, n˝≤+{Ï
düeTj·T+˝À y˚i=ø£ì ÁbÕD+ s¡ø+åÏ #·&ÜìøÏ ‘·>+Z∑ ‘· >∑J‘·>±DÏí ø±qT. Hê‘√e⁄qï
61. nqï|üPsêí $XÊ\øÏå neTàyê] #˚‹˝Àì >∑]f…ì eÁ»uÛ…’wæ>∑ ˝Ò<ë eÁ»u…’düTøÏ
n+{≤s¡T. á $Á>∑Vü≤+ ÄVü‰s¡düeTè~∆øÏ ∫Vü≤ï+. á eÁ»uÛ…’wæ>∑ ÁbÕNqø±\+˝À
ø£qï&É<˚X¯+˝Àì nj·÷´e[ es¡Ôø£dü+|òü÷ìøÏ ∫Vü≤ï+.
62. y˚+XÊ bıs¡ã&çq≥T¢Hêïs¡T. CÒ´wü˜ X¯óø£¢@ø±<ä• ìs¡®˝…’ø±<ä•. ãVüQfi¯@ø±<ä•
ø±<äT. BìøÏ ˇø£ ∫qïø£<∏ä e⁄+~. @ø±<ä•Hê&ÉT ñ|üyêdü+ #˚ùdÔ ãVüQ|ü⁄D´Á|ü<ä+
nì qeTàø£+. ;ÛeTT&ÉT Á|ü‹ @ø±<ä•Hê&É÷ ñ|üyêdü+ ñ+&Ü\ì nqTø=H˚yê&É≥,
ø±˙ õVü≤«#ê|ü\´+ Ä ø√]ø£qT rs¡ìe«≥+ ˝Ò<Tä . ø£èwüß&í øç Ï yÓTTs¡ô|≥Tºø√>±, Äj·Tq
ˇø£ ‘·s¡TD√bÕj·T+ #ÓbÕŒ&ÉT. CÒ´wü˜ X¯óø£¢@ø±<ä•Hê&ÉT ˇø£ÿ #·Tø£ÿ nsTTHê ˙s¡T
‘ê>∑≈î£ +&Ü ñ|üyêdü+ #˚ùdÔ n˙ï @ø±<äXó¯ ˝À¢q÷ ñ|üyêdü+ #˚dqæ +‘· |ò*ü ‘·+ edüT+Ô <äì
ñ|ü<˚•+#ê&ÉT. n+<äTø£ì ìs¡®˝…’ø±<ä• nì ù|s¡T e∫Ã+~. BìøÏ Á‹$Áø£eT @ø±<ä•
nì ≈£L&Ü ù|s¡T.
 ø±oj·÷Á‘· 79
ø£èwüíXÊÅdæÔ, X‚wüXÊÅdæÔ>±]¢<ä›s¡÷ eT+∫ >∑J‘·>±fi¯ó¢. ‘·eT ¬s+&ÉT ≈£î+&É˝À¢ eø£
≈£î+&É n‘·ìøÏ∫à n‘·ì ≈£î+&ÉqT ‘ê$Ts¡Te⁄s¡Tq÷ï #ÓiÀ #˚‹‘√ |ü≥Tºø=ì Ä
˙fi¯q¢ T bÕs¡uÀdæ n‘·ì ÁbÕD+ s¡ø+åÏ #·&yÉ T˚ ø±≈£î+&Ü ‘êeTT ≈£L&Ü nHêj·÷dü+>±
e&ÉT¶qT #˚s¡>∑*>±s¡T. Ä ø£wüºdüeTj·T+˝À Ä $<ë´]ú q÷iT ø=ã“]ø±j·T\T
$X‚«X¯«s¡Tì jÓT<äT≥ ø=≥º&ÜìøÏ yÓTT≈£îÿø=Hêï&ÉT. e&ÉT¶≈£î e∫Ãq ‘·sê«‘·,
ªª@eTj·÷´? u§‹Ô>± á‘·sêìyê&Ée⁄, >∑+>∑˙<ä&ÜìøÏ j˚T˝≤ ãj·T\T<˚sêe⁄µµ
n+fÒ, ªªHêπø+ ‘Ó\TdüTqT, MTs¡T ≈£î+&É |ü≥Tº≈£î ãj·T\T<˚]‘˚ H˚ ≈£L&Ü ≈£î+&É
|ü≥Tº≈£î ãj·T\T<˚sêµµqì »yêãT #Ó|æŒHê&ÉT. @e÷Á‘·eT÷ ˝Àø£C≤„q+ ˝Òì
sTT{Ïyº êfi¯ó¢ |ü\Te⁄ sê øπ Áå ‘·eTTq≈£î $<ë´uÛ≤´kÕìøÏ e∫à ø=+<äiT |üPs¡«|ü⁄D´eX¯+
#˚‘· ∫s¡ø±˝≤ìøÏ eTVü‰|ü+&ç‘·T˝…’ <˚XÊìøÏ e∫à nH˚≈£î\qT •wüß´\qT
|ü+&ç‘·T\qT CÒj·TT{≤ ø£\<äT. ø=+<äiT nø£ÿ&ÉH˚ düÁ‘ê˝À¢ bı≥ºb˛düTø=+≥÷
j·÷e‘êÿ\eTTq÷ï >∑&TÉ |ü⁄{≤ ø£\<äT. n+<äT#˚‘H· ,˚ Ä ø±\+˝À H˚$T, n+‘·≈î£
|üPs¡«ø±\+˝À H˚$T, ¬s’\TkÕj·T+ ˝Ò≈£î+&çHê jÓT{À¢ ø£wüº|ü&ç |ü\Te⁄s¡T ø±oøÏ
#·<äTe⁄ø£ì yÓ[¢q yê]˝À Á|üC≤„e+‘·T˝…’ e∫Ãqyê] ù|fi¯ó¢ |ü]$T‘·+>±H˚ eTq≈£î
$qã&É‘êsTT. uÛ≤>∑e‘·T\ Vü≤]XÊÅdTü \Ô yês¡T, |ü⁄˝…\¢ <äøDåÏ ≤eT÷]ÔXÊÅdTü \Ô yês¡T,
e÷s=ÿ+&ÉbÕ{Ï #·‘·Twüºj·T+˝À sTT<ä›iT, <ä+&çuÛÑ≥¢ $X¯«Hê<∏äXÊÅdüTÔ\T>±s¡T, e÷
>∑Ts¡Te⁄>±s¡T, eT+Á‘·yê~ \ø°ÎHêsêj·TDXÊÅdüTÔ\T>±s¡T, ø=eP«s¡T >√bÕ\
XÊÅdüTÔ\T>±s¡T, lbÕ<ä sêeTXÊÅdüTÔ\T>±s¡T, Ç+Á<ä>∑+{Ï >√bÕ\XÊÅdüTÔ\T>±s¡T
˝ÀHÓq’ yê] ù|s¡T˝Ò n+<äi÷ jÓTiT>∑T<äTs¡T. Ç+<äT˝À ø=+<äiT q\Tã~ j˚T+&ÉT,¢
eTT|üŒ~j˚T+&ÉT¢ ≈£L&Ü ø±o˝À ìedæ+∫qyês¡T. ˇø£ XÊgy˚T ø±ø£,
#·‘·TXÊÙÅdüÔeTT\Tq÷ï e∫Ãqyês¡T. ˇø£ XÊgy˚T ∫s¡ø±\+ ˇø£kÕ] #·~$,
‘Ó*j·Tø£, eTfi≤¢ ‹s¡T>∑<√&ç n+‘ê #·~$ >=|üŒyê¬sq’ yês¡T ø=+<äiT. ø=+<äiT
∫s¡ø±\+ #·~$ |ü+&ç‘T· ˝…’ <˚XÊìøÏ edü÷Ô @ dü+kÕúq+˝ÀH√ yê<ä+˝À y√&çb˛sTT
eTfi≤¢ ø±oøÏ yÓ[q¢ yês¡T63. M]ì >∑÷]à Á|ü‘´˚ øÏ+∫ Áyêj·Te\dæq<˚ø±ì, sTTø£ÿ&É
63. |ü⁄˝…¢\ <äøÏåD≤eT÷]ÔXÊÅdæÔ ø±o˝À j·÷π>X¯|ü+&ç‘·Tìe<ä› ∫s¡ø±\+ yê´ø£s¡D+
nuÛÑ´dæ+∫ ‹]– dü«Á>±e÷ìøÏ edü÷Ô eT<Ûä´˝Àì dü+kÕúHê\ |ü+&ç‘·T\‘√ yê<ä+
#˚dü÷Ô »sTTdü÷Ô edüTÔHêïs¡T. $XÊK õ˝≤¢˝Àì e÷&ÉT>∑T\ nH˚ ø=+&É »MT+<ëØ
dü+kÕúq+˝À Ç+Á<ä>∑+{Ï >√bÕ\XÊÅdæÔ>±]‘√ yê~+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT z&çb˛‘êH˚yÓ÷ nH˚
dü+<˚Vü≤+ ø£*–+<ä≥. z&çq≥T¢ ˇ|ü⁄Œø=ì ‹]– ø±oyÓ[¢ $<ä´qT eT]+‘· >∑{Ϻ
#˚düTø=ì ‹]– e÷&ÉT>∑T\ e#êÃs¡T. n|üŒ{ÏøÏ Ä |ü+&ç‘·T&ÉT >∑‹+∫q≥T¢ ‘Ó\TdüTø=ì
m+‘√ |ü]‘·|æ+#ês¡≥.
80 ø±oj·÷Á‘·
Áyêj·T&ÉeTT≈£î dü\ú + #ê\<äT, Ç+<äT˝À l Vü≤]XÊÅdTü \Ô yê]ì l $»j·Tq>∑s+¡
eTVü‰sêE\T+>±s¡T64 dü«j·T+>± ÁbÕ]ú+∫ ø±oqT+&ç rdüT≈£îe∫à ‘·eT dü+kÕúq
|ü+&ç‘·T\T>± H˚s¡Œi#·Tø=qï≥T¢ $+{≤qT. l ø=eP«] >√bÕ\XÊÅdæÔ>±s¡H˚yês¡T
wü&É›s¡Ù˙bÕs¡>∑T\>∑TfÒø±ø£, eT+Á‘·XÊÅdüÔ+˝À ≈£L&Ü Á|ü‘·´ø£å+ #˚j·T&ÜìøÏ ‘·>∑Z+‘·
ìcÕ˜|üs¡T\T, ø±o˝À <äTs¡ZqT >∑÷]à Ms¡T Á|ü‘˚´øÏ+∫ |ü+Á&Ó+&˚fi¯ó¢ ‘·|üdüT‡ #˚dæ
Á|ü‘·´ø£å+ #˚dæø=qï≥T¢ #Ó|ü⁄Œ≈£î+{≤s¡T. M]ì ≈£L&Ü l $»j·Tq>∑s¡+
eTVü‰sêE\T+>±s¡T ÁbÕs¡úq|üPs¡«ø£+>± ‘·eT dü+kÕúqeTTq≈£î s¡|æŒ+∫
ì\TŒø=q&Éy˚T ø±≈£î+&Ü, l Vü≤]XÊÅdüTÔ\T>±] ¬ø{Ϻ >ös¡eeTT ˝Òs¡Œs¡∫Hês√
n{Ϻ >ös¡eeTT\H˚ á XÊÅdüTÔ\T>±]øÏ ≈£L&Ü @s¡Œs¡∫q≥T¢ $ìøÏ&ç. á >ös¡e
Á|ü|ü‘·TÔ\≈£î n+‘·≈£î |üPs¡«+ dü+kÕúqeTT˝À e⁄+&˚ |ü+&ç‘·T\T düVæ≤+|üø£ eø£
j·TTøÏÔ #˚d,æ >√bÕ\XÊÅd>Ôæ ±s¡T eT+Á‘·XÊg+˝À eTVü‰>=|üŒyês¡ì #Ó|Œü >± #Ó|Œü >±,
eTVü‰sêC≤yês¡T yê] X¯øÏÔ eTqπø˝≤ ‘Ó\TdüTÔ+<äì nHêïs¡ì˙ï, <ëìMT<ä
|ü+&ç‘·T\T, ªªeTVü‰Á|üuÛÀ! <˚es¡yês¡T ø√]‘˚ XÊÅdüTÔ\yês¡T Á|ü‘·´ø£å+>± yê]
X¯øÏÔì #·÷|ækÕÔµµs¡ì »yêãT #Ó|æŒHês¡ì˙ï, |æeTà≥ HÓ|ü⁄Œ&√ eTVü‰sêC≤yês¡T,
ª>∑Ts√J, eT+Á‘·XÊg+˝À MT Á|ü»„ e÷ø=ø£e÷s¡T #·÷|æ+#ê\ì ø√]Hêµs¡ì˙ï,
ª∫‘·+Ô µ nì #Ó|Œæ XÊÅdTü \Ô yês¡T, ªH˚qT á s√E »|ü+ #˚døæ =ì ekÕÔqT, n|üŒ{ÏøÏ
u≤>± ìeTàø±j·T+‘· ã+>±s¡|ü⁄ eTT<ä›qT dæ<ä∆+#˚dæ e⁄+#·e\dæq~µ>±
#Ó|æŒHês¡ì˙ï, leTVü‰sêC≤yês¡T nfÒ¢ dæ<ä∆+#˚j·T>± XÊÅdüTÔ\yês¡T Ä ã+>±s¡+
MT<ä eT+Á‘√<äø£+ Áb˛øÏå+#˚≥|üŒ{ÏøÏ Ä eTT<ä› ¬s+&ÉT eTTø£ÿ\T>± |ü–*+<äì˙ï,
Ä |æeTà≥ eTVü‰sêC≤yê]øÏ ˝À|ü\ uÛj Ñ T· + ø£*–, ªm|ü⁄Œ&Óq’ áj·Tq≈£î eTqMT<ä
ø√|ü+ ø£*–‘˚ Ç<˚ yÓ÷düÔs¡T>± eT+Á‘√<äø£+ Áb˛øÏå+#·&É+ ‘·≥dæú+|üe#·TÃqT,
n|ü⁄Œ&ÉT eTq|üì ≈£L&Ü Bì‘√bÕfÒ ø±e#·TÃqTµ, nì e⁄bÕj·T+>± yê]ì
dü+kÕúq+˝À qT+&ç ‘·|Œæ +∫ >√<ëeØrs¡+˝À ø=eP«s¡T˝À e⁄+&˚≥≥T¢ @s¡Œs¡∫,
yê]øÏ HÓ\ HÓ\≈£L Ç#˚Ã uÛÑè‘·ø£+ ø=eP«s¡Tπø |ü+ù|yês¡ì˙ï, >∑Ts¡Te⁄>±] e\¢
$HêïqT. $»j·Tq>∑s¡ dü+kÕúq+˝À Ç|üŒ{ÏøÏ yÓqTø£{Ï Á|üuÛÑTe⁄\+<äiTq÷ï
‘·eT dü+kÕúq+˝À e⁄qï jÓTe]ì >±ì ‘=\–+|üe\dæ e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT, ‘=\–+∫q
yê]øÏ#˚à J‘·+ |ü+|æ+#·&Éy˚T Ä#ês¡eTT. Çø£ eTfi≤¢ <äs¡Ùq+ e÷Á‘·+
64. á sêE $»j·TsêeT >∑»|ü‹ (1826-1879). u≤\´eT+‘ê ø±o˝ÀH˚ >∑&eÉ &É+
e\q ø±o |ü+&ç‘·T\+fÒ mq˝Òì >ös¡e+. ‘Ó\T>∑T, dü+düÿ è‘·+, bòÕs¡d”, Væ≤+B
uÛ≤wü\˝À eT+∫ Á|üy˚X¯+ ñ+&˚~. |ü+&ç‘· kÕìï<Ûä´+‘√ nH˚ø£ XÊÅkÕÔ\˝À ne>±Vü≤q
@s¡Œ&ç+~. ø£$|ü+&ç‘· >±j·T≈£î\qT ø√] s¡|æŒ+∫ ÄkÕúq+˝À ì\T|ü⁄ø=H˚yês¡T.
 ø±oj·÷Á‘· 81
‘=\–+∫qyê]øÏe«ø£ b˛e&Éy˚T ø±<äT, yê] e+X¯düTú\T ≈£L&Ü, M]πø ø±<äT,
M] e+X¯düTú\≈£Lÿ&Ü sTTe«s¡T. l Vü≤]XÊÅdüTÔ\yê] $wüj·T+˝À á dü+<äs¡“¤+
n+‘ê jÓTiÏ–q<˚ ø±e⁄q $düÔ]+|ü ãì˝Ò<äT.
ø£\ø£‘êÔ Ä‹<∏ä´+
Á|üdøü ±ÔqTÁ|üdøü +Ô£ >± ø£<ä∏ jÓTø£ÿ&çø√ b˛‘·÷e⁄qï~. á˝≤+{Ï eTVü‰|ü+&ç‘T·
\+<äi÷ ø±o˝À ‘·j÷· s¬ ’ e∫à eTq<˚XÊìï n\+ø£]+#˚yês¡qï~ Á|ü<ëÛ Hê+X¯eTT.
n{Ϻ ø±o sTT|ü⁄&ÉT @<√ e÷~] dæú‹˝À qTqï≥Tº $+{≤eTT, Ä ø±oqT+&ç
H˚qT <˚XÊìøÏ sêuÀe⁄#·÷, düVü‰j·T+ ø√düeTT #·÷dü÷Ôe⁄+&É>± eTq <˚X¯düTú&˚
¬s&ç¶d”eT˝Àì \ø£ÿes¡eTT qT+&ç e∫Ãq e+<äq|ü⁄ qs¡‡j·T´ nH˚ ø√eT{Ï_&ɶ
Hêe˝…H˚ düV‰ü j·T+ ø√düeTT yÓ‘T· ≈£îÿ+≥÷ Hê≈£î <=]øÏHê&ÉT. H˚q‘·ìøÏ <=]ø±qT,
Çs¡Te⁄s¡eTT ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ø£\yêfi¯¢y˚T ø±e⁄q e÷≈£î >∑j·T≈£î yÓfi¯¢e\dæq Á|üdüøÏÔ
˝ÒXe¯ TTq÷ï ˝Òøb£ ˛sTTq|üŒ{Ïø,° b˛˙ sêø£sêø£ edæ$Ô T>∑<ë, $wüßí bÕ<ä dü+<äsÙ¡ q+
#˚døæ =ì b˛<ëeTì >∑jT· ≈£î ≈£L&Ü yÓfi≤¢eTT. nø£ÿ&É $wüßbí Õ<äeTTqT |üPõ+#·Tø=ì
ø£\ø£‘êÔ≈£î {Ïø£ÿ≥Tº |ü⁄#·TÃø=HêïeTT. ª144e HÓ+ãs¡T>∑\ >∑èVü≤eTT˝À eTq
‘Ó\T>∑T<˚oj·TT \THêïs¡T. nø£ÿ&çøÏ rdüT≈£îyÓfie¢¯ T+fÒ »{≤ÿyê&˚ rdüT≈£îyÓ&‘É ê&ÉTµ,
nì ø±o˝À $<ë´s¡Tú\T #Ó|æŒHês¡T. n~ C≤„|üø£+ ô|≥Tºø=HêïeTT>±ì, Ä
»{≤ÿyê&ÉT eTeTà*ì yÓ÷dü+ CÒdæ jÓTø£ÿ&√ yê&çøÏ ‘√∫q#√≥ ~+|æ u≤&ÉT>∑
‘˚‘ÓeTàHêï&ÉT. yê&ç‘√ b˛{≤¢&É˝Òø£ yê&ç~ yê&çøÏ∫Ã Ä düMT|ü+˝À e⁄qï
<Ûäs¡àXÊ\˝À ~–HêeTT. n~ düø£\ n\¢]∫\¢] »q+‘√ m+‘√ dü+≈£î\+>±
e⁄qï~. nsTT‘˚ j˚T+ #˚j·TeTT? Ä eTVü‰|ü≥ºDeTT˝À eTeTà*ï #·÷#˚<Óes¡T?
n~ ÄcÕ&ÛeÉ ÷düeTT, ‘=\ø£]yêq\ ø±s¡+uÛeÑ TsTT+~. $s¡T<äy∆ TÓ qÆ >±*, e+≥≈£î
yÓTT<ä\Tô|&ç‘˚, bısTT´ MT<ä bÕÁ‘· e⁄+fÒ eT+≥ jÓTø£ÿ&√ e⁄+&É&É+. n{Ϻ
dæú‹˝À #˚‘·>±ì H˚qT e+fÒ$T #˚j·T>∑\qT? düVü‰j·TT&ÉT ø√eT{Ï>∑<ë? e+≥
eT≥Tº≈£î H˚qT #˚ùdÔ ‘·øÏÿq j·÷e‘·TÔ |üqT\qT n‘·&ÉT dües¡D #˚j·T>∑\&ÉT.
m{≤¢>∑sTT‘˚H˚$T, ãC≤s¡T yÓ[¢ s=f…º\T ø=qTø=ÿì ‘Ó#·TÃø=ì ‹+≥÷ yês¡+
s√E\T ø±\πøå|ü+ #˚XÊeTT Ä ø£\ø£‘êÔ˝À yês¡+ s√E\THêï e÷πø$T ì\«˙&É
<=s¡ø£H˚˝Ò<äT.
ã+>±©yêì yÓ÷dü+
<Ûsä à¡ XÊ\˝À »q+e\¢ nø£ÿ&çqT+&ç »>∑Hêï<∏ëìøÏ yÓfi&¢¯ ÜìøÏ Á‘√e e÷Á‘·+
‘Ó*dæ+~. Ä Á‘√e ø=+‘· düeTTÁ<ä+ MT<ä, ø=+‘· ø±\Te\MT<ä, ø=+‘· yÓT≥ºqT,
82 ø±oj·÷Á‘·
á˝≤>∑Tqe⁄qï~. m{À¢ ãj·T\T<˚] b˛‘˚ ‘·|Œü Ä ø£\ø£‘êÔ˝À ãC≤s¡T s=f…\º ‘√
mHêïfi¯ó¢|üyêkÕ\T #˚j·T&É+? ø±˝≤sƒ¡˜ø£+Hê&ÉT uÛÑ+>∑T |ü⁄#·TÃø=qï <√wü+e\¢
ø£*Zq Á>∑Vü≤DÏ eTiÏ+‘· ôV≤#·Ã yÓTT<ä\Tô|{Ϻ+~. n+<äT#˚ Ä ø£\ø£‘êÔqT+&ç
ãj·T\T<˚sT¡ ≥ø£sTT w”eº Ts¡T≈£î {Ïø¬ ÿ≥Tº ‘˚e&ÜìøÏ ø√sTT˝Ÿ|÷üò ≥T≈£î ãj·T\T<˚sêqT.
ø√eT{Ï ãdü˝À ø±oø±$fi¯¢ e<äH› ˚ e⁄Hêï&ÉT. n‘·&TÉ M~Û˝ÀøÏ yÓ[q¢ |ü⁄Œ&É˝≤¢ Á‘√e‘·|Œæ
bÕe˝≤ nsê∆ \+#·+ Ç∫à n‹ø£w+ºü MT<ä ãdü≈î£ #˚sT¡ ‘·÷ e⁄+&˚yê&ÉT, H˚qTe÷Á‘·+
yÓ[¢q Á‘√e C≤„|üø£+ ô|≥Tºø=ì, ne<Ûëq+ #˚dæq+‘· |üì #˚dæ ãdü≈£î #˚s¡T‘·÷
e⁄+&˚yê&ÉqT. n+<äT#˚ {Ïø£ÿ≥Tºø√düeTT |ü<äVü‰s¡T s¡÷bÕj·T\T |ü⁄#·TÃø=ì H˚qT
ãj·T\T<˚sêqT. ˇø£ |òsü ê¢+>∑T yÓfi≤¢qT. ø√sTT˝Ÿ|÷üò ≥T ø£qã&ÉT‘·÷e⁄+~. n+‘·˝À
ˇø£ ã+>±©yê&ÉT Hêyê\ø£+ ø£ìô|{≤º&TÉ . M&Óe&√ ‘Ó\T>∑Tyê&ÉTsê nqTø=Hêï&ÉT.
Á|”‹|üPs¡«ø£+>± yê&çu≤Û wü‘√ ªmø£ÿ&É≈î£ yÓ&‘É êe⁄ uÛ&Ñ µ®û nì Á|ü•ï+#ê&ÉT. ªø√sTT˝Ÿ
|òü÷≥T≈£îµ nì eNÃsêì Væ≤+B‘√ »yêãT #ÓbÕŒqT. <ëìMT<ä yê&çøÏ eTi°
˝À≈£îe ∫øÏÿ+~. ªˇø£e÷≥ #ÓbÕÔqT, $+{≤yêµ nHêï&ÉT. #Ó|Œü eTHêïqT. ªø√sTT˝Ÿ
|òü÷≥T˝À ø£qï ‘·≈£îÿe kıeTTà≈£î {Ϭøÿ≥Tº ˇø£ ã+>±∞u≤ãT ÇdüTÔHêï&ÉT. H˚qT
≈£L&Ü »>∑Hêï<∏ä+ e#˚Ãyê&ÉH˚. H˚qø£ÿ&ÉH˚ |ü⁄#·TÃø=+{≤qT. Hê‘√≈£L&ÜeùdÔ
˙≈£Lÿ&Ü ‘˚*ø£>± {Ϭøÿ≥T sTT|æŒkÕÔqT s¡µeTàHêï&ÉT. yê&çe÷≥\e\¢H˚ jÓT+‘·
‘Ó*$‘·≈£îÿeyê&ç¬ø’Hê yÓ÷dü>±&Éì ‘Ó\Tk˛Ô+~ ø£<ë. n{Ϻ dæú‹˝À n+‘√ Ç+‘√
˝Àø£C≤„q+ø£\ Hê≈£î ‘Ó*j·T<äq&Üì ø£eø±X¯+ ˝Ò<Tä >±ì, ‘Ó*dæHê, yêDÏí H˚H˝Ó ≤¢
‘·|æŒ+#·Tø√>∑\qT? m{À¢ Hêe<ä› qTqï kıeTTà ø±CÒj·T&ÜìøÏ yê&ÉT
dü+ø£*Œ+#ê&ÉT. Ä kıeTTà‘√ qqTï e~*‘˚ n<˚ #ê\Tqì H˚qqTø=HêïqT,
yêì‘√ ≈£L&Ü ‘√&˚\T‘√ yÓfi¢‚ y˚Tø£˝≤>∑T sê»M~Û˝À b˛‘·÷e⁄HêïqT. ø=+‘·<÷ä s¡+
yÓ[¢q MT<ä≥ ˇø£ ô|<ä› y˚T&É >∑TeTà&çø±j·Tyê≥+>± ñqï~ ø£qT|ü&ɶ~. <ëì
yÓT≥¢Á‘√e ˇø£ ∫qï M<Ûä+‘· yÓ&É\TŒ>± e⁄+~. Ä Á‘√eì y˚T&ÉMT~øÏ Á‘√e
rXÊ&ÉT. Çø£ nsTT<ëiT yÓT≥¢˝À¢ ô|’øÏ yÓ&É‘êeTqï|ü⁄Œ&ÉT qqTï p∫, ªkıeTTà
Hê#˚‹øÏsTT´, qT$«ø£ÿ&˚≈£Ls√Ã, ìqTï #·÷ùdÔ u≤ãT m≈£îÿe ‘ÓeTà+{≤&ÉTµ nì
Hêe<ä›qTqï |ü<äVü‰s¡Ts¡÷bÕsTT\Tq÷ï |ü⁄#·TÃø=ì ô|’øÏ yÓfi≤¢&ÉT.
‘Ó*$‘·≈£îÿeyê&Óe&ÉT ?
ªÁã‘·T≈£îJe⁄&ܵ nì ø=+‘· dü+‘√wü+‘√ nsTT<äT ì$TwüeTT\ø£qï ‘·≈î£ ÿe
ø±\y˚T H˚qø£ÿ&É ≈£Ls¡TÃHêïqT. |üP]Ô>± dü+‘√wüy˚T\ ø£\T>∑˝Ò<äì #·<äTes¡T\T
X¯+øÏ+‘·TπsyÓ÷! yê&ÉT qqTï #·+ù| e⁄<˚›X¯´+˝À ˝Ò&Éì düŒwüº|ü&ÉT≥#˚ ø=+‘·
 ø±oj·÷Á‘· 83
dü+‘√wüeTTq ø£eø±X¯+ ø£q|ü&TÉ ‘·÷H˚ e⁄+~ø£<ë. Çø£ ø=+‘· $#ês¡yTÓ +<äTø£+fÒ
‹]–e∫à rdüT≈£îb˛sTT <˚M qesêÁ‘·T\<ëø± yêfi¯¢ {Àfi≤\˝À <ë∫, neTàyê]øÏ
ã* y˚kÕÔ&˚yÓ÷ nì ø=+‘·$#ês¡+. @+ Áyêj·TqT? n|ü⁄Œ&ÉT Hê eTqdüT‡˝À
HÓìï s¡kÕ\πøHê neø±X¯+ ø£*–+~. n+‘ê m+‘·ùd|ü⁄, nsTT<äT ì$TcÕ\˝À|ü⁄
eTfi≤¢ Hê≈£î @+ ‘√∫+<√, ‘·s¡TyêsTT yÓT≥T¢ møÏÿ y˚T&ÉMT~øÏ yÓfi≤¢qT. Hê\T>∑T
~≈£îÿ\T #·÷#êqT. u≤ã÷ ˝Ò<äT, ^ã÷ ˝Ò<äT. @yÓ÷>±ì, eø£ÿ qe⁄ø£s¡T ≈£L&Ü
˝Ò&TÉ . y˚T&ÉMT<ä ≈£L&Ü ˇø£ M~Û˝≤>∑Tqï~. ø=+‘·ei≈£î yÓfi≤¢qT. eTfi≤¢ Ç~ei˝À
y˚TyÓTøÏÿq yÓ÷düÔs¡Ty˚ yÓT≥÷¢, Á‘√yê, eø£{Ï ø£qT|æ+∫+~. nø£ÿ&çøÏ yÓfi‚¢≥|üŒ{ÏøÏ
Ä yÓT≥T¢ @e÷Á‘·y÷Ó ‘·sT¡ yêsTT˝À Ä yÓ÷dü>±&ÉT ø£ì|æ+#ê&ÉT. b˛˙ b˛‘·THêï&ÉT,
nqTø=HêïqT, eTfi≤¢ yÓqøÏÿ #·÷XÊ&ÉT H˚qT ø£qT|ü&ܶqT. ªªu≤ãT ˝Ò&ÉT, mø£ÿ&çø√
yÓfi≤¢&ÉT, ˙ kıeTTà Ç~>√ rdæø√µµ nì yÓqøÏÿ e∫à Hê#˚‹øÏ#˚ÃXÊ&ÉT. @$T{À
á ∫Á‘·eTT! kıyÓTà+<äT øÏj÷· ´*! Çj·T´ø£b˛‘˚ H˚H+˚ #˚kÕÔqT? ‘êqT yÓ÷dü>±&ÉT
ø±&Éì H˚ qqTø√e&Üì ø£qTø=+<äTHê? Ç≥T¢ qqTï q$Tà+#·&É+ e\¢ yêìøÏ
ø£*π> ˝≤uÛÑy˚T$T{Ï? Hê <ä>∑Zi qTqï kı$Tà+‘˚ø£<ë! n~ sTT~ eiπø Ç∫ËH˚!
@yÓ÷ Hêø£|ü⁄Œ&˚ ø±<äT, Ç|üŒ{ÏøÏ˙ï yêì Ä+‘·s¡´+ ‘Ó*dæ+<˚ø±<äT. qqTï
yê&˚yÓ÷ ‘Ó*$‘·≈£îÿeyêDÏí>± ePVæ≤+#ê&ÉT>±ì, yê&ç #˚wüº\qT ã{Ϻ H˚H˚ yêDÏí
‘Ó*«‘·≈£îÿeyê&Éì &ÛÉ+ø±MT<ä <Óã“ø={Ϻ #ÓbÕÔqT. ø±s¡D+ #·<äTes¡T˝Ò
$#ê]+#·Tø=+<äTs¡T>±ø£, H˚ ˙ ø£<ë∏ uÛ≤>∑eTT˝À Áyêdæq dü+>∑‘T· \˝À #·<Tä es¡T\≈£î
qeTà‘·>∑ì B ø£<∏ëuÛ≤>∑y˚T. Bìï >∑TiÏ+∫ sTT|üŒ{ÏøÏ˙ï Hê≈£î qeTàø£+ ˝Ò<äT,
Ç‘·sT¡ \qT >∑÷]ÃÁyêj·T&É yÓT+<äT≈£î? Ç~ ø£\ e÷Á‘·+ ø±<äT. ì»+>± »]–+~.
kı$Tà∫à eTfi≤¢ qqTï yÓ+≥u…≥Tºø=ì ø=+‘·<ä÷s¡+ Á‹|æŒHê&ÉT. Ä
‘√&˚\T yÓ+≥ á y˚Tø£ j·T<∏ëÁ|üø±s¡y˚T q&ÉTdü÷Ô e⁄+~. eTfi≤¢ n≥T ‹|æŒ,
Ç≥T ‹|æŒ, Ä y˚T&Ée<ä›πø, Ä yÓT≥¢ e<ä›πø rdüT≈£î yÓfi≤¢&ÉqTø=HêïqT. ˝Ò<ë
n˝≤{Ï y˚T&É eTi=ø£ÿ≥T+<˚yÓ÷? eTfi≤¢ mø£ÿ&É+ yÓTT<ä\T ô|{≤º&ÉT. yÓqø±\
H˚qTq÷ï Á‘ê{Ï‘√ <äã“q+>± m≈£îÿ‘·THêïqT. dü]>± Ç+ø£ ◊<äTyÓTfÒ¢ ‘·sT¡ yêsTT.
nø£ÿ&É Ä–, kıeTTà |ü⁄#·TÃø=ì, yêì#˚‘·T˝À e⁄qï |ü<äVü‰s¡Tu…‘êÔ\ >∑T&ɶ>=&ÉT>∑T
dü]Áø=‘·~Ô Hê#˚‹øÏ∫Ã, ªô|ø’ Ï sêe<äT› H˚e#˚Ã<ëø±, Çø£ÿ&˚ ≈£Ls√õ nì eTsê´<ä>±
#Ó|æŒ ô|’øÏ yÓfi≤¢&ÉT. H˚qT nsTT<ëiT ì$TcÕ\T ≈£Ls¡TÃì ô|’øÏ yÓqTø£{Ï˝≤π> yÓ[¢
Hê\T>∑T ~≈£îÿ\÷ #·÷∫ ¬s+&√Á‘√eqT ~– ‘·\ ‘·&ÉTeTT≈£î+≥÷ ãdü˝ÀøÏ
e#êÃqT, »]–q dü+>∑‹ ùdïVæ≤‘·T&ÉT ø√eT{Ï‘√ #Ó|挋ì. n‘·&ÉT H˚qT Áã‹øÏ
e∫à ‘·q≈£î ø£qT|ü&+¶É <äT≈£î $TøÏÿ*>± dü+‘√wæ+∫ qqTï jÓT+‘√ yÓT#·TÃø=Hêï&ÉT.
84 ø±oj·÷Á‘·
|ü<äVü‰s¡T s¡÷bÕsT÷\≈£î |ü<äVü‰s¡Tu…‘êÔ\ >=&ÉT>∑T e∫Ã+<äHêï&ÉT. H˚qT l
$»j·Tq>∑s+¡ eTVü‰sêC≤yê] <äsÙ¡ HêìøÏ yÓ[q¢ |üŒ&ÉT Ç{°e\ s¡∫+∫q |ü<ë´˝À¢
eø£ d”dü|ü<ä´+˝À ªª|ü&Ée˝… |ü&Ésêì bÕ≥T˝…\¢µµ nì ÁyêXÊqT. ÄbÕ≥T¢, ÄsT÷
bÕfÒ¢ nì #·<äTes¡T\T ‘Ó*dæø=+<äTs¡T>±ø£. ˝≤ø£åDÏ≈£î\T ªªnVü≤À uÛ≤s√>∑Ts¡T'
ø£y'˚ µµ nì ePs¡øπ Áyêj·T˝Ò<Tä . <˚XÊ≥q+ e\¢ mìï ø£wdºü Tü U≤\T e+≥ã&É‘êjÓ÷
#·<äTes¡T\T >∑TiÏ‹+‘·Ts¡T>±ø£.
≈£åî<∏ë‘·TsêD≤+ qs¡T∫s¡ï|üø£«+
|æeTà≥ eTiTHê&ÉT C≤Á>∑‘·Ô>± ø√sTT˝Ÿ|òü÷≥Tπø yÓ[¢ {Ïø£ÿ≥Tº ‘Ó#·TÃø=ì
w”ºeT¬sπøÿeTT. Ä w”ºeTs¡T eTiTHê&ÉT ñ<äj·T+ 9 >∑+≥\≈£î #ê+~ìyê˝≤ nH˚
y√Á&ÛÉ Á>±eTeTT yÓfi¯¢e\dæq<Ó’Hê düeTTÁ<ä+˝À Á‘√e<ä|æŒ sêÁ‹ 9 >∑+≥\≈£î>±ì
>∑eT´kÕúHêìøÏ #˚]+~ ø±<äT. #˚s¡≥+‘√fÒ, @<√q~ y=&ÉT¶q ~>∑&É+ >∑qTø£,
Áø=‘·Ô>± e∫Ãq Ä ãTs¡<ä˙fi¯¢˝À kÕïq+#˚dæ ePfiÀ¢øÏ #˚] n+<äs¡eT÷ eø£
kÕ${À¢ eTø±+ #˚XÊeTT. n~ eø£ <äTø±D<ës¡Tì sTT+{ÏkÕ$&ç. <ëìì+&Ü
¬s+&˚dæ >∑C≤\≈£î y=ø=ÿø£ÿ{Ï #=|ü⁄Œq #ê˝≤ e+&ÉTø=H˚ bısTT\THêïsTT. bısTT
eø£ÿ+{ÏøÏ ns¡∆D≤ e+‘·Tq u≤&ÉT>∑ sTTe«&É+ j˚TsêŒ≥T. ‘·Ts¡ø±, <ä÷<˚≈£î\T,
ø√eT{Ï, Áu≤Vü≤à&É÷, n+<äi÷ nø£ÿ&˚ e+&ÉTø√e&É+. _j·T´+ |ü|üPŒ, e¬>’sê\T
Ä <äTø±D+˝ÀH˚ ø=qTø√ÿe&É+. ñ|ü⁄Œ&ÉT_j·T´+ ‘·|üŒ <=s¡ø£e⁄. ∫+‘·|ü+&ÉT
Ä <˚Xd¯ Tü \ú T yê&ÉsT¡ . <ëìøÏ ã<äT\T ˝Ò‘e· ÷$T&çø±j·T\ ‘ê\÷≈£î jÓT+&Éu{… qºÏ
N*ø£\T (ÄyéT#·÷sY n+{≤s¡T) <=s¡T≈£î‘êsTT. m{≤¢>s∑ TT‘˚H$˚ T sêÁ‹ düTe÷s¡T
|üHïÓ +&ÉT˝À|ü⁄q nqï+ e+&ÜqT. ô|düs|¡ |ü ⁄ü Œ e+&ÜqT.ns¡{|Ï fiü ó¯ ¢ ø=qT≈£îÿHêïeTT.
eTõ®>∑ e÷Á‘·+ eT+∫<˚ <=]øÏ+~. ªø±˝Ò ø£&ÉT|ü⁄q≈£î eT+&˚ ã÷&ç<Óµ nqï≥T¢
bı≥º ì+&ç+#·Tø=HêïeTT. >∑j·T e<ä* Hê{ÏøÏ düTe÷s¡T |ü~s√E\T <ë{Ï+~.
á˝À|ü⁄q e÷≈£î @ s={Àº ‘·|üŒ nqï+ ˝Ò<äT. Ä ùV≤‘·Te⁄#˚‘· Ä e⁄|ü⁄Œ&ÉT
_j·T´+ nqï+ neTè‘√|üe÷q+>± e⁄+~. ª≈£îå <Ûë‘·TsêD≤+ q s¡T∫ s¡ï |üø«£ +,µ65
nø£ÿ&˚ n+‘ê |üs¡THêï+.
65. nsêú‘·TsêD≤+ q >∑Ts¡T s¡ï ã+<ÛäT', ø±e÷‘·TsêD+ q uÛÑj·T+ q \C≤®
$<ë´‘·TsêD≤+ q düTK+ q ìÁ<ë, ≈£åî<Ûë‘·TsêD≤+ q s¡T∫ s¡ï |üø£«+
<Ûäq˝ÀuÛÑ+ ø£\yê]øÏ ô|<ä›\˙, ã+<ÛäTe⁄\˙ $#·ø£åD e⁄+&É<äT. ø±e÷dü≈£îÔ&Ó’q yê&çøÏ
dæ>T∑ ,Z uÛj
Ñ T· + ñ+&É<Tä . $<ë´dü≈î£ \Ô T ìÁ<ä, düTK+ |ü{+ºÏ #·Tø√s¡T, Äø£*>=ì e⁄qïyê]øÏ
s¡T∫, ÄVü‰s¡+ u≤>± |üø£«yÓTÆq<ë nH˚ $#·ø£åD e⁄+&É<äT. ($Áø£e÷s¡ÿ #·]‘·yéT)
 ø±oj·÷Á‘· 85
‘Ó\y¢ ê]+~. eTT+<äT Á|üj÷· D+ m|ü⁄Œ&É+fÒ m|ü⁄Œ&Éì ø£qTø√ÿ>±, |ü>\∑ T
¬s+&ÉT >∑+≥\≈£î w”ºeTs¡T yÓqTø£ ø£{Ϻq ø£+ø£s¡ |ü&Ée\e+{Ï |ü&Ée\ MT<ä
jÓTø£ÿ&ÉeTTq÷ï, eTs¡THê&ÉT e⁄<äj·÷ìøÏ ø£≥ø£+ #˚s¡&ÉeTTq÷ï nì yêø£ãTMT<ä
‘Ó*dæ+~. eTfi≤¢ ô|+<ä\ø£&É e+≥ yÓTT<ä˝…{Ϻ |ü~>∑+≥\˝À>± eø£e÷≥T ‹ì,
Á|üj·÷D+ nj˚T≥|ü⁄Œ&ÉT ¬s+&√e÷≥T≈£L&Ü ‹Hêï+. <äèwæº<√wü+>±ì eTi=ø£
<√wü+>±ì nø£ÿ&É uÛÀ»q+˝À ˝ÒX¯eTTq÷ï ˝Ò<äT. Ä sTT\T¢ ãVüQX¯' Ä <˚X¯+˝À
ø√eT{Ïes¡íeTTq≈£î #Ó+~q<Ó’ j·TT+&ÉTH˚yÓ÷. Ä <˚XÊH˚ï ø°ø£≥eTì XÊÅdüÔE„\T
e´eVü≤]kÕÔs¡T. ªª~‹C≤~Û|ü ø°ø£≥+ãT <˚yê|ü>∑j·TTHéµµ nì <˚MuÛ≤>∑e‘·eTT.
á <˚XÊ˝À¢ rs¡j ú ÷· Á‘·≈î£ ‘·|Œü Ç‘·s¡ ø±s¡D+MT<ä Á|üj÷· D+ #˚ùdjÓT&É\ ~«E\T
‹]^ e⁄|üqj·Tq+ #˚døæ √e\dæq<äì <Ûsä à¡ XÊgeTT\T ‘Ó\TŒ‘·Tqï$. ªªrs¡j ú T· Á‘ê+
$Hê >∑#Ã˚ ‘¤ T· Œedü‡+kÕÿs¡ eTs¡Ω‹µµ. ‹]^ e⁄|üqj·Tq+ #˚døæ =+fÒ |ü$Á‘·T&Ée⁄‘ê&Éì
<Ûsä à¡ XÊÅkÕÔ\T jÓT+<äT≈£î ÁyêùdjÓ÷ ø±ì, Hê n_ÛÁbÕj·T+ n|ü⁄Œ&ÉT≈£L&Ü |ü$Á‘·‘«· +
ø£\>∑<Hä .˚ |ü&eÉ jÓTøπ ÿeTT. ø£+ø£s¡ sêfi¯óe¢ ˝…H˚ eTqTwüß´\Tq÷ï <ëìMT<ä e⁄Hêïs¡T.
n+‘˚ ø±ì jÓT+&É≈£î >±ì yêq≈£î>±ì @MT Ä#êä<äq+ ˝Ò<äT. nsTTHê Áø=‘·Ô
<˚X+¯ , Áø=‘·ÁÔ |üøè£ ‹∫Á‘ê\T #·÷&É&+É yÓTT<ä˝q’… ø±s¡D≤\#˚‘· ø=+‘· Äq+<ä+>±H˚
e⁄+~ m+&É ø±düTqÔ ï|üŒ{Ïø° <ä>sZ∑ ¡ >∑T&É>¶ =&ÉT>∑T ø=+‘· Ä u≤<Ûä ˝Ò≈î£ +&Ü #˚d+æ ~.
n+‘·˝À jÓT+&É u≤<Ûä <ëq+‘·≥ n<˚ ‘·–Z+~.
á‘·≈£î kÕs¡úø£´+
Ç+‘·˝À ø=ìï ∫≈£îÿ\T. H˚qT Á>∑Vü≤DÏyê´~Û‘√ ø±oqT+&ç ãj·T\T<˚]Hê
qì sTT~eiπø Áyêdæj·TTHêïqT. Á‘√e˝À n~ ‘·>∑TZ≥≈£î kÕ<Ûäq y˚TeTTqï~?
ô|’>± y˚TeTT ‹H˚ ÄVü‰s¡eTT <ëìï ôV≤#·Tà #˚ùd<˚>±ì ‘·–Z+#˚~ ø±<äT. Çø£
<ëìï ‘·≥Tºø√e&ÜìøÏ Ä<Ûës¡eTT |ü&TÉ #·T‘·q+ ‘·|Œü y˚iT˝Ò<Tä . ø=+#Ó+ q\¢eT+<äT
y˚dæø=+<ëeT+fÒ, n~e÷Á‘·+ jÓT+‘·ùd|ü⁄ Ä|ü⁄‘·T+~? |ü&Ée w”ºeTs¡T yÓqTø£
ø£≥㺠&É~¶ . <ëìï eTqø√dü+ n|ü⁄Œ&É|⁄ü Œ&ÉT e&ÉT≈¶ î£ |ü≥eº Tq&ÜìøÏ eTqeTTqï#√≥
ìj·÷eT≈£î\T ˝Òs¡T. Wsê <äTs¡edüú! @$T #˚j·÷*? $wüj·T+ s¡kÕuÛ≤düyÓTÆqq÷
Áyêj·Te\dæ ÁyêdüTHÔ êïqT. eTi=ø£˝≤>∑T ‘·\eø£+&ç. ∫qï|ü⁄Œ&ÉT H˚]Ãø=qï sT÷‘·
n|ü⁄Œ&ÉT ø=+‘· |üìøÏ e∫Ã+~. eTè#·Ãø¤ {£ øÏ ˝£ À X¯]«\≈£î&ÉT>±&ÉT j·TCÀ„|Mü ‘êìøÏ
kÕs¡úø£´+ #Ó|æŒq≥T¢66, H˚qT n|ü⁄Œ&ÉT ªá‘·ø=≥º H˚]Ãj·TT+&ÉT,µ nì #·<äTe⁄ø=qï
66. #ês¡T<ä‘·TÔì Ç+{ÏøÏ <=+>∑‘·HêìøÏ yÓ[¢q X¯]«\≈£î&ÉT >√&ÉøÏ ø£qï+ yÓj·T´&ÜìøÏ
ø=\‘· ø√dü+ Áu≤Vü≤àDT&ÉT ø£qTø£ - <Ûä]+∫q j·TCÀ„|üM‘·+ rdæ ñ|üjÓ÷–kÕÔ&ÉT.
86 ø±oj·÷Á‘·
u≤\uÀ<Û˝ä À yêø±´ìøÏ kÕs¡øú ´£ + ePVæ≤+#·Tø=HêïqT. ø±\Te≈£î nø£ÿ&Éøÿ£ &É ˝≤≈£î\T
e⁄+{≤sTT >∑<ë? Ä ˝≤≈£î\ <ä>iZ∑ m+‘·‘«· s¡>± yÓfi¢‚ w”eº Ts¡Tø¬ H’ ê ø=+‘· Ä\dü´+
‘·|Œü <äT. ˝≤≈£î Çø£ eø£ ns¡yTÓ \Æ T˝À|ü⁄>± e⁄+<äqï|ü⁄Œ&ÉT, H˚qT >∑u≤Û \Tq ø±\Te˝À
<ä÷øÏ á<äTø=ì e&ÉT≈¶ î£ yÓ[¢ ‘·sT¡ yêsTT B]Ãø=ì ˝≤≈£î <ä>sZ∑ ¡ |ü&eÉ qT ø£*dæø=H˚
yê&ÉqT. Ç˝≤ ¬s+&ÉTeT÷&ÉTkÕs¡T¢ #˚j·Te\dæe∫Ã+~. á #˚j·T&É+˝À eø£
|üsê´j·TeTT HÓ‹ÔøÏ #·T≥Tºø=qï ã≥º rdæy˚j·T&É+ eTs¡∫HêqT, <ëì‘√ eTTì–
|üsTTøÏ ‘˚\&É+ ø=+‘· ø£weºü TsTT+~. Áyêj·TeTi#êqT. #·<Tä e⁄ø=+≥÷ e⁄qï~
XÊÅd+Ôü , |ü⁄{Ï+º ~ Áu≤Vü≤àD≈£î\+, #˚dqæ X¯óÁX¯Swü eTVü‰|ü+&ç‘T· \~, ø±o>∑+>∑‘√
düVü‰ dü«<˚XÊìøÏ edü÷Ôe⁄HêïqT. Ç{Ϻdæú‹˝À »]–q+‘·˝À nHê#ês¡+>± jÓT≥T¢
e]Ô+#·&É+? ø£qTø£ ø±\Te˝À <ä÷πø≥|ü⁄Œ&ÉT #Ó+u§ø£ÿ{Ï eTT+<äT>± >∑≥Tº≈£î
$dæπsdæ ‘·s¡Tyê‘· <ëìï |ü⁄#·TÃø=H˚yêDÏí. á˝≤ #˚j·T&É+e\¢ ªªnbÕÁ‘·‘·«+µµ
e⁄+&É<äì HêePVü≤. ø±ì ˇø£kÕ] Ä #Ó+ãT <=]¢ H˚qT e&ÉT¶≈£î #˚s¡&ÜìøÏ
|üPs¡«y˚T ø±\Te˝À |ü&ç eTTì–b˛sTT+~. Hê≈£î dü+uÛÑ$+|üe\dæq >∑+&É+
#Ó+ãTì ø=≥Tº≈£îb˛sTT+<äì Hê $TÁ‘·T&ÉT ø√eT{Ï dü+‘√wæ+#ê&ÉT.
Á‹$Áø£e÷e‘ês¡ kÕ<äèX¯´+
@˝≤>√ sT÷˝≤{Ï >∑+&Ü\‘√ ø£≥ø£+ #˚]HêeTT. nø£ÿ&É eTq ‘Ó\T>∑T
<˚X¯düTú\T, ìs¡‘êqï<ë‘·\T, Ç+{Ï ù|s¡T eTs¡#êqT - y˚+ø£{≤#·\+ |ü+‘·T\T
>±]+{À¢ Á|üy•˚ +#êeTT, ãVüQ Ä<äs+¡ >± yês¡T eTq <˚Xd¯ Tü \ú ≈£î nH√ï<äø±*∫Ã
Ä<ä]kÕÔs¡T. yês¡+ s√E\T u≤u≤ø£s¡+>± yê]+{Ï˝ÀqT+&ç ø±o e<ä*+~
yÓTT<ä\T nqï+˝Òì ˝ÀbÕìï b˛>=≥Tºø=HêïeTT. Hê‘√ ñ+&É&É+#˚‘· ø√eT{ÏøÏ
≈£L&Ü yês¡T Ä‹<∏ä´+ Ç#êÃs¡T.‘·s¡Tyê‘· Á‘√e˝ÀøÏ Ç+‘· >√+>∑÷s¡|ü#·Ã&ç
e>∑sTTsê\T ≈£L&Ü Ç#êÃsTT. Hê nHês√>∑´+ ≈£L&Ü ø=+‘· ‘·–Z+~. |æeTà≥
ø£≥ø±qTï+∫ jÓT&É㢠+&ç #˚døæ =ì ãj·T\T<˚sêeTT. ø±≈£î\T ≈£Lùd≥|üŒ{ÏøÏ eP]
yÓ\T|ü*øÏ edæÔ$T. nø£ÿ&É ˇø£ ÇdüTø£eTj·TyÓTÆq q~ e⁄qï~. düTe÷s¡T eT÷&ÉT
|òüsê¢+>∑T\y˚Ts¡ ã+&˚¢$T, eTqTwüß´˝Ò$T <ëì˝À q&É∫ yÓfi¯¢e\dæ+<˚. e+<ä\
ø=\~>± ãfi¯ó¢ yÓfi¯ó‘·÷e⁄HêïsTT. @#·+{Ï|æ\¢˝À‘·|üŒ, ã+&ç˝Àì eTqTwüß´\T
~– q&ÉTdü÷Ô e⁄Hêïs¡T. á˝≤{Ï dü+<äs¡“¤+˝À ø=+#ÓeTT ˙s¡T qTs¡T>∑\‘√
Á|üeVæ≤+#·&Üì ø±s¡+uÛeÑ TsTT+~. eT<Û´ä Á‘√e˝À e⁄qï ãfi¯ó¢ jÓT{À¢ Äe*y=&ÉT≈¶ î£
#˚sêsTT, n+‘·ø£qï yÓqTø£e⁄qï$ ‹]^ yÓqøÏÿ e#˚ÃXÊsTT. eø£ bÕe⁄>∑+≥˝À
yÓ÷ø±*˝À‘·T ˙s¡T Á|üeVæ≤+#·&+É yÓTT<ä\Tô|{Ï+º ~. ns¡>+∑ ≥j˚T´≥|üŒ{ÏøÏ Ç+ø£
 ø±oj·÷Á‘· 87
#Óù|Œ<˚$T{Ï? Á‹$Áø£e÷e‘ês¡+˝≤>∑T ªªÇ+‹+‘Ó’ e≥T&ç+‘·jTÆÓ µµ nqï≥T¢ bı+–
$TqTï eTT≥Tº#·÷ bÕeTT MTdü+ ‘Ó>∑>=≥Tº#·÷ ‘·H˚ï #·÷&ÉeTì Ä q~
|üsêÁø£$T+∫+~. e÷ã+&û y˚TeT÷ e&ÉT¶H˚ e⁄HêïeTT, dü÷s√´<äj·T+ nsTT+~.
<ä+‘·<ëÛ eHê~ ø±\ø£è‘ê´\T HÓiy˚sT¡ Ã≈£îHêïeTT. n+‘·˝À mø£ÿ&É qT+&çe#êÃjÓ÷
¬s+&ÉT ô|<ä› ã\¢ø£≥T¢ e#êÃsTT. Äe*ã+&É¢qT áe*øÏ, áe*ã+&É¢qT Äe*øÏ
<ë{Ï+#·&ÜìøÏ yÓTT<ä\Tô|{≤ºsTT. mø£ÿ&É ‘ÓeTT\T‘·T+~, eø£{≤? ¬s+&Ü?
e+<ä\ø=\~ ã+&ÉT¢HêïsTT. ø°ø£{≤ìøÏ ‘·÷s¡TŒÁ|üø£ÿqT eTVü‰q~ e⁄qï~. n~
Jeq~. >√<ëe], ø£èwüí M≥¢e+{Ï<.˚ yÓ&\É TŒ˝À Ç~ Ä eTVü‰q~øÏ rdæb˛<äT>±ì,
Jeq~ e÷Á‘·+ ø±<äT. |ü&ÉeT{Ï~≈£îÿq Ç~ e⁄qï~. á˝≤{Ï$, Ç+‹+‘·
ø±≈£îqïqT Ç+‘·ø+£ f… #ê˝≤∫qï$ nsTTq ôd\j˚Tfi¯ó¢ Á‘√e˝À mH√ï ‘·>T∑ \T‘·$.
u§‹Ô>± ∫qï$jÓTÆ ‘˚ s√&ÉTu¶ ≤≥≈£î n&É+¶ ‘·>T∑ \≈£î+&Ü @<√ ‘·÷eTT ø£{eºÏ ⁄Hêïs¡T.
ø±ì á u≤|ü‘·T\T n|üŒ{ÏøÏ+ø± ø£≥ºã&çe⁄+&É˝Ò<äT. Ç$ n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT #ê˝≤
Á|üj·÷D°≈£î\≈£î yÓ÷dü+ ø£*Œ+#·&ÉeTTq÷ï ø£\<äT. Ä s√Eq Á|üe÷<ä+
e÷Á‘·y˚TMT »s¡T>∑˝Ò<äT ø±ì, e÷ã+&û y˚TeT÷ Äe*øÏ <ëfÒ≥|üŒ{ÏøÏ sêÁ‹
jÓTì$T~ >∑+≥\T <ë{Ï+~ n|ü⁄Œ&ÉT e÷≈£î ãdüjÓTø£ÿ&É, ã+&É˝…ø£ÿ&É?
ªª}s¡T Hê≈£î Áø=‘·,Ô }]øÏH˚ Áø=‘·.Ô µµ ˇø£ y√Á&Û|É +ü &ç‘T· &ÉT Äe* y=&ÉTq¶ ≈£î
~–q düeTj·T+˝À ‘·≥dæ+ú #ê&ÉT. Äj·Tq≈£î dü+düÿ è‘·+ e#·TÃqT. bÕ|üe÷j·TH˚
eTeTTà ªªXÊÅdæÔD'! ≈£î‘· Ä>∑#·Ã¤+‹? ≈£î‘√yê>∑#·Ã¤+‹?µµ n+≥÷ Á|ü•ï+#ê&ÉT.
‘·‘êÿ˝À∫‘·yÓTÆq »yêãTqT #Ó|æŒ, ªH˚{Ï sêÁ‹ e÷ >∑‹ j˚T$Tµ nì n&ç–‹ì.
Äj·Tq ‘·q‘√ rdüTÿìyÓ[¢ e+≥ e>∑sTTsê\≈£î dü<äTbÕj·T+ ø£*Œ+∫
Ä<ä]+#ê&ÉT. ‘Ó\¢yês¡TC≤eTTq eTfi≤¢ ãj·T\T<˚] eø£{Ϭs+&ÉT eTø±eTT\T
yÓfi‚¢≥|üŒ{ÏøÏ ã+&çjÓT<=›ø£{Ï |ü&ÉTø√ÿe&É+ yÓTT<ä\T ô|{Ϻ+~. n|ü⁄Œ&ÉT eTi=ø£
ã+&Óøÿ£ &É <=s¡T≈£î‘·T+~? Ä jÓT<äT≈› î£ ã<äT\T ã+&çyê&ÉT ø±&ç ãTC≤ìï u…≥Tº≈î£
q&Ée&É+, m<äT› yÓqTø£ sêe&É+, M\TqTã{Ϻ y˚TeTT≈£L&Ü q&Ée&É+, á˝≤>∑T
¬s+&ÉT eT÷&ÉT eTø±eTT\T Á|üj·÷D+ »]–+~. m{≤¢>∑sTT‘˚H˚$T, l»>∑Hêï<∏ä
πøåÁ‘·eTTq≈£î e∫à #˚s¡Tø=HêïeTT. kÕ«$Tyê]MT<ä #˚‘·HÓ’q~ eø£ nwüºø£+
ªª»>∑Hêï<∏+ä Hê<∏+ä dü]~q düT‘êj·÷ uÛ»Ñ eTq'µµ nH˚ eT≈£î≥+‘√ s¡∫+∫HêqT.
düeTTÁ<äkÕïq+ e>∑sTTsê dü+<äsê“ ¤\qTuÛÑ$dü÷Ô nø£ÿ&É yês¡+s√E\ei≈£L
e⁄HêïeTì C≤„|üø£+.
88 ø±oj·÷Á‘·
>∑+C≤+ - ãs¡Ω+|ü⁄s¡+
nø£ÿ&É qT+&ç eTfi≤¢ ã+&ç #˚düTø=ì >∑+C≤eTT≈£î ãj·T\T<˚]HêeTT.
∫\ø£deü TTÁ<ä+ Á‘√eHÓ‘’ ˚ |ü&eÉ \MT<ä Á|üj÷· D+ #˚j÷· *, eT<Û´ä eT<Û´ä ‹|üŒ\MT<ä
e+&ÉTø√yê*, ø=+#Ó+ #·T≥Tº>±ì yÓT≥ºe÷s¡Z+ n+‘·ø£+f… M\ì ø=+<äiT
#ÓbÕŒs¡T. Äe÷≥MT<ä #·T≥ºsTTHê yÓT≥ºe÷s¡Z+ y˚T\Hêïs¡ì yÓT≥ºe÷sêZH˚
ãj·T\T<˚sêeTT. ø±ì Á‘√e˝À b˛©düT»yêqT\ kÕj·TeTT‘√ ãj·T\T<˚]q
‘·Vü≤d”‡˝≤›s¡T>±]H˚ sêfi¯ó¢ s¡T$« <=+>∑\T Nø±≈£î |üi∫q{§¢ø£ eTø±eTT˝À
‘Ó*dæ+~. Çø£ n|ü⁄Œ&˚+ #˚j·TeTT? ø=ìï ãfi¯¢ düVü‰j·TeTT‘√ jÓTf…¢{À¢ ∫qï
∫qï Á|üj÷· D≤\‘√ >∑+C≤+ #˚sêeTT. ø£\ø£‘êÔ ãj·T\T<˚]q~ yÓTT<ä\T ø£≥ø£+˝À
‘·|Œü >∑+C≤+ ei≈£îq÷ï dü«Vü≤dübÔ Õø£yT˚ . ˇø£|⁄ü Œ&ÉT ã+&çÁøÏ+<ä e+≥ #˚dTü ø√e\dæ
e#˚Ã~. m+<äT#˚‘·q+fÒ: n&ç∫qT≈£L bı&ç∫qT≈£L yêq |ü&˚≥|ü⁄Œ&ÉT, @ #Ó≥Tº
ÁøÏ+<√ eTø±+ ô|{Ïqº |ü⁄Œ&ÉT n+‘·øq£ ï >∑‹j˚T$T? m{À¢ e⁄&çøe° ⁄&Éøì£ yÓT‘·T≈£î\T
~ì >±*øÏ #ê≥T>± ã+&ç dü]›+#·Tø=ì <ëìMT<ä ìÁ~+#·&É+, ã+&çyê&ÉT
ã+&çÁøÏ+<ä |üs¡T+&É&É+ Ç{≤¢ Á|üj·÷D+ kÕ–dü÷Ô >∑+C≤+ #˚sêeTT. nø£ÿ&ç
qT+&ç düÁ‘ê\˝À uÛÀ»q+ <=s¡ø£&É+ yÓTT<ä\T e+≥u≤<Ûä ‘·|æŒ+~. >∑+C≤+
sêÁ‹|üP≥ Á|üy˚•+#êeTT. düÁ‘·+˝À ‹ì |üs¡Tqï ‘·s¡Tyê‘· Hê≈£î nbÕs¡+>±
#Ó$b˛≥T yÓTT<ä\Tô|{Ϻ+~. nø£ÿ&É ~¬øÿe«s¡T? <ä>∑Zi ‘·eT\bÕ≈£î\T düTqïeTT
ì\« e⁄qï~. n$ s¬ +&É÷ ø£*Œq s¡d+ü e\¢ Ä u≤<Ûä ìe]Ô+∫+~. ‘ê+ã÷\eTT
ø±oj·÷Á‘· #˚sTT+#·&Üìπø ø±≈£î+&Ü #Ó$b˛≥T yÓ’<ë´ì≈£Lÿ&Ü |üìøÏe∫Ã+<äì
Hê˝À H˚qqTø=HêïqT. n≥TqT+&ç ‘Ó\T>∑T<˚X¯y˚T nqTø√<ä–q d”‘êsê+|ü⁄s¡+
yÓTT<ä˝…’q Á>±e÷\<ë«sê <˚XÊìøÏ edü÷Ô ãs¡Ω+|ü⁄s¡+˝À (ãs¡+|ü⁄s¡+) e÷Á‘·+
yês¡+ s√E\T Ä–HêeTT. ø±s¡D+ Hê‘√ e∫Ãq ø√eT≥Hêï&ÉTø£<ë, Çø£ Hê
#˚‹˝À kıeTTà˝Ò<Tä . áô|q’ eTqeTT ø±*q&ÉøM£ T<äH˚ yÓfi≤¢\Hêï&ÉT. n˝≤>∑sTT‘˚
á ePfiÀ¢ H˚qT ne<Ûëq+ #˚dæ dü+bÕ~kÕÔqì #Ó|æŒ Ä>∑eTHêïqT. Äπ>&ÉT.
ne<ÛëqeTTq ø£+‘ê |”¢&És¡T¢ dæ<ä∆+ #˚XÊs¡T. ø±ì n+‘·˝À yê]˝À HÓe]ø√
Ä|ü‘T· Ô e∫à eTiÏø=Hêïfi¯ó+¢ &Ée\dæ e∫Ã+~. ø√eT{ÏøÏ Ç+{Ïø¬ |ü⁄Œ&ÉT yÓ&<É ëe÷
nqï+‘· ‘=+<äs¡>± e⁄qï~. n+<äT#˚‘·, n‘·&ÉT, ªMTs¡T+&É+&ç H˚qT yÓ&É‘êµ
qHêï&ÉT. <ëìMT<ä, ª˙≈£îe÷Á‘·+ ã+&ç K¬sÃø£ÿ&ç~? eTq sTT<ä›]ø° ≈£L&Ü
dü]|ü&¶É kıeTTà Çø£ÿ&É edüT+Ô ~ e⁄+&ɵeTHêïqT. ‘·–q Á|ü‘T· ´‘·sÔ +¡ ˝Òø£ Ä–Hê&ÉT
 ø±oj·÷Á‘· 89
ø±ì, @yÓTHÆ ê yêì eTqdæ‡ø£ÿ&É ˝Ò<Tä . Ä ø±s¡D+#˚‘· e⁄qï j·T<∏ës¡+ú #Ó|Œü e\dæ
e∫Ã+~. ªªkıeTTà n+‘√ sTT+‘√ e⁄+~, eTT+<˚ C≤Á>∑‘·Ô|ü&É&É+ eT+∫<äì
Ä˝≤ nHêïqT, ø£qTø£ yÓ&É<ë+ |ü<ä+&çµµ nHêï&ÉT. düπsqì ãj·T\T<˚sêeTT.
ø±o ø±e&çyÓ÷‘·
nsTT‘˚ y˚T$T<äs› e¡ TTq÷ï ø±oø±efi¯ó¢ |üPs¡T«\‘√ bÕ≥T ø£{+ºÏ #·Tø=Hêïy˚T
>±ì, sTT~ei≈£î eø£ eTø±yÓTÆHê yÓ÷j·T˝Ò<äT. Çø£ÿ&ÉqT+&ç yÓ÷j·T&ÜìøÏ
yÓTT<ä˝&… <É ëeTì ãT~∆ |ü⁄{Ï+º ~. uÛTÑ C≤\MT<ä ø±$fi¯ó¢ ô|≥Tºø=ì ãj·T\T<˚sêeTT.
>√$+<ä|ü⁄s¡+ düÁ‘êìøÏ sêÁ‹|üP≥≈£î yÓfi≤¢*. nsTT<äT ø√düT\ eTø±eTT. s√&ÉT¶
e÷s¡ZeTT. ˇø£{Ï ¬s+&ÉT ø√düT\T q&ç#˚≥|üŒ{ÏøÏ Hê uÛÑT»eTT düVæ≤+∫+~ ø±<äT.
ø√eT{Ï ∫qï|üŒ{Ï qT+&ç e´ekÕj·T+˝À q*–qyê&ÉT. n+‘˚ø±ø£ ˝≤e⁄bÕ{Ï
yÓ<äTs¡Tu§+>∑T n‘·&ÉT ø£{Ϻ+#·Tø=Hêï&ÉT. n<˚yÓ÷ ã\Te⁄>± e⁄+≥T+<äqTø=ì
Hê ‘êVü≤‘·T≈£î dü]b˛j˚T düqï|ü⁄ yÓ<äTs¡T H˚qT ø£{Ϻ+#·Tø=HêïqT. ø√eT≥+‘·
ø±ø£b˛sTTHê $<ë´]ú<äX¯˝À H˚qTq÷ï ø=+#Ó+ ˙fi¯¢ ø±$fi¯¢≈£î n\yêf…Æqyê&ÉH˚
nsTTq|üŒ{Ïø,° á düqïeTT qqTï u≤~Û+#·&ÜìøÏ yÓTT<ä\T ô|{Ï+º ~. Ä s¡V≤ü dü´eTT
n|ü⁄Œ&ÉT ø√eT{Ï Hê≈£î #Ó|Œæ , Hêø±$&ç n‘·&‹Ó øÔ =ì Ä‘·&ç ø±$&ç HêøÏ#êÃ&ÉT.m{À¢
Ä eTø±+ dü÷sê´düÔeTj·÷ìøÏ #˚s¡T≈£îHêïeTT. ø±ì Á‘√e˝À o‘ê|òü\|üŒfi¯ó¢q÷ï
J&ç|ü|ü⁄Œq÷ï ‹ì ˇø£ ôd\j˚T{Ï˝À ˙fi¯ó¢ Á‘ê–HêeTT. ø±\+>±ì ø±\+˝À
ÄcÕ&ÛÉe÷dü+˝À o‘ê|òü\+ <=s¡ø£&É+ n‘·´<äT“¤‘·+>± ø£q|ü&ç á #·|ü\‘ê«ìøÏ
qqTï |ü⁄]ø=*Œ+~. sêÁ‹øÏ »«s¡+ ÁbÕs¡+_Û+∫+~.Ä düÁ‘·+˝À s¬ +&ÉT \+|òTü Hê\T
#˚dæ eT÷&√s√Eq |ü<∏ä´+ |ü⁄#·TÃø=HêïqT. Ä düÁ‘·+ n&É$˝À e⁄+~.
>√$+<ä|⁄ü s¡+ nø£ÿ&çøÏ s¬ +&ÉT yÓTfiÆ ˝¢¯ À e⁄+<ä≥. Ä düÁ‘·+ ô|{Ï+º ∫q |ü⁄D´|ü⁄s¡Twüß&ÉT
düeTj·÷ìøÏ nø£ÿ&ÉH˚ e⁄+&É&É+#˚‘· Hê nHês√>∑´+ Äj·Tq≈£î ‘Ó*dæ+~.
nHês√>∑´+˝À qTqïq÷ @y√ ø=ìï XÀ¢ø±\T Hêe\¢ Äj·Tq $q&É+e\¢
Hêj·T+<äbÕs¡yÓTÆq uÛÑøÏÔø£*– nø£ÿ&É qTqï s√E\˝À Hê≈£î Äj·Tq #˚sTT+∫q
dü<äTbÕj·TeTT es¡íHêr‘·eTT. ˇø£ HÓ\s√E˝…’Hê n<ÛäeT+ nø£ÿ&É e⁄+&ç eT+∫
Äs√>∑´eTTqT bı+~q |æeTà≥ yÓfie¢¯ \dæq<äì Äj·Tq $TøÏÿ*>± ìs¡“+~Û+#ê&ÉT.
ø±ì ø√eT{ÏøÏ ø£åDyÓTTø£ j·TT>∑+>± e⁄+~. Áø=‘·Ô>± ø±|ü⁄s¡eTTq≈£î e∫Ãq
uÛ≤s¡´qT e<ä* e∫Ãq yê&É‘·&ÉT. H˚qT Áø=‘·Ô>± $yêVü≤yÓTÆq yê&ÉH˚ nsTTqqT,
ÁãVü≤à#ê]e+{Ïyê&ÉH˚. ø√eT{Ï Hê‘√ bÕf…≥T¢+&É>∑\&ÉT?
90 ø±oj·÷Á‘·
ˇø=ÿø£ÿ] Vü≤düÔ $X‚wü+ !
Á|üj·÷D+ ø±e&ÜìøÏ yÓTT<ä\Tô|{≤º&ÉT. Hêø±‘·ì kÕj·T+ e<ä\&É+
Çwüº+ ˝Ò<äT. m{À¢ eT÷&√s√Eq |ü<∏ä´eTT |ü⁄#·TÃø=ì ã+&ç ≈£î<äTs¡TÃø=ì
ãj·T\T<˚sêeTT. Ä sêÁ‹øÏ - ô|’ eTø±eTT ù|s¡T eTi∫HêqT. nø£ÿ&É ≈£L&Ü
düÁ‘·+ e⁄+~. Ä düÁ‘êìøÏ yÓfi≤¢*. #·T˝≤>±Z yÓfi¯¢e\dæ+<˚ ø±ì, ã+&çyê&ÉT
ì<äs› √‘·÷+fÒ jÓT&ÉT¢ yê{ÏøwÏ +ºü e∫Ãq s√&ÉT¶ e÷s¡+Z |ü{≤ºsTT. e÷πø+ ‘Ó\TdüTqT?
Ä s√&˚¶ dü]jÓÆTq <äqTø=HêïeTT. n~ ˇø£ |ü˝…¢≥÷] <ä–Zs¡≈£î rdüT≈£îyÓ[¢+~.
Äô|’ì s√&ÉT¶ ˝Ò<äT. n|ü⁄Œ&ÉT yêDÏí ˝Òù|eTT. ˝Ò∫ #·÷#ê&ÉT. ªM{Ï ‘·*¢ dæ>∑<äs¡>±,
‘√e<ä|Œæ +#êµj·THêï&ÉT. ªÇ|ü⁄Œ&˚+ #˚<ëµeTHêïeTT. ªá ePfiÀ¢ Ä>∑T<ëµeTHêï&ÉT.
ªÇø£ÿ&É nqï+ <=s¡T≈£î‘·T+<ëµ nHêïqT. ªÁu≤Vü≤à\T ˝Òµs¡Hêï&ÉT. ªe⁄qïePs¡T
rdüT≈£î yÓfiµ¢¯ eTHêïqT. eT+∫<äì j˚T<√ bı˝≤\Á‘√eqT y=ø£ ∫qï nÁ>∑V‰ü s¡+˝ÀøÏ
rdüTÿ yÓfi‚¢&ÉT. Ä ePfiÀ¢ >√&É\≈£î ã<äT\T eTTfi¯¢ø£+#Ó˝Ò $kÕÔs¡+ ø£q|ü&ܶsTT.
M<ÛTä \T ‘Ó*j·T&ÉyT˚ ˝Ò<Tä . C≤eTTsêÁ‹øÏ ˝À|ü⁄>± nsTT+~. Hê≈£î Äø£* nbÕs¡+>±
y˚d÷ü Ô e⁄+~. ø=ìï sTTfi¯ø¢ Ï yÓ[¢ n&ç>π qT ø±ì, uÛÀ»Hê \sTTb˛sTTHê j·THêïs¡T.
ˇø£ sTT˝≤¢\T e÷Á‘·+, ªªHêj·THê! nqïeTT+~ø±ì, sTT|ü⁄Œ&˚ #·*› ≈£î+&É˝À
|ü&˚Xʵµqqï~. ªne÷à! n~ nsTT‘˚ eTØ eT+∫µ<äHêïqT. ªªn˝≤ nsTT‘˚
s¡+&ç Hêj·THêµµ nì e&ç¶+∫+~. ‘·è|æÔ>± Ç<ä›s¡eT÷ uÛÀ+#˚dæHêeTT. »«s¡|ü&ç
j·TTqï Hê≈£î sêÁ‹y˚fi¯ Ä uÛÀ»q+ $~Û>± »ãT“ #˚j·Te\dæ+<˚ ø±ì, Ä #˚‹
e÷Vü‰‘·à´y˚TyÓ÷ ˝ÒX¯eTTq÷ï »ãT“ #˚j·TH˚˝Ò<äT. Ä sêÁ‹ Ä sTT˝≤¢\T nqïeTT
ô|≥ºø£b˛‘˚ H˚qT j˚TeT>∑T<äTH√ sTT|ü⁄Œ&ÉT Áyêj·TC≤\qT.
jÓ÷>∑T´\ ePVü≤\T ≈£L&Ü eø£|ü⁄Œ&ÉT ˝Àø±|üø±s¡ø±\T
áØ‹>± ø=ìïePfi¯˝¢ À uÛTÑ ø£\Ô >∑èVü‰˝À¢q÷ (‘·÷s¡TŒ<˚X+¯ ˝À nÁ>∑V‰ü Ø≈£î\qT
uÛÑTø£Ô\+{≤s¡T), ø=ìï ePfi¢̄˝À¢ düÁ‘ê\˝Àq÷ uÛÀ+#˚dü÷Ô ø=+‘· q&Éø£MT<ë ø=+‘·
ã+&çMT<ë e÷s¡Z+ n‹Áø£$Tdü÷Ô, Á‘√e˝À ø=+#Ó+ ø=+#Ó+ s√&ÉT¶≈£î <ä÷s¡+>±
e⁄qï|üŒ{Ïø° l≈£Ls¡à+, dæ+Vü‰#·\+, e⁄|üŒe÷ø£, yÓTT<ä˝…’q πøåÁ‘ê\T ùd$+#·T
≈£î+≥÷ m{≤¢>∑sTT‘˚H˚$T ‘·Tì #˚sêeTT. >∑+C≤+ e∫Ãq~ yÓTT<ä\T dü«j·T+>±
e+&ÉTø√e&É+ ‘·|æŒ+<äì sTT~eiπø ÁyêXÊqT. Á‘√e˝À #ê\ei≈£î düÁ‘ê\˙ï
l eTVü‰sêE\T+>±]y˚67. Ä düÁ‘ê\T dü<äTbÕj·T+>± nH√ï<äø± *e«&Üìπø
67. eTVü‰sêE\T+>±]$ n+fÒ $»j·Tq>∑s¡+ sêE\T ô|{Ϻ+∫q$. $»j·T
q>∑sêìøÏ dü«‘·+Á‘·sê»´+ Vü≤À<ë b˛sTT »MT+<ëØ bòÕj·÷ e#êÃø£ yÓTT<ä{Ï
 ø±oj·÷Á‘· 91
ndü\T Á<äe´<ë‘· ˝Òs¡Œs¡∫ e⁄Hêïs¡≥. ø±ì sTT{°e\ Ä dü+kÕúHêìøÏ ~yêHé–Ø
#˚dæq l ô|qTeT‘·‡ »>∑Hêï<∏äsêE>±s¡T eø£ÿ düÁ‘·+ ‘ê\÷≈£î kıeTTà‘√ ¬s+&˚dæ
düÁ‘ê\T ô|{Ϻ Ä dü<äTbÕj·T+ |üP]Ô>± ‘·–Z+#ês¡ì e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T #Ó|üŒ>±
$HêïqT. Hê≈£î á Á|üj·÷D+˝À >∑Ts¡Te⁄>±s¡T #Ó|æŒqe÷≥ nqTuÛÑe+˝ÀøÏ
e∫Ã+~68. ~yêHéJ »>∑Hêï<∏äsêE>±s¡T ≈£L&Ü eTVü‰jÓ÷>∑T´&˚ ø±ì, yê]
e⁄<˚X› ´¯ +, @<√ Ä|üP≥ ‹ì yÓfiy¢‚ êfi¯ø¢ Ï dü<Tä bÕj·T yÓT+<äT≈£î? ndü\T ˝Òøb£ ˛e&É+
ø£+fÒ, Ç+‘· #ês¡T˙fi¯ó¢ nqï+ e⁄+fÒ #ê\<ë, nìj·T≥. eT+∫ jÓ÷>∑T´\≈£î
‘√#˚ ePVü≤\T ≈£L&Ü eø£|ü⁄Œ&ÉT ˝Àø±|üø±s¡ø± \e⁄‘êsTT nqï+<äT\ø° düÁ‘ê˝Ò
e⁄<ëVü≤s¡D+. ~yêHéJ>±s¡T eø£{Ï ¬s+&ÉT#˚ùdÔ, <ëì˝À >∑Te÷kÕÔ\÷,
e+≥Áu≤Vü≤à\÷ eT]ø=+‘· ‘·–ZùdÔ, ‘·T<ä≈£î ˙fi¯¢˝À e⁄|ü⁄Œ e÷Á‘·+ y˚dæ rdæq
‘√≥≈£Ls¡, düT<ä› ø£*Œq ˙fi¯e¢ +{Ï eTõ®>∑ - á Ø‹>± uÛÀ»q+ @sêŒ≥e⁄‘·T+<äì
y˚iÒ Áyêj·Tqø£ÿi˝Ò<äT. á uÛÀ»q+ n|ü⁄Œ&˚ #·÷#êqT, eTfi≤¢ á eT<Ûä´
Hê\Tπ>+&É¢Hê&ÉT (1931˝À) $»j·Tq>∑s¡+ $<ë´s¡Tú\T uÛÀ+#˚ùd düÁ‘·+˝À
#·÷#êqT. #·÷&É&ÉeT+fÒ #·÷&É&É+ ø±<äT, ‹ì #·÷#êqT. MTØ s√E\˝À
düÁ‘·uÛÀ»Hêì ¬ø+<äT ¬øfi≤¢s¡ì X¯+øÏ‘·TπsyÓ÷. u§_“* |ü{≤º_Ûùwø£+ ø£è‹sTT∫Ã
e#˚Ã≥|ü⁄Œ&ÉT69 Ç~ei˝À Hêe<ä› #·~$q $<ë´s¡Tú\T ø=+<äiÏ ø√]ø£ MT<ä
»MT+<ës¡T Hêsêj·TD>∑»|ü‹ (bÕ\Hê ø±\+ 1802-1845). sê»´bÕ\q˝À
∫≈£îÿ\T, n|ü⁄Œ\T, ádæº+&çj·÷ ø£+ô|˙ yê] <ëw”ºø£+ - M{Ï˝À y˚>∑˝Òø£ ø±o˝ÀH˚
m≈£îÿe ø±\+ >∑&çù|yês¡T. 1845˝À nø£ÿ&˚ eTs¡DÏ+#ês¡T. n|üŒ{ÏqT+&ç $»j·T
q>∑s¡+ yê]øÏ ø±o‘√ u≤+<Ûäe´+ ô|]– ø±o yÓfi‚¢ j·÷Á‹≈£î\≈£î dü<äTbÕj·T+>±
e÷s¡ZeT<Ûä´+˝À mH√ï düÁ‘ê\T ø£{Ϻ+#ês¡T.
68. Hêsêj·TD>∑»|ü‹ ≈£îe÷s¡T&ÉT $»j·TsêeT>∑»|ü‹ (bÕ\Hê ø±\+ 1852-
1879), Äj·Tq ≈£îe÷s¡T&ÉT Äq+<ä>»∑ |ü‹ bÕ\Hêø±\+ (1879-1897) ø±\+˝À
ôV≤&é~yêHé ô|qTeT‘·‡ »>∑Hêï<∏äsêE >=|üŒbÕ\Hê<ä≈£åî&ÉT. á Ç<ä›s¡T sêE\÷
$<ë´$H√<ë\‘√ sê»´bÕ\qô|’ |üP]Ô>± <äèwæºô|≥ºø£ kÕVæ≤‘·´>√wüߘ\˝À eTTì–
‘˚\T‘·THêï n+‘ê düC≤e⁄>± »]–b˛e&ÜìøÏ ø±s¡D+ ~yêHé <äø£å‘·. düÁ‘ê\˝À
»s¡T>∑T‘·Tqï Ks¡Tà ìj·T+Á‹+#·&ÜìøÏ wüÁ&Ék˛ù|‘·+>± ô|fÒº uÛÀ»Hê\˝À e+≥ø±\qT
‘·–Z+∫ bı<äT|ü⁄ #˚<ë›eTì #·÷ùdÔ düÁ‘·+ ñ<√´>∑T\ #˚‹yê≥+‘√ ndü\T düÁ‘·+
uÛÀ»qeT+fÒ »q+ uÛÑj·T|ü&˚ kÕúsTT e∫Ã+~.
69. u§_“* »MT+<ës¡T>± sêC≤ düsY X‚«‘ê#·\|ü‹ sêeTø£èwüí s¡+>±sêe⁄ >±]øÏ
(1901-1978) |ü{≤º_Ûùwø£+ 2-2-1928 Hê&ÉT »]–+~. n|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ ø£è‹
n+øÏ‘·+ Çe«eTì y˚+ø£≥ XÊÅdæÔ >±]ì ø√s¡>± ªu£_“* |ü{≤º_Ûùwø£+µ ù|s¡T‘√ ø£è‹
92 ø±oj·÷Á‘·
$»j·Tq>∑s+¡ ˝À Ä>∑e\dæ e∫Ã+~. Ä $<ë´s¡T\ú T Hêø√düyT˚ <√ ô|<ä› Á|üjT· ‘·ï+
#˚jT· uÀ‘˚, ªªnu≤“sT÷! MTs¡+‘ê jÓTø£ÿ&É uÛÀ+#˚ùdÔ nø£ÿ&˚ uÛÀ+#˚kÕÔqT. ˇø£|Pü ≥
πø$T{Ï, MT $<ë´s¡Tú\ |ü+øÏÔì uÛÀ+#˚j·T&É+ Hê≈£î |üs¡eTdü+‘√wü+µµ nHêïqT.
<ëìMT<ä Ä düÁ‘ê~Ûø±]‘√ #Ó|Œæ j˚T<√ dü<Tä bÕj·T+ ø£*Œ+#ê\ì nqT≈£îHêïs¡T
ø±ì, H˚qT <ëìø° n+^ø£]+#·ø£, ªHêù|s¡T #Ó|üŒH˚e<äT›. H˚qT e∫Ãq≥Tº
$»j·Tq>∑s+¡ ˝À jÓTe«]øÏ˙ï ‘Ó*j·TH˚≈L£ &É<Tä , n˝≤¬>‘’ H˚ ˚ H˚qT ekÕÔqT, ˝Ò≈î£ +fÒ
sêH˚sêqTµ,nì K+&ç‘+· >± #Óù|Œ≥|üŒ{Ïø,Ï $~Û˝øÒ £ yêfi¯ó¢ n+<äTøπ n+^ø£]+#ês¡T.
Ä ø±s¡D+#˚‘· Ä $<ë´s¡Tú\ düÁ‘·uÛÀ»q+ Hê≈£î nqTuÛÑyêìøÏ e∫Ã+~.
Á<äe´<ë‘·\ ˝À|üeTT+<˚y÷Ó n+fÒ, s√E eø£+{ÏøÏ |üHïÓ +&ÉT s¡÷bÕj·T\T ≈£Ls¡\øπ
sTTkÕÔs¡≥. Ç{Ϻ dæú‹˝À ô|’ì e]í+∫q Ø‹>± uÛÀ»q+ e⁄+&É{≤ìøÏ ø±s¡D+
eT<Ûä´yêfi¯¢ #Ís¡´y˚T ø±ø£ eTiÒ$T? Ç+ø=ø£ÿ $X‚wü+. á düÁ‘ê~Ûø±] mes√
kÕe÷qT´&ÉT ø±ø£ y˚<+ä e∫Ãq ≈£î≥T+ã+˝À |ü⁄{Ϻ y˚<+ä #Ó|Œæ ø=qï ÁXÀÁ‹j·TT&Éì
≈£L&Ü $HêïqT. n+<äTπø ø±uÀ\TqT, Ç+‘· ÁXÀÁ‹j·T+>± $<ë´s¡Tú\ uÛÀ»q+
e⁄+<äqTø√e\dæ e∫Ã+~.
Ç{Ϻ düÁ‘·uÛÀ»Hê\ MT<ä eTfi≤¢ õVü≤« #·∫à m{À¢ ‘·Tì #˚]HêeTT.
nø£ÿ&É e÷≈£î #·T{≤º\T ˝Òs¡T>±ì #·T{≤º\e+{Ï yês¡THêïs¡T. yê]+{ÏøÏ yÓ&ç‘˚
á˝À|ü⁄q #·∫ÃqõVü≤« ˝Ò∫ eTfi≤¢ eTqTwü´˝Àø£+˝À #˚s<¡ –ä q uÛÀ»q+ <=]øÏ+~.
Ç{°e\ HÓHÓïìï sê»jÓ÷>∑|ü⁄ $+<äT \qTuÛÑ$+∫qq÷ Hê{Ï e+ø±j·T≈£Ls¡˝À
X¯‘ê+X¯eTTq≈£î ≈£L&É b˛\eì dæ>∑TZ$&ç∫ ÁyêdüTÔqï+<äT≈£î #·<äTes¡T\T
eTìï+#ê*. Ç+ø=ø£{Ï, e+≥ jÓTTø£ÿ s¡T∫ πøe\+ e+&˚yê]j·T+<˚ e⁄+&É<äT,
|ü<ës¡úeT+<äTq÷ï e⁄+&É<äT, ‹H˚yê&ç nedüúqTã{Ϻ ≈£L&Ü e⁄+≥T+~.
düπs, ‘·TìqT+&ç ø=ìï eTõ©\ MT<ä |æsƒê|ü⁄s¡+ e∫à nø£ÿ&É düÁ‘·+˝À
düVü≤|ü+øÏÔ #˚dæ ø±$fi¯ó¢ uÛÑTC≤qô|{Ϻ #êeTs¡¢ø√≥<ëø± e∫Ãq‘·s¡Tyê‘· ø√eT{Ï
n+øÏ‘·+ n<˚ s√E Ç#êÃs¡ì ìwü˜\ d”‘êsêeTXÊÅdæÔ>±s¡T sêXÊs¡T. (#·÷. u§_“*
sêC≤yê] J$‘·j·÷Á‘· - Á|ü<∏äeT uÛ≤>∑eTT 1986). ø±˙ y˚+ø£≥XÊÅdæÔ 1931˝À
»]–q sêeTø£èwüís¡+>±sêe⁄>±] ‘√ãT≥Tºe⁄ sêDÏ #Ó\¢j·T´eTà $yêVü≤ dü+<äs¡“¤+˝À
ø£è‹ $ì|æ+∫ n+øÏ‘·+ #˚XÊs¡T (#·÷. $Áø£eT #Ófi¯¢|æfi¯¢, |ü⁄.1, 2). |ü{≤º_Ûùwø£
düeTj·T+˝À |æ*∫ ø£è‹ s¡∫+#·eTì ‘ê+ã÷\+ sTT#êÃs¡T. n˝≤ ø£è‹ $ì|æ+∫
‹]– ø£&çj·T+ edü÷Ô $»j·Tq>∑s¡+˝À Ä– düÁ‘·+ uÛÀ»q+ s¡T∫ #·÷XÊs¡T. uÛÀ»q+
e÷≥ m˝≤ ñHêï m+‘·eT+~ ;<ä $<ë´s¡T\ú T sTT˝≤+{Ï düÁ‘ê\ e\¢ #·<Tä e⁄ø√>∑*>±s√
uÛÑsê>√ d”«j·T#·]Á‘· ªÄsêeT>√bÕ\+µ e\q ‘Ó\TdüTÔ+~.
 ø±oj·÷Á‘· 93
Ä ø±\Te |ü&ÉyÓøÏÿ yÓ[¢b˛j·÷&ÉT. H˚qT ø±øÏHê&É<ë«sê j·÷HêeTT≈£î yÓfi≤¢qT.
j·÷Hê+ Á|üy˚•+#·ø£|üPs¡«+ düMT|üÁ>±eT+ ˙\|ü˝…¢ <˚yê\j·T+˝À ø±oø±$&ç
düVæ≤‘·+ Ä–HêqT. Ä– sTT+{ÏøÏ ø£ãTs¡T |ü+|æq MT<ä≥ e÷yêfi¯ó¢
u≤C≤ã»+Ár\‘√ e∫à qqTï Ç+{ÏøÏ rdüT≈£îì yÓfi≤¢s¡T70. n|üŒ{ÏøÏ+ø±
ø±oqT+&ç >∑+>∑ø±$&ç ‘Ó∫Ãqyêfi¯¢ø° eTsê´<ä\THêïsTT.
>∑+>± dü+‘·s¡ŒD eè‘êÔ+‘·eTT
Çø£ÿ&ç‘√ ø±oj·÷Á‘· düe÷|æÔ nsTTq|üŒ{Ïø° Bìπø dü+ã+~Û+∫q >∑+>±
dü+‘·s¡ŒD eè‘êÔ+‘·+ Áyêj·T&É+ n+‘· nqT∫‘·+ ø±<äqT≈£î+{≤qT. >∑+>±
dü+‘·sŒ¡ D ø=+‘· Hê ‘êVü≤‘·T≈£î m≈£îÿe>± #˚<ëeTì Hê dü+ø£\ŒeTT, m≈£îÿe+fÒ
eTπsMT˝Ò<äT >±ì, |æ+&çe+≥ $TsƒêsTT #˚sTT+#ê\ì Hê ≈£î‘·÷Vü≤\+71.
j·÷HêeTT˝À $dü]Ô +∫ $düfiÔ ó¯ ¢ ˝Òe⁄>±ì, düMT|üÁ>±eTeTT $+»s¡+ e⁄+~ >∑qTø£
q÷]+{ÏøÏ ‘·≈£îÿe >±≈£î+&Ü Áu≤Vü≤àD´eTT ekÕÔs¡T. Ç+ø± ã+<ÛäTe⁄\T
e>∑sTTsê\‘√ s¬ +&ÉTe+<ä\≈£î j·T‘·ï+ #˚j÷· *. Ç~ dü+|üqTï\ø£sTT‘˚ ˝…øÿ£ ˝À~
ø±<äT>±ì n|ü⁄Œ#˚dæ Á‘√eKs¡TÃ\≈£î eTìj·÷s¡¶s¡T #˚dæq e÷ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T
uÛÑ]+#·>∑\sê? ø±ã{Ϻ H˚qT dü+bÕ~+#ê*, Hê≈£î e÷Á‘·+ jÓTe]kÕÔs¡T?
HêøÏe«s¡T ø±ì, ø£$‘ê«ìøÏkÕÔs¡T. Ç+ø± Ç|üŒ{Ï˝≤>∑T n|üŒ{ÏøÏ ø£$‘·«eT+fÒ
ádü&ç+|ü⁄ ø£\T>∑˝Ò<äT nì Hê ‘·\+|ü⁄. s¡TÁ<ëø£å‘êefi¯+, <äsꓤdüq+,
>∑+>±j·TeTTHê#Ó+ãT. $uÛ÷Ñ ‹ô|+&çø≥£ T¢, ˙s¡Tø±$ <Û√e‘·T\T, H˚q÷ ø√qd”eT≈£î
Á|üj·÷DeTsTTHêeTT. n|üŒ{ÏøÏ H˚H˚ $<ë´]úì, ø±ã{Ϻ Hê≈£î ˇø£ÿ $<ë´Øú
n\+ø±s¡+>± ˝Ò&ÉT. |ü+&ç‘·y˚cÕìøÏ~ e÷Á‘·y˚T ˝À≥T>±ì ‘·øÏÿq \ø£åD≤˝À¢
70. ¬s’\T˝ÀH√, $e÷q+˝ÀH√ ø±o n˝≤ yÓ[¢ Ç˝≤ e#˚à Ç|üŒ{Ï s√E\˝À á
Ä#ês¡+ |üP]Ô>± \T|üÔyÓTÆ b˛sTT+~ ø±˙, ªø±oøÏ yÓ[¢qyê&ÉT ø±{ÏøÏ yÓ[¢qyê&ÉT
ˇø£fÒµ nqTø=H˚ s√E\˝À, 5,6 HÓ\\T j·÷Á‘· #˚dæ e#˚à s√E\˝À ø±oqT+&ç
‹]– e∫Ãq yê]ì y˚Tfi¯‘êfi≤\‘√ }]ãj·T≥qT+&ç Ç+{ÏøÏ rdüT≈£î e#˚Ãyês¡T.
á dü+bÕ<ä≈£î&ÉT #·T≥º|üø±ÿ\˝À, eè<ä∆$TÁ‘·T\‘√ $#ê]+∫q MT<ä≥ 1970 \
es¡≈£î e÷ >∑T+≥÷s¡Tõ˝≤¢ ÁbÕ+‘ê\˝À á n\yê≥T ñqï≥T¢ ‘˚*+~.
71. X¯óuÛÑø±sê´\˝À |ü~ s¡ø±\ d”«≥T¢ ô|fÒº á s√E\˝À ˇø£ $TsƒêsTT $düÔ]˝À
ô|≥º&É+ ˇø£ $X‚wü+>± nì|æ+#·ø£b˛e#·TÃø±˙, bÕ‘·s√E\˝À ˇø£ r|æ|ü<ës¡ú+
#˚dæ ô|≥º&É+ |òüTq+>± #˚j·T&É+ ÁøÏ+<ä ˝…ø£ÿ. Ç+{ÏøÏ e∫Ãq n‹~∏øÏ uÛÀ»q+˝ÀøÏ
r|æ|<ü ës¡+ú #˚jT· &ÉeT+fÒ Äj·Tìï n$T‘·+>± >ös¡$+∫q≥T¢. á $X‚cÕ\qT lbÕ<ä
düTÁãVü≤àD´XÊÅdæÔ d”«j·T#·]Á‘· ªªnqTuÛÑyê\÷ - C≤„|üø±\÷q÷µµ˝À >∑eTì+#·e#·TÃ.
94 ø±oj·÷Á‘·
˝À|üeTT ˝ÒX¯eTTq÷ï ˝Ò<äT. eTTs¡eTfi¯¢ b˛\es¡eT÷, Áø=‘·Ô|ü˝…¢, πøX¯q≈£îiT¿, á
Á>±e÷˝À¢ ø=+‘· Á|ü#ês¡+ #˚XÊqT>±ì, j˚T<√ |ü~ nsTT<ä÷ ‘·|Œü Á‘√e |ü&˝É <Ò Tä .
Äô|ì’ eè<ä>∆ ö‘·$T (>√<ëe]bÕj·T) <ë{Ï eTT$Tà&çes¡+ Á|üy•˚ +#êqT. Á‘√e˝À
}s¡TyÓ\T|ü\ ø=ã“]‘√≥˝À¢ ø=+<äs¡T >∑èVü≤düTú\T ø±|ü⁄s¡eTTHêïs¡T. n+<äT˝À
|ü+&ç‘· dü+Á|ü<ëj·TeTTq÷ï ø£$ dü+Á|ü<ëj·TeTTq÷ï dü«‘·'|ü+&ç‘T· \Tq÷ nsTTq
eø£ÿ\+ø£ Ms¡uÁÑÛ <äjT· ´>±s¡T qqTï ãVüAø£]+∫ nø£ÿ&É e⁄qï+‘·ø±\eT÷ $TøÏÿ*
Ä<äs¡eTT‘√ Ä‹<∏ä´$T∫ÃHês¡T. Á>±eTø£s¡D+ ø±eTsêE>±s¡T ãVüQ |ü\T≈£îã&ç
ø£\yê&ÉT. Äj·Tq Hê#˚‘· ncÕºe<Ûëq+ düuÛÑ #˚sTT+∫ q÷≥|ü<äVü‰s¡T¢ Ç#˚Ã
ePVü≤‘√ qTHêï&ÉT. á˝À>± Äj·Tq |æq‘·+Á&ç n$TàsêE>±s¡Tq÷ï, yÓ+|üsê\
yÓ+ø£≥XÊÅdüTÔ\T>±s¡Tq÷ï qqTï |üØø£å #˚j·T&ÜìøÏ n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT @y√ yê]øÏ
‘√∫q X¯+ø£\T X¯+øÏdü÷Ô e⁄+&˚yês¡T. Hê dæú‹ n|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&˚ Ä˝≤{Ï kÕe÷q´
|ü+&ç‘T· \≈£î ˝§+π>≥≥Tº ˝Ò<Tä . øöeTT~ Á|ü<ëÛ quÛ≤>±\T nsTTHêsTT, |ü]uÛ≤ùw+<äT
#ê\eT≥Tº≈£î nsTT+~72. Ç‘·s¡ yê´U≤´Hê˝À¢ $X‚cÕ\T ø=ìï ‘Ó\TdüTqT. á
dæ‹ú ˝À e⁄qï H˚qT øπ e\ kÕVæ≤‘·´+ e÷Á‘·+ e⁄qïyê]πø˝≤ ˝§+>∑T‘êqT? n~˙ï
ø±ø£ yê]s¡Te⁄s¡Tq÷ï $<ë´ejÓ÷eè<äT∆˝Ò nsTTqqT qqTï n&çπ> Á|üX¯ï\T X¯ó<ä∆
ne´ø£ÔeTT>± qTHêïsTT.
e÷~]øÏ eø£ÿ{Ï e⁄<ëVü≤]kÕÔqT, <ëìe\¢ yê] ô|<䛑·qeTTq÷ï Hê
∫qï‘·qeTTq÷ï MTπø ‘Ó\TdüT+Ô ~. H˚qT nqï|üPsêíwøºü +£ ˝À neTàyê]ì ªªeT‘·‡<äàì
d”új·T‘êyéTµµ nì ø√]HêqT, <ëìø£s¡ú $T+‘·≈£î |üPs¡«+ Áyêùd e⁄HêïqT. á
72. øöeTT~, |ü]uÛ≤ùw+<äTX‚Ks¡+ nì s¬ +&ÉTù|sπ ¢ #ÓbÕŒs¡T ø±˙ y˚+ø£≥XÊÅdÔæ n|üŒ{ÏøÏ
#ê˝≤ $<ä´\T b˛>∑T#˚düTø=ì ñHêïs¡T. ø±qT≈£î]Ô uÛÑT»+>∑sêe⁄ <ä>∑Zs¡ s¡|òüTTe+X¯+,
>√s¡T>∑+‘·T sêe÷e<ÛëqT¢ e<ä› y˚<ä+ ø=+‘·uÛ≤>∑+, sêeT&ÉT>∑T\ y˚+ø£≥
düTã“sêj·÷e<ÛëqT¢ e<ä› |üsêj·T‘·|ü⁄|üHêï\T, lbÕ<ä ø£èwüíeT÷]ÔXÊÅdæÔ e<ä› ≈£îe÷s¡
dü+uÛÑe+, πs–fi¯¢ ø±eTXÊÅdüTÔ\ e<ä› y˚T|òüTdü+<˚X¯+, uÛ≤s¡$ì nq+‘ê#ês¡T´\T e<ä›,
»+<Ûë´\ >öØHê<∏äXÊÅdæÔ e<ä› ÁãVü≤àdü÷Á‘·uÛ≤wü´+, Çø£ ndü\T >∑Ts¡Te⁄ #·s¡¢ ÁãVü≤àj·T´
XÊÅdæÔ e<ä› Á|ü<Ûëq+>± yê´ø£s¡Dy˚T ø±≈£î+&Ü yê] e<ä›≈£î |ü+&ç‘·T\T e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT
»]ù| XÊÅdüÔ#·s¡Ã\ e\q mH√ï XÊÅkÕÔ\‘√ |ü]#·j·T+, ø±o˝À ñqï~ ø=~›ø±\y˚T
nsTTHê ø=+‘· yê´ø£s¡D+ ` Ç˝≤ düuÛ≤|üP»´‘·≈£î ø±e\dæq düs¡+C≤e÷ n+‘ê
düeT≈£Ls¡TÃø=Hêïs¡T. yê´ø£sD¡ +, n\+ø±s¡XÊg+ MT<ä Á|üd<æ ∆ä yê´U≤´Hê\˙ï õVü‰«Á>∑+
MT<ä ñ+&˚≥≥T¢ ø£èwæ #˚XÊs¡T. Ç$ ø±ø£ ≈£îeTà] ø±eTj·T´ e<ä› eTè<ä+>∑ es¡dü\T,
eTTø±ÿeT\ CÀ>∑j·T´ e<ä› dü+^‘·|ü]#·j·T+, ø£≥Tº dü÷s¡qï, kÕ\Á>±eT >√bÕ\+
e<ä› |òæ&˚\T |ü]#·j·T+ dü+bÕ~+#ês¡T.
 ø±oj·÷Á‘· 95
düú\+˝À yê] X¯+ø£, ªªnu≤“sT÷, neTàyê]ì MTsTT+{Ï˝À qT+&ÉeTHêïe⁄
ø£<ë? nsTT‘˚ MT sTT\T¢ ‘ê{≤≈£î\sTT˝≤¢? ˝Òø£ ô|+≈£î{Ï˝≤¢µµ nì. Hê düe÷<Ûëq
y˚T$T≥+fÒ, ªªe÷sTT\T¢ MTs¡qï s¬ +&ÉT $<Ûeä TT\˝À H=ø£ÿ{ÏjT· T>±<äT, >∑&s¶ç TT\T¢µµ
nì. bÕ+&ç‘´· +‘√ bÕ≥T Hê≈£î ô|+¬ø‘·qeTTq÷ï ˝À≥T˝Ò<Tä . ø£qTø£ ô|&Édsü +¡ >±
»yê_#êÃqT. ô|’>± ej·TdüT‡eTT~]q yê] <Û√s¡DÏ jÓT+‘· ô|&ÉÁ‘√e qTqï<√
#·<äTes¡T\T |ü]øÏ+‘·Ts¡T>±ø£. <ëìMT<ä yês¡T qqTï @<√ $<Ûä+>± π>*#˚j·T
yÓTT<ä*&çHês¡T. H˚qT ªªø±sê´]úq' ≈£î‘√>∑s«¡ 'µµ >∑qTø£, eTT+<äe<Ûëq+ #˚jT· e\dæ
e⁄+~, M]‘√ eTq≈£î b˛{≤¢≥ ‘·>∑<äT, Ç+<äT˝À eø£s¡T düuÛÑ #˚sTT+#˚yê]
ø£‘ê´eX¯´≈£î\T, Ç|ü⁄Œ&˚yÓTÆHê yÓ’s¡dü´+ ø£*–‘˚ M] <ë«sê ø±uÀj˚T ø±s¡´+
#Ó&Ée#·TÃqì ePVæ≤+∫, yê]øÏ y√&çb˛sTTq≥T¢ q{Ïdü÷Ô ø±\πøå|ü+ #˚ùdyê&ÉqT.
#·+<ë eTTwæº
n+‘·˝À düuÛÑ »]–+~. ì&ÉeTiT¿˝À yÓ÷düÔs¡T>± @$<ÛäyÓTÆq ø£MTà\T
ø£èÁ‹e÷\÷ ˝Ò≈£î+&Ü ~e´+>± ncÕºe<Ûëq+ |üP]Ô #˚XÊqT. düuÛÑT´\T
dü+‘√wæ+#ês¡T. Á>±eTeTT #ê˝≤ ô|<ä›~. q÷≥|ü<äVü‰s¡T ei≈£î #·+<ë
ø±–‘·+MT<ä |ü&~¶É . edü÷\T #˚dæ yês¡+˝À>± düe÷àì+∫ |ü+bÕ\ì ø£sD¡ +>±]
ì»yÓTqÆ ePVü≤. á dæ‹ú ˝À |æq‘·+Á&ç n$TàsêE>±s¡T, ª˙e⁄ edü÷\T #˚ùd<˚$T{Ï?
Ä ø±–‘·+ Äj·TqøÏùdÔ Äj·TH˚ edü÷\T #˚dæø=+{≤µ&Éì yÓT\¢>± Äj·Tq ãT~∆
‹ù|ŒXÊ&ÉT. <ëìMT<ä Äj·Tq Hê≈£î #·+<ëø±–‘·+ #˚‹øÏ∫à edü÷\T #˚dæ
ø=eTàHêï&ÉT. Hê≈£î |ü≥ºsêì ø√|ü+ e∫Ã+~. nedüsêìï ã{Ϻ ~>∑Á$T+–HêqT.
edü÷\T≈£î ‹s¡>&∑ ÜìøÏ yÓTT<ä\Tô|{≤ºqT. kÕïqdü+<Ûë´<ä´qTcÕ˜Hê\T eTT–+#·Tø=ì
ãj·T\T<˚] yÓfi≤¢≥|üŒ{ÏøÏ eø£ >∑èVü≤düTqú T #·÷&É&+É nj˚T´~. n+‘·˝À uÛÀ»HêìøÏ
ø£ìô|≥Tº≈î£ +{≤s¡ì ãdü≈î£ sêe\dæe#˚Ã~. Ä yÓfi¢‚ sTTfi¯ó¢ nø£ÿ&Ü nø£ÿ&Ü ø=ã“]
‘√≥˝À¢ e⁄HêïsTT. #ê\ei≈£î sêE\ |ü<äT›˝Ò. Ä sêE˝…e«s√ ‘·|üŒ bı˝≤˝À¢
ø±|ü⁄s¡eTTqïyêπs. øö•ø£≈î£ (>√<ëe]bÕj·T) áe* jÓTT&ÉTø¶ +£ f… Äe* jÓTT&ÉTq¶
HÓ≈£îÿe>± qTHêïsTT. u≤&ûã+<ä‘√ (u≤>± ãTs¡T<ä>± n&ÉTdüT˝≤>± ñ+~ nH˚
uÛ≤yêìï#˚à C≤rj·T+) e⁄qï Ä øö•ø£ e÷{Ïe÷{ÏøÏ ~>∑&É+, yÓfi¯¢&É+, nø£ÿ&É
|ü⁄*#ês¡¢ ≈£îø£ÿ\T ø£iesêe&É+, mes√ yê]+#·&É+, á˝≤{Ï ∫≈£îÿ\‘√ m{À¢
eTT|üŒ~ s¡÷bÕsT÷\ ô|’ ∫\¢s¡ edü÷\T #˚XÊqT. n+‘·˝À $düT>∑T |ü⁄{Ϻ+~.
uÛÀ»q+ #˚dæ |üsT¡ +&É&+É ‘√fÒ ˇø£ Ä˝À#·q |ü⁄{Ï+º ~. ªá˝≤ ‹]– eTTôw‘º T· øÔ =H˚
jÓT&É\ düuÛÑ#˚j·T&É+ jÓT+<äT≈£î? ndü˝≤j·Tq eT+∫yê&ÉsTTHê |æq‘·+Á&ç>±]
96 ø±oj·÷Á‘·
<äTs√“<Ûäe\¢ Äj·Tq ãT~∆ #Ó&çb˛sTT+~, >∑+>± dü+‘·s¡ŒD≈£î áePs¡T ø±ø£b˛‘˚
Ç+ø√ePs¡e⁄‘·T+~, @\&ÜìøÏ ePfi¯ó¢ ˝Òø£b˛e#·Tà >±ì, jÓT‘·TÔ≈£î ‹q&ÜìøÏ
e⁄+&Éøb£ ˛e⁄, ªkÕVü≤ùd\ø°Î'µ nHêï&ÉTµ nì ˝Ò∫, <äsꓤdqü + ø£{,ºÏ qqTï $TøÏÿ*>±
Ä<ä]+#·T#·Tqï Ms¡uÛÑÁ<äj·T´>±] e<ä›≈£î yÓ[¢, Hê eTqdüT‡˝À e⁄<äsTT+∫q
ø√¬sÿ sTT{Ϻ~j·Tì j·T<∏ës¡ú+ #Ó|æŒ, á dü+<äs¡“¤+ ø=~›s√E\ei≈£L jÓTe]ø°
‘Ó*j·T˙j·Te<ä›ì ≈£L&Ü Äj·Tq‘√ eTq$#˚dæ, Ç~ei˝À edü÷˝…’q kıeTTà
eTTô|’Œ¤ s¡÷bÕj·T\ ô|’ ∫\¢s¡j·TTq÷ï nD≤ô|’dü\‘√ >∑+>±j·TeTTHê#Ó+ãT˝À
b˛dæø=ì, Vü≤Às¡Tq es¡¸+ ≈£îs¡Tdü÷Ô e⁄+&É>± ãj·T\T<˚], Á>±eT+˝ÀøÏ e∫Ã
ø£s¡D+>±]ì e÷eT÷\T>± <ä]Ù+∫qfÒº <ä]Ù+∫, @<√ |æ#êÃbÕ{° e÷{≤¢&ç,
ªªnj·÷´, ás√Eq eT<Ûë´Vü≤ïeTT H˚qT |üs¡Tqï|ü⁄Œ&ÉT ìÁ<ä˝À MT Á>±eTeTT˝À
πøX¯ekÕ«$Tyês¡T ø£\˝À ø£qŒ&ç, ª@$Tsê! ˙ ø£$‘·«dü+bÕ<äq Á|üdüTÔ‘·+
eTs¡eTà‘·>Ô T∑ #·Tqï Hê Ä\j·÷ì øÏe«˝Òe⁄Á{≤?µ nì M|ü⁄MT<ä #·]∫q≥¢sTT+~,
H˚qT #˚ùd ø±s¡´y˚THê >∑+>±dü+‘·s¡ŒD>∑<ë, n~˙ï <˚e‘êø±s¡´y˚T, ÇB
<˚e‘êø±s¡´y˚T ø£qTø£ á ne<ÛëqdüuÛÑ q÷≥|ü<äVü‰s¡Tq÷ï Ä\j·÷ìøÏ ns¡ŒD
#˚XÊqT, Ç<äT>√ edü÷˝…q’ eT≥Tº≈î£ kıeTTà MT≈£î ÇdüTHÔ êïqT, ‘·øÿÏ q~ j·÷e‘·÷Ô
ÁX¯<ä∆>± edü÷\T #˚dæ kÕ«$Tyê] >∑T&çøÏ düeT]Œ+#·e\dæ+~µµ nì n~Ûø±s¡+‘√
Äj·Tq≈£î $~Û+∫, Ä es¡¸+˝ÀH˚ nsTTHê|ü⁄s¡+ Á>±e÷ìøÏ Á|üj·÷DyÓTÆ
>∑Tã“>=&ÉT>∑T $|ü⁄Œ‘·÷e⁄+&É>± bÕ|üeTT, Ä ø±eTsêE>±s¡T H˚H+Ó ‘· >∑+;Ûs+¡ >±
eTH√$ø±sêìï ‘Ó*j·T˙j·Tø£b˛sTTHê, ˝Ö≈£î´&ÉT ø£qTø£, nqTe÷q|ü&ç, ªªá
|üP≥eT≥Tº≈£î e÷ sTT+≥ Ä– yÓfi¯¢+&ç, es¡¸eTT, Á‘√e˝À ∫≈£îÿ|ü&É‘ês¡T,µµ nì
$TøÏÿ*>± Áã‹e÷*Hê&ÉT. H˚q÷ $qj·T+>±H˚, ªªHê≈£î ôd\$j·T´+&ç,
dü+‘·s¡ŒD≈£î @s¡Œs¡#·Tø=qï s√E <ä>∑Zi≈£î edü÷Ô e⁄qï~µµ nì e÷{≤¢&ÉT‘·÷
Á|üj·÷D+ #˚XÊqT.
Ábı<äT› Á>∑T+πø≥|üŒ{ÏøÏ nsTTHê|ü⁄s¡+ Á|üy•˚ +#êqT. mes√ >∑èVü≤düT*ú +≥
<äsꓤdüq+ ~+bÕqT. e∫Ãq dü+>∑‹ #ÓbÕŒqT. Ä >∑èVü≤düTú, ªÇø£ÿ&É Á|üdüTÔ‘·+
e⁄qï &Ó˝≤º dü÷|ü]+f…+&Ó+≥T>±s¡T ãVüQjÓ÷>∑T´\T, |ü+&ç‘T· \+fÒ ÁbÕD$TkÕÔsT¡ µ
nì #Ó|æŒ, yê]ãdü≈£î yÓ+≥u…≥Tºø=ì rdüT≈£îyÓfi‚¢s¡T. qqTï Äj·Tq $TøÏÿ*
>ös¡$+∫, uÛÀ»Hê\sTTq ‘·s¡Tyê‘· Ä sêÁ‘˚ ncÕºe<ÛëqdüuÛÑ »]–+∫
>ös¡$+#ê&ÉT. eTs¡THê&ÉT kÕj·T+ø±\+˝À>± j˚TuÛ…’ ns¡yÓ’ #ê|ü⁄\T, s¡e÷s¡$T
q÷s¡T s¡÷bÕsT÷\T ‘·≥düúeTsTTHêsTT. yÓ+≥H˚ –Ás¡Tq eT[¢ sTT+{ÏøÏ e∫Ã,
 ø±oj·÷Á‘· 97
>∑+>±dü+‘·sŒ¡ D »]–+#·Tø=ì, ô|+&ç¢ nsTTq ø=~› s√E\˝ÀH˚ ø±o yÓfi&¢¯ +É #˚‘·
‘·s¡TyêsTT>± e⁄qï eTqT>∑T&ÉT|ü⁄ ì$T‘·Ô+ n‘·Ôyê]+{ÏøÏ yÓ[¢, nø£ÿ&çqT+∫
‹]– >∑Ts¡Te⁄>±] e<ä≈› î£ yÓ[¢ yê] e<äH› ˚ yê´ø£sD¡ + ‘·sT¡ yêsTT ‹s¡T|ü‹XÊÅd‘Ôæ √
düVü‰<Ûë´sTT‘·«eTTqT ¬>’ø=ì #·~$‹ì. Ç~ei≈£î ‹s¡T|ü‹XÊÅdæÔ Hê‘√
$X‚wyü TÓ ÁÆ ‹>± e⁄+&É≈î£ qïqT, ø±o yÓ[¢ e∫Ãq~ yÓTT<ä\T ne<ÛëHê~ ø±s¡DeTT\#˚
Hêù|s¡T ø=+‘· ô|’øÏ sêe&É+ yÓTT<ä\Tô|≥º&É+ #˚‘·, $X‚wüyÓTÆÁ‹>± e⁄+&É
yÓTT<ä*&çHê&ÉT. ø±ì eT<Ûä´ eT<Ûä´ b˛{≤¢≥≈£L&Ü Ä&ÉT‘·T+&˚yê&ÉT. n+‘·{À¢
e÷ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T Á‘√eKs¡TÃ\ø√dü+ n|ü⁄Œ#˚dæ |ü+|æ+∫q eTTô|òŒÌ s¡÷bÕj·T\T
rs¡TÃø√e\dæ H˚HÓø£ÿ&çø√ dü+bÕ<äq≈£î ãj·T\T<˚s¡uÀe⁄#·T+&É>±, >∑Ts¡Te⁄>±s¡T,
ªªnu≤“sT÷! ˙≈£î sTT‘·&ÉT≈£L&Ü e⁄+fÒ #ê˝≤ XÀuÛÑ>± e⁄+≥T+~, >∑qTø£ Ç‘·ìï
≈£L&Ü rdüT≈£î yÓfi¯¢e\dæ+~µµ nHêïs¡T. yês¡T á˝≤ ôd\$#˚Ã≥|üŒ{ÏøÏ, Hê≈£L
‹s¡T|ü‹XÊÅdæÔø° j˚Ty√ eTq'ø£\Vü‰\THêïsTT73. <ëìMT<ä H˚qT ªªÄ‘·&ÉT eùdÔ
Hê nuÛ´Ñ +‘·s+¡ ˝Òµµ<äHêïqT. ªªsêπø+ #˚kÕÔ&TÉ , ‘·|Œü ≈£î+&Ü ekÕÔµµ&Éì >∑Ts¡Te⁄>±s¡ì,
ªª@eTj·÷´, n‘·&É÷ qTeP« ø£*ùdÔ u≤>±e⁄+≥T+µµ<äHêïs¡T. eT+∫<äHêï&ÉT,
e#êÃ&ÉT. ø±øÏHê&É yÓfie¢‚ TT. nø£ÿ&É »]–q X¯‘êe<Ûëq+74 e>∑sTTsê C≤‘·ø#£ s· ´¡ ˝À
e⁄qï $wüj·Ty˚Tø£<ë!
73. eTq'ø£\Vü‰\+fÒ @y√ø±e⁄. ‹s¡T|ü‹XÊÅd,Ôæ y˚+ø£≥XÊÅdÔæ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T #˚ùd >∑D|ü‹
ñ‘·‡yêìøÏ ø±e\dæq &ÉãT“ ø√dü+ Á>±e÷\T ‹s¡T>∑T‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT Ä<äsD¡ y˚+ø£≥XÊÅdøπÔæ
m≈£îÿe>± ñ+&˚~. ‹s¡T|ü‹XÊÅdÔæ |ü<´ä |üsq¡ƒ + #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT ÁXÀ‘·\T Äj·Tqì Ä|üeTì
y˚+ø£≥XÊÅdæÔì #·<äeeTq&É+ ‹s¡T|ü‹XÊÅdæÔøÏ ø£wüº+>± ñ+&˚~. n+<äTø£ì y˚+ø£≥XÊÅdæÔ
#Ó|æŒq ˇø£ |ü<ä´+˝À ñ|üe÷q+ dü¬s’q~ ø±<äì ‹s¡T|ü‹XÊÅdæÔ eT&É‘·ù|NøÏ ~>±s¡T.
n~ eTT~] Ç<ä›s¡÷ ø=≥Tº≈£îHêïs¡T. ªªn+‘·T #·÷kÕÔµµ nH˚ <ëø± e´eVü‰s¡+ e∫Ã+~.
ny˚ eTq'ø£\Vü‰\T. ø±˙ yê{Ïì $<ë´]ú<äX¯˝À m+‘√ Á|ü‹cÕºø£s¡+>± rdüT≈£î+{≤s¡T
ø£<ë. n˝≤ ñ|üì|ü˝≤>± ñ+&˚yêfi¯ó¢ bÕ\÷‘˚HÓ˝≤>± ø£*dæb˛j·÷s¡T.
74. 1891˝À »]–q ø±øÏHê&É X¯‘êe<Ûëq+ ‹s¡T|ü‹y˚+ø£≥ø£e⁄\ yÓTT<ä{ÏÁ|ü<äs¡Ùq.
n+<äT˝À yês¡T #Ó|æŒq |ü<ë´\˝À yê´ø£s¡D<√cÕ \THêïj·Tì ô|<ä›|ü+&ç‘·T\T ≈£L&Ü
X¯+øÏ+#ês¡T ‹s¡T|ü‹y˚+ø£≥ø£e⁄\T H√s¡T yÓT<ä|ü≈£î+&Ü n$ ì»+>± ‘·|ü⁄Œ˝Ò nì
n+<ä]ø° nqTe÷q+ e#˚Ã≥≥T¢ Á|üe]Ô+#ês¡T ø±yê\ì. X¯‘êe<Ûëq+ ∫e]˝À Á|ü<ëÛ q
düuÛÑ≈£î eTT+<äT »]–q ñ|üdüuÛÑ˝À Ä X¯+ø£\ìï+{Ï˙ |üPs¡«eTVü‰ø±yê´\ Á|üjÓ÷>±\
düV‰ü j·T+‘√ m>∑s>¡ ={≤ºsT¡ . ì+&Ü 20 j˚Tfi¯ó˝¢ ìÒ ≈£îÁs¡yêfi¯ó¢ ~>∑CZ ≤\ e+{Ï |ü+&ç‘T· \qT
z&ç+#·&É+‘√ Hê{ÏqT+&ç yê]øÏ Á|üuÛÑ m‘·TÔø=+~. n+<äT≈£î Ä dü+<˚Vü‰\T ˝ÒeHÓ‹Ôq
|ü+&ç‘·T\≈£î ø£è‘·»„‘·\T #Ó|ü⁄Œø=Hêïs¡T y˚+ø£≥XÊÅdæÔ ˇø£ yê´dü+˝À.
98 ø±oj·÷Á‘·

á ø±oj·÷Á‘· e÷Á‘·eTT C≤‘·ø£#·s¡´˝À ˝Òì<ë n+fÒ, ñqï<˚ ø±ì,

$dü]Ô +|üe\dæq |ü⁄D´>±<Ûä ø£qTø£, H˚˙eT<Û´ä wüw|ºæ Pü ]Ô »]–q~ yÓTT<ä\Tø=ì˙ï,
n+‘·≈£î |üPs¡«+ qT+∫˙ï, $TøÏÿ* »ãT“dæú‹˝À e⁄+&ç, ìqï H˚{ÏqT+&ç ø=+#Ó+
‘˚s¡T≈£î+≥÷, á s¡#·q sTTVü≤|üs¡kÕ<Ûäø£eTì #Ó|æŒ Bìì ø=+‘· $düÔ]+∫
ÁyêXÊqT. ø±øÏHê&É, neT˝≤|ü⁄s¡+ e>∑sTTsê ne<ÛëqeTT\≈£îq÷ï ø±oj·÷Á‘·
≈£îq÷ï dü+ã+<ÛäeTT+&É H˚s¡<äT >∑qTø£, yê{Ïì >∑÷]à sTT+<äT Áyêj·Te\dæ+~
˝Ò<äT. ˇø£ÿ{Ï e÷Á‘·+ Áyêdæ rsê*. eTT$Tà&çes¡+ ø£s¡D+ e÷∫sêE
ø±eTsêE>±s¡T y˚TeTT neT˝≤|ü⁄s¡+˝À >=|üŒ>ös¡eeTT\T bı+<äT#·÷e⁄qï
düeTj·T+˝À e∫Ã, yÓqTø£ »]–q ˝À≥T rs¡TÃø=H˚ e⁄<˚›X¯´+‘√ eø£ |üsê´j·T+
yê]Á>±eT+ sêyê\ì $TøÏÿ* ã\e+‘·+>± ø√sês¡T. Äj·Tq jÓ÷>∑´‘·qT ã{Ϻ
Á‹ø£s¡Dj·÷ yÓfi≤¢\H˚ H˚qT nqTø=HêïqT >±ì, jÓT+<äT#˚‘·H√ kÕ–+~ø±<äT.
ªªã©j·Td” πøe\ MTX¯«sêC≤„µµ.
@ >∑Ts¡Te⁄>±] e<ä› #·<äTe⁄ø=+≥÷, r]≈£Ls¡TÃì nsTT‘˚ H˚$T, H˚qT
ø±oøÏ yÓfi≤¢H√, eTfi≤¢ Ä >∑Ts¡Te⁄>±] <ä>∑Zi≈£î e#êÃqT >∑qTø£, Çø£ Bìï
eTT–+#·T≥ j·TTø£Ô+>± e⁄+≥T+~, sT÷ ø±oj·÷Á‘·qï~ Hê C≤‘·ø£Ø‘ê´,
#·+Á<äeTVü‰ <äX¯˝À X¯óÁø±+‘·s¡+˝À ‘·≥dæú+∫+~. $yêVü≤+ ≈£L&Ü <ëì˝ÀH˚.
C≤‘·ø£$wüj·T+ ‘Ó*dæqyê]øÏ, ÄsT÷ $X‚cÕ\T @j˚T Á>∑Vü≤dæú‘·T\qT ã{Ϻ
dü+|òüT{Ï+#êjÓ÷ ‘Ó*dæø=H˚ ì$T‘·Ô+, Hê C≤‘·ø£+ ≈£L&Ü e⁄<ëVü≤]+∫ eTi°
eTT–kÕÔqT. á X¯óÁø±+‘·s¡+ $s√~Û (1889) dü+ˆˆ yÓ’XÊK ãVüQfi¯ Á‘·jÓ÷<ä•
yÓTT<ä\Tø=ì, $ø£è‹ (1890) dü+ˆˆ |ü⁄wü´ ãVüQfi¯ Á‘·jÓ÷<ä• ei≈£îqT nì
‘Ó*j·T>√]HêqT. $yêVü≤eTT »]–qs√E Ç~ei˝À ÁyêdæjT˚ j·TTHêïqT. ø±oøÏ
ãj·T\T<˚]q~ |ü⁄wü´X¯ó<ä∆ ‘·~j·T j·Tì C≤„|øü e£ TT. n≥qT+&ç <˚XÊìøÏ e∫Ãq~
ÄcÕ&ÛÉe÷düeTT. ø√qd”eT≈£î dü+bÕ<äq≈£î yÓ[¢q~ uÛ≤Á<ä|ü<äe÷düeTT. $yêVü≤+
Hê{ÏøÏ Hê ej·TdüT‡ |ü+<=$Tà~dü+e‘·‡s¡eTT\ eT÷&ÉTe÷düeTT\ sTTs¡Te~jÓTTø£ÿ
s√E\T. ø±oÁ|üj·÷D+ Hê{ÏøÏ Çø£ H=ø£ÿe÷dü+ ø£\T|ü⁄ø=+fÒ dü]b˛‘·T+~.
Ç+‘· &çf…Æ\T>± jÓT+<äT≈£î ÁyêdüTÔHêïq+fÒ, Hê C≤‘·ø£eT+<äT ø=+‘· sTT‘·s¡
bÕ|üÁ>∑V≤ü dü+ã+<Û+ä e⁄qï|üŒ{Ïø° X¯‘e· T+»Ø jÓ÷>±\˝Àì ªª≈£îdüTeTjÓ÷>∑eTTµµ
nH˚ yÓTT≥ºyTÓ T<ä{j
Ï ÷Ó >∑eTT |üP]Ô>± |ü{+ºÏ ~. Ä jÓ÷>∑eTT |ü{qºÏ C≤‘·øe£ TTq≈£î
Çs¡Te~j˚T+&ÉT¢ <ë{Ïq ‘·sê«‘· jÓ÷>∑e÷s¡+uÛÑ eTe⁄‘·T+<äì <Óe’ E„\T ÁyêXÊs¡T.
<ëìøÏ ‘·<∏ä´+>±, ø±øÏHê&É˝À dü+|üPs¡í X¯‘êe<Ûëq+ #˚dæ ô|<ä›>± >ös¡eeTT
 ø±oj·÷Á‘· 99
bı+~q~ Ks¡ (1891) dü+ˆˆ ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯eTT˝À >∑qTø£, n|üŒ{ÏøÏ Hê
ej·TdüT‡ Çs¡Te~jÓTTø£ÿ dü+e‘·‡s¡eT÷ ¬s+&ÉTe÷düeTT\ô|’ ∫\¢s¡ n>∑T≥#˚
C≤‘·ø£eTT #·ø£ÿ>± <äècÕº+‘·+ Ç∫ÃqfÒ¢ ‘·E„\T nqTø√e#·TÃqT. á ø±øÏHê&É
ne<Ûëq+ Hê{ÏøÏ ≈£î»eTVü‰<äX¯˝À ≈£îC≤+‘·s¡+ »s¡T>∑T‘·÷ e⁄qï~.
j·T‹ÿ+∫<√´>∑eTT ø±oÁ|üj÷· D≤ìøÏ eTT+<˚ Äs¡+uÛeÑ TsTT+~ ø£qTø£ #·+Á<äTì˝À
X¯óÁø±+‘·s+¡ ˝ÀH˚ jÓ÷>±ìø£+~∫Ãq≥Tºq÷ï, <ëìì ≈£îE&ÉT Á|üã\+ #˚dqæ ≥Tºq÷ï
nqTø√e#·TÃqT. ≈£îdüTeTjÓ÷>±ìï e⁄<ëVü≤]+∫, sTTø£ Bìì eTT–kÕÔqT. C≤‘·ø£
#·Áø£eTT\T C≤‘·ø£#·sê´ Á>∑+<∏äeTTq #·÷&É>√¬s<äqT.
≈£îdüTeTjÓ÷>∑eTT
XÀ¢ˆˆ \>±ï ‘·‡|üÔeTπ> #·+Á<˚, #·+Á<ë<äwüºeTπ> >∑Tsö,
>∑Ts¡TD≤ dü+j·TT‘˚ \π>ï, jÓ÷>∑' ≈£îdüTeT dü+õ„‘·' ˆ
≈£îdüTe÷UÒ´‘·T dü+C≤‘√ uÛÑ÷bÕ˝À ã+<ÛäTs¡øå√'
$+X¯‘·´u≤›‘·Œs¡+ Á>±eT|ü⁄s¡ø£sêÔ uÛÑ$wü´‹ ˆˆ
Ç+‘· #·ø£ÿ>± ãTTE$#·TÃ#·Tqïq÷, Ç|üŒ{Ïyês¡H˚≈£î\T C≤‘·ø£ $wüj·TeTTq
$XÊ«düeTT ˝Òìyês¡T>±qTHêïs¡T.
n|üdüe´ #·Áø£eTT
Á|üyÓ÷<ä÷‘· dü+ˆˆ ÁXÊeDX¯ó<ä∆ <ë«<ä• k˛eTyês¡+, (8-8-1870)
sêÁ‹ 25-8 $>∑&çj·T\y˚fi¯, $T<ÛäTq\>∑ïeT+<äT »qqeTT.
\>∑ïuÛÑTøÏÔ 3-45 X‚wü+ 1-30 |üPsê«cÕ&ÛÜ #·‘·Ts¡ú#·s¡DuÛÑTøÏÔ b˛>±
X‚weü TT 14-21. ãTTøå±<ä´+‘·eTT 57-50. bÕ<äÁ|üe÷D+ 14-27. »qqø±\
X¯óÁø£eTVü‰<äXÊX‚wüeTT dü+ 4-e÷11-s√16.
C≤‘·ø£ |ü]o\≈£î\≈£î á #·÷|æq Ä<Ûës¡eTT\T #ê\TqT>±q $dü]Ô +|üqT.
eTT$Tà&çes¡+˝À $‘·+&Éyê<ä+ yÓTT<ä\Tô|{Ϻq |ü+&ç‘·T\≈£î H˚qT *œ‘·
|üPs¡«ø£+>± sTT∫Ãq dü<äT‘·Ôs¡eTTqT *œ+∫ $s¡$TkÕÔqT.
ªªeT‘·‡<äàìd”új·T‘ê $T‘·´Á‘·, nqï|üPsêí+_ø±j·÷ uÛÑø£Ô>∑èVü≤ìyêk˛øÏÔ
s¡ï<√cÕj·T, ≈£î‘·', ‘·kÕ´uÛøÑ |Ô£ sü êBÛq ‘ê«‘Y, ‘·<ë∏ #·, ldü÷øπ ,Ô ªeTeTedü‘T· >∑èùV≤
düs¡«e÷+>∑fi¯´j·TTπøÔµ ‘·T´ø£Ô‘ê«#·Ãµµ.
Ç+~+ø£q÷ eTiÏø=ìï X¯+ø±düe÷<ÛëHê\Tqïq÷ $düÔs¡uÛÑj·TeTT#˚
~v±àÁ‘·eTT>± qT<ëVü≤]+∫ $s¡$T+#·T#·THêïqT. Ç<˚Hê, MT sTT\T¢
100 ø±oj·÷Á‘·

‘ê{≤≈£î*˝≤¢? ô|+≈£î{Ï˝≤¢? n+fÒ, u…&<ç +ä >± s¬ +&É÷ ø±<äT >∑&s¶ç TT\¢ì e÷Á‘·yT˚
»yêãT #ÓbÕŒq+fÒ, #·<äTes¡T\T ì»yÓTÆq »yêuÒ$T nì nqTø√ø£ e÷qs¡ì
Áyêj·Te\dæ e∫Ã+~. n|ü⁄Œ&ÉT j·÷HêeTT˝À y˚TeTT ø±|ü⁄s¡eTTqï sTT\T¢
>∑&ç¶\¢sTTq e÷{≤ dü‘·´y˚T. C≤‘·ø£#·s¡´˝À @y√ø=ìï |ü+≈£îÔ\˝À ≥÷ø°>±
e⁄<ëVü≤]+∫q Hê ø±oj·÷Á‘· |üP]Ô>± ø±≈£îqïq÷ ø=+‘· $düÔ]+∫ ÁyêùdÔ
Ç+‘· ô|]–+~. Ç+ø± Ç+<äT˝À ãT∫ÃeTqTeTsêfi¯¢ ô|+&ç¢ e>∑sTTsê\T ÁyêùdÔ
jÓT+‘· ô|]π><√! ø=+‘·eT+~ |ü+&ç‘·T\ HêeTeTT\T e÷Á‘·+ Ç+<äT
ñ<ëVü≤]+∫HêqT. Ç+ø± jÓT+<äiÏH√ Áyêj·Te\dæe⁄qï~. n+<äT e÷
>∑Ts¡T|üs¡+|üs¡ eT≥Tº≈£î Áyêdæ $s¡$TkÕÔqT. ø±oHê<∏äXÊÅdüTÔ\T>±s¡T, M] •wüß´\T
sêC≤sêeTXÊÅdTü \Ô T>±s¡T (Ms¡T l uÛ≤>∑e‘·T\ Vü≤]XÊÅdTü \Ô yê]øÏ düV‰ü <Ûë´sTT\T),
M] •wüß´\T e÷ >∑Ts¡Te⁄\T l #·s¡¢ ÁãVü≤àj·T´XÊÅdüTÔ\T>±s¡T. ndüàÅNä
>∑Ts¡T#·s¡D≤s¡$+<ëuÛ≤´+ qyÓ÷qeT'.
düeTdüÔ düqà+>∑fi≤ì uÛÑe+‘·T

Áø°.X¯. 1890 ˝À ø±o $X¯«Hê<∏ä eT+~s¡ >√|ü⁄s¡+

 ø±oj·÷Á‘· 101

dæ>∑÷Z - _&çj·TeT÷
dæ>∑÷Z, _&çj·TeT÷ n+≥÷ düs¡«kÕe÷q´+>± yê&ÉTø=H˚<ëìï >∑÷]Ã
ø=+#Ó+ ÁyêkÕÔqT. sT÷ ¬s+&ÉTe÷≥\÷ |üè<Ûä≈£îÿ>± yê&ÉT≈£î+≥÷ e⁄qï≥Tº
ø£q|ü&çHê ns¡ú+ e÷Á‘·+ eø£fÒ. sT÷˝≤{Ï$ #ê˝≤ X¯u≤›\T |ü⁄qs¡TøÏÔÁbÕj·T+>±
ø£ q |ü & ˚ $ eTq yê&É T ø£ ˝ À e⁄HêïsTT. eTi=ø£ | ü ⁄ Œ&É T yê≥¢ q T>∑ T ]+∫
e÷{≤¢&ÉT≈£î+<ë+. sT÷ dæ>∑TZ_&çj·÷\qT dü+düÿ è‘·uÛ≤wü˝À ªªÁV”≤µµ yÓTT<ä˝…’q
ø=ìïX¯u≤›\‘√ e´eVü≤]kÕÔs¡T1 . n+<äT˝À ªªÁV”≤µµ nH˚~ kÕø屑·÷Ô |üs¡<˚e‘ê
Á|”‹ø£s¡yÓTÆq eT+Á‘·;C≤ø£ås¡+. Ä ø±s¡D+ #˚‘˚ nqT≈£î+{≤qT, ‘·<ë«#·´yÓTÆq
sT÷ dæ>∑TZqT |üs¡<˚e‘ê dü«s¡÷bÕ˝À¢ <˚MuÛ≤>∑e‘·+˝À #˚]Ãq≥Tº ‘√düTÔ+~. á
dæ>∑TZqT $X‚wæ+∫ bÕ{Ï+#·&É+ >=|üŒ>=|üŒ eTsê´<ä≈£î≥T+u≤\yê]˝À
ø£q|ü&ÉT‘·T+~. Åd”Ô\≈£î nìï uÛÑ÷wüD≤\ø£Hêï sT÷ dæ>∑TZH˚ jÓT≈£îÿe uÛÑ÷wüD+>±
ø£e⁄\T yê&çe⁄Hêïs¡T. nqTuÛÑe+#˚‘· #·÷∫Hê eTq uÛ≤s¡rj·TT\˝À sT÷ dæ>∑TZ
n˝≤{Ï uÛÑ÷wüD+>±H˚ ø£q|ü&ÉT‘·T+~. Bìï e]®+∫ dü+#·]+#˚yêfi¯ó¢ eTq<˚X¯|ü⁄
Åd\Ô” ˝À e⁄+&ÉHe˚ ⁄+&ÉsT¡ dü]ø£<ë, |ü⁄s¡Twüß\˝À qTq÷ï e⁄+&ÉsT¡ . ø±ì |ü⁄s¡Twüß\T
bÕ{Ï+#˚Ø‹ y˚iT, Åd”Ô\T bÕ{Ï+#˚Ø‹ y˚iTq÷ï nì n+<äiTq÷ï jÓTiÏ–+<˚
ø£qø£ $düÔ]+#˚~ ˝Ò<äT. Bìï e~*ô|{Ϻq e´øÏÔøÏ #˚j·Tsêì|üì n+≥÷
e⁄+&ÉH˚e⁄+&É<äì n_Ûj·TT≈£îÔ\T #Ó|ü⁄‘ês¡T.
ªª\C≤® y˚Tø±+ |ü]‘·´»´ Á‹˝Àø°$»sT÷ uÛÑy˚‘Yµµ nH˚ yêø±´ìï ‘·iT#·T
|ü+&ç‘·T\T yê&ÉT‘·÷ e⁄+{≤s¡T. dæ>∑TZe~* ô|{Ϻqyê&ÉT sT÷ ˝Àø±ìï e÷Á‘·y˚T
ø±<äT eT÷&ÉT˝Àø±\˙ ≈£L&Ü »sTTkÕÔ&Éì <ëì ‘ê‘·Œs¡´+. n+fÒ? yê&çøÏ
$~Ûìùw<Ûë \+≥÷ e⁄+&Ée⁄ø£qTø£ yê&ÉT nìï{ÏøÏ dæ<|∆ä &ü ‘É ê&Éì ‘˚*+~. XÀ¢ø+£ ˝À
- ªª$»sT÷µµ nì |ü⁄+*+>∑ ìπsX› +¯ #˚dHæ ê Åd\Ô” ≈£Lÿ&Ü n~ dü+ã+~Û+#·e\dæ+<˚.
u§‹Ô>± ;<ä‘q· +˝À e⁄qï Åd\Ô” T≈£L&Ü »]–q+‘·˝À sT÷ dæ>T∑ qZ T eTTK´$wüj÷· ˝À¢
1. ÁV”≤, \»®, Ä|üÁ‘·|ü, ÁM&É, eT+<ëø£åyéT, wü+&É nH˚$ dæ>∑TZ≈£î |üsê´j·T|ü<ë\ì
düsê«q+<äTì s¡‘·ïø√X¯yéT #ÓãT‘·Tqï~.
102 ø±oj·÷Á‘·
bÕ{Ïdü÷ÔH˚ e⁄Hêïs¡T. »s¡T>∑Tu≤≥T jÓT≈£îÿe>± e⁄qï >ös¡e ≈£î≥T+u≤\˝À Bìï
jÓT+‘· >ös¡$kÕÔs√ #Ó|üŒH˚ nø£ÿi˝Ò<äT. |òüTÀcÕ e>∑sTTsê eTsê´<ä\ ø£ìï{Ïø°
sT÷ dæπ>Z eT÷\ø£+<ä+. n≥¢ì |òüTÀcÕìj·TeT+ ˝Òì ≈£î≥T+u≤\˝À Bìï
bÕ{Ï+#·&É+ ˝Ò<äqTø√e&ÜìøÏ neø±X¯+ ˝Ò<äT - ªªdü\C≤® >∑DÏø± qcÕº ìs¡¢CÒ®e
≈£î˝≤+>∑Hêµµ nH˚ yêø£´+ e\¢ y˚X¯´\≈£î \»® e⁄+fÒ eè‹Ô, Hê{≤´_Ûqj·÷\T
e>∑sTTsê u≤>± kÕ>∑eì nHêï&˚ø±ì e⁄+&É<ìä nq˝Ò<Tä . ø±ã{Ϻ yêfi¢̄≈î£ ≈£L&Ü
e⁄qïfÒº ‘˚\T‘·÷ e⁄+~. Åd”Ôe÷Á‘·düVü≤»yÓTÆq Bìï y˚X¯´\Te÷Á‘·+ e<ä\&É+
jÓT˝≤>∑? sT÷ dæ>∑ZH˚~ |ü⁄s¡TwükÕìï<Ûä´+˝À Åd”Ô\≈£îq÷ï, Åd”ÔkÕìï<Ûä´+˝À
|ü⁄s¡Twüß\≈£îq÷ï e÷Á‘·yT˚ ø±<äT ÅdÔ” kÕìï<Û´ä +˝À Åd\Ô” ≈£îq÷ï, |ü⁄s¡TwükÕìï<Û´ä +˝À
|ü⁄s¡Twüß\≈£îq÷ï ≈£L&Ü e⁄+≥T+~. n+<ä#+· <ë\ e÷≥˝≤ e⁄+&É>± o‘·u≤<Û˝ä ìÒ
e⁄wüí<˚XÊ˝À¢ eT+&ÉTy˚dü+–˝À Ä |üP≥≈£î >∑‹˝Òì Åd”Ô|ü⁄s¡Twüß\ <ä>∑ZiqT+N
j˚Te÷Á‘·y÷Ó eÅd<Ôü ëÛ s¡D+ #˚jT· &ÜìøÏ sT÷ dæ>π Z ø±s¡D+. kÕ$Á‹ - ªªeTqeTTq
>¬ ø’ =qïuÛsÑ Ô¡ e÷q+<ä>T∑ H˚µµ nì nq&ÜìøÏ ≈£L&Ü ø±s¡D+ sT÷ dæ>π Z nqT≈£î+{≤qT.
sTT‘·s¡T\≈£î ‘·q eTqdüT‡˝À e]+∫q dü‘·´e+‘·Tì $wüj·T+ ‘Ó*j·Tø£
b˛e#·TÃ>±ì ‘·q n+‘·sê‘·à≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&Ü e⁄+≥T+<ë? nH˚<˚ sTTø£ÿ&É
eTTU≤´+X¯+. Äô|’ ˝Àø√‘·Ôs¡jÓÆTq |üs¡eT|ü‹Áe‘· ø±e&ÜìøÏ sT÷ ªªÁV”≤µµ nH˚
eT+Á‘·;C≤ø£ås¡y˚T, n+fÒ Bìï e÷qdæø£+>± |ü⁄s¡X¯Ãs¡D #˚j·T&Éy˚T eTTK´
ø±s¡D+>± uÛ≤$+#ê*. d”‘· Á‹˝Àø±~Û|ü‘ê´ìï ‘·èD°ø£]+∫+~ ≈£L&Ü sT÷
dæ>∑TZ≈£î ˝Àã&çj˚T´y˚ ø±ì Åd”Ô düVü≤»yÓTÆq sT÷ dæ>∑TZqT M&ç sêeDTì‘√
|ü⁄s¡Twüß&çø£Hêï $Tqï>± ~Ûø£ÿ]+∫ j˚T˝≤ e÷{≤¢&ç+<ä+{≤πsyÓ÷? n~≈£L&Ü
dæ>∑TZqT ø±bÕ&ÉT ø√e&ÜìøÏ #˚dæq Á|üj·T‘·ïy˚T ø±ì nq´+ ø±<äT. ÄyÓT n|ü⁄Œ&ÉT
eTVü‰$|ü‘·TÔ˝À e⁄+~ - ªªÄ|ü‘êÿ˝Ò HêdæÔ eTsê´<ëµµ nH˚ n_Ûj·TTø√ÔøÏÔ n|ü⁄Œ&ÉT
ÄyÓT≈£î e⁄bÕ<˚j·T+ nsTT+~. nø£ÿ&çø° n&ÉT¶>± eø£ >∑&ç¶|üiø£qT eT<Ûä´>±
|ü&˚dæ+~. sT÷ dæ>∑TZ ˝Òø£b˛e&É+ #˚‘·H˚ sêeDT&ÉT |ü⁄Á‘·$TÁ‘·ø£fi¯Á‘ê<äT\‘√
q•+∫ b˛e\dæe∫Ã+~. Á‹˝Àø°CÒ‘· dæ>∑TZqT e~*ô|&ç‘˚ ne⁄‘ê&Éqï e÷≥≈£î
Á|üdüTÔ‘· yêø£´+ $s√~Û+∫+<ä+{≤sê? m+<äTø£+{≤s¡T? nqs¡T. Äe÷≥ø£s¡ú+
y˚iì jÓTi>∑ìyê s¬ es¡T? eT÷&ÉT ˝Àø±\Tq÷ï u≤VüQ|üsêÁø£eT+#˚‘· »sTT+∫q
eTVü‰jÓ÷<ÛäT&ÉT sêeDT&ÉT ‘·T<ä≈£î dæ>∑TZe÷*q |üìøÏ n>∑ZyÓTÆ ≈£Lø£{Ïy˚fi¯¢‘√
q•+#ê&É+fÒ y˚iÒ #Ó|üŒe\dæ+<˚$T{Ï? sêeDTì dæ>∑TZe÷*q‘·Hêìï
$e]+#·qø£ÿi˝Ò<äT. nsTTHê ø=+#Ó+ $e]kÕÔqT. d”‘·≈£î yÓTT<ä≥ ‘·qj·T+<äT
nqTsê>∑+ e⁄+<√ ˝Ò<√ ‘Ó*j·Tø£ -
 ø±oj·÷Á‘· 103

‘˚.^. ã\$V”≤qTì ø£qT´ìuÛ≤s¡´ j·T+#·T

<äqø£fi¯Á‘·+ ã≥+#·T uÛÒ<ä+ãT>±ì
kı>∑düT>∑\ <Ó\¢ <äq#˚‹kıyÓTà ø±ø£
ã\eTT >∑*–qyêì πøsêŒ≥T ø£\<Ó
nH˚ eTT{Ï‘º √|ü⁄&ÉTã˝≤ìï |ü⁄s¡dÿü ]+#·Tø=ì ã˝≤‘êÿs¡+>±, <=+>∑‘q· +>± rdüT≈£î
e∫ÃHê ‘·s¡Tyê‘· Äô|’ #˚wüº\e\¢ j·T<∏ës¡ú+ ‘Ó*dæ+~ ø£qø£ dæ>∑TZ ø£\yê&˚
nsTT‘˚ sêeD≤düTs¡T&ÉT Äô| kÕ+>∑‘ê´ìï n_Û\wæ+#˚yê&˚ ø±<äT. n~˝Òì yÓ÷≥
yÓTT<äT› dü«s¡÷|ü+ ø±e&É+#˚‘·H˚ ≈£Lø£{Ïy˚fi¯¢‘√ HêX¯q+ ø±e\dæ e∫Ã+~.
dæ>∑ZH˚~ ‘·s¡#·T ø£e⁄\T X¯è+>±s¡ s¡kÕ+>∑+>± e÷Á‘·y˚T e]ídü÷Ô e#êÃs¡T.
ø±ì j˚T s¡deü T÷ ˝Òì $wüj÷· ˝À¢≈L£ &Ü Bì Á|üdøü ÔÏ ø£q|ü&TÉ ‘·T+~. jÓTe]<ä–iZ HÒ ê
Hê\T>∑T&ÉãT“\T n|ü⁄Œ ‘Ó#·TÃ≈£î+fÒ Ä n|ü⁄Œ rπsÃ<ëø± Ä ãTTD<ë‘· yÓTTK+
#·÷&É&ÜìøÏ dü+<˚V≤æ +#˚yêfiË+¢ <äiÀ Hê∫qï‘·q+Hê{ÏøÏ e⁄+&˚yêfi¯ó,¢ sTT|ü⁄Œ&ÉTq÷ï
e⁄+{≤s¡T. ø±ì Áø£eT+>± s¡÷\T‡\T Á|üã*q ‘·s¡Tyê‘·, |”¢&És¡T¢ $düÔ]+∫q
‘·s¡Tyê‘· ãTTDÁ|ü<ë‘· n|ü⁄ŒqT>∑÷]à ø£~|æ‘˚ eø£{Ï ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ ªn|ü⁄Œ&çkÕÔqT,
sTT|ü⁄Œ&çkÕÔµ q+≥÷ ã<äT\T #Ó|üŒ&ÉeTTq÷ï, eT÷&√kÕ] n&çπ>≥|üŒ{ÏøÏ ø£fiË¢i¿
#˚dæ ªªø±e*ùdÔ <ëyê #˚düTø√µµ nH˚<ä>∑ZiÏøÏ e÷Á‘·+ e∫Ã+~ Á|ü|ü+#·+. ø±ì
n|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü ø±\<√wü+ |ü{Ϻq H√≥T¢ ≈£L&Ü r]Ãq eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T
ø=+<äiT+&˚yês¡T2. ã+<äsT¡ ˝À uÛs’… e¡ Áô|düT‡yê]øÏ˙ï, Hê≈£îq÷ï sTT∫Ã|ü⁄#·TÃ
ø√e&Ü\T e⁄+&˚$. ø±ì jÓTH√ïkÕs¡T¢ ø±\<√wü+ |ü≥º&ÉeTTq÷ï e⁄+&˚~. ø±ì
yê¬sqï&É÷ ‘·T{≤sTT+#·H˚ ˝Ò<Tä . Ä s√E˝À¢ s¡∫+∫q >∑T+≥÷]d”eT˝À ªªH√≥T≈£î
ø±\<√wü eT~ H√{ÏøÏ ˝Ò<Tä µµ nì Áyêj·T&É+ ô|d’ +ü <äsꓤHï˚ >∑÷&Û+É >± dü÷∫düT+Ô ~.
sT÷˝≤{Ïyê] ø£+<äiÏøÏ |üs¡˝Àø£;Û‹ø£+fÒ ≈£L&Ü sTTVü≤˝Àø£+˝À ø£*π> dæπ>Z
ÄsT÷ jÓ÷>∑´‘·≈£î eTTK´ø±s¡DeTqTø√yê*. eø£ dü+|üqï>∑èVü≤düTú Hê
∫qï‘·q+˝À ~yê˝≤ rdæ Áô|ò+∫Á>±eT+-j·÷Hê+ Á|üy˚•+#ê&ÉT. Ä ePfiÀ¢H˚
ìyêdü+>± e⁄+&˚yê&ÉT. ~yê˝≤ rdæHê dü+|üqTï&ÉT>±H˚ e⁄+&˚yê&ÉT ø±ì
‘·˝…‘·TÔ≈£îì e÷Á‘·+ dü+#·]+∫q≥T¢ ˝Ò<äT. n+<äiTq÷ï Äj·Tq sTT+{Ïù|s¡T‘√
Äj·Tìï yê&Éø£ sTT+{Ïù|s¡T kÕúq+˝À - ~yê˝≤ |ü<ëìï #˚]à yê&ÉT≈£îH˚yês¡T.
ø=+<äs¡T jÓT≥ºjÓT<äT≥≈£L&Ü Ä ù|s¡T‘√fÒ |æ˝ÒÃyês¡T. bÕ|ü+! j˚TMT
2. Ç≥Te+{Ï ˇø£ Vü≤è<äj·T+>∑eTyÓTÆq, #·~$ rs¡e\dæq ˇø£ |òüT≥º+. <äTeP«]
y˚+ø£≥s¡eTDXÊÅdæÔ>±] d”«j·T#·]Á‘·˝À ñ+~. (|ü⁄.106`112 s¡#·sTT‘·\ düVü≤ø±s¡
dü+|òüTeTT ` >∑T+≥÷s¡T Á|ü#·Ts¡D, 1976)
104 ø±oj·÷Á‘·

nH˚yê&ÉTø±&ÉT. jÓT+<äiÀ nHê<∏ä\T Äj·Tqe<ä› e&û¶˝Òì |ü<ä∆‹H√, dü«\Œe&û¶

sTT#˚à |ü<ä∆‹H√ <ë#·T≈£îqïyêfi¯ó¢ #Ó&çb˛j·÷s¡ì #Ó|ü⁄Œ≈£îH˚yês¡T.ø±ì ø£*j·TT>∑
eTe&É+#˚‘·H√ j˚TyÓ÷ø±ì Ä dü+|üqï>∑èVü≤düTú <√dü‘√≥˝≤>∑ n_Ûeè~∆>±H˚
e⁄+&˚yê&ÉT >±ì ãT~∆|üPs¡«ø£+>± #˚dæq <äTwüÿ è‘· |òü*‘êìï nqTuÛÑ$+∫q≥Tº
e÷Á‘·+ ˝Ò<äT, ø±ì dæ>∑TZ‘√H˚ dü+#·]+#˚yê&ÉT. Bìï ã{Ϻ #·÷ùdÔ ªªãTTDdü´
<ëqdü´ q øÏ+∫<ä+‘·s¡+µµ, ø£qø£ n|ü⁄Œ rs¡Ã&É+ nqedüs¡+>± ø£q|ü&ÉT‘·T+~.
jÓTø£ÿ&√ sT÷˝≤{Ïyê&=ø£&TÉ +fÒ e⁄+&Éìe«+&ç >±ì Ä s√E˝À¢ Ä dæ>T∑ Z n+‘·‘√
ì\«ì#˚Ã~ ø±<äT. j˚T˝≤>√ ãTTD<ë‘· ø±fi¯S¢, ø£&ÉT|üP |ü≥Tºø=ì ‘·èDyÓ÷
<äT>±ZD√ sTT∫à u≤ø° ˝Ò<äì|æ+#·Tø=H˚ ei≈£L ePs¡Tø√ì#˚Ã<˚ ø±<äT. n+<äT#˚‘·
dæ>HZ∑ ~˚ ãTTD≤\T jÓT>∑u≥… ìº #˚Ã~ ø±<äT. n+<äT#˚‘· dæ>HZ∑ ~˚ ãTTD≤\T jÓT>∑u≥… º
ìe«ì eTVü‰>∑TD+>± eTq+ »eTø£≥Tºø√e#·Tà qqT≈£î+{≤qT.
Hê≈£î düTe÷s¡T q\uÛ…’j˚T´fi¯ó¢ e#˚ÃHê{ÏøÏ ~yê˝≤\T $düÔ]+#êsTT3. Ä
s√E˝À¢ H˚qT ã+<äs¡T˝À e⁄+&˚yêDÏí. ôd\e⁄\˝À n|üŒ{Ï ìyêdüÁ>±eTeTe&É+
#˚‘· ~yê˝≤ø√s¡¢≈£î X¯s¡D´+>± e⁄+&˚ j·÷Hê+ yÓfi¯¢&É+ ‘·≥dæú+#˚~. n|ü⁄Œ&ÉT
sTT+ø√ dü+|üqï>∑èVü≤düTú ∫qï~yê˝≤ rdæ j·÷Hê+ Á|üy•˚ +#ê&ÉT. ∫qï‘·qeTT˝À
H˚q÷ n‘·&É÷ ˙\|ü*¢ dü÷ÿ˝À¢ eø£fÒ ‘·s¡>∑‹˝À #·<äTe⁄ø=qï ùdïVü‰ìï |ü{Ϻ
qqTï #·÷&É&ÜìøÏ e#êÃ&ÉT bÕ|ü+. Ä düeTj·÷ìøÏ eø£ ô|<ä› CÀ´‹wüßÿ&ÉT
C≤‘·ø£uÛ≤>∑+˝À eT+∫Á|ü»„ø£\yê&ÉT Hê <ä–Zi e⁄Hêï&ÉT. H˚q÷ Äj·THê
C≤‘·ø$£ wüj÷· \T e÷{≤¢&TÉ ≈£î+≥÷ e⁄Hêï+. ÄHê u≤\´ùdïVæ≤‘·T&ÉT ‘·q C≤‘·ø±ìï
ø±–‘·+MT<ä y˚dæ Äj·Tq #˚‹øÏ#êÃ&ÉT. Äj·Tq ≈£î+&É |ü>\∑ >={Ïqº ≥T¢ e⁄qï<äTqï≥Tº
#Ó|üŒ&Éy˚T ø±ì u§‹Ô>± ˝Öø£´+ eTsê´<ä bÕ{Ï+#˚ dü«uÛ≤e+ ø£\yê&ÉT ø±&ÉT. Ä
ø±s¡D+#˚‘· e⁄qï<äTqï≥Tº>± #Ó|üŒ&ÜìøÏ yÓTT<ä˝…{≤º&ÉT. Ä Ø‹ ø=+#Ó+
$e]kÕÔqT. yÓTT≥ºyÓTT<äfÒ ªleT‘˚ ù|&É<˚yÓ’´ qeT'µ nqï e÷~]>± ªªHêj·THê!
˙$∫Ãq C≤‘·ø+£ jÓTe]<√ø±ì sTT~ ì»yÓTqÆ C≤‘·øy£ T˚ nsTT‘˚ sT÷ C≤‘·≈î£ &ÉT
dü+e‘·‡s¡+ ÁøÏ‘y· T˚ #·∫Ãb˛e\dæ e⁄+≥T+~. ˙e⁄ |üØø£å ø√dü+ Hê#˚‹ øÏ∫Ãq≥Tº
‘√düTÔ+~. sTT˝≤{Ï|üì jÓT|ü⁄Œ&ÉT>±ì #˚j·Teµµ<ä›ì eT+<ä*+#ê&ÉT. <ëìMT<ä
Ä >∑èVü≤düúHêï&ÉT ø£<ë ªªnj·÷´! sT÷ C≤‘·ø£+ Hê<˚q+&çµµ nHêï&ÉT. ªª˙<˚
3. 1910 qT+&ç Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À ~yê˝≤\T m≈£îÿej·÷´sTT. ~yê˝≤\T, n|ü\T
m>∑u…≥º&É+ >∑T]+∫, n˝≤+{Ïyês¡T m˝≤ Ä˝À∫kÕÔs√, n˝≤+{Ïyê]øÏ eø°fi¯ó¢ m˝≤
ø=eTTàø±düTÔ+{≤s√ 1915`25 eT<Ûä´ Á|ü#·T]+∫q bÕqT>∑+{Ïyê] kÕøÏå yê´kÕ\˝À
mH√ï #√≥¢ $düTs¡T¢ ø£qã&ÉT‘·T+{≤sTT.
 ø±oj·÷Á‘· 105

nsTT‘˚ ˙ yÓ+<äT≈£î #·∫Ãb˛˝Ò<√ #Ó|üŒe\dæ+µµ<äì CÀ´‹wüßÿ&ÉT ìs¡“+~Û+#ê&ÉT.

sTT<˚$TÁ{≤ nì Hê≈£î ÄX¯Ãs¡´+ ø£*–+~. n‘·&ÉT ~yê˝≤ rdæq≥Tº Hê≈£î>±ì,
CÀ´‹wüßÿ&çøÏ>±ì ˝ÒX¯eT÷ ‘Ó*j·T<äT. n‘·ì‘√ e∫Ãq eø£ eTìwæ yÓT*¢>±
$#ês¡dü÷#·ø£+>± j·TTøÏÔj·TTø£Ô+>± ªªdü+e‘·‡s¡+ ÁøÏ‘·+ sTT˝≤{Ï ∫≈£îÿ
e∫Ã+µµ<ä+≥÷ ‘˚˝≤Ã&ÉT. <ëì‘√ CÀ´‹wüßÿ&ÉT ªª˙e⁄ #·ùdÔH˚ Ç+‘·ø£qï y˚T\Tµµ
n+≥÷ Nyê≥¢ ø±s¡+_Û+#˚≥|üŒ{ÏøÏ Ä dü+|üqï >∑èVü≤düTú bÕ|ü+! jÓT+‘√
u≤<Ûä|ü&ܶ&ÉT. Hê≈£îq÷ï jÓT+‘√ dæπ>Zdæ+~. C≤‘·≈£î&çøÏ ˝À˝À|ü\ ø√|ü+ ≈£L&Ü
e∫Ã+<˚yÓ÷ ø±ì dü«j·T+>± C≤‘·ø£+ #˚‹øÏ∫à n&É>∑&É+ #˚‘· j˚TMT nq˝Òø£
b˛j·÷&ÉT. sTT+‘·≈L£ CÀ´‹wüßÿ&ÉT |ò˝ü ≤ù|ø£≈å î£ dü+ã+~Û+∫qyê&ÉT ø±&ÉT≈£L&ÜqT.
n+<äT#˚‘· |üè#·Ã¤≈£î\ ÄÁ>∑Vü‰qTÁ>∑Vü‰\‘√ Äj·Tq≈£î nedüs¡+ ˝Ò<äT.
á C≤‘·ø£uÛ≤>∑+˝À |üì#˚dæqyês¡T ‘·i#·T eT+∫H˚ #Ó|ü⁄‘·÷ e⁄+{≤s¡T.
#Ó&q¶É T #Óù|Œ jÓT&É\ >∑‹+∫q<ëìï e÷Á‘·yT˚ #Ó|⁄ü ‘·÷e⁄+{≤s¡T>±ì uÛ$Ñ wü´‘·TqÔ T
>∑÷]à #Ó|Œü s¡T. jÓT+<äT#˚‘?· n˝≤ #Ó|Œü &É+e\¢ n~ ì»y˚T nsTTHê #Ó|Œæ +#·T≈£îqï
yê]e\¢ ø£*>π ˝≤uÛ+Ñ e⁄+&É<Tä ø£<ë? eø£ ô|<ä› »MT+<ës¡T ªªø£˝Ö wüwµºæ µ düMT|ü+˝À
e⁄+&ç nHês√>∑´+ #˚‘· ∫≈£îÿ|ü&ÉT‘·÷ ø=+<äiÏøÏ C≤‘·ø±ìï #·÷|æùdÔ yês¡T e⁄qï
j·T<∏ësêúH˚ï #Ó|ü⁄‘·÷ e#êÃs¡T. sTT+ø√ |ü+&ç‘·T&çøÏ #·÷|ü&É+ ‘·≥dæú+∫+~. Ä
|ü+&ç‘·T&ÉT #ê˝≤ ˝Ö≈£î´&ÉT. Äj·Tq >∑‘·+˝À |ü+&ç‘·T\T #Ó|æŒqe÷≥\ìï{Ï˙
ªª‘√dæsêµµ»ì ªªsT÷ C≤‘·≈£î&çøÏ sTT+ø± ¬s+&ÉT<äX¯\T (20 j˚Tfi¯ó¢) Äj·TTsê›j·T+
e⁄+<ä + ≥÷ #Ó | ü Œ &É + ‘√≥≥Tº > ±H˚ #ê˝≤ dü + ‘√wæ + ∫ <ä T XÊÙ\Te⁄\÷,
ns¡∆y˚sTTq÷ï≥|ü<ës¡÷¢ sTTe«&É+ »]–+<äì #Ó|ü⁄Œ≈£î+{≤s¡T. ‘·s¡Tyê‘·
sTT~ei˝À j·T<∏ës¡+ú #Ó|Œæ q |ü+&ç‘T· \T Äj·Tìï ì\erdæ ªªdüŒwü+º >± e÷s¡ø+£
ø£q|ü&ÉT‘·÷ e⁄+fÒ, ¬s+&ÉT<äX¯\T Äj·TTsê›j·T+ j˚T˝≤ #ÓbÕŒs¡T MTµµ s¡ì
n&çπ>≥|üŒ{ÏøÏ Äj·Tq q$«, ªªHêj·Tq˝≤sê! MTs¡T j·T<∏ës¡úy˚T #ÓbÕŒs¡T. <ëì
e\¢ MT πø+˝≤uÛÑ+ ø£*–+~? sTT~˙ï ø±ø£, nìï uÛ≤yê\ø£Hêï Äj·TTsꓤe+
ìs¡ísTT+#·&É+ #ê˝≤ <äTwüÿs¡+. ø±ã{Ϻ <ëìï >∑÷]à ªªHêo¢\+ ø°s¡Ôj˚T‘Yµµ nì
düe÷<Ûëq+ #Ó|ü⁄‘·÷µµ, eø£y˚fi¯ MTs¡T e÷s¡ø£ø±\+>± n_ÛÁbÕj·T|ü&ɶ ª≥sTTeTTµ
<ë{Ï‘˚ sTT|ü⁄Œ&ÉT »]–q düe÷àHêìøÏ $T+∫q düe÷àq+ Hê≈£î eTfi≤¢
»s¡T>∑T‘·T+~. <ë≥ø£b˛‘˚ Äj·Tq qqTï ªªdü]>± #Ó|Œü ˝Ò<$˚ T?µµ nì Á|ü•ï+#·&TÉ .
sTT+ø£ Äj·Tq≈£î dü+ã+~Û+∫qyêfi¯ó¢ n>∑T|ü&É‘ês¡qTø√yê*. yê]øÏ MT≈£î
#Ó|æŒq »yêuÒ #Ó|üŒe#·TÃqTµµ n+≥÷ #Ó|æŒq≥Tº $q&É+. düπs! $wüj·T+
$wüj·÷+‘·s¡+˝ÀøÏ <ä÷øÏ+~.
106 ø±oj·÷Á‘·

dæ>∑TZqT >∑÷]à eTq+ e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥÷ e⁄Hêï+. X¯è+>±s¡s¡dü+˝ÀH˚

ø±≈£î+&Ü sT÷ dæ>∑TZqT nq´Á‘· ≈£L&Ü Á|üdüøÏÔ e⁄+<äì #Ó|ü⁄‘·÷ jÓTH√ï s¡÷\T‡\T
nô|Œ>∑yj ˚ T· &ÜìøÏ e⁄qï|ü⁄Œ&ÉT≈£L&Ü sT÷dæ>T∑ Z yê≥¢qT e⁄|üj÷Ó >∑|iü T#·Tø√˙j·Tø£
b˛e&É+#˚‘· ø=+<äiT jÓT{À¢ Áø£eTÁ|üø±s¡+>± ãTTDeTTøÏÔì |üPs¡«ø±\+˝À
#˚düTø=H˚yês¡ì #Ó|æŒq≥ºsTT+~.
Ç+ø± sT÷ dæ>T∑ ≈Z î£ Á|üdøü ÔÏ ø£\~ eTi=ø£{Ï e⁄+~. n~ j·TT<ä+∆ . ÁbÕD≤\
j·T+<äT jÓT+‘√ r|æe⁄qï yêfi¯ó≈¢ L£ &Ü sTT+{À¢ ≈£Ls¡TÃì e⁄+fÒ ‘·eT]ì Ä&Éyêfi¯ó¢
qe⁄«‘ês¡H˚ ‘ê‘·Œs¡´+‘√ j·TT<ä∆s¡+>±ìøÏ yÓ[¢ ‘√∫q+‘· |üì#˚dæ ÁbÕD≤\T
$&ç∫q≥Tº jÓTH√ï sTT‹Vü‰kÕ\T ø£q|ü&É‘êsTT. j·TT<ä∆s¡+>±qTï+∫ uÛÑj·T|ü&ç
sTT+{ÏøÏ e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT K&ÉZ‹ø£ÿqï>±]ì ø±uÀ\TqT e~HÓ>±s¡T - ªªeTT>∑T
sê&ÉTyês¡yÓTÆ‹$T, e>∑ù|{ÏøÏ »\ø£e÷&É e∫Ãqy˚fi¯Héµµ4 nì |ü]Vü≤dæ+∫
yÓ[¢q≥Tºq÷ï e⁄qï sTT‹Vü‰dü+ n+<äi÷ jÓTiÏ–+<˚. jÓTø£ÿ&É|ü&ç‘˚ nø£ÿ&É
‹q&ÜìøÏ, H√{ÏøÏ e∫Ãq≥º˝≤¢ e÷{≤¢&É&ÜìøÏ >±ì jÓT+<äiÀ dü+X¯sTT+#·&É+
≈£L&Ü sTT‘·s¡ ø±s¡D≤\ e÷≥˝≤ e⁄+&É>± dæ>T∑ #Z ‘˚ H· ˚ nqTø√e&É+ j·TTøÏj Ô T· Tø£+Ô >±
e⁄+≥T+~. u≤>± Ä˝À∫ùdÔ eTq+ ‹H˚ |ü<ësêú\˝À j˚Tø=ìï+{Ï˝ÀH√ ‘·|üŒ
u≤VüQfi¯´+>± e⁄|ü⁄Œ ø£\e&É+ j˚T˝≤{Ï<√ Á|ües¡qÔ ˝À dæ>T∑ Z ø£\e&ÉeT÷ n˝≤{Ï<.˚
Bìe\¢H˚ nH˚≈£î\T düÅ‘·Œes¡Ôq ø£\yês¡e⁄‘·÷ e⁄Hêïs¡qTø√e#·TÃqT. eT>∑yêfi¢̄≈£î
dæ>∑TZ+&É≈£L&É<äì˙ï Ä&Éyêfi¯¢πø dæ>∑TZ+&Ée\dæ+<äì˙ï #Óù|Œe÷≥\T
düs«¡ kÕe÷q´yÓTqÆ $˙ï X¯è+>±s¡sk¡ ÕìøÏ dü+ã+~Û+∫q$˙ï nì ‘Ó\TdüTø√yê*.
ø£+. ø±+‘·T &ÉT∫‘·E„&Ó’qqT
>±+‘·≈£î dæ>∑TZ|ü&É C…\T¢>± ø£ø£≥ø£{≤!
ø±+‘·T&ÉT dæ_“‹ø±&Ó’
ø±+‘·j·TT qf…¢Ìq HÓ≥T¢ ø±|ü⁄s¡ $T+ø£Hé
n+≥÷ |æ+>∑[ dü÷s¡qï>±s¡T #Ó|æŒqe÷≥e\¢ X¯è+>±s¡+˝À≈£L&Ü dæ>∑TZqT ø=ìï
dü+<äsꓤ\˝À Åd”Ô\T düy˚T‘·÷ ø=+‘· ‘·–Z+#·Tø√e\dæ+~>± ø£q|ü&ÉT‘·T+~ >±ì
jÓT+‘√ ÁbÕD+ MT~øÏ eùdÔ ‘·|üŒ Åd”Ô dæ>∑TZ e~* e÷{≤¢&É&É+ ‘·≥dæú+|ü<äT.
n˝≤ e÷{≤¢&Ée\ùdeùdÔ sTTø£ ‘·s¡yêj·T+≥÷ e⁄+&ÉH˚ e⁄+&É<äT. #·÷&É+&ç
4. K&É‹Z ø£ÿq>±] e~q>±s¡T ø±<äT, Äj·Tq uÛ≤s¡´ Ms¡HêØ •s√eTDÏ nsTTq #êqeTà.
ø±≥eTsêE‘√ »s¡T>∑T‘·Tqï n\e\bÕ{Ï j·TT<ä∆+ qT+∫ eT<Ûä´˝À Ç+{ÏøÏ e∫Ãq
K&É‹Z ø£ÿq≈£î qT\ø£eT+#·+ ì\u…{ºÏ <ëìô|’ Ns¡ n&É+¶ >± y˚dæ ˙fi¯ó,¢ |üdTü |ü⁄‘√ n&Éyê]øÏ
˝≤>± kÕïq+ #˚j·T&ÜìøÏ @sêŒ≥T #˚dæ |ü*øÏq e÷≥\T.
 ø±oj·÷Á‘· 107

X¯≈£î+‘·\ uÛ≤s¡‘·+˝À <äTwü´+‘·T&ÉT ‘·qTï nHê<ä]+∫ ndü‘ê´˝≤bÕ˝≤&˚

düeTj·T+˝À jÓT˝≤ e÷{≤¢&ç+<√qT! sTT˝≤+{Ï$+ø± jÓTH√ï e⁄<ëVü≤s¡D\T
Åd”Ô\ $wüj·T+˝À dæ>∑TZ e<ä\T≈£îqï$ #·÷|üe#·TÃqT. ø±ì sTT+‘·e÷Á‘·+ #˚‘·
Äj·÷ Åd”Ô\T \C≤®X¯SqT´sê+Á&É ‘·s¡>∑‹øÏ »eT ø±<äT. yÓTT‘·Ô+ |ü⁄s¡Twüß\T ≈£L&Ü
dæ>T∑ qZ T bÕ{Ï+#˚yêπs nsTTHê Åd\Ô” e\¢H˚ sT÷ dæ>T∑ Z ìqïyÓTTqï{Ï<ëø± ã‘·T≈£î‘·÷
e∫Ã+~ bÕ|ü+. ªª\õ®‘T· eTdæ\»®‘µ˚ µ nì˙ï, ªªdæ>T∑ ≈Z î£ dæ>T∑ ˝Z Ò ~≥T\T #˚dqæ |æeTà≥
qT+&Ée#·TÃH˚?µµ nì˙ï yê&ÉTø=H˚ sTT‘ê´<äT\˙ï Åd”Ô\ dæ>∑TZ≈£î dü+ã+~Û+∫qy˚.
jÓT+‘·{Ï ªªã÷‘·T\ãT+>∑µµ\Tq÷ï Ä&Éyêfi¯óq¢ ï #√≥ $X¯è+K\+>± ã÷‘·T≈£L‘·\T
sê˙j·Ts¡T. n\yê≥T #=|ü⁄Œq eùdÔ #·≥ºq Hê\Tø£ ø£i#·Tø=ì |üXÊÑêÔbÕìï
dü÷∫kÕÔs¡T.
ìeTïC≤‘·T\˝À Ä&Éyêfi¯ó¢ |ü\Te⁄s¡T ã+&Éã÷‘·T\T yê&˚yêfi¯ó¢q÷ï
e⁄+{≤s¡T. ø±ì n$ ã÷‘·T\ì yêfi¯ó¢ miT>∑s¡T. yêfi¯¢+<äi÷ HêeTe÷Á‘êìøÏ
Ä&Éyêfi‚¢ ø±ì, edüTÔ‘·' eT>∑yêfi‚¢ nqTø√yê*. n+<äT˝Àq÷ dæ>∑÷Z, _&çj·TeT÷
˝Òì eT>∑yêfi¯¢ì ≈£L&Ü nqTø√yê*. ‘ê≥ø£, X¯Ss¡ŒDK e>∑sTTsê\T Åd”Ô\ì
jÓTes¡qT≈£î+{≤s¡T? Åd”Ô∫Vü‰ï\T e÷Á‘·y˚T Åd”Ô‘ê«ìï düeT]ú+#·e⁄. |ü⁄s¡Twüß\
$wüjT· +≈£L&Ü sT÷˝≤π>. Ä ∫Vü≤ïeTT\qT b˛wæ+#·‘>· Z∑ >∑TD≤\˝À eTTK´>∑TD+
dæ>∑TZ_&çj·÷\T. n$ e<ä\T ø=qï ‘·s¡Tyê‘· Åd”Ô‘·«+ qfÒº{Ï˝À ø£*dæqfÒº. Åd”ÔøÏ
∫qï‘·q+˝Àj˚TyÓ÷>±ì, ô|[¢e÷≥ ‘·\ô|&ç‘˚ jÓT+‘√ dæ>∑TZ |ü⁄≥Tº≈£îedüTÔ+~.
n~ ø=ì‘Ó#·TÃ≈£îH˚~ ø±<äT, düVü≤»+. Ä ô|[¢ nH˚~ j˚Ty˚THê nXÊÅd”Ôj·Ty˚TyÓ÷
n+fÒ n{Ϻ~ ˝ÒX¯eTTq÷ï ø±<äT. ø±ø£b˛sTTHê dæ>∑TZu≤<Ûä ‘·ù|Œ~˝Ò<äT. y=ø£ÿ
dü«j·T+esê\ $wüj·T+˝À BìøÏ $TqVü‰sTT+|üsTT‘˚ ø£q|ü&ÉT‘·T+~ >±ì, <˚M
uÛ≤>∑e‘·+˝À düT<äsÙ¡ q #·]Á‘·˝À n‘·ì uÛ≤s¡´ X¯•ø£fi¯ sT÷ $TqVü‰sTT+|ü⁄qT≈£L&Ü
n+^ø£]+∫+~ ø±<äT. |üPs¡T«\ s¡#q· \+fÒ u§‹Ô>± sT÷dü&+ç #˚ qeHê>∑s≈¡ î£ \≈£î
yê≥¢ì e⁄<ëVü≤]ùdÔ j˚T+ ˝≤uÛÑ+?
á dæ>∑Z+‘ê Åd”Ô\≈£î |ü⁄s¡Twüß˝Ò kÕ«s¡ú|üs¡‘·«+#˚‘· ø£*Œ+#ês¡H˚yês¡Tq÷ï
sT÷ ø±\+˝À e⁄Hêïs¡T. ˇø£ $wüj·Ty˚T$T{Ï? nìï $wüj·÷\˝À¢q÷
sTT|üŒ{Ïyê<ä+ |æ&yç ê<äyT˚ . Åd\Ô” T ãVæ≤wüsº TTq|ü⁄Œ&ÉT Hê\T>∑Ts√E\T ndüŒ èX¯´\T>±
e⁄+&É&ÜìøÏ jÓTH√ï ø±s¡D≤\T eTqyês¡T Äj·TTπs«<ë<äT\<ë«sê ø£ìô|{Ϻ
ìs¡sí TT+∫ e⁄Hêïs¡T. nÁ>∑esêí\˝À düs«¡ Á‘ê sT÷ Ä#ês¡+ sTT|üŒ{Ïø° »s¡T>∑T‘·÷H˚
e⁄+~. <˚X¯uÛÒ<ä+ #˚‘· sT÷ ndüŒ èX¯´‘·˝À ø=+‘· ‘ês¡‘·eT´+ e⁄Hêï yÓTT‘·Ô+
n+<äi÷ Bìï bÕ{Ïd÷ü HÔ ˚ e⁄Hêïs¡T. ìeTïC≤‘·T\T e÷Á‘·+ nÁ>∑C≤‘·T\‘√bÕ≥T
108 ø±oj·÷Á‘·

»s¡T>∑Tu≤≥T ˝Òø£ ‘ê‘êÿ*ø£ kÕïqyÓ÷ j˚T<√ #˚dæ dü]ô|≥Tº≈£î+≥÷ e⁄Hêïs¡T.

kÕïqy˚T #˚j·T&ÜìøÏ ø=ìï bÂqT\T Ks¡TÃô|&ç‘˚H˚ø±ì M\T|ü&Éì j·T÷s¡|ü⁄
K+&É+˝À Bìï eTq˝≤>± bÕ{Ïdü÷ÔHêïs¡ì #Ó|üŒ&ÜìøÏ M\T|ü&É<äT. <ëìï
e⁄<ëVü≤s¡D |ü⁄#·TÃ≈£îì sTT|ü⁄Œ&ÉT sT÷ Ä#êsêìï bÕ{Ï+#·e<äì› #Óù|Œyê¬s+<äiÀ
e⁄Hêïs¡T. sTT~≈£L&Ü |ü⁄s¡Twüß\ kÕ«s¡|ú sü ‘¡ «· + e\¢ ø£*Œ‘·yTÓ qÆ fÒº yê] n_ÛÁbÕj·T+.
ø£≥ºø£&É|ü{Ï C≤‘·T\≈£î <˚yê\j·T Á|üy˚X¯+ ˝Ò≈£î+&Ü #˚dæq <Ûäs¡àXÊÅdüÔy˚T Åd”Ô\≈£î
s¡»dü‡eTj·T+˝À n+≥sêì‘·Hêìï j˚TsêŒ≥T¢ #˚dæ+~. sTT+<äT˝À eø£{Ï
kÕ«s¡ú|üs¡‘ê«ìøÏ e⁄<ëVü≤]+#·‘·>∑Z<Ó’‘˚ ¬s+&√~ jÓT+<äT≈£î ø±ø£b˛‘·T+<√?
|üPs¡T«\T #˚dæq ÄsT÷ j˚TsêŒ≥¢ ø£ìï+{Ïø° u≤Vü≤´ø±s¡D≤\T #·÷|ü&É+
<äTs¡È≥+. Ä<Ûë´‹àø£ <äèw溑√ ÄsT÷ ø£≥Tºu≤≥T¢ #˚dæqfÒº ø£q|ü&ÉT‘·T+~. n{Ϻ
j˚TsêŒ≥T¢ eTq <äèwæº e÷Á‘·+‘√ düs¡«»„‘ê«ìï Á|üø£{Ï+#˚ eTq≈£î ø£ì|ækÕÔj·÷?
>√#·]+|üì e÷Á‘·+#˚‘· n$ kÕ«s¡ú|üs¡T\ ø£\Œq\ì n˝≤>±Z ‘√dæy˚dæ ˝Àø±ìï
yÓ÷dü|ü⁄#·Ã&É+ j·TTø£Ô+ ø±<äT. ø±ì ªªÄ <˚X¯|ü⁄ Åd”Ô\ πø+ ˝À|ü+ e∫Ã+~ eTqøÏ
sêe&ÜìøÏ?µµø£ì ø=+<äiT kÕVü≤düTsê+Á&ÉT Äj·÷ ø£≥Tºu≤≥¢qT n‹Áø£$T+#·&+É
nìyês¡´+ ne⁄‘·÷e⁄+~.
øÏ+∫E„\T>± e⁄+&ç düs¡«E„\ eTqT≈£îH˚ ø=+<äiT |ü⁄s¡Twüß˝Ò sT÷
n‹Áø£eTD≤ìøÏ Áb˛‘ê‡Vü≤≈£î\T. n‹Áø£$T+∫Hê Vü‰ì ˝Òì$ ø=ìï e⁄HêïsTT.
Åd\Ô” T eTq<˚X+¯ ˝À ø=+‘·ø±\+<ëø± u≤\´+˝À »&É y˚dTü ø=H˚yês¡T. e´≈£îsÔ ê+Å&q’Ó
|æeTà≥ ø=|ü⁄Œ ô|≥Tºø=H˚yês¡T. Ä ø=|ü⁄Œ≈£L&Ü dü+kÕ]DT ˝§ø£e÷~]>±qTq÷ï,
sTT‘·s¡ Åd\Ô” T eø£e÷~]>±qTq÷ï ô|≥Tºø=H˚yês¡T. sTT{°e\ »&Éyd˚ Tü ø=ì <ëìï
#·T≥Tºø√e&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. ø=Hêïfi¯ó¢ Ä Vü≤j·÷+ q&ç∫+~. sTT{°e\
eTfi≤¢ C≤iT»&É\T ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Á|üdüTÔ‘·+ n<˚ neT˝À¢ e⁄+~. ø=+<äiT
‘·eT Ä&É|æ\¢\≈£î |üPs¡«+ yÓTT>∑|æ\¢\ |ü<ä∆‹>± –s¡C≤\T>± ø£‹Ô]dü÷Ô e⁄Hêïs¡T.
sTT$≈£L&Ü |üsTTøÏ ø=+‘· $&É÷¶s¡+>±H˚ ø£q|ü&É‘êsTT >±ì |üs¡˝Àø£Vü‰ìï
ø£*–+#·‘·>∑Z+‘· <äTsê#êsê\ø√{Ï˝ÀøÏ sêe⁄. sT÷˝≤+{Ïe÷s¡TŒ˝…H√ï sTT|ü⁄Œ&ÉT
ø£Då øÒ Då£ Ò ne‘·]+∫ ˙{ÏãT&É>˝∑ ≤¢>∑ n+‘·˝ÀH˚ n+‘·]dü÷eÔ ⁄HêïsTT. sTT‘·s<¡ X˚ ¯
dü+|üsÿ¡ +e\¢ jÓTH√ï yê´<ÛTä \T sT÷ <˚XÊìøÏ ~>∑TeTr nsTTqfÒº Ä#êsê\Tq÷ï
nqTø√yê*. n+<äT˝À sTTVü≤|üs¡<ä÷cÕ´\T e<äT\Tø=ì sTT‘·sê\T d”«ø£]ùdÔ
u≤>∑T+&˚~ ø±ì n˝≤ »s¡>&∑ +É ˝Ò<Tä . düsê«ìøÏ dæ<e∆ä Te⁄‘·÷ e⁄+~ Á|ü|+ü #·ø+£ .
eTq <˚XÊ#êsê\ì e÷Á‘·+ sTT‘·s¡<˚XÊ\yês¡T Åd”Ô\T>±ì |ü⁄s¡Twüß\T>±ì
ne\+_dü÷Ô e⁄qï≥Tº ˝Ò<äT. jÓT+<äT#˚‘·? sTT+<äT˝À $~Ûìùw<Ûë\+≥÷
 ø±oj·÷Á‘· 109

e⁄+&É&É+#˚‘˚ nqTø√yê*. jÓTes√ nyÓT]ø± Åd”Ô eTq <˚XÊ#êsê\˙ï eT+∫$

ø±e+≥÷ ˇø£ |ü⁄düøÔ +£ Áyêdæ+<äì eTq<˚X+¯ ˝À e⁄+&˚ Hêj·T≈£î\+<äi÷ jÓT+‘√
|ü]‘ê|ü|ü&ܶs¡T, |ü&ç ePs¡Tø√˝Ò<äT, K+&ÉqÁ>∑+<∏ë\T ≈£L&Ü Áyêdæ
jÓT<äTs¡T≈£îHêïs¡T. düπs dü+‘√wæ<ë›+ >±ì eTq<˚X¯+˝À nHê~>±
n\+ø±s¡u÷ÑÛ ‘·+>± e⁄qï dæ>T∑ _Z &çj÷· \T Åd\Ô” øπ ø±ø£ |ü⁄s¡Twüß\≈£î ≈£L&Ü ˝Ò≈î£ +&Ü
#˚ùd Á|üj·T‘êï\T eTqyêπs <˚XÊ_Ûeè~∆ø£+≥÷ #˚dü÷Ôe⁄Hêïs¡T. eP]πø #˚j·T&É+
e÷Á‘·y˚T ø±<äT ø£+sƒ¡bÕXÊ˝≤¢, _\T¢\T≈£L&Ü bÕ´düT #˚dæ ‘·<뛫sê |”&É≈£L&Ü
ø£*–dü÷Ô e⁄Hêïs¡T. |òü*‘·+ j˚T˝≤ |ü]D$T+∫Hê e⁄<˚›X¯+ <˚XÊ_Ûeè~∆ ø£ì
#˚ùd~ ø£qø£ <ëìøÏ˙ï dü+‘√wæ<ë›+. yê] <äèwæº˝À eè<∏ë>± Á|üC≤HêX¯ø£yÓTÆq
u≤D≤dü+#ê ø±\TŒ\qT ô|[¢fi¯ó¢ e>∑sTTsê\˝À »s¡>∑≈£î+&Ü #˚<ëeTH˚ e⁄<˚›X¯+
jÓT+<äT≈£î ø£\>∑˝Ò<√? nqT≈£î+{≤qT.
düTe÷s¡T Hê\Tπ>fi¯¢Hê&ÉT sT÷ u≤D≤dü+#êqT ì]à+#˚ eø£ es¡Ô≈£îì
y˚T&É $XÊK|ü≥ï+˝À u≤D≤dü+#ê n+≥Tø=ì <ëì˝À e⁄qï »q+‘√
ªªdüùV≤+Á<ä‘ø· øå£ ±j·T kÕ«Vü‰µµ>± ÄVüQ‹ nsTT+~. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡eT÷ sT÷˝≤{Ï
$|ü‘·TÔ˝…H√ï »s¡T>∑T‘·÷ e⁄HêïsTT. BbÕe[|ü+&ÉT>∑ »]–q eTiTHê&ÉT Á|ür
ÄdüŒÁ‹<ä–iZ ≤ Bìe\¢ >±j·T|ü&¶É »q+ ø£q|ü&TÉ ‘·÷H˚ e⁄+{≤s¡T. ndü\T BbÕe[
X¯u≤›ìøÏ e⁄qï ns¡ú+ q÷HÓ‘√ uÛÑ>∑eÅrŒ‹ø£s¡+>± BbÕ\T ô|≥º&Éy˚T ø±ì
u≤D≤dü+#ê ø±\TŒ ø±H˚ ø±<äT. Á_{Ïwüßyê] Á|üuÛÑT‘·«+ sêø£|üPs¡«+ ‘ê{≤≈£î
≥bÕø±j·T\‘√{Ï˙ï ø=~›>=|üŒ eT‘êu≤\‘√{Ï˙ï sT÷ e⁄‘·‡e+ »]π><äì $q&É+.
e÷ ∫qï‘·q+Hê{ÏøÏ ‘êsêEe«\Tq÷ï \+ø±|ü⁄s¡T\Tq÷ï yÓ*XÊsTT ø±ì
u≤+ãT\T ãj·T\T<˚i˝Ò<äT. sTT{°e\ sTT$≈£L&Ü ãj·T\T<˚i≤sTT. <˚e‘ê
e⁄‘·‡yê\T>±ì ô|[¢fi¯ó¢>±ì M≥¢ ø±\TŒ\T ˝Ò≈£î+&Ü »s¡>∑&ÉeT+fÒ #ê˝≤
q÷´q‘·>± #·÷dü÷Ô e⁄Hêïs¡T. j·T»e÷ìøÏ sTTwüº+ ˝Òø£b˛sTTHê e∫Ãq
#·T{≤º\˝ÀyêπsHê #˚‹ &ÉãT“ ô|≥Tºø=ì sT÷ u≤D≤dü+#êqT dü|ü¢sTT #˚dæ
rs¡T‘ês¡T. Hê ∫qï‘·q+˝À j·÷Hê+˝À l eTq´+ yê]+≥ eø£ $yêVü≤+˝À
sT÷ ø±\TŒ\e\¢ #·÷&É&ÜìøÏ e∫Ãq eø£ eTqTwüß´&ç ø£fi¯ó¢ b˛sTTHêsTT. eTìwæ
e÷Á‘·+ Áã‹ø±&ÉT ªª#êe⁄‘·|Œæ ø£qTï ˝§≥ºb˛e&É+µµ - jÓTìï sT÷˝≤{Ï$ sTT{°e\
»]>±jÓ÷ $e]+∫ Áyêj·Te\ùd eùdÔ Á>∑+<∏ä+ #ê˝≤ ô|s¡T>∑T‘·T+~.
eT<ä´bÕqìùw<Ûä+ø£+fÒ ≈£L&Ü sT÷ u≤D≤dü+#ê ø±\TŒ ìùw<Ûä+ yÓTT≥ºyÓTT<ä≥
#˚j·T<ä>∑Z~>± Hê≈£î ø£q|ü&ÉT‘·T+~. j˚Tø=+#Ó+>±H√ ˝…’ôdqT‡ eT÷\ø£+>± e#˚Ã
sêã&ç ‘·–ZHê eT<ä´bÕqìùw<Ûä+ e\¢ e#˚à qwüºeT+‘· qwüº+ ≈£L&Ü Bìe\¢
110 ø±oj·÷Á‘·

>∑es¡ïyÓT+≥T≈£î e⁄+&É<qä T≈£î+{≤qT. eTq ø±+Á¬>düTeT+Á‘·T\T ≈£î˝≤#êsê\≈£L,

y˚<äXÊg eTsê´<ä\≈£L uÛÑ+–+#˚ s¡÷\T‡\T ø=ìï Á|üC≤πøåe÷ìø£+≥÷ #˚dü÷ÔH˚
e⁄Hêïs¡T. sTT~ yê] <äèwæ˝º À jÓT+<äT≈£î |ü&+ç ~ø±<√ nqT≈£î+{≤qT. j·TT<ë∆\˝À
‘·|üŒ sT÷ u≤|ü‘·T yê&É&ÜìøÏ neø±X¯+ ˝Ò≈£î+&Ü eø£_\T¢ ô|&ç‘˚ Bìï
jÓT<äTs¡T≈£îH˚yês¡T n+‘·>± e⁄+&És¡T. jÓT+<äiÏø√ nø±s¡D+>± dü+|òüT{Ï+#˚
$|ü‘·TÔ sT÷ _\T¢e\¢ ‘=\>∑T‘·T+~. sT÷ ìùw<Ûä+ j˚T <Ûäs¡àXÊÅkÕÔìï ø±ì j˚T
dü<ë#êsêìï ø±ì uÛÑ+–+#˚~ø±<äT. sTT~ jÓT+<äiÀ ìs¡|üsê<ÛäT\qT ≈£L&Ü
$|ü‘·TÔ˝À eTT+#·T‘·÷e⁄qï <äTs¡« ´düq+.
sêe÷j·TD+˝À |æ&Éø£\ y˚{≤¢≥ nqï≥Tº Á|üdüøÏÔ >±ì Á|üdüøÏÔ>± sT÷
dæ>∑÷Z _&çj·T+ nH˚ yê´dü+˝À sT÷ u≤D≤dü+#ê ø±\TŒ >=&Ée jÓT+<äT≈£î
e∫Ã+<ä+fÒ, yÓTTqï sê‹Ô] düTe÷s¡T |ü~>∑+≥\y˚fi¯ Äø±X¯+ MT<ä ˝ÒX¯eTTq÷ï
eTãT“˝Ò≈£î+&ÜH˚ eø£ e⁄s¡TeTT $q|ü&ç+~. Bì ø±ÿs¡D y˚T$T>± e⁄+≥T+<äì
#·]Ã+#êqT ø±ì ìwüÿs¡¸>± ‘˚*+~ø±<äT. eTsêï&ÉT sê»eT+Á&ç˝À »s¡T>∑T‘·÷e⁄qï
cÕVüQø±s¡T >∑èVü≤+˝À »]π> ô|+&ç˝¢ À niyÓ’ s¡÷bÕsT÷\T yÓ\>∑\ eø£ u≤+ãTe\¢
sTTs¡y’Ó ‘=eTà+&ÉT>∑Ts¡T >±j·T|ü&≥¶É Tºq÷ï, n+<äT˝À ‘=eTà+&ÉT>∑Ts¡T ‘·‘êÿ\eT+<˚
eTs¡DÏ+∫q≥Tºq÷ï, Ä eTs¡DÏ+∫qyê]˝À eø£]‘·\ jÓTø£ÿ&É |ü&ç+B ‘Ó*j·TH˚
‘Ó*j·Tq≥Tºq÷ï, y=ø£ Áu≤Vü≤àD≈£îi¿yêì ø±\T <=]øÏ‘˚ ‘·+Á&ç <ëìï eT∞¢
n‹øÏ+#·Tø=H˚ e⁄<˚X› +¯ ‘√ #˚‘|· ≥ü Tºø=ì <äT'œdü÷Ô ‹s¡T>∑T‘·÷ e⁄qï≥Tºq÷ï, ‘·øÿÏ q
sTTs¡yÓ’eT+~˙ï ÄdüŒÁ‹˝À e⁄qï≥Tºq÷ï jÓTes√ #Ó|ü⁄Œ≈£î+≥÷e⁄+fÒ $qï≥Tº
e÷ eT÷&√∫s¡+J$ #Ó|Œü >± $HêïqT. sTT+<äT˝À j˚Tø=+#Óy÷Ó ôV≤#·TÑ·>T∑ \Z T+fÒ
e⁄+&Ée#·TÃqT. X¯óuÛÑeT˝Ò¢ »]π> ô|fi‚¢$T{Ï, sT÷ ªªÅd”Ô |üs¡«|ü⁄ >±<Û˚$T{ϵµ5 nì
‘√∫ sT÷ yê´dü+˝ÀH˚ Bìï >∑TiÏ+∫ ¬s+&ÉTe÷≥\T Áyêdæ sT÷ eT‘ê#êsêìï
‘=\–ùdÔ u≤>∑T+≥T+<˚yÓ÷ nì eT+Á‘·T\≈£î C≤„|üø£+ #˚<ëeTì sTT+<äT˝À
Á|üdüøÏÔ˝Òì Á|üdüøÏÔ>± Bìï sTTiÏøÏ+#êqT. sTT{°e\ sT÷ |òüTÀs¡<äèXÊ´ìï
#·÷∫qyês¡T #Ó|æŒqe÷≥\T u§‹Ô>± $q˝Òø£b˛j·÷qT.
jÓT|ü⁄Œ&√ Á|ü|ü+#·j·TT<ä∆+ eùdÔ sT÷ ø£s¡à+ NHê‘√bÕ≥T eTq <˚XÊì
≈£Lÿ&Ü edüT+Ô <˚y÷Ó nqT≈£î+fÒ n|üŒ{Ï<ëø± jÓT+<äT≈£î? sTT|ü⁄Œ&˚ e∫Ã+<äqï≥Tº
yÓTTqï{ÏsêÁ‹ sê»eT+Á&û <äèX¯´+ ãTTEe⁄ #˚dü÷Ôe⁄+~. sT÷ ~≈£îÿe÷*q
5. ≈£îs¡TπøåÁ‘·j·TT<ä∆s¡+>∑+˝À #·ìb˛sTTqyê] ‘ê\÷≈£î Ä&Éyêfi¯ó¢ e∫à $\|æ+#˚
|òüT{≤ºìï $e]düTÔ+~ uÛ≤s¡‘·+˝Àì Åd”Ô|üs¡«+.
 ø±oj·÷Á‘· 111

u≤D≤dü+#ê ˝Òq+‘·e÷Á‘·+#˚‘· ô|[¢øÏ e#˚Ã˝À≥T ˝ÒX¯eTTq÷ï ø£q|ü&É<äT.

dæ>∑TZdæ>∑Zì #Ó|æŒ qè‘·Ô^‘ê\T ø=+<äiT ô|[¢fi¯¢˝À ô|≥º&É+ e÷H˚XÊs¡T. eè<∏ë
e´j·TeTì #Ó|Œæ dü<kä Õ´\T e÷qT≈£îHêïs¡T. sTT+ø± jÓTH√ï |üPs¡T«\T Ä#·]+#˚
Ä#êsê\T ‘·–+Z #·T≈£îHêïs¡T. ø±ì e⁄qï+‘· X¯ø˝ÔÏ ÀH˚ n+‘√ sTT+‘√ u≤D≤dü+#ê
ø±\Œ+≥÷ ˝Ò≈£î+&Ü j˚TeTVü‰#Ûê+<ädüT\ sTTfi¯¢˝À¢ »]π> ô|[¢fi¯ó¢ ≈£L&Ü q÷{ÏøÏ
‘=+uÛ…’‘=$Tà~ »s¡>∑&Éy˚T ˝Ò<äT. ô|’ì e÷qT≈£îqï≥T¢ e⁄<ëVü≤]+∫qyê≥¢˝À¢
n+‘√ sTT+‘√ eT+>∑fi¯dü+bÕ<äø£‘·«+ e⁄+~ >±ì sT÷ u≤D≤dü+#ê˝À n{Ϻ~
˝ÒX¯eTTq÷ï e⁄qï≥Tº ˝Ò<äT. Ä|ü‘·TÔ n+<äiÏøÏ düŒwüº+>± ø£q|ü&ÉT‘·÷H˚ e⁄+~.
BbÕe[Hê{Ï‘√ bÕ≥T ô|+&ç¢+&É¢˝À ≈£L&Ü Bìï e÷ì|æ+#˚ Á|üj·T‘·ï+ »]–‘˚
u≤>∑T+&ÉTqT. BbÕe[|ü+&ÉT>∑Hê&ÉT u≤\≈£î\qT dü+‘√wüô|≥º&ÜìøÏ sTT{°e\
$<˚XÊ\qT+∫ edü÷Ôe⁄qï ø±ø£s¡|ü⁄y=‘·TÔ\T6 e>∑sTTsê\≈£î nqTeT‹ sTTùdÔ
n+‘· ∫≈£îÿ˝Ò<äqT≈£î+{≤qT. sTT~ e÷ì|æ+#·&É+ ÄeX¯´ø£eTì ‘√#˚jÓT&É\
eTiÏø=+<äiT≈£L&Ü yê´düøs£ \Ô¡ T yê]yê] düeTà‹ì #·÷|üe\dæ+<äì˙ï, nq´<∏ë
‘√ùdÔ nq´<∏ë>±H˚ yê] yê] n_ÛÁbÕj·÷ìï ‘Ó\|üe\dæ+<äì˙ï nuÛÑ´]úkÕÔqT.
Bìe\¢ sTT~ei˝À eTq uÛ≤s¡‘·C≤‹øÏ e⁄qï dæ>∑TZ_&çj·÷\T b˛e&É+>±ì,
˝Òì dæ>∑TZ_&çj·÷\T sêe&É+ ø±ì »s¡>∑<äì ‘Ó*düT+&û Hê #Ûê+<ädüãT~∆øÏ ‘√∫
@y√ Hê\T>∑T e÷≥\T ÁyêXÊqT. sT÷ dü+kÕÿs¡+ sTT~es¡≈£î+&˚ dü+kÕÿsê\
e÷~]>± HÓ>∑Z&É+ $wüj·T+˝À <äèXÊ´<äèX¯´ X¯+ø£ ≈£L&Ü ˝Ò<äì Hê≈£î ‘√düTÔ+~.
y=ø£ÿø£ÿ|ü⁄Œ&ÉT sT÷ u≤D≤dü+#ê eTT#·Ã≥ sTT‘·s¡T\πø ø±ø£ ô|+&ç¢ø=&ÉT≈£Lÿ,
ô|+&ç¢≈£L‘·T]ø° ≈£L&É yÓ÷dü+ ‘ÓùdÔ ‘˚e#·TÃqT >∑<ë! n<Ûäyê yê] eT≥Tº≈£î
Áb˛esê<˚ nqT≈£î+<ë+ jÓTe] ô|[¢˝À sT÷˝≤{Ï neT+>∑fi¯+ »s¡T>∑T‘·T+<√
Ä <ä+|ü‘·T\ uÛÑ$wü´‘êÿ˝≤ìï >∑÷]Ã Ä˝À∫+#ê*‡ e⁄+≥T+<ë e⁄+&É<ë?
X¯óuÛXÑ ÀuÛHÑ ê\˝À sTT{Ϻ Ä|ü‘ÿ· sê\≈£î #√{Ïe«&É eTH˚~ Á|ü»\˝À e⁄+&˚ eT÷s¡‘â øπ·
ø£<ë ‘êsêÿD+? Ç{Ϻ Á|ü»˝Ò Á|ü|ü+#·ø£+˝À q÷{ÏøÏ ‘=+uÛ…’e+‘·T\T+{≤s¡T.
sTT{Ϻ Á|ü»\ ø£+<äiÏøÏ ~e´C≤„q+ ø£*–+#·&Üì ø£+≥÷ jÓT+<äiÀ jÓTH√ï
Á|üj·T‘êï\T #˚dæ ‘·T<ä≈£î yê] J$‘êìï j·÷e‘·÷Ô <ëìøÏ <Ûës¡b˛dæ ø£è‘ês¡Tú\T
ø±˝Òø£ b˛sTTq≥Tº Á>∑+<∏ë\T |òTü Àwæd÷ü eÔ ⁄HêïsTT. |òTü Àwæ+∫Hê #˚‘q· +‘·˝À j·T‘·ï+
#˚jT· &É+ |ü]C≤„‘\· ≈£î ø£seÔ¡ ´y˚T. n+<äT#˚‘· |ü]C≤„‘\· T j·T‹ïdü÷Ô e⁄+&Ée\dæ+<˚.
6. 1895˝À yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï>± sê»eT+Á&ç es¡Ô≈£î&ÉT ˇø£s¡T #Ó’Hê ø±ø£s¡|ü⁄y=«‘·TÔ\qT
~>∑TeT‹ #˚düT≈£îHêïs¡T.
112 ø±oj·÷Á‘·
ø±ì Ä Á|üj·T‘·ï+˝À |üPs¡T«\T #˚dæq j˚TsêŒ≥¢qT >∑÷]Ã≈£L&Ü ‘·iÏ∫‘·iÏ∫
ø±ì #·≥ºq yê≥¢qT e÷s¡Ã≈£L&É<äT.
n+<äT˝ÀqTq÷ï sTT‘·s¡$wüj·÷\ e÷fÒ˝≤e⁄Hêï $yêVü‰~ Á|ü<Ûëq
$wüj·÷\T eTi° Ä˝À∫+∫ ø±ì e÷s¡Ã≈£L&É<äT. n+<äiÏø° dü«j·T+esê~Ûø±s¡
eT+fÒ e÷Á‘·+ n~ HÓiy˚i&É+ j˚T˝≤>∑? sT÷eT<Ûä´ eø£ düuÛÑ˝À eø±j·Tq
e⁄|üq´dæd÷ü Ô Vü≤]»qT\≈£L sTT‘·s¡ es¡dí Tü \ú ≈£L $yêVü‰\T≈£L&Ü »s¡>&∑ +É ÄeX¯´ø£
eTì e⁄|üq´dæ+∫q≥Tº #·~yêqT. eø£Á|üø£ÿH˚yÓ÷ y˚<ë~Ûø±s¡+ø√dü+ ~«CÒ‘·s¡T\T
Á|üj·T‹ïdü÷Ô eTfi≤¢ sT÷ Á|üj·T‘·ï y˚T$T{Ï? jÓTe]øÏ ‘√∫q≥º˝≤¢ yês¡T ‘√e\T
‘=≈£îÿ‘·÷ e⁄Hêïs¡T. Åd”Ô\T #˚ùd düuÛÑ\˝À |ü⁄s¡Twüß\T düs¡«<Ûë ‘·eT≈£î n|üø±s¡+
#˚deæ ⁄Hêïs¡ì ‘˚\Ã&ÉyT˚ ø±ì eTi=ø£{Ï ø£q|ü&<É Tä . y=ø£yfi˚ ¯ nsêú‘÷· Ô Äj·÷ø±˝≤˝À¢
ìwüŒø£åbÕ‘·ãT~∆‘√ #˚dæq <Ûäs¡àìs¡íj·÷\T ø=+<äiÏøÏ sTT{°e\ u≤<Ûäø±\T>±
|ü]D$TùdÔ |ü]D$T+#êj˚TyÓ÷ ø±ì ìπsí‘·\T e÷Á‘·+ |üø£åbÕ‘·T\T ø±s¡qT≥
Á<ÛäTeeTT. sTT|ü⁄Œ&ÉT ˝Àø√|üø±s¡ãT~∆‘√ eTVü‰‘·Tàì j·T+‘·{Ï ìdüŒ èVüQ&ÉT #˚ùd
<Ûäs¡àìs¡íj·÷\T ø=+<äiÏøÏ u≤<Ûäø±\T>± ñ+&É&É+ ˝Ò<ë? n˝≤π> nqTø√yê*.
n|üŒ{Ïyês¡T jÓT+‘·ùd|ü⁄ Ä˝À∫+∫Hê Åd”Ô C≤‹øÏ eTTK´+>± düVü≤»+>±
e⁄+&˚ dæ>T∑ Z _&çj÷· \≈£î ˝À|ü+ sê≈£î+&Ü e⁄+&˚ ø£≥Tºu≤≥¢qT #˚dqæ ≥Tº ‘√düT+Ô ~.
nqT˝ÀeT$yêVü‰˝Ò ø±yê\H˚ <ëì˝À ≈£L&Ü sT÷ ns¡yú T˚ sTT$T&çe⁄+~. |òTü ÀcÕ˝À
≈£L&Ü sTT<˚ sTT$T&ç e⁄+~. sTT|ü⁄Œ&ÉT Åd”Ô˝…’‘˚ dü«j·T+>± Ä ìs¡íj·÷\T e<ä\T
ø√yê\ì ≈£î‘·÷Vü≤\|ü&ɶ≥Tº ˝Ò<äT >±ì ø=+<äiT dü+düÿs¡Ô\T n<˚|üì>± |üÁ‹ø£˝À
Áyêdü÷Ôe⁄+&É&É+ #·÷∫ j˚T ø=+<äiÀ Åd”Ô\T ≈£L&Ü yê] <Û√s¡DÏì nqTdü]dü÷Ô
e⁄Hêïs¡T. nqTdü]+#˚yês¡T q÷{ÏøÏ |ü~eT+<˚Hê e⁄+&Éø£b˛sTTHê |üÁ‹ø£\˝À
ô|<ä›#˚dæ Á|ü#·T]+#·&É+ e\¢ yêπs jÓT≈£îÿe>± e⁄qï≥Tº ˝Àø±ìøÏ ‘√düTÔ+~. Ä
dü+düÿs¡Ô\T≈£L&Ü ø=+<äiT $&Ü≈£î\ #·{≤ºìï sTT‘·s¡ <˚X¯düTú\‘√bÕ≥T>±
j˚Te–+#·T≈£î+≥÷ ≈£L&Ü Áyêdü÷HÔ ˚ e⁄Hêïs¡T. yê]øÏ qeTdüÿ]+#·e\dæ e⁄qï~.
dü+kÕs¡ eTH˚~ ø£|üŒ\ ‘·¬øÿ&É. jÓTìï e⁄bÕj·÷\T #·÷|æHê j˚T<√eø£
˝À≥T e⁄+≥÷H˚ e⁄+≥T+~. n˝≤{Ï˝À≥T ˝Ò≈£î+&Ü #˚ùd<ä˝≤¢ eø£ÿ j·T<∏ë˝≤uÛÑ
dü+‘·Tùwº. Ä dü+‘·Twæºì ø£*–+#˚<ä˝≤¢ eø£ÿ C≤„qy˚T. b˛‘·sêE>±πsyÓ÷,
yê´|æÔ+ C…+<äø£ e>∑eø£,
ÁbÕ|üÔ+ã>∑T ˝ÒX¯y˚Tì |ü~y˚\qT#·THé,
<äè|æÔHé C…+<äì eTqTE&ÉT,
dü|üÔB«|üeTT\HÓ’q »ø£ÿ+ã&ÉTH˚?
 ø±oj·÷Á‘· 113

nì #Ó|æŒ ‘·<äqT≈£L\+>± ø±\+ >∑&ÉT|ü⁄≈£îHêï »]–+~. lHê<∏äT&ÉT -

ªªnø£åj·T´+ãT>∑ kÕ+|üsêj·Tì ‘Ó\T+>±BÛX¯! ø£dü÷Ô]ø± _Ûøå±<ëqeTT ùdj·TTµµ
eT+≥÷ ø£dü÷Ô] <ä>∑ZiqT+N _ÛøÏå+∫Hê ø±\+ »]–+~. Äj·Tq dæ>∑ZiÏ‘·Hêìï
nH˚≈î£ \T nH˚ø$£ <Ûë\ bı>∑&ç ø°]dÔ ÷ü eÔ ⁄Hêïs¡T. lHê<∏Tä DÏí ø£$‘ês¡#H· ê $wüjT· +˝À
jÓT+‘·ø°]Ô+∫Hê sT÷ $wüj·T+˝À b˛‘·sêE>±]<˚ Vü≤≈£îÿ. n˝≤{Ï Á|ües¡Ôq
n+<äiÏøÏ n\e&ÉT‘·T+<ë? nH˚ Á|üX¯ï≈£î »yêãT#Ó|üŒ&É+ ø£wüº+, ªªsêe÷~e
<ä«]Ô‘e· ´+, q sêeD≤~e‘Yµµ nì ø£<ë ô|<ä\› j·÷<˚Xe¯ TT, n+<äiTqT sêeTTìe˝…
e]Ô+|ü>∑\s¡H˚Hê yê] ‘ê‘·Œs¡´+? H˚s¡TÃø√e\dæq >∑TD≤\T n˝≤{Ï$ ø±ì
sTT‘·sê\T yê≥+‘·≥ ny˚ n\e&É‘êsTT. n+<äTπø - ªª˝Àπø e´Hêj·÷$Twü
eT<ä´ùdyê »+‘√düTÔ ì‘ê'µµ nì jÓT‹Ôø=ì, ªªe´edæú‹ düÔÁ‘·µµ nì |ü]düe÷|æÔ
#˚XÊs¡T ãTTwüß\T. Ä e´edüú jÓT+‘· #·ø£ÿ>± #˚j·÷˝À n+‘· #·ø£ÿ>±q÷ #˚XÊs¡T.
Ä #˚jT· &É+˝À Åd\Ô” ‘√bÕ≥T |ü⁄s¡Twüß\qT≈£L&Ü ø£≥Tºu≤≥T #˚XÊs¡T. Ä #˚jT· &É+˝À
Åd”Ô\‘√bÕ≥T |ü⁄s¡Twüß\qT ≈£L&Ü ø£≥Tºu≤≥T #˚XÊs¡T. ø±ì |ü⁄s¡Twüß\≈£î
ãVüQuÛ≤sê´‘ê«ìï e÷Á‘·+ n+^ø£]+#ês¡T. Åd”Ô\≈£î ãVüQuÛÑs¡Ô èø£‘ê«ìï
düeTà‹+#ês¡T ø±s¡T. n~ |üs¡+˝Àe÷≥ <˚e⁄&ÓiT>∑TqT >±ì sTTVü‰ìπø jÓT+‘√
ùV≤j·T+>± yê]øÏ ø£q|ü&ç+~. Ä ø£q|ü&É&É+ dæ>∑TZ≈£î dü+ã+~Û+∫q<˚ ø±˙
y˚iT ø±<äT. Ä dæ>∑TZqT >∑÷πsà <˚M eT+Á‘·;C≤ø£ås¡ eTì˙ï, kÕø屑·Œs¡<˚e‘ê
s¡÷bÕ\˝À n~ eø£≥ì˙ï H˚qT Bì˝À Áyêdæ+~. |ü⁄s¡Twüß\ ø£+fÒ≈£L&Ü Ä
;C≤ø£så »¡ |ü+ Åd˝Ô” Ò #˚dæ ì\|ü<>ä yZ∑ ês¡T. ø=+<äiT <ëì$wüjT· +˝À n‹Áø£$T+∫Hê
sTT+ø± jÓT+<äiÀ <ëìï ne\+_+∫ sT÷ uÛsÑ ‘¡ K· +&É eTsê´<äqT ì\T|ü⁄‘ês¡H˚
Hê ìX¯Ãj·T+. |üPs¡«e÷àÁ‘·+ n+<äi÷ <ëìï ø±bÕ&çq≥Tº #Ó|Œü >∑\e÷? n|ü⁄Œ&ÉT
n˝≤{Ïyê]øÏ dü+|òüT+˝À kÕúq+ e⁄+&˚~ø±<äT. sTT|ü⁄Œ&√? <ëìï dü+bÕ~+#·T
ø=qï≥ºe⁄‘·T+~. n+‘˚ø±ì <ëìøÏ eT+Á‘·;C≤ø£så ‘¡ «· + jÓT|ü⁄Œ&É÷ ì˝Òà e⁄+≥T+~.
jÓT+‘· ÁyêdæHê sTT+‘˚. ø=Hêïfi¯¢≈£î eTfi≤¢ yÓqø£{ÏØ‹ Á|ü|ü+#·dæú‹ e÷iÏ‘˚
e÷iT‘·T+<˚y÷Ó ? sTT|üŒ{Ïe÷s¡TŒ ˝Ò$>±ì ∫s¡kÕújT· T\T>± e⁄+&˚≥≥Tº ‘√#·<Tä .
düπs« »Hê düT‡œH√uÛÑe+‘·T. ªªÁV”≤+ø±s¡s¡÷|æDÒ´Ì qeT'µµ dü«dæÔ.
(uÛ≤s¡‹, Ä>∑dtº - 1938)
114 ø±oj·÷Á‘·

e÷ $<ë´]ú <äX¯ - Hê{Ï ø£$‘·«+

Bìï >∑TiÏ+∫ jÓT+<äT≈£î Áyêdü÷ÔHêïq+fÒ ø£$‘·«+ #Óù|Œyêfi¯¢
eTH√eè‘·T\Ô T yÓTT≥ºyTÓ T<ä≥ j˚T˝≤ ñ+{≤jÓ÷ ‘·sy¡ ê‘· ‘·sy¡ ê‘· Áø£yT˚ D≤ j˚T˝≤
j˚T˝≤ e÷i‘êjÓ÷ õC≤„düTe⁄\T ‘Ó\Tø√e&Üìπø sT÷ Áyêj·T&É+. nsTT‘˚
n+<äiÏ eTH√eè‘·T\Ô ÷ y=ø£fÒ $<Û+ä >± e⁄+{≤j·÷ nqï X¯+ø£ ø£eø±X¯+ ˝Òøb£ ˛<äT
>±ì n˝≤{Ï uÛÒ<ä+ eTiÏy=ø£ ¬seπsHê ‘Ó\Œ&ÜìøÏ sTT~ e÷s¡Z<äs¡Ùø£+
ø±e#·TÃqT>∑<ë !
|üse¡ T>∑Ts¡Te⁄\T ÁãVü≤àj·T´XÊdüT\Ô T¢>±] kÕìï<Ûë´ìøÏ yÓfi˝¢‚ À>± $X‚w+æ ∫
#Ó|æŒq ø£$‘·«+ |ü<äø£$‘·«+. j˚Tø=+#ÓyÓ÷ |ü<ä´ø£$‘·«eT÷ e⁄+~ >±ì n~
#ê˝≤ ‘·≈£îÿe. |ü<ä´ø£$‘·«+˝À yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï~.
leT<äK+&ÉyÓ’uÛÑeeTT#˚" C…\Tyê¬s&ç y˚+ø£{≤Á~ô|’
kÕeT»j·÷q ls¡eTDÏ #·ø£ÿ>∑ u≤<äeTT ˝§‘·Ô Hês¡<äT+
ª&√ eTVü≤˙j·T ùd$‘· >∑TD√»®«\µ j·T+#·T uÛÑõ+|ü⁄#·T+&É ì
H˚ï eT~ q$TàHê&É <äj·T H˚\T$T lø£s¡ y˚+ø£fÒX¯«sê !
á |ü<´ä +˝À ªy˚+ø£{≤Á~ô|µ’ nH˚ |ü<ëìï ã{Ϻ sT÷ y˚+ø£fXÒ «¯ s¡T&ÉT ‹s¡T|ü‹ø=+&É
MT<ä e⁄+&˚ y˚+ø£fÒX¯«s¡T&Éì #·<äTes¡T\≈£î ‘√#·&É+ j·TTø£Ôy˚T>±ì Hêe⁄<˚›X¯+˝À
e⁄qï <˚e⁄&ÉT ‘ê‘êÿ*ø£ ìyêdü+ j·÷Hê+˝À e⁄+&˚ <˚e⁄&ÉT y˚+ø£fÒX¯«s¡T&˚.
e÷ sTT<ä›iÏ˝À (ÄsT÷ f…ÆeTT≈£î sTT+ø± qqTï ‹XÊ >±ì, n‘·DÏí H˚qT>±ì
ø£*j·T˝Ò<äT, #·÷&É˝Ò<äT, $Hê˝Ò<äT. jÓTe]øÏ yêπs j·TeTTHêrπs) Hê u≤\´<äX¯
|ü<fi˚ ó¯ ¢ yÓTT<ä\T j·÷e‘·÷Ô sT÷ y˚+ø£fXÒ «¯ s¡Tì <˚yê\j·÷es¡D+˝ÀH˚ >∑&∫ç +~.
niyÓ’j˚Tfi¯ó¢ <ë<ë|ü⁄ ø±e∫ÃHê Ä >∑T&ç Äes¡D˝À e⁄qï u§>∑&É#Ó≥¢ ø=eTà\T
e÷ Ä≥\|ü&ÉT ø√‹ø=eTà∫à <ë«sê qTqTô|øÏÿq$ sTT|ü &˚y˚THê eTfi≤¢
>∑s¡Tôdø±ÿ j˚TyÓ÷ ø±ì sTT|üŒ{ÏøÏ |ü<˚fi¯¢Hê{ÏøÏ sTT+ø± qTqï>±H˚ e⁄+&É&É+
|üØøÏ+å ∫ H˚qT dü«j·T+>± #·÷∫+<˚. Hê≈£î Ä <˚e⁄&É+fÒH˚ Ä s√E˝À¢ jÓT≈£îÿeuÛøÑ ÔÏ
 ø±oj·÷Á‘· 115
e⁄+&˚~ (•e⁄&É+fÒ ø=+‘· <˚«wü+ e⁄+&˚~). sTT{°e\ <˚MuÛÑ≈£îÔ&ÉT>± H˚qT
ø±o˝À ø±[ø±wüºø£+ #Óù|Œ s√E˝À¢ e÷iÏHê Ä uÛÑøÏÔøÏ ˝À≥T ˝Ò<äT. ªªXË’yê
ej·T+µµ1 nqï ©˝≤X¯ó≈£îì XÀ¢ø£+ ‘Ó*dæqyê]øÏ Hê uÛÑøÏÔ düeTq«sTTdüTÔ+~.
j·÷Hê+˝À e⁄qï y˚+ø£fXÒ «¯ s¡TìMT<ä X¯‘ø· +£ Áyêj·T&ÜìøÏ yÓTT<ä˝&… TÉ ‘·÷
ªªy˚+ø£{≤Á~ô|µ’ µ nì jÓT‘·TøÔ √e&É y˚T$T{Ï nì Ä s√E˝À¢ jÓTes¡÷ X¯+øÏ+#·˝<Ò Tä
>±ì X¯+øÏùdÔ »yêãT #Ó|üŒ&É+ ø£wüºy˚T. nsTT‘˚ Ä |ü<ä´+˝À j·÷Hê+ Á>±eT+
ù|s¡T e⁄≥+øÏ+#·ø£b˛e&É+#˚‘· Ä X¯+ø£ ø£eø±X¯+ ø£\>∑˝Ò<äqTø√yê*. ˇø£
sTT+^¢wüß yÓTÁ{Ï≈£î´˝ÒwüqT<ëø± #·~$q $<ë´]ú - ªleT‘YGnK+&ɵ ø£*Œ‘˚
ªleT‘·K+&ɵ nì ø±yê* >±ì ªleT<äK+&ɵ nì j˚T˝≤ nsTT+<äì
Á|ü•ï+#·&ÉeTTq÷ï <ëìøÏ H˚qT n~ j˚T˝≤ nsTT+<√ dü÷Á‘ê\T #Ó|üŒ&ÜìøÏ
Hê≈£î yê´ø£s¡D+ sê<äT>±ì, n~ ‘·|üe÷Á‘·+ ø±<äì »yêãT #Ó|üŒ&ÉeTTq÷ï
»]–q≥Tºq÷ï, <ëìMT<ä Ä $<ë´]ú |æ&çyê<ëìøÏ e⁄|üÁø£$T+#·&ÉeTTq÷ï, Ä
ø±s¡D+#˚‘·H˚ Hê≈£î yê´ø£s¡D+ #·<äyê\ì ãT~∆|ü⁄{Ϻ `
yê´ø£s¡DXÊgeT+<äTq
Hê≈£î+ ÁuÒeTj·TTqT ãTf…º qj·TeTT>∑ <ëìHé
kÕø£\´eTT>± CÒj·TT$T
ÁbÕø£≥eTT>∑ ÁyÓTT≈£îÿ#·T+{Ï uÛ≤s¡Zesêe÷!
nqï|ü<ä´+ Hê˝À H˚H˚ #Ó|üø=qï≥Tºq÷ï j˚T<√ yê´dü+˝À ˝À>∑&É e⁄<ëÈ{Ï+#˚
e⁄+&É&É+ #˚‘· sTTø£ÿ&É düŒ è•+∫ $&ç#êqT. Ä sT÷ X¯‘·ø±s¡+uÛÑ+ yê{ÏøÏ
ªªø±E\÷ s¡qTq÷s¡ >±eTk˛eTT\jÓTT<ä› H=ø£ eT÷&ÉTe÷düeTT \Tqïyê&ɵµ
nqï+‘·ei≈£î »]–+~ $<ë´]ú‘·q+ »s¡>∑&É+ e÷Á‘·y˚T ø±<äT, #·~y˚~
y˚T|òüTdü+<˚X¯+˝À |üPs¡«uÛ≤>∑y˚T nsTTHê ‘·\_s¡Tôd+‘·˝À e⁄+<ä+fÒ - sTT+ø£
eTq+ #·~y˚‘˚ yê´ø£s¡D+ #·<äyê* >±ì ø±yê´\T #·<äeH˚ nø£ÿπs¢<äqï+‘·˝À
e⁄+&˚~. Ä yê´ø£s¡D+ #·<äe&Éy˚THê ø±o˝À e⁄+&˚ |ü+&ç‘·T\ e<ä› #·<äyê\H˚
ø±ì sT÷ <˚X¯+˝À e⁄qïyê]e<ä› ø±<äT. n|üŒ{Ï nVü≤+uÛ≤ey˚T ø±oøÏ Á|üj·÷D+
1. XË’yêej·T+ qK\T ‘·Á‘· $#ês¡D°j·T+, |ü+#êø£åØ »|ü|üsê ì‘·sê+ ‘·<∏ë|æˆ
#˚‘√ eTBj·T eT‘·d”≈£îdüTe÷euÛ≤dü+, ùdàsêqq+ düàs¡‹ >√|üe<Ûä÷ øÏXÀs¡yéTˆˆ
Ç~ ©˝≤X¯ó≈£îì lø£èwüíø£sêíeTè‘·yéT ~«rj·÷XÊ«dü+ 25e XÀ¢ø£+. y˚TeTT XË’e⁄\eTT.
|ü+#êø£Øå »|ü+ Bø£‘å √ #˚kÕÔeTT. Ç+<äT˝À @ nqTe÷qeT÷ ˝Ò<Tä . nsTTHê >√bÕ\Tì
j·T+<˚ e÷ Vü≤è<äj·T+ dü<ë Ädüø£ÔyÓTÆ ñ+≥T+<äì uÛ≤e+.
116 ø±oj·÷Á‘·

#˚sTT+∫+~ (ìC≤ìøÏ Hê #·<Tä e⁄≈£î ø±o yÓfiq¢¯ ø£ÿi˝Ò<Tä .<˚X+¯ ˝À eTVü‰$<ë«+düT

˝…+<äiÀ e⁄+&˚yês¡T). n~ $XÊK|ü≥ï+ <ëø± e÷Á‘·+ kÕ–+∫ n+‘·˝À
eTfi≤¢ yÓqøÏÿ (e÷<Ûäyê! eTq s¡<∏ä+ãTqT eTs¡\ìeTTà) eT[¢+∫+~. ø±ì
#êeTs¡¢ø√≥˝À \|òüTTøöeTT~ì e÷Á‘·+ ÁbÕs¡+_Û+|ü#˚dæ+~. yê´ø£s¡D+ |üP]Ô
nj˚T<ëø± ø£$‘·«+ #Ó|æ‘˚ jÓTeπsHê Á|ü•ïùdÔ »yêãT #Ó|üŒ˝Òø£ ‘Ó\¢uÀe\dæ
edüTÔ+<äì s¡#·q e÷Á‘·+ Ä|ü⁄ #˚XÊqT. \|òüTTøöeTT~‘√ bÕ≥T>± uÛ≤s¡$≈£L&Ü
#·<Tä e⁄≈£î+≥÷ neTs¡+≈£L&Ü e]¢+#˚yêDÏ.í ªª#êeTs¡ø¢ √≥˝À »~$‹ sê|òTü yê#ês¡´
düìï~Ûì e÷düÁ‘·j·T+ãTµµ #·~$+~ eT÷&ÉTe÷kÕ˝Ò >±ì eT÷&˚fi¯ó¢ #·~$q+‘·
ø£+fÒ ≈£L&Ü jÓT≈£îÿe #·<äTy˚ #·~$q≥ºsTT+~. Ä eTVü≤‘·Ô «+ e÷<ÛäTø£s¡+
jÓT‘·TÔø=ì #·<äTe⁄ø√e&É+˝À e⁄+<äì H˚qT qeTTà‘êqT. n+<äTπø eTq Äs¡T´\T
e⁄|üqj·Tqe≥Te⁄≈£î ªª_Û≈£åî#·s¡´+ #·s¡µµ nì e⁄|ü<˚•kÕÔs¡T.
ÄsT÷ $wüj·T+ ª>∑T+≥÷]d”eTµ˝Àªª>∑Ts¡T≈£î\yêdüeTTHé »]|æ ≈£L]$T
e÷<ÛäTø£s¡+ãT yês¡eTT˝Ÿµµ Ä H˚|ü<∏ä´+˝ÀH˚ ø±ø£ ª ÁbÕNq >∑Ts¡T•wü´|ü<ä∆‹µ nH˚
o]¸ø‘£ √ e⁄qï y=ø£ |ü<´ä yê´dü+˝À ≈£L&Ü $e]+∫ e⁄HêïqT. sTT‘·s¡ $<ä´\e÷≥
H˚qT #Ó|Œü ˝ÒqT>±ì eTq y˚<Xä ÊÅkÕÔ\T kÕ~Û+#˚ $<ë´s¡T\ú ≈£î e÷<ÛTä ø£sêqï+ #˚ùd
düV‰ü j·T+ n+‘êsTT+‘ê ø±<äì H˚qT |òTü {Ï>º ± #ÓbÕŒqT. sTT~ $wüj÷· q+‘·s+¡ .
Ä ø±\+˝À<˚ sT÷ |ü<ä´+ ≈£L&ÜqT :
lsêe÷eTDÏ eø£åeT+<äT<äqs¡Hé C…H=ï+<äT ‘·qTïHé »q+
uÖsê! #·+#·\‘·Hé <=s¡+>∑ì yÓTiT+>∑]úHé <Ûä]+|ü+>∑uÀ
˙sê»<äÈqeT+#·T es¡íq\ <ë]+bÕs¡>± CÒj·T Hê
ls¡+>∑eTTàq qT+&ÉT s¡+>∑&ÉT j·TX¯l *#·TÃ e÷ ¬ø|ü&ÉTHé
á |ü<´ä +˝À (Ä sT÷ |ü<´ä + #Ó|Œæ +~ #Ó|Œæ qfÒº sTTø£ÿ&É Á|ü#T· ]+#êqT. ‘·|ü \T
düe]+#·˝Ò<äT) e⁄qï ls¡+>∑+˝À e⁄+&˚ s¡+>∑qïøÏ˙ï, j·÷Hê+˝À e⁄+&˚
yÓ+ø£qïøÏ˙ï j˚T+ dü+ã+<Ûeä Tì jÓTes¡÷ X¯+øÏ+#·˝<Ò Tä >±ì X¯+øÏùdÔ j·T‹ÁbÕdü\H˚
‘Ós¡#ê|ü Ä sT÷ |ü<ä´eTH˚ y√&Éì n˝≤ q&ç|æ+∫+<äH˚<˚ j·T<∏ës¡úyÓTÆq »yêãT.
á ¬s+&ÉT|ü<ë´˝Òø±ø£ eTiÏø=ìï y˚+ø£fÒX¯«s¡X¯‘·ø£+˝À |ü<ë´\T e⁄+&Éø£b˛e⁄
>±ì ]ø±s¡T¶ C≤Á>∑‘·Ô ô|≥º&É|ü⁄ ˝À|ü+#˚‘· sTT$ e÷Á‘·y˚T ø£\>∑÷s¡>∑+|ü˝À
eTTÁ~+∫q≥Tº C≤„|üø£+.
|ü<ä´ø£$‘·«+ y=ø£e+<ä≈£î ˝À|ü˝Ò e⁄+≥T+~ >±ì |ü<äø£$‘·«+ ø=+#Ó+
n~Ûø£+>±H˚ e⁄+≥T+~. ÁX¯<ä∆ #˚j·Tø£b˛e&É+ #˚‘· n+‘·]+∫+~. ÁãVü≤àj·T´
 ø±oj·÷Á‘· 117

XÊdüTÔ\T¢>±] X¯óÁX¯Swü≈£î Äs¡+_Û+∫q e⁄‘·Ôs¡ø£åDy˚T #·*›eDí+ ‹q&É+,

‘·\<äTe⁄«ø√e&É+ e>∑sTTsê\j·T+<äT jÓT+‘· nHêdüú ø£*–+<√, ‘Ó\T>∑T
ø£$‘·«eT+<äTq÷ï n+‘· nHêkÕú ø£*–+~, ô|’>± >∑Ts¡Te⁄>±s¡T j˚Tdü+|üqï
>∑èVü≤düTú\‘√fÒHê Á|üdüø±ÔqTÁ|üdüø£Ô+>± sTT‘·&ÉT ‘Ó\T>∑T˝À ø£$‘·«+ #ÓãT‘ê&Éì
Á|ükÕÔ$ùdÔ, Hê¬ø+‘√ nee÷qø£s¡+>± e⁄+&˚~. Ä s√E\Hê{ÏøÏ dü+düÿ è‘·
|ü+&ç‘·T\T #ê˝≤eT+~ e⁄+&˚yês¡T. ‘Ó\T>∑+fÒ ˝ÒX¯eT÷ >ös¡e+ ˝Ò<äT. ndü\T
#·<äTe⁄sêø£b˛sTTHê n+‘· ‘·|ü ˝Ò<äT >±ì ‘Ó\T>∑T #·<äTe⁄≈£îHêï&É+fÒ ‘·|ü>±
ø£q|ü&˚~. >∑Ts¡Te⁄>±s¡T dü+düÿ è‘·$<ë«+düT\T, $<ë´s¡Tú\+<äi÷ dü+düÿ è‘·
$<ë«+düT\T, H˚H=ø£ÿD°í yÓ˝Òdæq≥Tº ‘Ó\T>∑Tø£$‘·«+ #Ó|æ‘˚ Ä düuÛÑ˝À qqTï
Ä<ä]+#˚ <Óes¡T? yêsê<ä]ùdÔ Ä<ä]kÕÔπsyÓ÷ ø±ì ndü\T ‘Ó\T>∑Tø£$‘·«+
#Ó|Œü &ÉeT+fÒ Hê≈£î #·∫Ãq#êe⁄>± e⁄+&ç |üP]Ô>± <ëìï $dü]+® ∫ dü+düÿ è‘·+˝ÀøÏ
~>±qT. j˚T<√ uÛ≤D+ yÓTT<ä\T ô|{≤ºqT. XÀ¢ø±\T ÁyêdüTÔ+&˚yêDÏí. ‘√&ç
$<ë´s¡Tú\˝À ø=+<äiT ø£$‘·«dü+Á|ü<ëj·÷\T H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ Hê≈£î •wüß´\T>±
#˚sês¡T. ø±ì jÓTe]ø° n_“+<˚ ø±<äT. j˚Ty=ø£]øÏ e÷Á‘·yÓ÷ HêÁ‘√e
|ü≥Tº|ü&ç+~. <ëìøÏ H˚qT ì$T‘·Ôe÷Á‘·+. n˝≤π> ø±ø£b˛‘˚ nuÛÑ´dæ+#ê\ì
yÓTT<ä\Tô|{Ϻqyêfi¯¢ ¬øefi¯¢ø° \e˝ÒX¯eT÷ n+≥ø£b˛e&É y˚T$T{Ï? nuÛ≤´ùdq
q\uÛÑ´+‘˚ #·‘ê«s¡ dü‡Vü≤C≤ >∑TD≤.
‹s¡T|ü‹XÊdüTÔ\÷¢, H˚q÷ dü+düÿ è‘·+˝À H=ø£] MT<ä b˛{°øÏ H=ø£s¡T
Bs¡Èdüe÷kÕ\T ô|{Ϻ >∑DÒX¯«sêwüºø£s¡#·q ÁbÕs¡+_Û+∫ Hê\T>∑T #·s¡D≤\ø°
(‘Ó\T>∑T˝À˝≤π>) j˚Tø£düe÷dü+ ô|{Ϻ eT≈£î≥+ ªªáX¯+ >∑DÒX¯+ uÛÑCÒµµ nì |üP]Ô
#˚dæ nø£ÿ&Éøÿ£ &É $ì|æd÷ü Ô e⁄+&˚yêfi¯+¢ . <ëì˝À eT+∫ns¡+ú e⁄+<√ ˝Ò<√ jÓTe]
ø±ÿyê*, düe÷düÁ>∑<ÛäHêìπø dü+‘√wæ+#˚yês¡T.
ªªeÅùdÔD e|ü⁄cÕ yê#êµµ nqï≥Tº ø=+‘·ø±\+ »]–+~. n|ü&É|ü&ÉT
j˚T\÷]ø°, sê»eT+Á&çø°, ø±øÏHê&Éø° nq<Ûë´j·÷\˝À dü+bÕ<äqøÏ yÓ[¢q|ü&ÉT
e÷Á‘·+ ‘Ó\T>∑Tø£$‘·«+ #Ó|üŒ&É+ e⁄+&˚~. j˚T<˚Hê y=ø£ &ÉãT“ kı$Tà#˚Ãyêfi¯¢ó
e÷ø√dü+ dü+düÿ è‘·+ #·<äTe⁄≈£îì ≈£Ls¡TÃ+{≤s¡T ø£qø£Hê? ‘Ó\T¬>’‘˚ <˚X¯uÛ≤wü
ø£qø£ n+‘√ sTT+‘√ ‘Ó\TdüTÔ+~. Ä s√E˝À¢ jÓTes√ ô|<ä›cÕe⁄ø±s¡T y=ø£uÒ&É
sTTùdÔ ªªá y˚T&˚ MT uÒ&$˚ Tµµ n+≥÷ Äs¡+_Û+#˚≥|üŒ{ÏøÏ s¡÷bÕsTT eP&ç|&ü +ç ~.
nsTT‘˚ e{Ϻ ‘Ó\Tπ>Hê j˚T<√ <ëì˝À ÄX¯Ãs¡´ø£s¡yÓTÆq $wüj·T+ e⁄+fÒH˚ø±ì
ô|’kÕ eP&ç|ü&É<äì ePVæ≤+∫ <ëìø√dü+ ã+<Ûäø£$‘·«+ ‘·j·÷s¡T #˚ùdyêfi¯¢+.
118 ø±oj·÷Á‘·

Ä ã+<Ûäø£$‘·«y˚THê düs¡«‘√uÛÑÁ<ä+ e¬>’sê\sTT‘˚ #Óù|Œyêfi¯¢≈£L, Äe*yêfi¯¢≈£î

uÀ<Ûä ø±e&ÉeT÷ ø£wüºy˚T. n+<äT#˚‘· kÂ<Ûäã+<Ûë˝Ò ‘˚*ø£ì ‘·j·÷s¡T #˚ùdyêfi¯¢+.
sTT≥Tø£>±ì, düTqï+>±ì, ø£\|ü>±ì nø£ÿi ˝Ò≈£î+&ÜH˚ y=ø£{Ï ¬s+&ÉT >∑+≥\
ø±\+˝À ø=ìï n+‘·düTÔ\ y˚T&É ‘·j·÷s¡j˚T~. <ëì˝ÀH˚ ø=ìï >∑<äT\˝À e⁄+&˚
nø£åsê\T (e÷≈£î eTVü‰uÛ≤wü´+ ø±e˝…qT, <ëì yÓ\ sTT+‘·, Ç‘ê´<äT\T)
#·<äTe⁄≈£î+fÒ e÷≈£î yês¡T #˚ùd dü‘êÿs¡+ j˚T<√ n~ e#˚Ã≥fÒº Äos¡«#·q|ü<ä´+
‘·j·÷s¡T#˚ùdyêfi¯¢+. s¡T.10 {ÏøÏ ôV≤#·Tà ˝Ò<äT. s¡T.4 {ÏøÏ ‘·>∑TZ˝Ò<äT. s√E
ˇø£{ÏøÏ Ç<ä›iÏø£+f… jÓT≈£îÿe #·÷&É&É+ ˝Ò<äT. ã+<Ûäø£$‘·«+ >∑qø£ n+‘·ø£+f…
jÓT≈£îÿe kÂ<Ûë\T ‘·j·÷s¡j˚T$ ø±e⁄.
ÄsT÷ s¡#·qe\¢ Á<äe´˝≤uÛÑ e÷˝≤ e⁄+&É>± ø£$‘·«+ eè~∆ bı+~+~.
»j·T<˚e⁄ &˚eTHêï&ÉT - ªªø±e´+ qe|ü\¢e'µµ nHêï&ÉT. j˚T yÓiÏ¿yÓTTiÏ¿ |ü<ë´˝À
s¡∫dü÷Ô e⁄+fÒ ∫>∑Tfi¯ó¢ #Ó≥TºqT eè~∆|üi∫qfÒº ø£$‘ê«ìï Äj·÷ |ü<ë´\T
eè~∆|üiTkÕÔj·Tqï e÷≥. ndü\T #Ó≥Tº≈£î ;»yÓ÷? ªª;»+ j·Tdü´ |ü⁄sê]®‘·+
düT#·]‘·yéTµµ nHêï&ÉT.
nsTT‘˚ sT÷ dü+bÕ<äqø√dü+ ø£$‘·«+‘√ y˚T&É\T ì]à+#·&ÜìøÏ e÷≈£î
e÷s¡ÁZ |ü<sä Ù¡ ≈£î ˝…es¡+{≤πsyÓ÷? |üHêï\ sêeTÁãVü≤àXÊÅdTü \Ô T¢>±] •wüß´\T sTT<äi› T
»+≥>± sT÷ kÂ<Ûãä +<Ûë\‘√ Á<äyê´s¡q® #˚jT· &É+ #·÷#êeTT. Ä •wüß´*<äi› ˝Ï Àq÷
y=ø£&ÉT #ê˝≤ yê#ê≥≈£î&ÉT, ¬s+&√e´øÏÔ ø=+#Ó+ düÔãT›. Ç<ä›iÏø° u≤+<Ûäe´+
≈£L&Ü e⁄+~. ‘·DT≈£î ÁbÕ+‘·yT˚ yê] ìyêdüÁ>±eT+ (yê] HêeT<Ûj ˚ T· + C≤„|øü +£
˝Ò<äT. yê] ø£$‘·«+ n+‘·‘√ Ä–b˛sTT+~ >±ì ô|’øÏ sê˝Ò<äT. Hêe÷-|æ q
ÁX¯Sj·T‘˚). yê] >∑Ts¡Te⁄>±]ì >∑÷]à $q&Éy˚T ø±ì #·÷&É˝Ò<äT Äj·Tq eT+∫
ø£$ nì˙ï, ≈£L∫eT+∫ >√bÕ\øÏwüºeTà>±] e\¢ j˚T<√ n|üø±s¡+ »s¡>∑&É+#˚‘·
ªK\ø£s¡í $cÕj·TD+µ nH˚ ù|s¡T‘√ j˚T<√ X‚¢wü>± ˇø£ Á>∑+<∏ä+ s¡∫+∫q≥Tº Ä
•wüß´\ e\¢H˚ $Hêï+. Ä >∑Ts¡Te⁄>±] ø£$‘·«+ ªª‘·T\d” #·‘·«πs uÛ≤‹ ø£\oø£è‘·
eT+≥ù|µµ nqï~ ‘·|üŒ Hê øÏ+‘·ø£+f… sTT‘·s¡+ C≤„|üø£+ ˝Ò<äT. Ä $cÕj·TD+
<ä÷wüD≤‘·àø£y˚T nsTTHê Äj·Tq Á|üC≤„$X‚wü+ <ëì˝À s¡kÕj·Tq+>±H˚ q&ç∫
e⁄+≥T+~. ø±ì n~ ô|’øÏe∫Ãq≥Tº ˝Ò<äT. uÛÑe‘·T.
Ä XÊdüTÔ\T¢>±] •wüß´\T e÷≈£î _Ûøå±≥Hêìø°, y˚T&É\T ø£≥º&Üìø°
e÷s¡ÁZ |ü<sä Ù¡ ≈£î \qï~ Á|üdTü ‘Ô +· eø£yÔ ê´+X¯+. dü+bÕ<äHês¡+ú , n<˚Hê #·<Tä e⁄ø=H˚
|ü⁄düøÔ ±\ ì$T‘·yÔ T˚ dü+e‘·‡sêìøÏ y=ø£{,° ˝Ò<ë s¬ +&ÉTkÕs¡T¢ j·÷#êïs¡+ú yÓ[q¢ |ü&˚
 ø±oj·÷Á‘· 119

‘Ó\T>∑Tø£$‘ê«ìï düŒ è•+#·&É+. sTT‘·s¡ ø±˝≤˝À¢ dü+düÿ è‘·+ ‘·|üŒ ‘Ó\Tπøÿdæ

#·÷ùd~ ˝Ò<äT. ¬s+&√kÕ] ø±oÁ|üj·÷D+ ø£fÒºei≈£îq÷ï n&ÉbÕ<ä&ÉbÕ ‘Ó\T>∑T
#Ó|ü⁄‘·÷ dü+düÿ è‘·+ ≈£L&Ü n&ÉbÕ<ä&ÉbÕ>±H˚ j˚T uÛ≤D+ ù|s√ ô|{Ϻ s¡∫dü÷Ô
ø±\+ q&ç∫+~. Ä ø±oÁ|üj·÷DdüTeTTVüAs¡Ô+ Hê≈£î $yêVü≤düTeTTVüAs¡Ô+>±
e÷iÏq|ü&ÉT Áo øÏs¡¢+|üP&ç »MT+<ës¡¢˝À ô|<ë›j·Tq l ãT∫Ñ·eTàj·T´>±]ì
>∑÷]Ãq |ü<ë´\˝À y=ø£{Ï e⁄<ëVü≤]kÕÔqT.
n+∫‘·T ˝Ö uÛÑe»®q≈£î ˝≤<äs¡ yÓTT|üŒ>∑ >±•˝Àq C…
|æŒ+∫q düs¡«XÊgeTT\ u…+|ü⁄>∑ q<Ûä´j·Tq+ u§q]à sê
DÏ+#Ó&ç #·s¡¢e+X¯es¡ ˙s¡~ÛXÊs¡<ä#·+Á<äT kÕs¡ú‘√
<ä+∫‘·ÁãVü≤àj·÷_Û<Ûä ãT<ÛëÁ>∑DÏ•wüß´+&É y˚+ø£{≤KT´&ÉHé
e÷ |üs¡eT>∑Ts¡Te⁄\T ÁãVü≤àj·T´XÊdüTÔ\T¢>±s¡T sT÷ <˚X¯+˝À yê´ø£s¡DÁ>∑+<∏ë\T
#ê˝≤ei≈£î #·<äTe⁄ø=ì ‘·s¡yêsTT #·<äTe⁄≈£î ø±oøÏ yÓ&ÉT‘·÷ øÏs¡¢+|üP&ç
dü+kÕúHêìøÏ yÓ&ç‘˚ |ü<ä´+˝À e⁄qï ªuÛÑe»®q≈£î\Tµ nH˚|ü<ëìøÏ yê#·´+>± e⁄qï
l sTTqT>∑+{Ï dü÷s¡jT· ´>±s¡T #ê˝≤ Ä<ä]+∫ kÕ\T ˇø£{øÏ Ï s¡÷.60\T yê]¸ø+£
j˚Ts¡Œi∫ (e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T ø±o˝À ‘√&ç$<ë´s¡Tú\‘√bÕ≥T düÁ‘ê\˝À
uÛÀ+#˚j·T˝Ò<äT, kÕ«]®‘·Á<äyê´ìï Ks¡Tà ô|≥Tºø=ì #·<äTe⁄ø=Hêïs¡T) ø±o˝À
e⁄qï+‘·ø±\+ eTìj·÷s¡s¶ T¡ #˚jT· &ÉyT˚ ø±≈£î+&Ü <˚XÊìøÏ e∫Ãq |æeTà≥ ≈£L&Ü
Ä yê]¸ø£+ yês¡T j·÷eJ®e+ »]bÕs¡T. Ä dü+<äsꓤH˚ï Ä |ü<ä´+˝À H˚qT
e⁄<ëÈ{Ï+#êqT. Hê $yêVü≤+ Ä dü+kÕúqÁ<äe´+ #˚‘·H˚ »]–+~. ø±oøÏ yÓfi‚¢
|üPs¡«+ ‘Ó\T>∑T ø£$‘·«<Ûës¡ j˚T˝≤ e⁄qïB |üsTT|ü<ä´+e\¢ #·<äTes¡T\T
‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T >∑<ë! Ç+<äT˝À X¯+ø£ ø£eø±X¯+ ø£\~ y=ø£ Á|üjÓ÷>∑+ e⁄+~.
õC≤„düTe⁄\ e⁄|üjÓ÷>±ìøÏ ø=+#Ó+ #·]ÃkÕÔqT. ªª#·s¡¢e+X¯es¡˙s¡~Û
XÊs¡<ä#·+Á<äTµµnH˚ $X‚wüD+ &ÉTes¡í$s¡Væ≤‘·+>± |ü&ç+~. BìøÏ Á|üjÓ÷>±<Ûës¡+
‘·|Œü ‘Ó\T>∑T˝À dü÷Á‘ê<Ûës¡+ ø£q|ü&<É Tä (‘Ó\T>∑Tq≈£îqï yê´ø£sD¡ B|üeTT ∫qï~).
Á|üjÓ÷>∑+ #·÷|ü⁄‘êqT.
m≥T\T yÓT|æŒ+#˚<√ qqTï ì+ø£MT<ä
sêe⁄ dæ+>∑qï uÛÑ÷bÕ\T BÛ$XÊ\T
ì+&ÉTø=\Te⁄q HÓ\ø=ì j·TT+&ç ˙e⁄
düø£\dü<äTZDì≈£îs¡T+ã! XÊs¡<ë+ã!
á lHê<∏äTì Á|üjÓ÷>±ìï ã{Ϻ Ä Á|üjÓ÷>∑+ kÕ<ÛäTe⁄. Ç{°e\ #ê˝≤ ø±˝≤ìøÏ
s¡∫+∫q bÕ+&ÉeHê≥ø±\˝À e⁄<√´>∑+˝À ≈£L&Ü á˝≤{Ï Á|üjÓ÷>∑+ |ü&ç+~-
120 ø±oj·÷Á‘·

ªª>=\¢sê, #·T≥º yÓTiT+>∑TH˚ uÛÑTeqX¯Ss¡T düMTs¡≈£îe÷s¡T ;s¡eTTHéµµ. ÄsT÷

#√≥ ªuÛÑTeqX¯Ss¡Tµ nH˚ $X‚wüD≤ì≈£Lÿ&Ü lHê<∏äÁ|üjÓ÷>∑y˚T Jeø£+. ªª$\Te
>∑\ ø£e⁄\ \ø£å ´eTTà˝… ‘ê MTuÛ≤s¡yÓT\¢ yÓ÷j·T>∑e\j·TTHéµµ (Ä sT÷ X¯+ø±
düe÷<ÛëHê\T Hê n+‘·≥ H˚qT ˝ÒeBdæqy˚ ø±ì H=ø£s¡T X¯+øÏùdÔ |ü⁄{Ϻq$ø±e⁄).
ÄsT÷ |ü<ä´s¡#·qHê{ÏøÏ |ü≥TºeTì |ü~ |ü<ë´\T ø±düÔ s¡dü»„ ˝Àø±ìøÏ
s¡T∫+#˚$ s¡∫+∫q≥Tº ˝Ò<äT. kÕVæ≤‘·´+e÷Á‘·+ øöeTTBC≤„q+‘√ $T[‘·yÓTÆ
jÓT<äT>∑T‘·÷ e⁄+~. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+ ˝Àø£˝Ÿ|+üò &ÉT dü÷ÿ\T˝À n\e&ç+ <Ó+‘√
n+‘˚. ô|’>± ‘Ó\T>∑+fÒ sTT+^¢wüß dü÷ÿ˝Ÿ $<ë´s¡Tú\ ¬ø+‘· >ös¡eyÓ÷ Hê≈£L
n+‘˚. nsTTHê n+‘·≈î£ |üPs¡«+ <Óe’ eXÊ‘·÷Ô dü+uÛ$Ñ +∫q y=ø±H=ø£ #˚<dä +Ôü e\¢
‘Ó\T>∑T˝À ø=+‘· C≤„q+ j˚Ts¡Œ&ç+~. Ä #˚<ädüÔ+ j˚T$T≥+fÒ? e÷ |æqï
eTT‘êÔ‘· (ô|<ä›ø£M+Á<äT&Ó’ ù|s¡T #Ó+~qyê&ÉT |æqïeTT‘êÔ‘· qs¡‡qï>±s¡T)
dü«<ädü÷ÔØ‘√ Áyêdæq sTTs¡yÓ’¬s+&ÉT ô|f…º\ ‘ê{≤≈£î |ü⁄düÔø±\Tq÷ï ø±–‘ê\MT<ä
Áyê<ëeTH˚ ø√]ø£ |ü⁄{Ϻ+~. jÓT|ü&É+{≤s¡T sT÷ ø√]ø£, #êeTs¡¢ø√≥˝À
#·<äTe⁄ø=H˚ s√E˝À¢. nq<Ûë´j·T|ü⁄~Hê\T HÓ\≈£î jÓTì$T~˙ï j·÷Hê+ e∫Ã,
Bø£>å ±, e+∫q q&ÉT+ jÓT‘·≈Ô î£ +&Ü sTT<˚ |üì #˚ùdyêDÏ.í Ä eT÷&ÉT e÷kÕ\˝Àq÷
e∫Ãq nq<Ûë´j·÷\T Çs¡yÓ’Hê\T>∑Ts√E\˝Àq÷ e÷ eTT‘êÔ‘·>±] dü«+‘·
ø£$‘·«+˝À j·÷$T˙|üPs¡í‹\ø±qTq÷ï, nVü≤˝≤´dü+Áø£+<äq$˝≤düeTTq÷ï
Áyêj·T>∑*>±qT. e÷ eTT‘êÔ‘·>±]ø£$‘·«+ jÓTø£ÿ&√ y=ø£|ü<ä´+ ‘˚*ø£XË’*˝À
e⁄Hêï #ê˝≤uÛ≤>∑+ Hê]πøfi¯bÕø£+˝À e⁄+&˚~. n+<äT#˚‘· <ëìï ã<ä\› Tø=≥º&ÜìøÏ
dü«j·T+ø£èwæ #ê˝Ò~ ø±<äT. <ëìø√dü+ jÓTe]H√ ô|<ä*› ï ÄÁX¯sTT+#·e\dæe#˚Ã~.
<ëHêBHê $T&ç$T&çC≤„q+ ‘Ó\T>∑T˝À |üs¡eT>∑Ts¡TkÕìï<Ûä´+ #˚s¡ø£ |üPs¡«y˚T
j˚Ts¡Œ&ç+<äqï~ |üs¡e÷s¡ú+.
j˚T |ü⁄düøÔ y£ T˚ Hê sTT‘·sT¡ \T Áyêdæ e⁄+∫+<√, n#·TÃ|ü&eç ⁄qï<√ #·<eä &É+
ø£+fÒ dü«j·T+>± ÁyêdüT≈£î#·<äTe⁄ø√e&É+˝À jÓT+‘√ Á|üjÓ÷»q+ sTT|ü&ÉT
|üP]Ô>± n+‘·]+∫+~. ø±s¡D+ n#·TÃ|ü⁄düøÔ ±\˝À¢ #·<eä &ÉyT˚ . sTT|üŒ{Ï kÕVæ≤‘·´+
ªª|ü⁄düÔπøwüß#· j·÷ $<ë´ |üs¡Vü≤ùdÔwüß j·T<ä∆qyéTµµ2 nqï ‘·s¡>∑‹˝À e⁄+≥T+~.
n|üŒ{Ï<√? yê#√ $<Û˚j·T+>± e⁄+&˚~.
2. |ü⁄düÔπøwüß#· j·÷ $<ë´, |üs¡Vü≤ùdÔwüß j·T<ä∆qyéTˆ
düeTj˚T‘·T |ü]ÁbÕù|Ô qkÕ $<ë´ q ‘·<ä∆qyéTˆˆ (#êDø£´ ˙‹)
|ü⁄düÔø±\˝ÀH˚ ñqïC≤„q+, Ç‘·s¡T\ e<ä› ñqï<Ûäq+-Ç$ düeTj·÷ìøÏ nø£ÿs¡≈£îsêe⁄.
 ø±oj·÷Á‘· 121

ªªyêπ>›M e<äHê+ãTCÒ edü‹ #˚ ‘êÿHêeT BHê <äXʵµ nHêï&ÉT ˇø£

eTVü‰ø£$. Ä eTVü‰ø£$ sT÷ e÷≥ eTiÀ dü+<äs¡“¤+˝À e⁄|üjÓ÷–+∫Hê H˚qT
<ëìï sT÷ dü+<äs¡“¤+˝À e⁄|üjÓ÷–düTÔHêïqT. Á|üdüTÔ‘·+ n+<äT≈£î+{≤qT.
ô|’ì e⁄<ëVü≤]+∫q |ü<ä´+ #Óù|ŒHê{ÏøÏ eTqdüT‡˝À j·TeTø£ø£$‘·«+
#ÓbÕŒ\˙, n\+ø±sê\‘√, j˚Ty√j˚Ty√ n|üPs¡«ø£\Œq\‘√ ø£$‘·«+ #ÓbÕŒ\˙
e⁄ã˝≤≥+ e⁄+&˚~. ø±ì u≤>± kÕπ>~ ø±<äT. kÕ–Hê n~ @ø£$‘ê\÷≈£î
e⁄∫Ãwüyº ÷Ó nsTTqfÒº ‘√∫ e<äT\Tø√e\dæ e#˚Ã~. ˝À>∑&É Åos¡+>π X¯«s¡TDÏí >∑÷]Ãq
|ü<ä´+˝À j˚T<√ ø±düÔ e⁄|üe÷\+ø±s¡+ |ü&ç+<äì dü+‘√wædü÷Ô e⁄+fÒ jÓTes√
nHêïs¡T>∑<ë - sTT~ Á>∑+<∏ä#√s¡‘·«+ øÏ+<äøÏ edüTÔ+<äHêïs¡T (yÓTiT>∑T #Ó+>∑≥
qTqï y˚T|òTü +ãT ø¬ e’ &ç qT$<ä #Ó+>∑≥qT+&É H=|üyê&ÉT).sTT~ leT<들>e∑ ‘·+
˝À~. Ä ls¡+>π X¯«s¡ |ü<´ä s¡#q· Hê{ÏøÏ sT÷ uÛ≤>∑e‘·+ #·<eä ≈£î+&ÜH˚ e⁄+{≤Hê?
H˚qT #·<eä ≈£î+&Ü e⁄+fÒ e÷Á‘·+ ÄsT÷ e÷≥ ˝Àø£+ - n+<äT˝À Á|ü‹yê~˝Àø£+
$X¯«dædüTÔ+<ë? (Hê≈£î yÓTT<ä{ÏqT+N Á|ü‹|ü≈£åî\T e⁄+≥÷H˚ e⁄+&˚yês¡T. Ä
u≤<Ûä sTT|üŒ{Ïø° XÊ+‹+#·˝Ò<äì Áyêj·Tqø£ÿs¡˝Ò<äT).
|ü+&ç‘·T&çJ$‘·+ø£+fÒ ø£$J$‘·+ #ê˝≤ (yÓTT≥ºyÓTT<äfÒ nq+&ç)
˝Àø£$s√<ÛëdüŒ<ä+>± e⁄+≥T+~. M&ÉT jÓTe«&çø° @$<ÛäyÓTÆq n|üø±s¡eT÷
#˚jT· ø£b˛sTTHê j˚TyÓiy¿Ï TÓ TiÏ¿ |ü<´ä yÓ÷ Áyêj·T&ÉyT˚ nø±s¡D$s√<Ûëìï |ü⁄{Ïdº Tü +Ô ~.
Áø£eTÁø£eT+>± ˝Àø±<äsêìï˙ï ø£*–düTÔ+~ >±ì Ä uÛ≤>∑´+ |ü≥º&ÜìøÏ ø=ìï
<äX¯\T |ü&ÉT‘·T+~. n|ü&˚Hê jÓTe&çø√ q÷{ÏøÏ y=ø£ÿ&çøÏ e÷Á‘·y˚T. j˚T<√
‘·q˝À ‘êqT #Ó|üø=+≥÷ ePs¡T≈£î+<ëeT+fÒ, n˝≤ e⁄+&Éìe«s¡T. jÓTes√
eTVü‰Ä|ü⁄\Ô ˝≤>∑ e∫Ã, j˚TB ˙ y˚<√ ø£$‘·«+ #ÓbÕŒe≥! ø±düÔ $ì|æ+#·eT+{≤s¡T.
$ì|æ+#·ø£b˛‘˚ M&çøÏ >∑s¡«+ n+{≤s¡T. $ì|æùdÔ Ä $qïyê]˝À ø=+<äiT
ePs¡T≈£îHêï ø=+<äiT |üPs¡«|üø±å \≈£î ~>∑T‘ês¡T. sTT<ä+‘ê ‘·\TÃ≈£î+fÒ sTT|ü&ÉT
j˚T˝≤>√ ø£q|ü&ÉT‘·T+~. ej·TdüT‡ ‘·≈£îÿe>± e⁄+&ç ø£$‘·«+ #Óù|ŒyêDÏí eTi°
˝À≈£îe>± #·÷düTÔ+~ ˝Àø£+.
ø±o yÓ[¢e∫Ãq ø=‘·Ô˝À dü+bÕ<äHês¡ú+ eTT$Tà&çes¡+ yÓ[¢q|ü&ÉT
nqï|üPsêíwøºü +£ $ì|æd÷ü Ô e⁄+&É>± y=ø£ eTTdü*|ü+&ç‘T· &ÉT #˚dqæ X¯+ø£ jÓTø£ÿ&√
sTT~ei˝ÀH˚ yê´U≤´ì+∫ e⁄Hêï&ÉT. nqï|üPs¡qí T >∑÷]à ÁbÕ]úd÷ü Ô H˚qT ªªeT‘·‡<äà
ìd”új·T‘êyéTµµ nì y˚&ÉT≈£î+fÒ, Ä eè<ä∆|ü+&ç‘·T&ÉT eTVü‰Á>±eD´+>± Hêπødæ
#·÷∫ ªªnu≤“sT÷! MT sTT\T¢ ‘ê{≤øÏ˝≤¢, ô|+≈£î{Ï˝≤¢µµ nì Á|ü•ï+#ê&ÉT.
122 ø±oj·÷Á‘·

Bìïã{Ϻ #·÷ùdÔ ø£$‘·«+ #Óù|Œyê&çø£+fÒ ˝À≈£îe e´øÏÔ ˝Àø£+˝À e⁄+&ÉH˚

e⁄+&É &Éqe\dæ edüTÔ+<˚yÓ÷? |ü]o\≈£î\T Ä˝À∫+#ê*. <˚e‘ê ÁbÕs¡úqø°,
sTT+{ÏøÏ dü+ã+<Ûä+ e⁄+≥T+<äì j˚TdüVü≤è<äj·TT \qT≈£î+{≤s¡T? |ü<ä´+>±ì,
XÀ¢ø+£ >±ì $ì|æ+#·&ÜìøÏ Äs¡+uÛ+Ñ #˚ùd≥|üŒ{Ïø˝£ ≤¢ ‘·|ü |ü&<É ëeTH˚ ePùV≤>±ì
j˚T<√ $+<ëeTH˚ ePVü≤ düuTÑÛ ´\˝À jÓTe]ø√ ‘·|Œü e⁄+&ÉH˚ e⁄+&É<Tä . n+<äT#˚‘·
ø£$J$‘·+ #ê˝≤ <äTs¡“¤s¡+>± e⁄+≥T+<äì H˚qqT≈£î+{≤qT. ªªuÛ≤>∑´e+‘·+
Á|üd÷ü j˚T<∏ë e÷X¯Ss¡+ e÷#· |ü+&ç‘y· Té µµ n+<äT˝Àq÷ ø£$‘ê«ìï JeH√bÕ~Û>±
u…≥Tºø=qïyêfi¯¢ J$‘êìï >∑÷]à #Ó|üŒH˚ nø£ÿπs¢<äT.
düuÛÑCÒsTT+#·TH= ˝Ò<= j·T+#·T yÓTT<ä≥Hé dü+<˚Vü≤ e÷ MT<ä ˙
düuÛÑ˝À H˚$T≥ ˝À|üeTÚH√ j·TqT#·THé dü+<˚Vü≤ e÷ MT<ä ˙
düuÛÑ˝À ì+‘·≈£î ˝≤uÛÑy˚TyÓTT j·TqT#·THé dü+<˚Vü≤ eT÷Væ≤+|ü ˙
düuÛÑ\Hé CÒôd&çyê] b˛ »>∑‹˝À dü+<˚Vü≤ dü+s¡ø£å≈£î˝Ÿ
ÄsT÷ |ü<ä´+ y˚+ø£≥–] dü+kÕúq+ yÓ[¢q|ü&ÉT #Ó|æŒ+~. øÏs¡¢+|üP&ç |ü<ä´+
#Óù|Œ≥|üŒ{ÏøÏ sT÷ |ü<ä´+ #Óù|ŒHê{ÏøÏ e⁄qï+‘· C≤„q+ ˝Ò<äT. Ä |ü<ë´ìø°,
sT÷ |ü<ë´ìø° eT<Ûä´ jÓT+‘· e´e~Û e⁄+<ä+fÒ, Hê\Tπ>fi¯ó¢ e⁄+~. n~
$s√~Ûdü+e‘·‡s¡+˝À (1889) #Ó|æŒ+~. sTT~ $»j·T˝À (1893) #Ó|æŒ+~. Ä
|ü<ä´+ #Óù|Œ dü+<äs¡“¤+˝ÀH˚ j·TeTø£+>± #Ó|üŒ&ÜìøÏ y=ø£|ü<ä´eTsTT‘˚ yÓTT<ä\T
ô|{≤ºqT>±ì n~ j˚T<√ e÷~] >±H˚ q&ç∫+~ >±ì |üsTT|ü<ä´+ e÷~]ì
q&ç∫+~ >±<äT. e⁄<ëVü≤]kÕÔqT :
z sTTqT>∑+{Ï ‘·eTàj·Tqèb˛‘·ÔeT! ˙<äT Á|ü‘ê|ü‘·T\T´>±
HêsTTqT>∑+{Ï Hêj·Tq≈£î Hê<äT$yêVü≤Á|üdüøÏÔ ˝Ò$T#˚
HêsTTqTø£+f… MTs¡ \~Û ø±&ÛÉT´ \≥+#·T eT~Hé <ä\+∫ $T
y˚Tà sTTqT>∑+{Ï ì|üŒ{ÏøÏHé y˚T*àyÓTsTTHé <ä|üeT<Ûä´ø±+øÏåHÓ’
sT÷ |ü<ä´+˝À ‘·T≥º‘·T<äqTqï ª<ä|üeT<Ûä´µ X¯u≤›ìøÏ <Ûäq eTì ns¡ú+.
<äø±s¡|üø±sê\øÏ eT<Ûä´ e⁄qï nø£åsê\T ª<Ûä-qµ nì ¬s+&˚ø£<ë! sT÷˝≤{Ï
yÓi<¿Ï √Û s¡D˝Ï ÀH˚ yÓTT≥ºyTÓ T<ä≥ s¡#q· q&ç#~˚ . eTiÏ˙ï ÄsT÷ |ü<´ä +˝À ‘·\ô|{Ïqº
j·TeTø£y˚T eTiÏ |ü<˚fi¯¢øÏ $ø±] dü+e‘·‡s¡+˝À (1899) ÅoøÏs¡¢+|üP&ç
»MT+<ës¡T>±s¡T qesêÁ‘·eTVü≤À‘·‡yê\≈£î ÄVü‰«ì+∫q|ü&ÉT ‘·\ô|{Ï‘º ˚ j˚T˝≤
q&ç∫+<√ #·÷|ü⁄‘êqT, #·÷&É+&ç `
 ø±oj·÷Á‘· 123

ÇqT>∑+{Ï ìïqT >∑+{Ï uÛÒ<ä yÓTTø£sTT+‘˚ì+ >∑q sê<äT k˛

eTTì >∑+{Ï ìïqT >∑+{Ï uÛÒ<äeTT \eeTTà+ >±q>± sê<äT y˚T
|òüTTì>∑+{Ï ìïqT >∑+{Ï uÛÒ<ä eTs¡j·THé >√s¡+‘·j·TTHé ˝Ò<äT MT
sTTq>∑+≥´q«j·T yÓT+‘· #˚e >∑\<√sT÷! ∫qïsêj·÷~ÛbÕ!
Ä |ü<ä´+˝À q&Éeì j·TeTø£+ sT÷ |ü<ä´+˝À ne©\>± q&Ée&Üì ø±ÿs¡D+
Áø£eT+>± nqTuÛeÑ + jÓT≈£îÿe ø±e&ÉyT˚ . sT÷ |ü<´ä + #Óù|Œ≥|üŒ{ÏøÏ ÁX¯eD≤q+<äyT˚
ø±<äT, l<˚MuÛ≤>∑e‘·+ ≈£L&Ü düTe÷s¡T Hê\TZdüÿ+<Ûë\<ëø± ‘Ó*–+#·&Éy˚T
ø±≈£î+&Ü Ä‘·à≈£L]sêE>±]øÏ ø£è‹>± s¡∫+∫q lìyêdü$˝≤dü+ ≈£L&Ü |üP]Ô
#˚j·Tã&ç+~.
eTfi≤¢ øÏs¡¢+|üP&ç|ü<ë´\ ‘·s¡yêsTTH˚ n+<äT≈£î+{≤qT. n|ü&ÉT nedüs¡
yÓTÆq|ü&ÉT ‘Ó\T>∑Tø£$‘·«+ #Ó|æŒHê ‘Ó\T>∑T ø£e⁄\ eTì|æ+#·T≈£î+<ëeTH˚
≈£î‘·÷Vü≤\+ ˝ÒX¯eT÷ e⁄+&˚~ ø±<äT. ô|’>± n˝≤ nì|æ+#·Tø√e&É+˝À j˚T<√
nee÷q+ e⁄qï≥Tº ‘√#˚~. Ä ø±s¡D+ #˚‘·H˚ øÏs¡¢+|üP&ç |ü<ä´+ #Ó|æŒq
HÓ\s√E\πø ø±o yÓ[¢q|ü&ÉT nø£ÿ&É <˚e‘·\qT >∑÷]à #Ó|æŒq ø£$‘·«eT+‘ê
dü+düÿ è‘·y˚T. yê≥¢H˚ ªø±[ø±~k˛ÔÁ‘·e÷\µ nH˚ ù|s¡T‘√ n#·TÃ y˚XÊeTT. Ä
ø£$‘·«+˝À yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï nwüøº +£ ø±[ø±wüøº +£ (ªHê∞ø£C≤<ä´~‹C≤∞µ.#·÷). ÄsT÷
nwüøº ø£ $£ ‘·«+˝À j˚Ty√ ø=ìï XÀ¢ø±\T kÕ|ü⁄>± e⁄Hêï Äs¡+uÛ<Ñ Xä ˝¯ À$ ø±e&É+#˚‘·
$X‚wü kÕ|ü⁄>± e⁄+&Ée⁄. ø±ì nø£ÿ&É e⁄qï s√E˝À¢ l Á<ë$&É düTÁãVü≤àD´XÊdüT\Ô T¢
>±] ø=e÷s¡Ô $yêVü≤dü+<äs¡“¤+˝À s¡∫+∫q X¯óuÛÑ˝ÒU≤XÀ¢ø£+ e÷Á‘·+ eT+∫
<Û√s¡DÏ˝ÀH˚ q&ç∫+~. Ä »>∑‘·Œ+&ç‘·T\T yÓT#·TÃø=ì BH˚ï d”«ø£]+#ês¡T.
e⁄<ëVü≤]kÕÔqT `
XÀ¢ˆˆ eTTq´ã›´+πø+<äTeπs¸ >∑TD>∑DeTVæ≤‘˚ sê<Ûäe÷ùd efi¯πøå
|üπøå-q+>∑dü´ ‹<∏ë´ eTdüTs¡>∑Ts¡T~H˚ eT‘·T‡‘êj·÷ $yêVü≤'
ÁbÕ‘·sꓤM ãT<Û˚+Á<ëeTVü≤ÇVü≤uÛÑe‘ê+ j·÷#·‘˚ düìï<Ûëq+
l düTÁãVü≤àD´XÊÅd”Ô Á<ä$&É≈£î\uÛÑe kÕ‡«Væ≤‘ê–ï ]«˙‘·'
nwüøº X£ À¢øs£ #¡ H· êø±\eTTq÷ï, sT÷ XÀ¢øs£ #¡ H· êø±\eTTq÷ï y=ø£fÒ nsTTHê
sT÷ XÀ¢ø£s¡#·q #ê˝≤ kÕ|ü⁄>± e⁄+≥T+~. nwüºø£XÀ¢ø±˝À¢ ø=ìï $<Ûë\ j·TeTø£+
q&ç∫Hê Ä XÀ¢ø±˝ÒM Bìï b˛\e⁄. sT÷ XÀ¢ø+£ #Ó|Œæ sTT|üŒ{ÏøÏ j˚TuÛj ’… T˚ fi¯s¢ TT+~.
sTT|ü&ÉT, nq>± &Óu“’… j ¤ T˚ fi¯ó¢ <ë{Ïq sT÷ ej·TdüT‡˝À #Ó|Œü e\dæe∫ÃHê Ç+‘·øq£ ï
eT+∫>± #Ó|üŒ&É+ bıdü>∑<äqïe÷fÒ.
124 ø±oj·÷Á‘·

ø±o˝À H˚qT e⁄qï<ä˝≤¢ nsTT<äTe÷kÕ\ düTe÷s¡T e÷Á‘·yT˚ . nø£ÿ&çqT+∫

sêe&É+‘√≥fÒº ø√qd”eT≈£î ncÕºe<ÛëHê\ ø£+≥÷ ãj·T\T<˚iÏ nø£ÿ&É dü+düÿ è‘·
XÀ¢ø±\‘√fÒ e÷{≤¢&É&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºqT. Ä <Û√s¡DÏøÏ |ü+&ç‘·T˝Ò &É+¬>’b˛‘˚
sTT‘·s¡T\e÷≥ #Óù|Œ<˚$T{Ï? sTT<ä+‘ê ªª|ü{≤{Àb˛ uÛÑj·T+ø£s¡'µµ. Ä XÀ¢ø±\T
sTT|ü&ÉT »„|æÔ˝À ˝Òe⁄. y=ø£ÿ #·s¡D+ e÷Á‘·+ C≤„|üø£+ e⁄+~.
ªªj·÷Hê+ HêeTø£|ü≥ºD+ Væ≤ edü‹ ly˚+ø£fÒXÀ-düà ´Vü≤yéTµµ
>∑+>±dü+‘·sŒ¡ D e¬>s’ ê\T #˚dTü ø=ì eTfi≤¢ >∑Ts¡Te⁄>±] kÕìï<Ûë´ìøÏ #˚]q ‘·sy¡ ê‘·
ø£$‘êyê´dü+>∑+ XÊÅkÕÔ<´äÛ j·THêìøÏ n+‘·sêj·T+ ø£*–düT+Ô ~ ø£qø£ ø=+‘·ø±\+
Ä|üe\dæ+<äHêïs¡T >∑Ts¡Te⁄>±s¡T. n|ü&ÉT >∑‘·´+‘·s¡+ ø£q|ü&Éø£ XÊÅkÕÔìøÏ
dü+ã+~Û+∫q ø£$‘·«y˚T nsTT‘˚ XÊdüTÔ\T¢>±s¡T ø=+‘·eT≥TºπøHê n+^ø£]kÕÔs¡ì
ePVæ≤+∫ ª<Ûë‘·Ts¡‘êïø£s¡µ eTH˚ ù|s¡T‘√ sêe÷j·TD>±<∏ä s¡∫+#·&ÜìøÏ
ÁbÕs¡+_Û+#êeTT. jÓT+‘· ø£]ƒq+>± ø£$‘·«+ #Ó|æ‘˚ n+‘· >=|üŒù|s¡T edüTÔ+<äH˚
n_ÛÁbÕj·T+‘√{Ï s¡#·q kÕ–+#·&É+ #˚‘·H˚ n~ ø=+‘· bÕcÕDbÕø£+˝À
e⁄+≥T+~. ø=+#Ó+ e⁄<ëVü≤]kÕÔqT :
$|üø£ås¡ø£å'|ü]•ø£åDø£å-yÓ÷ |ü´;Ûø£íårøå±ø£í ås¡s¡÷ø£åMø£åDÒˆ
q#· ø£åD+ ‘Ó’ø£åí ´ $TyêX¯óX¯óø£åDÏ s¡àDÖ &ÉT&ÛÍπø j·TeT•ø£åDø£åD'ˆˆ
sT÷ XÀ¢ø+£ ˝À ÁøÏj÷· |ü<+ä jÓT+‘√ e÷iTeT÷\~ ø±<äT, j˚Te÷Á‘·+ <Ûë‘·TbÕsƒ¡
C≤„qeTTHêï uÀ<Ûä|ü&ÉT‘·T+~. e⁄|üe÷$wüj·T+ j˚Tø=+#ÓyÓ÷ ‘·s¡ÿdü+Á|ü<ëj·T+
‘Ó*ùdÔ ‘Ó\TdüTÔ+~ >±ì Á|ükÕ<ä>∑TD+ ˝Òø£b˛e&É+ #˚‘· yÓ+≥H˚ ‘ê‘·Œs¡´+
uÀ<Ûä|ü&É<äT. XÀ¢ø£+ #ê˝≤ _+ø£+>± ø£åø±sê\‘√ ì+&ç+∫Hê sTT+ø± ø=ìï
ø£åø±sê\T |ü&É˝Ò<äT>∑<ë nH˚ ∫+‘· e÷≈£î e⁄+&˚~. ø£åø±s¡eTj·T+>± e⁄qï
s¡#·q #·÷|æ+#·&É+ »]–+~. ø£qø£ ‘· ø±s¡eTj·T+>± e⁄qï~ ≈£L&Ü y=ø£{Ï
#·÷|ü⁄‘êqT `
$‘·+&Éø£düT‘· ÁX¯ós¡ï‘·ÁX¯óÙ‘·e‘ê+ e‘·+dü dü‡‘˚ˆ
|ü‘˚düT‘·>∑‘ê $‘·X¯Ã ‘·Ts¡‘ê$T‹ ‘·«Á‘·ÿ‘͈ˆ
e∫Ãq nø£ås¡+ ndüø£è<ëeè‹Ô>± e#˚Ã≥≥Tº #Ó|üŒ>∑*>±+ >∑<ë nH˚ dü+‘√wüy˚T
ø±ì ø£$‘·«+ ˝Àø£+ ø√dü+ |ü⁄{Ϻ+~>∑<ë, Ä ˝Àø±ìøÏ sT÷ ‘·ø±sê\‘√{°,
ø£åø±sê\‘√{Ï nedüs¡+ e⁄+≥T+<ë nH˚ X¯+πø ø£*π>~ ø±<äT. nsTT‘˚ sT÷
ø£åø±sê\ø°, ‘·ø±sê\ø° dü+‘√wæ+#˚ $<ë«+düT\Tq÷ï e⁄+{≤s¡T >±ì yês¡T
ø£$‘·«‘·‘êÔ «ìï jÓTiÏ–qyês¡T ø±s¡T. Ä s√E˝À¢ y˚TeTT $<ë´s¡Tú\≈£î bÕsƒê\T
 ø±oj·÷Á‘· 125

#Óù|Œ uÛ≤>∑e‘·#·+|ü⁄ e>∑sTTsê\˝À Ä˝≤{Ï XÀ¢ø±˝Ò ø£q|ü&˚$ `

<äsTT‘√ y˚T j·TXÀ<ëj·÷ <äj·÷<√-j·T+ <äj·÷eTj˚Tˆ
<˚$! ‘˚ <äj·Tj·÷ uÛÑ÷j·÷ <ëj·÷k˛-j·T+ øÏj·÷ qj˚Tˆˆ
sTT~ n_Ûqeø±[<ëdüT uÛ≤>∑e‘·#·+|ü⁄˝À #Ó|æŒq XÀ¢ø£+ n‘·&ÉT ns¡úÁ|ü<Ûëq+>±
#Ó|æŒq XÀ¢ø±\T jÓTH√ï e⁄qï|üŒ{Ïø° yê≥¢MT<äø£+fÒ sT÷ X¯u≤›&É+ãs¡+ MT<äπø
eTqdüT‡ |ü]¬>‘˚Ô~. yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ Á|ür $<ë´]úø° X¯u≤›&É+ãs¡+ MT<äH˚ jÓT≈£îÿe
Ädüú e⁄+≥T+~. ns¡>ú ±+;Ûs´¡ + <ä–iZ øÏ Ï ãT~∆ eTfi¯&¢ ÜìøÏ #ê˝≤ø±\+ |ü&TÉ ‘·T+<äH˚
H˚qT Hê nqTuÛÑyêìï #Ó|ü⁄‘·÷ e⁄HêïqT.
ø±[<ëdüT>±] ªªdü sê»´+ >∑Ts¡TD≤ <ä‘·Ô+µµ e¬>’sê ø£$‘·«+ jÓT+<äT≈£L
|üìøÏsêì<äì˙ï, y˚+ø£{≤<Ûä«] \ø°ÎdüVü≤Ádü+˝Àì `
ÁbÕ‘·s¡+ãT»$&É+_˝À#·Hê+ e÷‘·s¡+ Á‹»>∑‘ê eTTbÕdüàùV≤ˆ
o‘·s¡eT´ø£s¡TD≤e˝Àø£HÓ’ sê´ ‘·s¡+>∑ j·T‹ eT+>∑fi≤ì q'ˆˆ
nH˚<˚ düs√«‘·ÿ èwüºø£$‘·«eTì˙ï nqT≈£îqï ø±\+ #ê˝≤e⁄+~. ªÁbÕ‘·s¡+,
e÷‘·s¡+, o‘·s¡+, j·÷‘·s¡+µ nH˚ |ü<ë\T eTqdüT‡qT sTTfÒº Äø£]¸+#˚$.
˝≤ø£åDÏ≈£î\T j·TeTø£ø£$‘ê«ìï n<ÛäeTø£$‘·«+øÏ+<ä »eTø£≥º&É+ #·÷∫ H˚ HÓ+‘√
H=#·TÃø=H˚yêDÏí ≈£L&ÜqT. <Ûë‘·Ts¡‘êïø£s¡ ø£$‘·«+˝À #ê˝≤uÛ≤>∑+ j·TeTø£+‘√fÒ
ì+bÕ\H˚ ePVü≤ e⁄+&˚~ >±ì <Ûë‘·TbÕsƒ¡Áø£eT+>± ø£$‘ê«ìï q&ç|æ+#˚
ìj·TeTX¯è+K\ eT÷˝≤ìï Ä Á|üj·T‘·ï+ j˚Tø=+#ÓyÓ÷ ‘·|üŒ ø=qkÕ–+~ ø±<äT.
ˇø=ÿø£ÿ #√≥ Ä <Ûë‘·TbÕsƒ¡Áø£eT+ ≈£L&Ü e÷e⁄<ä´e÷ìøÏ nqT≈£L*+#˚~. n{Ϻ
dü+<äs¡“¤+˝À jÓT+‘√ dü+‘√wü+>± e⁄+&˚~ e÷≈£î. y=ø£{Ï #·÷|ü⁄‘êqT `
qsê' øÏ+qsê' |üqï>± j·Tø£ådü+|òü÷ düT‡sê dæ‡<ä∆dü+|òü÷ düÔ<ë˙ eTreˆ
nD+‘√ uÛÑD+‘√ s¡D+‘√ eD+‘√ eTD+‘·' ø£D+‘√ »j·T+ sêeT#·+Á<˚ˆˆ
ÄsT÷ Dø±sê+‘·- <Ûë‘·Te⁄\ø£ìï{Ïø° ns¡+ú y=ø£fÒ - ª|ü*øÏ]µ nH˚<.˚ ÄiTø£sèÔ¡
|ü<ë\T+&É&É+#˚‘· ÄiT ÁøÏj·÷|ü<ë\÷ düeTq«sTT+#·Tø√e&ÜìøÏ M*∫Ã+~.
q÷‘·q<ä+|ü‘·T\≈£î XÊ≈£î+‘·˝≤~Hê≥ø£ ø£$‘·«y˚T s¡T∫düTÔ+<√,
uÛ>Ñ e∑ BZ‘êø£$‘·«y˚T s¡T∫düT+Ô <√ ‘Ó*dæqyê]øÏ $<ë´]ú<Xä ˝¯ À, ˝Ò<ë ø=‘·>Ô ± ø£$‘·«+
#Óù|Œs√E˝À¢ X¯u≤›&É+ãs¡y˚T s¡T∫düTÔ+<√, ns¡ú>±+;Ûs¡´y˚T s¡T∫düTÔ+<√
uÀ<Ûä|ü&ÉT‘·T+~. ø±[<ëdüT ªª<Ó’«bÕj·TqÁ|üuÛÑè‹ XÊbÕj·TT<Ûä Á‹~ek˛bÕq
<Ûä÷[#·s¡D≤µµ nH˚ XÀ¢ø±\T ≈£L&Ü #Ó|æŒe⁄Hêï&Éì ‘Ó*dæe⁄+&É+#˚‘·>±ì,
126 ø±oj·÷Á‘·

s¡|òüTTe+XÊ<äT\T e÷Á‘·y˚T s¡∫+#·&É+ eT≥Tºπø nsTT‘˚ n‘·&ÉT ø£$ ø±&ÉH˚ H˚

qqTø√e\dæe#˚Ã~. sT÷ $ÁuÛ≤+‹ìãfÒº <Ûë‘·Ts¡‘êïø£s+¡ ˝À jÓT+‘√ Á|üjT· ‹ï+∫
sT÷˝≤{Ïs¡#·q kÕ–+#·e\dæe∫Ã+~.
sê|òüTe! <äTwüº‘·sê|òüTeHêπ>ï bÕeTs¡bÕ\! qèbÕeTs¡bÕ\!ˆ
<˚e! s¡e÷|ü! eTT<˚ es¡ e÷|ü HêïX¯ø£! |æ≥ |òüTHêX¯ø£yê≥yéTˆˆ
e∫Ãqe÷≥ eTfi≤¢ edü÷Ô e⁄+<äH˚ dü+‘√wüy˚T ø±ì sTT‘·s¡˝ÀbÕ\MT<äøÏ Äs¡+uÛÑ
<äX¯˝ÀH˚ ø±<äT, eT<Ûä´ø±\+˝À ≈£L&Ü ãT~∆ Á|üdü]+#·<äH˚ H˚ qqT≈£î+{≤qT.
(ø=+<äiÏøÏ j·÷eJ®eeTTq÷ï ãT~∆ j·TeTø±<äT\ MT<˚ eTdü\&ÉeTTq÷ï
e⁄+≥T+~). ñ<ëVü≤]+∫q XÀ¢ø+£ ˝À Hê\T>√#·sD¡ +˝À ª|æ≥µ <Ûë‘·Te⁄ Áø£eTÁbÕ|üÔ
eTe&É+#˚‘· Á|üjÓ÷–+#·ø£‘·|üŒ<äT. <ëìï j·TeTø£uÛÑ+>∑+ ˝Ò≈£î+&Ü sTT$T&˚Ã
≥|üŒ{ÏøÏ e÷ ô|<ä›\T ~– e#êÃs¡T. ÄsT÷ XÀ¢ø±\T nVü≤\´ sêeTTDÏí düTÔ‹+#˚
|òüT≥º+˝À$. eTiÏ ø=ìï e⁄HêïsTT. n˙ï sT÷e÷~] >±H˚ e⁄+{≤sTT.
<ëX¯s¡<∏˚ X¯s¡<Û˚ ! düT>∑TD≤Hê+ #ês¡T»j˚T s¡T»j˚T]‘· y˚T‘·‘Yˆ
e÷qdü eT<ä´ düeTT<ä´$Tqy˚T´ kÕs¡eTj˚T s¡eTj˚T q≥rX¯!ˆˆ
ÄsT÷ XÀ¢ø±\≈£î ns¡ú+ #Ó|üŒ&ÜìøÏ ø=ìï e+ø£s¡e÷sêZ\Tq÷ï, yê´ø£s¡D
dü÷Á‘ê\Tq÷ï Ä<Ûës¡+>± e⁄+fÒH˚ ø±ì ø±|üs¡+ ‘·T<ä HÓ>∑Z<äT. s¡kÕs¡dü$#êsêì
πø+ >±ì $<ë´]ú<äX¯˝À sT÷ ≈£îd”Ô˝À u≤>± ø£èwæ #˚dæe⁄+fÒ |ü]D≤eT<äX¯˝À
jÓTH√ï $<Ûë\ e⁄|üø£]düTÔ+~ (ø±$T>±ø£ yÓ÷ø£å ø±$T >±&ÉT.#·÷). n+‘˚H˚ ø±ì
sTT~ sT÷ dü«s¡÷|ü+‘√H˚ e⁄|üø£]+#·&É+ düs¡«ø£\¢. sT÷ $wüj·T+ sTT+ø±
$&ÉeT]Ã yê´U≤´ìkÕÔqT. dü+^‘·+ e⁄+<äqTø√+&ç. <ëìï nuÛÑ´dæ+#˚≥|ü&ÉT
nø±s¡ kÕ<ÛäqeT+≥÷ #˚kÕÔs¡T. n˝≤ #˚j·T&É+ jÓT|ü&É+fÒ? eT+∫ q&ço‘ê
ø±\+˝À ‘Ó\¢yêiTC≤eTTq #·\¢{Ï ˙fi¯¢≈£î+&Éì ø±>∑*+#·Tø=ì #˚kÕÔs¡T. sTT+ø±
sT÷˝≤{Ïy˚ j˚Ty√ e⁄bÕj·÷+‘·sê\T e⁄+{≤sTT Á|ür$<ä´ quÛÑ´dæ+#·&ÜìøÏ˙ï.
düu˝ÑÛ À >±q+ Á|ü<]ä Ù+#˚ bÕ≥≈£î&ÉT ‘·q$<ë´]ú<Xä H¯ ê{Ï es¡ÿ+‘ê #·÷ô|≥º&ÜìøÏ
yÓTT<ä˝…&ç‘˚ jÓTeπsHê dü+‘√wækÕÔsê ? ªªnq+‘·XÊg+ ãVüQy˚~‘·e´+.......
.......j·T‘ê‡s¡uÛÑ÷‘·+ ‘·<äTbÕdæ‘·e´yéTµµ3 nqï n_Ûj·TTø√ÔøÏÔøÏ e⁄<ëVü≤s¡D+>±
3. nq+‘·XÊg+ ãVüQ y˚~‘·e´+, dü«\ŒX¯Ãø±˝À ãVüQeX¯Ã $|òü÷ï'ˆ
j·T‘ê‡s¡uÛÑ÷‘·+ ‘·<äTbÕdæ‘·e´yéT, Vü≤+k˛j·T j·T<∏ë ø°ås¡$Tyê+ãT $TÁX¯yéTˆˆ
XÊgeTT˝≤ nq+‘·eTT\T. ‘Ó*j·T<ä–q<ë eTVü‰düeTTÁ<äeT+‘·. ø±\e÷ dü«\Œ+.
$|òüTïeTT\T ˝…ø£ÿ˝Òqìï. Vü≤+dü bÕ\qT d”«ø£]+∫ ˙{Ïì $&ç∫q≥T¢ ø±e\dæqy˚Ts¡≈£î
kÕs¡uÛÑ÷‘·yÓTÆq <ëìH˚ eTq+ ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#ê*. (ñ‘·Ôs¡^‘·-3.1)
 ø±oj·÷Á‘· 127

Á|üe]Ô+#ê\qïe÷≥. j·TT<ë∆ìøÏ yÓ[¢q jÓ÷<ä∆ ‘·q ∫qï|ü&ÉT <ÛäqTsê#ês¡T´\T

#˚sTT+∫q ãd”ÿ\÷, rsTT+∫q >∑T+J\÷ yÓTT<ä\Tô|{Ïqº ≥Tº ø£$‘·«+˝À |ü]D≤eT
dæú‹øÏ e∫Ãq ø£$ ‘·q u≤˝≤´<ä´edüú\˝À b˛sTTq b˛ø£&É\T, j·TeTø£∫Á‘ê<äT\T
#ê˝≤ei≈£î e<äT\Tø√ø£b˛‘˚ Vü‰kÕ´düŒ<äT &Ée⁄‘ê&ÉT. j˚T ÄXÊ«kÕ+‘ê\˝ÀH√
#·÷|ü⁄≈£î+fÒ #·÷|ü⁄ø√e#·TÃqT. n<˚Hê jÓT+<äTø£+{≤s¡T? Hê≈£î #·‘T· ]«<Ûøä $£ ‘·«+
s¡#q· \Tq÷ï ‘Ó\TdüT düTeT+&û nì ˝Àø±ìøÏ q#·ÃC…|Œü &ÜìøÏ e÷Á‘·yT˚ . n+‘˚ø±ì
Ä ø£$‘·«+e\¢ s¡dü»„˝Àø±ìøÏ ø£*π> Äq+<ä+ ˝ÒX¯eT÷ e⁄+&É<äT (Á|üã+<Ûäsê»
y˚+ø£fÒX¯«s¡$˝≤dü+ jÓT+<äs¡T #·<äTe⁄‘ês√ |ü]o*+#·+&ç). $X‚wüyÓTÆq ns¡ú|ü⁄
kı>∑düT ˝Òø£b˛sTTHê #·ø£ÿì |ü<ë\≈£Ls¡TŒ‘√ e⁄qï s¡#·q ≈£L&Ü Vü≤è<äj·÷ìï
Äø£]¸düTÔ+~ `
ej·T+ e≈£îfi¯eT+»Ø >∑fi¯<äØDe÷BÛ«s¡aØ
<ÛäTØDX¯óuÛÑØ‹_Û' |òüDÏ‹_Û' Á|üyÓ÷<ëeTùV≤
sTT+<äT˝À es¡dü>± nsTT<äT Øø±sê\T >∑\ düe÷dü+ jÓT+‘√ eTT#·Ã≥>±
|ü&ç+~. ô|’c˛πø>±ì ns¡ú+˝À j˚TeT+‘· kı>∑düT ˝Ò<äT ˝Òø£b˛q÷ ˝Ò<äT. n+‘·
˝À‘·T˝ÀøÏ jÓTes√>±ì b˛s¡T. $H˚≥|üŒ{Ï ø£˝≤¢ dü+‘√wü+ ø£\T>∑T‘·÷ e⁄+<ë
˝Ò<ë nH˚<˚ $#ês¡´+. Ä XÀ¢ø£+ u≤|ü‘˚ |üPsê«s¡ú+ ≈£L&Ü e⁄<ëVü≤]kÕÔqT -
‘ês¡‘·eT´+ |ü]o*+#·+&ç.
|òüT≥' |ü≥ Ç‹ düTŒ¤≥+ |ü≥T s¡≥+‹ HÓ’j·÷sTTø±',
|üsƒ¡+‹ #· Vü≤sƒê‘·Ôsê+ K|òü#Û·πsƒ‹ bÕ‘·+»˝≤'
˝À>∑&É e⁄<ëVü≤]+∫q<ëìøÏ, Bìø° e⁄qï uÛ<Ò ëìï düV≤ü è<äjT· T\T ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T.
˝À>∑&É e⁄<ëVü≤]+∫q Øø±s¡|ü+#·ø£ düe÷dü+˝À e⁄qï ªs¡aص X¯ã›+ ‘·|üŒì
n|üe~+#˚<ä–ZiÏøÏ e∫Ãq sT÷ ø±\+˝À e⁄+&˚ ø£e⁄\dæú‹ XÀ#·´ eTq≈£ ‘·|üŒ<äT
(s¡aØX¯ã+› ‘·|Œü qTø=ì X¯+øÏ+#·&+É ø£qï Á|üe÷<ä+ ˝Ò<ìä jÓTH√ï düTÁ|üj÷Ó >±\T
#·÷|æe⁄+&É&É+ #˚‘· sTTø£ÿ&É düŒ è•+∫ $&ç#êqT. neTs¡yê´U≤´q+ #·÷∫Hê
sT÷ $wüj·T+ ‘Ó\TdüTÔ+~). nø£ÿ&Éø£ÿ&É sT÷˝≤{Ï düe÷düb˛Œø£&É s¡k˛∫‘·+>±
e⁄+&É&É+ ø£$øÏ e⁄+&˚ bÕ+&ç‘ê´ìï ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ e⁄|üø£]düTÔ+~.
ãVüQs¡‘·ï<äT´‹ y˚T<äTs√<äs¡ <äØ uÛ≤>∑eTTà\+ u§\Tà ì
$TàVæ≤ø±Vü‰s¡´eTTq+ »]+‘·T yÓT|ü⁄&ÉT+ ÁuÒeT qïuÛÀyêVæ≤˙
\Vü≤Øo‘·\>∑+<ÛäyêVü≤ |ü]UÒ \qà+»ØkÂs¡uÛÑ
Á>∑Vü≤DÒ+~+~s¡ ‘·T+~\+ãT *$ qT‘êÿ+‘ês¡ dü+‘êqeTT˝Ÿ
128 ø±oj·÷Á‘·

˝À>∑&É e⁄<ëVü≤]+∫q Øø±s¡|ü+#·ø£ düe÷kÕìø° $T+∫b˛‘·÷ e⁄+~ sT÷

Ä+Á<Ûäø£$‘ê|æ‘êeTVüQ&ÉT >±] düe÷düÁ>∑<∏äqHÓ’|ü⁄D´+. 15 |üsê«\T uÛ≤s¡‘·+
‘Óì–+∫q k˛eTj·÷E\T>±]øÏ>±ì ndü\T Ä+Á<Ûäø£$‘ê«ìπø Á‘√e #·÷|æq
qqïj·T´ >±]øÏ>±ì ˝Òì |æ‘êeTVü≤_s¡T<äT ø£èwüísêj·T\e+{Ï $<ä«qàVü‰ø£$
eP]πøH˚Hê sTT∫Ã+~? sTTùdÔ sTTkÕÔ&ÉT >±ø£ ‘·qTï ÄÁX¯sTT+∫q ø£$ >∑<ë
nì! sêj·T\T ÄkÕúq+˝À e⁄+&˚ ~>∑ZC≤\T H√s¡TeT÷düTø=ì ePs¡Tø=H˚yêπsHê?
Ä ~>∑ZC≤\T sêE≈£î uÛÑj·T|ü&˚yêπs nsTT‘˚ jÓTH√ï ø£<∏ä\T nã<ä∆+ ø±e\dæ
ekÕÔsTT. dæ+>∑uÛÑ÷bÕ\TDÏí >∑÷]à -
düs¡«»„ HêeT<Û˚j·TeTT
X¯s¡T«ìπø sêe⁄dæ+>∑»qbÕ\Tìπø
j·TT]«+ C…˝…¢&ç ì‘·s¡Tì
düs¡«E„+ &ÉqT≥ ≈£îø£ÿ kÕeT» eTqTfÒ
nì y=ø£ø$£ |ü<´ä + #Ó|Œæ ‘˚ Bì˝À ªªsêe⁄ dæ+>∑»qbÕ\TìøÏG @j·TT]«+C…˝&¢… Hç µé µ
nì nsêú+‘·s¡+ rdæ+<Óes¡T? ø£e⁄˝Òø£<ë! Ä s√E˝˝À Ä dæ+>∑uÛÑ÷bÕ\T&ÉT
j˚T+#˚j·÷\+fÒ #˚j·T˝Ò&ÉT? Ä ø£$ rdæq nsêú+‘·s¡+˝À e∫Ãq nee÷q+
n+‘ê sTT+‘êHê? <ëìøÏ uÛÑ÷bÕ\T&ÉT ãTi¿ø±j·T rsTT+∫Hê rsTTkÕÔ&ÉqT
ø√yê*(ÄsT÷ nbÕs¡ú+ uÛÑ÷bÕ\T&ÉTqï düuÛÑ˝À rdæe⁄+&É&ÉT, j˚T #ê≥TH√ »]–
e⁄+≥T+<äH˚ yê<ä+ sêe#·TÃqT. <ëìï >∑÷]à eTi=ø£|ü&ÉT #·÷#·T≈£î+<ë+).
nsTT‘˚ Ä nbÕs¡ú+ rdæq ø£$e÷Á‘·+ ãTi¿ø±j·T b˛‘·T+<äì uÛÑj·T|ü&˚yê&Ó’
e⁄+{≤&Ü? b˛‘˚ b˛sTT+~, ãTi¿ø±j·T eTiÀ{Ï edüTÔ+(yêkÕ+dæ Jsêíì j·T<∏ë
$Vü‰j·T) <äH˚ s¡ø£+˝Àyê&Ó’ e⁄+{≤&ÉT. sTT~ $wüj·÷+‘·s¡+.
ô|<ä›qï>±] øÏ∫Ãq _s¡T<ëìï >∑÷]à ø±>∑&Ü |üÁ‹ø£ ‘ê\÷≈£î dü+∫ø£˝À
j˚T<√ ø=+‘· #·s¡Ã #·~$q~ C≤„|üø£+ e∫Ã Ä sT÷ ¬s+&ÉT e÷≥\÷ ÁyêXÊqT.
‘Ó\T>∑T˝À Á|üã+<Ûøä $£ ‘ê«ìøÏ e÷s¡<Z sä Ù¡ ø£‘«· + ô|<äq› ï>±]j·T+<äT e⁄+&É&+É #˚‘H· ˚
sêj·T\yês¡T ªªÄ+Á<Ûäø£$‘ê |æ‘êeTVüQ&É HÓe« Ø&ÉT ù|s=ÿq ˙≈£îHéµµ nqe\dæ
e∫Ã+~. n{≤¢ nq&É+ Hê´j·T+>± e⁄+&É&É+ #˚‘·H˚ ~>∑ZC≤\T düeTà‹+|üe\dæ
e∫Ã+<äqï~ |üs¡e÷s¡ú+.
<ÛësêX¯ó~∆≈£L&Ü düVü≤è<äj·÷ø£s¡¸ø£+ ø±e&É+ e⁄+~ nì Áyêdü÷Ô
eTiÏø=+‘·<÷ä s¡+ e#êÃ+. eTfi≤¢ yÓqøÏÿ eTfi≤¢*. nuÛ≤´kÕedü˝ú À n_Ûqeø±[<ëdüT
>±] uÛ≤>∑e‘·#·+|ü⁄˝À e⁄+&˚-
 ø±oj·÷Á‘· 129

eTTsê+‘·ø£ |ü⁄sê+‘·ø£....... <äj·÷s¡düeT

j·÷X¯j˚T eTqdæ X¯+ø£sêVü‰¢~ì
˝ÀHÓ’q XÀ¢ø±\T #·÷∫ Ä e÷~]ì ø=+‘· ø£$‘·«+ q&ç∫+~. ø=+#Ó+
e⁄<ëVü≤]kÕÔqT:
1. \{Ïwü´‹ eTVü‰ qVü≤s¡Œ‹≈£î˝Ò »\CÒø£åD√
s¡e÷|ü‹ s¡e÷|ü‹Á|üeTTKìs¡®sêsê~Û‘·
2. XÊ+‘·j·÷ >∑TDdü+BbÕÔ
XÊ+‘·j·÷ XÊ+‘·j·÷ ‘·j·÷
3. $XÊ«$TÁ‘·e#· X¯óÙ è‘ê«
$X¯«$TÁ‘· dü‡sê|òüTe'
sT÷ $<Ûä+>± e∫Ãqe÷≥ eTfi≤¢ e#˚Ã≥≥Tº #Ó|üŒ&Éy˚T >=|üŒqTø=ì ø£$‘·«+
#Ó|üŒ&É+ ø=+‘·ø±\+ »]–+<äqïe÷≥. ÄsT÷ e÷~] ø£$‘·«eT+‘ê
dü+düÿ è‘·+˝ÀH˚ >∑‹+∫+~. yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï ã+<äs¡T X¯‘êe<Ûëq+Hê{ÏøÏ sTT+ø±
sT÷ #˚<ädüÔeTsTT‘˚ e<ä\˝Ò<äT >±ì Ä ePfiÀ¢ sêeTqïù|≥ ø£+ô|˙yês¡T X¯óø£
s¡+uÛ≤dü+yê<ëìï XÀ¢ø£s¡÷|üø£+>± ‘˚*ø£>± e⁄+&˚≥Tº s¡∫+∫ô|≥Tº eTHêïs¡T
(n|üŒ{ÏøÏ |üPs¡«ø£$ø£è‘·yÓTÆq~ y=ø£{Ï X¯óø£s¡+uÛ≤dü+yê<ä+ e⁄+&É>±H˚ ø√sês¡qï
e÷≥). yê] ø√]ø£qT |üfÒº nqTø√+&ç, ˝Ò<ë n|üŒ{Ïπø ø=+‘· ø£dü ~–q dæú‹øÏ
ø£$‘·«+ e∫à e⁄+&É&É+#˚‘· nqTø√+&ç n~ dü+düÿ è‘·y˚T ◊Hê ‘Ó\T>∑Te÷~]H˚
(düπs« düs¡«Á‘· ø±<äT) j˚Te÷Á‘·+ uÛ≤cÕC≤„q+ e⁄Hêï ‘ê‘·Œs¡´+ nj˚T XË’*˝À
q&ç∫+~. Hê≥ø±ìøÏ e#˚Ãyêfi¯ó¢ $X‚wæ+∫ bÕeTs¡T˝Ò e⁄+{≤s¡T. |ü+&ç‘·T\T
ndü˝Ò e⁄+&És¡H˚ #Ó|üŒe\dæ edüTÔ+~. n+<äT#˚‘· Äu≤\>√bÕ\eT÷ ‘Ó*ùd
XË’*˝À e⁄+&Ü\ì Hê≥≈£î\T ø√sês¡T.
‘·<ë“\´+ K\T j·TÁ‘· yê-|æ |ü]ƒ‘·+ X¯è+>±s¡ø±yê´~ø£+
‘·<Ó’«j·TÚeqe÷]®‘·+ j·TTe‘·_Ûdü‡K´+ |ü⁄qs¡´Á‘· yê,
eè<ä∆‘·«+‘·T ‘·<˚e j·TÁ‘· ‘·T qyÓ÷ eTTøöÔ ìwüø£Ô+ uÛÑy˚
‘êÿ MT jÓ÷ dü uÛÑy˚ eTàH˚ ! dü‘·T ø£<∏ä+ eTTø±Ô´-_Ûwæø√Ô uÛÑy˚‘Y?
dü+düÿ è‘·+˝À sTT+‘·ø+£ fÒ ‘˚*ø£ø$£ ‘·«+ e⁄+&É<+ä fÒ y=|üŒì düV≤ü è<äjT· \T+&É
s¡H˚ H˚qT $X¯«dækÕÔqT. sTT~ s¡+uÛÑ #Óù|Œe÷≥. X¯ó≈£î&ÉT #Óù|Œe÷≥ dæ<ë∆+‘·ø√{Ï>±
e⁄+≥T+~. ø£$øÏ n+‘·sꓤe+ #Ó|üŒe\dæeùdÔ dæ<ë∆+‘· yêø£´+˝ÀH˚ #ÓbÕŒ*.
130 ø±oj·÷Á‘·

u≤\´+ ‘·‘·â\T j·TÁ‘· e÷<Ûäeø£<∏ë uÛÑø±Ô´ |ü⁄q' |üsƒ¡´‘˚

‘ês¡TD´+ #· ‘·<˚e j·TÁ‘· ‘·T eTVü‰--düøÏÔs¡Ωsö es¡Ô‘˚,
eè<ä∆‘·«+ #· ‘·<˚e j·TÁ‘· ‘·T eTH√ eTTøöÔ ìwüø£Ô+ uÛÑy˚‘Y
j·T‘Ó’-‘êì q dü+‹ X¯ó<ä∆eTqkÕ ‘·‘˚ÿq düe÷àe´‘˚?
ÄsT÷ ø£$‘ês¡#·q ÁãVü≤à#ê]<äX¯˝À<˚. $<ë´]ú‘·«+ ≈£L&Ü e<ä\˝Ò<äT >±ì
>∑Ts¡TkÕìï<Ûä´+˝À e⁄+fÒ‘·|üŒ sTT‘·s¡Á‘·≈£î yÓ&ç‘˚ |ü+&ç‘·T\˝À |ü<äT› e⁄+&˚~.
ÄsT÷ |ü<äT› ø±øÏHê&É˝À ne<Ûëq+ #˚dæq|üŒ{Ï qT+N ÁbÕs¡+uÛÑeTsTT+~.
ne<ÛëHê\˝À jÓTeπs~ n&ç–‘˚ n<˚ #Óù|Œyêfi¯+¢ >±ì ej·TdüT‡ j·TÚeHês¡+uÛ+Ñ ˝À
e⁄+&É&É+#˚‘· X¯è+>±s¡ø£$‘ê«ìøÏ jÓT≈£îÿe>± |üs¡T¬>‘˚Ô~. <ëìïãfÒº M~ÛHê≥ø£+
y=ø£{Ï dü+düÿ è‘·+˝À s¡∫+#·ã&ç+~. n~ #ê˝≤ |ü∫Ã>± e⁄+≥T+~. <Ûësê˝À|ü+
˝Ò<äT.
1. |üX¯´‘√ eTeT eTH√Vü≤s¡ ‘·´Vü≤À! |üX¯´‘√Vü≤s¡ eTH√Vü≤sê+>∑Hêˆ
|üX¯´‘ê eT|üø£è‘·+ $]+∫Hê |üX¯´‘ê+qT >∑DÏø± eTø±]D≤ˆˆ
2. y˚XÊ´-eXÊ´j·TuÛ≤eTÁ|ü‹uÛÑ≥\|üHê ˝≤dü´ e÷‘·q«‘˚
sT÷ XË’*˝À e⁄+≥T+~ <ëì s¡#·q. lHê<∏äTì M~∏Hê≥ø£ |ü<ë´\T es¡e&ç>±
u…≥Tºø=ì <ëìï yÓTT<ä\Tô|{≤ºeTT. Á|ü‘ê|üs¡TÁBj·T+˝À M~∏s¡÷|üø±ìøÏ ªªj·TÁ‘·
uÛ≤De <ä+>±Hê+ ≈£î|¢ sÔæ «¡ è‹ÔdTü Ô ø¬ •’ ø°µµ nìe÷Á‘·+ \ø£Då + Áyêdæ ªªñ<ëVü≤s¡D+‘·T
e÷<Ûäe M<∏˚´~ø£+ Á<äwüºe´+µµ nì Áyêdæ ePs¡T≈£îHêï&ÉT.Ä e÷<ÛäeM~∏ >±ì,
eTiÀ{Ï>±ì jÓTø£ÿ&Ü M~∏s¡÷|üø±\T n|üŒ{Ïπø |üsƒ¡qbÕsƒê˝À¢ ø£q|ü&É&É+ ˝Ò<äT.
n+<äT#˚‘· y˚T+ s¡∫+∫+~ (\ø£å ´C≤„q+ ˝Òì s¡#·q ø±e&É+ #˚‘·) n+‘·
eT+∫dæ‹ú ˝À ˝Ò<ìä ‘·sy¡ ê‘· ‘·sy¡ ê‘· e÷πø ‘Ó*j·Te∫Ã+~. Bìï n#·TÃy˚dTü ø=ì
e÷≈£î j˚Ty√ ø=ìï Á|ü‘·T\T MT≈£î ‘√∫qìï sTTe«e\dæ+<äì ÁyêùdÔ, n~
q#·Ãπø nqT≈£î+{≤qT, e÷ |ü⁄düÔø±ìï e÷≈£î yê|üdüT #˚XÊs¡T. ø=ìï XÀ¢ø±\T
u≤>±H˚ e⁄Hêï #ê˝≤ uÛ≤>∑+ $TøÏÿ* |ü∫ÃX¯è+>±s¡+>±H˚ e⁄+&É&+É #˚‘· sTT{°e\
jÓTìïe÷{À¢ dü+düÿ]+∫ ≈£L&Ü n#·TÃy˚jT· &ÜìøÏ kÕVü≤dæ+#·H˚ ˝Ò<Tä . Ä s√E\≈£î
ø=+#Ó+ |æeTà≥ s¡∫+∫q ø±∞ düVü≤Ádü+˝À`
eø£Ô è+ #·+Á<ädüeT+ ≈£î#Í –]düeTÚ H˚Á‘˚ ‘·T $TÁ‘˚-ã®jÓ÷
sê«˝≤ ˙\eTDÏÁ|üuÛ≤uÛÑ|ü≥© dü+|ü\¢yê' |ü\¢yê
Ç‘ê´˝≤|üø£˝≤|üø£+ j·TTe‹wüß ÁX¯<ë∆fi¯óãT<äT∆´~Zs¡+
MB∏Hê≥ø£ y˚Tø£ eT+ã s¡∫‘·+ bÕbÕj·T ˙bÕj·TH˚ !
 ø±oj·÷Á‘· 131

nH˚ XÀ¢ø+£ n|üsê<Ûdä ãÔü ø£+˝À e⁄qï~ BìøÏ dü+ã+~Û+∫+<˚. u≤>∑T+&Éì Á>∑+<∏+ä
Á|ü#·T]+#·&É+ ø£+fÒ e÷H˚j·T&É+ #ê˝≤ eT+∫<ä+≥÷ |ü+&ç‘·sêj·T\T j˚T<√
dü+<äs¡“¤+˝À ªªH√#˚ <äT›wüÿ è‘·e÷‘·àHê ø£è‘·$Te kÕ«+‘ê <ä“Væ≤ sêàø£è<∏ë'µµ nì
e⁄|ü<˚•+∫ e⁄Hêï&ÉT. dü+düÿ è‘·s¡#·q˝À ø±∞düVü≤Ádü+ ‘·T≥º‘·T~~. <ëìï
y˚+ø£{≤<Ûä«] $s¡∫‘·yÓTÆq \ø°ÎdüVü≤ÁkÕìï es¡e&ç>± u…≥Tºø=ì ÁbÕs¡+_Û+#ê+.
düTe÷s¡T 5 e+<ä\<ëø± nsTTHêø£ <ëìMT<ä ÁX¯<ä∆ ‘·–Z+~. <ëìs¡#·q eTi°
e÷˝Àø£+>± e⁄+≥T+~. Á|ürX¯ã›+˝Àq÷ nø£åsê\T $&ÉBdæ j˚T<√ øÏ¢cÕºsêúìï
ø£\Œq #˚j·÷\H˚ e⁄<˚›X¯y˚T. eT#·TÃ≈£î ø=+#Ó+ #·÷|ü⁄‘êqT :
|ü<äà+ q jÓ÷>∑´edüTÔ kÕ´<˚ yê-‘√à|ü$T‘·´ekÕúj·÷yéTˆ
Ç‘˚´e eTÁ~C≤‘˚! ø£+sƒ¡s¡y˚D≤+ã! eøÏÔ H˚Á‘·+ ‘˚ˆˆ
Bì eTTK´‘ê‘·Œs¡´+ ÁyêkÕÔqT. ªªz ‘·©¢! ˙ ø£qTï\≈£î |ü<ëàìï e⁄|üe÷q+
#Ó|ü⁄<ëeT+fÒ n˝≤ #Ó|üŒ&ÜìøÏ Ä edüTÔe⁄ ‘·–q |ü<ës¡ú+ ø±<äì ˙ H˚Á‘·y˚T
ø£+sƒ√øÏÔ>± e÷≈£î #Ó|ü⁄‘·÷e⁄+~µµ nì ô|’øÏ <ëìøÏ ø£q|ü&˚ ns¡ú+. ø£+sƒ√øÏÔ>±
#Ó|üŒ&Éy˚T$T{Ï nì X¯+ø£ ø£\T>∑T‘·T+~ >±ì Ä X¯+ø£ e÷<ë«sê s¡Vü≤dü´+
‘Ó\TdüT≈£î+fÒH˚ ø±ì (jÓTe]ø√ ‘·|üŒ) rs¡<äT. Ä s¡Vü≤dü´dü«s¡÷bÕìï
$e]dü÷ÔHêïqT. ªH˚Á‘·+µ nH˚ |ü<ëìï $iÏùdÔ ªqGáÁ‘·+µ nì $iT>∑T‘·T+~.
ªáµ n+fÒ \ø°Î<˚$, Äô|qT ªÁ‘·+µ n+fÒ ø±bÕ&˚~ (>∑èVü≤ eTe&É+#˚‘·
eqïe÷≥). yÓTT‘·Ô+ ªáÁ‘·µ |ü<ëìøÏ |ü<äà+ |æ+&ç‘ês¡ú+. n{Ϻ |ü<äà+ ªeµ n+fÒ
ø±<äT. jÓT+<äT≈£î ø±<äT nì ñ‹ú‘êø±+ø£å ø£*–‘˚ ñ|ü$T+#·&ÜìøÏ ‘·>∑Z~ ø±<äT
nì ‘˚*+~. á˝≤π> uÛÑ$T&ç|ü‹Ôø±&É\T $&ÉBdæq≥T¢ $&ÉBdæø=ì yê´ø£s¡D
dü÷Á‘ê\ e÷~]ì düeTq«sTT+#·Tø√e\dæq XÀ¢ø±˝Ò Ä ø±∞düVü≤Ádü+˝À #ê˝≤
ei≈£î e⁄+{≤sTT. ø=ìï ˝Àø£|ü]bÕ{Ï>± e⁄+&˚$˙ï e⁄+{≤sTT.
Ä#·˝≤~Ûb˛-j·T$T‹ ø£è‹Ôyêdüùd
eTTqjÓ÷-#· ˝Òq uÛÑer eT<ë|üj·THé,
‘·eT|æ dü«j·T+ ø£è‘·er eTùV≤X¯«s¡+
düTø£è‘ê-‹πsø£ eT|æ ˝À|üj·T+‹ πø
<√cÕdü‡Vü≤ÁdüeT|æ dü+‘·T >∑TD≤ q dü+‘·T
eTè‘·T´+»j˚T q ‘·~<ä+‘·T $#ês¡D°j·TyéT,
Ç‘·∆+ $˝À#·´ øÏeTj˚T-eT“ ‘· $T#·Ã¤dædüà,
Åd”ÔD≤+ Á|ü<Ûëq eTœ˝Òwü«dæ ≈£î+X¯óeT+Væ≤
132 ø±oj·÷Á‘·
n–ï •U≤»qà‘ê« <ä–ï•U≤-\+ø£è‘Í ‘·e Á|”‹',
n<∏äyê dü«»qàuÛÑeH˚ qVæ≤ ø±kÕ+ Á|”‹ s¡+ã eTVæ≤fi≤HêyéT
sT÷˝≤{Ï XÀ¢ø±\T j·T‹ÿ+∫‘Y X‚¢wü e⁄qï|üŒ{Ïø° düTfi¯óe⁄>± ‘ê‘·Œs¡´+ nj˚T$
#ê˝≤e⁄HêïsTT >±ì ø=ìï u§‹Ô>± bÕcÕDbÕø£+˝À e⁄+&É&Éy˚T ø±≈£î+&Ü j˚T<√
n>∑eT´>√#·s¡|ü+‘·>± q&ç∫q$˙ï e⁄HêïsTT. sTT{°e\ Bìï n#=ËÔ+#˚
≥|ü&ÉT #ê˝≤uÛ≤>∑+ XÀ¢ø±\T ‘·´õ+#·&ÜìøÏ n<˚ ø±s¡D+.
#ÓbıŒ#˚à <˚$T≥+fÒ ø£$‘·«eTH˚~ ˝Àø£+ ø√düy˚T nH˚~ dæ<ë∆+‘·yêø£´y˚T
nsTT‘˚ <äTs√“¤<Ûä+>± s¡∫+#·&É+ø£qï nHê˝À∫‘·|üŒì e⁄+&É<äìj˚T´y˚.
yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ïs√E˝À¢ eTqø£$‘·«+ eTqπø>±ì (s¡+>∑÷qT e⁄‘·Ôsê\˝≤>∑T)4
sTT‘·s¡T\≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&Ü e⁄+&Ü* nH˚ ePVü≤ e⁄+&˚~ >±ì n~ ø=\~
ø±\+˝ÀH˚ n+‘·]+∫ ‘˚*ø£ ø£$‘·«s¡#q· øπ n\yê≥T|ü&ܶ+. j˚T<˚Hê ‹ø£eTø£X*’Ë
e÷ ø£$‘·«+˝À e⁄+&˚ jÓT&É\ n~ dü+düÿ è‘·+˝ÀH˚ ø±ì ‘Ó\T>∑T˝À e⁄+&É<äT.
‘Ó\T>∑T ªª>=\¢\≈£L >=&É¢ ø±|üs¡T\≈£L ≈£L&ܵµ ‘Ó*ùdÔ ‘Ó\TdüTÔ+<˚yÓ÷ ø±ì
dü+düÿ è‘·+ e÷~ e÷πø>±ì (ø=ìï sTT|ü&ÉT e÷≈£î≈£L&Ü |ü⁄døÔü ±ù|øπ )å sTT‘·sT¡ \≈£î
nq«sTT+#·&É+ dü+X¯j·÷düŒ<äy˚T.
ø°¢-ã|ü⁄+k˛düTÔ <˚Vü≤À d”Ô«ø√ eT‘· s¡ï ‘·Á‘· ãVüQ∫Á‘·yéTˆ
Åd”Ô|ü⁄+düjÓ÷s¡|æ ‘·<∏ë \*‘˚! j·T<ä› èX¯´‘˚ eTVü≤∫ÃÁ‘·yéTˆˆ
sT÷˝≤{Ï XÀ¢ø±\T ø=ìï e⁄HêïsTT. e÷≈£L, e÷ •wüß´\≈£L ‘·|üŒ sTT$
ø=iø£ã&Ée⁄. sTT{Ϻ ø£$‘·«+ jÓT+<äT≈£î #Ó|Œü e\dæ e∫Ã+<ä+fÒ - Ç{Ï~º |üPs¡T«\T
#Ó|æŒ+~ ø=+‘· #·~$e⁄+&É&É+#˚‘· nH˚~ yÓTT<ä{Ï »yêãT. ¬s+&√ »yêuÀ -
u≤>± Ä˝À∫ùdÔ |ü]|üø±«+‘·'ø£sD¡ ø£\ø£ÿb˛e&É+ #˚‘H· ˚ nì sTT|ü&ÉT $düŒwü+º >±
#Ó|üŒe\dæ e⁄+≥T+~. Ä s√E˝À¢H˚ nsTT‘˚ sTT#˚à »yêãT sT÷˝≤ e⁄+&É<äT.
<ëH˚ï düeT]ú+#˚~>± e⁄+≥T+~. jÓT+‘·ø±\+ ø£$ y=ø£]ì es¡e&ç>± ô|≥Tºø=ì
s¡#·q kÕ–kÕÔ&√ n+‘·ø±\+ yê&ç kÕ«‘·+Á‘·´+ s¡#·q˝À Á|ü‹|òü*+#·&É+
dü+uÛÑ$+#·<äT. eTqø£$‘·«+˝À Ä n\+ø±s¡+ e⁄+&Ü*, sT÷ n\+ø±s¡+ nH=
eTqdüT‡˝À ô|≥Tºø=ì s¡∫+∫q s¡#·q≈£L&Ü Vü≤è<äj·T+>∑eT+>± e⁄+&É<äT.
4. ˇø£|ü&ÉT s¡+>∑÷Hé≈£î (ãsêà) Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝À lø±≈£îfi¯+ qT+&ç >√<ëe] õ˝≤¢
ÁbÕ+‘·+ es¡≈£î ˝≤yê<˚M\T ñ+&˚$. Ä es¡Ôø£ yê´bÕsêìøÏ dü+ã+~Û+∫q ñ‘·Ôsê\T
dü+πø‘·*|æ˝À ñ+&˚$. *|æ ‘Ó\Tπ> ø±˙ Ä ‘Ó\T>∑Tì |ü+|æqyês¡T, n+<äTø=qïyês¡T
e÷Á‘·yT˚ ns¡+ú #˚dTü ø√>∑\s¡T. yê´bÕs¡sV¡ ≤ü kÕ´\T ã≥ºãj·T\T ø±≈£î+&Ü á @sêŒ≥T.
 ø±oj·÷Á‘· 133
qqï&ç–‘˚ #ÓbÕÔ >∑<ë - ndü\T ø£$øÏ uÛ≤cÕC≤„qy˚T nedüs¡+ >±ì n\+ø±s¡
C≤„q+‘√ nedüs¡+ ˝Ò<äH˚ H˚qT #Ó|ü⁄‘êqT. yê&ÉT ì»yÓTÆq ø£y˚ nsTTe⁄+fÒ
yê&ÉT H√s¡T $ù|Œ≥|üŒ{ÏøÏ, ˝Ò<ë ø£\+ |üfÒº≥|üŒ{Ïø£˝≤¢ nø£ÿ&Éø£ÿ&É nedüs¡yÓTÆq
n\+ø±sê\T (XÀ¢. ©˝≤erHê+ düVü≤C≤ $˝≤kÕ') yê≥+‘·≥ ny˚ e∫Ã
sTTiT≈£îÿ+{≤sTT. y=ø£{Ï e÷Á‘·+ e⁄+~. n\+ø±s¡XÊg|ü]C≤„q+ e⁄qï ø£$
nsTT‘˚ jÓTeπsHê n&ç–‘˚ |òü˝≤Hê #√≥ |òü˝≤Hê, |òü˝≤Hê #√≥ |òü˝≤Hê nì
dü$eTs¡Ù+>± n\+ø±sê\T yê´U≤´ì+#·>\∑ T>∑T‘ê&ÉT. Ä bÕ+&ç‘´· + ˝Òìyê&Ó‘’ ˚
Ä uÛ≤s¡+ yê´U≤´‘·\MT<ä e⁄+&Ée\dæ edüTÔ+~. n\+ø±s¡C≤„q+ ˝Òø£b˛e&É+
ø£$øÏ ˝À≥Tø±<ë n+fÒ, $q+&ç. ø£$øÏ j˚TC≤„q+ ˝Òø£b˛sTTHê ˝ÀfÒ. ªª‘·T&ÉT+
(<˚e‘êñ‘·‡yê\ düeTj·T+˝À yêsTT+#˚ #·sà¡ yêsTT<ä´+) <ä–iZ Ï qT+∫ <˚e‘ês¡Ãq
<ëø±µµ yê&ç e⁄<√´>∑+. n+<äT#˚‘˚ ªªnVü≤À uÛ≤s√ >∑Ts¡T' ø£y˚µµ nHêïs¡T
n_Ûj·TT≈£îÔ\T. yê&çøÏ |üìøÏsêì X¯ã›eT÷ ˝Ò<äT, ns¡úeT÷ ˝Ò<äT, |ü<ës¡úeT÷
˝Ò<äT, ˙r˝Ò<äT, ÄK]øÏ ã÷‘·T≈£L&Ü (|ü~˙‘·T\T |ü~ã÷‘·T\T. #·÷. ø£$
#Í&É|üŒ X¯‘·ø£+ |ü<ä´+)5 ˝Òì<˚ #ÓbÕŒ* ø±ì n\+ø±s¡XÊg+ ã{°º |ü≥ºø£
b˛sTTq+‘· e÷Á‘·+ #˚‘· yê&çø£$‘·«+˝À n\+ø±sê\T |ü&ÉeH˚ dü+X¯j·T+
ìsê<Ûës¡eTì ‘Ó\Œ&Üìπø H˚ ì+‘·>∑ Á|ükÕÔ$+∫+~.
$wüj·T+ $wüj·÷+‘·s¡+˝ÀøÏ <ä÷øÏ+~. e÷ $<ë´]ú <äX¯ j·÷e‘·÷Ô
sTT+#·T$T+#·T dü+düÿ è‘·ø£$‘·«+‘√fÒ »]–+~ >±ì ne<ÛëHê\˝À jÓTeπsHê
n&ç–‘˚ ‘Ó\T>∑T ≈£L&Ü #Óù|Œyêfi¯¢+. ‘Ó\T>∑T #Ó|üŒ&É+ #˚‘·HÓ’Hê ‘Ó\T>∑T
ø£e⁄\ì|æ+#·Tø√e&ÜìøÏ e÷Á‘·+ e÷≈£î ˝ÒX¯eT÷ sTTwüº+ e⁄+&˚~ ø±<äT.
ÁX¯eD≤q+<ä+ $<ë´]ú<äXÊq+‘·s¡+ ø=~›s√E˝À¢H˚ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ+<˚. ◊‘˚
ÁX¯eD≤q+<äø£$‘·«+ n+‘· ‘Ó\T>∑TeTj·T+>± e⁄+&É&É+ j˚T˝≤ dü+uÛÑ$düTÔ+~?
ÁX¯eD≤q+<ä s¡#·q≈£î |üPs¡«+ y˚TeTT ‘Ó\T>∑T˝À s¡∫+∫q ø£$‘·«eT˝≤¢
s¡dæø±q+<äeTTq÷ï (Ç~ ø±[<ëkÕ<äT\ XÀ¢ø±\≈£î ‘Ó*–+|ü⁄), X¯óø£s¡+uÛ≤
dü+yê<ä|üŒ<ë´\Tq÷ï. ¬s+&√~ dü+düÿ è‘·+ ≈£L&Ü e÷<˚ø£<ë! sTTì ¬s+&É÷
ø£*|æHê j˚TuÛn’… iyÓ’ |ü<ë´\≈£î $T+#·e⁄. ne<ÛëHê\˝À$ ≈£L&Ü ‘Ó\T>∑T|ü<ë´\T
ø£\T|ü⁄≈£îqï|üŒ{Ïø° eTVü‰e⁄+fÒ düTe÷s¡T eT÷&ÉTe+<ä\≈£î $T+#·e⁄. n+‘·
e÷Á‘êìπø <Ûës¡ sTT+‘· kÕ|ü⁄>± e⁄+≥T+<ë? jÓT+‘· kÕ|ü⁄!
5. |ü~ ˙‘·T\T |ü~ ã÷‘·T\T, |ü~ X¯è+>±s¡eTT\T >∑\TZ |ü<ä´eTT\ düuÛÑHé
»~$qyê&˚ j·T~Û≈£î&ÉT, >∑<äs¡bÕŒ ≈£î+<äes¡|ü⁄ ø£$ #Í&ÉbÕŒ!
134 ø±oj·÷Á‘·
XÊ. m+#·T qàs¡àeTT ˝…‹Ô e÷{ÏøÏ <äT{≤sTT+#·THé >∑qT˝Ÿ ã˝Ÿ $T{≤
]+#·THé »eZeô|’ #Ói+>∑T e\|üP]+#·T qï–+#·THé ÁãX¯+
dæ+#·T ìà+#·TeTH√$ø±s¡eTTqT dü÷∫+#·THé eTs¡T˝Ÿ HÓ+#·THÓ
$Tà+#·T+uÀ&çdü«uÛ≤eyÓ÷ ? n‘·ì q$Tà+#·+ Áãj·T‹ï+#·T{À ?
Bìø±ÿs¡D+ e÷ eTT‘êÔ‘·>±s¡T dü«<ädü÷Ô]‘√ Áyêdæ Á|ükÕ~+∫q |üÁ‘·Á>∑+<∏ë\T
(eT÷&ÉTe+‘·T\T |üPs¡«ø£e⁄\ ‘Ó\T>∑Teqïe÷≥) H˚qT ns¡ú+ ‘Ó*dæHê ‘Ó©ø£
b˛sTTHê ‘·iT#·T>± ‹]π>dü÷Ô e⁄+&É&Éy˚T nì H˚qT ePVæ≤kÕÔqT. sTT+ø√{Ï
Áyêj·Te\dæq düe÷<Ûëq+ ì»eTsTT+<˚ e⁄+~ >∑ì n~ H˚qT ÁyêùdÔ
Ä‘·àdüTÔ‹øÏ+<äøÏ edüTÔ+<äì uÛÑj·T|ü&ܶqT. ÄsT÷ ø±s¡D+ #˚‘· |üs¡eT>∑Ts¡T
kÕìï<Ûë´ìøÏ (ø£&çjÓT<ä› Á>±e÷ìøÏ) #˚πs≥|üŒ{Ïπø Hê≈£î ‘Ó\T>∑T˝À <Ûësêfi¯+>±
n˝Ò¢ n\yê≥T j˚Ts¡Œ&ç+~ >±ì n~ ø£$‘·«+ ø±H˚ø±<äì˙ï, j˚Ty√ j·TeTø±\÷
>∑eTø±\÷ e⁄qï<˚ ø£$‘·«eTì˙ï eTqdüT‡˝À y=ø£ $|üØ‘ê_ÛÁbÕj·T+ e⁄+&˚~.
n+‘˚ø±<äT, dü+düÿ è‘·+˝À ø£$ nì|æ+#·Tø√e&ÉyT˚ >ös¡yêeVü≤+ ø±ì ‘Ó\T>∑T˝À
ø£$ nì|æ+#·Tø√e&É+ >ös¡yêeVü≤+ ø±<äì ≈£L&Ü e⁄+&˚~. nqïe÷≥Á|ürB
ì\TŒø√e&ÜìøÏ ‘·–q bÕ+&ç‘·´+ e⁄+fÒH˚ ‘·|üŒ ø£$‘·«+ #Ó|üŒH˚ ≈£L&É<äì˙ï
e⁄+&˚~. sT÷ ePVü≤ H˚qT |ü⁄≥Tºø£‘√ ‘Ó#·TÃ≈£îqïfÒ >±ì sTT{°e\ dü+bÕ~+#·T
≈£îqï~ >±<äT <ë‘·è‘ê«ìøÏ |üsX¡ ó¯ sêeTTDÏí e⁄|üe÷q+>± #Ó|Œæ n~ ‹XÊ Äπø|å ùæ dÔ
<ëìø√dü+ eT÷&ÉT Hê\Tπ>fi¯ó¢ Á>∑+<∏ë\T yÓ~øÏ kÕ~Û+#˚<ëø± ì<ä›s¡b˛˝Ò<äT.
sTT~ Hê Á|üøè£ ‹. Ä dü\ú + ªªuÛ≤s¡eZ ⁄+ &û&qÉ +ãs¡>T∑ uÛ≤s¡eZ ⁄q≈£î Á>√<Ûë|üyê<ä+ãT
>∑÷&É<˚ì.µµ Bìø√düeTì nÁbÕe÷DÏø£yê<ä+ #˚j·T&É+ Hê ¬ø+‘· e÷Á‘·eT÷
sTTwüº+ ˝Ò<äT. j˚T<˚Hê ÁuÛ≤+‹|ü&ç Á|üjÓ÷–+#·&É+ »]–‘˚ n~ eTfi≤¢ j˚T
Hê\Tπ>fi¯¢ø√, nsTT<˚fi¯¢ø√ yê≥+‘·≥ Hêπø düTŒ¤]+#·&Éy˚T ø±ì sTT‘·s¡T\T ‘Ó*Œ‘˚
‘Ó\TdüT≈£îqï≥Tº sTT|üŒ{ÏøÏ jÓTi>∑qT. sTTø£ eTT+<äT #Ó|Œü ˝ÒqT. ø=ìï Á|üe÷<ë\T-
1. s¡TÁ<ëì uÛÑÁ<ëDÏ ‘·<∏ë ~X‚πsà ø£Á<ë»eTÁ<ëø£å+
2. @Hê eTq÷Hêø£è‹uÛ≤düe÷Hê+
3. eTs¡T<ä÷“¤bÕ\T&ÉT
4. eTè‘êsTT‘·T&ÉT
sTT˝≤{Ï y˚y√ |ü]$T‘·+>± e⁄+{≤sTT. sTT$ e÷sêZ+‘·s+¡ #˚‘· kÕ~Û+|üã&ܶsTT.
kÕ~Û+|üã&Éì Á|üe÷<ë\T jÓTø£ÿ&˚Hê j·T‘√, ÁbÕk˛ ‘·|挑˚ ‘·|æŒ+<äì
yÓTT≥ºyÓTT<äfÒ y=|üø√e&Éy˚T ø±ì yê<ëìøÏ ~>∑&É+ >±ì, n#·TÃbıs¡u≤≥ì
 ø±oj·÷Á‘· 135
jÓTefi¯¢MT<äø√ ‘√dæy˚j·T&É+ >±ì Hê|üì ø±<äT. H˚q˝≤¢ ã÷ø£]+∫ nã<ä∆
e÷&ç+<ä˝≤¢ y=ø£fÒ e⁄+~. n~ sêeTsƒ¡ X¯u≤›ìøÏ dü+ã+~Û+∫q~. s¡|òüTTe+X¯+
#·<äTe⁄≈£îH˚ s√E˝À¢~.
‘êfi¯¢πse⁄ πøX¯e|ü⁄s¡+˝À <˚yê\j·TeT+&É|ü+˝À Ä eP] $<ë´s¡Tú\≈£L,
Hê≈£L yê<ä+ |ü&ç+~. Ä $<ë´s¡Tú\T ªsêeTsƒ¡+µ n+fÒ #Ó|üŒe\dæ+<äHêïs¡T.
Hêπø+ ‘Ó\TdüTHê j˚Ty˚THê! ø±ì eTVü‰ ‘Ó*dæqyê&ç˝≤>∑T q{Ï+∫ ªªsTT<˚Hê
ÁãVü‰à+&É+. nbÕqyêj·TTe⁄µµ nHêïqT. ø±<äHêïs¡T Äe*yêfi¯ó¢. ne⁄qì
H˚qHêïqT. ‘·T<äøÏ ì|òüT+≥T #Ó|üeTHêïs¡T. ªªsêeTsƒ¡+ >∑T<äe÷s¡T‘·+µµ6 nì
#·~yêqT. yêfi¯ó¢ sTT~ j˚T ì|òTü +≥T˝À e⁄+<äHêïs¡T. Vü≤˝≤j·TT<Û+ä 7˝À e⁄+<äì
ã<äT\T #Ó|æŒ ãTø±sTT+#êqT. neTs¡yÓTÆ‘˚8 #·÷∫ ˝Ò<äq&ÜìøÏ neø±X¯+
ñ+&˚~ yêfi¯¢≈£î. Vü≤˝≤j·TT<Ûä ì|òüT+f…ø£ÿ&É <=s¡≈£î‘·T+~? Ä ì|òüT+≥T n|üŒ{Ïπø
ø±<äT, sTT|üŒ{ÏøÏ n#·TÃ|ü&É˝Ò<˚yÓ÷? n+‘·˝À Ä yê<ä+ düeTdæb˛sTT+~.
Äe*yêfi¯¢≈£L ‘·–q+‘· C≤„q+ ˝Ò<äT, Hê≈£L ˝Ò<äT ø£qø£ dü]b˛sTT+~ >±ì n<˚
e⁄+fÒ H˚qT #·~$q XÀ¢ø£+˝À ªe÷s¡T‘·+µ nqï<ëìï ãfÒº j·÷e‘·÷Ô ‘·|ü
ãj·T≥|ü&~˚ . e÷s¡T‘·X㯠+› |ü⁄+*+>∑+ø£<ë, ªe÷s¡T‘·'µ nqø£ ªe÷s¡T‘·+µ nq&É+
j˚T˝≤>∑? sTT{°e\ jÓTHêïfi¯¢ø√>±ì Hêø°‘·|ü s¡|òüTTe+X¯+ #·~y˚≥|ü&ÉT
>√#·]düTÔ+<ë?(sT÷˝≤{Ï <˚<˚Hê ÁyêùdÔ ªªH˚q+‘√DÏí+‘√DÏí eT<äTs¡T>√&ÓøÏÿ+∫
|ü&<É √XÊs¡Tµµ n+≥÷ yÓøÿÏ ]+#ês¡T y=ø£sT¡ . j˚TqTøÏÿ e∫Ãq bÕ{Ï$¢ . dü+‘√wæ+∫

6. Á|üdüTÔ‘·+ |ü+C≤uŸ ô|’q bÕøÏkÕúHé, Ä|òüÈìkÕÔHé <˚XÊ\˝Àì |”*ø£˝≤+{Ï uÛ≤>±ìøÏ

sêeTsƒ¡<˚X¯eTì ù|s¡T. Çø£ÿ&É ‘·j·÷s¡j˚T´ Á|üX¯düÔyÓTÆq Ç+>∑TeqT sêeTsƒ¡+ nì
n+{≤s¡T.
7. ndü\T ù|s¡T n_Û<ëÛ qs¡‘ï· e÷\. ≈£Ls¡Œ] nsTTq uÛ≥Ñ Vº ≤ü ˝≤j·TT<ÛTä ì ù|s¡T MT<äT>±
Vü≤˝≤j·TT<ÛäeTì e´eVü≤]kÕÔs¡T. 10e X¯‘êã›+˝À J$+∫ ñ+&Ée#·Ãì n+#·Hê.
12 eX¯‘êã›eTT ‘·s¡Tyê‹ Á>∑+<∏äø£s¡Ô˝Ò Vü≤˝≤j·TT<ÛäTì düà]+#ês¡T. ø£$s¡Vü≤dü´eTH˚
#Û·+<√Á>∑+<∏ëìï, eTè‘·dü+Jeì ø±yê´ìï, Vü≤˝≤j·TT<ÛädüÔeyéT nH˚ •ek˛ÔÁ‘·+ ≈£L&Ü
s¡∫+#ê&ÉT. >=|üŒ •euÛÑ≈£îÔ&ÉT. ãdüe|ü⁄sêD+˝À Vü≤˝≤j·TT<ÛäTì ø£<∏ä ñ+~.
∫s¡T‘=+&Éq+_ düeTø±©≈£î&ÉT.
8. dü+düÿ è‘· yê´ø£s¡D≤\˝À ncÕº<Ûë´sTTøÏ m˝≤+{Ï kÕúqeTT+<√ ì|òüT+≥Te⁄\˝À
neTsêìøÏ n+‘·{Ï kÕúqeTT+~. ≈£Ls¡Œ] neTs¡dæ+VüQ&ÉT, uÖ<äT∆&ÉT. $Áø£e÷~‘·T´ì
düu˝ÑÛ Àì qes¡‘ï· eTT\˝À ˇø£s≥¡ . 6e X¯‘ê_›øÏ eTT+<ä] yê&Éì n+#·Hê. ø±yê´\≈£î
yê´U≤´q+ sêdæqyês¡+<äs¡÷ neTsêìï ÁbÕe÷DÏø£+>± d”«ø£]+#ês¡T.
136 ø±oj·÷Á‘·
ePs¡T≈£îHêïqT). ø£$‘ê<Ûës¡e÷Á‘·+ n|üŒ{Ïπø e⁄+<äqTø√yê*. n~ düVü≤»+
>∑qø£ n{Ϻ~ ø±<äq&ÜìøÏ neø±X¯+ ˝Ò<äT. ªª#·‘ê«s¡ dü‡Vü≤C≤>∑TD≤'µµ. sTT~
‘·|üŒ jÓTe]‘√{° nÁ|üe÷Dyê<ä+ ∫qï|ü&ÉT≈£L&Ü H˚qT #˚dæq≥Tº C≤„|üø£+
˝Ò<äT. e÷sêZ+‘·s¡+ ‘=øÏÿ kÕ~Û+∫q$ ˝À>∑&É #·÷ùd e⁄HêïqT. qqTï sTT‘·s¡T\T
‘·|ü |ü&ç‘˚ düe÷<Ûëq+ #Ó|üŒ&Éy˚T >±ì y=ø£]ï H˚HÓ’ ‘·|ü |ü≥º&É+ jÓTi>∑qT.
jÓT+‘·{Ï yê&˚Hê düπs, jÓT+‘·ª˝Àj·Ts¡Tø±¢düTµ yê&çMT<äπøHê düπs ‘·q+‘·≥
‘êqT yÓ&ç‘˚ jÓTø£ÿ&√ >√‘·T˝À >∑÷\&É+ ‘·|üŒ<äì Hê≈£î yÓTT<ä{Ï qT+N uÛÑj·T+
e⁄+&˚~. n~˙ï ø±ø£, mes√ ø£$‘·«+˝À ‘·|ü\T #Ó|ü≈£î+fÒ r]≈£Ls¡TÃì Ä
‘·|ü\˙ï j˚T] #·÷|ü&É+ u≤<Ûä eTq\ ¬ø+<äTø£ì≈£L&Ü Hê≈£î ‘√#˚~. nsTT‘˚
sT÷ n+X¯+ sTT‘·sT¡ \≈£î e÷Á‘·+ ‘√#·øπ Hê ªªø£C≤®≈î£ ø±\T <äTe«&ܵµ \+{≤πsyÓ÷?
‘√#·πø+, n+<äiÏø° ‘√#˚<˚ >±ì sT÷ n+X¯+ e´øÏÔ>∑‘·<˚«cÕìï |ü⁄s¡düÿ]+#·Tø=ì
ø=+<äiT n˝≤{Ïe÷s¡Z+˝À Á|üe]ÔkÕÔs¡T. n<˚˝≤ e⁄+≥T+<ä+fÒ, jÓT+‘·
s¡kÕuÛ≤düT>± e⁄+&Ü˝À, n+‘· s¡kÕuÛ≤düT>±q÷ e⁄+≥T+~. <˚«cÕìø±ÿs¡D+
n|üyê<äø£\Œq≈£î düVæ≤+#·ø£ ‹s¡>∑ã&É&É+. <ëìï düeT]ú+#·Tø√e&ÜìøÏ e÷s¡Z+
˝Òø£ j˚T˝≤>∑sê MDÏí kÕ~Û+#˚~ nì jÓ÷õ+∫ jÓ÷õ+∫ ∫e]øÏ j˚T‘√yê
ø£*dæsêø£, #·÷<ë+ n≥TqT+∫ qi≈£îÿs¡eTàHêï&Éì y√<ä]qT+∫ es¡düô|{Ϻ
yê&ç |ü⁄düøÔ e£ T+‘ê ^≥T¢ ô|{Ϻ ø£q|ü&¶É ô|<äe› Tìwæø˝£ ≤¢ $ì|æd÷ü eÔ ⁄+fÒ j˚Tø=+<äiÀ
sTT~ düeT+»dü+>± ˝Ò<äq&É+, <ëì‘√ eTiÏ+‘·ø√|ü+ ôV≤∫à ‹≥º&É+, Ä ‹≥T¢
$q˝Òø£ Ä ô|<ä›eTqTwüß\T •yê •yê nì #Óe⁄\T eT÷düTø√e&É+ s¡kÕuÛ≤düT.
sT÷ |ü+<∏ë Hê≈£î u§‹Ô>± dü]|ü&É<äT. n+<äT#˚‘· H˚ HÓ|ü&É÷ n˝≤+{Ï|üì
ô|≥Tºø√˝Ò<äT. HêMT<äøÏ eùdÔ e÷Á‘·+ jÓTe]˙ e⁄ù|øÏå+#·˝Ò<äT. |ü+&ç‘·sêj·T
\+‘·yê&ÉT ‘·qTï yÓ˝ÒXÊs¡H˚ ùV≤‘·Te⁄qT |ü⁄s¡düÿ]+#·Tø=ì ø√bÕìï Ä|ü⁄ø√˝Òø£
n|üŒj·T´Bø£å‘·T\yê] Á>∑+<∏ë\T ‘·|ü |ü≥º&É+ ÁbÕs¡+_Û+∫ >√‘·T˝À >∑÷*
n|üV‰ü kÕ´düŒ<äT&ÓH’ ê&É+fÒ sTTø£ ndüà<ë<äT\ ˝…øπ ÿ$T{Ï, |üÁ‘·yT˚ $T{Ï? n+<äT˝Àq÷
j˚T<√ø√|ü+ MT<ä n˝≤{Ï|üì ô|≥Tº≈£î+fÒ y=|ü\˙ï ‘·|ü\T>± ‘√∫ ‘·T<ä≈£î
ø£+sƒ¡+ |ü≥Tº≈£î+{≤sTT ≈£L&ÜqT. sTT~ $wüj·÷+‘·s¡+.
$<ë´]ú<äX¯˝À j˚Tø=+#ÓyÓ÷ ‘Ó\Tø£ÿ$‘·«+ ne<ÛëHê\˝À ‘·|üŒìdü]#˚‘·
y˚T+ #Ó|Œæ Hê e÷≈£î dü+düÿ è‘·øe£ ⁄\ eTì|æ+#·T≈£î+<ë eTH˚ e⁄ã˝≤≥y˚T ôV≤#·TÃ>±
e⁄+&˚~. e⁄+fÒ e÷Á‘·+ MT sTTwüºy˚THê? ‘·T<äøÏ ‘Ó\T>∑Tø£e⁄\y˚T nj·÷eTT.
‘Ó\T>∑T˝ÀH˚ #ê˝≤ ÁyêXÊeTT. ªª‘Ó\T>∑<˚\ j·Tqï <˚X¯+ãT ‘Ó\Tπ>qT
 ø±oj·÷Á‘· 137
<Ó\T>∑Te\¢uÛÑT+&ɵµ nqï≥ºsTT+~. $<ë´]ú<äX¯˝À dü+düÿ è‘·y˚T #Ó|ü⁄‘·÷
e⁄+&˚yêfi¯¢+. yêfi¯¢ø°, e÷≈£L ‘·iT#·T>∑ •K|ü≥¢>√Á‘·+<ëø± ≈£L&Ü y=ø£|ü&ÉT
edü÷Ô e⁄+&˚~. e÷e÷ ‘·>±<ë\T rs¡Ã˝Òø£ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T ≈£L&Ü ÁX¯eT|ü&Ée\dæ
e#˚Ã~. Ä X¯+ø±düe÷<ÛëHê\ dü«s¡÷|ü+ ø=+#Ó+ #·÷|ü⁄‘êqT `
|üX¯ó|ü‹<äsTT‘ê‘·èrj·T|ü⁄Á‘Í
‹s¡T|ü‹ y˚+ø£≥XÊÅdæÔDÖ ø£M+Á<Í
nì <Ûë‘·Ts¡‘êïø£s+¡ ˝À y=ø£XÀ¢ø+£ ˝À ÁyêdüT≈£îHêï+. bÕs¡«r<˚$øÏ $ù|Tò ïX¯«s¡T&É÷,
≈£îe÷s¡kÕ«MT sT÷ sTT<ä›iTq÷ï ø=&ÉT≈£î\THêïs¡ì n+<äi÷ jÓTiÏ–+<˚Hê?
y˚T$T<ä›ieT÷ eT÷&Éeø=&ÉT≈£î\+ nì ÁyêdüT≈£îHêï+. <ëì ‘ê‘·Œs¡´+ |ü⁄Á‘·Tì
e+{Ïyêfi¯¢eTì ø£<ë |ü]D$TdüTÔ+~? sTTø£ÿ&É #˚ùd ≈£îX¯Ù+ø£ #·÷&É+&û, j˚T˝≤
e⁄+≥T+<√qT. ªªnj·÷´! MT]<ä›iT ø£<ë! sTT<ä›iÏ˝À y=ø£s¡T eT÷&√ø=&ÉT¬ø’‘˚
sTT+ø=ø£s¡T Hê\T>√ø=&ÉT≈£î ø±yê* >±ì sTT<ä›i÷ eT÷&√ ø=&ÉT≈£î˝Ò j˚T˝≤
ne⁄‘ês¡Tµµ nì X¯+ø£. ô|’øÏ sTT~ j·TTø£Ô+>± e⁄qï≥Tº ø£q|ü&ÉT‘·T+~ >±ì
$#ê]ùdÔ sTT+‘· #=|üŒ<ä+≥TX¯+ø£ sTT<˚>±ì eTiÀ{Ï e⁄+&É<Tä , e⁄+&ÉH˚ e⁄+&É<Tä .
düe÷<Ûëq+ $q+&ç.
kÕø屑·TŒÁ‘·‘ê«ì¬ø‘’ H˚ ˚ n˝≤{Ï ∫≈£îÿ ‘·>T∑ \T‘·T+~>±ì Äs√|æ‘|· ⁄ü Á‘·‘ê«ìøÏ
‘·>\∑ <äT. n_Ûqeø±[<ëdüT uÛ≤>∑e‘·#+· |ü⁄˝À ªªÁ‹qj·Tq<äsTT‘êj·÷' Áù|eT&ç+uÛÑ
düÔ èrj·T'µµ nì Ç~eiπø ‘·èrj·T|ü⁄Á‘·‘ê«ìï ‘·qj·T+<äT ÄbÕ~+#·Tø=ì
e⁄Hêï&ÉT. n‘·&ÉT e÷ø£+fÒ |üPs¡T«&˚ ø£<ë! Ä |ü<ä∆‹ì e÷˝À y=ø£]øÏ≈£L&Ü
‘·èrj·T|ü⁄Á‘·‘«· + ≈£î<äsø¡ b£ ˛e\dæedüT+Ô ~. eTqøÏ ‘Ó*j·T&É+ n_Ûqeø±[<ëdüT~
e÷Á‘·y˚T ø±ì sTT+ø± eTiÏø=+<äiT ≈£L&Ü sT÷˝≤{Ïyês¡T e⁄+fÒ e⁄+{≤s¡T.
Ç~ sT÷˝≤ e⁄+#·T<ë+. <˚yê\j·T+˝ÀøÏ ‘·+Á&ûø=&ÉT≈£î *<äi› ÷ yÓ[,¢ ªz ‘·+Á&û,
uÛÑ>∑e+‘·T&ܵ nì ÁbÕ]ú+#ês¡qT≈£î+<ë+. <˚e⁄&ÉT ‘·+Á&çø° ‘·+Á&ç, ø=&ÉTø°ÿ
‘·+Á&ç j˚T˝≤ ne⁄‘ê&ÉT, ø=&ÉTøÏÿ ‘ê‘· ø±e<ë› nq&É+ j˚T˝≤{Ï<√ sTTB
n˝≤{Ï<˚ nì düe÷<Ûëq+. sTT<˚ e÷~] X¯+ø±düe÷<ÛëHê\‘√H˚ $<ë´]ú<äX¯˝À
ø£$‘·«+ düs¡«eT÷ >∑&ç∫+~. e÷ <ä>∑Zi #·~y˚ $<ë´s¡Tú\T+fÒ yêfi¯¢ì ªª|üX¯ó
|ü‹<äsTT‘êbÂÁ‘·T ˝ÀsTT Ms¡Tµµ n+≥÷ yÓøÏÿ]+#˚yêfi¯ó¢ ø=+<äiT dürs¡Tú´\T.
sTT˝≤ øÏ+<ë MT<ë |ü&TÉ ‘·÷ |üsd¡ Œü s¡ »j˚T#·Ã\¤ ‘√ e]Ô+#·&+É ù|sπ düŒs¡+∆ {≤s¡T.
ªªdüŒs¡∆j·÷ es¡∆‘˚ $<ë´µµ. ø£qø£ BìøÏ Á|ü<Ûëq |òü*‘·+ $<ë´_Ûeè~∆. <ëìøÏ sT÷
düŒs¡∆ e+{Ï <√Vü≤<ä+ ˝Ò<äT. ø±ì sTT~ ø=+‘· X¯Á‘·T‘ê«ìï ø£*–düTÔ+~. ‹XÊ
138 ø±oj·÷Á‘·

Hêø£+f… ø=+‘· eTT+<äT>± Á|üy˚•+#ê&ÉT >∑Ts¡TkÕìï<Ûë´ìï. n‘·ìø£+fÒ j˚T

e÷Á‘·yÓ÷ eTT+<äT>± Á|üy˚•+#ê&ÉT düTã“j·T´XÊdüTÔ\¢H˚ y=ø£ $<ë´]ú. n‘·ìøÏ
‹XÊ ø£qï Á>∑+<∏ä+ #ê˝≤ jÓT≈£îÿesTT+~ ø±ì yê<√|üyê<ë\T eùdÔ sTT‘·ì<˚
|üsTT#˚sTT>± e⁄+&˚~. <ëìMT<ä düTã“j·T´XÊdüT\Ô T¢øÏ ‹XÊ n+fÒ n+‘ê sTT+‘ê
ø±<äT, #·+ù|<ëeTqï+‘· ndü÷j·T e⁄+&˚~. ˇø£|ü&ÉT ø£*j·Tã&ç ø=fÒºyê&ÉT.
‹]|ü+>±&Éq&Éy˚T ø±ì n‘·ì ù|s¡T dü]>±Z e⁄#·Ã]+#·&ÜìøÏ jÓT|ü&É÷ Ä
düTã“j·T´XÊÅdæÔøÏ sTTwüº+ e⁄+&˚~ ø±<äT. M]<ä›i÷ |üs¡eTX¯Á‘·Te⁄\T>±H˚ e⁄+&ç
$<ë´uÛ≤´dü+ #˚ùd s√E\˝À H˚qT $<ë´]ú>± yÓfi≤¢qT. ‘·s¡Tyê‘· e÷ sTT<ä›iÏø°
ÁbÕs¡+uÛÑeTsTT+~ s¡+~Û. H˚qT n|üŒ{Ïπø ø£$ì n+‘√ sTT+‘√ bÂsêDÏ≈£îDÏí.
H˚qT ø£$‘·«+ #Ó|æ‘˚ ‹XÊ Äπøå|æ+#·&É+. Ä u≤|ü‘˚ ˝À>∑&É e⁄<ëVü≤]+∫q~.
ªªuÛ≤s¡eZ ⁄+ &û&qÉ ãs¡>T∑ µµ nqï#√≥ |üPs¡«|üø+å£ . |üsX¡ ó¯ sêeTT&ÉT sêE\ q+<äi˙Ï
e~Û+∫ j·÷e<ä÷“¤$T˙ Áu≤Vü≤àDT\≈£î <ëq $Te«&É+#˚‘· Äj·Tìï •_, <äBÛ∫
yÓTT<ä˝…’q eTVü‰<ë‘·\˝À |ü]>∑DÏ+#·e#·TÃqì H˚ qH˚≈£îHêïqT. n+‘˚H˚ ø±ì
jÓTø£ÿ&√ #·÷∫ yê&É˝Ò<äT. n‘·&ÉT uÛÑ÷<ëq+ #˚dæq e÷≥ dü‘·´y˚T ø±ì ø£e⁄
˝…e«s¡÷ yê&É˝<Ò Tä >∑qø£ ø£$düeTj·Tdæ<+∆ä ø±<äì ‹XÊ yê<ä+. >∑Ts¡Te⁄>±]<ëø±
yÓ[+¢ ~. yê]øÏ XÊÅkÕÔ\>√˝Òø±ì, ø£$‘·«eTHêï kÕVæ≤‘·´eTHêï u§‹Ô>± ìkÕ‡ø±s¡+.
n+<äT#˚‘· jÓT≥÷ #Ó|Œü ø£ ePs¡Tø=ì sêJ #˚jT· &ÜìøÏ Á|üjT· ‹ï+#˚yês¡T. ‘·T<äøÏ
yÓ‘·>±Z yÓ‘·>±Z eTVü‰ø£$ Á|üjÓ÷>∑y˚T <=]øÏ+~. <=]øÏ‘˚ e÷Á‘·+ n+‘·‘√ Ä
yê<ä+ Ä>∑T‘·T+<ë? n˝≤ Á|üjÓ÷–+∫q ø£$øÏ ‘·–q+‘· ø£$düeTj·T»„‘·«+
˝Ò<ä+≥÷ eTfi≤¢ |æ&çyê<ä+. sT÷˝≤π> ø=≥Tº$T{≤¢&ÉT‘·÷ ø±\πøå|ü+ »]π>~.
sTT~ ø£$‘·« $wüj·T+˝À yê<√|üyê<ë\ >√\.
sTTø£ n|ü&ÉT #·<äTe⁄≈£îH˚ XÊg$yê<ëìï >∑÷]à ÁyêkÕÔqT.
nHê<Ûë´j·÷\˝À¢ >∑Ts¡Te⁄˝Ò •wüß´\≈£î ø=+‘· b˛{≤¢≥ H˚sT¡ Œ‘ês¡T. sT÷˝≤ H˚sŒ¡ &É+
jÓT+<äTø£+fÒ? Bìe\¢ ø±o˝À M]øÏ ø=+‘· JeHê<Ûës¡+ e⁄+~. j·÷Á‘·≈£î
yÓ[¢q sêE\T yÓTT<ä˝…’q dü+|üqTï\T |ü+&ç‘·düuÛÑ #˚dæ X¯ø£Ô´qTkÕs¡+>± dü‘·ÿ]dü÷Ô
e⁄+{≤s¡T. Ä düu\ÑÛ ˝À |üPs¡«|üø+å£ #˚jT· &É+ $<ë´s¡T\ú e+‘·T>±ì düTÁ|üd<æ Tä ˝∆ q’…
|ü+&ç‘·T\e+‘·T >±<äT. jÓT+<äT#˚‘·q+fÒ? |üPs¡«|üø£å+ jÓT|ü&É÷ |üPs¡«|üø£åy˚T
(ñ‘·Ôs¡|üø£å+#˚‘· ø=≥Tº≈£îb˛j˚T<˚) ø£qø£ ‘·T≥º‘·T<äøÏ |üPs¡«|üø£å+ #˚dæq e´øÏÔ
y√&çb˛sTTq≥Tº |ü]D$TdüTÔ+~. <ëì‘√ y=ø=ÿø£ÿ <˚XÊìø√, y=ø=ÿø£ÿ ˝Àø±ìø√
dü]|ü&¶É |ü+&ç‘T· \T n˝≤{Ï nee÷Hêìï uÛ]Ñ +|ü˝øÒ £ eT+Á‘·XÊg+<ë«sê y=ø£]øÏ
 ø±oj·÷Á‘· 139

y=ø£sT¡ #·+|ü⁄ø√e&É+ <ä>iZ∑ øÏ Ï ≈£L&Ü sêe&É+ ø±«∫‘·ÿ+>± dü+uÛ$Ñ dü÷eÔ ⁄+&É&+É #˚‘·
j˚T $<ë´]ú#˚‘√ |üPs¡«|üø£å+ #˚sTT+#·&É+ #˚‘· Ä#ês¡eTsTT+~. <ëìMT<ä Ä
ô|<ä|› +ü &ç‘T· \T n+<äT≈£îì düuÑÛ #˚sTT+∫qyê]øÏ $H√<ä+ ø£*>π ≥≥Tº ø=+‘·ùd|ü⁄
e÷{≤¢&É&É+ Ä#ês¡+. n˝≤{Ï düuÛÑ\≈£î ÄVü‰«q+ sêe&É+ ø=+‘· yê>±∆{Ï e⁄qï
yêfi¯¢øÏ >±ì dü+uÛÑ$+#·<äT. <ëìï >∑Ts¡Te⁄\T H˚s¡Œ&É+ ø±o˝À Ä#ês¡+. Ä
|ü+&ç‘·T\T sT÷<˚X¯+ e∫à •wüß´\qT ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+˝À Ä $<ÛëHêH˚ï
nqTe]ÔkÕÔsT¡ . ÄsT÷ XÊÅkÕÔsêú\T e>∑sTTsê sTT|üŒ{Ï qeHê>∑s≈¡ î£ \T sT÷dü&kç ÕÔsT¡
>±ì Ms¡T |òE ” ø√dü+ ø√s¡T\º ˝À yê~+#˚ yê<ë\T |üPs¡«s¡ø+£ |ü+&ç‘T· \T Äπø|å ùæ dÔ
»yêãT e÷Á‘·+ #Ó|üŒ˝Òs¡T. ªª|üs¡<ÛäqeTTà Vü≤]+#Ó&ç Á‘√e*ìïj·TTHéµµ nHêï&ÉT
<˚MuÛ≤>∑e‘·ø£s¡Ô. n$ j˚Te+fÒ, sTT$ `
<˚e‘·\Hé j·Tõ+Á‘·T |üs¡<˚X¯eTT\Hé »]sTT+Á‘·T <ë‘·˝…’
ø√$<äø√{ÏøÏHé eTT<äeTT >=\TŒ<äT s¡T‘·ÔeTT, \\Œ˝ÀuÛÑT˝À
Je⁄\ Væ≤+dü ùdj·TT<äTs¡T #˚j·TT<äT ¬s+‘·j·TT CÖs¡´eTT+ <ä>∑Hé
uÛ≤eqCÒj·T>± ãs¡<Ûäq+ãT Vü≤]+#Ó&ç Á‘√e *ìïj·TTHé
y=ø£]eè‹Ô y˚i=ø£]øÏ Äπøå|üD°j·T+>± ø£q|ü&É&Éy˚T ø±ì u≤>± Ä˝À∫ùdÔ n˙ï
ñ<äsb¡ ˛wüDøπ ne\+_+#·&+É . ø±o|ü+&ç‘T· \ø°, sTT‘·s¡ |ü+&ç‘T· \ø° y=ø£ uÛ<Ò +ä
e⁄+~ |ü]Á>∑V≤æ +#˚ $wüjT· +˝À. j˚T<ëqyÓTHÆ êdüsπ (≈£îø£ÿ<ëq+ã{Ϻ ≈£î≥T+u≤ìï
s¡øÏå+#·Tø√eTHêï&ÉT) ìsê|òü÷≥+>± |ü&É‘ês¡ì $q&É+. eTq<˚X¯|üŒ+&ç‘·T\T
ø£Hê´, uÛÑ÷, düs¡dü«r <ëqeTT\T eT÷&ÉT ‘·|üŒ ‘·~‘·s¡ <ëHê\T sTT‘·s¡eT÷
düŒ è•+|üì yês¡T≈£L&Ü e⁄qï≥Tº ø=ìï sTT‹Vü‰kÕ\THêïsTT. b˛‘·sêE>±s¡T
sT÷ uÛ≤yêH˚ï u≤>± ã\|üiÏ#ês¡T. ªªeTsê´<äHé C…+<äT ø£s¡+ãT ÁøÏ+<ä>∑T≥ MT<Ó’
Hêø£s+¡ ãT+≥ y˚T˝≤Z<µ˚ µ nHêïs¡T. ÄsT÷ y˚<yä <˚ ë+>∑ $<ë´uÛ≤´dü+ e⁄<√´>±\≈£î
|üìøÏ e#˚à <Ó|ü &É÷ ø±<äT >∑qø£ Mfi¯¢ Jeq+ uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À _Ûø±å ≥q+ <ë«sê>±H˚
»s¡>∑e\dæ e⁄+≥T+<äì ø±uÀ\TqT ‘·eT‘·eT $<ë´s¡Tú\≈£î >∑D|ü‹ qesêÁ‘·
|üPCÀ‘·‡eyê´»+MT<ä j·÷#·q≈£L&Ü n\yê≥T #˚ùdyês¡T. jÓT+‘·ùd|üP
ìsê&É+ãs¡+>± e⁄+&É&Éy˚T yê]øÏ sTTwüº+. y=ø£ÿ $<ä´˝À‘·|üŒ yê]øÏ |ü≥Tº<ä\
˝ÒH˚˝Ò<äT. n{Ϻ eTVü≤˙j·TT\ X¯óÁX¯ScÕ ø±\+˝À |ü⁄≥Tºø£‘√H˚ yÓ+{≤&ç+∫q
ø£$‘ê«ìï |üPs√«ø£ÔØ‹ì eè~∆|üiT#·T≈£îHêï+. H˚qT sT÷ yê´dü+˝À Áyêdæq
k˛<Ó (Á|üdüø±ÔqTÁ|üdüø±Ô\T ø±ø£) j·÷e‘·÷Ô ˇø£ XÊs¡÷›\XÀ¢ø£+ ø=+‘·˝À
sTT$T&ÜÃ&ÉT ÁbÕNq eTVü‰ø£$ `
140 ø±oj·÷Á‘·

;»+ j·Tdü´ |ü⁄sê]®‘·+ düT#·]‘·+ Á|üC≤„ qMHê+≈£îs¡'

ø±+&É' |ü+&ç‘·eT+&É© |ü]#·j·T' ø±e´+ qe|ü\¢e',
dü÷øÏÔ' |ü⁄wüŒ|üs¡+|üsê|ü]D‹ k˛‡-j·T+ ø£$‘·«Á<äTeT'
Bì˝À e⁄<ëVü≤]+∫q kÕeTÁ^dü+bÕ<äHêìøÏ y˚TeTT ∫qï|üŒ{ÏqT+N |ü&ɶbÕ≥T¢
e⁄<ëVü≤]+#êqT. Bìï Ä‘√à‘·ÿsê¸ìøÏ Áyêdæq≥Tº uÛ≤$+#˚yês¡Tq÷ï e⁄+{≤s¡T.
Bìï n{Ϻyê]ø√dü+ H˚qT Áyêj·T˝Ò<äT. y=ø£$<ë´]ú - $T&Éï|üPs¡T ÁbÕ+‘·+˝À
sêeTø£ècÕí$TwüHé bÕsƒ¡XÊ\˝À #·~y˚yê&ÉT, eTq Ä+Á<Ûä<˚oj·TT&ÉT - eTq
Ä+Á<Û<ä X˚ +¯ ˝À MT ∫qï‘·q+˝À $<ë´uÛ≤´dü|Œü <ä‹∆ j˚T˝≤ e⁄+&˚<√ |üÁ‹ø£<ë«sê>±
Á|ü#T· ]+#·e\dæ+<äì ø√]e⁄Hêï&ÉT. n‘·ì e÷≥ ‘√dæyj ˚ T· <ä>~Z∑ ø±<äì, ªyÓqTø£{Ï
|ü+&ç‘·T\Tµ nH˚ yê´dü+˝À Á|üdüøÏÔ ø£*Œ+∫ ø=+‘· ÁyêXÊqT. n~ ø£ècÕí|üÁ‹ø£˝À
Á|üø£{Ï‘·eTsTT+~. eTiÏø=ìï $X‚cÕ\T sT÷ $TwüMT<ä Á|üø£{Ï+∫q≥ºsTT+~.
sTTø£ Bìï eTT–düTHÔ êïqT. dü+düÿ è‘·+˝À ‘·|Œü ‹ø£eTø£ ø£$‘·«+ y˚TeTT ‘Ó\T>∑T˝À
s¡∫+#·H˚˝Ò<äT. |ü+&ç‘·T\T ø£e⁄˝Ö<äTsê, ø±sê nH˚ dü+<˚Vü≤+ rs¡Ã&Üìø£ì
$»j·Tq>∑s¡+ eTVü‰sêC≤yê]MT<ä #Ó|æŒq |ü<ë´\˝À ø=ìï ‹ø£eTø£ <Û√s¡DÏ˝À
q&ç∫qe⁄HêïsTT. ø=+#Ó+ e⁄<ëVü≤]kÕÔqT:
1. ‘˚. ns¡úe‘·Ôì ns¡úe‘·÷‡Á‘·eT+<äT ˙j·TX¯eTTø=+‘·
>∑÷&ÛÉeTT>∑ C…ô|Œ u≤DÏì ≈£îe\j˚TX¯
2. XÀ¢. ‘·‹ÿ+ #·+Á<ë‘·b˛j·T+
XÊÅkÕÔs¡ú+ ≈£îs¡«‘˚-‘ê]ÿø±'
3. XÀ¢. nkÕ«|üÔe÷qeVü≤j·T'
Äq+<äuÛÑ÷$T|ü‹ πseVæ≤ sê»eTÚ['.
4. ø£. e÷|üdüe÷˙bÕ>∑eT, >±|üdüe÷!
|ü]|ü]‘·TwæºC…+<Ó Hêq+<äqèbÕ!9
Ä eTVü‰sêE sT÷ ø£$‘·«+ø£+fÒ ≈£L&Ü ‘˚*ø£ XË’*˝À e⁄qï
d”. $Áø£e÷s¡Tÿì‘√&É y˚+ #˚j·T≈£î+&ÉTH˚
uÛÀ»uÛÑ÷bÕ\T&ÉT |ü⁄≥º&˚ì
9. ô|’ Hê\T>∑T |ü<ë´\˝À yÓTT<ä{ÏbÕ<ä+, ∫e]bÕ<ä+ e÷Á‘˚ y˚+XÊ ñ<äVü≤]+#ês¡T.
 ø±oj·÷Á‘· 141

yÓTT<ä˝…’q |ü<ë´\πø jÓT≈£îÿe>∑ dü+‘√wæ+∫q≥Tº ‘√∫+~ e÷≈£î. ø£$‘·«

eTqï|ü&ÉT #·≥ºq uÛ≤e+ jÓT<ä{Ïyêfi¯¢øÏ (j˚Te÷Á‘·+ dü+kÕÿs¡y˚THê e⁄+fÒH˚)
ne>±Vü≤q eTj˚Te÷~]>± e⁄+fÒH˚ ‘·|üŒ n˝≤ e⁄+&Éø£ ø=ìï ìØ®ekÕ<ÛäHê\÷
(ì|òüT+≥T¢), ø=ìï düJekÕ<ÛäHê\÷ (|ü+&ç‘·T\T) |üì #˚ùdÔH˚ø±ì ne>±Vü≤q
ø±ì dæú‹˝À e⁄+fÒ ªªeT÷>∑ #Ó${Ïyê] eTT#·Ã≥µµ nì yÓTT\¢ #Ó|æŒq ‘·s¡>∑‹˝Àπø
#˚s¡T‘·T+~. bÕ+&ç‘·´+ #·÷|ü⁄ø√yê\+fÒ≈£L&Ü Ä düT\uÛÑe÷s¡Z+˝ÀH˚
#·÷|ü⁄ø√e#·TÃ. bÕ+&ç‘·´+ ‘√e bÕ+&ç‘ê´ì<˚, ø£$‘·«+ ‘√e ø£$‘ê«ì<˚.
bÕ+&ç‘·´+ nuÛ≤´dükÕ<Ûä´+.
eTTπ>∆Hê-|æ ì‘ê+‘·|òüTs¡¸DeXÊ
~«<ë« |ü⁄q XÊä+<äd”
dü+bÕ<Ó’´e....................
XÊg+ #ê-|æ ‘·<∏Ó’e øÏ+‘·T ø£$‘ê
ø£$‘·«+ n{Ϻ~ ø±<äT. Á<ëøå±bÕø£ ø£<ä∞bÕø±˝Ò <˚X¯uÛ≤cÕø£$‘ê«ìøÏ |ü]Á>∑Vü≤D
jÓ÷>±´\T. ‘·øÏÿq$ ø±«∫‘·ÿ+>± e÷Á‘·y˚T Á>∑Væ≤+#·‘·>∑Z$. ‘Ó\T>∑T˝À
n&ÉT>∑Tô|fÒºHê{Ïπø <ëq+‘·≥ n<˚ e÷ ø°˝≤{Ïu≤≥ |ü&ç+~. Bìe\¢H˚ y˚TeTT
˝Àø±qTÁ>∑Vü‰ìøÏ bÕÁ‘·T\ yÓTÆHêeTT. ø£+ø£Dã+<Ûä+ #Ó|æŒ ô|<ä› ô|<ä› nÁ>∑Vü‰sê\T
dü+bÕ~+∫qyês¡T e⁄Hêïs¡T. Ä nÁ>∑Vü‰sê\T XÊX¯«‘·+>± »s¡T>∑T‘·÷ e⁄HêïsTT.
Ä ã+<Ûä+ jÓTe]ø° sê<äT. eùdÔ ns¡ú+ sê<äT. ns¡ú+ kÕ~ÛùdÔ ‘ê‘·Œs¡´+ ø±<äT.
Bìï ã{Ï º ø£ $ ‘· « + dü T \uÛ Ñ + >±H˚ e⁄+&Ü˝À, ø£ ] ƒ q +>±H˚ e⁄+&Ü˝À
|ü]o*+#·Tø√e#·TÃ. qqïj·T´>±] ªªì+&ÉTeTq+ãTµµ |ü<´ä y˚T nq+&ç, ‹ø£ÿqï>±]
ªª∫#·Ãiø£qTï eT÷dæø=ìµµ |ü<´ä y˚T nq+&ç, jÓTi¿qï>±] ªª˙eT>∑ &É+‘· jÓT≈£îÿ&Ó?µµ
|ü<´ä y˚T nq+&ç, jÓT+<äiøÏ √ yê#√$<Ûj˚ T· +>± ekÕÔsTT ø£<ë! ø£+ø£D≤~ã+<Ûë˝À?
n˝≤ ekÕÔj·÷? Ä |ü<ä∆‹ì ªª˝À≈£î\ s¡düq˝… j·÷≈£î\T>± qT+&ÉTq{Ϻ$µµ
j˚Tø£$‘ê« \e⁄‘êsTT? nsT÷ uÛ≤e+ H˚qT q÷‘·q+>± ø£*Œ+∫+~ ø±<äT,
ÁbÕNq ø£e⁄\˝À |ü]|üø£«eTqdüTÿ\+‘ê sT÷ n_ÛÁbÕj·÷H˚ï yÓ\Te]+#ês¡T.
ªªn+‘· s¡÷Z&ÛÜ qsêúHé...... q s¡dü' Á|”‘Ó’´ s¡düC≤„HêyéTµµ nHêï&ÉT Ä#ês¡´
>√es¡úqT&ÉT. nø£ÿ&Éø£ÿ&É ÄsT÷ dü+>∑‘·T\T e⁄<ëVü≤]+∫qy˚. eTfi≤¢ #·]«‘·
#·s¡«D yÓT+<äT≈£î? n|üŒø£$ ªªì\Tø£&É e\j·TTµµ nHêï&ÉT ø£qø£ ø£$‘ê«ìøÏ
BsêÈ˝À#·q nedüs¡eTì ø=+<äi+{≤s¡T. ø=+<äiÏ nqTuÛÑ÷‹ n{Ϻ<˚ ø±e#·TÃqT
142 ø±oj·÷Á‘·

>±ì Hê nqTuÛÑ÷‹ n{Ϻ~ ø±<äT. ndü\T es¡í´+ eTqdüT‡≈£î e∫Ã+<äsTT‘˚

ÄX¯óe⁄˝À s¡∫+∫Hê u≤>±H˚ e⁄+≥T+<äì˙ï, q#·Ãì<Ó’‘˚ jÓT+‘· e´e~Û
|ü⁄#·TÃ≈£îHêï s¡düe‘·Ôs¡+>± e⁄+&É<äì˙ï H˚qqT≈£î+{≤qT. BìøÏ ø=ìï
e⁄<ëVü≤s¡D≤\T #·÷|ü⁄‘êqT. ø°.X‚. >∑<ë«\ sêC≤>±s¡T ne<Ûëq+˝À ø√]q
|ü<ä´+ sTT~ :
d”. |ü⁄s¡TcÕsTT‘· yÓTTqs¡TÃ |üPuÀ&çø£{ÏMT<ä
Hê≥´+ãT dü\TŒ |ü⁄D´eTTàø=iø=?10
‘˚.^. y˚DÏ ø±+‘·\ yÓqï+{Ï Áy˚\T#·T+&Ó
˝Òø£j·TT+&çq ì<ÛäTeq©\ ≈£î|ü#·
]+#·Tq+>∑eTTà ˝…<äT≥H˚ dü+#·T ì+#·
<ëì ø£≥T¢+&É H˚j·TT|üÁ<äeeTT e#ÓÃ
r]ø£>± kÕeø±X¯+>± ≈£Ls¡TÃì s¡∫ùdÔ e÷Á‘·+ sTT+‘·øq£ ï u≤>∑T+≥T+<ë |ü<´ä +?
BìMT<ä eTfi≤¢ sêC≤>±s¡T X¯+øÏùdÔ #Ó|æŒq |ü<ä´+ ≈£L&Ü e⁄<ëVü≤]kÕÔqT.
eT. m<äT≥Hé e]Ô\Tq{Ϻj·T+>∑eTT\ ¬ø+‘˚ì qïU≤~ø£å‘ê
|ü<ä |ü˝≤àiTqT >∑\TZdü+>∑‹ì <ëÁã‘·´ø£åeTT+ p∫ HÓ
eTà~˝À ;Û‹* #ê≥T#√≥qT#·T dü+uÛ≤$+∫ yÓqï+≥T#·T+
u§<ä\+ uÀ\TqT y˚DÏ, ˝Ò≈£îìøÏ <ëeTT+<äT+&É ø£≥T¢+&ÉTH˚?
sTT+ø± ne<ÛëHê\˝À qT+∫ sT÷˝≤{Ï$ ø=ìï #·÷|üe#·TÃqT. uÛ≤s¡‘ê~ Á>∑+<∏ä
s¡#·sTT‘·\+<äi÷ nX¯óø£$‘ê$XÊs¡<äT˝Ò. ø±ì yÓT*¢>± Ä˝À∫+∫ y=ø=ÿø£ÿ
yêø£´+e+‘·Tq s¡∫+∫q yês¡T ø±s¡H˚ nqTuÛÑeE„\T n+^ø£]kÕÔs¡T.
y=ø=ÿø£ÿ|ü&ÉT ø√|ü+ MT<ä ≈£L&Ü ø£$‘·«+ u≤>± q&ÉTdüTÔ+~. sT÷ |ü<ä´+ Ä
u≤|ü‘˚ :
d”. ìqT >±*Ãq >±ì ˙ãT~∆ e÷q<˚ !
N! j˚TeTq+<äTH˚ ! N≈£îeTT\¢ !
10. ˇø£ d”dü|ü<ä´+ yÓTT<ä{ÏbÕ<ä+ Ç~. $T–*q eT÷&ÉT bÕ<ë\T `
|ü~eT+~ <äèwüߺ\T |ü&çq ø£+≥ø£eT+#·T q÷Væ≤+∫ ø£qT|ü&É≈£î+&ÉT ø=iø=
|òüTqì‘·+ã düú\+ãqT ô|ìï<Ûëq+ãT ãVüQuÛÑÁ<äeTT>∑qT >±bÕ&ÉT ø=iø=
‘êHêÁX¯sTT+#·T ø±+‘·≈£î yÓqÿuÛ≤>∑eTTàq >∑÷&É kÂ+<äs¡´eTqT|ü⁄ ø=iø=
 ø±oj·÷Á‘· 143

sTT~ y˚eTesêÁ>∑V‰ü s¡ X¯‘êe<Ûëq+˝À~. |üè#·Ã≈¤ î£ &ÉT n&ç>π ≥|üŒ{Ïø˝£ ≤¢ eP&ç|&ü <¶É ˚

sT÷#·s¡D+. |üè#·Ã¤≈£î&ÉT X¯Á‘·Tø√{Ï˝Àìyê&ÉT. N≈£îeTT\T¢ dü«\Œ edüTÔe⁄>∑<ë!
BìMT<ä d”dü|ü<ä´+ #Ó|üŒ>∑\T>∑T‘êsê nì |üè#·Ã¤≈£îì e⁄<˚›X¯+. n|ü&ÉT e⁄+&˚
X¯Á‘·Tø√{ÏøÏ ‘·–˝Ò≥≥Tº |ü<ä´+ jÓT‘·TÔ>∑&É. ù|s¡T≈£î N≈£îeTT\T¢ >±ì |ü<ä´+˝À
Á|ü‹bÕ<ä´+ y˚iT>∑<ë! sTTø£ y˚T≥s¡T≈£î ˝ÀfÒ$T{Ï? düeTè~∆>± <=]øÏ+~. ‘·T<ä≈î£
|üè#·Ã¤≈£îì e⁄<˚›X¯+ ‘êiTe÷i…Æ e÷≈£î y˚T≥s¡T düeT≈£L]à ô|{Ϻq≥ºsTT+~.
X¯Á‘·Tø√fÒ ø±qø£ÿi ˝Ò<Tä , ne<ÛëHê\˝À $TÁ‘·ø√{Ï ≈£L&Ü #ê˝≤ ‹|üŒ\T ô|&É‘ês¡T.
yê≥¢ qìï{Ï˙ H˚s¡TŒ>±, XÊ+‘·+>± düeT]ú+#·Tø=H˚X¯øÏÔ (<Ûës¡DX¯øÏÔe\¢ n$
düeT]ú+#·ã&Ée⁄) y˚iÒ e⁄+&Ü*. Á|ü‹bÕ<ä´+ eTqdüT‡≈£î e∫Ã+<äsTT‘˚
ÄX¯óe⁄˝À #Ó|Œæ Hê |ü<´ä + u≤>±H˚ e⁄+≥T+<äqï~ eø£yÔ ê´+X¯+. sT÷ n+X¯eT+<äT
e÷≈£î u≤>± qeTàø£+ e⁄+&ÉãfÒº ˇø£ düuÛÑ˝À |ü≥Tº|ü{≤+>∑+ e∫à sT÷ $<Ûä+>±
Á|ü‹»„ #˚j·T&ÜìøÏ dü+<˚Væ≤+#·˝Ò<äT. <ëìï e⁄<ëVü≤]kÕÔqT :
Ç‘·s¡ø£e⁄˝Ÿ Á|üj·÷dü|ü&ç jÓT+∫ s¡∫+∫q q÷{Ï ¬øìï ô|
<䛑·qeTT >±+∫ dü‘·ÿe⁄\<äqTŒH=, y˚T eTe<Ûëqdü+>∑‘·
dæú‹>∑ì ÄX¯ó>± s¡#·qCÒdæ |ü<ä´eTT\+<äT p∫qHé
X¯‘·eTTq ø£ìï |ü<ä´eTT\T »ø£ÿ>∑ qT+&ÉT qdü+X¯j·TeTTà>∑Hé
e÷eT≥Tº≈î£ ÄX¯óe⁄˝À kÕ<Û´ä + ø±<äì ‘√∫+<ä˝≤¢ ∫Á‘·ã+<Ûøä $£ ‘ê«\T e÷Á‘·yT˚ .
sT÷ dü+>∑‹ ≈£L&Ü Ä s√E˝À¢ $e]+#˚ e⁄HêïsTT :
ñ‘êÔqX¯j·÷ i=eTTàq q<Ûäs¡àeTT>± ãs¡T yÓ‹Ôq≥T¢ ã+
<Ûëqî >∑$‘·«eT\T¢ eTe<ÛëqeTTq+ <äq eTs¡Ô ´ø√{Ï HÓ
yê«ìøÏ X¯ø£´eTÚqT >∑\yêDÏøÏ yêDÏøÏ>±ø£.....
j˚T<√ Áyêdü÷eÔ ⁄+fÒ ô|s¡T>∑T‘·÷H˚ e⁄+≥T+~. y˚TeTT yÓTT<ä≥ ‘Ó\T>∑T˝À ø£$‘ê«ìï
yÓTT<ä\T ô|{Ϻ |æeTà≥ ‘Ó\T>∑Tø£e⁄\ eTì|æ+#·Tø√e&ÜìøÏ sTTwü+º ˝Òø£ dü+düÿ è‘·+
˝À¬ø’‘˚ ~>±eTT >±ì ‘·T≥º‘·T<ä≈£î ‘Ó\T>∑Tø£e⁄\T>±H˚ ˝Àø±ìøÏ |ü]∫‘·T\yÓTÆHê
eTqï~ sT÷ yê´dükÕsê+X¯+. ‘Ó\TøÏÿ düeTÁ>∑yÓTÆq yê´ø£s¡D+ ˝Òø£b˛e&É+#˚‘·
πøe\+ <ëì‘√ ø±|üs¡+ ‘·T<ä HÓ>∑Z<äì ‘·\∫ uÛ≤s¡‘ê~ eTVü‰ø£e⁄\ Á|üjÓ÷>±\T
Á|ü‘´· ø£så X¡ À<Û>ä ± #·~$ ‘·<qä T>∑TD+>± s¡#q· kÕ–+#·T≈£îHêï. e÷≈£î uÛ≤s¡‘ê<äT\T
#·÷&Ée\dæq Á|üdøü ÔÏ s¡#q· ø√dü+ ÄeX¯´ø£+ ø±˝Ò<Tä . s¡#q· n$ #·÷&Éøb£ ˛sTTq|ü
144 ø±oj·÷Á‘·

&Ó+‘√ #·÷∫q|ü&ÉTq÷ï n+‘˚. lìyêdü$˝≤düs#¡ q· |üs´¡ +‘·eT÷ kÕ–q s¡#q·

ÁX¯eD≤q+<ë~ø£+ Hê{ÏøÏ |ü≥Tº<\ä >± uÛ≤s¡‘ê~ø£+ \øå±´\ø√dü+ |ü]o*+#·˝<Ò Tä .
lìyêdü$˝≤dü+ $ìøÏ #˚ùd≥|ü&ÉT Á|ür|ü<äeT+<ä÷ (‘Ó*d” ‘Ó*j·Tì) X¯+ø£\T
#˚ùd |ü+&ç‘·T\ eT÷˝≤q n{Ϻ nedüs¡+ ø£*–+~. sTT‘·s¡ø£e⁄\ì ndü˝Ò
y=|üŒeTì˙ï, uÛ≤s¡‘·e÷àÁ‘·+ sTTùdÔ y=|ü‘êeTT nì˙ï, <ëì˝ÀH˚Hê
qqïj·T´>±]ì y=|æŒq+‘· Á|üe÷D+>± ‹ø£ÿqï mi¿qï>±s¡¢ì ˝Ò<äì˙ï Ä
dü+kÕúq|ü+&ç‘·T\T ˇø£ ø=‘·Ô|ü+<∏ë˝ÀøÏ ~– #ê˝≤ ‹|üŒ\T ô|{≤ºs¡T. n|ü&ÉT
uÛ≤s¡‘·\øå±´\ <ë«sê yê]yê<ä+ K+&ç+∫ sêE>±]øÏ dü+‘·Twæº ø£*–+#·e\dæ
e∫Ã+~. yê] <Ûäs¡àe÷ nì e÷{≤¢&˚≥|üŒ{Ïø£˝≤¢ Á|üjÓ÷>∑+ (q÷{ÏøÏ ‘=+uÛ…’
‘=eTTà<äT\≈£î uÛ≤s¡‘·y˚T) sTT#˚à Á‘√e n~ yÓTT<ä\T j˚Ts¡Œ&ç+~. y˚TeTT ªl
>∑Ts¡TuÛÀ´ qeT'µ nì #·<äeø£b˛sTTHê Ä dü+kÕúq |ü+&ç‘·T\T e÷≈£î sT÷
$wüj·T+˝À >∑Ts¡Te⁄˝Ò nsTTHês¡T. ‘Ó\TøÏÿ \ø£å ´C≤„qy˚T $X‚wæ+∫ ø±e\dæ+~.
jÓT+<äT ø£+{≤s¡T? düeTs¡úHêìøÏ. s¡#·qø√? nø£ÿi˝Ò<äT. õC≤„düTe⁄\T sT÷
e÷≥ u≤>± »„|æÔ˝À e⁄+#·Tø√yê*.
(uÛ≤s¡‹ - 1941, @Á|æ˝Ÿ, y˚T)
 ø±oj·÷Á‘· 145

nqTã+<ÛäeTT - 1
ø±o - $»j·Tq>∑s¡+ yês¡T
` s¡$ø£èwüí

rsê+Á<Ûyä êdüT\≈£î, ø±oøÏ |òTü ìwü˜ dü+ã+<Û+ä @s¡Œ&É≥+˝À $»j·Tq>∑s+¡

»MT+<ës¡T\~ ô|<ä›bÕÁ‘·. $»j·Tq>∑sêBÛX¯ó\T yÓTT<ä{ÏqT+&û ñ<ä∆‘·T\T.
>√\ø=+&É ≈£î‘·TuŸcÕV”≤\T, ‘·s¡Tyê‘· yÓTT>∑\T\ Á|ü‹ì<ÛäT\T>± bÕ*+∫q
bòÂE<ës¡T\T, yê] ‘·sT¡ yê‘· e∫Ãq ìC≤eTT\‘√q÷, Áô|+ò ∫yê]‘√qT, Ç+^¢wßü
yê]‘√q÷ düK´+>± ñHêïs¡T. bòÂE<ës¡T\ Vü≤j·÷+ (1687-1724)˝ÀH˚
$»j·Tq>∑s¡ dü+kÕúq+ s¡÷|ü⁄~<äT›≈£î+~. n+‘·≈£îeTT+<äT yês¡T düsê›s¡T˝Ò.
1713˝À yÓTT<ä{Ï Äq+<ä>∑»|ü‹ (1674-1720) $»j·Tq>∑s¡+˝À ø√≥
ìsêàD+ yÓTT<ä\Tô|{≤º&ÉT. 1766 ‘·s¡Tyê‘· Ç+–¢wtyê] ôd’q´düVü≤ø±s¡+‘√
$»j·Tq>∑s¡+yês¡T Çs¡T>∑Tbıs¡T>∑T dü+kÕúHê\qT s¡ø£s¡ø±\ ø±s¡D≤\‘√
ÄÁø£$T+#·&É+ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ dü+kÕúHêìï $düÔ]+#·Tø=Hêïs¡T. 1794˝À Ç+–¢wt
yê]øÏ, $»j·Tq>∑s¡+yê]øÏ »]–q #ê]Á‘ê‘·àø£ |ü<äàHêuÛÑj·TT<ä∆+˝À Ç+–¢wt
yês¡T ¬>\Tbı+~ ˝À>∑&É ÄÁø£$T+#·ã&çq dü+kÕúHê\ìï+{Ï˙ $»j·Tq>∑s¡+
yê] qT+&ç $&ç|æ+∫ ‹]– |üPs¡«bÕ\ø£yês¡düT\≈£î n|üŒ–+#ês¡T. Çø£ÿ&ç
qT+&ç $»j·Tq>∑s¡+ W<ä∆‘·´+ ‘·–Z+<äì #ÓbÕŒ*. nsTTHê $»j·Tq>∑s¡+yês¡T
ø£[+>∑ô|<äsêE˝Ò. dü+kÕúHê\ |ü+|æD\° T |üPs¡sÔ TTq ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü $»j·Tq>∑s¡
dü+kÕúq+˝À ø=ìï eTTø£ÿ\qT y˚\+≈£L&Ü y˚XÊs¡T. ∫es¡≈î£ 10 \ø£\å »HêuÛ≤>∑\
1300 Á>±e÷\‘√ $»j·Tq>∑s¡ ªdüeTkÕúq+µ ì\ã&ç+~.
$»j·Tq>∑s¡+ sêE\T 1802øÏ |üPs¡«+ dü«‘·+Á‘· dü+kÕúHê~Û|ü‘·T\T,
eTVü‰sêE\T. 1802 ‘·s¡Tyê‘· ádæº+&çj·÷ø£+ô|˙yês¡T $»j·Tq>∑s¡+yês¡T
ã\|ü&‘ç ˚ m|üŒ{Ïø¬ H’ ê ‘·eT≈£î eTTù|Œqì Á>∑V≤æ +∫, dü«‘·+Á‘· dü+kÕúq+ Vü≤À<ëqT
‘·–Z+∫ Ç+–¢wtyê] ø£≥º&ç˝À bÕ\q »]π>≥≥T¢ »MT+<ëØ kÕúsTTøÏ ‘·–Z+∫
y˚XÊs¡T. n+<äTe\q |ü<äàHêuÛÑj·TT<ä∆+˝À Ms¡dü«s¡Z+ n\+ø£]+∫q ∫q
$»j·TsêeTsêE (1748-1794) $»j·Tq>∑sêìøÏ ∫e] dü«‘·+Á‘·sêE.
Äj·Tq ≈£îe÷s¡T&ÉT Hêsêj·TD>∑»|ü‹ (1786-1845) $»j·Tq>∑s¡+ yÓTT<ä{Ï
»MT+<ës¡T.
146 ø±oj·÷Á‘·

$»j·Tq>∑s¡+sêE\≈£î yÓTT<ä≥qT+&û ø±o n+fÒ n$T‘·uÛÑøÏÔ. nsTT‘˚

yês¡T rs¡új·÷Á‘· s¡÷|ü+>± b˛sTT sêe&Éy˚T ø±˙ Bs¡Èø±\+ ìyêdü+ m|ü⁄Œ&É÷
ñ+&É˝<Ò Tä . ø±˙ yÓTT<ä{Ï »MT+<ës¡T Hêsêj·TD>∑»|ü‹ #ê˝≤ ø±\+ - düTe÷s¡T
q\uÛj ’… T˚ fi¯ó¢ ø±o˝ÀH˚ J$‘·+ >∑&ùç |XÊs¡T. H˚qT Á>∑V≤æ +∫q+‘· y˚Ts¡≈î£ ø±s¡D≤\T
Ç˝≤ ñHêïsTT.
|ü<àä HêuÛjÑ T· T<ä+∆ Hê{ÏøÏ ∫q$»j·TsêeTsêE, d”‘j · T· ´eTà\ ≈£îe÷s¡T&ÉT
Hêsêj·TD>∑»|ü‹ mì$T<˚fi¯¢yê&ÉT. j·TT<ä∆düeTj·T+˝À ≈£îe÷s¡TDÏí rdüTø=ì
‘·*¢ eTq´ÁbÕ+‘ê\≈£î ‘·s¡*yÓ[¢ ‘·\<ë#·Tø=Hêïs¡T. sê»´+ ø£+ô|˙yê]
|üs¡eTsTT´+~. nsTT‘˚ yê]øÏ bÕ\q n+‘· düT\uÛÑ+ ø±˝Ò<äT. $»j·Tq>∑s¡
sêE\|ü≥¢ uÛøÑ uÔÏ ≤Û e+ >∑\ kÕúì≈£î\T, ñ<√´>∑T\T, s¬ ‘’ T· \T yê]øÏ düV≤ü ø£]+#·˝<Ò Tä .
|üqTï\T »eT ø±˝Ò<äT. Bì‘√ Ç+–¢wtyêπs ~–e∫à Hêsêj·TDu≤ãTqT ‹]–
sêC≤´ìøÏ s¡eTàì ÄVü‰«ì+#ês¡T. Äj·Tq yê]ì qeTàø£ ˇø£ |ü{≤ºq dü«øπ Áå ‘êìøÏ
‹]– sê˝Ò<äT. nH˚ø£ sêj·Tu≤sê\T »]–q ‘·s¡Tyê‘· e∫ÃHê $»j·Tq>∑s¡+˝À
ñ+&É{≤ìøÏ n+‘·>± Çwüº|ü&É˝Ò<äT.
düeTs¡ú‘·≈£î, <äTsêàsêZìøÏ ù|s¡TyÓ÷dæq |üPdübÕ{Ïyê] ≈£î<äTs¡T˝À |ü⁄{Ϻq
ne÷j·Tø£|⁄ü e÷sêE Hêsêj·TD>∑»|ü‹(á e÷≥ ø¬ j·THéy’Ó |ü‘+· »* nHêïs¡T).
M] ø±\+˝À Ç<äs› T¡ ~yêqT\T. yÓTT<ä{yÏ ês¡T »+ô|q »>∑Hêï<∏sä êE, ‘·sT¡ yê‹
~yêqT Äj·TqøÏ dü«j·÷Hê n\T¢&˚ nsTTq kÕ– sêeT#·+Á<äsêE. Ç<ä›s¡÷
Ç+–¢wtyê] ø£+fÒ nHê´j·T+>± dü+kÕúHêìï ø=\¢>={≤ºs¡T. M]˝À kÕ–
sêeT#·+Á<äsêE ∫q$»j·TsêeTsêE≈£î ‘√&É\T¢&TÉ . n+fÒ Hêsêj·TD>∑»|ü‹øÏ
u≤u≤sTT. @ ¬s’‘·T˝…’‘˚ ≈£î+|æD°yê]øÏ |üqTï\T ø£≥ºø£ ‹]– Hêsêj·TD>∑»|ü‹øÏ
sê»´+ sêe&ÜìøÏ ø±s¡DeTj·÷´s√ Ä ¬s’‘·T\H˚ ~yêqT*<ä›s¡÷ &ÉãT“ø√dü+
$|üØ‘·+>± |”&ç+#ês¡T. ˇø£ <äX¯˝À Hêsêj·TD>∑»|ü‹ì >∑<Ó› ~+∫ ‘êH˚ |ü≥º+
ø£≥Tºø=+<ëeTì kÕ– sêeT#·+Á<äsêE Ä˝À#·q #˚XÊ&É≥. n+‘·s¡ ø±s¡D≤˝Ò$T{À
ø±˙ Ä ≈£îj·TTøÏÔ bÕs¡˝Ò<äT.
Ç≥T ã+<ÛäTe⁄\≈£î q#·Ã#Ó|üŒ˝Òø£, n<äT|ü⁄ #Ój·T´˝Òø£, n≥T Ç+–¢wtyê]
ˇ‹Ôfió¯ ¢ uÛ]Ñ +#·˝øÒ ,£ Á|ü»\≈£î Hê´j·T+ #˚jT· ˝Òø,£ $s¡≈î£ &Ô ’Ó Hêsêj·TDu≤ãT ø±oøÏ
yÓ[¢b˛sTT nø£ÿ&˚ ñ+&çb˛e&ÜìøÏ ìX¯ÃsTT+#·Tø=Hêï&ÉT. ø±o˝À 1750 Hê{Ïπø
$»j·Tq>∑s+¡ yê]øÏ ô|<äV› ≤ü y˚© ñqï~. á ìX¯Ãj·T+ #˚dTü ø=H˚≥|üŒ{ÏøÏ dü+kÕúq+
u≤<Û´ä ‘· n+‘ê ‘êH˚ rdüTø=ì, ø£+ô|˙yê] qT+&ç dü+e‘·‡sêìøÏ \øå±j·÷uÛy’… \˚ T
 ø±oj·÷Á‘· 147

uÛèÑ ‹ sêEøÏ Ç#˚Ã≥≥T¢ ~yêHé sêeT#·+Á<äsêE ˇ|üŒ+<ä+ #˚sTT+#ê&ÉT. sêEøÏ

Çwüº+ ˝Òø£b˛sTTHê Ä |ü]dæú‘·T\˝À ÇeT&É˝Òø£ ø±o e#˚ÃXÊ&ÉT. mH√ï ø£$,
|ü+&ç‘· ≈£î≥T+u≤\T ≈£L&Ü sêE‘√bÕ≥T ø±oøÏ ‘·s¡*yÓfi≤¢sTT. e+≥yêfi¯ó¢,
HÍø£s¡T¢, #êø£s¡T¢ dü+>∑‹ #Óù|Œ<˚eTT+~! yê] ø√dü+ Çø£ÿ&ç qT+&ç sêø£b˛ø£\T,
yê] ‘·s¡Tyê‘· eT]ø=ìï ≈£î≥T+u≤\T ø±o yÓfi¯¢&É+ - Ç˝≤ rsê+Á<Ûä yêdüT\≈£î
ø±o‘√ dü+ã+<Ûäu≤+<Ûäyê´\T ô|]>±sTT. n+‘·≈£î eTT+<äT ˝Òeì ø±<äT.
Hêsêj·TDu≤ãT ø±\+ qT+&ç eT]+‘· ô|]>±sTT.
Hêsêj·TDu≤ãT, n|üŒ\ø=+&ÉjT· ´eTà\ ≈£îe÷s¡T&ÉT eT÷&Ée $»j·TsêeT
>∑»|ü‹ (1826-1879) dü+kÕúqbÕ\qqT 1854˝À #˚|{ü ≤ºsT¡ . ñ‘·sÔ ê~ ø£Áå ‹j·T
ø£q´ø£H˚ $yêVü≤e÷&Üs¡T. Çø£ÿ&ç qT+&ç |ü{≤º_Ûwæ≈£îÔ˝…’q $»j·Tq>∑s¡+
»MT+<ës¡T\T ñ‘·sÔ ê~ ø£q´ø£\H˚ $yêVü≤e÷&Üs¡T. ‘Ó\T>∑T ø£Áå ‹j·TT\‘√ $yêVü≤
dü+ã+<Ûë\T e÷H˚XÊs¡T. $»j·TsêeT>∑»|ü‹ ≈£L&Ü ∫qï|ü⁄Œ&É+‘ê ø±oyêdüyT˚ .
$»j·Tq>∑sêìï düs¡«$<Ûë˝≤ ø±o>± e÷]Ãy˚j·÷\H˚ ñ<˚›X¯+ ø£\yês¡T. Ä
ø±s¡D+#˚‘· ø±o˝À Á|üdæ<äT∆˝…’q |ü+&ç‘·T\qT $»j·Tq>∑s¡+ s¡|æŒ+∫ ‘·>∑T
düHêàHê\‘√ >ös¡$düT+Ô &˚yês¡T. ø±o˝À dæsú |¡ &ü qç ‘Ó\T>∑T≈£î≥T+u≤\ |ü+&ç‘T· \÷,
Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç e∫à dæús¡|ü&çq |ü+&ç‘·T\‘√&ç düVü≤yêdü+‘√ eTq
ÁbÕNq$<ä´\|ü≥¢ n_Ûe÷q+ b˛>=≥Tº ø√≈£î+&Ü ì\T|ü⁄≈£îHêïs¡T. ø±o˝À
dü+düÿ è‘· $<ë´|”sƒê\T ñ+&É≥+ #·÷dæ $»j·Tq>∑s¡+˝Àq÷ dü+düÿ è‘·ø£fi≤XÊ\
@s¡Œs¡#ês¡T.
eT÷&Ée $»j·TsêeT>∑»|ü‹ ø=&ÉT≈£î »>∑Å‘·Œdæ<äT∆&Ó’q n_Ûqyê+Á<ÛäuÛÀ»
Äq+<ä>∑»|ü‹ eTVü‰sêEøÏ (1850-1897) ø±o n+fÒ n$T‘·uÛÑøÏÔ. ø±o
ìyêdüeT+fÒ n‘·´+‘êdüøÏÔ. ‘·s¡#·÷ nø£ÿ&çøÏ yÓfi¯¢˝Òø£b˛sTTHê nø£ÿ&çqT+&ç
|ü+&ç‘·T\qT - eTTK´+>± yê´ø£s¡D |ü+&ç‘·T\qT |æ*|æ+∫ $<ë´$H√<ë\T
»]|æ+#˚yê&ÉT. ñ‘·Ôsê~qT+&ç Á|üeTTK dü+^‘·$<ë«+düT\qT, q≥Tºesê+Á&ÉqT
|æ*|æ+∫ $»j·Tq>∑s¡+˝À Á|ü<äs¡Ùq\T @sêŒ≥T #˚sTT+#˚yês¡T. ø±o˝Àì
|ü+&ç‘·T\ düVü‰j·T+‘√ ª$»j·Tq>∑s¡ dü+düÿ è‘· ø±e´e÷*ø£µ nH˚ ù|s¡T‘√
Á>∑+<∏ä Á|ü#T· s¡D dü+düqú T ìs¡«Væ≤+∫ 15 es¡≈î£ dü+düÿ è‘· Á>∑+<∏ë\qT |ü]wüÿ è‘·
bÕsƒê\‘√ eTTÁ~+#ês¡T. $»j·Tq>∑s¡+˝À ø±où|s¡T m+‘· e÷s√à>∑ø£b˛‘˚
ø£Hê´X¯ó\ÿ+ Hê≥ø£+˝À |ü<˚ |ü<˚ ø±où|s¡T edüTÔ+~!
148 ø±oj·÷Á‘·

Hê\T>∑e $»j·TsêeT>∑»|ü‹ (1883-1922) yÓTT<ä{Ï ≈£îe÷s¡T&ÉT

n\ø£Hêsêj·TD>∑»|ü‹ (1902-1937) ¬s+&Ée ≈£îe÷s¡T\T düsY $õ®>±
ù|s=+~q $»j·÷q+<ä >∑»|ü‹ (1905-1965). düsY $õ® Hêsêj·TD>∑»|ü‹
‘·s¡Tyê‘· |üP]Ô>± ø±oyêdü+ #˚dæqyês¡T. ÁøϬø≥sY. düsY &=Hê˝Ÿ¶ Áu≤&éeTHé
•wüß´&ÉT. dæ.¬ø. Hêj·TT&ÉTøÏ düVü≤#·s¡T&ÉT. Ms¡T ø±o˝Àì uÛÑeq+˝ÀH˚ ìyêdü+
ñ+&çb˛j·÷s¡T.
nÁ|üdüTÔ‘·yÓTÆHê Çø£ÿ&˚ Ç+ø=ø£ $wüj·T+. $»j·Tq>∑s¡+ sêE\ |üPs¡«
kÕúq+ H˚{Ï Á|üø±X¯+ õ˝≤¢ Ç+ø=\T¢ eT+&É\+˝Àì |üPdübÕ&ÉT Á>±eT+. n+<äTøπ
yê] Ç+{Ïù|s¡T |üPdübÕ{Ï nsTT´+~. M] |üPØ«≈£î\˝À ˇø£s¡T sê∫sêE
>∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢˝À ø£ècÕíq~ ˇ&ÉT¶q ñqï πø‘·es¡+ <äTsêZ~Û|ü‹. ø£≥ø±~Û|ü‹
Á|ü‘ê|üsT¡ Á<ä>»∑ |ü‹ n\T¢&TÉ . lø£èwü<í e˚ sêj·T\≈£î ‘√&É\T¢&TÉ Ç|ü⁄Œ&ÉT ñ‘·sÔ ê+Á<Û˝ä À
ìedædüTÔqï nH˚ø£ ø£åÁ‹j·T≈£î≥T+u≤\ |üPØ«≈£î\T >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢ qT+&ç
yÓ[q¢ yêπs. ù|sπ #·s,¢¡ ∫+‘·\bÕ{Ï, bÕø±\bÕ{Ï, >={Ïeº TTø£ÿ\, ñ|üŒ\bÕ{Ï, y˚Cfi… ,¢¯
n\÷¢], »+ô|q e¬>’sê ø£åÁ‹j·TT\ Çfi¯¢ù|s¡T¢ >∑T+≥÷s¡Tõ˝≤¢ Á>±eTHêe÷˝Ò.
u§$Tà&Ü\ lø£èwüíeT÷]Ô>±]‘√ ø±o Á|üj·÷D+ nqTø=qï|ü⁄Œ&˚ nø£ÿ&ç
$»j·Tq>∑s+¡ yê]ì ø£\yê* nqTø=HêïeTT. $»j·Tq>∑s+¡ ˝À Hê≈£î ˇø£ ˝Àø£˝Ÿ
>±]¶j·THé ñHêïs¡T. ù|s¡T j·THé¬ø u≤ãT. H˚qT Äj·Tq≈£î ˇø£ es¡Tdü˝À
e÷eT>±]ì. n+#˚‘· Äj·Tìï ø±o˝À $»j·Tq>∑s¡+yê] #·Vü≤sê ‘Ó\TdüTø√
e\dæq~>± ø√]q MT<ä≥, Äj·Tq øÏ+<ëMT<ë |ü&ç Ä ªuÛÀ>∑{≤ºµ Ç#êÃs¡T. Ä
ø±o˝À $»j·Tq>∑s¡+yê] ø√]ƒ eTTK<ë«s¡+
 ø±oj·÷Á‘· 149

yÓ+ø£fÒX¯dæ+>¥>±s¡T ` u§$Tà&Ü\ lø£èwüíeT÷]Ô>±s¡T

Á|üø±s¡+ ø±o˝À uÒ˝Ÿ|ü⁄s¡ ÁbÕ+‘·+˝À $»j·Tq>∑s¡+ ø√؃˝À düsY $J® ∫qï
≈£îe÷s¡T&ÉT ª≈£îesY y˚+ø£fÒX¯dæ+>¥ n\ø˘Hêsêj·TD>∑»|ü‹µ>±]ì ø£*XÊeTT.
yê]øÏ #Û√fÒuÛÑj·÷´ nì kÕúìø£HêeT+. $XÊ\yÓTÆq uÛÑe+‹. ˝À|ü\ Ç+ø±
sê#·]ø£ø£fi¯ |üP]Ô>± e÷dæb˛˝Ò<äT. yês¡T #ê˝≤ Ä<äs¡+>± e÷{≤¢&Üs¡T. ‘Ó\T>∑T
e÷{≤¢&˝É sÒ T¡ ø±˙ ns¡eú Te⁄‘·T+~. uÛeÑ q+ ˝À|ü\ #·÷|æ+#ês¡T. Äq+<ä>»∑ |ü‹
>±] bò˛{À ˇø£{Ï ô|<ä›~ #·÷dæ dü+‘√wü+ ø£*–+~. y˚+ø£fÒX¯ dæ+>¥ >±]øÏ
Äq+<ä>∑»|ü‹ >=|üŒ<äq+, >∑Ts¡C≤&É - á˝≤+{Ï dü+>∑‘·T˝ÒM ‘Ó*j·Te⁄.
$»j·Tq>∑s¡+ ø√؃ ãj·T≥H˚ ˇø£ #Ís¡kÕÔøÏ ø±düÔ |üø£ÿ>± düsY $J® $Á>∑Vü≤+ -
ÁøϬø{Ÿ y˚wü<Ûës¡D˝À Hê\T>∑T n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ ñqï<ëìì ì\u…{≤ºs¡T.
Hêsêj·TD>∑»|ü‹ ø±\+˝À, eT÷&Ée $»j·TsêeTsêE ø±\+˝À
sê#·ø=+&É, #·˝≤¢, sê»es¡|⁄ü ‘·~‘·s¡ Ç+{Ïù|s¡Tq¢ ï |ü+&ç‘,· |ü⁄s√Væ≤‘· ≈£î≥T+u≤\T
ø±o yÓfi≤¢sTT. yê] yês¡dTü \T Ç+ø± nø£ÿ&É ñHêïs¡T. ø±oìyêdæ #·˝≤¢ nqï|üPs¡í
Á|ükÕ<é>±s¡T Ç∫Ãq düe÷#ês¡+ Á|üø±s¡+ düTe÷s¡T ¬s+&ÉTe+<ä\ ‘Ó\T>∑T
≈£î≥T+u≤\T n|üŒ{ÏqT+&û kÕúìø£+>± ìyêdüeTT+≥THêïs¡˙, Ä ≈£î≥T+u≤\≈£î
#Ó+~qyês¡T düTe÷s¡T yÓsTT´eT+~ ‘Ó\T>∑Tyês¡T Ç|ü⁄Œ&ÉT ñ+{≤s¡˙ ‘Ó*bÕs¡T.
Ç{°e* ø±\+˝À ÁãVü≤àl #ê>∑+{Ï ø√fÒX¯«s¡sêe⁄, l kÕeTy˚<ä+ wüDTàK X¯s¡à
e+{Ï ô|<ä›\ Á|üdü+>±\ e\q Áù|s¡D bı+~ m+‘√eT+~ ‘Ó\T>∑T yês¡T
$]$>± edüTÔHêïs¡ì ‘Ó*bÕs¡T.
150 ø±oj·÷Á‘·

nqTã+<ÛäeTT - 2
‹s¡T|ü‹ y˚+ø£≥ø£e⁄\ kÕVæ≤rdüs¡«dü«+
Hê≥ø£eTT\T #ê≥Te⁄\T
1. bÕ+&Ée»qqeTT 23. HêHêsê»dü+<äs¡ÙqeTT
2. bÕ+&ÉeÁ|üyêdüeTT 24. ø£\>∑÷s¡>∑+|ü
3. bÕ+&Éy√<√´>∑eTT 25. X¯‘êe<ÛëqkÕs¡eTT
4. bÕ+&Ée$»j·TeTT e#·qeTT\T
5. bÕ+&ÉyêX¯«y˚T<ÛäeTT 26. ø£<∏ä\T - >±<∏ä\T
6. bÕ+&Éesê»dü÷j·TeTT (eT÷&ÉT dü+|ü⁄≥eTT\T)
7. <ä+uÛÑyêeTqeTT 27. Vü≤s¡¸#·]Á‘·eTT
8. nqs¡ÈHês¡<äeTT 28. $Áø£e÷+ø£<˚e#·]Á‘·eTT
9. düTø£q´ 29. #·+Á<äÁ|üuÛÑ#·]Á‘·eTT
10. |ü+&ç‘·sê»eTT 30. kÕs¡dü«‘·$eTs¡Ù\T
11. Á|üuÛ≤erÁ|ü<äT´eTïeTT (1-2 uÛ≤>∑eTT\T)
12. m&É«s¡T¶ |ü{≤º_Ûùwø£eTT 31. uÛ≤s¡‘·Ms¡T\T
13. e´düq$»j·TeTT 32. ø±oj·÷Á‘·
14. kÂes¡íbÕÁ‹ø£eTT 33. $Áø£eT#Ófi¯¢|æfi¯¢
15. eTè#·Ã¤ø£{Ïø£eTT 34. wüwæº|üP]Ô
16. eTTÁ<ësêø£ådüeTT 35. ~yêø£sêdüÔeTj·TeTT
17. u≤\sêe÷j·TDeTT 36. Ä+Á<ÛäuÛÀE&ÉqH˚$T?
37. dürC≤‘·ø£eTT
Á|üVü≤düqeTT\T dü+düÿ è‘· Á>∑+<∏äeTT\T
18. s¡kÕuÛ≤düeTT 38. ø±∞düVü≤ÁdüyéT
19. Á‹˝Àø°$»j·TeTT 39. <Ûë‘·Ts¡‘êïø£s¡yéT
20. |ü˝…¢≥÷fi¯¢ |ü≥Tº<ä\\T 40. X¯è+>±s¡X¯è+>±≥ø£yéT
21. n|üPs¡« ø£$‘ê$y˚#·qeTT 41. ø£åe÷|üDyéT
22. ø£$dæ+Vü≤>∑]®‘·eTT\T 42. wæwüºù|wüDyéT
43. X¯\uÛ≤\uÛÑqyéT
 ø±oj·÷Á‘· 151
Á|üã+<ÛäeTT\T \|òüTTø±e´eTT\T
44. ÁX¯eD≤q+<äeTT 64. Áe‘·ø£<∏ä\T
45. bÕDÏ>∑èV”≤‘· 65. |ü⁄sêD>±<∏ä\T
46. \ø£åD≤|ü]Dj·TeTT 66. s¡dæø±q+<äeTT
47. ãT<ä∆#·]Á‘·eTT 67. X¯ìÁ>∑Vü≤eTT
48. lìyêdü$˝≤düeTT 68. Á>±eTdæ+Vü≤eTT
49. @˝≤e÷Vü‰‘·à´eTT 69. _&Ü˝ÀbÕU≤´qeTT
50. |üPs¡«Vü≤]X¯Ã+Á<ä#·]Á‘·eTT 70. yê´düìcÕÿdüqeTT
51. •euÛÑøÏÔ 71. <Ó’e‘·+Á‘·eTT
52. düTo\ 72. yÓ’sê>∑´X¯‘·ø£eTT
53. |ü‹Áe‘· 73. X¯óø£s¡+uÛ≤ dü+yê<äeTT
54. >√<˚$ 74. •eX¯+ø£s¡ $»„|æÔ
55. <˚MuÛ≤>∑e‘·eTT (|ü⁄sêDeTT) 75. sêdüuÛÑ≈£îe÷s¡T&ÉT
56. •e©\\T (&ç{À) 76. ~e´‹s¡T|ü‹
57. C≤‘·ø£#·s¡´ (#Ófi¯¢|æfi¯¢ d”«j·T#·]Á‘·)
58. Ç{°e*#·s¡´
X¯‘·ø£eTT\T, düÔeeTT\T
$yê<ä Á>∑+<∏äeTT\T 77. ø±y˚TX¯«Ø X¯‘·ø£eTT
59. ^s¡‘·eTT (4 uÛ≤>∑eTT\T) 78. Äs√>∑´ø±y˚TX¯«]
60. >∑T+≥÷s¡T d”eT (2 s¡+>∑eTT\T) 79. Äs√>∑´uÛ≤düÿs¡düÔeeTT
61. y˚eTesêÁ>∑Vü‰s¡ X¯‘êe<ÛëqeTT 80. eTè‘·T´+»j·TdüÔeeTT
62. #Ófi¯¢|æfi¯¢ »j·T+‹ 81. qeT•Ùyêj·Tk˛ÔÁ‘·eTT
63. eT˝Ò¢X¯«s¡ $»„|æÔ 82. •edüÔeeTT
83. kÂuÛ≤>∑´ ø±y˚TX¯«]
84. ø±[ø±~k˛ÔÁ‘·e÷\