Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών

ΣΟΓΕ 1985

Εγχειρίδιο Βιολογικών
Καλλιεργειών (ΣΟΓΕ)

Σύλλογος Οικολογικής Γεωργίας Ελλάδας.

Αθήνα 1989

Ανέστης Πολυχρονίδης

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

Έκδοση - Διάθεση: Σύλλογος Οικολογικής Γεωργίας Ελλάδας, Κοτοπούλη 10, 10432 Αθήνα,
Φ 36.42.962 - 98.38.196 - 99.34.997

φωτοστοιχειοθεσία - εκτύπωση: ΤΕΧΝΟΓΡΑΜΜΑ. Σολωμού 33 Αθήνα, τηλ 36.08.543

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

Περιεχόμενα

1 Πρόλογος

2 Γενικές οδηγίες

2.1 Ι. Έδαφος

2.1.1 1. Άζωτο

2.1.2 2. Φωσφόρος

2.1.3 3. Κάλιο

2.1.4 4. Ασβέστιο*

2.2 II. Πρόληψη

2.3 III. Ορισμένοι τρόποι καταπολέμησης ασθενειών

2.3.1 1. Καταπολέμηση ζωυφίων- εντόμων

2.3.2 2. Καταπολέμηση μυκήτων

2.3.3 3. Νηματώδεις

2.3.4 4. Γυμνοσάλιαγκες και Σαλιγκάρια

2.4 V. Μεταφύτευση

3 Ειδικές οδηγίες

3.1 Ι. Ντομάτα

3.2 II. Μαρούλι

3.3 III. Λάχανο - Κουνουπίδι

3.4 IV. Πατάτα

3.5 V. Κρεμμύδι - Σκόρδο

3.6 VI. Κολοκύθι

4 Επίλογος

5 Διεθνής κανονισμός IFOAM για τη βιολογική γεωργία και το διεθνές εμπόριο

5.1 Βασικοί στόχοι της οικολογικής-βιολογικής γεωργίας

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

Πρόλογος

Το εγχειρίδιο αυτό περιέχει χρήσιμες πληροφορίες για όποιον θέλει να καλλιεργήσει

κηπευτικά με οικολογικό τρόπο, δηλαδή χωρίς χημικά λιπάσματα, ορμόνες ή δηλητηριώδη
ραντίσματα. Αφορμή για τη συγγραφή του ήταν το διήμερο σεμινάριο για βιοκαλλιέργειες
που οργανώθηκε από τη συντονιστική επιτροπή βιοκαλλιεργητών Ελλάδας την άνοιξη του
'85 και μετά από επιθυμία όσων παρακολούθησαν το σεμινάριο να έχουν όλες αυτές τις
πληροφορίες έγγραφες.

Περιέχει εμπειρίες βιολογικών καλλιεργειών κυρίως από Αμερική, Γερμα­νία και Ελβετία
(χωρών δηλαδή που η βιολογική καλλιέργεια εφαρμόζεται ΙΟετίες και έχει σήμερα φτάσει
να αποτελεί ολοκληρωμένη επιστήμη) και λιγότερο από εμπειρίες ελληνικές ή προσωπικές
που περιορίζονται σε μια δετία.

Για τη συγγραφή του πολύτιμη ήταν η βοήθεια, για τα αμερικάνικα βιβλία του Γιάννη
Διαμαντόπουλου και για τα γερμανικά του Γαβριήλ Πανάγου.

Αθήνα, Μάης 85

Η ανά χείρας έκδοση είναι η δεύτερη.

Έχουν γίνει αρκετές διορθώσεις, χωρίς όμως ουσιαστική επέμβαση στο κυρίως κείμενο. Οι
υποσημειώσεις είναι του Θανάση Τσάκωνα.

Φλεβάρης 89

Ανέστης Πολυχρονίδης

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

Γενικές οδηγίες

Ι. Έδαφος

Για τον βιοκαλλιεργητή ο βασικότερος και ουσιαστικότερος παράγοντας για μια

επιτυχημένη καλλιέργεια είναι το έδαφος. Όλοι οι άλλοι παράγοντες (τεχνικές,
προστατευτικά ή ενισχυτικά μέτρα κ.λπ.), θα καρποφορήσουν μόνο εάν το έδαφος στο
οποίο θα εφαρμοστεί η οικολογική γεωργία πληρεί ορισμέ­νες βασικές προϋποθέσεις.
Τέτοιο έδαφος είναι εκείνο που είναι υγιές, απαλλαγμένο από χημικά δηλητήρια, ζωντανό
με τους σχεδόν άπειρους μικρο­οργανισμούς του σε αρμονική συμβίωση με τα άλλα έμβια
όντα που ενδημούν πάνω και μέσα στο έδαφος, πλούσιο σε συστατικά οργανικά και
ανόργανα και, τέλος, εκείνο που έχει τη δυνατότητα να στραγγίζει καλά.

Δεν είναι του παρόντος να περιγράψουμε αναλυτικά αυτές τις προϋπο­θέσεις, ούτε βέβαια
-πολύ περισσότερο- να τις τεκμηριώσουμε. Μπορεί ο καθένας να ανατρέξει στη σειρά του
περιοδικού «Βιοκαλλιέργειες» που εκδίδει ο σύλλογος μας ή σε άλλα έντυπα και βιβλία
που κυκλοφορούν είτε στη χώρα μας, είτε διεθνώς γύρω από την οικολογική γεωργία και
να πληροφορηθεί εκτενώς για την αναγκαιότητα αλλά και τις μεθόδους επαναφοράς του
εδάφους στη σωστή του κατάσταση. Εμείς θα συνεχίσουμε, με την προϋπό­θεση ότι
διαθέτουμε ένα λίγο-πολύ τέτοιο έδαφος, που βέβαια θα επιδιώκουμε να το κάνουμε
διαρκώς και πιο γόνιμο, διορθώνοντας το και εμπλουτίζοντας το, όπως θα αναφέρουμε πιο
κάτω και ταυτόχρονα να το κάνουμε πιο αποδοτικό.

Για τη σωστή συμπεριφορά του βιοκαλλιεργητή απέναντι στο έδαφος του απαραίτητη είναι
η γνώση της οξύτητας (pΗ) του εδάφους. Από το pΗ εξαρ­τάται κατά πόσο μπορούν να
αφομοιωθούν διάφορα θρεπτικά συστατικά. Το κάθε φυτό ευδοκιμεί σε ορισμένο pΗ,
πράγμα που πρέπει να το λάβουμε υπόψη μας και να διορθώνουμε το έδαφος όταν
χρειάζεται. Εάν το έδαφος μας είναι όξινο, πρέπει να προσθέσουμε ασβέστιο (πιο κάτω
αναφέρουμε τρόπους εξεύρεσης ικανών ποσοτήτων ασβεστίου). Εάν όμως το έδαφος μας
είναι αλκαλικό, τότε κάνουμε χλωρή λίπανση με ψυχανθή, δηλαδή σπέρνουμε ψυχανθή και
όταν μεγαλώσουν οργώνουμε το έδαφος αφήνοντας τα ψυχανθή μέσα στο χώμα. Άλλος

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

τρόπος είναι να προσθέσουμε οξέα, που περιέχονται σε επαρκείς ποσότητες στις

πευκοβελόνες.

Όπως προαναφέραμε, το πλούσιο έδαφος παίζει βασικό ρόλο στην οικο­λογική γεωργία.
Για να έχουμε πλούσιο έδαφος απαιτείται εμπλουτισμός του με 2 έως 3 τόνους κομπόοτ
ανά στρέμμα. Αν όμως δεν διαθέτουμε κομπόστ, τότε χρησιμοποιούμε 3 έως 6 τόνους
κοπριά* καλά χωνεμένη ανά στρέμμα, ανάλογα με το πόσο είναι γόνιμο ή όχι το έδαφος
μας.

Συνήθως το καλό κομπόστ λύνει αυτό το πρόβλημα (ο σύλλογος μας έχει εκδόσει
βιβλιαράκι με οδηγίες παρασκευής κομπόστ), εντούτοις, αν τα φυτά μας εξακολουθούν να
είναι καχεκτικά, να προσβάλλονται εύκολα από ασθένειες και η παραγωγή να είναι
περιορισμένη, καλό είναι να ελέγξουμε το έδαφος μας αν περιέχει σε σωστές αναλογίες τα
εξής συστατικά: άζωτο, φωσφόρο, κάλιο, ασβέστιο και να επακολουθήσει διόρθωση αν
λείπουν κάποια. Ασφαλώς το έδαφος έχει, ή πρέπει να έχει και πολλά άλλα συστατικά,
αλλά αυτά είναι τα πιο απαραίτητα.

Τα πιο πάνω συστατικά πρέπει να τα αναπληρώσουμε, αν βέβαια λείπουν, με φυσικό και

όχι χημικό τρόπο.

1. Άζωτο

Περιέχεται: α) στη χλωρή λίπανση με ψυχανθή. Τα σπέρνουμε το φθινό­πωρο ή νωρίς την

άνοιξη. Όταν γίνουν περίπου 20 εκατοστά και αρχίζουν να ανθοφορούν, τα κόβουμε και τα
αφήνουμε στο έδαφος, β) Σε κοπριά καλά χωνεμένη. Συνήθως χρειάζονται 3-6 τόνοι καλά
χωνεμένης αχυρώδους αγε­λαδινής κοπριάς ανά στρέμμα.

2. Φωσφόρος

Βρίσκεται: α) σε κοπριά (3-6 τόνους ανά στρέμμα) υπάρχει αρκετός, β) σε κόκκαλα ζώων
τριμμένα σε σκόνη. Είναι απαραίτητος για το μεταβολισμό των κυττάρων, την παραγωγή
ανθέων, καρπών, σπερμάτων και την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος.

3. Κάλιο

Βρίσκεται: α) στη στάχτη ξύλων (ιδίως κωνοφόρων) σε μεγάλες ποσότητες, β) Σε μικρότερες

ποσότητες σε αγελαδινή κοπριά, γ) Σε φυτόχωμα από τσουκνίδα.

Βοηθά κυρίως, χωρίς να μετέχει, στο σχηματισμό οργανικών ενώσεων. Βοηθά στο
σχηματισμό και μεταφορά υδατανθράκων, συντελεί στην αντοχή των φυτών στις ασθένειες
και το κρύο, συμβάλει κατά τρόπο καταλυτικό στη σύνθεση των πρωτεϊνών και βοηθά στην
κυτταροδιαΐρεοη και ισχυροποίηση των στελεχών. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στα είδη που
καλλιεργούνται για ριζώματα, κονδύλους και σαρκώδεις βλαστούς.

* Για τα βαριά εδάφη η κοπριά να είναι τρία μέρη γίδινη ή προβατίσια και ένα μέρος
κοτίσια. Για τα ελαφρά εδάφη είναι προτιμότερη η αγελαδινή γιατί σφίγγει το έδαφος.

4. Ασβέστιο*

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

Βρίσκεται: α) στη στάχτη ξύλων (κωνοφόρων κ.λπ.), β) στην κοτίσια κοπριά, γ) στο
φυτόχωμα τσουκνίδας, δ) στην αγελαδινή κοπριά. (Η σειρά δείχνει και την τάξη μεγέθους
περιεκτικότητας του ασβεστίου).

Βοηθά στην πρόσληψη όλων των θρεπτικών στοιχείων. Σπάνια λείπει από το έδαφος.
Χρειάζεται επίσης για τη διόρθωση του pH. Μεγάλες ποσότητες βλάπτουν έμμεσα τα φυτά,
δυσκολεύοντας την πρόσληψη άλλων στοιχείων από το έδαφος, δηλαδή K, Μg, Fe.

II. Πρόληψη

Για να αποφύγουμε δυσάρεστα αποτελέσματα στις καλλιέργειες μας, πρέπει να λάβουμε

υπόψη σοβαρά ορισμένα προληπτικά μέτρα, απαραίτητα στην οικολογική γεωργία.

Πρέπει:

1) Να χρησιμοποιούμε πάντα υγιείς σπόρους και φυτά.

2) Να κάνουμε σωστή λίπανση όπως προαναφέραμε.

Προσοχή: η νωπή κοπριά είναι καταστροφική διότι: α) έχει τοξικές ουσίες, β) τα βακτηρίδια
της αποσύνθεσης παίρνουν το άζωτο για να συντηρηθούν τα ίδια, γ) καίγονται τα φυτά
λόγω της υψηλής θερμοκρασίας που αναπτύσσεται από την αποσύνθεση, δ) έλκουν
ασθένειες και παράσιτα.

3) Να καταστρέφουμε υπολείμματα φυτών προηγούμενων καλλιεργειών

γιατί φιλοξενούν έντομα και ασθένειες.

4) Δεν πρέπει να φυτεύουμε το ίδιο λαχανικό για πολλά χρόνια στο ίδιο

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

μέρος, γιατί γίνεται καχεκτικό και αυξάνονται οι νηματώδεις. Το καλύτερο είναι

κάθε χρόνο να αλλάζουμε μέρος (αμειψισπορά).

5) Να φυτεύουμε τα λαχανικά μας σε σειρές εναλλάξ με συντροφικά φυτά,

δηλαδή με φυτά που αλληλοπροοτατεύονται από τις ασθένειες. Για όσα φυτά

μεταφυτεύονται, δηλαδή ντομάτα, μελιτζάνα, πιπεριά, μαρούλι, λάχανο κ.λπ.

μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για συντροφικά τους κυρίως σκόρδο, κρεμμύδι

και πράσο, διότι απωθούν τα έντομα και έχουν αντισηπτικές ιδιότητες.

6) Ειδικά για λαχανικά πρέπει να μεριμνούμε ώστε το όργωμα να γίνεται σε 15-20 πόντους
βάθος, αποφεύγοντας αν είναι δυνατόν τα βαρέα μηχανήματα

γιατί συμπιέζουν το χώμα και το κάνουν αδιαπέραστο από το νερό, σε μικρό βάθος. Επίσης,
δεν του επιτρέπουν να στραγγίζει καλά. Αυτό ως γνωστόν, έχει αρνητικές επιπτώσεις στα
φυτά (αρρώστιες, σάπισμα κ.λπ.).

*Το ασβέστιο βρίσκεται στη φύση σαν ορυκτό με τη μορφή μαρμαρόσκονης, δολομίτη,
κιμωλίας, ασβεστόλιθου κ.λπ.

III. Ορισμένοι τρόποι καταπολέμησης ασθενειών

Πρέπει να τονίσουμε, ότι στην οικολογική γεωργία οι ασθένειες κατα­πολεμούνται με την

πρόληψη κυρίως, παρά με θεραπευτικά παρασκευάσματα. Πρέπει λοιπόν να φροντίσουμε
να έχουμε πλούσιο και πλήρες έδαφος, ώστε να έχουμε υγιές φυτό. Να ακολουθούμε

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

επίσης τις οδηγίες πρόληψης ώστε τα φυτά μας να μην προσβάλλονται από ασθένειες ή
όταν προσβάλλονται, να είναι ισχυρά ώστε να τις καταπολεμήσουν μόνα τους.

Με τις προϋποθέσεις αυτές, οι πιο κάτω τρόποι καταπολέμησης των ασθενειών είναι άλλοι
περισσότερο, άλλοι λιγότερο αποτελεσματικοί. Σ' αυτό το σημείο, θα παίξει σοβαρό ρόλο
και η προσωπική εμπειρία του βιοκαλλιεργητή ο οποίος πειραματιζόμενος θα καταφέρει να
βρει τους καταλληλότερους τρόπους που αντιστοιχούν στο δικό του έδαφος, στο ιδιαίτερο
μικροκλίμα που υπάρχει στο κτήμα του, ώστε να αντιμετωπίσει τις ασθένειες
αποτελεσμα­τικότερα.

Άλλωστε, μην ξεχνάμε, ότι οι τρόποι που θα παραθέσουμε έχουν δοκι­μαστεί με επιτυχία
βέβαια, αλλά σε άλλα εδάφη και διαφορετικά κλίματα και όχι στη χώρα μας, όπου μόνο τα
τελευταία χρόνια άρχισε να εμφανίζεται η οικολογική γεωργία. Θα πρέπει να
προσθέσουμε, ότι τα τελευταία χρόνια οι πιο ανεπτυγμένες χώρες άρχισαν επίσημα πλέον
να διαθέτουν κονδύλια στην έρευνα βιολογικών τρόπων αντιμετώπισης των ασθενειών και
όπως μαθαίνουμε, υπάρχουν θετικές εξελίξεις.

1. Καταπολέμηση ζωυφίων- εντόμων

Τσουκνίδα - Urtica dioica

α) Τσουκνίδα: Παίρνουμε 10 κιλά χλωρή ή 1,5 κιλά ξερή και τη ρίχνουμε σε 100 κιλά νερό.
Την ανακατεύουμε κάθε μέρα επί 2 (δύο) εβδομάδες. Το ζουμί αυτό το σουρώνουμε και το
χρησιμοποιούμε σαν θεραπευτικό. Ραντίζουμε 3 φορές την εβδομάδα: 1 μέρος ζουμί σε 1
μέρος κρύο νερό, επί 2 εβδομάδες. Προσοχή στα μπουμπούκια και στα νεαρά βλαστάρια
γιατί δεν αντέχουν. Για φυτά με νεαρά βλαστάρια ή μπουμπούκια, αραιώνουμε το 1 μέρος
ζουμί σε 3 μέρη νερό. Μπορούμε να ραντίσουμε και προληπτικά. Απωθεί τα έντομα. Για
αναζωογόνηση των απαιτητικών λαχανικών, ποτίζουμε τις ρίζες με 1 μέρος ζουμί σε 9 μέρη
νερό.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

β) Ξεβοτανΐζουμε τα ζιζάνια μέσα και γύρω από τον κήπο πριν φυτέψουμε γιατί
υποθάλπουν ζωύφια που μεταπηδούν στα νεοφυτεμένα φυτά μας (ψυλο-σκάθαρα).

γ) Πύρεθρο (Ryania Compounts): Είναι φυσικό εντομοκτόνο. Χρησιμο­ποιείται για άμεση

καταπολέμηση. Είναι αρκετά αποτελεσματικό. Ραντίζουμε ή σκονίζουμε ανάλογα με τη
συνταγή. (Υπάρχει πύρεθρο εισαγόμενο από τη Γερμανία). Όταν ραντίζουμε, το διαλύουμε
σε νερό 40 °0 για να εξατμίζεται, γιατί δρα εξατμιζόμενο.

δ) Νικοτίνη: Σε θερμοκήπια κλειστά καίμε νικοτίνη για καταπολέμηση της μελίγκρας με

άμεσα αποτελέσματα. Προσοχή, είναι δηλητηριώδες για τον άνθρωπο και τα θερμόαιμα.

ε) Ροτενόνη ή δέρρις: Περιέχεται στο ζιζάνιο Tephrosia virginiana σε ποσοστό 5%. Είναι
μικρής διάρκειας και αφήνει ελάχιστα κατάλοιπα. Καλό θα είναι να χρησιμοποιείται σαν
τελευταία λύση.

Τον χαλκό καλό θα είναι να τον αποφεύγουμε, γιατί σκοτώνει τη ζωή του εδάφους, τα
χρήσιμα ζωύφια και το κυριότερο, αφήνει μόνιμα κατάλοιπα στο έδαφος.

2. Καταπολέμηση μυκήτων

Πολυκόμπι - Eguisetum arvense.

α) Αφέψημα Ιππουρίδας (ή Πολυκόμπι του αγρού ή κοντυλόχορτο ή ουρά του αλόγου)

Ερυίββίυηι ΒΓνβπδβ: Περιέχει πυρίτιο και άλατα θειικού οξέος σε μεγάλο ποσοστό.
Βάζουμε 0,5 κιλό ξηρή σε 5 λίτρα νερό και τη βράζουμε 20 λεπτά. Μετά αραιώνουμε το
αφέψημα σε 25 λίτρα νερό και το ανακατεύουμε για λίγες μέρες. Ραντίζουμε όπως και στην
τσουκνίδα. Δρα σαν προληπτικό και σαν θεραπευτικό. Μπορούμε να το ανακατέψουμε με
την τσουκνίδα.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

β) Μπετονίτης: Σκονίζουμε με μπετονίτη προληπτικά όταν είναι υγρός ο καιρός και ιδίως
όταν έχει κουφόβραση. Όταν το φυτό είναι άρρωστο, σκονί­ζουμε με θειάφι και μπετονίτη
μισό-μισό, κυρίως με υγρό καιρό και ακόμα καλύτερα, όταν έχει κουφόβραση.

γ) SPS-MICROB: Είναι ζουμί από κρεμμύδια και σκόρδα, μαζί με βότανα. Υπάρχει έτοιμο,
εισαγωγής, αλλά μπορείτε να το φτιάξετε και μόνοι σας. Κόβουμε σε μικρό δοχείο κατά τα
2/3 κρεμμύδι και 1/3 σκόρδο σε μικρά κομμάτια ώστε να καταλάβουν το μισό δοχείο και το
γεμίζουμε με χλιαρό νερό. Το αφήνουμε δύο 24ωρα, το σουρώνουμε και το προσθέτουμε
σε ποσοστό 2% στο τελικό μείγμα του BIOSAN. Ραντίζουμε μαζί με το BIOSAN. Είναι
αντι­βιοτικό για ιώσεις και αντιμυκητιασικό. (Αν δεν έχουμε BIOSAN το χρησιμο­ποιούμε
σκέτο, αλλά αραιωμένο με νερό σε ποσοστό 2%).

δ) ΒΙΟ8ΑΝ: Αποτελείται από αποξηραμένα βότανα και λίγο θείο. Είναι εισαγόμενο.
Βάζουμε 30 γραμμ. ΒΙΟδΑΝ σε 1-2 λίτρα νερό χλιαρό. Το ανα­κατεύουμε κατά διαστήματα
επί 3-4 μέρες, το σουρώνουμε και το αραιώνουμε έως ότου στα 30 γραμμ. ΒΙΟ5ΑΝ βάλουμε
5 λίτρα νερό συνολικά. Ραντίζουμε προληπτικά αλλά και θεραπευτικά.

3. Νηματώδεις

Εάν σπείρουμε σιτηρά ή κάνουμε καλοκαιρινά οργώματα επί 2-3 έτη, απαλλάσσουμε το
έδαφος από τους νηματώδεις. Άλλος τρόπος είναι να σπείρουμε άνθος Τ39βΙθδ (κατηφές)
στο χωράφι. Καταπολεμά με επιτυχία τους νηματώδεις. Επίσης, η καλλιέργεια του κίτρινου
σιναπιού περιορίζει τους νηματώδεις.

Τον κατηφέ μπορούμε να τον χρησιμοποιήσουμε σαν προκαλλιέργεια, αλλά και ενδιάμεσα
στα φυτά.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

4. Γυμνοσάλιαγκες και Σαλιγκάρια

Επειδή βγαίνουν τη νύχτα, ενώ τη μέρα κρύβονται στη σκιά, κάτω από πέτρες ή ξύλα, τους
βάζουμε για παγίδα μισή πορτοκαλόφλουδα στο έδαφος όπου και κρύβονται. Έτσι,
μπορούμε να τους μαζέψουμε. Μπορούμε επίσης να βάλουμε στο χώμα σανίδι και από
κάτω του λίγο μαρούλι με πίτυρο ή στάχτη όπου και παγιδεύονται. Επίσης, μπορούμε να
μαζέψουμε τα σαλιγκάρια κάτω από πέτρες, στη βάση τοίχων και φρακτών ή κάτω από
σανίδες, όταν ο καιρός είναι ξηρός. Αν έχουμε μεγάλο πρόβλημα, μπορούμε να
προστατέψουμε τα φυτά μας ρίχνοντας γύρω τους στάχτη από ξύλα. Τα σαλιγκάρια δεν
μπορούν να την περάσουν. Προσοχή να μην βραχεί.5. Άλλοι τρόποι που χρησιμοποιούνται
στις Η.Π.Α.

1) Καμφορά. Απωθεί τα έντομα. Αν την ανακατέψουμε με αλκοόλ γίνεται πιο

αποτελεσματική. Αν αλείψουμε με βαμβάκι είναι το πιο ισχυρό δηλητήριο για τα έντομα.

2) Σκόνη από τσόφλια αυγών. Απωθεί τα μυρμήγκια.

3) Κόλλα διαλυμένη σε νερό: Ραντίζουμε κάθε 7-10 μέρες. Καταπολεμά όλα τα έντομα το
καλοκαίρι.

4) Κρεμμύδι - σκόρδο - ρεπάνι - καυτερή πιπεριά - μέντα: Κόβουμε όλα τα φυτά σε μικρά
κομμάτια και τα βάζουμε μέσα σε δοχείο με νερό σε αναλογία περίπου μισό-μισό. Αν
υποστεί ζύμωση γίνεται πιο ισχυρό. Το αφήνουμε αρκετές μέρες ανακατεύοντας το λίγο.
Προσθέτουμε λίγο πράσινο σαπούνι και αφού το αραιώσουμε (η εμπειρία μας θα δείξει
πόοο), ραντίζουμε με αρκετή ποσότητα εναντίον των εντόμων.

5) Πηλός: Αραιώνουμε πηλό σε νερό και ραντίζουμε. Καταστρέφει-σκοτώνει τα έντομα.

6) Οι Αμερικανοί λένε ότι το πύρεθρο αναισθητοποιεί τα έντομα και πρέπει μετά να τα

μαζέψουμε και να τα σκοτώσουμε.

7) Σαπούνι: Αραιώνουμε μαλακό σαπούνι σε νερό και ραντίζουμε. Το πράσινο είναι

κατάλληλο, αραιωμένο σε πολύ νερό. Καταστρέφει τα έντομα.

8) Ειδικά για τα σκαθάρια υπάρχει ιός που σκοτώνει πολλά είδη από αυτά. Ονομάζεται
MILKY SPORE και πωλείται στις Η.Π.Α. Είναι αβλαβές για τα άλλα έντομα, το χώμα, τον
άνθρωπο και τα ζώα.

9) Τσιγάρα ή κορμούς καπνόφυτου: Τα βάζουμε σε δοχείο με νερό, τα βράζουμε και τα

αφήνουμε λίγες μέρες ώστε να βγει στο νερό η νικοτίνη. Προσθέτουμε λίγο σαπούνι και
ραντίζουμε. Είναι πολύ τοξικό. Αν προσθέσουμε και λίγο ασβέστη γίνεται πιο δυνατό. Μετά
το σκότωμα των εντόμων, πλένουμε τα φυτά να φύγει η νικοτίνη. Πρέπει να
χρησιμοποιείται σε πολύ μεγάλη ανάγκη.

10) Στις Η.Π.Α. πωλούνται στο εμπόριο παπαδίτσες, που τρώνε τις μελίγκρες.

Σημείωση: Επαναλαμβάνουμε ότι, όλα αυτά που αναφέραμε είναι κυρίως εμπειρίες άλλων
χωρών. Ο κάθε βιοκαλλιεργητής λοιπόν, πρέπει να τα λάβει μεν υπόψη του, αλλά θα
πρέπει να πειραματιστεί ο ίδιος, ώστε να βρει στο δικό του έδαφος, με τις δικές του
ιδιαίτερες συνθήκες, ποιοι τρόποι είναι κατάλ­ληλοι και ποιες συνταγές είναι πιο
αποτελεσματικές.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

IV. Φυτώριο

Όταν καλλιεργούμε βιολογικά, πρέπει να αποφεύγουμε όσο είναι δυνατόν, να

χρησιμοποιούμε υλικά, πρώτες ύλες, φυτά κ.λπ. που δεν παράγονται στο κτήμα μας ή στην
περιοχή μας, γιατί εκτός του ότι μπορεί να μεταφέρουν διάφορες ασθένειες, είναι δυνατόν
να μην είναι κατάλληλα στις δικές μας συνθήκες.

Να λάβουμε υπόψη μας ότι σίγουρα θα υπάρχουν και προβλήματα προ­σαρμογής. Η

καλύτερη λύση λοιπόν, είναι να χρησιμοποιούμε σπόρους και να φτιάχνουμε μόνοι μας τα
φυτά μας. Έτσι, αυτά είναι καλύτερα εγκλιματισμένα στις συνθήκες μας. Για το σκοπό αυτό
πρέπει να φτιάξουμε το κατάλληλο φυτώριο.

Φτιάχνουμε ένα τελάρο κλειστό γύρω-γύρω. Η βορεινή πλευρά πρέπει να είναι υψηλότερη
από τη νότια, ώστε το φυτώριο να έχει μεγαλύτερη ηλιο­φάνεια και ζέστη. Οι διαστάσεις
του εξαρτώνται από την παραγωγή μας. Μπορεί να είναι ένα μικρό τελάρο 0,5 χ 0,5 μέτρο,
έως πολλά τετραγωνικά μέτρα. Μπορεί επίσης, να είναι ένα μεγάλο τελάρο και μέσα να
τοποθετούμε στη σειρά πολλά μικρά τελάρα.

Όπως κι αν το φτιάξουμε, πρέπει κάτω-κάτω να βάλουμε ένα στρώμα αλογίσια αχώνευτη

κοπριά, ανακατεμένη με άχυρο πάχους 10 εκατοστών εάν πρόκειται για μικρό φυτώριο,
έως 30 εκατοστά εάν πρόκειται για μεγάλο φυτώριο. Αν δεν έχουμε αλογίσια κοπριά,
βάζουμε αγελαδινή. Αυτό το κάνουμε γιατί ανεβάζει τη θερμοκρασία του φυτώριου. Όσο
πιο παχύ είναι αυτό το στρώμα, τόσο πιο μεγάλη είναι η διάρκεια θέρμανσης. Αφού την
πατήσουμε με τα πόδια, από πάνω βάζουμε κοπρόχωμα πάχους 15-20 εκατοστών, όπου
φυτεύουμε τους σπόρους. Το κοπρόχωμα φτιάχνεται 1 χρόνο πριν τη χρήση του.
Αποτελείται από 1 μέρος κοπριάς προς 2-3 μέρη ριζοχώματος ανα­κατεμένα. Εάν το χώμα
είναι βαρύ -σφικτό- προσθέτουμε ψιλή άμμο. Το ανακατεύουμε τουλάχιστον μια φορά
κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Μπορεί επίσης να αποτελείται από μείγμα κομπόοτας ή

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

φυτοχώματος με χώμα και κοπριά και αν χρειάζεται και λίγη άμμο. Το φυτώριο δεν πρέπει
ποτέ να είναι ξερό, αλλά ούτε και λασπωμένο. Να στραγγίζει καλά και να μην δημιουργεί
κρούστα από πάνω. Σκεπάζεται με αδιαφανές ζεστό σκέπασμα για υψηλότερη
θερμοκρασία αν χρειάζεται (εξαρτάται από το σπόρο).

'Όταν φυτρώσουν οι σπόροι ξεσκεπάζεται και σκεπάζεται με διαφανές υλικό. Την ημέρα
όταν έχει ήλιο ανασηκώνουμε το σκέπασμα για να αερίζεται και να έχει την κανονική
θερμοκρασία.

Το φυτό πρέπει να μένει στο σπορείο 6-10 εβδομάδες. Για καλύτερη απόδοση όταν γίνει
20-30 ημερών το μεταφυτεύουμε σε σακουλάκια και τα βάζουμε πάλι στο φυτώριο. Όσο
πιο νέος είναι ο σπόρος τόσο περισσότερη φυτρωτική ικανότητα έχει. Όλα όσα αναφέραμε
εξαρτώνται και από το είδος των σπόρων που σπέρνουμε.

Τέλος, πρέπει να μεριμνούμε ώστε να προστατεύονται οι σπόροι και τα φύτρα από τα

πουλιά, π.χ. με ένα δίχτυ.

V. Μεταφύτευση

Όταν το φυτό γίνει 15-20 εκατοστά ψηλό και η θερμοκρασία περιβάλλο­ντος είναι
κατάλληλη, το μεταφυτεύουμε στην τελική του θέση. Δεν πρέπει να μεγαλώσουν πολύ πριν
τη μεταφύτευση γιατί μειώνεται η απόδοση τους. Προ­τιμάμε συννεφιασμένες μέρες ή
απόγευμα για τη μεταφύτευση και αν είναι δυνατό μετά από ελαφριά βροχή. Ανοίγουμε
λακκάκια και αφού τα φυτέψουμε, γεμίζουμε τα λακκάκια με χώμα και το πιέζουμε γύρω
από τη ρίζα. Καλό θα είναι σε κάθε λακκάκι να βάζουμε 1-2 χούφτες φυσικό λίπασμα*. Τα
νεαρά φυτά μας αν τα σκιάσουμε τις 2-3 πρώτες μέρες θα τα βοηθήσουμε αρκετά.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

*Ορισμένα μποστανικά όπως πεπόνι, καρπούζι κ.λπ. τα κλαδεύουμε πριν τα φυτέ­ψουμε

στην οριστική θέση για να μπορέσουν να κλαρωσουν και να έρθουν γρήγορα σε
ανθοφορία.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

Ειδικές οδηγίες .
Ντομάτα

Η ντομάτα είναι γενικά δύσκολο φυτό γιατί προσβάλλεται από ασθένειες που
αντιμετωπίζονται δύσκολα. Σαν πρώτο βήμα λοιπόν, δεν πρέπει να ξεχνάμε να
εφαρμόζουμε τις γενικές οδηγίες σωστά.

Όπως έχουμε αναφέρει, καλύτερα είναι να αρχίζουμε την καλλιέργεια των φυτών μας από
σπόρους.

Φυτώριο: Ο σπόρος που σπέρνουμε στο σπορείο δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερος των
πέντε (5) ετών. Η θερμοκρασία του σπορείου πρέπει να είναι 20-25 °0. 10 έως 20 μέρες
μετά τη σπορά και όταν γίνουν 6 έως 10 εκατοστά και αποκτήσουν δύο πραγματικά φύλλα
τα φυτά μας, τα μεταφυτεύουμε σε σακουλάκια και τα ξαναβάζουμε σε θερμοφυτώριο. 30
γραμμ. σπόρων δίνουν γύρω στα 9.000 φυτά. Σπέρνουμε σε σειρές που πρέπει να απέχουν
μεταξύ τους 5 έως 7 εκατοστά, ενώ οι σπόροι να απέχουν μεταξύ τους 2 έως 3 εκατοστά. Το
βάθος των σπόρων στο χώμα να είναι 1 εκατοστό περίπου. Φυ­τρώνει σε 8 έως 10 μέρες.

Όταν βλαστήσουν οι σπόροι, το σπορείο ποτίζεται για 2 εβδομάδες, αν είναι δυνατόν από
κάτω, δηλαδή τοποθετείται το σπορείο σε λεκάνη με νερό ώστε να το απορροφά. Τα πολύ
ψηλά, μεταξύ των νέων φυτών, τα ξεριζώ­νουμε. Το σπορείο το περιστρέφουμε ώστε να
μην γέρνουν τα φυτά προς μια κατεύθυνση, αυτήν του ήλιου. Αυτό βέβαια γίνεται όταν
χρειαστεί και αν είναι δυνατόν (μικρό σπορείο). Ποτίζουμε κάθε βδομάδα με κοπριά
αραιωμένη σε νερό.

Όταν τα βάλουμε σε σακουλάκια αυξάνουμε το πότισμα με το ίδιο μείγμα.

Όταν αποκτήσουν δύο ή περισσότερα ζευγάρια αληθινών φύλλων, τότε τα «ψήνουμε»,

δηλαδή ελαττώνουμε το πότισμα για μια βδομάδα και τα βάζουμε σε λίγο πιο κρύο μέρος,

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

π.χ. στην πόρτα του θερμοκηπίου αν τα έχουμε σε θερμοκήπιο και βαθμιαία τα βγάζουμε
έξω. Αυτό γίνεται για να σκληραγωγη­θούν. Όλη η διαδικασία κρατά δύο βδομάδες και
μετά τα μεταφυτεύουμε. Αν φυτέψουμε σπόρους κατευθείαν στο έδαφος (εφόσον ο καιρός
το επιτρέπει), τα φυτά αυτά θα γίνουν πιο ανθεκτικά και βέβαια, δεν πρέπει να τα
μετα­φυτεύσουμε.
Αν αγοράσουμε φυτά πρέπει να προσέξουμε να έχουν μέσο ύψος με δυνατό κοτσάνι και
χωρίς λουλούδια ή καρπούς. Τα φύλλα τους να έχουν χρώμα σκούρο πράσινο.

Έδαφος - συνθήκες: Το μέρος όπου θα φυτευτούν οι ντομάτες πρέπει να προστατεύεται

από τον αέρα και το κρύο. Ευδοκιμεί σε θερμοκρασίες 15 έως 30 °C. Κάτω των 13° και πάνω
των 32 °C πέφτουν τα άνθη γιατί δεν γονιμο­ποιούνται. Στους 0°C παγώνουν και
καταστρέφονται.

Κάνουμε στο έδαφος καλό εμπλουτισμό με κομπόστ 2-3 τόνους κατά μέσο όρο ανά
στρέμμα, καλά χωνεμένο. Καλό θα είναι να περιέχει υπολείμματα από φύλλα και καρπούς
ντοματιάς της προηγούμενης χρονιάς.

Αν δεν έχουμε κομπόστ, βάζουμε κοπριά περίπου 3 τόνους ανά στρέμμα και το
ανακατεύουμε με το έδαφος. Προσοχή, πρέπει να είναι καλά χωνεμένη.

Το έδαφος πρέπει να έχει ρΗ 5,5 έως 7. Στα αμμώδη εδάφη χρειάζεται περισσότερο άζωτο,
ενώ στα μαύρα χρειάζεται κάλιο. Επίσης, το έδαφος πρέπει να έχει αρκετό ασβέστιο.

Πριν φυτεύσουμε τα φυτά, αφρατεύουμε το έδαφος με πιρούνα, για να αεριστεί. Σε 7-10

μέρες είναι έτοιμο για φύτεμα.

Κατά τους Αμερικανούς δεν πρέπει να έχει γίνει προηγούμενα στο ίδιο μέρος καλλιέργεια
ντομάτας, πατάτας, μελιτζάνας, πιπεριάς και μπάμιας. Πρέπει το έδαφος να στραγγίζει
καλά και να έχει πολύ ήλιο. Αν είναι πηλώδες προσθέτουμε άμμο. Προκαλλιέργεια
ψυχανθών δίνει την καλύτερη τροφή. Όταν ο καιρός ζεστάνει αρκετά σκεπάζουμε το
έδαφος με ξερά φύλλα, χόρτα κ.λπ. Πετυχαίνουμε να έχουμε έτσι υγρό έδαφος και
στεγνούς καρπούς.

Φύτεμα: Όταν τα φυτά γίνουν 15-20 εκατοστά, περίπου 1,5 έως 2 μήνες μετά τη σπορά,
τότε τα μεταφυτεύουμε στο έδαφος. Πριν τα μεταφυτεύσουμε τα ποτίζουμε ώστε να
κολλήσει το χώμα στις ρίζες που τις εμβαπτίζουμε σε SPS-MICROBE 2% για απολύμανση και

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

δυνάμωμα. Φυτεύουμε σε σειρές που πρέπει να απέχουν 0,7 έως 1 μέτρο, ενώ τα φυτά σε
κάθε σειρά πρέπει να απέχουν 0,6-0,8 μέτρα. Αυτά ισχύουν για αναρριχώμενα φυτά. Εάν
φυτεύσουμε θαμνώδη πρέπει οι αποστάσεις να είναι μεγαλύτερες, δηλαδή 1 χ 1,5 μέτρα.
Πρέπει να φυτεύονται αραιά για να αερίζονται καλά και να αποφεύγονται οι μυκητιάσεις.
Επίσης, να αφήνουμε χώρο για προστατευτικά-συντροφικά φυτά. Οι σειρές καλό θα είναι
να έχουν κατεύθυνση Β-Ν.

Προτιμότερο είναι το φύτεμα να γίνεται με πλαγιαστό κορμό ώστε να μπαίνει στο χώμα
όσο το δυνατόν μεγαλύτερο τμήμα του. Έτσι έχουμε ισχυρό ρίζωμα και καλύτερη
παραγωγή. Όσο μεγαλώνει το φυτό, συνεχίζουμε να το παραχώνουμε. Κατά τη
μεταφύτευση πιέζουμε το χώμα γύρω από τη ρίζα και ποτίζουμε με ποτιστήρι. Πριν
μεταφυτεύσουμε σπάμε τη συνοχή του χώματος στο σακουλάκι, χωρίς να το
θρυμματίζουμε, για καλύτερο αερισμό της ρίζας. Το σοκ της μεταφύτευσης ξεπερνιέται αν
ποτίσουμε το λακκάκι με 2 μέρη νερό και 1 μέρος κομπόστα κοσκινισμένη, πριν και μετά το
φύτεμα.

Καλλιέργεια:

Όσο το φυτό μεγαλώνει κλαδεύουμε τα μασχαλιαία βλα­στάρια και μετά το 2ο ή 3ο φύλλο

αφήνουμε μόνο 2 βλαστάρια που τα δένουμε ώστε να αναρριχηθούν. Πότισμα θέλει
πολλές φορές και από λίγο. Αγαπά την υγρασία. Προσοχή να μην βρέχονται τα φύλλα και ο
κορμός. Για να μη μένει υγρασία στα φύλλα πρέπει να μην ποτίζουμε το βράδυ, αλλά πολύ
πρωί, ώστε ο ήλιος μετά από λίγο να τα στεγνώνει. Το φυτό πρέπει να είναι πάνω στεγνό
και κάτω υγρό. Θέλει επίσης πολλά σκαλίσματα ανάμεσα στις ρίζες για αερισμό και
εξολόθρευση ζιζανίων. Καλό θα είναι να σκεπάσουμε το έδαφος με ξερά ή μισοσαπισμένα
χόρτα. Έτσι δεν βγαίνουν ζιζάνια και το έδαφος διατηρείται μαλακό και υγρό. Τα κρύα
βράδια προστατεύουμε κυρίως τα μικρά φυτά. Οποιοδήποτε κλαδί, κλαδεύεται με κοφτερό
μαχαίρι όταν γίνει 15 εκατοστά σε μήκος. Αν θέλουμε να μην ψηλώσει άλλο, τσιμπάμε τις
κορυφές.

Ασθένειες:

Πρόληψη - θεραπεία : Επαναλαμβάνουμε ότι πρέπει να δοθεί βάρος στην πρόληψη.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

Φυτεύουμε ανάμεσα στις ντοματιές συντροφικά φυτά. Το κρεμμύδι, το σκόρδο και το

πράσο σε εναλλάξ σειρές απωθούν τα έντομα και έχουν αντισηπτικές ικανότητες.

Ο κατηφές απωθεί τις βρωμούσες αλλά και άλλα ζωύφια. Επίσης, καταπολεμά τους
νηματώδεις. Φυτεύεται λίγο πριν ή ταυτόχρονα με την ντομάτα. Στην Ευρώπη προτείνονται
σαν συντροφικά επίσης τα: πετροσέλινο, μαϊντανός, τσουκνίδα, αμπελοφάσουλα,
λαχανοειδή, κεφαλωτό μαρούλι, κολοκύθι, μελιτζάνα, πιπεριά, κουκιά, ραπανάκι, σέλινο
και σπανάκι.

Αντισυντροφικά, δηλαδή φυτά που αποφεύγουμε να τα φυτεύουμε κοντά στην ντομάτα,

είναι ο αρακάς, μάραθο, αγγούρι, πατάτες και γογγύλια. Επιπλέον, στην Αμερική
χρησιμοποιούν σαν συντροφικά το σπαράγγι, καρότο, νεροκάρδαμο.

Ποτίζουμε κάθε βδομάδα στη ρίζα με ποτιστήρι, με υγρό τσουκνίδας σε διάλυμα 10%.
Βοηθά την ανάπτυξη και αντίσταση του φυτού. Ο ίδιος ο χυμός της ντομάτας διώχνει πολλά
ζωύφια και έντομα.

Είναι δυνατόν να έχουμε λεύκανση στην περιφέρεια των φύλλων από έλλειψη καλίου,
κόκκινο χρωματισμό στα φύλλα νέων φυτών από έλλειψη φωσφόρου, χλωροπράσινο
χρώμα στα φύλλα από έλλειψη αζώτου (έχουμε αναφέρει ήδη πως θα αναπληρώσουμε
αυτές τις ελλείψεις). Το σάπισμα την άκρη του καρπού γίνεται από τις αλλαγές υγρασίας
του εδάφους και της ατμόσφαιρας. Θέλει τακτικά ποτίσματα.

Οι σχισμές στους καρπούς οφείλονται στην αύξηση μετά από βροχή και σε πολύ ζέστη. Να
φροντίζουμε να εξασφαλίζουμε σπόρους και φυτά ανθεκτικά στο σχίσιμο.

Να μην καπνίζουμε κοντά στα φυτά και να μην τα πιάνουμε αν πιάσουμε καπνό, επειδή
κολλά την ασθένεια μωσαϊκή.

Να προσέχουμε να μην πληγώνονται τα φυτά μας γιατί εισχωρούν ασθένειες.

Η αμειψισπορά είναι πολύ καλό προληπτικό μέτρο, ιδιαίτερα αν έχει αρρώστια το έδαφος.
Ξαναφυτεύουμε ντομάτα στο ίδιο μέρος μετά 4 τουλάχιστον χρόνια. 10 μέρες μετά το
φύτεμα ραντίζουμε με ΒΙΟSΑΝ σε διάλυμα 0,6%. Το συνεχίζουμε κάθε 10 μέρες για 6
συνολικά φορές. Είναι προληπτικό για μυκητιάσεις. Το ίδιο κάνουμε και με το πολυκόμπι
του αγρού.

Αν παρόλα αυτά παρουσιαστούν καφετιές κηλίδες, τότε ραντίζουμε με SPS-MICROB 0,3% ή

BIOSAN 0,8 έως 1%. Σαν τελευταία λύση, αν δεν έχουμε αποτελέσματα με όλα τα
προηγούμενα, ραντίζουμε με 0,05 έως 0,1% χαλκό σε νερό.

Αν πέφτουν τα άνθη, πρέπει να προσέξουμε να έχει το έδαφος αρκετή υγρασία.

Για ζωύφια και κυρίως για βρωμούσες, χρησιμοποιούμε το εντομοκτόνο πύρεθρο. Άλλος
τρόπος είναι να ραντίσουμε με υδρύαλο αραιωμένο σε νερό γιατί κάνει κρούστα και
προστατεύει τον καρπό.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

Για σκουλήκια που προσβάλλουν το βλαστό των νέων φυτών, βάζουμε κολάρα από χαρτόνι
γύρω στον κορμό που ξεκινούν από το χώμα έως το ύψος των 10 εκατοστών. 'Όταν
μεγαλώσουν δεν έχουν ανάγκη. Δεν είναι συνηθισμένο φαινόμενο στη χώρα μας.

Ραντίζουμε με τσουκνίδα προληπτικά, αλλά και θεραπευτικά 3 φορές τη βδομάδα σε

αναλογία 1 μέρος ζουμί τσουκνίδας σε 1 μέρος νερό.

Οι μελίγκρες αρέσκονται γενικά σε ζέστη και ξηρασία, γι' αυτό καταβρέχουμε με κρύο νερό.
Είναι προσωρινή λύση η οποία πρέπει όμως να αποφεύγεται όσο είναι δυνατόν στις
ντοματιές.

Ράντισμα με ζουμί καυτερής πιπεριάς 1 έως 2 φορές προστατεύει από ιούς και έντομα.

Αν σαπίζουν οι καρποί όταν είναι μικροί, λείπει ασβέστιο. Η κατάσταση χειροτερεύει αν

ποτίζουμε πολύ και το έδαφος έχει πολύ άζωτο.

Το τύλιγμα των φύλλων μπορεί να προέρχεται από το πολύ κλάδεμα*.

Επίσης, όταν βρέχει πολλές μέρες, καλό είναι να προστατεύονται τα φυτά αν είναι βέβαια
δυνατόν. Επίσης και από την έντονη ηλιοφάνεια.

Διάφορα χρήσιμα

Καρπό παίρνουμε 3-4 μήνες μετά τη σπορά ή 70 μέρες μετά τη μετα­φύτευση.

Στην κλασική καλλιέργεια, για αύξηση του βάρους του καρπού, βάζουν άζωτο στην
επιφάνεια του εδάφους.

Μπορούμε να καταλάβουμε αν έχει χρησιμοποιηθεί ορμόνη για το δέσιμο του καρπού.

Στην περίπτωση αυτή ο καρπός δεν έχει σπόρο.

100 γραμμάρια καρπού περιέχουν:

 900 διεθνείς μονάδες βιταμίνη Α

 0,06 mgβιταμίνη Β1
 0,04 mg βιταμίνη Β2
 0,7 mg βιταμίνη Β3
 27 mg βιταμίνη C

Με 400 γραμμ. ντομάτας καλύπτεται η ημερήσια ανάγκη ενός ενήλικα σε βιταμίνη Ο

(δηλαδή 2 ντοματοσαλάτες).

Πως περνούμε καλό σπόρο: Πολτοποιούμε ντομάτα καλά ωριμασμένη. Βάζουμε ίση
ποσότητα νερού 21 °0 στον πολτό και τον διατηρούμε μερικές μέρες σ' αυτή τη
θερμοκρασία. Ο καλός σπόρος κατακάθεται. Τον συλλέ­γουμε, τον πλένουμε και τον
στεγνώνουμε πάνω σε χαρτί και σε σκιά.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

II. Μαρούλι

Αν καταφέρουμε να εξασφαλίσουμε σπόρο κατάλληλο για το έδαφος μας, τότε τα φυτά θα

είναι ανθεκτικά και η καλλιέργεια του θα μας δημιουργήσει ελάχιστα προβλήματα. Βέβαια,
πρέπει να εφαρμόσουμε σωστά τις οδηγίες που εκτέθηκαν στο Α' μέρος.

Φυτώριο: Οι καλύτεροι σπόροι είναι αυτοί που παράγονται σε κάθε τόπο. Μπορούν να
συντηρηθούν 2 έως 3 χρόνια. Οι σπόροι σπέρνονται στο σπορείο αραιά και σε 0,5 εκατοστά
βάθος. Αν ακουμπούν τα φύλλα τους πρέπει να τα αραιώνουμε. Κατά τους Αμερικανούς το
πιο σπουδαίο λάθος είναι να είναι πυκνός ο σπόρος. Οι ίδιοι προτείνουν το σπορείο να
περιέχει 1 μέρος άμμο, 1 μέρος κομπόοτ και 1 μέρος χώμα, ανακατεμένα και να
διατηρούνται υγρά. Θέλει ήλιο για να βλαστήσει. Πρέπει να προστατεύεται από το πολύ
κρύο. Ιδανική θερμοκρασία για να βλαστήσει είναι 10 έως 13 °Ο. Βλασταίνει βέβαια και σε
θερμοκρασίες έξω από αυτά τα όρια.

Έδαφος: Θέλει πλούσιο και αφράτο έδαφος, πηλώδες ή αμμοπηλώδες. Να κάνουμε

πλούσια λίπανση του εδάφους με κομπόστ. Αν δεν έχουμε, να βάλουμε 5-6 τόνους κοπριά
καλά χωνεμένη ανά στρέμμα ή να κάνουμε χλωρή λίπανση με μπιζέλια. Το pΗ να είναι 5,5
έως 7. Αγαπά πολύ το νερό. Θέλει άφθονη υγρασία για σφικτές κεφαλές. Προσοχή να
στραγγίζει το έδαφος.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

Φύτεμα - καλλιέργεια: Όταν τα φυτά μας γίνουν 15 έως 20 εκατοστά, τα μεταφυτεύουμε.

Καλό είναι να τα «ψήσουμε» πριν. Εμβαπτίζουμε τις ρίζες σε διάλυμα SPS-MICROB 2% για
15 έως 20 λεπτά, ώστε να απολυμανθούν και να δυναμώσουν. Είναι πολύ σημαντικό να μην
είναι πυκνά τα φυτά για να μεγαλώ­νουν γρήγορα. Θέλουν πολύ υγρασία και πολλά
θρεπτικά συστατικά. Στο λακκάκι βάζουμε οργανική ύλη ή κομπόστ πριν φυτεύσουμε.
Εννοείται ότι έχουμε κάνει πριν σωστή λίπανση στο έδαφος. Καλό είναι σε μέρη που πιάνει
παγετός, το φυτό να φυτευθεί έγκαιρα, ώστε να είναι μεγάλο πια όταν θα έχει παγετό.

Για διατήρηση της υγρασίας και για αντιμετώπιση των ζιζανίων γύρω από τα φυτά βάζουμε
ξερά χόρτα, φύλλα, άχυρα κ.λπ. Καλλιεργείται κυρίως από φθινόπωρο έως άνοιξη. Αν
καλλιεργήσουμε μαρούλι το καλοκαίρι πρέπει να φροντίσουμε να το φυτεύσουμε σε
σχετικά σκιερό μέρος. Το ίδιο κάνουμε και αν είναι θερμή η περιοχή μας. Τα φυτά τα
φυτεύουμε σε απόσταση 25 έως 35 εκατοστά το ένα από το άλλο. Αν κατά τη μεταφύτευση
είναι μικρά, τότε δεν αναπτύσσονται κανονικά και ξεμεστώνουν.

Αν έχουμε υψηλή θερμοκρασία στα πρώτα στάδια ανάπτυξης του φυτού, συντομεύεται η
καλλιεργητική περίοδος. Δεν είναι πολύ απαιτητικό σε περι­ποίηση. Θέλει μόνο
απομάκρυνση των ζιζανίων με σκάλισμα. Οι υψηλές θερμο­κρασίες μακραίνουν το
στέλεχος και ρίχνουν την ποιότητα γιατί τα φυτά ξε-σταχυάζουν. 'Όταν βρέχει πολύ την
εποχή του σχηματισμού των κεφαλών, τότε χαλαρώνουν.

Τα κεφαλωτά μαρούλια κάνουν 80-85 μέρες να ωριμάσουν. Δεν τα κόβουμε υγρά γιατί
σχίζονται τα φύλλα τους. Αν τα κόψουμε πρωί διατηρούν την τραγανότητά τους.
Διατηρούνται περισσότερο στο ψυγείο.

Τα λασπωμένα και άρρωστα φύλλα απομακρύνονται αμέσως μετά το κόψιμο. Αν

αφήσουμε τη ρίζα στο έδαφος, αυτή θα δώσει καινούργιο φυτό.

Συντροφικά: Πρέπει να φυτεύουμε εναλλάξ σε σειρές σκόρδο, κρεμμύδι, και πράσσο. Άλλα
συντροφικά φυτά είναι το ραπάνι, κουνουπίδι, σπανάκι, αγγούρι, μπρόκολο, λάχανο,
φασολάκια και καρότα.

Ασθένειες: Αν γίνει σωστή προεργασία, σπανίως αρρωσταίνει.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

Προληπτικά για μυκητιάσεις ραντίζουμε με BIOSAN ανά 14 μέρες ή με πολυκόμπι ανά 7-10
μέρες.

Αν σαπίζουν τα φύλλα στην αρχή τα κάτω και στη συνέχεια τα πάνω, ρίχνουμε στην
επιφάνεια του εδάφους ποταμίσια άμμο.

Με την αμειψισπορά και όταν δεν έχουμε βάλει την προηγούμενη χρονιά μαρούλι, αντίδι,
ραδίκι στο ίδιο μέρος, τότε αποφεύγονται μύκητες και βακτήρια.

Οι Αμερικανοί, γενικά προτείνουν να μην γίνεται έστω και δύο χρόνια συνέχεια καλλιέργεια
του ίδιου οποιουδήποτε φυτού στο ίδιο μέρος.

Ζωύφια: Κυριότεροι εχθροί είναι τα σαλιγκάρια και γυμνοσάλιαγκοι. Βάζουμε γύρω από τα
φυτά στάχτη στεγνή ή πριονίδι στεγνό. Δεν πρέπει να βραχούν.

(Έχουν ήδη αναφερθεί και άλλοι τρόποι αντιμετώπισης τους).

Κάμπιες διαφόρων χρωμάτων ίδιου είδους. Μπαίνουν στο έδαφος και τρώνε τον κορμό
νεαρών φυτών. Βάζουμε χάρτινο κολάρο που ξεκινά μέσα από το χώμα έως 10 εκατοστά
πάνω από το έδαφος. Γίνονται πεταλούδες που ετούν το βράδυ. Για να αποφύγουμε να
γεννήσουν αυγά, προσέχουμε να μην έχει ζιζάνια ο κήπος μας το φθινόπωρο. Τρώγονται
από τα βατράχια της ξηράς. Αν τελικά υπάρχουν κάμπιες μπορούμε να τις μαζεύουμε το
βράδυ με φακό γιατί τότε πάνε να φάνε. «Ψάθωμα» φύλλων δρυός, καθώς και στάχτη
γύρω από το φυτό απωθούν επίσης όλες τις κάμπιες. Επίσης απωθεί τις κάμπιες το φυτό
Αθανασία, ενώ ο ηλιόσπορος τις τραβά. Στην Ελλάδα είναι ζήτημα αν έχουμε προβλήματα
από αυτές γιατί μάλλον δεν συναντώνται.

III. Λάχανο - Κουνουπίδι

Φυτώριο: Καταρχήν σπέρνουμε τους σπόρους σε

φυτώριο. Για γρήγορη ανάπτυξη η θερμοκρασία
πρέπει να είναι από 10 έως 13°0. Μπορεί όμως να
φυτρώσουν και σε λίγο μικρότερη ή μεγαλύτερη. Οι
σπόροι αντέχουν 4 έτη.

Προτιμότερο είναι το χώμα στο φυτώριο μας να

είναι σχετικά φτωχό για να μην γίνονται τα νέα
φυτά μας λεπτά και ψηλά.

Έδαφος: Πρέπει να είναι πλούσιο, μισόσφικτο και

με αρκετή οργανική ύλη. Καλύτερη λίπανση είναι η
κοπριά κότας καλά χωνεμένη. Το ίδιο ισχύει για καλλιέργεια κουνουπιδιού και κυρίως
μπρόκολου. Πρέπει να κάνουμε προ-καλλιέργεια με αρακά. Το έδαφος μπορεί να είναι
πηλώδες, αργιλώδες, όχι όμως αμμώδες. Σε όξινο έδαφος τα φυτά αδυνατίζουν και
αρρωσταίνουν εύκολα. Το ρΗ πρέπει να είναι από 6 έως 7. Αν είναι όξινο το έδαφος τότε

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

ρίχνουμε ασβέστιο, όπως έχουμε αναφέρει. Την κοπριά τη βάζουμε 2 βδο­μάδες πριν
φυτέψουμε και τη φρεζάρουμε να ανακατευθεί με το χώμα. Βάζουμε επίσης 1-2 χούφτες
κοπριά στη ρίζα όταν το φυτεύουμε.

Καλλιέργεια: Μεταφυτεύεται 1 έως 1,5 μήνα μετά τη σπορά, όταν δυναμώσει το στέλεχος
και αποκτήσει 4-5 πραγματικά φύλλα. Πριν το μετα­φυτεύσουμε κόβουμε τα φύλλα και το
κοτσάνι πάνω από το μάτι χωρίς να το πειράξουμε (το μάτι).

Πριν φυτεύσουμε εμβαπτίζουμε τις ρίζες σε διάλυμα 2% SPS-MICROB για 15-20 λεπτά,
ώστε να απολυμανθούν οι ρίζες και να δυναμώσουν.

Ανοίγουμε βαθύ λάκκο, ρίχνουμε 1 -2 χούφτες κομπόστ χωνεμένο ή κοπριά και το

φυτεύουμε βαθιά, ως τα πρώτα φύλλα. 'Οσο δε μεγαλώνει το παρα­χώνουμε.
Αναπτύσσεται σε 15-20 °0. Αντέχει σε -10 °0. Πάνω όμως από 25 °Ο περιορίζεται η
ανάπτυξη. Θέλει πολύ υγρασία στο έδαφος και πρέπει να φροντίζουμε να το ποτίζουμε
συχνά αν δεν βρέχει.

Δεν πρέπει να φυτεύσουμε λάχανα στο ίδιο μέρος για 2-4 χρόνια. Για διατήρηση της
υγρασίας και για να δυσκολεύονται τα ζιζάνια, σκεπάζουμε το έδαφος μεταξύ των φυτών
με χόρτα, κομμένα φύλλα κ.λπ. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγουμε επίσης τη δημιουργία
κρούστας στο έδαφος. Αν δεν ενεργή­σουμε έτσι, τότε πρέπει να το σκαλίζουμε συχνά, γιατί
έτσι ευνοείται η ανάπτυξη. Αν σταματήσει η ανάπτυξη λόγω ξηρασίας, τότε πρέπει να
ραντί­σουμε ή να ποτίσουμε στις ρίζες με τσουκνίδα τις απογευματινές ώρες.

Για να κλείσει «κεφάλι» θέλει κρύο. Τα φύλλα πρέπει να είναι κλειστά και κολλημένα για να
είναι ώριμο και καλό το «κεφάλι». Πρέπει να αποφεύγουμε να φυτεύουμε λάχανα σε μέρος
που προηγούμενα είχε σινάπι.

Ασθένειες - προστασία: Προληπτικά κάθε 14 μέρες ποτίζουμε τις ρίζες με διάλυμα

τσουκνίδας 1 μέρος ζουμί σε 9 μέρη νερό. Βοηθά στην ανάπτυξη και την ανθεκτικότητα στις
ασθένειες. Αν ραντίσουμε με διάλυμα τσουκνίδας σε αναλογία 1 μέρος ζουμί σε 4 μέρη
νερό ανά 10 έως 14 μέρες, προλαβαίνουμε ασθένειες από ζωύφια και δυναμώνουμε το
φυτό. Προσοχή: Το φυτό να έχει μεγαλώσει αρκετά.

Αν παρουσιαστεί ασθένεια ραντίζουμε με BIOSAN 4-5 (ή περισσότερες) φορές, μια φορά

κάθε εβδομάδα έως ότου δέσουν «κεφάλι».

Ραντίζουμε προληπτικά με πολυκόμπι ανά 10-14 μέρες ή όπως το BIOSAN όταν έχουμε
ασθένεια.

Όλα αυτά πρέπει να επαληθευτούν και να διορθωθούν από τις εμπειρίες μας. Προνύμφη
των ριζών, δηλαδή σκουλήκια που προέρχονται από μύγα. Αντιμετωπίζονται με 1
κουταλάκι στάχτη γύρω από τη ρίζα που την ανακατεύουμε λίγο με το χώμα.

Φασκούλυμα: Κόβουν το μίσχο. Για αντιμετώπιση βάζουμε παράλληλα με το μίσχο ένα

ξύλο γιατί τον κόβουν μόνο όταν τον αγκαλιάσουν εντελώς. Επίσης μπορούμε να τον
προστατέψουμε με χαρτονένιο κολάρο τοποθετημένο 2 εκατοστά μέσα στο χώμα έως 10

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

εκατοστά έξω από αυτό. Αντί για χαρτόνι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κονσέρβα
ανοιγμένη και από τις δύο μεριές.

Κάμπια κουνουπιού: Όταν το λάχανο προσβάλλεται από αυτήν, τότε στρίβουν τα φύλλα
και δεν κάνει κεφάλι. Προσβάλλεται τέλος Μάη αρχές Ιούνη.

Παρουσιάζεται όταν η κοπριά δεν είναι καλά χωνεμένη. Άμεση καταπολέμηση μπορεί να
γίνει με πύρεθρο.

Κάμπια πεταλούδας Hylemya brassicae (σκούρα): Ευνοείται από αχώνευτη κοπριά.

Καταπολεμάται με σκόνισμα βασάλτη ή σκόνη ασβεστίου από άλγη. Υπάρχει στη Γερμανία
έτοιμο παρασκεύασμα SPRUZIT.

Κάμπια πεταλούδας Hylemya floralis: Δεν παρουσιάζεται αν η κοπριά είναι καλά

χωνεμένη.

Αν φυτεύσουμε ρίγανη ανάμεσα στα λάχανα (κυρίως στα μπρόκολα) απωθείται η μύγα του
λάχανου. Το ίδιο πετυχαίνουμε και με το κρεμμύδι.

Για τις μελίγκρες του λάχανου ψεκάζουμε με σαπούνι διαλυμένο σε νερό ή με ασβεστόνερο
ή με τσάι καπνού. Δυνατός ψεκασμός με κρύο νερό τις απομακρύνει προσωρινά. Επίσης
απωθούνται από τον άνηθο, το σκόρδο και την πετούνια.

Σε αμμώδη εδάφη προσβάλλονται οι ρίζες από ένα μύκητα. Καταπολεμάται όταν το ρΗ του
εδάφους είναι 7,5 έως 8, καθώς και με εμπλουτισμό με ασβέστιο. Αν παρουσιαστεί αυτή η
ασθένεια, δεν ξαναφυτεύουμε στο ίδιο μέρος λάχανα για 7 χρόνια.

Πρακτικά όλες αυτές οι ασθένειες, αν ακολουθήσουμε σωστά τους βασικούς κανόνες της
οικολογικής γεωργίας, ή δεν παρουσιάζονται ή είναι αρκετά σπάνιες στη χώρα μας.

Βασικός εχθρός του λάχανου στα δικά μας εδάφη και στο δικό μας κλίμα είναι η κάμπια
λευκής πεταλούδας. Ραντίζουμε με τον βάκκιλο Θουρινγκιένσις, ο οποίος είναι αβλαβής για
ζώα και άνθρωπο και είναι ταυτόχρονα πολύ απο­τελεσματικός. Αν βρέξει και ξεπλυθεί τότε
είμαστε υποχρεωμένοι να ξαναραντίσουμε. Με τον ίδιο τρόπο αντιμετωπίζεται και το
σκουλήκι που διπλώνεται όταν περπατά.

Συντροφικά: Κεφαλωτό μαρούλι, σέλινο, πράσο, ντομάτα, φασόλια, φασκόμηλο,

δεντρολίβανο, μαντζουράνα. Επίσης, η ρίγανη, το κρεμμύδι, ο άνηθος, το σκόρδο και η
πετούνια προστατεύουν το λάχανο.

Άλλα συντροφικά (Η.Π.Α.): Πατάτα, χαμομήλι, θυμάρι, μέντα, λεβάντα, παντζάρι, δυόσμος.

Τα αρωματικά φυτά διώχνουν τις κάμπιες του λάχανου.

Εχθρική στο λάχανο είναι η προκαλλιέργεια σιναπιού στο ίδιο μέρος.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

IV. Πατάτα

Γενικά, είναι απαιτητικό φυτό.

Σπόρος: Τους κονδύλους της πατάτας τους εμβαπτίζουμε σε διάλυμα 2% SPS-MICROB για
20-30 λεπτά και τους αφήνουμε 1 έως 1,5 μήνα μέσα σε ξύλινο δοχείο θερμοκρασίας 5 έως
10°0 ώσπου να αρχίσουν να φυτρώνουν. Όταν έρθει η στιγμή να τους φυτεύσουμε τους
εμβαπτίζουμε στο ίδιο διά­λυμα 10 έως 20 λεπτά. Τους φυτεύουμε κατά μέσο όρο σε 8
εκατοστά βάθος ή 5 έως 15 εκατοστά βάθος, ανάλογα με το αν το έδαφος είναι σφικτό ή
μαλακό.

Πριν τους σκεπάσουμε με χώμα ρίχνουμε στο λακκάκι λίγο κομπόοτ ή καλά χωνεμένη
κοπριά. Αν ένας κόνδυλος έχει περισσότερα «μάτια», τότε μπορούμε να τον κόψουμε ώστε
κάθε κομμάτι να έχει τουλάχιστον ένα «μάτι». Καλύτερα ο κάθε κόνδυλος να είναι μικρός,
περίπου 30 έως 60 γραμμάρια βάρος και να μην τον κόβουμε. Αν τον κόψουμε πρέπει να
τον αφήσουμε να στεγνώσει για 24 ώρες.

Φύτεμα: Φυτεύεται τέλος Ιανουαρίου αρχές Φεβρουαρίου, σε σειρές που απέχουν μεταξύ
τους 60-80 εκατοστά, ενώ τα φυτά στην κάθε σειρά απέχουν 15 έως 25 εκατοστά. Για να
αναπτυχθεί το φυτό απαιτείται θερμοκρασία 21-22°0, ενώ για το σχηματισμό των
κονδύλων 16 έως 18°Ο. Στους -1 °C καταστρέφεται.

Καλλιέργεια: Μπορούμε να φυτέψουμε προκαλλιέργεια σινάπι ή σπανάκι. Τα ίδια φυτά

μπορούμε επίσης να τα φυτέψουμε και ενδιάμεσα στις πατάτες σαν συντροφικά. Βοηθούν
να αποκτήσει η πατάτα καλό ρίζωμα. Το σινάπι όταν μεγαλώσει 10 εκατοστά, το
σκαλίζουμε να μπει εν μέρει στο χώμα. Το σπανάκι το έχουμε φυτεύσει από πριν και όταν
γίνει 5 έως 10 εκατοστά, τότε φυτεύου­με ανάμεσα τις πατάτες. Όταν γίνουν οι πατάτες μια
πιθαμή κόβουμε το γύρω-γύρω σπανάκι και παραχώνουμε τις πατάτες. Αν δεν κάνουμε
τίποτα από τα προηγούμενα, τότε πρέπει να σκεπάσουμε το έδαφος ανάμεσα στις πατατιές
με χόρτα κομμένα και μισοσαπισμένα.

Χρειάζεται απαραίτητα νερό στα πρώτα στάδια ανάπτυξης μέχρι το σχημα­τισμό κονδύλων.
Ποτίζουμε μια φορά την εβδομάδα τις ρίζες με ζουμί τσου­κνίδας αραιωμένο 5 φορές.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

Βοηθά στην ανάπτυξη και αντίσταση της πατάτας. Όταν φυτεύουμε χειμώνα (Ιανουάριο-
Φεβρουάριο) οι ασθένειες είναι λιγότε­ρες από ό,τι το καλοκαίρι και το φθινόπωρο.
Χρειάζεται «ψάθωμα», δηλαδή στρώμα ξερών χόρτων, για να μένει το έδαφος υγρό.

Υπάρχει και ο παρακάτω τρόπος καλλιέργειας της πατάτας. Φτιάχνουμε ένα στρώμα
φύλλων από διάφορα χόρτα ύψους 1 μέτρου. Μετά από 5 έως 6 μήνες αφού αυτό το
στρώμα πατηθεί, φυτεύουμε τις πατάτες και από πάνω βάζουμε στρώμα άχυρου 20
εκατοστά πάχος.

Το φυτό κάνει 110-120 μέρες να ωριμάσει κονδύλους. Τις πατάτες τις μαζεύουμε όταν τα
φυτά μαραίνονται, και τις διατηρούμε σε σκοτεινό και δροσερό υπόγειο, αφού
προηγούμενα τις έχουμε αφήσει να στεγνώσουν. Αν είναι εκτεθειμένες σε φως, τότε
πρασινίζουν και γίνονται ακατάλληλες για φαγητό.

Συντροφικά φυτά: είναι τα μπιζέλια και τα φασόλια. Στις Η.Π.Α. προτείνουν επίσης
καλαμπόκι, κατηφε, λάχανο. Για το δορυφόρο της πατάτας προτείνουν συγκαλλιέργεια
μελιτζάνας σαν συντροφικό φυτό.

Ασθένειες: Η αντιμετώπιση των μυκήτων γίνεται όπως και στην ντομάτα, δηλαδή BIOSAN
0,6% και ράντισμα κάθε 10 μέρες για 6 συνολικά φορές. Το πρώτο ράντισμα γίνεται μόλις
γίνει το παράχωμα.

Εάν, εντούτοις, παρουσιαστεί σάπισμα φύλλων, τότε ραντίζουμε με BIOSAN 0,8-1% και
0,3% SPS-MICROB. Τελευταία λύση* είναι το ράντισμα με χαλκό 0,1%. -

* Μπορούμε να ραντίσουμε επίοης με βορδιγάλειο πολτό 1%, αλλά με αρκετό 03 για να

γίνει το διάλυμα ουδέτερο. Έχει παρατηρηθεί ότι με τη χρήση του βορδιγάλειου αυξάνει η
παραγωγή.

Ο δορυφόρος της πατάτας είναι ένα σκαθάρι που τρώει φύλλα και κονδύλους. Έχει
ραβδώσεις κίτρινες και καφέ. Η κάμπια του είναι κόκκινη και κίτρινη με μαύρο κεφάλι και
τρώει τα φύλλα. Προληπτικά κάνουμε επίστρωση του εδάφους με μισοσαπισμένο κομπόοτ
ανακατεμένο με ασβέστιο από άλγη. Προληπτικά επίσης, ραντίζουμε με BIOSAN. Για άμεση
καταπολέμηση του δορυφόρου της πατάτας σκονίζουμε με 400 γραμμ. ασβέστιο από άλγη
ανά επιφάνεια 100 τετραγωνικών μέτρων (τ.μ.), ή ραντίζουμε με πύρεθρο 0,3% και BIOSAN
0,6%. Φροντίζουμε να ραντίζεται και η κάτω πλευρά των φύλλων. Αποφεύγεται επίσης (ο
δορυφόρος) με «ψάθωμα» από άχυρο (Η.Π.Α.) και απωθείται από τα συντροφικά: κατηφέ,
φασολάκια, σκόρδο, λινάρι και μελιτζάνα. Τέλος, βοηθά πολύ το ράντισμα με τσάι
βασιλικού ή σκόνισμα με πίτυρο. Είναι πολύ σημαντικό να αφαιρεθεί το ζωύφιο αμέσως
μόλις το δούμε για να μην εξαπλωθεί.

Υπάρχουν 60 ασθένειες της πατάτας, οι περισσότερες τοπικού χαρακτήρα και χωρίς

βαρύτητα.

Αν ο αέρας είναι πολύ υγρός και κρύος «καίγονται» τα φυτά, το ίδιο και από τον πολύ ζεστό
και ξηρό καιρό. Καλό είναι λοιπόν, οι πατατιές να φυτεύονται σε προστατευμένο μέρος και
να μεριμνούμε ώστε να έχουν κανονικές συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

V. Κρεμμύδι - Σκόρδο

Κρεμμύδι - Allium cepa.

Γενικά είναι πολύ ανθεκτικό φυτό και πολύ χρήσιμο σαν προστατευτικό άλλων λαχανικών.

Φυτώριο: Οι σπόροι διατηρούνται λίγο, γι' αυτό πρέπει να έχουν ηλικία το πολύ ένα έτος.
5-6 γραμμ. σπόρων ανά 1 τ.μ. δίνουν περίπου 1.000 φυτά κοκκάρι. Πριν σπείρουμε τους
σπόρους τους βάζουμε στο νερό για 24 ώρες. Το κοκκάρι που θα πάρουμε πρέπει να έχει
διάμετρο 1,2 εκατοστά. Αν είναι μεγαλύτερο, θα σποριάσει, ενώ αν είναι μικρότερο θα γίνει
μικρός ο βολβός. Τον σπόρο τον σπέρνουμε λίγο πριν το τέλος του χειμώνα και πάνω του
βάζουμε ένα στρώμα κοσκινισμένου κομπόστ 1-2 εκατοστά που το πιέζουμε από πάνω.

Ωριμάζει σε 130 μέρες περίπου (μεγάλοι βολβοί). Το κοκκάρι το φυτεύουμε νωρίς την
άνοιξη με το φύτρο προς τα πάνω σε σειρές. Απόσταση φυτών μεταξύ τους 30 χ 5 εκατοστά
ή 10 χ 15 εκατοστά. Από πάνω βάζουμε ένα στρώμα κοσκινισμένου κομπόστ πάχους μισού
εκατοστού. Μετά 5 βδομάδες μπορούμε να τα καταναλώσουμε σαν φρέσκα κρεμμυδάκια,
ενώ οι βολβοί ωριμάζουν σε 100 μέρες. Αν θέλουμε να έχουμε φρέσκα κρεμμυδάκια
νωρίτερα, μπορούμε να φυτέψουμε κοκκάρι Δεκέμβριο-Ιανουάριο.

Έδαφος: Το κρεμμύδι θέλει μέτρια γόνιμο έδαφος, ούτε πολύ αμμώδες, ούτε πολύ σφικτό
και βέβαια, πρέπει να στραγγίζει καλά. Αν είναι αμμώδες ή βαρύ, βάζουμε μια εποχή πριν
το φυτέψουμε, κοπριά αλόγου καλά χωνεμένη, φύλλα ή άλλο οργανικό υλικό και τα
ανακατεύουμε με το χώμα. Το pΗ πρέπει να είναι 6 έως 6,5 και να έχει αρκετό ασβέστιο και
φωσφόρο. Για το λόγο αυτό, εκτός από το κομπόστ βάζουμε απαραίτητα και καλά
χωνεμένη κοπριά κότας. (Υπάρχει κοπριά GUANO, που είναι ένα πουλί της Λατινικής
Αμερικής, και περιέχει πολύ φωσφόρο). Απαιτούνται περίπου 4-5 τόνοι κοπριά ανά
στρέμμα. Τη βάζουμε πριν το φύτεμα και την ανακατεύουμε ελαφρά με το χώμα.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

Καλλιέργεια: Όταν το φυτό είναι μικρό θέλει απαραίτητα δροσιά και υγρασία. Ποτίζουμε
κάθε 10-15 μέρες αν δεν βρέχει. Όταν μεγαλώσει θέλει αραιά ποτίσματα, πολύ ήλιο και
ζέστη. Αν έχει 12-14 ώρες τη μέρα ήλιο κάνει γρήγορα βολβό. Αναπτύσσεται σε
θερμοκρασία 12 έως 24 °0.

Ασθένειες:

Γενικά, είναι φυτό ανθεκτικό στις ασθένειες.

Το σκουλήκι της ρίζας-βολβού αποφεύγεται με χωνεμένο χούμο. Επίσης, λεπτό στρώμα

άμμου στην επιφάνεια του εδάφους τα αποτρέπει. Η συγκαλλιέργεια ραπανιού είναι πολύ
αποτελεσματική γιατί το ραπάνι τραβά τα σκουλήκια και ξεριζώνοντας τα μπορούμε
αφενός να ελέγξουμε την ύπαρξη τους και αφετέρου να τα αφαιρέσουμε από τον κήπο μας.

Θριψ του καπνού. Είναι μικροσκοπικό ζωύφιο που μόλις διακρίνεται. Πηγαίνει και στα
φασόλια και στο λάχανο. Απομυζά τους χυμούς και κάνει άσπρες κηλίδες. Εάν εξαπλωθεί
κάνει καταστροφές. Αναπτύσσεται κυρίως τις ζεστές και ξηρές εποχές. Αντιμετωπίζεται
αφαιρώντας τα ζιζάνια γιατί πάνω σ' αυτά ζουν. Επίσης μπορούμε να δοκιμάσουμε λάδι
μηχανής αραιωμένο σε νερό. Άλλος τρόπος αντιμετώπισης είναι ράντισμα με τσάι καπνού.
Στην τελευταία λύση χρησιμοποιούμε ροτενόνη. Γενικά με συγκαλλιέργεια καρότων και
παντζαριών αποφεύγουμε τα έντομα.

Λόγω αυξημένης υγρασίας είναι δυνατόν να προσβληθεί από μύκητες.

Ραντίζουμε προληπτικά με πολυκόμπι.

Συντροφικά: Φράουλες, αγγούρι, κεφαλωτό μαρούλι, κολοκύθι, παντζάρια, καρότα,

ντομάτα, θρούμπι. Αν θέλουμε να προστατέψουμε τα κρεμμύδια μας από τους
γυμνοσάλιαγκες, φυτεύουμε μαρούλι, που τους τραβά.

Φυτά που πρέπει να αποφεύγουμε τη συγκαλλιέργεια τους με το κρεμ­μύδι είναι ο αρακάς,

η πατάτα και τα κουκιά (αντισυντροφικά).

Τα κρεμμύδια ωριμάζουν μετά το μεσοκαλόκαιρο. 'Όταν μερικά αρχίσουν να γέρνουν,

γέρνουμε και τα υπόλοιπα (τα πατάμε) και μετά 2-3 μέρες τα ξεθάβουμε. Εάν δεν βρέξει τα
αφήνουμε στο έδαφος 2-3 μέρες ξεθαμένα και μετά τα μαζεύουμε. (Προσοχή να μην τα
«κάψει» ο ήλιος. Αν είναι δυνα­τός τα σκιάζουμε ή τα μαζεύουμε). Έτσι διατηρούνται
περισσότερο. Πρέπει να τα ξεράνουμε καλά (όχι στον ήλιο) και να τα συντηρήσουμε σε
στεγνή και ευάερη αποθήκη, όχι πολύ ζεστή, ούτε πολύ κρύα. Διατηρούνται μέχρι ένα έτος.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

VI. Κολοκύθι

Φυτώριο: Οι σπόροι διατηρούνται έως 4 έτη. Φυτεύουμε 2-3 μαζί σε σακουλάκια με τύρφη
και όταν φυτρώσουν αφήνουμε μόνο ένα φυτό να μεγαλώσει, τα υπόλοιπα σε κάθε
σακουλάκι τα ξεριζώνουμε. Μπορούμε να σπείρουμε και κατευθείαν στο έδαφος.

Η θερμοκρασία για να φυτρώσουν οι σπόροι είναι τουλάχιστον 12°0. Στο σπορείο η

θερμοκρασία πρέπει να είναι 20-25 °Ο. Μεταφυτεύονται στο έδαφος όταν γίνουν 12-16
εκατοστά ύψος. Φυτεύονται σε γραμμές που έχουν από­σταση μεταξύ τους 1,5 μέτρο. Στην
κάθε γραμμή τα φυτά απέχουν μεταξύ τους 1 έως 1,2 μέτρα. Μετά δύο βδομάδες τα
παραχώνουμε ώστε κάθε φορά τα φυτά να βρίσκονται στην κορυφή του λοφίσκου.

Κατά τη μεταφύτευση μπορούμε να εμβαπτίσουμε τις ρίζες σε SPS-MICROB για 15-20 λεπτά
για απολύμανση και δυνάμωμα των ριζών.

Έδαφος: Ευδοκιμεί σε μαυρόχωμα, αμμοαργιλώδες και θέλει πολύ κοπριά, 4-5 τόνους ανά
στρέμμα. Το αφρατεύουμε με κομπόστ. Το pΗ πρέπει να είναι 5,5 έως 7,5. Θέλει υγρό
έδαφος, λίγο σκιερό, σχετικά ζεστό και προστατευ­μένο. Αναπτύσσεται σε θερμοκρασία 22
έως 28 °0. Ο παγετός το καταστρέφει. Είναι πολύ ευαίσθητο φυτό.

Για καλή προετοιμασία του εδάφους κάνουμε προκαλλιέργεια κάρδαμου νωρίς την άνοιξη
και όταν μεγαλώσει το κόβουμε και το αφήνουμε στο έδαφος. Τέλος, το έδαφος πρέπει να
στραγγίζει καλά.

Καλλιέργεια: Χρειάζεται συχνό πότισμα, αλλά προσοχή να μην λασπώνει το έδαφος. Κάθε
10 μέρες ποτίζουμε με POLYMARIS PLANT για αναζωογόνηση όπως και στην ντομάτα.
Καρπό έχουμε 3 μήνες μετά τη σπορά.

Ασθένειες: Υπάρχει βλαβερό σκαθάρι. Μια πρώτη αντιμετώπιση είναι να μην βάζουμε στο
ίδιο μέρος κολοκύθι παρά μόνο μετά πέντε έτη.

Τα έντομα του κολοκυθιού χτυπούν περισσότερο τον κορμό. Τα αντιμετωπίζουμε βάζοντας

μια σανίδα στο έδαφος. Το βράδυ κρύβονται από κάτω και το πρωί μπορούμε να τα
καταστρέψουμε. Αντιμετωπίζονται επίσης με σκόνισμα στάχτης ή με ράντισμα μίγματος

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

στάχτης, φρέσκου ασβέστη και νερού που το έχουμε φτιάξει 1 έως 2 μέρες πριν (τα
σκοτώνει).

Για περονόσπορο ή ψευδοπερονόσπορο ραντίζουμε με ΒΙΟSΑΝ.

Συντροφικά: Κρεμμύδι, σαλάτα (μαρούλι), μάραθο, καλαμπόκι (όχι όμως κρεμμύδι και
καλαμπόκι μαζί), αναρριχώμενα φασολάκια και νεροκάρδαμο.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

Επίλογος

Σταματώντας εδώ, είναι ανάγκη να προσθέσουμε ότι το εγχειρίδιο αυτό, δεν τελειώνει σ'
αυτό το σημείο.

Ο σύλλογος μας αντιλαμβάνεται την ανάγκη κάθε βιοκαλλιεργητή να διαθέτει ένα

εγχειρίδιο που να είναι συμπληρωμένο τουλάχιστον με εκείνα τα φυτά που συνηθίζει να
καλλιεργεί και να καταναλώνει ο έλληνας.

Γίνεται λοιπόν προσπάθεια από περισσότερα μέλη μας, να συμπληρωθεί και να

ολοκληρωθεί γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το ανά χείρας εγχειρίδιο είναι μια πρώτη
δουλειά που αποτελεί κυρίως ερέθισμα προς δημιουργία. Θα τελειο­ποιείται δε όσο
αναπτύσσεται η οικολογική γεωργία στον τόπο μας και σαν τρόπος παραγωγής, αλλά και
σαν τρόπος ζωής που απορρέει απ' αυτήν.

Ελπίζουμε ότι σύντομα αυτή η προσπάθεια θα αποδώσει καρπούς.

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

Διεθνής κανονισμός IFOAM για τη βιολογική γεωργία και το διεθνές εμπόριο

Η IFOAM (International Federation of Organic Agriculture Movements) ανακοίνωσε το 1982

αυτές τις διεθνείς κατευθυντήριες γραμμές. Από αυτές καθορίζεται ο τρόπος παραγωγής
που πρέπει να ακολουθείται από γεωργούς και παραγωγούς για να πωλούν την παραγωγή
τους ως προϊόντα οικολογικής-βιολογικής γεωργίας. Εννοείται βέβαια, ότι κάθε εθνική
οργάνωση μπορεί να συμπληρώσει αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές χωρίς όμως να
έρχεται σε αντίθεση με αυτές.

Βασικοί στόχοι της οικολογικής-βιολογικής γεωργίας

 Προσπάθεια ώστε κατά μεγάλο ποσοστό να έχουμε κλειστό κύκλωμα παραγωγής.

Κατά το μέγιστο δυνατό να γίνεται χρησιμοποίηση πρώτων υλών της περιοχής.
 Να διατηρείται μόνιμα το έδαφος γόνιμο.
 Να αποφεύγεται κάθε είδους επιβάρυνση του περιβάλλοντος από τις γεωργικές
δραστηριότητες.
 Η παραγωγή τροφίμων να είναι υψηλής ποιότητας και σε αρκετή ποσότητα.
 Να ελαχιστοποιηθεί η κατανάλωση μη ανανεώσιμων μορφών ενέργειας (ορυκτά
καύσιμα) κατά την παραγωγή των τροφίμων.
 Η ζωοτροφία να αντιστοιχεί στις φυσιολογικές ανάγκες των ζώων, αλλά να
υπολογίζει και τις ηθικές απόψεις.
 Το εισόδημα για τον γεωργό να είναι αρκετό και να υπάρχει ικανοποίηση από την
εργασία του.
 Να υπάρχει μέριμνα για τη γύρω φύση και την προστασία του περιβάλλοντος.

Για να φτάσει σ' αυτούς τους στόχους η οικολογική-βιολογική γεωργία, η IFOAM παίρνει
τα εξής μέτρα:

α) Αποκλείει τέτοια προϊόντα (χημικά λιπάσματα, φυτοφάρμακα και διάφορα άλλα χημικά)
και μεθόδους (εντατικοποίηση παραγωγής φυτών και ζώων, βιομηχανική κτηνοτροφία
κ.λπ.) που έρχονται σε αντίθεση με τους βασικούς σκοπούς της.

β) Λαμβάνει υπόψη τις βιολογικές ισορροπίες,

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr
 Εγχειρίδιο βιολογικών καλλιεργειών
ΣΟΓΕ 1985

γ) Προσπαθεί να συνεργάζεται με τον έμβιο κόσμο της φύσης (ζώα, φυτά,

μικροοργανισμούς) και όχι να θεωρεί τα όντα αυτά εχθρούς ή σκλάβους.

Ειδικότερα για τη φυτική παραγωγή

1. Πρέπει να γίνεται επιλογή ειδών και ποικιλιών προσαρμοσμένων στις κλιματικές

και εδαφικές συνθήκες, ώστε να είναι ανθεκτικά.
2. Να εφαρμόζεται η ακολουθία καλλιεργειών (αμειψισπορά) για διατήρηση της
γονιμότητας του εδάφους και της υγείας των φυτών.
3. Η λίπανση να είναι φυσική είτε από το κτήμα, είτε αγοραζόμενη. Μπορεί να γίνει
χρήση φυσικών ορυκτών συμπληρωμάτων και ενεργοποιητών κομπόστ (μπαίνουν
σαν εμβόλια στο κομπόστ).
4. Η φυτοπροστασία να γίνεται με βιολογικά μέσα και καλλιεργητικές τεχνικές, ώστε
να αντιμετωπίζονται οι μυκητιάσεις και τα ζωικά παράσιτα.

Όσον αφορά την αποθήκευση, συντήρηση και επεξεργασία των προϊόντων, δεν επιτρέπεται
η χρήση χημικών, αλλά ούτε και η ακτινοβόλησή τους.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

Η μόνη λύση στα αδιέξοδα της χημικής γεωργίας

Δεν είναι πολυτέλεια, είναι επιτακτική ανάγκη

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ 10 - 10432 ΑΘΗΝΑ

1985

Κτήμα Βίωμα - βιολογικά φυτά

www.bioma.gr