Νεώτερα Παιδαγωγικά Κινήματα Και Ιδέες Ιωάννης Μπέτσας ΑΠΘ

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 110

Νεώτερα Παιδαγωγικά Κινήματα και Ιδέες

Ιωάννης Μπέτσας

ΑΠΘ

Έννοια &
Αντικείμενο της
Παιδαγωγικής
Παιδαγωγική

επιστήμη

•Πνευματική δραστηριότητα που έχει δικό της αντικείμενο


έρευνας.
•Διαθέτει εννοιολογικές κατηγορίες με τις οποίες περιγράφει και
αναλύει το αντικείμενό της.
•Χρησιμοποιεί στρατηγικές έρευνας, δηλαδή επιστημονική
μέθοδο.

• Ποιο είναι το αντικείμενο της


Παιδαγωγικής επιστήμης;
• Πώς ορίζει, περιγράφει και ερμηνεύει
το αντικείμενό της και ποια μέθοδο
χρησιμοποιεί για το σκοπό αυτό;
Ποιο είναι το αντικείμενο της παιδαγωγικής
επιστήμης;
Η Παιδαγωγική επιστήμη είναι η επιστήμη εκείνη η οποία έχει ως
αντικείμενο έρευνας το φαινόμενο της αγωγής…
… τις επιδράσεις που ασκούν οι ενήλικες και το
κοινωνικοπολιτιστικό περιβάλλον στον αναπτυσσόμενο
άνθρωπο (παιδί, έφηβο).
… τις σκόπιμες και μεθοδευμένες επιδράσεις των ενηλίκων στους
ανήλικους, και τις επιδράσεις που εκπορεύονται από το
περιβάλλον και επιδρούν χωρίς άμεση πρόθεση και μεθόδευση
στο άτομο
… το σύνολο των εμπρόθετων και μεθοδευμένων επιδράσεων που
ασκούν οι ενήλικες (παιδαγωγοί-δάσκαλοι) στο παιδί και τον
έφηβο, με σκοπό την αλλαγή, την ενίσχυση ή τη βελτίωση της
συμπεριφοράς τους.

Επιστήμες Αγωγής /
Παιδαγωγική Εκπαίδευσης
Η Παιδαγωγική Σχολή του Η Σχολή Επιστημών
Πανεπιστημίου Δυτικής Αγωγής βρίσκεται στην
Μακεδονίας με έδρα τη Νέα Χηλή, 2 χιλ. δυτικά της
Φλώρινα ιδρύθηκε με το Αλεξανδρούπολης και είναι
Προεδρικό Διάταγμα μία από τις πέντε Σχολές
99/1993 και αποτελείται από του Δημοκριτείου
τα Παιδαγωγικά Τμήματα εντάσσονται τα Τμήματα:
Δημοτικής Εκπαίδευσης και • Παιδαγωγικό Τμήμα
Νηπιαγωγών Δημοτικής Εκπαίδευση
• Τμήμα Επιστημών της
Εκπαίδευσης στην
Προσχολική Ηλικία
• http://www.uv.uio.no/english/
• http://gse.rutgers.edu/content/adult-and-
continuing-education
• https://www.hu-
berlin.de/en/studies/counselling/course-
catalogue/programme-descriptions/erz
• https://www.conted.ox.ac.uk/

Οι μέθοδοι έρευνας της


Παιδαγωγικής Επιστήμης

• Ερμηνευτική μέθοδος
• Παρατήρηση
• Στατιστικές μέθοδοι
• Συγκριτική μέθοδος
• Φαινομενολογία
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ
ΕΠΙΣΤΗΜΗ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

Συστηματική Παιδαγωγική του


Παιδαγωγική Σχολείου

Εκπαίδευση ενηλίκων,
Συγκριτική συνεχιζόμενη
Παιδαγωγική εκπαίδευση

Ιστορική Παιδαγωγική Ειδική Παιδαγωγική

Κλάδοι της Θεωρητικής


Παιδαγωγικής
• Γενική ή Συστηματική Παιδαγωγική
ή Θεωρία της Παιδαγωγικής
o Εξέλιξη της Παιδαγωγικής ως επιστήμης
o Εξέλιξη της παιδαγωγικής σκέψης
o Επιστημολογία και Παιδαγωγική
o Σκοποί, όρια, ιδεώδη της αγωγής, κ.ά
Κλάδοι της Θεωρητικής
Παιδαγωγικής
• Ιστορία της Παιδαγωγικής
o Πώς εξελίσσεται το φαινόμενο της αγωγής
μέσα στο χρόνο;
o Πώς εξελίσσονται οι διάφορες παιδαγωγικές
ιδέες και θεωρίες;
o Παιδαγωγικά ρεύματα και εκπρόσωποι
o Πώς εξελίσσεται η επιστημολογία της
Παιδαγωγικής;

Κλάδοι της Θεωρητικής


Παιδαγωγικής
• Συγκριτική Παιδαγωγική
o Σύγκριση ανάμεσα στα διάφορα παιδαγωγικά
ρεύματα
o Πώς εμφανίζονται τα διάφορα αντικείμενα
διεθνώς;
o Τι συμβαίνει στα εκπαιδευτικά συστήματα των
διαφόρων χωρών;
Κλάδοι της Εφαρμοσμένης
Παιδαγωγικής
• Σχολική Παιδαγωγική
o Η παιδαγωγική σχέση: εκπαιδευτικός – μαθητής
o Η σχολική πράξη και τα προβλήματά της
o Διαδικασίες μάθησης και διδασκαλίας στο
σχολείο

Κλάδοι της Εφαρμοσμένης


Παιδαγωγικής
• Διδακτική Μεθοδολογία
o Γενικές αρχές και κανόνες στη διδασκαλία
o Μέθοδοι και τεχνικές στη διδασκαλία των ειδικών
μαθημάτων
o Αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα
o Αρχιτεκτονική της μάθησης και της διδασκαλίας
Κλάδοι της Εφαρμοσμένης
Παιδαγωγικής
• Εκπαίδευση ενηλίκων, συνεχιζόμενη
εκπαίδευση
o Κοινωνικές ανάγκες και προκλήσεις για
συνεχιζόμενη εκπαίδευση
o Πώς μαθαίνουν οι ενήλικοι;
o Ιδιαιτερότητες και ανάγκες
o Αγωγή για ενήλικους

Κλάδοι της Εφαρμοσμένης


Παιδαγωγικής
• Ειδική Παιδαγωγική
o Άτομα με ειδικές ανάγκες, δυσκολίες και
προβλήματα
o Ειδικά σχολεία
o Η ένταξη των ΑΜΕΑ στο σχολείο
Κλάδοι με βάση τη συνεργασία της
Παιδαγωγικής με άλλες επιστήμες
• Φιλοσοφία της Αγωγής • Περιβαλλοντική
• Παιδαγωγική Ψυχολογία Εκπαίδευση
• Οργάνωση και Διοίκηση της • Διαπολιτισμική
Εκπαίδευσης
Εκπαίδευση
• Κοινωνιολογία της
Εκπαίδευσης • Εκπαίδευση με τη χρήση
• Εκπαιδευτική Πολιτική των ΤΠΕ
• Εκπαιδευτικός Σχεδιασμός • Αγωγή Υγείας
• Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής • Αισθητική Αγωγή
Έρευνας
• Οικιστική της Εκπαίδευσης • Αγωγή Ειρήνης

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ
ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
Γιατί υπάρχει το
σχολείο;
• Πάντοτε υπήρχε με αυτή τη μορφή και εξυπηρετούσε
αυτές τις λειτουργίες;
• Πώς θα μπορούσε να είναι το σχολείο στο μέλλον;

Σχολείο - Παιδεία στην πρώιμη και ύστερη νεωτερικότητα


Βασικά χαρακτηριστικά της νεωτερικότητας:
έκλειψη του παραδοσιακού τοπικισμού,
μαζική ένταξη του πληθυσμού στο εθνικό κέντρο,
διαφοροποίηση της κοινωνίας σε διακριτούς θεσμικούς χώρους.

«Η διαφοροποίηση της νεωτερικής κοινωνίας σε ξέχωρους


θεσμικούς χώρους απαιτεί μηχανισμούς ενοποίησης και
συντονισμού αυτών των χώρων. Απ’ αυτή την σκοπιά
μπορούμε να πούμε πως το σχολείο αποτελεί έναν από τους
πιο βασικούς συμβολικούς μηχανισμούς ενοποίησης»
Το “Σχολικό Σύστημα” χαρακτηρίζεται για:
τον ιδρυματικό χαρακτήρα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, σε
αποκλειστικούς χώρους που ονομάζονται “Σχολεία” και που
είναι ξεχωριστοί από τους υπολοίπους χώρους της
κοινότητας.
την ανάληψη της εκπαίδευσης από ειδικά εκπαιδευμένους για τον
σκοπό αυτόν ενηλίκους.
τον χωρισμό των παιδιών σε ομάδες στη βάση κριτηρίων που
αποφασίζουν οι ενήλικες, με πιο σύνηθες την ηλικία.
τον καθορισμό ενός κοινωνικά καταξιωμένου αναλυτικού
προγράμματος που περιλαμβάνει αυτά που θεωρούν οι
ενήλικες πως πρέπει να μάθουν τα παιδιά.
την συσχέτιση, με διαφόρους τρόπους, του βαθμού προσαρμογής
των παιδιών στο Σχολικό Σύστημα με τη θέση που θα λάβουν
ως ενήλικες στην κοινωνική ιεραρχία.

Η κοινωνική κατασκευή της


παιδικότητας
Πως προκύπτει η «σύγχρονη παιδική ηλικία»;
• Υπάρχουν πολλοί λόγοι που σχετίζονται με την
ανάδειξη της νεώτερης ιδέας της παιδικότητας …

Οι κινήσεις για την Η βιομηχανική κοινωνία


προστασία της χρειάστηκε μορφωμένο
παιδικότητας εργατικό δυναμικό
Νόμοι που
απαγορεύουν την
Νόμοι που
παιδική εργασία
αναφέρονται ειδικά
Λόγοι που σχετίζονται με
στην παιδική ηλικία
την ανάδειξη της
νεώτερης ιδέας της
παιδικότητας

Η ανάπτυξη μιας Η εισαγωγή της


βιομηχανίας που υποχρεωτικής
αναφέρεται στο παιδ΄΄ι εκπαίδευσης
Παιδί, παιδικότητα και νεωτερικότητα
Αριές, Φ. (1990). Αιώνες παιδικής ηλικίας, Αθήνα: Γλάρος.
«Η πρώτη μου τοποθέτηση είναι μία προσπάθεια ερμηνείας των παραδοσιακών
κοινωνιών. Η δεύτερη επιδιώκει να δείξει τη νέα θέση που κατέλαβαν στις
βιομηχανικές μας κοινωνίες το παιδί και η οικογένεια».
(σ. 16) «Υποστήριξα ότι η εικόνα που είχε η κοινωνία αυτή για το παιδί και ακόμη
περισσότερο για τον έφηβο ήταν αρκετά θολή. Η διάρκεια της παιδικής ηλικίας
περιοριζόταν στην πιο ευάλωτη περίοδό της, σ΄ αυτήν που το μικρό του ανθρώπου
δεν ήταν σε θέση να ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Το παιδί, εκείνη την εποχή, μόλις
κατόρθωνε να αντεπεξέλθει στις σωματικές του ανάγκες, αναμιγνυόταν πολύ
σύντομα με τους ενήλικες, μοιραζόταν τις δουλειές και τα παιχνίδια τους. Από
μικρό παιδί γινόταν αμέσως νέος άνδρας… Τη μετάδοση των αξιών και των
γνώσεων, αλλά και γενικότερα κοινωνικοποίηση του παιδιού δεν την εξασφάλιζε
ούτε τις έλεγχε άλλωστε η οικογένεια. Το παιδί απομακρυνόταν γρήγορα από τους
γονείς του και μπορούμε να πούμε ότι, για αιώνες ολόκληρους, η μόρφωση
περνούσε από τη μαθητεία, χάρη στη συνύπαρξη του παιδιού ή του νέου με τους
ενήλικες. Μάθαινε τα πράγματα που έπρεπε να ξέρει, βοηθώντας τους μεγάλους. …
Το πέρασμα του παιδιού μέσα από την οικογένεια και την κοινωνία ήταν
υπερβολικά σύντομο κι ασήμαντο, για να αφήσει τα ίχνη του στη μνήμη των
ανθρώπων και να αγγίξει την ευαισθησία τους. Εντούτοις, υπήρχε ένα επιφανειακό
αίσθημα για το παιδί που το ονόμασα «κανάκεμα» -αλλά αφορούσε αποκλειστικά
τα πρώτα χρόνια, όταν το παιδί ήταν ακόμα ένα μικρό αστείο πραγματάκι.
Διασκέδαζαν μαζί του, όπως μ’ ένα ζώο, μ’ ένα ξεδιάντροπο πιθηκάκι. Αν τύχαινε
να πεθάνει τότε, όπως συνέβαινε συχνά, μπορεί μερικοί να στεναχωριόνταν, όμως
κατά κανόνα δεν έδιναν πολύ μεγάλη σημασία. Ένα άλλο παιδί θα ερχόταν
σύντομα να το αντικαταστήσει. Το παιδί δεν έβγαινε από ένα είδος ανωνυμίας»

Ιστορικές διαφοροποιήσεις στην


παιδική ηλικία
• Η παιδική ηλικία γίνεται αντιληπτή
διαφορετικά σε σχέση με τις πολιτισμικές
αξίες και τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες.
• Κοινωνιολόγοι και Ιστορικοί συμφωνούν ότι
υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις στην
αντίληψη της «παιδικής ηλικίας» και ότι η
παιδικότητα, όπως τη γνωρίζουμε, είναι ένα
σχετικά σύγχρονο [νεώτερο] φαινόμενο.
Το Σχολικό Σύστημα ως μοντέρνος τρόπος
εκπαίδευσης
• Πρόκειται ακόμα για ένα μέγιστο “κοσμικό” έργο, που
αμφισβητεί από την εκκλησία τον τομέα της ηθικής αγωγής
των νέων.
• Η ρητορεία που συνοδεύει αυτό το έργο είναι μία ρητορεία
ρήξης:
-με τον ανορθολογισμό και τη δυστυχία της αμάθειας, για την
κυριαρχία των φώτων και του ορθού λόγου.
-με την αγροτική οικονομία και τις περιορισμένες ανάγκες της
σε ανθρώπινο δυναμικό, για παραγωγικούς εργαζόμενους
και άνοδο της βιομηχανικής παραγωγής.
-με το απολυταρχικό κράτος, του σκοταδισμού & της
ανελευθερίας, για ένα κράτος με ομοιογενή γλώσσα, δίκαιο
και εθνική συνείδηση.

Ι) Το Σχολικό Σύστημα σχετίζεται με τη βιομηχανική


επανάσταση όσο και με τα ιδεώδη του διαφωτισμού
ΙΙ) Η εκπαίδευση όχι μόνο γίνεται αντιληπτή ως θεσμός που
εξυπηρετεί την αγορά αλλά επίσης και ως πεδίο
παρέμβασης για όποιον θα ήθελε να κατευθύνει την
οικονομία
ΙΙΙ) Το Σχολικό Σύστημα σχετίζεται με τη διαδικασία εθνικής
ομογενοποίησης των λαών στο 19ο αιώνα
Κυριαρχούν 3 διαστάσεις εγκαθίδρυσης του
σχολικού συστήματος:

εκείνη που επιθυμεί ένα περιεχόμενο “διαφωτιστικό”/


πολιτικό, προσανατολισμένο στις ανάγκες της
λειτουργίας της Δημοκρατίας
εκείνη που επιλέγει ένα “χρησιμοθηρικό”/ οικονομικό,
προσανατολισμένο στις ανάγκες της οικονομίας της
αγοράς περιεχόμενο
εκείνη που δίνει προτεραιότητα στη δόμηση κοινής
εθνικής συνείδησης και κανόνων πατριωτικής
συμπεριφοράς

Το ελληνικό σχολείο, μέχρι στιγμής


(ΝΑΙ/ΌΧΙ: ΓΙΑΤΙ;):
• προσανατολίστηκε σε ένα περιεχόμενο “διαφωτιστικό”/
πολιτικό, προσανατολισμένο στις ανάγκες της λειτουργίας της
Δημοκρατίας
• επέλεξε ένα “χρησιμοθηρικό”/ οικονομικό ρόλο,
προσανατολισμένο στις ανάγκες της οικονομίας της αγοράς
περιεχόμενο
• δίνει προτεραιότητα στη δόμηση κοινής εθνικής συνείδησης και
κανόνων πατριωτικής συμπεριφοράς
Επιθυμούμε ένα σχολείο που
(ΝΑΙ/ΌΧΙ: ΓΙΑΤΙ;):
• προσανατολίζεται σε ένα περιεχόμενο
“διαφωτιστικό”/ πολιτικό, προσανατολισμένο στις
ανάγκες της λειτουργίας της Δημοκρατίας
• ανταποκρίνεται σε ένα “χρησιμοθηρικό”/ οικονομικό
ρόλο, προσανατολισμένο στις ανάγκες της οικονομίας
της αγοράς περιεχόμενο
• δίνει προτεραιότητα στη δόμηση κοινής εθνικής
συνείδησης και κανόνων πατριωτικής συμπεριφοράς

Θεωρητικά μοντέλα σχετικά με


τις επιστημολογικές
προϋποθέσεις της Παιδαγωγικής
Φιλοσοφική / Ερμηνευτική
Παιδαγωγική
 Φιλοσοφικές, θεολογικές και πολιτικές
παραδοχές προσδιορίζουν τη μελέτη των
παιδαγωγικών θεμάτων
 Τα παιδαγωγικά φαινόμενα έχουν μια
καθολικότητα. Η Παιδαγωγική είναι θεωρητικής
φύσης επιστήμη και μπορεί με τη δύναμη της
λογικής εξέτασης των εκπαιδευτικών
πραγμάτων να κατανοήσει και πώς είναι
(οντολογία) και πώς πρέπει να είναι
(δεοντολογία) τα εκπαιδευτικά πράγματα.

Ερμηνευτική Παιδαγωγική
 Θεωρητική προσέγγιση στα κοινωνικά και πολιτισμικά θέματα με σαφή,
όμως, την πρακτική πρόθεση
 Στην ανθρώπινη συμπεριφορά δεν υπάρχουν αιτιο-κρατικοί κανόνες
καθολικού κύρους. Τα άτομα διαμορφώνουν κάθε φορά τη συμπεριφορά
τους, ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται και
ερμηνεύουν τα πράγματα
 Η ιδέα της ερμηνείας της υφής και της σημασίας των παιδαγωγικών
φαινομένων
το περισσότερο που μπορούμε να επιτύχουμε είναι να κατανοήσουμε πώς
οι εμπλεκόμενοι σε μια (εκπαιδευτική) κατάσταση βλέπουν και βιώνουν
τα πράγματα και γιατί συμπεριφέρονται με τον δεδομένο τρόπο.
(ευρύτερα σχήματα ερμηνείας της συμπεριφοράς, με πιθανότητες και όχι
με βεβαιότητες πρόβλεψης).
 Μεθοδολογία: εθνογραφικής φύσης ερευνητικές μέθοδοι συνέντευξης
(ποιοτικό παράδειγμα), συμμετοχική παρατήρηση, μελέτη περίπτωσης
(έρευνα δράσης)
Ερμηνευτική Παιδαγωγική

Αναλυτική / Εμπειρική Παιδαγωγική


Εμπειρική - Αναλυτική Θεωρία της Επιστήμης
 Θετικισμός: "κατ' αίσθηση εμπειρία".
Πώς είναι δυνατόν να αποκτήσουμε αδιαμφισβήτητες γνώσεις για την πραγματικότητα, την
κατ' αίσθηση εμπειρία, τα (θετικά) γεγονότα;
 Η επιστήμη αποτυπώνει τις σχέσεις μεταξύ των αντικειμένων (δεδομένων) στηριζόμενη
στην εμπειρία (τυπικές σχέσεις).
 Επαγωγική Μέθοδος: Η αναζήτηση ξεκινά από την εμπειρία των επιμέρους της
μορφών, των αντικειμένων, των στοιχείων, των γεγονότων. Από την άμεση εμπειρία,
παρατηρώντας τα επιμέρους φαινόμενα, συγκροτεί προτάσεις με συμπεράσματα για
ένα σύνολο. Οι προτάσεις αυτές πρέπει να είναι δυνατό να ελέγχονται διυποκειμενικά,
έχουν γενική ισχύ και είναι απαλλαγμένες από κάθε αξιολογική χροιά και κάθε ποιοτικό
περιεχόμενο.
 Στο θετικισμό, οι επιστημονικές θεωρίες πρέπει να ικανοποιούν τα παρακάτω κριτήρια:
1. να ανταποκρίνονται στους κανόνες της τυπικής λογικής
2. να περιλαμβάνουν προτάσεις γενικού κύρους
3. να περιέχουν προτάσεις απαλλαγμένες από αξιολογήσεις με περιγραφικούς και όχι
κανονιστικούς όρους
4. η σύνδεση της βάσης (παρατηρησιακές προτάσεις) με τα ενδιάμεσα στάδια ως την
κορυφή (νόμοι και αξιώματα) να γίνεται με κανόνες αντιστοίχισης.
Αναλυτική / Εμπειρική Παιδαγωγική
Λογικός Θετικισμός
Δύο πηγές γνώσης: α) ο λογισμός (μαθηματικά, τυπική λογική), β) εμπειρική
γνώση (Φυσική, Βιολογία, Ψυχολογία)
Μία δήλωση έχει νόημα αν, και μόνο αν, μπορεί να αποδειχθεί αληθής ή ψευδής,
έστω και σε επίπεδο αρχής, με εμπειρικό τρόπο (αρχή της επαληθευσιμότητας)
Ζητούμενο η εξήγηση και η πρόβλεψη
Οι μέθοδοι της θετικιστικής κατεύθυνσης είναι γνωστές ως ποσοτικές μέθοδοι
Συμπεριφοριστικές Θεωρίες Μάθησης
 κυριαρχία της πειραματικής μεθόδου έρευνας
 διατύπωση κανόνων που εκλαμβάνονται ως γενικά αποδεκτοί με τη μέθοδο της
επαγωγής
 περιγραφή των διαδικασιών της μάθησης με βάση το σχήμα Ερέθισμα (αίτιο) -
Αντίδραση (αιτιατό)

Αναλυτική / Εμπειρική Παιδαγωγική


Κριτικός Ορθολογισμός
Karl Popper: «Η επιστημονική σκέψη έτσι, πρέπει να κινείται
αντίστροφα, με τρόπο απαγωγικό (deduction), όπου αναζητείται η
ερμηνεία ως συναγωγή συμπερασμάτων για ένα γεγονός σύμφωνα
με έναν γενικό κανόνα και το πλαίσιο συνθηκών στις οποίες
δημιουργήθηκε το γεγονός αυτό. Καθήκον δε της επιστήμης είναι να
ελέγχει την ορθότητα των θεωριών μέσω υποθέσεων. Καμιά θεωρία,
ακόμα και οι φυσικοί νόμοι δεν ισχύει με βεβαιότητα αλλά με "μεγάλη
πιθανότητα", μέχρι να διαψευστεί» (αρχή της διαψευσιμότητας)
«Επιστημονικές είναι λοιπόν μόνο εκείνες οι προτάσεις (υποθέσεις) οι
οποίες δίνουν τη δυνατότητα να ελεγχθεί η ισχύ τους και είναι
ανεξάρτητες από τα υποκείμενα που τις διαμορφώνουν, η επιστήμη
δηλαδή απαιτεί αντικειμενικότητα και ορθολογική κριτική».
Πηγή και κριτήριο της γνώσης είναι οι αισθήσεις
Αμερικανικός Πραγματισμός
ενότητα γνώσης και δράσης, αξιών και εμπειρίας. Η γνώση συνδέεται
με την δράση και παράγεται από την εμπειρία, ενώ η αλήθεια
προσδιορίζεται από τις πρακτικές δραστηριότητες
Αναλυτική / Εμπειρική Παιδαγωγική

Κριτική Παιδαγωγική

 Η Σχολή της Φρανκφούρτης


 Ινστιτούτο για την Κοινωνική έρευνα
(1930)
 Max Horkheimer, Theodor Adorno,
Herbert Marcuse, Erich Fromm, Juergen
Hebermas, Giroux, Apple.
Κριτική Παιδαγωγική

Η κοινωνία είναι μια ολότητα και η


επιστήμη, όπως κάθε πράξη,
επηρεάζεται και εξαρτάται από αυτή.
Κάθε επιστήμη βασίζεται σε μια θεωρία για
την κοινωνία.
Η κοινωνική γένεση των προβλημάτων
που διερευνά η επιστήμη
Κριτική παιδαγωγική vs ερμηνευτική &
εμπειρική παιδαγωγική

Κριτική Παιδαγωγική
Για την Κριτική Θεωρία:
 στο χώρο των κοινωνικών επιστημών τα γεγονότα
είναι κοινωνικά μορφώματα, προϊόντα ανθρώπινης
δραστηριότητας και ως εκ τούτου υπόκεινται σε
αλλαγή
 Ο,τιδήποτε καταγράφεται στο νου ως εμπειρία,
διαμορφώνεται μέσα από νοητικές κατηγορίες και
έννοιες, οι οποίες με τη σειρά τους εξαρτώνται από τη
γλώσσα και τις μορφές ζωής της κοινωνίας και έτσι
μπορούν να διαφοροποιούνται.
 το προϊόν της ανθρώπινης νόησης δεν είναι
ψυχολογικού, αλλά κοινωνικού χαρακτήρα.
Κριτική Παιδαγωγική

Αλλοτρίωση και χειραφέτηση


Αλλοτρίωση η αποξένωση του ανθρώπου α)
από το προϊόν της εργασίας του, β) από την
εργασιακή διαδικασία, γ) από τους άλλους
ανθρώπους και δ) από τον ίδιο του τον εαυτό.
Χειραφέτηση: η συνειδητοποίηση των
"υπόγειων" εξουσιαστικών και πολιτιστικά
αλλοτριωτικών σχέσεων  αυτοκαθορισμός
των πράξεων

Κριτική Παιδαγωγική

Κοινωνική
αναπαραγωγή

• Σύστημα • Μη
αξιών • Προνομιούχοι προνομιούχοι

Οικονομικοί
Νομιμοφροσύνη
Πόροι
Johannes Amos
Comenius

(Jan Amos Komeňsky)


(1590-1670)

• Τσέχος φιλόσοφος, παιδαγωγός


και συγγραφέας.

• Επίσκοπος της Μοραβιανής


Προτεσταντικής Εκκλησίας,
θρησκευτικός πρόσφυγας και
ένας από τους πρώιμους
πρωτοπόρους της οικουμενικής
εκπαίδευσης.
Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΡΙΝ
ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ
ΤΟΥ ΚΟΜΕΝΙΟΥ
https://www.he.duth.gr/sharedhistories/index.php/contents/the-development-of-
education/reform-of-pedagogy/reform-of-pedagogy

Jan Amos Comenius (1592-1670): Ο πατέρας της σύγχρονης


εκπαίδευσης
Εργογραφία:
-Janua linguarum reserata (Ανοιχτή πύλη των γλωσσών)
-Schola Infantiae (Σχολείο για μικρά παιδιά)
-Linguarum methodus novissima (Νεότατη μέθοδος γλωσσών)
-Schola pansophica (Σχολή Πανσοφίας)
-Leges scholae bene ordinatae (Νόμοι καλά οργανωμένου σχολείου)
-Orbis sensualium pictus (Ο πεποικιλμένος κόσμος)
-Didactica Magna (Μεγάλη Διδακτική)
-De rerum humanorum emenelatione consulatio (Συμβουλή για τη
βελτίωση των ανθρωπίνων πραγμάτων)
Σκοπός της εκπαίδευσης: η θρησκευτική
ανάταση του ανθρώπου
Ο καθένας οφείλει:
• Να γνωρίζει τα πάντα [επιστημονική μόρφωση]
• Να μπορεί να ελέγχει τις σκέψεις και τις πράξεις του [αρετή ,
ηθικότητα]
• Να γίνει η εικόνα του Θεού [θρησκεία, ευσέβεια]

Προτεινόμενη παιδαγωγική μέθοδος: η αρχή της


εποπτείας
Βασική παιδαγωγική θεωρία:
Η φιλοσοφία του Πανσοφισμού, αναφέρεται στην επίτευξη μιας
εκπαίδευσης που διαχέει την καθολική γνώση μεταξύ όλων
ανεξαιρέτως των ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών και
των παιδιών, και όλων των εθνών.
Βασικές παιδαγωγικές και διδακτικές αρχές
του Amos Comenius
• Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΕΧΕΙ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΗ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
• Η ΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΤΕΛΕΙΤΑΙ ΕΥΧΕΡΕΣΤΕΡΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΓΙ’ ΑΥΤΟ ΤΟΤΕ ΜΟΝΟ
ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ.
• Η ΝΕΟΤΗΤΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΕΤΑΙ ΚΑΙ ΓΙ’ ΑΥΤΟ ΟΛΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΩΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ
ΦΟΙΤΟΥΝ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ.
• Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΟΦΕΙΛΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΕΥΡΕΙΑ ΚΑΙ ΝΑ ΔΙΕΞΑΓΕΤΑΙ ΣΤΗ ΜΗΤΡΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
• Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΑΖΗΤΗΘΕΙ ΣΤΗ ΦΥΣΗ.
• ΒΑΣΙΚΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΞΗΣ:
• ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ «ΕΞ ΑΠΑΛΩΝ ΟΝΥΧΩΝ»
• ΟΡΘΗ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ
• ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΟ ΜΕΡΙΚΟ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΚΟΛΟ ΣΤΟ ΔΥΣΚΟΛΟ
• ΥΛΗ ΑΝΑΛΟΓΗ ΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ
• ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΥΛΗ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΝΟΜΕΝΗ ΣΤΙΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ
• ΕΠΟΠΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
• ΟΜΟΙΟΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΣΤΑΘΕΡΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
«Για να επιτύχουμε αυτό το σκοπό, απαιτούμε για την εξάσκηση του πνεύματος όλα τα νεανικά
χρόνια (γιατί ως γνωστόν δε διδάσκεται μία μόνο τέχνη, αλλ’ όλος ο κύκλος των ελεύθερων
τεχνών, με όλες τις επιστήμες και κάποιες γλώσσες) από την παιδική έως την ανδρική ηλικία, τα
οποία πρέπει να διαιρεθούν σε ορισμένες χρονικές περιόδους, σύμφωνα με τις οδηγίες της
ίδιας της φύσης. Γιατί η πείρα δείχνει ότι το σώμα του ανθρώπου αυξάνει μέχρι το 5ο έτος …
Εκείνα τα έτη λοιπόν της ηλικίας θα διαιρέσουμε σε 4 βαθμίδες, τη μικρή ηλικία, την παιδική
ηλικία, την εφηβική, τη νεανική, παραχωρούμε δε σε κάθε βαθμίδα διάστημα έξι χρόνων και
ιδιαίτερο σχολείο, δηλαδή:
Α’ της μικρής ηλικίας
σχολείο θα η μητρική αγκαλιά (η οικεία)
Β’ της παιδικής ηλικίας το στοιχειώδες σχολείο, ή το δημόσιο
είναι σχολείο της μητρικής γλώσσας
Γ’ της εφηβικής ηλικίας το λατινικό σχολείο ή το Γυμνάσιο
Δ’ της νεανικής ηλικίας η ακαδημία και τα ταξίδια
Εικονογραφημένα βιβλία

Didactica Magna
Η παιδαγωγική σκέψη στην
περίοδο του Διαφωτισμού

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΟΙ


ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Η ιστορία του δυτικού Διαφωτισμού

Βασικά στοιχεία Διαφωτισμού:


1) Η νοησιαρχία του καθαρού λόγου
2) Η ατομοκρατία, δηλαδή η έξαρση του ατόμου και του
υποκειμένου
3) Η χρησιμοθηρία, η χρησιμοθηρική αντιμετώπιση θεμάτων
της ζωής
4) Τα ατομικά δικαιώματα
5) Η ευδαιμονία, με την σημασία της αισθησιοκρατίας και
ηδονοκρατίας
Διαφωτισμός και Παιδεία
Παιδεία και μέση αστική τάξη: προσδοκίες για
διαχείριση πολιτικών και κοινωνικών θεσμών 
αίτημα γενικής λαϊκής μόρφωσης

Αισιοδοξία και ευαισθησία  «ο άνθρωπος είναι από


τη φύση του καλός»

Ο «παιδαγωγικός ενθουσιασμός» του 18ου αιώνα

Η εμφάνιση του Νατουραλισμού -


Φυσιολογισμού (Naturalismus)
Βασικές παιδαγωγικές αρχές των Νατουραλιστών
υπήρξαν οι ακόλουθες:
1. Η αγωγή και η εκπαίδευση πρέπει να
χειραφετηθούν από το Χριστιανισμό
2. Η διδασκαλία πρέπει να πάψει να είναι θετική
3. Ελεύθερη ηθική διαμόρφωση του παιδιού με την
απομάκρυνση των βλαβερών επιδράσεων.
4. Φυσική αγωγή του παιδιού που θα ενδυναμώσει το
σώμα του και θα το καταστήσει απρόσβλητο στις
εξωτερικές επιδράσεις.
Η συμβολή του Jean Jacques
Rousseau

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ JEAN-JACQUES ROUSSEAU ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ


ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ: Η ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΗΣ
ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
ΣΥΝΤΟΜΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ JEAN-JACQUES ROUSSEAU
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ
ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ROUSSEAU
Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ
Ο ΣΚΟΠΟΣ ΑΓΩΓΗΣ
ΣΤΑΔΙΑ ΑΓΩΓΗΣ
ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ: ΠΑΙΔΙΚΗ ΦΥΣΗ, ΦΥΣΙΚΗ
ΚΑΛΟΣΥΝΗ, ΗΘΙΚΗ, ΘΡΗΣΚΕΙΑ
ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ: ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ, ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ
ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ, ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΤΙΜΩΡΙΑ, ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ROUSSEAU ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΗΣ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ: Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ ΤΟΥ ROUSSEAU
ΚΡΙΣΕΙΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ROUSSEAU JEAN JACQUES
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ (ΕΠΙΛΟΓΗ)
De Contrat Social en Principes du Droit Politique, 1761.
Emile ou de l’ Education, 1762
ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Οι Εξομολογήσεις του Ζαν Ζακ Ρουσσώ (Τόμος Α΄) Ιδεόγραμμα, 1974
Οι Εξομολογήσεις του Ζαν Ζακ Ρουσσώ (Τόμος Β΄) Ιδεόγραμμα, 1974
Περί της Κοινωνικής Συνθήκης ή Αρχαί του Πολιτικού Δικαιώματος, υπό Γρ.
Ζαλύκου, Εν Παρισίοις 1828
Το Κοινωνικό Συμβόλαιο ή Αρχές του Πολιτικού Δικαίου, Στοχαστής, χ.χ.
Αιμίλιος ή για την Εκπαίδευση, (τόμοι Α’ & Β’), Αναγνωστίδης, χ.χ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ)
Αργυροπούλου - Λουγγή, Π., «Η απήχηση του έργου του Rousseau στον
Νεοελληνικό Διαφωτισμό», Ο Ερανιστής, τ. ΙΒ’, τομ. 11 (1974), σσ. 197-216
Boyd, W., Emile for Today. The Emile of Jean-Jacques Rousseau. London, 1976
Hoffruann, St., Rousseau on International Relations, Clarendon Press, 1991
Thomas, P., «Jean-Jacques Rousseau, Sexist?» Feminist Studies, 17 n.2 (1991),
σσ. 195-217.

Βιογραφικά Στοιχεία για τον Rousseau

“Οι φορείς της εκτελεστικής εξουσίας δεν είναι αφέντες του λαού,
μα υπάλληλοί του. Ο λαός πρέπει να μπορεί να τους διορίζει
και να τους απολύει όποτε θέλει. Δεν υπάρχει θέμα να
συμβληθούν με το λαό, πρέπει να τον υπακούσουν”
Βιογραφικά Στοιχεία για τον Rousseau
“Όλα είναι σε διαρκή κυματισμό πάνω στη γη. Τίποτα δεν διατηρεί σταθερή και
ολοκληρωμένη μορφή. Και τα πάθη μας προσκολλώμενα στα εξωτερικά πράγματα
παρέρχονται και αλλάζουν αναγκαία μαζί τους. (…). Δεν υπάρχει τίποτε το σταθερό
για να αγκιστρωθεί η καρδιά (…). Δεν είναι γνωστή διαρκής ευτυχία. Μόλις και μετά
βίας, στις πιο ισχυρές απολαύσεις, υπάρχει μια στιγμή που η καρδιά θα μπορούσε να
μας πει πράγματι: θα ήθελα να διαρκέσει αυτή η στιγμή για πάντα”

“Οι άνθρωποι γεννώνται καλοί από τη φύση τους και διαφθείρονται από την
κρατούσα εκκλησία, την κακή παιδεία και τις κρατούσες οικονομικές συνθήκες. Ο
μόνος δρόμος για να βελτιωθούν είναι να αφεθούν ελεύθεροι”

Ο σκοπός της αγωγής στην


παιδαγωγική σκέψη του Rousseau
«Καθώς η αγωγή είναι τέχνη, είναι σχεδόν αδύνατο να πετύχει
εφόσον η απαραίτητη σύγκλιση για την επιτυχία της δεν
εξαρτάται από κανένα. Αυτό που μονάχα μπορούμε να
κάνουμε με όλες μας τις φροντίδες είναι να πλησιάσουμε
λίγο-πολύ σ’ αυτό το σκοπό, αλλά χρειάζεται τύχη για να τον
πετύχουμε. Ποιος είναι αυτός ο σκοπός; Ο σκοπός της
φύσης.» (Αιμίλιος, σ.7)
Η αγωγή κατά το Rousseau έχει ως σκοπό τη φροντίδα για:
τη σωματική εξέλιξη του παιδιού
την πνευματική εξέλιξη του παιδιού
την ηθική εξέλιξη του παιδιού
τη θρησκευτική αγωγή του παιδιού
Τα στάδια αγωγής

 1ο στάδιο: βρεφική ηλικία (έως 2 ετών)


 2ο στάδιο: παιδική ηλικία (2 – 12ετών)
 3ο στάδιο: Πρώιμη εφηβεία (12 – 15 ετών)
 4ο στάδιο: Εφηβική ηλικία (16 – 20 ετών)

Τα στάδια αγωγής

 1ο στάδιο: βρεφική ηλικία (έως 2 ετών)


 2ο στάδιο: παιδική ηλικία (2 – 12ετών)
 3ο στάδιο: Πρώιμη εφηβεία (12 – 15 ετών)
 4ο στάδιο: Εφηβική ηλικία (16 – 20 ετών)
ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ
 Φύση: «Οι αιώνιοι νόμοι της φύσης και της τάξης υπάρχουν.
Είναι γραμμένοι στο βάθος της καρδιάς μας στη συνείδηση και
τη λογική. Αυτούς πρέπει να χρησιμοποιεί για να είναι ελεύθερος.
Η φύση κάνει το παν για το καλύτερο… Παρατηρείστε τη φύση
και ακολουθείστε το δρόμο που σας χαράζει. Ασκεί συνεχώς τα
παιδιά. Σκληραίνει την ιδιοσυγκρασία τους με κάθε είδους
δοκιμασίες. Τους μαθαίνει τι είναι λύπη και πόνος. Τα δόντια
φέρνουν πυρετό, οι κολικοί φέρνουν σπασμούς… να ο κανόνας
της φύσης. Γιατί της εναντιώνεστε; Παρακολουθείτε αδιάκοπα τη
φύση, παρατηρείτε το μαθητή σας πριν του πείτε την πρώτη λέξη.
(σ.84)
 Φυσική καλοσύνη: Όχι, Θεέ της ψυχής μου, ποτέ δε θα σε
κατηγορήσω που την έκανες κατ’ εικόνα σου, ώστε να μπορώ να
είμαι ελεύθερος, καλός και ευτυχισμένος σαν και σένα. (σ.341)

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ


 Ηθική: Το πιο ηθικό μάθημα για την παιδική ηλικία είναι «να μην κάνεις ποτέ
κακό σε κανένα» και αυτό επιτυγχάνεται από το παιδί μέσω της μίμησης και
της ταύτισης
 Θρησκεία: «Αν έπρεπε να ζωγραφίσω την πιο ενοχλητική ηλιθιότητα, θα
ζωγράφιζα ένα δοκησίσοφο να κατηχεί τα παιδιά. Αν ήθελα να τρελάνω ένα
παιδί, θα το ανάγκαζα να εξηγήσει τι έμαθε στην κατήχησή του. Θα μου
αντικρούσουν ότι καθώς τα περισσότερα δόγματα του Χριστιανισμού είναι
μυστήρια, θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι να μπορέσει να τα συλλάβει το
ανθρώπινο πνεύμα, και θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι να μην υπάρχει πια
άνθρωπος και όχι να μεγαλώσει το παιδί. Σ΄ αυτό απαντώ κατ’ αρχήν … πως
για να παραδεχτούμε πως υπάρχουν μυστήρια, πρέπει να κατανοήσουμε
τουλάχιστον ότι είναι ακατανόητα. Και τα παιδιά δεν μπορούν ούτε αυτό να
το καταλάβουν (σ.310)
ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
 Η αρνητική αγωγή
«…για να διαπλάσουμε αυτόν το σπάνιο άνθρωπο, τι μπορούμε να κάνουμε;
Πολλά, χωρίς αμφιβολία: να εμποδίσουμε να μη γίνει τίποτα (σ.11) … θα
τολμήσω να εκθέσω εδώ τον πιο σπουδαίο, τον πιο χρήσιμο κανόνα της
αγωγής. Να χάνεις χρόνο και όχι να κερδίζεις… το πιο επικίνδυνο διάστημα
της ανθρώπινης ζωής είναι από τη γέννηση μέχρι τα 12 χρόνια. Είναι η εποχή
που σπέρνονται τα σφάλματα και τα ελαττώματα αλλά δεν έχουμε κανένα
μέσο για να τα καταστρέψουμε (σ.82) … η πρώτη εκπαίδευση λοιπόν πρέπει
να είναι καθαρά αρνητική. Αυτή συνίσταται στο να μην διδάσκεις καθόλου
ούτε την αρετή, ούτε την αλήθεια, αλλά να προφυλάσσεις την καρδιά από τις
βλαβερές συνήθειες και το πνεύμα από το λάθος. Αν μπορούσατε να μην
κάνετε τίποτα και να μην αφήνετε να γίνει τίποτα. Αν μπορούσατε να
οδηγήσετε το μαθητή υγιή και εύρωστο ως την ηλικία των δώδεκα χρόνων,
χωρίς να ξέρει να διακρίνει το δεξί του από το αριστερό του χέρι…. Γρήγορα
θα γινόταν στα χέρια σας ο πιο συνετός άνθρωπος. Ξεκινώντας από το να μη
κάνετε τίποτα, θα έχετε κάνει ένα παιδαγωγικό θαύμα (σ.83).»
 Αυτονομία Παιδικής ηλικίας
 Η επιλογή των μορφωτικών αγαθών: σύμφωνη με τις ανάγκες που ορίζονται
από το στάδιο ανάπτυξης του παιδιού – Γεωμετρία, Γλώσσες, Ιστορία,
Γεωγραφία, Μύθοι, Βιβλία

ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ


 Σκοπός και περιεχόμενο της γυναικείας εκπαίδευσης
«Η Σοφία πρέπει να είναι γυναίκα όπως ο Αιμίλιος είναι άνδρας, δηλαδή να έχει
όλα τα προσόντα που αρμόζουν στην κράση του φύλου της για να καταλάβει
τη θέση της στη φυσική και ηθική τάξη…Ο άνδρας είναι άνδρας σε μερικές
στιγμές, η γυναίκα είναι γυναίκα σε όλη της τη νιότη. Όλα της υπενθυμίζουν
αδιάκοπα το φύλο της, και για να εκπληρώσει καλά τις λειτουργίες του, της
χρειάζεται μια ανάλογη κράση… Για να μεγαλώσει τα παιδιά της χρειάζεται
υπομονή, γλυκύτητα, ζήλος, στοργή… Ύστερα από όλες αυτές τις σκέψεις,
πιστεύω πως μπορούμε γενικά να καθορίσουμε το είδος αγωγής που αρμόζει
στο πνεύμα των γυναικών, και πάνω σε ποια θέματα πρέπει να στρέψουμε τις
σκέψεις τους από τη νεότητά τους… Το πρώτο πράγμα που πρέπει να μάθουν
είναι να αγαπάνε τα καθήκοντά τους με τη σκέψη των πλεονεκτημάτων που
τους προσφέρουν… Το ουσιώδες είναι να είμαστε όπως μας έπλασε η φύση…
Η αναζήτηση αφηρημένων και θεωρητικών ιδεών, αρχών, επιστημονικών
αξιωμάτων, ό,τι τείνει να γενικεύσει τις ιδέες δεν είναι αρμοδιότητα των
γυναικών, οι σπουδές τους πρέπει να έχουν σχέση με την πρακτική. Αυτές
πρέπει να εφαρμόζουν τις αρχές που ανακάλυψε ο άνδρας, να κάνουν
παρατηρήσεις που οδηγούν τον άνδρα στη θέσπιση αυτών των αρχών… Διότι
τα έργα ευφυΐας ξεπερνούν τις δυνάμεις τους…» (σσ. 488-489)
 Σχέση παιδαγωγού – παιδαγωγούμενου
 Παραβατικότητα και Τιμωρία
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ROUSSEAU ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ
ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ:
Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
 «Ανοιχτή αγωγή είναι μία μορφή αγωγής η οποία χαρακτηρίζεται από
ορισμένους κανόνες, σύμφωνα με τους οποίους οι παιδαγωγούμενοι
επιδιώκουν εκπαιδευτικές δραστηριότητες ανάλογες με τα ενδιαφέροντά τους,
ενώ οι παιδαγωγοί σεβόμενοι τους παιδαγωγούμενους, τείνουν να
δημιουργήσουν ένα περιβάλλον πλούσιο σε εκπαιδευτικές δυνατότητες,
παρέχοντας βοήθεια ανάλογα με την προσωπικότητα και τις κλίσεις των
παιδαγωγούμενων»
Αρχές της ανοιχτής αγωγής
Βελτίωση του παραδοσιακού εκπαιδευτικού συστήματος
Καλλιέργεια στο έπακρο των δυνατοτήτων του παιδιού
Διαμόρφωση μιας νέας στάσης του εκπαιδευτικού για το ρόλο του

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ROUSSEAU ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ


ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ:
Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να επιλέξουν τι, πότε και πως θα το μάθουν
ο μαθητής καθορίζει ο ίδιος τα μαθήματά του, σύμφωνα με τις κλίσεις και
τις προτιμήσεις του
η μάθηση προκύπτει ελεύθερα και προσδιορίζεται από τις ανάγκες και το
ρυθμό μάθησης του μαθητή
Η διδασκαλία απευθύνεται σε μικρές ομάδες μαθητών διαφορετικών
ηλικιών κατά το πρότυπο της οικογένειας
Το ωρολόγιο πρόγραμμα είναι ευέλικτο, δεν υπάρχουν εξετάσεις ούτε
βαθμολογίες για την αξιολόγηση του μαθητή
Ο χώρος στον οποίο συντελείται η διαδικασία της μάθησης είναι ανοιχτός
ή τέτοιος που να επιτρέπει την ελεύθερη διαρρύθμιση
υπάρχει μεγάλη ποικιλία μαθησιακού υλικού που ωθεί το μαθητή σε
έρευνα και ανακάλυψη
Σχόλια - Κριτική

μετατόπισε το κέντρο βάρους από το αντικείμενο διδασκαλίας


(διδακτέα ύλη) και επομένως την αυθεντία του δασκάλου
(δασκαλοκεντρισμός) στον αποδέκτη της μαθησιακής
διαδικασίας, δηλαδή το μαθητή (παιδοκεντρισμός)
Ωστόσο,
(α) Δυσκολία του παιδιού να προσαρμοστεί μέσα στο
κοινωνικό σύνολο
(β) Αντικοινωνική στάση μέσα στο κοινωνικό σύνολο
(γ) Περιφρόνηση της πείρας και των επιτευγμάτων του
παρελθόντος

Θέματα προς συζήτηση


Ποιο είναι το νόημα της φύσης για το Rousseau; Είναι το αντίθετο
του περιβάλλοντος; Είναι το αντίστοιχο του φαινομενικού
κόσμου; Είναι αυτό που αντιστοιχεί στη συμπεριφορά του
πρωτόγονου και γι’ αυτό άφθαρτου ανθρώπου;
 Ποιος είναι τελικά ο βαθμός αυτονομίας του Αιμίλιου;
 Το παιδί προχωρά στις επιστήμες μόνο με την ανακαλυπτική
μάθηση και την παρατήρηση ή απαιτείται και γνώση που
πρέπει να διδαχτεί;
 Είναι τα στάδια ανάπτυξης του παιδιού τόσο
σχηματοποιημένα και ξεκάθαρα ή πιο ευέλικτα;
 Υποστηρίζει ο Rousseau την άρνηση της κοινωνίας;
 Οι ομάδες συναναστροφής παίζουν σημαντικό ρόλο στο
φαινόμενο της αγωγής;
JOΗΑΝΝ ΗΕΙΝRICH
PΕSΤΑLΟΖΖΙ:

Ο ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΚΑΙ


ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ J. Η. PΕSΤΑLΟΖΖΙ


ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ PΕSΤΑLΟΖΖΙ
Με τα πτωχά και ορφανά παιδιά στο Neuhof (1769-1798)
Στο Stanz και στο Burgdorf (1799-1804)
Το πειραματικό ινστιτούτο στο Yverdon-les-Bains
Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ
Ο σκοπός της αγωγής
Βασικές ανθρωπολογικές αντιλήψεις
Εμπιστοσύνη στην ανθρώπινη Φύση
Η γνωσιοθεωρία στο παιδαγωγικό του σύστημα
Οι φιλοσοφικές του αντιλήψεις για την κοινωνία
Βασικές παιδαγωγικές αρχές
Το αξίωμα της αυτενέργειας
Η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών
Η αρχή της Εποπτείας στη μέθοδο διδασκαλίας
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ PΕSΤΑLΟΖΖΙ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ
ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΩΝ ΤΟΥ ΙΔΕΩΝ
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ (ΕΠΙΛΟΓΗ)
The Hours of a Hermit (1780, tr. 1912), (Οι ώρες ενός ερημίτη).
Leonard and Gertrude (4 parts, 1781-87; rev. ed. 1790-92, 1819-20; tr. 1801, 1894),
(Λεονάρδος και Γερτρούδη)
How Gertrude Teaches Her Children (1801). (Πως η Γερτρούδη διδάσκει τα παιδιά
της)
Christoph und Else (1782), (Χριστόφορος και Έλσα)
ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Διδασκαλία περί του σφαιρικού πίνακος ή αριθμομέτρου αποκαλύπτουσα την
πρόσθεσιν και αφαίρεσιν δια ορατών αντικειμένων, (μτφ. εκ του αγγλικού,
Μελίτη 1836)
Λεονάρδος και Γερτρούδη, (μτφ. Ε.Σ. Κωνσταντοπούλου, Αθήνα 1954)
Το παιδαγωγικό Ημερολόγιο, (μτφ. - επιμ. Α. Κοσμόπουλος, εκδ. Β’, Α-θήναι 1971).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ)
Monroe, W. S., History of the Pestalozzian Movement in the United States (1907,
repr. 1969)
Green, J. A., The Life and Work of Pestalozzi (1912)
Green, J. A., The Educational Ideas of Pestalozzi (1914, repr. 1969)
Heafford, M. R., Pestalozzi: His Thought and Its Relevance Today (1967)
Silber, K., Pestalozzi: The Man and His Work (2d ed. 1974).
Κοσμόπουλος, Αλ., Μύστες της Παιδαγωγικής, Αθήνα, 1973.
Παπαμαύρος, Μ., Ι. Η. Pestalozzi. Η ζωή και η δράση του, Αθήνα 1929

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ


ΟΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ TOY ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ
...Κυρίως πιστεύω πως η πρώτη ανάπτυξη της σκέψεως των παιδιών
ταράσσεται εξ ολοκλήρου από μια βερμπαλιστική εκπαίδευση που δεν
ταιριάζει ούτε στις δυνατότητές τους ούτε στις περιστάσεις της ζωής τους.
Σύμφωνα με την πείρα μου η επιτυχία εξαρτάται από το εξής σημείο: Κάθε
τι που διδάσκεται στα παιδιά πρέπει να γίνει δεκτό σαν αληθινό
προκειμένου να συνδεθεί βαθιά με μια ενορατική και αισθητή εμπειρία που
να τους είναι οικεία. Χωρίς αυτή τη βάση, η αλήθεια παρουσιάζεται σ' αυτά
αποκλειστικά σαν ένα παιχνίδι που, επειδή δεν είναι στα μέτρα τους, τους
φαίνεται βάρος. Οπωσδήποτε, η αλήθεια και η δικαιοσύνη δεν είναι για τον
άνθρωπο μια υπόθεση λέξεων, αλλά κυρίως βαθύ αίσθημα ανωτέρων
απόψεων, ευγενικών φιλοδοξιών και βέβαιου τακτ ακόμη και χωρίς τα
εξωτερικά σημάδια, που η δύναμή τους μπορεί μ' αυτά να εκδηλωθεί. Κι
εκείνο που δεν είναι λιγότερο σωστό, είναι πως το αίσθημα αυτό της
αλήθειας και της δικαιοσύνης, όταν έχει αναπτυχθεί μ' απλότητα και χωρίς
πολλά λόγια μέσα στο βάθος της ανθρώπινής ψυχής, είναι γι' αυτή το
καλύτερο μέσο προφύλαξης ενάντια στις κυριότερες και στις πιο
διεστραμμένες συνέπειες των προκαταλήψεων.
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ
ΟΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ TOY ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ
Β. ... Για μένα είναι γεγονός εξαιρετικής σπουδαιότητας
να συνηθίσεις τον άνθρωπο να μαθαίνει μόνος του και
ν' αναπτύσσεται ελεύθερα· έτσι σχηματίζεται κι
εκδηλώνεται η ποικιλία των ατομικών χαρισμάτων.
Πάντοτε το είχα σχεδόν κάνει νόμο να μαθαίνουν τα
παιδιά τέλεια, έστω και το πιο ασήμαντο πράγμα, και
δεν τ' άφηνα ποτέ να υποχωρήσουν έστω και λίγο. Έτσι
μια λέξη που είχαν μάθει δεν μπορούσε πια να
λησμονηθεί και όταν κάποτε κατάφεραν να γράψουν
σωστά ένα γράμμα, δεν υπέφεραν επειδή το 'γραψαν
άσχημα. Ήμουν πολύ υπομονετικός με τους αδύνατους
και τους αργούς αλλά πολύ αυστηρός μ' εκείνους που
έκαναν κάτι πιο άσχημα, απ' ό,τι δεν το είχαν κάνει
προηγουμένως.

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ


ΟΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ TOY ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ
Γ... Δεν ήταν δυνατό να κατορθώσω με μια εξωτερική οργάνωση την
αναγέννηση που τόσο χρειάζονταν οι μαθητές μου. Αν είχα ενεργήσει με
καταπιεστικά μέτρα, με κανονισμούς και πανηγυρικούς, αντί να κερδίσω
την καρδιά των παιδιών και να την εξευγενίσω θα την είχα απωθήσει,
πικράνει και θα είχα απομακρυνθεί απ' το σκοπό μου. Κατ' ανάγκην
ήμουν υποχρεωμένος και πρώτα απ' όλα να ξυπνήσω μέσα τους αγνά
συναισθήματα, ηθικά και ανώτερα, για να μπορέσω κατόπιν να επιτύχω
με τη θέληση την προσοχή τους, τη δράση και τη υπακοή τους για τα
εξωτερικά πράγματα. Δε μπορούσα παρά ν' ακολουθήσω την υψηλή
εντολή του Χριστού. Ο βασικός σκοπός μου ήταν να κατορθώσω, ώστε
αυτός ο νέος τρόπος ζωής και οι δυνάμεις που έβγαιναν απ' αυτόν να
δημιουργήσουν μεταξύ τους συναισθήματα μιας αληθινής οικογενειακής
ζωής, συναισθήματα στοργής, δικαιοσύνης και ηθικότητας. Επέτυχα το
σκοπό αυτό αρκετά. Έβλεπε κανείς πολύ σύντομα, μεταξύ των
εβδομήντα αυτών ζητιάνων, θηρίων κατά τις συνήθειες, μια ομόνοια, μια
φιλία, με εγκάρδιες φιλοφρονήσεις, που σπανίζουν ακόμη και μεταξύ
πραγματικών αδελφών
ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ
ΑΡΧΕΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ
ΝΕΟΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ 1) Η αγωγή και η εκπαίδευση
1)Σκοπός της αγωγής η 1) Η νεότητα πρέπει να πρέπει να χειραφετηθούν από
αρμονική ανάπτυξη της εκπαιδευτεί το Χριστιανισμό
διάνοιας, της φαντασίας και φιλανθρωπικά 2)Η διδασκαλία πρέπει να
του συναισθήματος 2) Το σχολείο πρέπει να πάψει να είναι θετική
2)Μορφωτικό ιδανικό αποβλέπει στο φωτισμό 3) Ως προς την ηθική μόρφωση
αποτελεί το «καλόν της διάνοιας και τη του παιδιού, ο δάσκαλος δεν
καγαθόν» της κλασσικής μετάδοση πραγματικών, πρέπει να μεταχειρίζεται θετικά
αρχαιότητας χρήσιμων, κοινωφελών μέσα, αλλά να το αφήνει
3)Μέσο για την επίτευξη του γνώσεων ελεύθερο να διαμορφωθεί
μορφωτικού ιδεώδους 3) Η σωματική αγωγή ηθικά μόνο του,
αποτελεί ο ενστερνισμός του πρέπει να θεωρείται απομακρύνοντας από κοντά
αρχαίου ελληνικού σπουδαία, γιατί συντελεί του τις έξωθεν βλαβερές
πνεύματος στην ενίσχυση του επιδράσεις.
4)Το πρότυπο δεν είναι μόνο πνεύματος 4) Ως προς τη φυσική αγωγή
η γλώσσα και τα γλωσσικά 4) Τα διάφορα μέσα της του παιδιού ο παιδαγωγός
μνημεία των κλασσικών αγωγής, και μάλιστα οι πρέπει αφενός ν’ απομακρύνει
αλλά και ο αρχαίος αμοιβές και οι ποινές καθετί που μπορεί να το
άνθρωπος διεγείρουν την παιδική εκθηλύνει σωματικά, και
5)Οι σχολικές σπουδές φιλοτιμία αφετέρου να του δώσει κάθε
περιστρέφονται γύρω από 5) Τελικός σκοπός της ευκαιρία, που θα ενδυναμώσει
την ανάγνωση των αγωγής πρέπει να είναι η το σώμα του και θα το
κλασσικών ενάρετη ζωή καταστήσει απρόσβλητο σε
εξωτερικές επιδράσεις.

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
ΤΟΥ PΕSΤΑLΟΖΖΙ
Με τα πτωχά και ορφανά παιδιά στο Neuhof (1769-1798)

Στο Stanz και στο Burgdorf (1799-1804)

Το πειραματικό ινστιτούτο στο Yverdon-les-Bains


TO ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ
ΤΟΥ PΕSΤΑLΟΖΖΙ

Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ
Ο ΣΚΟΠΟΣ ΑΓΩΓΗΣ: “η αγωγή στο σχολείο πρέπει να μιμηθεί τα μέσα που
εφαρμόζει η οικογενειακή αγωγή”
ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ
Εμπιστοσύνη στην ανθρώπινη Φύση: “Δεν αισθανόμαστε καμιά δυσαρέσκεια για
τις προδιαθέσεις σας και τις έμφυτες τάσεις σας, δε θα χρησιμοποιήσουμε
καμιά βία, δε θα τις απαγορεύσουμε, αντίθετα, θέλουμε να εμφανιστούν. Δε
σκεπτόμαστε να κάνουμε από σας ανθρώπους τέτοιους, όπως είμαστε εμείς,
τέτοιους όπως είναι οι περισσότεροι από τους σύγχρονούς μας! Με τις
φροντίδες μας πρέπει να γίνετε άνθρωποι, όπως θέλει «η φύση σας»,
άνθρωποι, όπως απαιτεί η θεία και ιερή πνοή, που υπάρχει μέσα στη φύση
σας. Η προσπάθειά μου σκοπεύει να ανυψώσει την ανθρώπινη φύση σε ό,τι
υψηλότερο και ευγενέστερο υπάρχει: να την ανυψώσει με την αγάπη”

Κοινωνία: Ο άνθρωπος μέσα στην κοινωνία διέρχεται από τρεις καταστάσεις, τη


φυσική κατάσταση, κατά την οποία κυριαρχεί η αυτοσυντήρηση και η
ικανοποίηση των ενστίκτων του, την κοινωνική κατάσταση, κατά την οποία
επικρατεί η κοινωνική συμβίωση, που διασαλεύεται από τους
ανταγωνισμούς σχετικά με την ιδιοκτησία και την επιδίωξη του ατομικού
συμφέροντος, και την ηθική τέλος κατάσταση, κατά την οποία ο κοινωνικός
άνθρωπος μετέχοντας όχι μόνο στη φύση, αλλά και στον ηθικό νόμο, τείνει
σε μια εσωτερική ηθική αυτονομία
Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

Γνωσιοθεωρία:
“Υποστηρίζω πως μία αληθινά εκπαιδευτική δράση δεν
μπορεί να έρχεται από έξω αλλά να λειτουργεί από μέσα,
από την εσωτερική ανάπτυξη του παιδιού... Η
διδασκαλία θα πρέπει λοιπόν να ξεκινά από την άμεση
εμπειρία εκ μέρους του παιδιού, από τη μελέτη του
περιβάλλοντος χώρου...”
“Για να συνηθίσει ένα παιδί να είναι προσεκτικό, για να
εντυπωσιασθεί από κάποια σημαντική αλήθεια, θα πρέπει
να τού δώσουμε μερικές μέρες ανησυχίας πριν την
ανακάλυψη”

ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ

• Η αρνητική αγωγή
• Το αξίωμα της αυτενέργειας
ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ

• Η εκπαίδευση των
εκπαιδευτικών
• Η αρχή της εποπτείας στη
μέθοδο διδασκαλίας

ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ - ΚΡΙΣΕΙΣ -


ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Ο William H. Kilpatrick έχει διατυπώσει 5 αρχές που


διαπερνούν τις προσπάθειες του Pestalozzi:
• Η προσωπικότητα είναι ιερή. Αυτή συγκροτεί την
εσώτερη διάκριση του κάθε ατόμου.
• Η Αγωγή ταιριάζει με την ανάπτυξη των φυτών.
Αντίστοιχα, ο παιδαγωγός δεν εισάγει καμιά δύναμη
στα παιδιά.
• Η αγάπη αυτών που εκπαιδεύουμε αποτελεί τη
μοναδική και παντοτινή βάση δουλειάς.
• Η αυτενέργεια. Στο κάθε ερέθισμα που απευθύνεται
στις αισθήσεις πρέπει να δίνεται κάποιο όνομα και
έπειτα να ακολουθεί κάποια ενέργεια.
• Η επανάληψη της ενέργειας οδηγεί στη μάθηση
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ JOΗΑΝΝ ΗΕΙΝRICH
PΕSΤΑLΟΖΖΙ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ
ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ
1) Έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στον αυθορμητισμό και αυτενέργεια. Στα
παιδιά δεν πρέπει να δοθούν έτοιμες απαντήσεις αλλά πρέπει να
φθάσουν στις απαντήσεις τα ίδια. (Silber 1965: 140).
2) Προώθησε την εκπαίδευση για τους φτωχούς, όχι μόνο με ειδικά
σχολεία αλλά με τη διδασκαλία σχετικών θεμάτων σε κοινά σχολεία.
3) Επιχείρησε να απομακρυνθεί από το κλασσικό πρόγραμμα σπουδών,
που αξιολογήθηκε ως ελιτιστικό, και να διδάξει πρακτικότερα
θέματα.
4) Προσδιόρισε την εκπαίδευση ως αρμονική ανάπτυξη όλων των
αρμοδιοτήτων του παιδιού. Αυτό αντιπροσώπευσε μια θεμελιώδη
μετατόπιση στην πρακτική των παραδοσιακών σχολείων που
θεωρούσαν την εκπαίδευση ως ειδικευμένο ίδρυμα για την ανάπτυξη
της διάνοιας αποκλειστικά.
5) Πραγματοποίησε έρευνα για τη διδασκαλία και ανέπτυξε μεθόδους
διδασκαλίας. Η ιδιαίτερη διδακτική μέθοδός του αποκλήθηκε
αντικειμενική διδασκαλία

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ JOΗΑΝΝ ΗΕΙΝRICH


PΕSΤΑLΟΖΖΙ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ
ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ
ΑΛΛΗΛΟΔΙΔΑΚΤΙΚΗ
«Ο αριθμός και το άνισο των παιδιών είχαν διευκολύνει το έργο μου.
Όπως μέσα στην οικογένεια, και κάτω από τα μάτια της μάνας, το
μεγαλύτερο και το πιο ικανό παιδί δείχνει εύκολα εκείνο που ξέρει
στους νεώτερους αδελφούς και αδελφές του κι αισθάνεται
ευτυχισμένο και περήφανο, επειδή για μια στιγμή, μπορεί ν'
αναπλήρωση τη μητέρα, έτσι και τα παιδιά μου χαίρονταν όταν
μπορούσαν να διδάξουν στ' άλλα κάτι που τα ίδια ήξεραν. Ένα
συναίσθημα τιμής ξυπνούσε μέσα τους και μάθαιναν διπλά
υποχρεώνοντας τα μικρότερα να επαναλαμβάνουν τις εκθέσεις τους.
Έτσι είχα, μέσα σε λίγο καιρό, βοηθούς και συνεργάτες από τα ίδια
τα παιδιά. Τα έβαζα να συλλαβίζουν απ' έξω πολύ δύσκολες λέξεις"
μόλις ένα παιδί ήξερε καλά μια από τις λέξεις αυτές, έπαιρνε μαζί του
εκείνα που δεν την ήξεραν και τους τη μάθαινε. Οι βοηθοί που είχα
έτσι δημιουργήσει απ' την αρχή και είχαν ακολουθήσει την πορεία
μου, βήμα προς βήμα, μου ήσαν ασφαλώς πολύ περισσότερο
χρήσιμοι και απ' αυτούς ακόμη τους πραγματικούς δασκάλους.
Μάθαινα κι εγώ ο ίδιος μαζί με τα παιδιά. Όλο μας το έργο ήταν
τόσο απλό και ανεπιτήδευτο, ώστε δεν θα είχα καν βρει δάσκαλο που
δε θα θεωρούσε ανάξιο για τον εαυτό του να μαθαίνει και να
διδάσκει όπως έκανα εγώ.»
Johann Friedrich
Herbart
Εργογραφία - Βιβλιογραφία
Εργογραφία (με χρονολογική σειρά)
-Algemeine Paedagogik, 1806 («Γενική Παιδαγωγική»)
-Praktische Philosophie, 1808 («Πρακτική - Ηθική
Φιλοσοφία»)
-Umriss Paedagogischer Vorlesungen, 1835. («Διάγραμμα
παιδαγωγικών μαθημάτων»)
Βιβλιογραφία (ενδεικτική)
- Dunkee, Η.Β., Herbart and Education, Ν.York, Randon
House, 1969.
- Εξαρχόπουλος, Ν., Γενική Διδακτική, τ Β , Αθήναι, 1946
- Ρώριχ, Ε., Θεωρία της αγωγής κατά τας αρχας του
Ερβάρτου, μετ Κ Μπακανάκη, Αθήναι 1907
Johann Friedrich Herbart (1776-1841)

•Επιδράσεις από Ηράκλειτο και Παρμενίδη, τον ιδεαλιστή φιλόσοφο


και διδάσκαλό του στο Πανεπιστήμιο της Ιενας Φίχτε.
•Οικοδιδάσκαλος το 1797-1800
•Η γνωριμία με τον Pestalozzi
•Ο Herbart υποστηρίζει ότι η παιδαγωγική ως επιστημονικός κλάδος
βασίζεται στη φιλοσοφία και στην ψυχολογία

Σκοπός της αγωγής: η εκπαίδευση ηθικού χαρακτήρα


Ι. Φ. Έρβαρτου, Διάγραμμα παιδαγωγικών μαθημάτων (1835)
«Ο όρος αρετή εκφράζει το σκοπό της εκπαίδευσης. Αρετή είναι η ιδέα της
εσωτερικής ελευθερίας που εξελίσσεται μέσα σε μια συνεχή
πραγματικότητα στο άτομο. Αφού η εσωτερική ελευθερία είναι μια σχέση
ανάμεσα στην ενόραση και στην ελεύθερη βούληση, εμφανίζεται
μπροστά στο δάσκαλο ένα διπλό έργο. Δουλειά του είναι να
ενεργοποιήσει κάθε έναν απ' αυτούς τους παράγοντες χωριστά, έτσι
ώστε να δημιουργηθεί μόνιμη σχέση αργότερα.
Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε την αρμονία ανάμεσα στην ενόραση
και την ελεύθερη βούληση, πρέπει να γνωρίζουμε την έννοια της ηθικής.
Είναι δύσκολο να πειστεί ο μαθητής να κάνει αυτή την προσπάθεια ·σ'
όλες τις περιπτώσεις είναι δυνατόν, μόνον όταν εξελίσσεται ομαλά η
διττή μάθηση που αναφέρθηκε πιο πάνω. Είναι αρκετά εύκολο μέσα από
τη μελέτη του παραδείγματος των άλλων να καλλιεργηθεί μια θεωρητική
προσέγγιση. η ηθική εφαρμογή στον ίδιο το μαθητή, όμως, μπορεί να γίνει
με την ελπίδα της επιτυχίας, μόνο στο βαθμό που οι επιθυμίες και οι
συνήθειες του προσανατολίζονται στην εναρμόνιση με την ενόραση.»
Διαστάσεις της Ηθικής Αγωγής
Η ιδέα της τελειότητας
Η ιδέα της αγαθής βούλησης
Η ιδέα της δικαιοσύνης
Η ιδέα της σωστής κρίσης
Σύστημα κανόνων και ανταμοιβών.
Η ιδέα ενός διοικητικού συστήματος
«είναι απαραίτητο να συνδυαστεί κατάλληλα η ηθική εκπαίδευση,
που στην καθημερινή ζωή δίνει έμφαση στο σωστό
αυτοπροσδιορισμό, με τη θρησκευτική διδασκαλία».

Ψυχολογική θεωρία Έρβαρτου

Αισθ Πρό
ή σληψ
σεις η

Προ
σληπ
Συνεί
τικές
δηση
μάζε
ς

Αφο Ασυν
μοίω είδητ
ση ο
Εκπαιδευτικές ιδέες του Έρβαρτου
• Ο ρόλος του μαθητή είναι παθητικός
• Καθήκον της διδασκαλίας η δημιουργία των
επιθυμητών προσληπτικών μαζών και η συστηματική
οργάνωση των πληροφοριών
• Τέσσερις διδακτικές αρχές: σαφήνεια, συσχέτιση,
σύστημα, μέθοδος
• Απαιτείται αυστηρή πειθαρχία στη διάρκεια της
διδασκαλίας
• Η αγωγή διευκολύνεται όπου υπάρχει το «διαφέρον»
του μαθητή: εμπειρικό, θεωρητικό, καλαισθητικό,
συμπαθητικό, κοινωνικό, θρησκευτικό

Τυπικά Στάδια διδασκαλίας


«… εν εκάστω μαθήματι οφείλει κατά τους Ερβαρτιανούς να διατρέξη η διδασκαλία την επομένην πορείαν:
α) Να δοθή ο σκοπός του διδακτέου μαθήματος, β) Να γίνη προπαρασκευή προς υποδοχήν του νέου. γ)
Να παρασχεθή αυτό το νέον μάθημα, δ) Να λαβή χωράν σύγκρισις του διδαχθέντος νέου είτε προς
εαυτό, είτε και προς το παλαιόν και σύνδεσις εκείνου μετά τούτου, ε) Να εξαχθώσι και διατυπωθώσι
γλωσσικώς αι εκ της γενομένης συγκρίσεως προκύπτουσαι έννοιαι και διαταχθώσιν αύται καταλλήλως,
στ) να λαβή χώραν άσκησις & εφαρμογή των κτηθεισών γνώσεων.
Κατά ταύτα, αφαιρουμένου του σκοπού, η πορεία της διδασκαλίας διατρέχει τρία μεγάλα στάδια, το της
προσλήψεως, το της αφαιρέσεως και το της ασκήσεως. Επειδή δε, ως είδομεν, εκάτερον των δύο πρώτων
σταδίων υποδιαιρείται εν τω συστήματι του Ηerbart εις δυο, προκύπτουσι πέντε εν όλω στάδια. Ο Ziller,
μαθητής του Herbart, ονομάζει ταύτα ούτω:
1. Ανάλυσις, διότι κατ' αυτό οιονεί αναλύεται ο κύκλος των ιδεών του μαθητού προς ανακάλυψιν των
συγγενών παραστάσεων.
2. Σύνθεσις, διότι προσάγεται προ των μαθητών το εν τμήμα των γνώσεων μετά το άλλο, ούτω δε
βαθμιαίως συντίθεται εν τω πνεύματι αυτών η εικών της όλης εποπτείας εκ πληθύος μερικών
παραστάσεων.
3 Σύνθεσις, ως συνδεομένου κατ' αυτό του νέου μετά του παλαιού.
4. Σύστημα ως περιλαμβάνον εν ευσυνόπτω κατατάξει το αφηρημένον υλικόν.
5.Μέθοδος.
Ο Rein μετονομάζει τα στάδια ως εξής.
1 Προπαρασκευή, διότι δι' αυτού προπαρασκευάζεται η του νέου παροχή.
2 Προσφορά, διότι προσφέρεται υπό του διδασκάλου το νέον εις τους μαθητάς.
3. Σύγκρισις, διότι λαμβάνει χωράν σύγκρισις προς αναγνώσισιν & εξαγωγήν των κοινών γνωρισμάτων
4. Σύλληψις, διότι εν αυτώ τα κοινά γνωρίσματα, τα δια της συγκρίσεως αναγνωρισθέντα ως τοιαύτα,
λαμβάνονται ομού και συνενούνται προς αποτέλεσιν του γενικού, τ.έ. της εννοίας, του κανόνος, ή του
νόμου.
5. Εφαρμογή, διότι επιδιώκεται εφαρμογή των μεμαθημένων.
Το κίνημα του Ερβαρτιανισμού

• Tuiskon Ziller (1817-1882) – Λειψία


Διδακτική – μεθοδολογική συστηματική του Ερβαρτιανισμού
Θεωρία των πολιτισμικών σταδίων – Η “βιογενετική αρχή”
Συγκέντρωση της ύλης
Επεξεργασία των σταδίων της διδασκαλίας του Herbart

• Wilhelm Rein (1847-1929) – Ιένα


Επαναπροσδιορισμός των τυπικών σταδίων διδασκαλίας
O αυτοπροσδιορισμός του ατόμου έχει αξία εφόσον το οδηγεί στις
εθνικές και χριστιανικές αξίες.
Στη θέση του Ρουσσώ για τη φυσική αγωγή αντιπαραβάλλει την
καντιανή ηθική του καθήκοντος
Αγωγή προς μια εθνική και πολιτιστική κατεύθυνση

Ερβαρτιανισμός και διδακτική


• Δογματική και ακροαματική διδασκαλία
Εκπαιδευτικός: παρουσίαση μαθήματος
Μαθητές: απομνημόνευση, επαναλήψεις,
• ασκήσεις, εργασίες στο σπίτι
• Αρχή της αυθεντίας, της απομνημόνευσης, του
ανταγωνισμού, της άμεσης εποπτείας, των ποινών
Κριτική στην παιδαγωγική θεωρία του Έρβαρτου

Νοησι
αρχία

Στάδι
Ερβαρ
α
τιανισ Ψυχολογικ
Διδασ ή
μός εξάρτηση
καλία
ς

Δασκ
αλο
κεντρι
σμός

Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΕΡΒΑΡΤΙΑΝΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΣΤΟ


ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Πιστό στην παιδαγωγική του Ερβάρτου, επιδιώκει ως πυρήνα της
εκπαίδευσης την ηθικοποίηση του ανθρώπου και τη
διαπαιδαγώγησή του στο ιδεώδες του έθνους.
Ερβαρτιανή παιδαγωγική στα μέτρα της ιδέας του «αλάθητου»
και «άφθαρτου» του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού
Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΕΡΒΑΡΤΙΑΝΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΣΤΟ
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ
ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΤΟΥ 19ΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ
ΤΟΥ 20ου ΑΙ.: ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ [ΦΟΥΚΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ]
Ι. Πανταζίδης (1875-1900): «Η ξεχωριστή σημασία που αποδίδει στην πρακτική άσκηση
των φοιτητών του συντείνουν στο να υποστηρίξει κανείς ότι πρόκειται για τον πρώτο
φιλόλογο που αντιλαμβάνεται την αξία της Παιδαγωγικής για την προώθηση της
εκπαιδευτικής διαδικασίας. Δεν απομακρύνεται από μια "ανθρωπιστική" αντίληψη της
Παιδαγωγικής, αλλά αντίθετα, ερειζόμενος σε μία "ανθρωπιστική" Παιδαγωγική καταλήγει
στην ανάγκη επεξεργασίας μιας συγκεκριμένης "παιδαγωγικής τεχνολογίας". Ως προς το
σημείο αυτό οι ξένες επιδράσεις του – κυρίως γερμανικές – διαμορφώνουν μια πρακτικού
χαρακτήρα Παιδαγωγική και την αντίστοιχης κατεύθυνσης Παιδαγωγική τεχνολογία
(παιδαγωγικές εφαρμογές, οδηγητική).»
Χ. Παπαδόπουλος (1878-1903): «Η συνεισφορά του Χ. Παπαδόπουλου στην εισαγωγή,
ανάπτυξη και εξέλιξη της Παιδαγωγικής επιστήμης στην Ελλάδα υπήρξε καθοριστική.
Υιοθετεί τις ιδέες του J. F. Herbart»
Δ. Ζαγγογιάννης (1896-1901): «Ο Δ. Ζαγγογιάννης συνδέει τη "Γυμνασιακή Παιδαγωγική"
με τη "Γενική Παιδαγωγική". Πιστεύει ότι κάθε επιμέρους ζήτημα επιλύεται αναγόμενο σε
γενικές και θεμελιώδεις αρχές της "Γενικής Παιδαγωγικής". Επιπλέον, συμφωνώντας με τις
αρχές του J. F. Herbart θεωρεί αδύνατο να διαχωρίζει κανείς την Ηθική και την Ψυχολογία
από τη διδασκαλία της "Γενικής Παιδαγωγικής"»

Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΕΡΒΑΡΤΙΑΝΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΣΤΟ


ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΣ (1912-1949): «Το σχολείο πρέπει να είναι ναός
εθνικής μυσταγωγίας, εν τω οποίω πρέπει να εγχαράσσηται εις τας ψυχάς των
παίδων η εικών της Πατρίδος».
«Ο Εξαρχόπουλος σε όλη του τη ζωή ήταν πάντα πρώτος στις τιμές, στο κύρος,
στις επίσημες εκδηλώσεις και στην επιβολή της θέλησης του. Η παιδεία του
τόπου μας, καλή- κακή ή άθλια, διαμορφώθηκε κατά τη βούληση του καθηγητή,
Ακαδημαϊκού και ιδεολόγου της εξουσίας Ν. Εξαρχόπουλου» (Χρ. Φράγκος).

Ιδεολογία εθνικής νομιμοφροσύνης: «Ο Εξαρχόπουλος, στο έργο του «Εισαγωγή


εις την Παιδαγωγικήν», του οποίου η πρώτη έκδοση έγινε το 1923, αναφέρεται
διεξοδικά στο δάσκαλο και στην εκπαίδευσή του, απ’ όπου και
πληροφορούμαστε ότι «η μόρφωσις και αί γνώσεις (…) πρέπει να τίθενται εν
δευτέρα μοίρα εν συγκρίσει προς την διάπλασιν της προσωπικότητος αυτού»
(Εξαρχόπουλος 1950, 171). Και ότι το δάσκαλο δεν πρέπει να τον
αναγνωρίζουμε απλώς ως «υπάλληλον του Κράτους», αλλά ως «τον κυριώτατον
φορέα των ιδανικών του Έθνους» και να απομακρύνονται από το διδασκαλικό
έργο πρόσωπα «εμφορούμενα αντεθνικών και αντικοινωνικών αρχών»
(Δαμανάκης Μιχάλης)
Maria Montessori 1870-1952
“Μελέτησα τα παιδιά μου, και εκείνα με δίδαξαν
πώς να τα εκπαιδεύσω”

Ποιο είναι το μοντεσσοριανό κίνημα σήμερα;


Παιδαγωγικά αξιώματα

• Η ελεύθερη συνάντηση
του παιδιού με το
περιβάλλον του
• Η αυτενεργός μάθηση –
αυτοδιδασκαλία
• Η ελεύθερη εργασία

Βασικές παιδαγωγικές αρχές


στο έργο της M. Montessori
• Αγωγή της φύσης και της ελευθερίας
• Οι φυσικοί νόμοι και οι επιδράσεις από το περιβάλλον
• Η μοναδικότητα της παιδικής ηλικίας
• Η στοργή, η ασφάλεια και η δραστηριότητα αποτελούν τις
τρεις θεμελιώδεις ανάγκες του παιδιού
• Το παιδαγωγικό παιχνίδι
• Η εξατομικευμένη διδασκαλία
• Η αγωγή των αισθήσεων
• Η αγωγή πρέπει να ανταποκρίνεται στα διάφορα στάδια
ανάπτυξης του παιδιού
Οι «ευαίσθητες περίοδοι» του παιδιού
προσανατολισμός σε ερεθισμούς για
0-3 την απόκτηση εμπειριών μέσω των
αισθήσεων
11/2 ανάπτυξη και συντονισμός των
-4 διαφόρων μυών
2-4 ενδιαφέρον να γνωρίσει το
αληθινό και να ανακαλύψει την
πραγματικότητα

Οι «ευαίσθητες περίοδοι» του παιδιού

• Η εκμάθηση της γλώσσας (1 ½ - 3)


• Ευαισθησία για την τάξη (3-5)
• Λέπτυνση των αισθήσεων (2 ½-6)
• Καλοί τρόποι (3-6)
Το παιδαγωγικό υλικό

Παιδαγωγικό Σύστημα:
Ο δεκτικός νους - γνωσιολογική θεωρία
• Δόμηση της νόησης δια μέσου δραστηριοτήτων σε επαφή
με την πραγματικότητα και όχι με το προβάδισμα της
φαντασίας
• Η αναλυτική διαδικασία και η μέθοδος Montessori
• Η αγωγή των αισθήσεων
Παιδαγωγικό Σύστημα:
Η σημασία του περιβάλλοντος χώρου
• Το δομημένο περιβάλλον
• Από το αρχέγονο χάος στην
αυτοσυγκέντρωση

Παιδαγωγικό Σύστημα: ηθική – θρησκευτική διδασκαλία


Παιδαγωγικό Σύστημα: παιδαγωγική ελευθερία
Οι οπαδοί των παλιών Η ελευθερία του παιδιού θα πρέπει
συστημάτων υποστηρίζουν να έχει σαν όριο τα ενδιαφέροντα
επίσης, πως δεν είναι δυνατό να της ομάδας όπου ανήκει. Και θα
υπάρχει πειθαρχία σε μια τάξη πρέπει να έχει τη μορφή της καλής
όπου τα παιδιά κινούνται αγωγής και συμπεριφοράς. Είναι
ελεύθερα. ανάγκη, λοιπόν, να εμποδίσουμε
Εμείς, με το σύστημα μας, το παιδί να κάνει ο,τιδήποτε
έχουμε, προφανώς, διαφορετική μπορεί να προσβάλει ή να
αντίληψη για την πειθαρχία. πληγώσει τους άλλους ή που δεν
Επιδιώκουμε μια πειθαρχία είναι ευγενικό ή ταιριαστό για τη
ενεργή. Δεν πιστεύουμε πως ηλικία του. Οποιαδήποτε άλλη
είναι πειθαρχημένο το παιδί
πράξη, που μπορεί να είναι
που το αναγκάζουμε να μένει
μουγκό και ακίνητο, σαν χρήσιμη με οποιοδήποτε τρόπο,
παράλυτο. Ένα τέτοιο παιδί δεν είναι ελεύθερο να την εκφράσει.
είναι πειθαρχημένο, μα Κι η δασκάλα, όχι μόνο θα την
εκμηδενισμένο. επιτρέψει, μα θα την παρατηρήσει.

Παιδαγωγικό Σύστημα: εκπαίδευση για την ειρήνη


«Πρέπει να γίνει μια κοινωνική προσπάθεια που θα εξασφαλίσει στο
παιδί δικαιοσύνη, αρμονία και αγάπη. Το έργο αυτό πρέπει να το
αναλάβει η παιδεία γιατί είναι ο μόνος τρόπος να χτίσουμε έναν
καινούριο κόσμο και να φέρουμε την ειρήνη.
Το να μιλάει κανείς για μία μάθηση της ειρήνης σε εποχές τόσο
κρίσιμες σαν τη δική μας, όταν η κοινωνία απειλείται συνεχώς από την
πιθανότητα του πολέμου, ίσως να φαίνεται σαν ένας αφελής
ιδεαλισμός. Εγώ παρ' όλα αυτά πιστεύω πως η προετοιμασία της
ειρήνης μέσω της παιδείας είναι ο πιο αποτελεσματικός και
εποικοδομητικός τρόπος ν' αντιταχθούμε στον πόλεμο, δεδομένου ότι
οι ανάγκες του ανθρώπου σήμερα κατά κανένα τρόπο δεν δικαιολογούν
τον ένοπλο αγώνα και δεδομένου ότι ο πόλεμος δεν προσφέρει καμιά
ελπίδα να βελτιώσει τη μοίρα του.»
Μοντεσσοριανή Εκπαίδευση Κλασική Εκπαίδευση
Δίνει έμφαση σε γνωστική και κοινωνική Δίνει έμφαση σε τυποποιημένες γνώσεις και
ανάπτυξη. κοινωνική ανάπτυξη.
Ο παιδαγωγός δεν έχει κυρίαρχο ρόλο στις Ο παιδαγωγός έχει το κύριο ρόλο στις
δραστηριότητες της τάξης: το παιδί συμμετέχει δραστηριότητες της τάξης: το παιδί συμμετέχει
ενεργά στη διαδικασία της μάθησης. παθητικά στη διαδικασία της μάθησης.
Το περιβάλλον και η μέθοδος ενθαρρύνουν την Ο παιδαγωγός επιβάλλει την πειθαρχία.
αυτοπειθαρχία.
Οι ομάδες αποτελούνται από παιδιά διαφόρων Οι ομάδες διαμορφώνονται από άτομα ίδιας
ηλικιών. ηλικίας.
Τα παιδιά ενθαρρύνονται να διδάξουν, να Το μεγαλύτερο μέρος της διδασκαλίας γίνεται από
συνεργαστούν και να βοηθούν το ένα το άλλο. τον παιδαγωγό και η συνεργασία αποθαρρύνεται.

Τα παιδιά διαλέγουν τη δουλειά που κάνουν Το πρόγραμμα διαμορφώνεται χωρίς να


σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα και τις λαμβάνονται υπ’ όψιν τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα
ικανότητές τους. των παιδιών.
Το παιδί έχει το δικό του ρυθμό μάθησης, Ο ρυθμός διδασκαλίας καθορίζεται συνήθως από το
σύμφωνα με τον οποίο αφομοιώνει τις δάσκαλο ή το μέσο όρο των μαθητών.
γνώσεις.
Το παιδί βρίσκει τα λάθη του από πληροφορίες Αν και εφόσον γίνουν διορθώσεις, τις κάνει
που του δίνει το ίδιο το εκπαιδευτικό υλικό. συνήθως ο παιδαγωγός.
Η μάθηση επιβεβαιώνεται εσωτερικά μέσα από Η μάθηση επιβεβαιώνεται από εξωτερικούς
την επανάληψη κάθε δραστηριότητας και την παράγοντες μέσα από επιβράβευση ή
εσωτερική αίσθηση επιτυχίας. αποθάρρυνση.

Βιογραφικό Σημείωμα
Εκπαιδευτική δραστηριότητα

1805 Frankfurt Modern School


1816 Griehseim
1818 Keilhau
1831 Ελβετία
1833 Willisau
1837 Keihlau (Kindegarten)

Ανθρωπολογικές αντιλήψεις
 Ο κόσμος είναι ενιαίος, όλα όσα τον απαρτίζουν
αλληλεξαρτώνται και αλληλοσυνδέονται
 Οι λανθάνουσες δυνατότητες και γνώσεις
αναπτύσσονται με την έκθεση σε υλικά και εμπειρίες
 Υπάρχουν καθολικοί παγκόσμιοι νόμοι που έχουν
θεία προέλευση και διέπουν όλη τη δημιουργία
 Η εκπαίδευση οδηγεί σε αρμονία με το θείο και τη
φύση
 H παγκόσμια αρμονία εκφράζεται στα γεωμετρικά
σχήματα
Παιδαγωγικές αντιλήψεις
Η σφαιρική παιδεία
Σκοπός της αγωγής είναι η αρμονική ανάπτυξη
του παιδιού
Παιδοκεντρική θεωρία
Ο ρόλος του παιχνιδιού στην ανάπτυξη του
παιδιού

Παιδαγωγικές αντιλήψεις:
Ο νηπιακός κήπος

Αίθουσα για παιδιά 3 έως 6 ετών


Το Kindergarten χώρος ανάπτυξης και
μάθησης για τα παιδιά με επιδίωξη την
κοινωνική αλληλεπίδραση
Το πρώτο Κindergarten ιδρύθηκε για να
βοηθήσει ορφανά και φτωχά και παιδιά με
ειδικές ανάγκες
Διδακτική Μέθοδος: Τα φραιβελιανά δώρα

Η επίδραση των ιδεών του Froebel στην


παιδαγωγική
Κριτική αποτίμηση
 τόνισε ότι η εκπαίδευση και η διδασκαλία πρέπει να ξεκιν
ούν από το ενδιαφέρον και τα κίνητρα του μαθητή
 θεωρείται ο ιδρυτής του νηπιαγωγείου
 εισήγαγε στην εκπαιδευτική διαδικασία τα παιδιά από την
προσχολική ηλικία
 θέλησε η εκπαίδευση στο νηπιακό κήπο να υποκινήσει την
οικογένεια να αγαπήσει και να εκτιμήσει το παιδί
 αξιοποίησε το παιχνίδι ως βασικό παιδαγωγικό μέσο
 η φρεβελιανή αντίληψη εντάσσεται στην παράδοση της
«αρνητικής αγωγής»

John Dewey (1859-1952)


Βιβλιογραφία-Αρθρογραφία
Συνιστώμενες αναφορές:
Πρωτογενείς Αναφορές:
John Dewey, Works (Southern Illinois, 1967- )
The Essential Dewey: Ethics, Logic, Psychology, ed. by Thomas M. Alexander and Larry A. Hickman
(Indiana, 1998)
John Dewey, Democracy and Education: An Introduction to the Philosophy of Education (Simon &
Schuster, 1997)
John Dewey, Experience and Nature (Dover, 1958)
John Dewey, How We Think (Prometheus, 1991)
Δευτερογενείς Αναφορές :
The Philosophy of John Dewey, ed. by John J. McDermott (Chicago, 1981)
Reading Dewey: Interpretations for a Postmodern Generation, ed. by Larry Hickman (Indiana, 1998)
Sidney Hook and Richard Rorty, John Dewey: An Intellectual Portrait (Prometheus, 1995)
Jennifer Welchman, Dewey's Ethical Thought (Cornell, 1997)
Πρόσθετη διαδικτυακή πληροφόρηση σχετικά με τον Dewey:
Richard Field's detailed article in * The Internet Encyclopedia of Philosophy.
The thorough collection of resources at EpistemeLinks.com.
The article in the Columbia Encyclopedia at Bartleby.com.
Charles Lowney on Dewey's pragmatism.
News from The Center for Dewey Studies.
A paper on Dewey's individualism from S. Scott Zeman.
Suzanne Rice on educational implications of Dewey's concept of virtue.
The entry at Biography.com

ΠΡΑΓΜΑΤΙΣΜΟΣ

“Αν μπορέσουμε να δούμε ότι η γνώση δεν είναι μια


πράξη ενός εξωτερικού θεατή, αλλά κάποιου που
συμμετέχει μέσα στην φυσική και την κοινωνική
σκηνή, τότε το αληθινό αντικείμενο της γνώσης
βρίσκεται στις συνέπειες της κατευθυνόμενης
δράσης. Άρα το κριτήριο της γνώσης βρίσκεται
στη μέθοδο που χρησιμοποιείται για να
διασφαλισθούν οι συνέπειες κι όχι σε μεταφυσικές
συλλήψεις της φύσης του πραγματικού”

• Το βασικό χαρακτηριστικό της φιλοσοφίας του


πραγματισμού είναι η ενότητα γνώσης και δράσης, αξιών
και εμπειρίας. Η γνώση συνδέεται με την δράση και
παράγεται από την εμπειρία, ενώ η αλήθεια
προσδιορίζεται από τις πρακτικές δραστηριότητες
ΠΡΑΓΜΑΤΙΣΜΟΣ

Το κριτήριο της αλήθειας μιας ιδέας βρίσκεται στις


συνέπειες που ακολουθούν όταν πραγματοποιηθεί η
προτεινόμενη πράξη. Με αυτόν τον τρόπο η αξία και η
αλήθεια της ιδέας θα αποδειχτεί στην εμπειρία. Μια ιδέα
είναι αληθινή, όταν οι συνέπειες που κάποιος προέβλεψε
επιβεβαιώνονται από την εμπειρία

• Η γνώση είναι υποθετική


• Σημαντικός ο ρόλος της νοημοσύνης
• Η δημιουργία νέων ιδεών
• Η έννοια της εμπειρίας

Εξελικτική Θεωρία

• Θεωρία εξέλιξης των ειδών


• Φυσική Επιλογή
• Η έννοια της ανάπτυξης στη θεωρία
του Dewey
Η παραδοσιακή εκπαίδευση
προσφέρει εμπειρίες στο μαθητή;
Εθισμούς και κανόνες συμπεριφοράς
Οργάνωση
Στάσεις

Η παιδαγωγική θεωρία του Dewey

• Βούληση
• Συναίσθημα
• Νόηση
• ΕΜΠΕΙΡΙΑ
ΕΜΠΕΙΡΙΑ
Κριτήρια εμπειρίας:
• Εμπειρικό συνεχές

• Αλληλεπίδραση

ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΟΡΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΟΡΙΣΜΑΤΩΝ

ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΛΥΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ


Η κοινωνικοποίηση στο σχολείο
σύμφωνα με τον Dewey
• Το σχολείο αποτελεί μικρογραφία της κοινωνίας
• Η έννοια της κοινότητας είναι κεντρική στο έργο του
• Πειθαρχία και τάξη – αμοιβαία συνεργασία – ηθική
ατμόσφαιρα το νέο κοινωνικό πνεύμα στο σχολείο
• Η ανεξαρτησία των παιδιών είναι αρετή μεγαλύτερη από
την υπακοή
• Το δημοκρατικό σύστημα αυτοδιοίκησης των μαθητών
• Σκοπός του σχολείου δεν είναι να αναπτύξει το παιδί
σύμφωνα με κάποιο απομακρυσμένο μοντέλο, αλλά να το
βοηθήσει να λύσει τα προβλήματά του, που ανακύπτουν
στις καθημερινές του σχέσεις με το φυσικό και το
κοινωνικό περιβάλλον

Η κοινωνικοποίηση στο σχολείο


σύμφωνα με τον Dewey
4 βασικές αρχές πρέπει να καλλιεργηθούν στο σχολείο
• το κοινωνικό ένστικτο
• το κατασκευαστικό ένστικτο
• το ερευνητικό ένστικτο
• το ένστικτο της τέχνης
Η καθοδηγούμενη αυτενέργεια

• Η καθοδήγηση του εκπαιδευτικού


• Ο ρόλος των κινήτρων και του διαφέροντος
• Αυτενέργεια:
ύπαρξη ενδιαφέροντος  αναζωπύρωση
περιέργειας, ανησυχίας  παρατήρηση 
σκέψη  δράση

«Η εκπαίδευση δεν είναι


μόνο προετοιμασία για τη
ζωή, αλλά συνιστά ένα
αυτοτελές κομμάτι ζωής»
«Ένας συνηθισμένος δυϊσμός χωρίς νόημα είναι η
διαμάχη για το αν το παιδί γεννιέται καλό ή
κακό… Τα παιδιά είναι γεμάτα δυνατότητες που
είναι ακόμη εύπλαστες και μπορούν να
κατευθυνθούν είτε προς καταστροφικούς είτε προς
δημιουργικούς σκοπούς. Η κατεύθυνση που θα
πάρουν οι δυνατότητες του παιδιού εξαρτάται από
την κατάλληλη ανατροφή, στην οποία η
εκπαίδευση παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Σκοπός
της ανατροφής και της εκπαίδευσης πρέπει να
είναι η ανάπτυξη δημιουργικών διαθέσεων στο
παιδί. Η επιτυχία όμως αυτού του σκοπού δεν
μπορεί να έλθει με την απομόνωση του παιδιού
από το κοινωνικό περιβάλλον ή με την απλή
μετάδοση γνώσεων και αξιών, αλλά με την
ανάπτυξη τέτοιων συνθηκών που το παιδί
συμμετέχει ενεργητικά στις δραστηριότητες των
ποικίλων κοινωνικών ομάδων που ανήκει

«Η έννοια του embryonic community life


αποτελεί μια φράση κλειδί. Εκφράζει την
αλληλεπίδραση ανάμεσα στο σχολείο και
τη ζωή καθώς και την προτεραιότητα της
κοινωνικής αγωγής. Σύμφωνα με την έννοια
αυτή το σχολείο έχει διπλή αποστολή:
Αφενός είναι ένας χώρος όπου το παιδί
προασκείται σε βασικές κοινωνικές αρετές.
Ακριβώς μέσα από την εκπλήρωση αυτής
της αποστολής στο σχολείο προετοιμάζει
για τη ζωή στη μεγάλη κοινωνία. Όσο πιο
κριτικά εκπληρώνεται αυτή η λειτουργία
τόσο καλύτερα πετυχαίνει το σχολείο μία
ανανέωση του χαρακτήρα της κοινωνίας,
που αποτελεί τρόπον τινά και μόνιμη
αποστολή»
«Η νοημοσύνη δεν είναι η απόκτηση της λογικής
ικανότητας να συλλαμβάνει τις «πρώτες αρχές» και
να δείχνει τη λογική αλήθεια τους. Ούτε επίσης ότι
η νοητική καλλιέργεια θα πρέπει να είναι
αυτοσκοπός. Αντίθετα, η νοημοσύνη έχει νόημα ως
πρακτική δραστηριότητα. Η θεμελιακή λειτουργία
της νοημοσύνης είναι η λύση προβληματικών
καταστάσεων (Problem Solving), η συνεχής
έρευνα»

Η σημασία της εμπειρίας


… Η πρώτη συνέπεια είναι πως λείπει ολότελα κάθε οργανική
συνοχή του υλικού που διδάξαμε με ό,τι το ίδιο το παιδί είδε,
αισθάνθηκε κι αγάπησε. Έτσι η καινούργια γνώση, που
απόκτησε το παιδί χωρίς να τη ζήσει άμεσα με την πείρα του,
μένει καθαρά ειδολογική, χωρίς δηλαδή περιεχόμενο και
καταντά συμβολική γνώση. Και δεν πρέπει να εκτιμάμε πάρα
πολύ το ειδολογικό και το συμβολικό. Βέβαια, η μορφή, το
σύμβολο μας είναι πολύτιμα όπλα για την αναζήτηση και την
κατάκτηση της αλήθειας. Βέβαια είναι χρήσιμα όργανα που
βοηθούν το άτομο να βαδίζει με ασφάλεια προς το
ανεξερεύνητο. Μα από το άλλο μέρος το αποτέλεσμα αυτό δεν
το πετυχαίνουμε παρά μόνο, άμα το σύμβολο συμβολίζει
πραγματικά, άμα δηλαδή συμπυκνώνει και αντικαθιστά κάτι
που πραγματικά έζησε το άτομο με την πείρα του. Κάθε
σύμβολο, που μας το βάζουν οι άλλοι στο κεφάλι και δε
ξεπετάχτηκε μόνο του μέσα από τη δράση μας είναι και μένει
κούφιο, άχρηστο, νεκρό. Κάθε μαθηματικό ή γραμματικό
φαινόμενο, που δεν ήρθε σ’ οργανική ένωση μ’ ό,τι πραγματικά
και βαθειά ενδιαφέρει το παιδί.
Η κίνηση για το Νέο
Σχολείο στην Ευρώπη
Το σχολείο εργασίας

Σχολείο Εργασίας
Με τον όρο σχολείο εργασίας (Arbeitsschule) εννοούμε
ένα σχολείο που αναγνωρίζει την αυτοαπασχόληση
και τη δραστηριότητα του μαθητή ως ουσιαστικό
μορφωτικό και παιδαγωγικό στοιχείο. Έτσι
διακρίνεται από το ονομαζόμενο σχολείο της
μάθησης το οποίο παραμελούσε τις αφορμήσεις του
ίδιου του μαθητή και τον οδηγούσε λίγο πολύ σε μια
παθητική αποδοχή
Πυραμίδα της Αποτελεσματικής
μάθησης

Roger Muchielli: «Les méthodes actives dans la pédagogie des adultes».


Éditeur: E.S.F. Paris 1972.

ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ


ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Σχολείο Εργασίας
Το παιδί είναι ο ήλιος που γύρω του κινούνται όλοι οι
σχολικοί οργανισμοί
Βασικά χαρακτηριστικά:
 Το σχολείο στηρίζεται στη φύση του παιδιού
 καλλιεργεί την αυτενέργεια και την πρωτοβουλία
 δίνει ευκαιρίες για ανάπτυξη της ατομικής και
κοινωνικής αρετής
 συνδυάζει τη θεωρία με την πράξη, τη σωματική και
πνευματική εργασία
 το παιδί αντιμετωπίζεται σαν ένας ζωντανός
οργανισμός που ετοιμάζεται για την ένταξη του στη ζωή
και την κοινωνία.

Σχολείο Εργασίας

Η σημασία της εργασίας:


 η σωματική εργασία έχει σαν σκοπό τη διαμόρφωση
του υλικού κόσμου και συνδέεται με σωματική
κόπωση
 η πνευματική εργασία που έχει σκοπό τη διαμόρφωση
των περιεχομένων της συνείδησης και συνδέεται με
την καταπόνηση και κόπωση όχι μόνο των
σωματικών αλλά και των ψυχικών δυνάμεων
 η εργασία με την παιδαγωγική έννοια, που είναι
πνευματική ή πνευματική και σωματική ενασχόληση
και έχει σαν σκοπό να αποπερατώσει ένα πραγματικό
φαινόμενο που συνεχώς καθίσταται τελειότερο
Στο Νέο Σχολείο οι μαθητές θα αναπτύσσουν ταυτόχρονα αυτόνομη δράση,
συλλογικό κοινωνικό πνεύμα, και περιβαλλοντική συνείδηση και έτσι: .
(α) Ο Μαθητής γίνεται «μικρός διανοούμενος». Αποκτά Μεγαλύτερη ικανότητα
και άνεση στην χρήση, προφορικά και γραπτά, της ελληνικής γλώσσας.
Έρχεται σε επαφή με το λογοτεχνικό πλούτο, το θέατρο , τη μουσική, την
ιστορία και το πολιτισμό γενικότερα.
(β) Ο Μαθητής γίνεται «μικρός Επιστήμονας. Αποκτά γνωστική επάρκεια στον
χειρισμό των μαθηματικών εννοιών, την εφαρμογή τους στην καθημερινή
ζωή, και παράλληλη ανάπτυξη της μαθηματικής λογικής και αφαιρετικής
ικανότητας. Κατακτά αντίστοιχες γνώσεις και δεξιότητες στις φυσικές
επιστήμες και την τεχνολογία.
(γ) Ο Μαθητής γίνεται «μικρός ερευνητής» . Αποκτά ποιότητα και ταχύτητα
στην ανάλυση και στη σκέψη, επάρκεια στη χρήση της ψηφιακής
τεχνολογίας ώστε με κριτική ικανότητα να μπορεί να επιλέγει μέσα από την
πληθώρα πληροφοριών και γνώσεων που έχει πλέον στην διάθεση του.
(δ) Ο Μαθητής γίνεται «γλωσσομαθής». Αποκτά επάρκεια στη χρήση
προφορικά και γραπτά τουλάχιστον μιας ξένης γλώσσας και σε δεύτερη
φάση δυο ξένων γλωσσών που τον εξοικειώνουν με άλλες κουλτούρες,
ευνοούν την ευρωπαϊκή και διεθνή επικοινωνία, και αποτελούν εφόδια
επαγγελματικής σταδιοδρομίας. Με την βοήθεια του δάσκαλου και της
τεχνολογίας, η γλωσσομάθεια μετατρέπεται από προσόν για λίγους, σε
εργαλείο για όλους.
(ε) Ο Μαθητής κατακτά το «Μαθαίνω πώς να μαθαίνω», και δίνεται τέλος στο
«μαθαίνω απ’ έξω», με νέες διδακτικές μεθόδους, εκπαιδευτικά υλικά και
ψηφιακά εργαλεία
(ζ) Ο Μαθητής γίνεται συνειδητός Ελληνας Πολίτης - Πολίτης του κόσμου. Ο
μαθητής ενδυναμώνει την ελληνική ταυτότητα και συνείδηση με βάση τις
αξίες της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης, τον σεβασμό και
αναγνώριση των άλλων.
Georg Kerschensteiner (1854-1932)

 Ο εισηγητής του κινήματος του


Σχολείου Εργασίας
 Ο ιδρυτής της Τεχνικής και
Επαγγελματικής Εκπαίδευσης

Georg Kerschensteiner (1854-1932)

Εργογραφία – Βιβλιογραφία (Ενδεικτικά)


"Grundfragen der Schulorganisation" (Ζητήματα της σχολικής οργάνωσης, 1907)
"Der Begriff der Arbeitsschule" (1912, Η ορολογία σχολείο εργασίας)
"Charakterbegriff und Charaktererziehung" (Δημιουργία και μόρφωση χαρακτήρος,
1912)
"Theorie der Bildung" (Θεωρία της Εκπαίδευσης, 1926)

BENNETT, CHARLES A. 1937. History of Manual and Industrial Education, 1870–


1917. Peoria, IL: Manual Arts Press.
KNOLL, MICHAEL. 1993. "Dewey versus Kerschensteiner. Der Streit um die
Einführung der Fort-bildungsschule in den USA, 1910–1917." Pädagogische
Rundschau 47:131–145.
LINTON, DEREK S. 1997. "American Responses to German Continuation Schools
during the Progressive Era." In German Influences on Education in the United
States to 1917, ed. Henry Geitz, et al. Cambridge, Eng.: Cambridge University
Press.
SIMONS, DIANE. 1966. Georg Kerschensteiner. His Thought and Its Relevance
Today. London: Methuen.
TOEWS, EMIL O. 1955. "The Life and Professional Works of Georg Michael
Kerschensteiner, 1854–1932." Ph.D. diss., University of California, Los Angeles.
WEGNER, ROBERT A. 1978. "Dewey's Ideas in Germany. The Intellectual Response,
1901–1933." Ph.D. diss., University of Wisconsin, Madison.
Georg Kerschensteiner (1854-1932)

Βασικές αρχές
 Η αρχή της εργασίας
 Η αρχή της αυτενέργειας
 Η αρχή της στενής σχέσης γενικής
μόρφωσης και επαγγέλματος
 Η αρχή της πολιτειακής αγωγής

Georg Kerschensteiner (1854-1932)

“Παιδαγωγικό έργο με το νου, με την καρδιά και με τα χέρια!”


“Δεν νοείται καθαρή χειρωνακτική εργασία, χωρίς τη διαμεσολάβηση της σκέψης”
“το νέο σχολείο έχει χρέος να καλλιεργήσει καινούργιες ικανότητες στα νεαρά άτομα,
απαραίτητες στη σύγχρονη κοινωνία, όπως
Θάρρος για απόκτηση αυτονομίας,
Θάρρος για ενίσχυση της αυτοεκτίμησης,
Επιθυμία για ανάληψη έργου,
Θάρρος για το νέο και το ασυνήθιστο,
Διάθεση για προσεκτική παρατήρηση και για έλεγχο,
Διάθεση για υλοποίηση κοινού έργου.”
“Σχολείο εργασίας είναι ο χαρακτηρισμός του σχολείου που αρμόζει στα σύγχρονα
κράτη”
“Θα έρθει καιρός, είναι τόσο βέβαιο, όσο το ότι η ημέρα διαδέχεται τη νύχτα, που θα
είναι αδύνατον να φανταστεί κανείς, πώς μπορούσαν στο παρελθόν να διδάσκουν
διαφορετικά”
“Ο δρόμος προς τον ιδεώδη άνθρωπο διασταυρώνεται με αυτόν του χρήσιμου
ανθρώπου”.
“Οι προσωπικές κλίσεις και ικανότητες των μαθητών, πολύτιμες για την μετέπειτα ζωή
τους, πρέπει να βρίσκουν διέξοδο στη σχολική εργασία και να αξιοποιούνται
ανάλογα”
Hugo Gaudig (1860-1923)

 Η προσωπικότητα
 Η ελεύθερη πνευματική σχολική εργασία
 Η αυτενέργεια
 Η αυτονομία

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΩΝ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ


ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
(Hermann Lietz)
«Τα εξοχικά παιδαγωγεία»
Αρχές παιδαγωγικής του δράσης:
Το κοινωνικό βίωμα (κοινοτική ζωή)
Κριτική απέναντι στις κατακτήσεις του
τεχνικού πολιτισμού: «το λιβάδι της
σημερινής νεολαίας δεν είναι υγιεινό»
Μόρφωση του χαρακτήρα
Νέα σχέση δασκάλου - μαθητή
ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΩΝ
ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ
ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Η ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ


ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ
KURT HAHN: η εμπειρική ή
βιωματική εκπαίδευση
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
-Δώστε στα παιδιά δυνατότητες να ανακαλύψουν το εαυτό τους
-Κάντε τα παιδιά να συναντηθούν με το θρίαμβο και την ήττα.
-Δώστε στα παιδιά την ευκαιρία να ταπεινωθούν στην κοινή
αιτία.
-Παρέχετε περιόδους σιωπής
-Εκπαιδεύστε τη φαντασία
-Καταστήστε τα παιχνίδια σημαντικά αλλά μη κυρίαρχα
-Απελευθερώστε τα παιδιά των πλουσίων και ισχυρών από τη
φυλακή των προνομίων τους.
Η ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ
KURT HAHN: η εμπειρική ή
βιωματική εκπαίδευση

Γιάνους Κόρτσακ
Κείμενα Videos
 http://fcit.usf.edu/hol  https://www.youtube.

ocaust/KORCZAK/ com/watch?v=5nrDWJ
 http://www.0- VOscA
18.gr/downloads/Gouli  https://www.youtube.

s.pdf com/watch?v=jq_WUJ
5oWjo
Το συνεχές του μαθητοκεντρισμού
Μάθηση μέσα από την πράξη, Dewey: Ο μαθητής στο κέντρο
της εκπαιδευτικής διαδικασίας και μαθαίνει πώς να μαθαίνει,
η γνώση προκύπτει από την πράξη και από την επαφή με το
περιβάλλον, μέθοδος επίλυσης προβλημάτων, δημοκρατία
στο σχολείο
Σχολείο εργασίας, Kerchensteiner: Διαφορετικές ανάγκες και
ενδιαφέροντα των μαθητών στη δημιουργία, μάθηση και
εργασία, κατανόηση μέσα από την πράξη, διάλογος και
μεταφορά γνώσεων-κοινωνικοποίηση
Η θεωρία του Bruner (κονστρουκτιβισμός): Η μάθηση είναι μια
ενεργή διαδικασία, με ενθάρρυνση ο μαθητής επιλέγει και
μετασχηματίζει τις πληροφορίες, διαμορφώνει τις υποθέσεις
και λαμβάνει τις αποφάσεις, που στηρίζονται σε μια
γνωστική δομή (πλαίσιο, διανοητικά πρότυπα) με στόχο να
υπερβεί τις πληροφορίες που του δίνονται.
Θεωρία πολλαπλής νοημοσύνης Gardner: Κάθε άνθρωπος έχει
πολλά (7 ή11) είδη νοημοσύνης

Το σχολείο εργασίας
στην Ελλάδα
Η περίπτωση του Αλέξανδρου
Δελμούζου
Αλέξανδρος Δελμούζος
«Ουσιαστική παιδεία δεν
μπορεί ν’ αποχτήσουμε,
αν δε τη θεμελιώσομε
στη δική μας, την
πραγματική ζωή του
νέου Ελληνισμού και το
εκφραστικό του όργανο,
τη γλώσσα του
Ελληνικού λαού και τη
ζωντανή παράδοσή του.
Μόνον έτσι θα έχομε
πραγματική στροφή στο
παρόν και στις ανάγκες
του, θα μορφώσομε
αληθινά την εθνική
ψυχή, το ήθος το
πνεύμα, ένα πνεύμα
θετικό αλλά και
δημιουργικό, και μόνον
έτσι οι κλασικοί θα
γίνουν και για τη
νεώτερη Ελλάδα πηγή
πλούσιας ζωής» (Το
ΑΝΩΤΕΡΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ
κρυφό σκολειό, σ

ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ (1908-1911)

 «ΑΝΩΤΕΡΟ»  ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΙΔΡΥΣΗΣ

 «ΔΗΜΟΤΙΚΟ»  ΣΚΟΠΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ

 ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ  Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
«πως πήρα τα
παιδιά…»
«η ανάγκη των μαθητριών για ελευθερία τις οδηγούσε να υιοθετήσουν υποκριτικούς τύπους
συμπεριφοράς, μια ανήθικη τέχνη… το πρόσωπο ακινητούσε και όμως η γλώσσα δούλευε. Ή
έκαναν πως καθαρίζονταν με το μαντήλι ή με το χέρι, ή εδιωχναν κάποια μύγα, ή έσκυβαν να
πάρουν το μολύβι που έριχναν επίτηδες κάτω, για να μιλήσουν πιο ελεύθερα ... στην έκθεση με
θέμα τον πρώτο περίπατο της χρονιάς μερικές μαθήτριες άρχιζαν έτσι: κατά διαταγήν του κ
Διευθυντού εξήλθομεν εις περίπατον. Εγώ τις είχα ρωτήσει αν ήθελαν να πάμε περίπατο, που
και πότε, συνεννοηθήκαμε μαζί, και συμφωνήσαμε την ώρα, κι έτσι πήγαμε. Και όμως και τη
συνεννόηση και τη συμφωνία για το περίπατο και το παιχνίδι μόνο ως διαταγή μπορούσαν να
την καταλάβουν. Ο δάσκαλος γι’ αυτές μόνο να διατάζει πρέπει».
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
Αυτενέργεια των μαθητριών
Διάλογος με το δάσκαλο
Η τεχνική της εργασίας
Αρχή της συγκέντρωσης της ύλης

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΔΕΛΜΟΥΖΟΥ ΣΤΟΝ


ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΟΜΙΛΟ (1910-1927)
ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ
 ΣΤΑΔΙΑΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ
 ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ

 Το πρόγραμμα

 Η μέθοδος διδασκαλίας και μάθησης


 Τα σχολικά βιβλία

Η «ΔΙΑΧΥΣΗ» ΤΩΝ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ


Η Μαρξιστική αντίληψη για την Παιδεία
Η μαρξιστική κοσμοθεωρία, ο διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός αποτελεί τη βάση της θεωρητικής και
πρακτικής παιδαγωγικής σκέψης
• Εργασία: γνώση φυσικού χώρου και κοινωνική διαδικασία
• Ο διαχωρισμός θεωρητικής και πρακτικής γνώσης εντοπίζεται σε κοινωνίες με ταξική ανισότητα
• Η σοσιαλιστική εκπαίδευση νοείται ως: α)διανοητική-θεωρητική, β)σωματική αγωγή, γ)πολυτεχνική
εκπαίδευση

Η ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
https://www.youtube.com/watch?v=3aHf-9Vu5FI

Η Λενινιστική ώθηση
«Δεν μπορεί να φανταστεί κανείς το ιδανικό της μελλοντικής κοινωνίας χωρίς το συνδυασμό της εκπαίδευσης με την
παραγωγική εργασία της νέας γενιάς» […] «είναι φανερό πως, για να συνδυαστεί η γενική παραγωγική διαδικασία με τη
γενική εκπαίδευση χρειάζεται να επιβληθεί σε όλους η υποχρέωση να παίρνουν μέρος στην παραγωγική διαδικασία»
Το σχολείο συνδέεται:
με την ιδέα της παραγωγής με τη γνώση των μηχανών
με τη φύση της τεχνικής προόδου με την οργάνωση της εργασίας
με την ορθολογική οργάνωση συνθηκών ζωής με την ιστορία του συνδικαλισμού

Σοσιαλισμός και μόρφωση


«Τόσο άγρια χώρα, όπου να λεηλατούνται η εκπαίδευση, η μόρφωση
και οι γνώσεις από τις λαϊκές μάζες, δεν έμεινε πια καμία στην Ευρώπη,
εκτός από τη Ρωσία» (Λένιν, 1913)

(1903) Διατυπώνονται θέσεις όπως γενική, δωρεάν, υποχρεωτική


Παιδεία και για τα δύο φύλα έως 16 ετών, κατάργηση των ταξικών
σχολείων και των περιορισμών στην εκπαίδευση για λόγους
εθνικότητας, διαχωρισμός του σχολείου από την εκκλησία και
διδασκαλία στη μητρική γλώσσα
(1919) Τίθεται η πολιτική βάση της πανεξόρμησης για τη λαϊκή Παιδεία:
Δημιουργία νέας σοσιαλιστικής λαϊκής Παιδείας και μετατροπή του
σχολείου από όπλο ταξικής κυριαρχίας της αστικής τάξης, σε όπλο για
τον κομμουνιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας
(1920) Διάταγμα «Για την εξάλειψη της αγραμματοσύνης του
πληθυσμού». Ανοίγουν παντού σχολεία για ενήλικες και κέντρα
εξάλειψης της αγραμματοσύνης. Εκδίδονται σε μεγάλα τιράζ και στις
μητρικές γλώσσες αλφαβητάρια και εκπαιδευτικά βιβλία
Εκπαιδευτικά επιτεύγματα Σταλινική
της πρώτης σοβιετικής εκπαιδευτική πολιτική
περιόδου Σύσφιξη του συγκεντρωτικού
Θεαματική μείωση του ελέγχου και της ομοιομορφίας
αναλφαβητισμού Ολοκληρωμένη
Υποχρεωτική εκπαίδευση 7-15 ετών δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Εθνική αφοσίωση στη γενική Υψηλό επίπεδο στα


κουλτούρα και την καλλιέργεια Μαθηματικά και τις
Επιστήμες
Ευκαιρίες πρόσβασης στην
εκπαίδευση για κορίτσια & γυναίκες Προσαρμογή των ΑΠ στις
απαιτήσεις της ταχείας
Διδασκαλία τοπικών γλωσσών εκβιομηχάνισης
Ποικιλία σχολικών εγχειριδίων Ενίσχυση της κομμουνιστικής
Λειτουργία σχολικών συμβουλίων ιδεολογίας στα ΑΠ

Πολυτεχνική Εκπαίδευση
• Δεν αποτελεί επαγγελματική εκπαίδευση • Γενικός σκοπός η διαμόρφωση
• Δεν περιορίζεται και δεν αποτελεί ανθρώπου με σοσιαλιστική συνείδηση
ξεχωριστό μάθημα αλλά κατεύθυνση όλων
των μαθημάτων • Στόχοι:
• Ενότητες συγγενικών μαθημάτων • Συνολική ανάπτυξη της προσωπικότητας
• Μέθοδοι που συνδυάζουν θεωρία και • Προαγωγή ταλέντων
πράξη και καθιστούν το μαθητή ικανό να
δοκιμάζει τις γνώσεις στο χώρο παραγωγής • Επιστήμη και τεχνολογία
και την εργασία • Προώθηση πρωτότυπης σκέψης
• Γνώση παραγωγικών δραστηριοτήτων
• Τρόπος ζωής που συνδέει τη μάθηση, την • Συμμετοχή σε πνευματικές και κοινωνικές
εργασία και τον αθλητισμό δραστηριότητες

• Εκπαιδευτικό ιδεώδες για φυσική ανάπτυξη • Η εξέλιξη της πολυτεχνικής εκπαίδευσης


του ανθρώπου με την πνευματική
ωρίμανση και την ηθική αρτίωση
• Σχέση πολυτεχνικής εκπαίδευσης και
Σχολείου Εργασίας
“Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ”

Η Πολιτισμική-Ιστορική Θεωρία του Vygotski

• Ο ρόλος της αλληλεπίδρασης στην κοινότητα

• Η αναγκαιότητα της συλλογικότητας


«Το πιο σημαντικό που συνηθίσαμε να εκτιμούμε στον άνθρωπο είναι η δύναμη και η
ομορφιά. Και το μεν και το δε καθορίζονται στον άνθρωπο αποκλειστικά και μόνο
από τη στάση τον απέναντι στην προοπτική. Ο άνθρωπος που καθορίζει τη
συμπεριφορά του με βάση την πιο κοντινή προοπτική είναι και ο πιο αδύναμος. Αν
ικανοποιείται μόνο με τη δική του προοπτική, έστω και μακρινή, μπορεί να φαίνεται
δυνατός, όμως δεν αισθανόμαστε την ομορφιά της προσωπικότητας και την
πραγματική της αξία. Όσο ευρύτερη είναι η κολεκτίβα, οι προοπτικές της οποίας
αποτελούν για το άτομο προσωπικές προοπτικές, τόσο ο άνθρωπος είναι
ομορφότερος και καλύτερος».
«Σκοπό της παιδείας θεωρώ ένα πρόγραμμα ανθρώπινης προσωπικότητας, ένα
πρόγραμμα ανθρώπινου χαρακτήρα και μάλιστα στην έννοια του χαρακτήρα
συμπεριλαμβάνω όλο το περιεχόμενο της προσωπικότητας, δηλαδή και το ύφος των
εξωτερικών εκφάνσεων και εσωτερικών πεποιθήσεων και την πολιτική
διαπαιδαγώγηση και τις γνώσεις αναμφίβολα όλη την εικόνα της ανθρώπινης
προσωπικότητας».

Antón Semiónovich Makárenko(1888-1939)

Η παιδαγωγική του δραστηριότητα διακρίνεται σε δύο


επίπεδα:
Το συγγραφικό:
• Παιδαγωγικό ποίημα
Το 1o βιβλίο
To 2o βιβλίο
Η ταινία
• Σημαίες στους πύργους
• Βιβλίο για τους γονείς
• Διαλέξεις για την παιδική εκπαίδευση
Antón Semiónovich Makárenko(1888-1939)

Το εκπαιδευτικό:
• Το έργο του στο σταθμό «Γκόρκι»
• Παιδική εργατική κολλεκτίβα - κομμούνα- «Φ. Τζερτζίνσκι»

Antón Semiónovich Makárenko(1888-1939)

Η μαρξιστική κοσμοθεωρία, ο διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός


αποτελεί τη βάση της θεωρητικής και πρακτικής παιδαγωγικής
σκέψης του
Σκοπός Αγωγής: η αγωγή είναι κοινωνικό φαινόμενο, έχει ιστορικό και
ταξικό χαρακτήρα, διαφέρει από τη μια κοινωνία στην άλλη, διαφέρει
ο σκοπός της, τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την επίτευξή του …
σκοπός της αγωγής της νέας γενιάς και του σοβιετικού λαού είναι η
κομμουνιστική αγωγή, η διαμόρφωση ενός νέου τύπου ανθρώπου,
του συνειδητού οικοδόμου της νέας σοσιαλιστικής κοινωνίας.
Μέθοδος: γενική και ενιαία που να επιτρέπει την επίτευξη του στόχου,
μα ταυτοχρόνως να δίνει τη δυνατότητα σε κάθε ξεχωριστό άτομο να
αναπτύξει τις ιδιαιτερότητές του και να διατηρήσει την ατομικότητά
του. Αντιτίθεται στις ατομικές μεθόδους αγωγής.
Ατομικό και κοινωνικό ιδεώδες της αγωγής: η αγωγή ως κοινωνική
διαδικασία, στην οποία ο νέος αποτελεί υποκείμενο και όχι
αντικείμενο αγωγής
Antón Semiónovich Makárenko (1888-1939)
Για τον ανθρωπισμό
«Πρέπει απορριφθεί κατηγορηματικά ή θεωρία ότι υπάρχει μόνιμη και σταθερή
αλήτικη κοινωνία, που δε γεμίζει μονάχα τούς δρόμους με τα «φοβερά της
εγκλήματα» και τα γραφικά της σουλούπια, μα και με την ιδιαίτερη δική της
«ιδεολογία». Όλοι αυτοί πού έγραψαν τα ρομαντικά κουτσομπολιά για το σοβιετικό
αναρχικό, τον άνθρωπο του δρόμου, δεν είδαν ότι, μετά τον εμφύλιο πόλεμο και την
πείνα, εκατομμύρια παιδιά, με μια φοβερή ένταση των προσπαθειών όλης της χώρας,
μπήκαν σε παιδικά ιδρύματα και σώθηκαν απ’ την αλητεία και τη μαύρη ζωή. Στη
συντριπτική τους πλειοψηφία όλα αυτά τα παιδιά έχουν πια μεγαλώσει και
δουλεύουν στα σοβιετικά εργοστάσια και στα σοβιετικά ιδρύματα. Άλλο είναι βέβαια
το ζήτημα κατά πόσο παιδαγωγικά ανώδυνη ήταν η διαδικασία διαπαιδαγώγησης
αυτών των παιδιών… Ταυτόχρονα, αυτά τα παιδιά δεν ήταν καθόλου χαλασμένα κι
ανόητα, στην ουσία ήταν συνηθισμένα παιδιά που ή τύχη τους τα 'χε φέρει σε μια
φοβερά παράλογη κατάσταση: ενώ απ' τη μια μεριά στερούνταν όλα τ' αγαθά τού
ανθρώπινου πολιτισμού, απ' την άλλη μεριά τούς είχαν αποσπάσει απ' τις σωτηρίες
συνθήκες τού αγώνα ύπαρξης, προσφέροντας τους το καθημερινό, έστω και κακής
ποιότητας, καζάνι.»

Antón Semiónovich Makárenko (1888-1939)


Για το ρόλο της κολεκτίβας- τη συλλογικότητα
Ο ρόλος της εργασίας ως παράγοντας αγωγής
Πειθαρχία: «όσο μπορείς μεγαλύτερες απαιτήσεις από τον άνθρωπο και όσο μπορείς
μεγαλύτερο σεβασμό προς αυτόν»
«στη βάση της θεωρίας για την πειθαρχία, έμπαιναν δύο λέξεις πού συχνά ανέφερε ό
Λένιν: «συνειδητή πειθαρχία». Για κάθε λογικό άνθρωπο, μέσα σ' αυτές τις λέξεις
υπάρχει μια απλή, κατανοητή κι απαραίτητη πραχτική ιδέα: η πειθαρχία πρέπει να
συνοδεύεται από την κατανόηση της αναγκαιότητας της, της ωφελιμότητας της, της
υποχρεωτικότητας της, της ταξικής της σημασίας. Στην παιδαγωγική θεωρία αυτό
έβγαινε κάπως αλλιώς: η πειθαρχία δεν πρέπει να γεννιέται και ν' αναπτύσσεται απ'
την κοινωνική πείρα, απ' την πραχτική, τη συντροφική κολεκτιβιστική δράση, αλλά
απ' την καθαρή συνείδηση, από τη γυμνή διανοητική πεποίθηση, από τα βάθη της
ψυχής, από τις ιδέες. Οι θεωρητικοί αυτοί προχώρησαν παραπέρα κι αποφάσισαν
ότι η «συνειδητή πειθαρχία» δεν αξίζει τίποτα, όταν δημιουργείται κάτω από την
επίδραση των μεγαλυτέρων. Αυτή δεν είναι πια πειθαρχία πραγματικά συνειδητή
αλλά επιβολή και μάλιστα βίαιη, πάνω στην ψυχή τού παιδιού. Δε μάς χρειάζεται η
συνειδητή πειθαρχία, μα η «αυτοπειθαρχία». Έτσι ακριβώς δεν μάς χρειάζεται, και
είναι κι επικίνδυνη, κάθε λογής οργάνωση , των παιδιών, είναι όμως απαραίτητη η
«αποδιοργάνωση»
Απαίτηση – Ενθάρρυνση – Εξαναγκασμός - Απειλή – Τιμωρία
Antón Semiónovich Makárenko (1888-1939)
Για το ρόλο της οικογένειας στην αγωγή των παιδιών
Ο σκοπός της αγωγής στην οικογένεια: ««Αν θέλετε να φαρμακώσετε το παιδί σας
δώστε του να πιει μια μεγάλη δόση από τη δική σας ευτυχία και θα φαρμακωθεί»
Οικογένεια και γονική επιρροή: «Μονάχα η ζωή και η δράση των γονιών, η
προσωπικότητα και η συμπεριφορά τους σαν πολίτες μπορούν να αποτελέσουν τα
θεμέλια της επιρροής του. Η οικογένεια είναι ένας σοβαρός και υπεύθυνος
παράγοντας. Οι γονιοί την καθοδηγούν και είναι υπόλογοι γι' αυτήν απέναντι στην
κοινωνία για τη ζωή και την ευτυχία όλης της κοινωνίας. Αν οι γονείς καθοδηγούν
την οικογένεια τίμια, με κρίση, της βάζουν σοβαρούς και όμορφους σκοπούς, αν
προσέχουν πάντοτε τα έργα και το φέρσιμό τους, αυτό σημαίνει πως έχουν επιρροή
γονιού και δεν πρέπει να γυρεύουν άλλα θεμέλια και, ακόμα πιο πολύ, δεν πρέπει
να επινοούν τίποτα τεχνικό»
Τα τυπικά παιδαγωγικά λάθη: το απομονωμένο μέσο, ο ηθικός φετιχισμός, ο
επαγωγική πρόγνωση

Ν.Κ. Krupskaja (1869-1939)

«Πρέπει να ξέρουμε τι θα πει ευτυχισμένη παιδική ηλικία. Δε θα πει να


κάνουμε το παιδί μας ένα ευτυχισμένο καπιταλιστικό παιδί, που να το
υπηρετούν όλα … Μα θα πει να δημιουργήσουμε στο παιδί μας νέα
ενδιαφέροντα. Θα πει να δημιουργήσουμε από το παιδί μας έναν
ολόπλευρα μορφωμένο άνθρωπο. Το κύριο έργο της αγωγής μέσω της
εργασίας είναι να ηθικοποιήσουμε αληθινά τη ζωή της νεολαίας. Να
την συνηθίσουμε σε μια νέα ομαδική ζωή. Τα παιδιά πρέπει με τον
τρόπο αυτό να σπουδάσουν περισσότερο τη ζωή, να ενωθούν
περισσότερο με τη ζωή».
Ν.Κ. Krupskaja (1869-1939)
«Λαϊκή Μόρφωση και Δημοκρατία»
• Το σχολείο είναι θεσμός πολιτικός
• Σύνδεση μαθημάτων με τη ζωή
• Σύνδεση του σχολείου με την εργασία
• Επαφή των μαθητών στο χώρο εργασίας με τα επιστημονικά δεδομένα της
παραγωγικής ζωής
Αυτενέργεια – Συνεργασία
Σκοπός του σχολείου η διαμόρφωση ανθρώπων με θεωρητική και πρακτική
κατάρτιση

Π.Ε.Ε.Α.
ΚΑΙ
ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ
Ο ιστορικός υλισμός αποτελεί προέκταση του διαλεκτικού υλισμού στη σφαίρα των κοινωνικών
φαινομένων και της ιστορίας της κοινωνίας. Χαρακτηρίζεται από την γενική αντίληψη ότι τα καθόλου
φαινόμενα καθορίζονται σε τελευταία ανάλυση από τον τρόπο παραγωγής. Όπως γράφει ο Marx «κατά
την διάρκεια της κοινωνικής παραγωγής της ύπαρξής τους, οι άνθρωποι συνδέονται με ορισμένες σχέσεις
αναγκαία και ανεξάρτητα της θέλησής τους. Οι σχέσεις αυτές παραγωγής, οι παραγωγικές σχέσεις,
αντιστοιχούν σε ένα βαθμό ανάπτυξης των υλικών δυνάμεων παραγωγής. Το σύνολο των σχέσεων αυτών
σχηματίζει την οικονομική δομή της κοινωνίας, το πραγματικό θεμέλιο πάνω στο οποίο ανεγείρεται ένα
εποικοδόμημα δικαίου και πολιτικής και προς το οποίο ανταποκρίνονται ορισμένες μορφές κοινωνικής
συνείδησης. Ο τρόπος παραγωγής δεσπόζει γενικά της ανάπτυξης του κοινωνικού, πολιτικού και
πνευματικού βίου.»
Σε κάθε ιστορική εποχή ισχύει και εφαρμόζεται ο γενικός κανόνας ότι μεταξύ των παραγωγικών δυνάμεων
και των σχέσεων παραγωγής υπάρχει μια διαλεκτική συσχέτιση. Κάθε μεταβολή στις πρώτες έχει για
αποτέλεσμα μια αντίστοιχη μεταβολή στις δεύτερες και αντίστροφα. Έτσι σ’ ένα ορισμένο επίπεδο της
ανάπτυξής τους, οι υλικές παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας έρχονται σε σύγκρουση με τις
υφιστάμενες σχέσεις παραγωγής ή με τις σχέσεις ιδιοκτησίας. Αρχίζει τότε μια περίοδος κοινωνικής
επανάστασης. Έτσι με τη δημιουργία νέων παραγωγικών δυνάμεων «οι άνθρωποι μεταβάλλουν τον
τρόπο παραγωγής. Μεταβάλλοντας δε τον τρόπο παραγωγής και τον τρόπο να κερδίσουν την ζωή τους,
μεταβάλλουν επίσης όλες τις κοινωνικές σχέσεις. Ο χειροκίνητος μύλος θα δώσει επικεφαλής της
κοινωνίας τον φεουδάρχη. Ο ατμοκίνητος μύλος, την κοινωνία με τον βιομήχανο κεφαλαιοκράτη. Οι ίδιοι
άνθρωποι που θεμελιώνουν τις κοινωνικές τους σχέσεις (τα καθεστώτα) παράγουν επίσης και τις αρχές,
τις ιδέες, τις κατηγορίες, σε συνάρτηση προς τις κοινωνικές τους σχέσεις. Στην πραγματικότητα ιδέες και
σχέσεις αποτελούν προϊόντα ιστορικά και μεταβατικά
Οι κοινωνικές αλλαγές δε γίνονται με βάση τις αρχές της αλήθειας και της δικαιοσύνης. Οι θεμελιώδεις
παράγοντες της αλλαγής είναι οι υλικές δυνάμεις παραγωγής, οι οποίες καθορίζουν την οικονομική
συγκρότηση της κοινωνίας. Όλες οι αρχές, οι ιδέες και οι ιδεολογίες ανήκουν στο «εποικοδόμημα» και
πάντα αντανακλούν τα συμφέροντα της εκάστοτε άρχουσας τάξης. Οι μεταβολές των κοινωνικών
φαινομένων εξαρτώνται από δυο ομάδες φαινομένων: α) τις μεταμορφώσεις των παραγωγικών
δυνάμεων και β) τις συγκρούσεις των κοινωνικών τάξεων. Για τον Marx ολόκληρη η ιστορία της
ανθρωπότητας και η εξέλιξη των κοινωνιών προήλθε από την διαρκή πάλη των τάξεων. «Καταπιεστές και
καταπιεσμένοι βρέθηκαν πάντοτε σε διαρκή αντίθεση. Διεξήγαγαν πάντα ένα αδιάκοπο αγώνα, άλλοτε
ανεκδήλωτο και άλλοτε ανοικτό, ο οποίος τελείωνε είτε με την επαναστατική μεταμόρφωση ολόκληρης
της κοινωνίας, είτε με την καταστροφή των ανταγωνιζόμενων τάξεων».

Ο Δαυίδ, ένα παιδάκι εννέα


χρόνων, έπρεπε να απομονωθεί,
γιατί είχε δυνατό βήχα. Έκλαιγε
και διαμαρτυρόταν “θα χάσω το
μάθημα της Γεωμετρίας του
Ρότζερ”.
Alexander S.
Neill
1883-1973
«πιστεύω ότι το παιδί
είναι εφοδιασμένο με
λογική και ρεαλισμό.
Προτιμώ να βγάζω
οδοκαθαριστές παρά
νευρωτικούς σοφούς»

Εργογραφία-
Δικτυογραφία
http://www.s-hill.demon.co.uk/. Η σελίδα του Σάμερχιλ. Περιγράφεται
το μοντέλο “αυτοκυβέρνησης” στο σχολείο του Νιλ.
Νeill,A.S. (1976). Σάμερχιλ, το ελεύθερο σχολείο. Αθήνα: Καστανιώτης
Νeill,A.S. (1975). Ελευθερία όχι αναρχία, Αθήνα: Μπουκουμάνης
Νeill,A.S. (1972). Θεωρία και πράξη της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης,
Αθήνα: Μπουκουμάνης
Holt, J. (1979). Πέρα από το Σάμερχιλ, Αθήνα: Καστανιώτης
Hart, H. (εκδ.) (1975). Σάμερχιλ: υπέρ και κατά, Αθήνα:
Μπουκουμάνης
Η έννοια της ανοιχτής αγωγής
• Η προβληματική του ορισμού
• Σκοποί της ανοιχτής αγωγής
• Μέθοδοι της ανοιχτής αγωγής

Η έννοια της ανοιχτής αγωγής


• Η προβληματική του ορισμού
Ανοιχτή αγωγή: ευρύ φάσμα τάσεων από την πλευρά της παιδαγωγικής
θεωρίας και της εκπαιδευτικής πράξης
Απόπειρες αποσαφήνισης του όρου επικέντρωσαν το ενδιαφέρον τους:
1. Οργανωτική διάσταση της ανοιχτής αγωγής
2. Δεοντολογική διάσταση της ανοιχτής αγωγής
3. Επαναστατική διάσταση της ανοιχτής αγωγής
Ανοιχτή αγωγή: μορφή αγωγής η οποία χαρακτηρίζεται από ορισμένους
κανόνες σύμφωνα με τους οποίους οι παιδαγωγούμενοι επιδιώκουν
εκπαιδευτικές δραστηριότητες σύμφωνες με τα ενδιαφέροντα τους,
ενώ οι παιδαγωγοί, σεβόμενοι τους παιδαγωγούμενους, τείνουν να
δημιουργήσουν ένα περιβάλλον πλούσιο σε εκπαιδευτικές
δυνατότητες παρέχοντας βοήθεια ανάλογα με την προσωπικότητα και
τις κλίσεις των παιδαγωγούμενων.
Η έννοια της ανοιχτής αγωγής
Σκοποί ανοιχτής αγωγής
1. Βελτίωση παραδοσιακού εκπαιδευτικού
συστήματος: Γνώσεις και δεξιότητες καθορίζονται
από τους ίδιους τους μαθητές
2. Καλλιέργεια των δυνατοτήτων του παιδιού =>
Σκεπτόμενα άτομα με ενεργό ρόλο στην κοινωνική
ζωή και ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας
3. Νέα στάση εκπαιδευτικού σχετικά με το ρόλο του:
• Αξιοποίηση "αντιδράσεων" των μαθητών
• Διαμεσολαβητής ανάμεσα στη γνώση και το μαθητή

Η έννοια της ανοιχτής αγωγής


Μέθοδοι ανοιχτής αγωγής
• Ενεργός ρόλος του μαθητή
• Ελεύθερη μάθηση ανάλογη με το ρυθμό και τις ανάγκες του
μαθητή
• Διδασκαλία σε ομάδες μαθητών διαφορετικών ηλικιών
• Ευέλικτο ωρολόγιο πρόγραμμα, χωρίς εξετάσεις ούτε
βαθμολογίες
• Αυτοαξιολόγηση του μαθητή
• Ειλικρίνεια, διάλογος, αλληλοσεβασμός στη σχέση
εκπαιδευτικού - μαθητή
• Χώρος ανοιχτός ή με ελεύθερη διαρρύθμιση
• Ποικιλία μαθησιακού υλικού =>έρευνα και ανακάλυψη
Summerhill

Summerhill
ΜΕΘΟΔΕΥΣΗ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟ SUMMERHΙLL
Μαθητές: εσωτερικοί ηλικίας 5-16 χρονών από διάφορες χώρες 45 ανά
έτος χωρίζονταν σε 3 ομάδες κατά ηλικίες 5-7, 8-10, 11-16 χρονών
Χώρος: διαρρύθμιση κτιρίων δημιουργεί ατμόσφαιρα χώρου διακοπών
Ημερήσιο πρόγραμμα
9:30 -13:00 40λεπτες παραδόσεις από εκπαιδευτικούς
13:00-17:00 Ελεύθερος χρόνος
Απογεύματα Διάφορες ενασχολήσεις σε εργαστήρια καλών τεχνών,
Αγγειοπλαστικής, Ξυλουργείο, Μηχανουργείο
Βράδια Δευτέρα: Κινηματογράφος, Τρίτη: Διαλέξεις ψυχολογίας
Τετάρτη: Χορός, Πέμπτη: Ελεύθερη, Παρασκευή:
Διάφορες εκπλήξεις, Σάββατο: Σχολική Συνέλευση
Εργασία: προαιρετική παρακολούθηση και επιλογή μαθημάτων,
προαιρετική εξωσχολική εργασία, χωρίς βαθμούς, εξετάσεις, λήψη
αποφάσεων διευθέτησης κοινοτικής ζωής με δημοκρατικό τρόπο
Μέθοδος: Το παιδί που θέλει να μάθει, θα μάθει οπωσδήποτε και είναι
αδιάφορο με ποια μέθοδο θα επιτευχθεί, χωρίς νέες συγκεκριμένες
μεθόδους διδασκαλίας, επιθυμία ως κίνητρο για μάθηση

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
=>Καλή φύση του παιδιού
=>Ελευθερία
=>Δημοκρατική
αυτοκυβέρνηση
ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
=>Ελεύθερη σεξουαλικότητα
=>Απουσία θρησκευτικής και
ηθικής αγωγής
=>Ατομική διάσταση στην
αγωγή

ΣΧΕΣΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΥ – ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΥΜΕΝΟΥ


Εκπ/κός-μαθητής: =>ισότιμη σχέση με τους μαθητές
=>αγάπη, υπομονή, εμπιστοσύνη προς τα παιδιά
=>δεν καθοδηγεί τους μαθητές
=>ειλικρίνεια, κατανόηση
=>παροχή βοήθειας στο μαθητή
=>χιούμορ
=>φιλικότητα, στοργή
Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟΝ A. S. NEILL

Το σχολείο του Summerhill σήμερα


ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΑΥΤΑΡΧΙΚΗΣ
ΑΓΩΓΗΣ
• Το παιδαγωγικό σύστημα του Neill
• Το φοιτητικό κίνημα της δεκαετίας του `60

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΑΥΤΑΡΧΙΚΗΣ


ΑΓΩΓΗΣ
• Το παιδαγωγικό σύστημα του Neill
• Το φοιτητικό κίνημα της δεκαετίας του `60
Ο Δαυίδ ήταν σχεδόν από
βρέφος στο Summerhill. Το
μάθημα ήταν μια ανάγκη γι’
αυτόν. Τώρα διδάσκει
μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο
του Λονδίνου.

Αμφισβήτηση του
σχολείου και
αποσχολειοποίηση
Paulo Freire (1921-1997)
«το να σκέφτεται κάποιος πως η ιστορία μας δίνει δυνατότητες
σημαίνει ότι αναγνωρίζει πως η εκπαίδευση μας προσφέρει
δυνατότητες. Σημαίνει ότι αναγνωρίζει πως , αν και η
εκπαίδευση δε μπορεί να κάνει τα πάντα, μπορεί να επιτύχει
μερικά... Μια από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε ως
εκπαιδευτικοί είναι να ανακαλύψουμε τι είναι ιστορικά εφικτό
ώστε να δημιουργηθεί ένας κόσμος περισσότερο ανθρώπινος»

ΤΟ ΥΠΑΡΧΟΝ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΠΟΡΡΙΠΤΕΤΑΙ


 Αποδυναμώνει και αποσυντονίζει τη σκέψη του μαθητή.
 Λειτουργεί ως μηχανισμός κοινωνικού ελέγχου παρά ως μέσο
κοινωνικής απελευθέρωσης

Paulo Freire (1921-1997)


Εκπαίδευση ως μια διαλεκτική διαδικασία/άρση αντίφασης
δασκάλου –μαθητή
Βασικό στοιχείο εκπαιδευτικής διαδικασίας ο διάλογος, ως
συνάντηση ανθρώπων που ονομάζουν την πραγματικότητα
(διάλογος σημαίνει πίστη στον άνθρωπο πίστη στη δύναμή του
να δημιουργεί και να αναδημιουργεί)
Η ονομάτιση του κόσμου ("ονομάζω" τον κόσμο σημαίνει κατανοώ
τον κόσμο και είμαι σε θέση να τον μετασχηματίσω), σημαίνει
ότι ο εκπαιδευτικός δημιουργεί με τους μαθητές συνθήκες κάτω
από τις οποίες από το επίπεδο της απλής γνώμης (δόξα)
περνούν στο επίπεδο της αληθινής γνώσης (λόγος)
Προσπάθειες παιδαγωγού συγκλίνουν με προσπάθειες μαθητών
για κριτική συνειδητοποίηση της πραγματικότητας
Paulo Freire (1921-1997)
 Η κριτική συνειδητοποίηση συνδέεται άμεσα με τη
διαδικασία ενδυνάμωσης των νέων ανθρώπων
Απόρριψη του «τραπεζικού μοντέλου εκπαίδευσης»
(μαθητές δοχεία που τα γεμίζει ο δάσκαλος) . H παιδεία
δεν είναι:
 απλή μεταβίβαση γνώσεων
 αποταμίευση δεδομένων στο μυαλό του μαθητή
 προσπάθεια προσαρμογής στο περιβάλλον

Paulo Freire (1921-1997)


«Η γνώση γεννιέται μόνο με την ανακάλυψη και την ξανανακάλυψη
κι αυτή επιτυγχάνεται μέσω της ασίγαστης ανυπόμονης
συνεχούς γεμάτης ελπίδες αναζήτησης που οι άνθρωποι
κάνουν για τον κόσμο, μαζί με τον κόσμο και ο ένας για τον
άλλου» Η αγωγή του καταπιεζόμενου , σ. 78

Η θεωρία του Freire αποβλέπει σε μια εκπαίδευση που θα


συμβάλει στον κοινωνικό μετασχηματισμό και την ανάληψη της
κοινωνικής δράσης.

Η παιδεία είναι «άσκηση ελευθερίας» - ο παιδαγωγός και ο


μαθητής είναι ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ γνώσης μπροστά στα προς
γνώση αντικείμενα.
Paulo Freire (1921-1997)
Η συμβολή του Freire στον αλφαβητισμό και
την Εκπαίδευση των Ενηλίκων
Paul Goodman (1911-1972)
«Το κύμα των φοιτητικών διαδηλώσεων στις αναπτυγμένες
χώρες ξεπερνά τα εθνικά σύνορα, τις φυλετικές διαφορές, τις
διακρίσεις ανάμεσα στον φασισμό, στον κορπορατικό
φιλελευθερισμό και στον κομμουνισμό. Δεν χρειάζεται να
πούμε ότι οι ιθύνοντες των καπιταλιστικών χωρών
υποστηρίζουν ότι οι αγκιτάτορες είναι κομμουνιστές, και οι
κομμουνιστές ότι είναι αστοί ρεβιζιονιστές. Κατά τη γνώμη μου,
μια εντελώς διαφορετική φιλοσοφία υπάρχει από κάτω. είναι ο
αναρχισμός».

“Η μαύρη σημαία του αναρχισμού” (The Black Flag of Anarchism)


New York Times Magazine της 14ης Ιουλίου 1968

Paul Goodman (1911-1972)


Growing Up Absurd (Μεγαλώνοντας παράλογα)
το άξενο των μεγάλων πόλεων
η καταστροφή της γειτονιάς, του παιχνιδιού, της
κουλτούρας και του αισθήματος ότι όλοι κάπου
ανήκουν
η αποκοπή της παιδικής ηλικίας από την περίοδο της
ενηλικίωσης
οι μεγάλες εσωτερικές μετακινήσεις που οδηγούν στην
καταστροφή της κουλτούρας.
Paul Goodman (1911-1972)
"Κριτική της Κατεστημένης Παιδείας,
Υποχρεωτική Δυσεκπαίδευση“
1) η προσέγγιση της ανάγνωσης
2) η ανεπάρκεια κινήτρων
3) ο περιορισμός της ζωτικότητας των παιδιών
4) η τυποποίηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας
5) η σπατάλη πολύτιμου χρόνου,
6) η τυποποιημένη πιστοποίηση προσόντων που αντιβαίνει
στην πραγματική μόρφωση

Αναρχισμός και Εκπαίδευση


 το άτομο είναι ελεύθερο «φυσικά» και ανεξάρτητο
από την κοινωνία. Άρα η ένταξή του στην κοινωνία
συνοδεύεται από καταπίεση
Ivan Illich (1926-1992)
 Η φαινομενολογική προσέγγιση του σχολικού θεσμού
Φαινομενολογία: κοινωνιολογική προσέγγιση που διερευνά την
καθημερινή ζωή, τις σχέσεις και τη δράση των μελών της
κοινωνίας.
Λειτουργίες του σχολείου: εποπτεία, καθοδήγηση, επιλογή,
μάθηση και διδασκαλία
φύλακας, κήρυκας, θεραπευτής
Διαστάσεις του δασκάλου:
δικαστής, διαιτητής, σύμβουλος
 Η μάθηση εντός και εκτός σχολείου

Ivan Illich (1926-1992)


Celebration of Awareness (1971) ISBN 0-7145-0837-3
Deschooling Society (1971) ISBN 0060121394
Tools for Conviviality (1973) ISBN 0-06-080308-8 ISBN 0-06-012138-6
Energy and Equity (1974) ISBN 0061361535
Medical Nemesis (1975) ISBN 0-394-71245-5 ISBN 0-7145-1095-5 ISBN 0-7145-1096-3
The Right to Useful Unemployment (1978) ISBN 0-7145-2628-2
Toward a History of Needs (1978) ISBN 0-394-41040-8 ISBN 0-394-73501-3
Shadow Work (1981) ISBN 0-7145-2711-4 ISBN 0-7145-2710-6
Gender (1982) ISBN 0-394-52732-1
H2O and the Waters of Forgetfulness (1985) ISBN 0-911005-06-4
ABC: The Alphabetization of the Popular Mind (1988) ISBN 0-86547-291-2
In the Mirror of the Past (1992) ISBN 0-7145-2937-0
In the Vineyard of the Text: A Commentary to Hugh's Didascalicon (1993) ISBN 0-226-37235-9
Ivan Illich in Conversation interviews with Cayley, David. (1992) (Toronto: Anansi Press).
The Rivers North of the Future - The Testament of Ivan Illich as told to David Cayley (2005) ISBN 0-
88784-714-5 (Toronto: Anansi Press)
Corruption of Christianity Illich, Ivan (Author) Cayley, David (Editor) (2000) ISBN 0-660-18099-5
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Power in the Highest Degree : Professionals and the Rise of a New Mandarin Order by Charles
Derber, William A. Schwartz, and Yale Magrass, Oxford University Press, 1990.
Silencing Ivan Illich : A Foucauldian Analysis of Intellectual Exclusion. Gabbard, D. A. New York:
Austin & Winfield, 1993, ISBN 1880921170
Αποσχολειοποίηση
Το σχολείο πρέπει να καταργηθεί γιατί:
 Πολώνει την κοινωνία και συμβάλλει στον
ανταγωνισμό των κρατών
 Συνεπάγεται δυσβάστακτο οικονομικό
κόστος
 Καταργεί την αυτo-υποκινούμενη μάθηση

Αποσχολειοποίηση
Πολιτικές απαιτήσεις της αποσχολειοποίησης:
 Εγγύηση για ελευθερία στην εκπαίδευση
 Λαϊκοποίηση διδασκαλίας και μάθησης
 Ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση
Αποσχολειοποίηση
Το προτεινόμενο σύστημα θα πρέπει:
(α) “να επιτρέπει την πρόσβαση στους διαθέσιμους
πόρους σε όλους όσοι θέλουν να μάθουν, σε
οποιαδήποτε ηλικία”,
(β) “να δίνει τη δυνατότητα σε όλους όσοι θέλουν να
μεταδώσουν αυτά που ξέρουν να συναντούν
εκείνους που θέλουν να τα μάθουν”, και
(γ) “να παρέχει σε όλους όσοι επιθυμούν να
ανακοινώσουν κάτι στο κοινό, τη δυνατότητα να
κάνουν τις σκέψεις τους γνωστές”.

Αποσχολειοποίηση
Ο Illich προτείνει 4 δίκτυα:
1. reference services to educational objects / δίκτυο παροχής
και ελεύθερης πρόσβασης σε εκπαιδευτικό υλικό (βιβλία,
εργαστήρια κλπ)
2. skill exchanges / δίκτυο για ανταλλαγές δεξιοτήτων
3. peer-matching / δίκτυο εξεύρεσης ατόμων με κοινά
ενδιαφέροντα
4. Reference services to educators at Large / δίκτυο
συμβούλων σε θέματα εκπαίδευσης που θα βοηθούν γονείς,
παιδιά, ενδιαφερόμενους να βρουν αυτό που θέλουν και θα
βοηθούν στην οργάνωση των δικτύων