Solution Manual for Managerial Accounting for Managers 4th Edition

Noreen Brewer Garrison 1259578542 9781259578540

Full link download: Test
Bank:
https://testbankpack.com/p/test-bank-for-managerial-accounting-for-
managers-4th-edition-noreen-brewer-garrison-1259578542-
9781259578540/
Solution Manual:
https://testbankpack.com/p/solution-manual-for-managerial-accounting-
for-managers-4th-edition-noreen-brewer-garrison-1259578542-
9781259578540/
Chapter 1
Managerial Accounting: An Overview

Solutions to Questions
1-1 Financial accounting is concerned with network’s advertising activities and
reporting financial information to external expenditures.
parties, such as stockholders, creditors, and Five examples of controlling activities
regulators. Managerial accounting is concerned include (1) comparing the actual number of
with providing information to managers for use viewers for each show to its viewership
within the organization. Financial accounting projections, (2) comparing the actual costs of
emphasizes the financial consequences of past producing a made-for-television movie to its
transactions, objectivity and verifiability, budget, (3) comparing the revenues earned
precision, and companywide performance, from broadcasting a sporting event to the costs
whereas managerial accounting emphasizes incurred to broadcast that event, (4) comparing
decisions affecting the future, relevance, the actual costs of running a production studio
timeliness, and segment performance. Financial to the budget, and (5) comparing the actual cost
accounting is mandatory for external reports and of providing global, on-location news coverage
it needs to comply with rules, such as generally to the budget.
accepted accounting principles (GAAP) and
international financial reporting standards
(IFRS), whereas managerial accounting is not
mandatory and it does not need to comply with
externally imposed rules.

1-2 Five examples of planning activities

include (1) estimating the advertising revenues
for a future period, (2) estimating the total
expenses for a future period, including the
salaries of all actors, news reporters, and
sportscasters, (3) planning how many new
television shows to introduce to the market, (4)
planning each television show’s designated
broadcast time slot, and (5) planning the

Solutions Manual, Chapter 1

2 Managerial Accounting for Managers, 4th Edition
1
1-3 The quantitative analysis would focus on across departments, coordinating activities
determining the potential cost savings from across departments, establishing goals that
buying the part rather than making it. The motivate people, and evaluating and rewarding
qualitative analysis would focus on broader employees. These various purposes often
issues such as strategy, risks, and corporate conflict with one another, which makes
social responsibility. For example, if the part is budgeting one of management’s most
critical to the organization’s strategy, it may challenging activities.
continue making the part regardless of any
potential cost savings from outsourcing. If the 1-5 Managerial accounting is relevant to all
overseas supplier might create quality control business students because all managers engage
problems that could threaten the end in planning, controlling, and decision making
consumers’ welfare, then the risks of activities. If managers wish to influence co-
outsourcing may swamp any cost savings. workers across the organization, they must be
Finally, from a social responsibility standpoint, a able to speak in financial terms to justify their
company may decide against outsourcing if it proposed courses of action.
would result in layoffs at its domestic
manufacturing facility. 1-6 The Institute of Management
Accountants estimates that 80% of accountants
1-4 Companies prepare budgets to translate work in non-public accounting environments.
plans into formal quantitative terms. Budgets Accountants that work in corporate, non-profit,
are used for various purposes, such as forcing and governmental organizations are expected to
managers to plan ahead, allocating resources

© The McGraw-Hill Companies, Inc., 2017. All rights reserved.

Solutions Manual, Chapter 1

2 Managerial Accounting for Managers, 4th Edition
2
use their planning, controlling, and decision- © The McGraw-Hill Companies, Inc., 2017
making skills to help improve performance.

1-7 Deere & Company is an example of a

company that competes in terms of product
leadership. The company’s slogan “nothing runs
like a Deere” emphasizes its product leadership
customer value proposition.
Amazon.com competes in terms of
operational excellence. The company focuses on
delivering products faster, more conveniently,
and at a lower price than competitors.
Charles Schwab competes in terms of
customer intimacy. It focuses on building
personal relationships with clients so that it can
tailor investment strategies to individual needs.

1-8 Planning, controlling, and decision

making must be performed within the context of
a company’s strategy. For example, if a company
that competes as a product leader plans to grow
too quickly, it may diminish quality and threaten
the company’s customer value proposition. A
company that competes in terms of operational
excellence would select control measures that
focus on time-based performance, convenience,
and cost. A company that competes in terms of
customer intimacy may decide against
outsourcing employee training to cut costs
because it might diminish the quality of
customer service.

1-9 This answer is based on Nike, which has

suppliers in over 40 countries. One risk that Nike
faces is that its suppliers will fail to manage their
employees in a socially responsible manner. Nike
conducts Management Audit Verifications at its
overseas plants to minimize this risk.
Nike faces the risk that unsatisfactory
environmental performance will diminish its
brand image. The company is investing
substantial resources to develop products that
minimize adverse impacts on the environment.
Nike faces the risk that customers will
not like its new products. The company uses
focus group research to proactively assess the
customers’ reaction to its new products.

1-10 Airlines face the risk that large spikes in

fuel prices will lower their profitability.
Therefore, they may reduce this risk by
spending money on hedging contracts that
enable them to lock-in future fuel prices that will
not change even if the market price increases.

Solutions Manual, Chapter 1

2 Managerial Accounting for Managers, 4th Edition
3
 Steel manufacturers face major risks
related to employee safety, so they create and
monitor control measures related to
occupational safety compliance and
performance.
Restaurants face the risk that an
economic downturn will reduce customer traffic
and lower sales. They reduce this risk by
choosing to create menus during economic
downturns that offer more low-priced entrees.

1-11 Barnes & Noble could segment its

companywide performance by individual store,
by sales channel (i.e., bricks-and-mortar versus
on-line), and by product line (e.g. non-fiction
books, fiction books, music CDs, toys, etc.).
Procter & Gamble could segment its
performance by product category (e.g., beauty
and grooming, household care, and health and
well-being), product line (e.g., Crest, Tide, and
Bounty), and stock keeping units (e.g., Crest
Cavity Protection toothpaste, Crest Extra
Whitening toothpaste, and Crest Sensitivity
toothpaste).

1-12 Timberland publishes quarterly

corporate social responsibility (CSR) metrics (see
www.earthkeeper.com/CSR/csrdownloads. Three
of those metrics include metric tons of carbon
emissions, the percentage of total cotton
sourced that is organic, and renewable energy
use as a percent of total energy usage.
Timberland’s corporate slogan of “doing
well by doing good” suggests that the company
publishes CSR reports because it believes that
its financial success (i.e., doing well) is positively
influenced by its social and environmental
performance (i.e., doing good).

1-13 Companies that use lean production

only make units in response to customer orders.
They produce units just in time to satisfy
customer demand, which results in minimal
inventories.

1-14 Organizations are managed by people

that have their own personal interests,
insecurities, beliefs, and data-supported
conclusions that ensure unanimous support for a
given course of action is the exception rather
than the rule. Therefore, managers must
possess strong leadership skills if they wish to
channel their co-workers’ efforts towards
achieving organizational goals.

Solutions Manual, Chapter 1

2 Managerial Accounting for Managers, 4th Edition
4
1-15 Ethical behavior is the lubricant that
keeps the economy running. Without that
lubricant, the economy would operate much less
efficiently—less would be available to
consumers, quality would be lower, and prices
would be higher.

Solutions Manual, Chapter 1

2 Managerial Accounting for Managers, 4th Edition
5
Another document from Scribd.com that is
random and unrelated content:
niet missen, dat hun gezondheid hierdoor wordt benadeeld. Vele verhalen
zijn medegedeeld van hun hangbuiken en vermagerde ledematen na en
gedurende hongersnooden. Zij zijn dan ook genoodzaakt veel rond te
trekken, terwijl hun kinderen, naar men mij in Nieuw-Holland
verzekerde, in grooten getale omkomen. Daar de hongersnooden
periodiek zijn, omdat zij voornamelijk van de jaargetijden afhangen,
moet het aantal zielen van alle stammen beurtelings af- en toenemen.
Hun aantal kan niet voortdurend en regelmatig vermeerderen, omdat er
geen kunstmatige vermeerdering van den voorraad voedsel plaats vindt.
Door den nood gedrongen, overschrijden de wilden elkanders
grondgebied, waarvan oorlog het gevolg is; maar zij zijn werkelijk bijna
voortdurend in oorlog met hun naburen. Zij zijn aan vele ongelukken te
land en te water blootgesteld bij hun zoeken naar hun voedsel, en in
sommige landen hebben zij veel te lijden van de groote roofdieren. Zelfs
in Indië zijn geheele districten ontvolkt geworden door de verwoestingen
van tijgers.

Malthus heeft deze verschillende beletsels van hun vermeerdering

besproken; maar hij hecht niet genoeg gewicht aan dat, hetwelk
waarschijnlijk het belangrijkste van allen is, namelijk kindermoord,
vooral van vrouwelijke kinderen, en de gewoonte om miskraam te
[77]verwekken. Deze practijken heerschen nog heden in vele deelen der
wereld, en in vroegeren tijd schijnt de kindermoord, zooals de heer
M’Lennan 58 heeft aangetoond, op nog uitgebreider schaal plaats te
hebben gehad. De oorzaak van deze practijken schijnt te zijn geweest,
dat de wilden de moeielijkheid of liever de onmogelijkheid inzagen om
alle kinderen die werden geboren, te onderhouden. Bij de voorgaande
beletsels kan ook de losbandigheid worden gevoegd, maar deze is niet
het gevolg van het gebrek aan levensmiddelen; er bestaat echter reden
om aan te nemen, dat zij in sommige gevallen (zooals in Japan) met
voordacht is aangemoedigd als een middel om den aanwas der bevolking
tegen te gaan.

Als wij terugzien tot een uiterst lang geleden tijdvak, moet de mensch,
voor hij tot de menschelijke waardigheid was opgeklommen, meer door
instinkt en minder door rede zijn geleid, dan de tegenwoordige wilden.
Onze vroege half-menschelijke voorouders moeten geen kindermoord
hebben bedreven; want de instinkten der lagere dieren zijn nooit zoo
verdorven, dat zij hen geregeld leiden tot de vernietiging van hun eigen
kroost. Geen voorzichtig zelfbedwang moet het aantal huwelijken
hebben beperkt, en de beide seksen moeten zich op jeugdigen leeftijd
vrijelijk hebben vermengd. Daartoe moet bij de voorouders van den
mensch een streven naar snelle vermeerdering zijn ontstaan; maar
beletsels van den eenen of anderen aard, hetzij periodiek of voortdurend
werkende, moeten de toeneming van hun getal nog krachtiger hebben
tegengegaan dan bij de tegenwoordige wilden. Van welken aard deze
beletsels eigenlijk zijn geweest, kunnen wij evenmin zeggen als bij de
meeste andere dieren. Wij weten, dat paarden en hoornvee, die geen zeer
vruchtbare dieren zijn, toen zij voor het eerst in Z.-Amerika waren
losgelaten, zich verbazend hebben vermeerderd. De olifant, die zich het
langzaamst van alle bekende dieren voortplant, zou in weinige
duizendtallen van jaren de geheele wereld bevolken. De vermeerdering
van elke aapsoort moet door de eene of andere oorzaak worden
tegengegaan, maar niet, zooals Brehm opmerkt, door de aanvallen van
roofdieren. Niemand zal beweren, dat het voortplantingsvermogen der
wilde paarden en van het hoornvee van Amerika in den beginne in
eenige merkbare mate toenam, of dat, naarmate elke landstreek dicht
werd bevolkt, dit zelfde vermogen afnam. Ongetwijfeld [78]werken in dit
geval en in alle andere vele beletselen samen, en de aard dier beletsels
verschilt naar omstandigheden; de belangrijkste van alle zijn
waarschijnlijk periodieke hongersnooden, veroorzaakt door ongunstige
jaargetijden. Evenzoo zal het zijn gegaan met de vroege voorouders van
den mensch.

Natuurlijke teeltkeus.—Wij hebben nu gezien, dat de mensch variabel is

naar lichaam en geest, en dat die veranderingen, hetzij direct of indirect,
het gevolg zijn van de zelfde algemeene oorzaken en aan de zelfde
algemeene wetten gehoorzamen als bij de lagere dieren. De mensch heeft
zich wijd en zijd over den aardbodem verspreid en moet gedurende zijn
onophoudelijke verhuizingen 59 aan de meest verschillende
levensvoorwaarden zijn onderworpen geweest. De bewoners van
Vuurland, de Kaap de Goede Hoop en van Diemensland in het eene
halfrond en die der poolstreken in het andere, moeten vele luchtstreken
zijn doorgetrokken, en hun gewoonten vele malen hebben veranderd,
voor zij hun tegenwoordige woonplaats bereikten. 60 Bij de vroege
voorouders van den mensch moet ook, evenals bij alle andere dieren, de
neiging hebben bestaan om in sterkere mate te vermeerderen dan hun
voedingsmiddelen; zij moeten daarom somtijds zijn blootgesteld geweest
aan een strijd om het leven, en bijgevolg aan de strenge wet der
natuurlijke teeltkeus. Voordeelige veranderingen van alle soorten zullen
dus, hetzij somtijds, hetzij gewoonlijk, behouden zijn gebleven, en
nadeelige te gronde zijn gegaan. Ik bedoel hier niet sterk in het oog
springende afwijkingen van maaksel die slechts nu en dan met lange
tusschenpoozen verschijnen, maar slechts eenvoudige individueele
verschillen. Wij weten b.v., dat bij de spieren onzer handen en voeten die
ons vermogen van beweging bepalen, evenals bij die der lagere dieren 61
zeer vele individueele verschillen voorkomen. Indien derhalve de op
apen gelijkende voorouders van den mensch, welke de eene of andere
landstreek bewoonden, vooral wanneer die landstreek eenige verandering
in haar toestand onderging, in twee even groote afdeelingen waren
verdeeld, [79]dan zou die helft, waartoe al de individu’s behoorden welke
door hun vermogen van beweging het best geschikt waren om hun
levensonderhoud te verkrijgen of om zich te verdedigen, kans hebben om
voor een grooter gedeelte te blijven leven en meer kroost voort te
brengen dan de andere minder goed begaafde helft.

De mensch is in den wildsten staat waarin hij nu bestaat, het meest

heerschende dier, dat ooit op aarde is verschenen. Hij heeft zich over een
grootere uitgestrektheid verspreid dan eenige andere hooggeorganiseerde
vorm, en alle andere zijn voor hem teruggeweken. Hij is deze
verbazende meerderheid blijkbaar verschuldigd aan zijn verstandelijke
vermogens, zijn sociale gewoonten, die er hem toe brengen om zijn
makkers te helpen en te verdedigen, en aan zijn lichamelijk maaksel. De
hooge belangrijkheid dezer kenmerken is bewezen door de einduitkomst
van den strijd om het leven. Door zijn verstandelijke vermogens heeft
zich de gearticuleerde spraak ontwikkeld; en hiervan heeft voornamelijk
zijn verwonderlijke vooruitgang afgehangen. Hij heeft verschillende
wapenen, werktuigen, vallen enz. uitgevonden, en is in staat die te
gebruiken tot zijn verdediging, om zijn prooi te dooden of te vangen en
zich op andere wijzen voedsel te verschaffen. Hij heeft vlotten of kano’s
gemaakt om daarin te visschen of naar naburige vruchtbare eilanden over
te steken. Hij heeft de kunst uitgevonden om vuur te maken, waardoor
harde en vezelige wortels verteerbaar en vergiftige wortels en kruiden
onschadelijk kunnen worden gemaakt. Deze laatste uitvinding,
waarschijnlijk, met uitzondering der spraak, de grootste, die ooit door
den mensch is gedaan, dagteekent van vóór de morgenschemering der
geschiedenis. Deze verschillende uitvindingen, waardoor de mensch in
den meest onbeschaafden staat zoo machtig is geworden, zijn het
rechtstreeksche gevolg van de ontwikkeling zijner vermogens van
waarneming, geheugen, nieuwsgierigheid, verbeeldingskracht en rede. Ik
kan daarom niet begrijpen, hoe de heer Wallace 62 kan volhouden, dat: [80]
„de natuurlijke teeltkeus den wilde slechts zou hebben kunnen begiftigen
met hersenen, niet veel meer ontwikkeld dan die van een aap.”

Hoewel de verstandelijke vermogens en sociale gewoonten van den

mensch hoogst belangrijk voor hem zijn, moeten wij echter ook de
belangrijkheid van zijn lichamelijk maaksel niet gering schatten, aan
welk onderwerp het nog overige gedeelte van dit hoofdstuk zal zijn
gewijd. De ontwikkeling van de verstandelijke en sociale of zedelijke
vermogens zal in het volgende hoofdstuk worden besproken.

Zelfs om een hamer met juistheid te gebruiken, is geen gemakkelijke

zaak, zooals ieder die timmeren heeft geleerd, zal toegeven. Om met een
steenworp zoo juist het doel te treffen als zulks een Vuurlander kan,
wanneer hij zich verdedigt of vogels doodt, vereischt de volledigste
bedrevenheid in het gezamenlijk gebruik van de spieren, de hand, den
arm en den schouder, om van fijn tastgevoel niet te spreken. Bij het
werpen met een steen of speer en bij vele andere handelingen moet
iemand vast op zijn voeten staan, en dit vereischt weder de volkomene
samenwerking van verscheidene spieren. Uit een stuk vuursteen het
ruwste werktuig te hakken, of met een been een van weêrhaken
voorziene speer of haak te vormen, vereischt het gebruik van een
volkomen gevormde hand; want, zooals een zeer bevoegd rechter, de
heer Schoolcraft 63 opmerkt, bewijst het vervaardigen van messen, lansen
of pijlpunten uit stukjes steen: „buitengewone bekwaamheid en
langdurige oefening.” Wij nebben een bewijs hiervan in het feit, dat de
oorspronkelijke mensch de verdeeling van den arbeid toepaste; ieder
man vervaardigde niet zijn eigen vuursteenen werktuigen of grof
aardewerk, maar bepaalde individu’s schijnen zich met dergelijk werk te
hebben beziggehouden, en ontvingen ongetwijfeld de opbrengst van de
jacht in ruil. De oudheidkundigen zijn overtuigd, dat een verbazend
lange tijd moet zijn verloopen vóór onze voorouders op het denkbeeld
kwamen, hun ruw bewerkte vuursteenen werktuigen te slijpen en te
polijsten. [81]Het valt moeielijk te betwijfelen, dat een op een mensch
gelijkend dier, dat in het bezit was van een hand en arm, volkomen
genoeg om een steen met juistheid te werpen of een vuursteen in een ruw
werktuig te vervormen, als het zich voldoende oefende, bijna alles zou
kunnen maken, voor zoover daarvoor slechts werktuigelijke
behendigheid wordt vereischt, wat een beschaafd man kan maken. In dit
opzicht zou men het maaksel der hand kunnen vergelijken met dat der
stemorganen, welke bij de apen worden gebruikt tot het voortbrengen
van verschillende signaalkreten, of, zooals bij één soort, van muzikale
tonen, terwijl bij den mensch geheel overeenkomstige stemorganen door
de overgeërfde gevolgen van het gebruik geschikt zijn geworden tot het
voortbrengen van een gearticuleerde spraak.

Als wij ons nu wenden tot die dieren, welke het nauwst met den mensch
verwant zijn en ons daarom het best een voorstelling geven van onze
vroege voorouders, dan vinden wij, dat bij de apen de handen volgens
het zelfde algemeene model gebouwd zijn als bij ons, maar dat zij veel
minder volkomen ingericht zijn voor verschillende gebruiken. Hun
handen zijn minder goed geschikt om te loopen dan de pooten van een
hond, zooals men kan zien aan die apen, welke op den buitenrand van de
inwendige vlakte hunner handen, of op de knokkels van hun omgebogen
vingers loopen, zooals de chimpanzee en orang. 64 Hun handen zijn echter
bewonderenswaardig goed geschikt om de boomen te beklimmen. De
apen grijpen dunne takken of touwen met den duim aan de eene zijde en
de vingers en de binnenvlakte der hand aan de andere zijde, evenals wij
zulks doen. Zij kunnen evenzoo ook tamelijk dikke voorwerpen, zooals
den hals eener flesch, naar den bek brengen. De bavianen keeren met hun
handen steenen om en graven er wortels mede op. Zij pakken noten,
insekten en andere kleine voorwerpen tusschen hun duim en vingers en
halen ongetwijfeld op de zelfde wijze eieren en de jongen uit de nesten
der vogels. De Amerikaansche apen slaan de wilde oranjeappelen tegen
de takken, tot de schil barst, en pellen die dan met de vingers van beide
handen af. Andere apen openen mosselschelpen met hun beide duimen.
Met hun vingers trekken zij dorens en stekels uit en maken zij jacht op
elkanders luizen.

In den natuurstaat breken zij harde vruchten met behulp van steenen. Zij
rollen steenen naar beneden, of werpen daarmede naar hun vijanden;
[82]zij volbrengen echter deze verschillende handelingen hoogst
onhandig, en zij zijn, zoo als ik zelf heb gezien, volstrekt niet in staat om
een steen met juistheid te werpen. 65

Het schijnt mij verre van waar, dat, omdat „de voorwerpen door apen op
onhandige wijze worden aangegrepen, een veel minder volkomen
grijpwerktuig” hun evenveel dienst zou hebben bewezen, als hun
tegenwoordige handen. Van den anderen kant zie ik geen reden om te
twijfelen, dat een op meer volkomen wijze ingerichte hand voordeelig
voor hen zou zijn geweest, mits, en het is belangrijk dit aan te teekenen,
hun handen daardoor niet minder geschikt werden gemaakt om in de
boomen te klimmen. Wij mogen vermoeden, dat een volmaakte hand
nadeelig voor het klimmen zou zijn geweest, daar die apen, welke het
meest uitsluitend in de boomen leven, namelijk Ateles in Amerika en
Hylobates in Azië, hetzij zeer verkleinde en zelfs rudimentaire duimen,
of gedeeltelijk samengegroeide vingers hebben, zoodat hun handen in
eenvoudige grijphaken zijn veranderd. 66

Zoodra het eene of andere voormalige lid van de groote reeks der
Primaten er door een verandering in zijn wijze om zich voedsel te
verschaffen of door een verandering in den toestand van zijn
geboorteland toe kwam om wat minder in de boomen en wat meer op
den grond te leven, moest zijn manier van loopen worden gewijzigd, en
in dit geval moest hij hetzij meer volkomen viervoetig of tweevoetig
worden. De bavianen bezoeken dikwijls heuvelachtige en rotsachtige
landstreken en beklimmen alleen uit noodzakelijkheid hooge boomen 67;
en zij hebben bijna den gang van een hond verkregen. De mensch alleen
is tweevoetig geworden, en wij kunnen, dunkt mij, gedeeltelijk nagaan,
hoe hij zijn opgerichten gang heeft verkregen, die een der meest
aanmerkelijke verschillen tusschen hem en zijn naaste verwanten vormt.
De mensch zou zijn tegenwoordige heerschersplaats in de wereld niet
hebben kunnen verkrijgen zonder het gebruik zijner handen, die zoo
bewonderenswaardig geschikt zijn om de bevelen van zijn wil [83]uit te
voeren. Zooals Sir G. Bell opmerkt, „vervangt de hand alle werktuigen
en geeft door haar gemeenschap met het verstand den mensch
heerschappij over alles.” 68 De handen en armen konden echter moeilijk
volmaakt genoeg worden om er wapenen mede te vervaardigen, of om er
steenen en speren met juistheid mede naar een doelwit te werpen,
zoolang zij gewoonlijk werden gebruikt om op te loopen en het geheele
gewicht van het lichaam te dragen, of zoolang zij, zooals reeds hierboven
opgemerkt is, voornamelijk waren ingericht om goed in de boomen te
klimmen. Zulk een ruwe behandeling zou ook het tastgevoel hebben
verstompt, waarvan hun fijner gebruik grootendeels afhangt. Om deze
oorzaken alleen zou het reeds een voordeel voor den mensch zijn
geweest om een tweevoetig dier te zijn geworden, maar voor vele
handelingen is het bijna noodzakelijk, dat beide armen en het geheele
lichaam vrij zijn, en daarvoor moest hij stevig op zijn voeten staan. Om
dit groote voordeel te verkrijgen, zijn de voeten plat gemaakt en heeft de
groote teen een bijzondere wijziging ondergaan, hoewel dit het verlies
van het grijpvermogen ten gevolge heeft gehad. Het is overeenkomstig
het beginsel van de verdeeling van den physiologischen arbeid, dat in het
geheele dierenrijk heerscht, dat, toen de handen zich tot volmaakte
grijptuigen ontwikkelden, de voeten zich ontwikkelden tot volmaakte
werktuigen om op te staan en te loopen. Bij sommige wilden heeft de
voet echter zijn grijpvermogen nog niet geheel verloren, zooals blijkt uit
hun wijzen om boomen te beklimmen en uit andere doeleinden, waartoe
zij hun voeten gebruiken. 69 (8)

Als het een voordeel is voor den mensch zijn handen en armen vrij te
hebben en stevig op zijn voeten te staan, en dit kan niet betwijfeld
worden wegens den uitnemenden uitslag, waarmede hij den strijd om het
leven heeft gestreden, dan kan ik geen reden zien, waarom het voor de
voorouders van den mensch niet voordeelig zou zijn geweest om meer en
meer rechtopgaand of tweevoetig te worden. Zij zouden daardoor
geschikter zijn geworden om zich met steenen of knuppels te
[84]verdedigen, om hun prooi aan te vallen, of op andere wijze voedsel te
verkrijgen. De best gebouwde individu’s zouden op den langen duur het
best zijn geslaagd en in grooter aantal zijn blijven leven. Als de gorilla
en eenige weinige verwante vormen waren uitgestorven, zou men met
groote kracht en schijnbare waarheid hebben kunnen aanvoeren, dat een
viervoetig dier niet trapsgewijze in een tweevoetig kon zijn veranderd,
daar alle individu’s in een tusschen die beiden instaanden toestand
allerellendigst slecht ingericht zouden zijn geweest voor het loopen. Wij
weten echter, en dit is wel waard om er eens over na te denken, dat
verschillende soorten van apen tegenwoordig in dien tusschenliggenden
toestand verkeeren, en niemand betwijfelt, dat zij over het geheel goed
zijn ingericht voor de voorwaarden waaronder zij leven. Zoo loopt de
gorilla met een zijdelings wankelenden gang; maar gewoonlijk rust hij
bij het loopen op zijn gesloten handen. De langarmige apen gebruiken
soms hun armen als krukken, en slingeren hun lichaam tusschen dezelve
vooruit, en sommige soorten van Hylobates kunnen, zonder het te
hebben geleerd, tamelijk snel rechtop loopen. Zij bewegen zich echter
onhandig en met veel minder zekerheid dan de mensch. Wij zien, om
kort te gaan, bij de tegenwoordig levende apen verschillende overgangen
tusschen een wijze van loopen, volkomen gelijk aan die van een
viervoetig dier, en die van een tweevoetig dier of mensch. Toen de
voorouders van den mensch rechtopgaande werden, doordat hun handen
en armen meer en meer werden gewijzigd om te grijpen en voor andere
doeleinden, terwijl hun voeten en beenen tegelijkertijd werden gewijzigd
om er goed op te kunnen staan en te loopen, moeten tallooze andere
veranderingen van maaksel noodig zijn geweest. Zoo was het noodig, dat
het bekken werd verbreed, dat de ruggegraat op bijzondere wijze
gekromd (9) en het hoofd in een gewijzigde stelling werd bevestigd, en
al deze veranderingen heeft de mensch verkregen. Prof. Schaaffhausen 70
beweert, dat „de sterk ontwikkelde tepelvormige uitsteeksels van den
menschelijken schedel het gevolg zijn van zijn rechtopgaande houding”;
en deze uitsteeksels ontbreken bij den orang, chimpanzee, enz., terwijl
zij bij den gorilla kleiner zijn dan bij den mensch. Er zouden hier nog
verscheidene andere inrichtingen kunnen worden opgegeven die in
verband schijnen te staan met ’s menschen [85]rechtopgaande houding.
Het is zeer moeielijk te beslissen, in hoeverre al deze met elkander in
verband staande wijzigingen het gevolg der natuurlijke teeltkeus, en in
hoeverre zij dat van de overgeërfde gevolgen van het vermeerderde
gebruik van een dezer deelen of van de werking van het eene deel op het
andere zijn. Ongetwijfeld werken deze oorzaken van verandering op
elkander terug. Wanneer b.v. zekere spieren en de uitsteeksels der
beenderen waaraan zij zijn bevestigd, door voortdurend gebruik worden
vergroot, dan bewijst dit, dat zekere handelingen voortdurend worden
volbracht en voordeel moeten aanbrengen. Daardoor zouden de
individu’s, die ze het best volbrachten, kans hebben in grooter aantal te
blijven leven.

Het vrij gebruiken van armen en handen, gedeeltelijk de oorzaak en

gedeeltelijk het gevolg van ’s menschen rechtopgaande houding, schijnt
op indirecte wijze aanleiding te hebben gegeven tot andere wijzigingen
in zijn maaksel. De vroege mannelijke voorouders van den mensch
waren, zooals hierboven is aangetoond, waarschijnlijk voorzien van
groote hondstanden; maar toen zij langzamerhand de gewoonte
verkregen om bij het bestrijden hunner vijanden van steenen, knuppels
en andere wapenen gebruik te maken, moeten zij hun kaken en tanden al
minder en minder hebben gebruikt. Uit tallooze overeenkomstige
gevallen mogen wij met zekerheid afleiden, dat in dit geval de kaken en
tegelijkertijd de tanden in grootte moeten zijn afgenomen. In een
volgend hoofdstuk zullen wij een geheel gelijksoortig geval ontmoeten
in de verkleining of volkomene verdwijning der hondstanden bij
mannelijke herkauwende dieren, klaarblijkelijk in verband met de
ontwikkeling hunner horens; en bij paarden in verband met hun
gewoonte om met hun snijtanden en hoeven te vechten.

Bij de volwassen mannetjes der anthropomorphe apen zijn, zooals

Rütimeijer 71 en anderen hebben aangetoond, de vorm van den schedel,
waardoor deze in vele opzichten van dien van den mensch afwijkt, en de
werkelijk vreesaanjagende uitdrukking, waardoor hij zich onderscheidt,
juist het gevolg van de groote ontwikkeling der kauwspieren. Toen de
kaken en tanden der voorouders van den mensch allengs in grootte
afnamen, moet derhalve hun volwassen schedel omtrent de zelfde
kenmerken hebben vertoond, waardoor hij zich bij de jongen der
anthropomorphe apen onderscheidt, en moet aldus een grootere
gelijkenis met [86]dien der tegenwoordig levende menschen hebben
verkregen. Een aanmerkelijke verkleining van de hondstanden bij de
mannetjes zou, zooals wij later zullen zien, bijna zeker door overerving
invloed hebben gehad op de tanden der wijfjes.

Toen de verschillende geestvermogens trapsgewijze werden ontwikkeld,

is het bijna zeker, dat ook de hersenen in grootte zijn toegenomen.
Niemand betwijfelt, geloof ik, dat de groote omvang van de hersenen bij
den mensch met betrekking tot zijn lichaam in vergelijking daarvan bij
den gorilla of orang in nauw verband staat met zijn hoogere
geestvermogens. Wij ontmoeten geheel overeenkomstige feiten bij de
insekten, onder welke de hersengangliën bij de mieren van buitengewone
afmetingen zijn, terwijl deze gangliën bij al de Hymenoptera
verscheidene malen grooter zijn dan bij de verstandelijk slechter
bedeelde orden, zooals de kevers. 72 Van den anderen kant veronderstelt
niemand, dat het verstand van twee verschillende dieren of van twee
verschillende menschen nauwkeurig kan worden afgemeten naar den
kubieken inhoud van hun schedels. Het is zeker, dat buitengewone
geestelijke bedrijvigheid samen kan gaan met een uiterst kleine absolute
hoeveelheid zenuwzelfstandigheid. Zoo zijn de verwonderlijk
verschillende instinkten, geestvermogens en gemoedsbewegingen der
mieren algemeen bekend, en toch zijn hun hersengangliën niet zoo groot
als het vierde gedeelte van een kleinen speldekop. Uit dit laatste oogpunt
behooren de hersenen van een mier tot de verwonderlijkste stof-atomen
der wereld en zijn zij wellicht nog verwonderlijker dan de hersenen van
den mensch.

De meening, dat er bij den mensch de eene of andere nauwe betrekking

bestaat tusschen de grootte der hersenen en de ontwikkeling der
verstandelijke vermogens, wordt ondersteund door de vergelijking der
schedels van wilde en beschaafde rassen, van menschen, die in oudere of
nieuwere tijden leefden, en door de analogie van de geheele reeks der
gewervelde dieren. Dr. J. Barnard Davids 73 heeft door vele zorgvuldige
metingen bewezen, dat de gemiddelde inwendige inhoud van den schedel
bij Europeanen 1512,44 kubiek centimeter, bij Amerikanen 1433,25
kubiek centimeter, bij Aziaten 1426,69 kubiek centimeter en bij
Australiërs slechts 1341,52 kubiek centimeter is. Professor Broca 74
[87]vond, dat de inhoud van schedels uit Parijsche graven van de
negentiende eeuw zich verhield tot dien van schedels uit grafkelders van
de twaalfde eeuw als 1484 tot 1426; en Prichard is overtuigd, dat de
tegenwoordige bewoners van Groot-Brittannië „veel ruimer
hersenkassen” bezitten, dan de oude bewoners. Men moet echter
aannemen, dat sommige schedels van zeer hoogen ouderdom, zooals de
beroemde Neanderdalschedel, goed ontwikkeld en ruim van inhoud
waren. 75 (10) Ten opzichte van de lagere dieren is E. Lartet 76, door de
schedels van tot de zelfde groepen behoorende tertiaire en
hedendaagsche dieren met elkander te vergelijken, tot het opmerkelijke
resultaat gekomen, dat de hersenen over het algemeen grooter en de
hersenwindingen ingewikkelder zijn bij de jongere vormen. (11) Van den
anderen kant heb ik aangetoond 77, dat de hersenen van tamme konijnen
aanmerkelijk in grootte zijn afgenomen in vergelijking van die van het
wilde konijn of van den haas, en dit kan daaraan worden toegeschreven,
dat zij gedurende vele generaties eng zijn opgesloten geweest, zoodat zij
hun verstand, instinkten, zinnen en willekeurige bewegingen slechts
weinig hebben geoefend.

De trapsgewijze vermeerdering van het gewicht van hersenen en schedel

bij den mensch moet invloed hebben uitgeoefend op de hen dragende
wervelkolom, vooral terwijl hij bezig was den opgerichten stand aan te
nemen. Toen deze verandering van houding tot stand was gekomen, zal
ook de inwendige drukking der hersenen invloed hebben uitgeoefend op
den vorm van den schedel; want vele feiten bewijzen, hoe gemakkelijk
de schedel aldus wordt aangedaan. De ethnologen beweren, dat hij wordt
gewijzigd door de soort van wieg, waarin het kind slaapt. Er bestaan
voorbeelden van, dat de aangezichtsbeenderen blijvende [88]wijzigingen
hebben ondergaan ten gevolge van zich dikwijls herhalende
spierkrampen en van een door een sterke brandwond veroorzaakt
litteeken. Bij jonge personen wier hoofden door ziekte een zijdelingsche
of achterwaartsche houding hadden aangenomen, veranderde een der
oogen van stelling en werden de schedelbeenderen gewijzigd, en dit is
blijkbaar het gevolg daarvan, dat de hersenen in een nieuwe richting
drukten. 78 Ik heb aangetoond, dat bij langoorige konijnen zelfs een zoo
geringe oorzaak als het naar voren hangen van het eene oor aan die zijde
bijna elk been van den schedel naar voren trekt, zoodat de beenderen der
tegenovergestelde zijden van den kop niet meer volkomen
overeenstemmen. Wanneer eindelijk het eene of andere dier veel in
algemeene lichaamsgrootte toe- of afnam, zonder eenige verandering in
zijn geestvermogens; of wanneer de geestvermogens veel toe of afnamen
zonder de minste groote verandering in de lichaamsgrootte, zou de vorm
van den schedel bijna zeker verandering ondergaan. Ik leid dit af uit mijn
waarnemingen omtrent tamme konijnen, waarvan sommige rassen veel
grooter zijn geworden dan het wilde dier, terwijl andere ongeveer de
zelfde grootte hebben behouden; maar in beide gevallen zijn de hersenen
veel kleiner geworden in verhouding tot de lichaamsgrootte. Nu was ik
eerst zeer verwonderd te vinden, dat bij al deze konijnen de schedel meer
langwerpig of dolichocephaal was geworden; zoo was bij voorbeeld bij
twee schedels van ongeveer de zelfde breedte, de eene van een wild
konijn en de andere van een groot tam ras, de eerste slechts 8 en de
tweede 10,9 centimeter lang. 79 Een der sterkst uitgedrukte verschillen
tusschen onderscheidene menschenrassen is, dat de schedel bij sommige
verlengd en bij andere rond is; en hier kan de verklaring, in het geval der
konijnen gegeven, gedeeltelijk gelden; want Welcker vindt, dat „korte
menschen meer tot brachycephalie en lange meer tot dolichocephalie
overhellen 80; en lange menschen kunnen met de grootere [89]en een
langer lichaam bezittende konijnen worden vergeleken, die allen meer
langwerpige schedels hebben, met andere woorden dolichocephaal zijn.

Uit deze onderscheidene feiten kunnen wij tot zekere hoogte begrijpen,
op welke wijze de mensch de bijzondere grootte en een meer of min
afgeronden vorm van den schedel heeft verkregen; en deze
eigenschappen kenmerken hem bij uitnemendheid in vergelijking van de
lagere dieren.

Een ander zeer in ’t oog vallend verschil tusschen den mensch en de

lagere dieren is de onbehaardheid der huid. De walvisschen en dolfijnen
(Cetacea), de dugongs en lamantijnen (Sirenia) en het rivierpaard
(Hippopotamus) zijn onbehaard; dit is hun wellicht voordeelig bij het in
het water glijden; en kan hun niet nadeelig zijn wegens het verlies van
warmte, daar de soorten die koudere streken bewonen, door een dikke
speklaag worden beschermd, die tot het zelfde doel dient als de pels van
zeehonden en otters. Olifanten en neushoorns hebben bijna geen haar; en
daar sommige uitgestorven soorten die vroeger in een poolklimaat
woonden, met lange wol of haar waren bedekt (12), zou het bijna
schijnen, dat de bestaande soorten van beide geslachten hun harige
bekleeding ten gevolge van de blootstelling aan de warmte hadden
verloren. Dit is des te waarschijnlijker, daar in Indië de olifanten, die in
hooge en koele streken wonen, sterker behaard zijn dan in de
laaglanden. 81 Mogen wij dus het gevolg trekken, dat de mensch zijn
lichaamsharen verloor, omdat hij oorspronkelijk een of ander tropische
gewest bewoonde? Het feit, dat het haar bij de mannelijke sekse vooral
op de borst en het gelaat, en bij beide seksen op de plaatsen waar de vier
ledematen zich met den romp vereenigen, bewaard is gebleven,
ondersteunt deze gevolgtrekking, wanneer men aanneemt dat het haar
werd verloren, voordat de mensch den opgerichten stand aannam; want
de deelen die nu het sterkst zijn behaard, zouden toen het meest tegen de
zonnewarmte beschut zijn geweest. De kruin van het hoofd maakt echter
een merkwaardige uitzondering, want ten allen tijde moet deze een der
meest blootgestelde deelen zijn geweest, en toch is zij dicht met haar
begroeid. In dit opzicht komt de mensch met de groote meerderheid der
viervoetige dieren overeen, bij welke over het algemeen de bovenste en
blootgestelde oppervlakte dikker behaard is dan de onderste oppervlakte.
Het feit, dat de andere leden [90]van de orde der Primaten, waartoe de
mensch behoort, hoewel zij verschillende warme streken bewonen, goed
met haar zijn bekleed, dat over het algemeen het dikst is op de bovenste
oppervlakte 82, is echter zeer in tegenspraak met de onderstelling, dat de
mensch zijn haar door de werking van de zon heeft verloren. De heer
Belt meent 83, dat het tusschen de keerkringen een voordeel voor den
mensch is onbehaard te zijn, omdat hij daardoor in staat is zich te
bevrijden van een menigte teken (acari) en andere parasieten, waardoor
hij dikwijls wordt gekweld en die soms zweren veroorzaken. Of echter
dit kwaad groot genoeg is om door natuurlijke teeltkeus tot ontblooting
van zijn lichaam te hebben geleid, mag worden betwijfeld, omdat zich
bij geen van de vele zoogdieren die de keerkringsgewesten bewonen,
eenig bijzonder middel tot bescherming daartegen heeft ontwikkeld. De
meening, die mij het waarschijnlijkste voorkomt, is, dat de mensch, of
liever oorspronkelijk de vrouw, van haren werd ontbloot met het doel om
zijn schoonheid te verhoogen, en wanneer men dit aanneemt, is het niet
te verwonderen, dat de mensch zoozeer in behaardheid verschilt van al
zijn lagere broeders, want kenmerken, die ten gevolge van seksueele
teeltkeus zijn verkregen, verschillen soms bij zeer nauw verwante
soorten in buitengewone mate.

Volgens een algemeen volksgeloof onderscheidt de mensch zich van de

dieren vooral door het gemis van een staart; maar daar de apen welke het
naast met den mensch verwant zijn, dit orgaan niet bezitten, behoeven
wij dat gemis hier eigenlijk niet te bespreken. Het kan echter geen kwaad
om te erkennen, dat er, voor zooverre mij bekend is, nog nooit een
verklaring is gegeven van het verlies van den staart door sommige apen
en den mensch. Wij behoeven ons nochtans over dit verlies niet te
verwonderen; want de staart verschilt soms merkwaardig veel [91]in
lengte bij soorten van één en het zelfde geslacht; zoo is bij sommige
soorten van Macacus de staart langer dan het geheele lichaam en bestaat
uit vier-en-twintig wervels; bij andere bestaat hij uit een nauwelijks
zichtbare stomp, die slechts drie of vier wervels bevat. Bij sommige
soorten van bavianen zijn er vijf-en-twintig, doch bij den mandril slechts
tien, of volgens Cuvier 84 soms slechts vijf zeer kleine, slecht ontwikkelde
staartwervels. De staart wordt bijna altijd aan het einde dunner, hetzij hij
lang of kort is; en dit wordt, naar ik onderstel, veroorzaakt door atrophie
ten gevolge van onbruik van de spieren van het einde met hun slagaderen
en zenuwen, die de atrophie van de laatste staart beentjes met zich sleept.
Geen verklaring kan echter op het oogenblik nog worden gegeven van de
groote verschillen in lengte, die men bij den staart opmerkt. Hier hebben
wij echter meer in het bijzonder te maken met het geheel en al
verdwijnen van den uitwendigen staart. Prof. Broca heeft onlangs
aangetoond 85, dat de staart bij alle viervoetige dieren uit twee deelen
bestaat, over het algemeen scherp van elkander gescheiden. Het basale
gedeelte bestaat uit wervels, meer of minder van een kanaal en van
uitsteeksels voorzien, evenals gewone wervels; terwijl die van het
achterste gedeelte geen kanaal bezitten, bijna glad zijn en nauwelijks op
gewone wervels gelijken. Een staart, hoewel niet uitwendig zichtbaar, is
werkelijk aanwezig bij den mensch en de anthropomorphe apen en is bij
beiden volkomen volgens het zelfde model gemaakt. In het achterste
gedeelte zijn de wervels die het koekoeksbeen (os coccyx) vormen,
geheel rudimentair en zeer verminderd in grootte en aantal. In het basale
gedeelte zijn de wervels eveneens weinig in getal, stevig met elkander
verbonden, en zijn in ontwikkeling blijven stilstaan, maar zij zijn veel
breeder en platter dan de overeenkomstige wervels in de staarten van
andere dieren; zij vormen, wat Broca noemt de bijkomende wervels van
het heiligbeen. Deze zijn belangrijk voor het organisme, doordat zij
sommige inwendige deelen steunen en om meer andere redenen; en hun
wijziging staat in rechtstreeksch verband met de opgerichte of half-
opgerichte houding van den mensch en de anthropomorphe apen. Dit
besluit verdient des te meer vertrouwen, omdat Broca vroeger van een
andere meening was, die hij [92]nu heeft opgegeven. De wijziging van de
basale staartwervels bij den mensch en de hoogere apen kan dus direct of
indirect een gevolg zijn geweest van natuurlijke teeltkeus.

Wat moeten wij echter zeggen van de rudimentaire en zeer variabele

wervels van het achterste gedeelte van den staart, die het koekoeksbeen
(os coccyx) vormen? Een verklaring, die dikwijls belachelijk is gemaakt,
en zulks ongetwijfeld weder zal worden, namelijk, dat wrijving iets heeft
te maken met het verdwijnen van het uitwendige gedeelte van den staart,
is niet zoo belachelijk, als zij op het eerste gezicht schijnt. Dr.
Anderson 86 zegt, dat de uiterst korte staart van Macacus brunneus uit elf
wervels bestaat, met inbegrip van de inwendig gelegen basale. Het
uiteinde is peesachtig en bevat geen wervels; hierop volgen vijf
rudimentaire wervels, zoo klein, dat zij te zamen nog geen 4 millimeter
lang zijn, en deze zijn bestendig naar den eenen kant gebogen in den
vorm van een haak. Het vrije gedeelte van den staart, slechts weinig
meer dan 2½ centimeter lang, bevat nog slechts vier andere kleine
wervels meer. Deze korte staart wordt opgericht gedragen, maar
omstreeks een vierde van zijn geheele lengte is om zich zelf naar den
linkerkant omgebogen en dit eindgedeelte, dat de haakvormige wervels
insluit, dient „om de tusschenruimte tusschen het bovenste divergeerende
gedeelte van de eeltplekken op te vullen”, zoodat het dier er op zit en het
daardoor ruw en eeltachtig maakt. Dr. Anderson vat zijn waarnemingen
als volgt samen: „Deze feiten schijnen mij slechts ééne verklaring toe te
laten: deze staart zit wegens zijn kortheid den aap in den weg als hij zit,
en komt dikwijls onder het dier te liggen als het in die houding is, en
daar hij zich niet verder uitstrekt dan het uiteinde van de knobbels van
het zitbeen, schijnt het alsof de staart oorspronkelijk door den wil van het
dier was rondgebogen in de tusschenruimte tusschen de eeltplekken,
opdat hij niet zou worden gedrukt tusschen deze en den grond, en dat na
verloop van tijd de buiging blijvend werd, zich van zelf invoegende als
het toevallig gebeurde, dat het dier op dat orgaan ging zitten.” Onder
deze omstandigheden is het niet te verwonderen, dat de oppervlakte van
den staart ruw en eeltachtig is geworden; en Dr. Murie, die in den
Londenschen dierentuin deze soort, zoowel als drie andere nauw
verwante met een weinig langere staarten zorgvuldig waarnam, zegt, dat
wanneer het dier zit, de [93]staart „noodzakelijk naar ééne zijde van de
billen wordt gekromd; en dat, hetzij hij lang of kort is, de wortel kans
loopt om te worden gewreven of beschadigd.” Daar wij tegenwoordig
bewijzen hebben dat verminkingen somtijds erfelijke gevolgen hebben,
is het niet zeer onwaarschijnlijk, dat bij kortgestaarte apen het
uitstekende gedeelte van den staart, geen nut voor het organisme
hebbende, na vele generaties rudimentair en krom is geworden, omdat
het voortdurend gewreven en beschadigd werd. Wij zien het uitstekende
gedeelte van den staart in dezen toestand bij den Macacus brunneus, en
volkomen verdwenen bij Macacus ecaudatus en onderscheidene hoogere
apen. Ten slotte dan: de staart is, voor zoover wij kunnen beoordeelen,
verdwenen bij den mensch en de hoogere apen, omdat het achterste
gedeelte gedurende een lang tijdsverloop door wrijving beschadigd is,
terwijl het basale en inwendige gedeelte zoodanig verkort en gewijzigd
is, dat het geschikt werd voor de opgerichte of halfopgerichte houding.

Ik heb nu trachten aan te toonen, dat sommigen der meest eigenaardige

kenmerken van den mensch waarschijnlijk geheel en al, hetzij op directe,
of veelvuldiger op indirecte wijze, door natuurlijke teeltkeus zijn
verkregen. Wij moeten ons herinneren, dat wijzigingen in maaksel of
gestel, die een organisme niet dienen om het geschikt te maken voor zijn
levensgewoonten, voor het voedsel dat het verteert, of lijdelijk voor de
levensvoorwaarden waaraan het is onderworpen, niet op die wijze
kunnen zijn verkregen. Wij moeten echter niet te veel op ons eigen
oordeel vertrouwen bij het beslissen, welke wijzigingen voor elk wezen
voordeelig zijn: wij moeten bedenken, hoe weinig wij weten van het
gebruik van vele deelen, of welke veranderingen in het bloed of in de
weefsels kunnen dienen om een organisme geschikt te maken voor een
nieuw klimaat of de eene of andere nieuwe soort van voedsel. Ook
moeten wij het beginsel van correlatie niet vergeten, waardoor, zooals
Isidore Geoffroy in het geval van den mensch heeft aangetoond, vele
vreemde afwijkingen in maaksel met elkander verbonden zijn.
Onafhankelijk van de correlatie, veroorzaakt een verandering in een deel
door het vermeerderd of verminderd gebruik van andere deelen andere
veranderingen van geheel onverwachten aard. Het is ook goed, na te
denken over zulke feiten, als den verwonderlijken groei van galnoten op
planten, veroorzaakt door het vergif van insekten; en over de
merkwaardige kleurveranderingen van de vederen van [94]papegaaien, als
zij met sommige visschen worden gevoed, of met het vergif van padden
worden ingeënt 87; want wij kunnen daardoor zien, dat de vloeistoffen van
het organisme, als zij door de eene of andere bijzondere oorzaak zijn
gewijzigd, andere vreemde veranderingen kunnen veroorzaken. Wij
moeten vooral steeds bedenken, dat wijzigingen, in vroegere tijden
verkregen en voortdurend gebruikt voor het eene of andere nuttige doel,
waarschijnlijk zeer standvastig en gedurende langen tijd moesten worden
overgeërfd.

Men mag op die wijze gerust een zeer groote en onbepaalde uitbreiding
geven aan de directe en indirecte gevolgen der natuurlijke teeltkeus;
maar tegenwoordig, na de verhandeling van Nägeli over planten en de
opmerkingen van verschillende schrijvers ten opzichte van dieren, vooral
die welke onlangs door Professor Broca gemaakt zijn, te hebben gelezen,
neem ik aan, dat ik in de eerste uitgaaf van mijn „Ontstaan der Soorten”,
waarschijnlijk te veel toeschreef aan de natuurlijke teeltkeus of het
overleven van de meest geschikten. Ik had vroeger niet genoeg gelet op
het bestaan van vele deelen, die, voor zooverre wij er over kunnen
oordeelen, noch voor- noch nadeelig schijnen te zijn, en ik geloof, dat dit
een der grootste misslagen is, die tot dusverre in mijn werk zijn ontdekt.
Het moge mij veroorloofd zijn eenigermate als verontschuldiging te
zeggen, dat ik twee verschillende zaken beoogde: ten eerste, om aan te
toonen, dat de soorten niet elk afzonderlijk zijn geschapen, en ten
tweede, dat de natuurlijke teeltkeus de voornaamste oorzaak der
verandering was geweest, hoewel in hooge mate geholpen door de
overgeërfde gevolgen van de gewoonte en in geringe mate door de
rechtstreeksche werking der omringende toestanden. Ik was echter niet in
staat om den invloed van mijn vroeger geloof, toen bijna algemeen
aangenomen, dat elke soort opzettelijk was geschapen, geheel te niet te
doen; en dit bracht mij er toe om aan te nemen, dat elke bijzonderheid
van het maaksel, behalve de rudimentaire organen, eenig bijzonder,
ofschoon onbekend, nut had. Iedereen, die met dit denkbeeld vervuld is,
moet er natuurlijk toe komen de werking van de natuurlijke teeltkeus,
hetzij gedurende vroegere of tegenwoordige tijden, te ver uit te breiden.
Sommigen van hen die het beginsel van ontwikkeling aannemen, maar
de natuurlijke teeltkeus verwerpen, schijnen bij het kritiseeren van mijn
[95]boek te vergeten, dat ik de bovengemelde beide zaken beoogde; als ik
dus heb gedwaald in het toekennen van groote macht aan de natuurlijke
teeltkeus, hetgeen ik volstrekt niet geloof, of als ik de macht daarvan heb
overdreven, hetgeen op zich zelf waarschijnlijk is, dan heb ik ten minste,
hoop ik, een nuttig werk gedaan door het dogma der afzonderlijke
scheppingen omver te helpen werpen.

Dat alle organische wezens, met inbegrip van den mensch, vele
wijzigingen van maaksel vertoonen die tegenwoordig voor hen van geen
nut zijn en dit ook vroeger niet zijn geweest, is, zooals ik nu inzie,
waarschijnlijk. Wij kennen de oorzaak niet, die tusschen de individu’s
van iedere soort tallooze kleine verschillen voortbrengt; want het
beginsel van atavisme brengt het vraagstuk slechts eenige weinige
stappen achterwaarts, maar elke bijzonderheid moet haar eigen
voortbrengende oorzaak hebben gehad. Indien deze oorzaken, welke zij
ook mogen zijn geweest, eens gedurende een lang tijdvak eenvormiger
en krachtiger werkten (en geen reden kan worden gegeven, waarom dit
niet soms zou gebeuren), zouden waarschijnlijk niet eenvoudige
individueele verschillen, maar sterk uitgesproken bestendige wijzigingen
daarvan het gevolg zijn. Wijzigingen die op geenerlei wijze voordeelig
zijn, kunnen niet onveranderd zijn gehouden door natuurlijke teeltkeus,
hoe wel nadeelige daardoor zouden zijn vernietigd. Onveranderlijkheid
van kenmerken zou echter het natuurlijk gevolg zijn van het ondersteld
niet-veranderen der voortbrengende oorzaken en eveneens van de vrije
kruising van vele individu’s. Het zelfde organisme zou op die wijze
gedurende opeenvolgende tijdperken opeenvolgende wijzigingen
verkrijgen, en deze zouden in nagenoeg onveranderden staat worden
overgeërfd, zoolang de voortbrengende oorzaken de zelfde bleven en de
kruising vrij bleef. Ten opzichte der voortbrengende oorzaken kunnen
wij alleen zeggen, wanneer wij b.v. van de zoogenaamde spontane
veranderingen spreken, dat zij in veel nauwer betrekking staan met het
gestel van het veranderde organisme dan met den aard der
levensvoorwaarden waaraan het onderworpen is geweest.

Besluit. Wij hebben in dit hoofdstuk gezien, dat evenals de mensch,

gelijk elk ander dier, tegenwoordig onderhevig is aan menigvuldige
individueele verschillen of kleine wijzigingen, zulks ook ongetwijfeld
het geval is geweest met de vroege voorouders van den mensch, en dat
die wijzigingen destijds het gevolg waren van de zelfde algemeene
oorzaken [96]en onderworpen waren aan de zelfde algemeene en
samengestelde wetten, als tegenwoordig. Daar bij alle dieren een streven
bestaat om sterker te vermenigvuldigen dan hun middelen van bestaan
toelaten, moet zulks ook het geval zijn geweest bij de voorouders van
den mensch; en dit zal onvermijdelijk hebben geleid tot een strijd om het
leven en tot natuurlijke teeltkeus. Dit laatste proces moet zeer geholpen
zijn door de overgeërfde gevolgen van het vermeerderd gebruik van
deelen, daar deze beide processen onophoudelijk op elkander
terugwerken. Het schijnt ook, zooals wij later zullen zien, dat
verscheidene weinig belangrijke kenmerken door den mensch zijn
verkregen ten gevolge van seksueele teeltkeus. Er blijven nog eenige,
wellicht vele, onverklaarde veranderingen over, die moeten worden
toegeschreven aan de onderstelde voortdurende en onveranderde
inwerking van die onbekende invloeden, welke nu en dan sterk
uitgesproken en plotselinge afwijkingen van maaksel teweegbrengen bij
onze kunstmatig gefokte huisdierrassen.

Te oordeelen naar de gewoonten van de wilden en van de meeste apen,

leidden de oorspronkelijke menschen en zelfs de op apen gelijkende
voorouders van den mensch waarschijnlijk een gezellig leven. Bij streng
sociale dieren werkt de natuurlijke teeltkeus soms indirect op het
individu door het bewaard blijven van wijzigingen die slechts voor de
geheele vereeniging nuttig zijn. Een vereeniging die een groot aantal
goed begaafde individu’s bevat, neemt in getal toe en overwint andere,
minder goed begaafde vereenigingen, hoewel elk afzonderlijk lid geen
voordeel moge hebben boven de andere leden van die zelfde
vereeniging. Door de sociale insekten zijn op die wijze vele
merkwaardige deelen verkregen, die van weinig of geen nut zijn voor het
individu en diens eigen kroost, zooals de toestel om stuifmeel te
verzamelen of de angel van de werkbij of de groote kaken van de
soldaten bij de mieren. Bij de hoogere sociale dieren is nog geen
voorbeeld bekend, dat eenig deel alleen ten beste der vereeniging is
gewijzigd, hoewel sommige haar secondair van dienst mogen zijn. De
horens der herkauwende dieren en de grootste hondstanden der bavianen
schijnen b.v. door de mannetjes te zijn verkregen als wapens bij den
kampstrijd om de wijfjes, maar zij worden ook gebruikt tot verdediging
van de kudde of den troep. Met sommige geestvermogens is het, zooals
wij in het volgende hoofdstuk zullen zien, een geheel ander geval; want
deze vermogens zijn voornamelijk, of zelfs uitsluitend, verkregen ten
voordeele der vereeniging; terwijl de individu’s waaruit de vereeniging
[97]bestond, daardoor tegelijkertijd indirect bevoordeeld werden.
Men heeft dikwijls tegen dergelijke beschouwingen als de voorgaande
ingebracht, dat de mensch een der meest hulpelooze en van
verdedigingsmiddelen ontbloote wezen is, die bestaan, en dat hij
gedurende zijn vroegeren, minder goed ontwikkelden toestand nog
hulpeloozer geweest zou moeten zijn. De Hertog van Argyll 88 beweert
b.v. dat „de lichaamsbouw van den mensch van het maaksel der
reddelooze dieren afgeweken is in de richting van grootere physische
hulpeloosheid en zwakheid. Dat wil zeggen, het is een afwijking die het
van alle andere het minst mogelijk is alleen toe te schrijven aan
natuurlijke teeltkeus.” Als bewijzen daarvoor voert hij aan den naakten
en onbeschermden toestand van het lichaam, de afwezigheid van groote
tanden en klauwen voor de verdediging, de geringe spierkracht van den
mensch, zijn langzaamheid in het loopen en zijn weinig ontwikkeld
reukvermogen, waardoor hij voedsel moet ontdekken of gevaar
vermijden. Bij deze onvolkomenheden zou nog kunnen worden gevoegd
het nog gewichtiger verlies van het vermogen om snel in de boomen te
klimmen en daardoor aan vijanden te ontsnappen. Als men nagaat, dat de
Vuurlanders in hun ellendig klimaat naakt loopen, moet het verlies van
het haar den oorspronkelijken mensch, als hij een warm land bewoonde,
niet zeer nadeelig zijn geweest. Als wij den van verdedigingsmiddelen
ontblooten mensch vergelijken met de apen, waarvan velen geduchte
hondstanden hebben, moeten wij bedenken, dat deze in volkomen
ontwikkelden toestand alleen door de mannetjes bezeten, en door deze
voornamelijk worden gebruikt om hun mededingers te bevechten, en dat
de wijfjes, die daarmede niet gewapend zijn, toch in staat zijn te blijven
leven.

Wat lichaamsgrootte en spierkracht aangaat, weten wij niet, of de

mensch afstamt van deze of gene vergelijkenderwijs kleine soort, zooals
de chimpanzee, of van zulk een groote en sterke als de gorilla; en wij
kunnen daarom niet zeggen, of de mensch grooter en sterker, of kleiner
en zwakker is geworden, in vergelijking zijner voorouders. Wij moeten
echter bedenken, dat een dier, hetwelk een aanzienlijke lichaamsgrootte,
kracht en woestheid bezat, en dat zich, evenals de gorilla, tegen alle
vijanden kon verdedigen, waarschijnlijk, hoewel niet [98]noodzakelijk,
geen gezellige levenswijze zou hebben aangenomen; en dit zou de
krachtigste hinderpaal zijn geweest tegen de ontwikkeling van ’s
menschen hoogere geestvermogens, zooals medegevoel en liefde voor
zijn medeschepselen. Het kan daarom een zeer groot voordeel voor den
mensch zijn geweest om uit een of ander vergelijkenderwijs zwak wezen
te zijn ontstaan.

De geringe spierkracht van den mensch, zijn langzame gang, zijn gebrek
aan natuurlijke wapenen enz. worden meer dan opgewogen, ten eerste
door zijn verstandelijke vermogens, met behulp waarvan hij, terwijl hij
nog in den wilden toestand bleef verkeeren, voor zich zelven wapenen,
werktuigen, enz. vervaardigde, en ten tweeden door zijn sociale
hoedanigheden, die veroorzaakten, dat hij zijn medemenschen hielp, en
wederkeerig door hen werd geholpen. Geen land ter wereld bezit een
grooter overvloed van gevaarlijke dieren dan Zuid-Afrika; geen land
vertoont vreeselijker physische toestanden dan de Noordpoolstreken;
toch houdt zich een der zwakste menschenrassen, de Bosjesmannen, in
Zuid-Afrika staande, en doen de dwergachtige Eskimo’s het zelfde in de
Noordpoolstreken. De vroege voorouders van den mensch deden
ongetwijfeld in verstand en in aanleg voor het gezellige leven voor de
minst ontwikkelden der tegenwoordige wilden onder; maar het is zeer
goed te begrijpen, dat zij bleven bestaan en zelfs bloeiden, wanneer zij,
terwijl zij trapsgewijze hun dierlijke kracht verloren, tegelijkertijd in
verstand toenamen. Maar toegegeven, dat de voorouders van den mensch
veel hulpeloozer en van verdedigingsmiddelen ontbloot waren dan een
der thans levende stammen van wilden, dan zouden zij toch, wanneer zij
het eene of andere warme vasteland of groote eiland, zooals Nieuw-
Holland of Nieuw-Guinea, of Borneo (welk laatste eiland tegenwoordig
het verblijf is van den orang) hadden bewoond, aan geen bijzonder
gevaar zijn blootgesteld geweest. In een streek, zoo groot als een dezer
eilanden, zou de wedijver tusschen de verschillende stammen onder
gunstige omstandigheden voldoende zijn geweest om den mensch, door
het overleven der geschiktsten, verbonden met de overgeërfde gevolgen
van het gebruik, op te heffen tot zijn tegenwoordige hooge plaats op de
ladder der wezens. [99]
[Inhoud]

AANTEEKENINGEN.

(1) Men zou nog eenige andere voorbeelden van kunstmatige teeltkeus
bij den mensch kunnen aanhalen. Bij verscheidene stammen van
Roodhuiden in Noord-Amerika heerscht de gewoonte om alle zwakke,
ziekelijke of misvormde kinderen dadelijk na de geboorte te dooden,
zoodat slechts de krachtige, gezonde en goedgevormde kinderen in leven
blijven en zich later kunnen voortplanten. Krijgshaftigheid en krachtige
lichamelijke ontwikkeling is het gevolg hiervan. Van de Goajiren, een
Indiaanschen stam, die in de nabijheid van het meer van Maracaïbo
woont, deelt Elisée Reclus („Revue des Deux Mondes”, 1860, 15 Maart,
blz. 438) o.a. het volgende mede: „Comme pour tant d’autres nations
sauvages, barbares et civilisées, le mariage n’est le plus souvent chez les
Goajires qu’un contrat de vente; mais ce contrat ne s’opère que si
l’homme et la femme se conviennent par l’âge et sont également forts et
bien faits: les avortons et les infirmes, très rares d’ailleurs, sont
impitoyablement condamnés au célibat .… Si le prétendant se fait
remarquer entre tous ses compagnons par sa force, sa haute taille et sa
grâce, ils lui accordent gratuitement une ou même plusieurs femmes;
parfois ils vont jusqu’à lui faire un présent de boeufs, de chevaux, de
perles ou de fusils, pour le remercier de l’insigne honneur qu’il leur fait
d’entrer dans leur famille. Pour ces hommes la véritable aristocratie est
celle de la beauté; la richesse et le pouvoir appartiennent à ceux que la
nature a favorisés sous ce rapport. Lorsque le hasard des naufrages jette
sur les côtes Goajires quelques matelots étrangers, les Indiens, qui
n’ignorent pas l’importance callipédique des croisements bien entendus,
retiennent les hommes grands et vigoureux et leur font payer par
quelques années de mariage forcé avec deux ou trois belles Goajires
l’hospitalité qu’ils leur accordent. Quant aux infortunés matelots affligés
par le destin d’une apparence chétive, ils sont dépouillés de leurs
vêtements et renvoyés de tribu en tribu jusqu’à Rio Hacha, poursuivis
par les huées et les rires.”
Ziehier dus een stam, die voorbedachtelijk een kunstmatige teeltkeus op
zich zelf toepast, met het doel om schoone lichaamsvormen te
verkrijgen, en ook in dit geval gehoorzaamt de mensch, zooals was te
verwachten, aan de wetten der stelselmatige teeltkeus. Niet slechts vindt
men onder de Goajiren slechts hoogst zeldzaam gebrekkige of
misvormde menschen, maar Elisée Reclus geeft (ibid., blz. 437) van hen
de volgende beschrijving: „Les Goajires sont admirablement beaux, et je
ne crois pas que dans toute l’Amérique on puisse trouver des aborigènes
ayant le regard plus fier, la démarche plus imposante et les formes plus
sculpturales. Les hommes, toujours drapés à la manière des empereurs
Romains dans leur manteau multicolore, attaché par une ceinture
bariolée, ont en général la figure ronde comme le soleil, dont leurs frères,
les Muyscas, se disent les descendants; ils regardent presque toujours en
face d’un air de défi sauvage, et leur lèvre inférieure est relevée par un
sourire sardonique. Ils sont forts et gracieux, très habiles à tous les
exercices du corps. Leur teint dans la jeunesse est d’un rouge brique
beaucoup plus clair que celui des Indiens de San-Blas et des côtes de
l’Amérique Centrale; mais il noircit avec l’âge, et dans la vieillesse il
ressemble à peu près à la belle couleur de l’acajou .…”

.… „Les femmes ont sans exception et jusque dans la vieillesse la plus

avancée des formes d’une admirable fermeté et d’une grande perfection
de contours; leur démarche est vraiment celle de la déesse, ou plutôt
celle de la femme qui vit dans la libre nature et dont la beauté carressée
par le [100]soleil, se développe sans entraves. Leurs traits, qui ressemblent
à ceux des belles Irlandaises, sont malheureusement défigurés par des
bariolages, tracés sur les joues et sur le nez au moyen du roucou 89 et
simulant assez bien les bésicles de nos bisaieules; mais en dépit de ces
grands tracés rouges les sauvages filles du désert n’en frappent pas
moins par leur fière et rayonnante beauté, surtout quand elles lancent
leurs chevaux rapides à travers la plaine et que le vent rejette en arrière
leur longue chevelure.”

Bij de hedendaagsche beschaafde naties werken twee soorten van

kunstmatige teeltkeus, die, wel verre van de strekking te hebben het ras
te verbeteren, het noodzakelijk hoe langer hoe meer moeten doen
degenereeren. Haeckel („Natürliche Schöpfungsgeschichte”, 2te
Auflage, blz. 153) onderscheidt deze als „Militaire” en „Medicinale”
teeltkeus.

In die staten toch, waar de algemeene dienstplicht bestaat, worden

jaarlijks alle krachtige, gezonde jonge mannen uit alle kringen der
maatschappij uitgezocht en bij het leger ingelijfd, terwijl de zieke,
zwakke en gebrekkige individu’s daarvan verschoond blijven. Hoe
krachtiger, gezonder, normaler een jongeling is, des te grooter kans heeft
hij door repeteergeweren, Kruppkanonnen en mitrailleuses in den
bloeitijd zijns levens te worden omgebracht, en om dus niet te kunnen
huwen en zich voort te planten. Een groot deel van de gezonde en
krachtige mannelijke bevolking blijft, ook in vollen vrede, nog op lateren
leeftijd vrijwillig bij het staande leger, huwt niet, en plant zich dus ook
niet voort. De zieke, zwakke en gebrekkige individu’s daarentegen
blijven gedurende den oorlog t’huis en nemen in vredestijd ook niet
vrijwillig dienst bij het staande leger. Hoe ziekelijker, zwakker en
misvormder dus een jongeling is, des te meer kans heeft hij om te
kunnen huwen en kinderen te krijgen, die krachtens het beginsel der
erfelijkheid dikwijls min of meer de gebreken huns vaders zullen
overerven. „Wij behoeven ons daarom waarlijk niet te verwonderen”,
zegt Haeckel (ibid. blz. 454), „dat werkelijk de lichamelijke en
geestelijke zwakheid onzer hedendaagsche beschaafde naties
voortdurend toeneemt, en met het sterke, gezonde lichaam ook de vrije,
onafhankelijke geest hoe langer hoe zeldzamer wordt.”

Niet alleen de algemeene dienstplicht maar ook, schoon in geringer mate,

de conscriptie, ja zelfs eenvoudig het bezit van een staand leger, moet
noodwendig de zelfde uitwerking hebben. Hoe oorlogzuchtiger een volk
daarenboven is, des te sterker moeten de noodlottige gevolgen van deze
Militaire teeltkeus zich doen gevoelen.

Onder Medicinale teeltkeus verstaat Haeckel het feit, dat de

geneeskunde, door zwakke en ziekelijke individu’s die volgens den
gewonen loop der natuur zouden zijn gestorven, in het leven te houden,
hen in de gelegenheid stelt zich voort te planten en hun kwalen en
gebreken op hun nakomelingschap over te brengen. In de Geneeskundige
Courant van 20 en 27 Febr. 1870 heb ik, zonder met de werken van
Haeckel bekend te zijn, op het bestaan dezer medicinale teeltkeus
gewezen, en de bijzonder moeilijke baring van vele blanke vrouwen
verklaard uit de vorderingen der obstetrie. Ik ben thans van meening, dat
ook de seksueele teeltkeus daarbij een groote rol heeft gespeeld.

Als dank zij de ontdekkingen van Prof. Koch de tuberculose, die thans
een zevende der sterfgevallen veroorzaakt, en meer andere besmettelijke
ziekten zullen zijn verdwenen, zal een groot aantal personen van zwakke
constitutie [101]die thans sterven, in leven worden gehouden en een zwak
nageslacht voortbrengen. Evenals graan, op allerlei soort van bodem
gezaaid, slechts op bepaalde soorten van bodem opkomt en slechts op
enkele zich welig ontwikkelt, worden natuurlijk thans veel meer
personen onbewust met de kiemen der tuberkelbacillen enz. besmet, dan
er werkelijk tuberculose enz. krijgen, juist bij de personen met erfelijke
praedispositie tot die ziekten, en bij tuberculose zijn dit vermoedelijk
meestal menschen met een zwak gestel, ontwikkelen zich de kiemen en
treden de bacillen verwoestend op. Hoe zegenrijk ook voor de zieke
individu’s en hun naaste verwanten zullen Koch’s ontdekkingen door de
uitwieding (sit venia verba) van zwakke individu’s tegen te gaan die
thans door de tuberkelbacillen enz. plaats heeft, o.i. op den duur
waarschijnlijk niet bevorderlijk zijn aan de krachtige en gezonde
ontwikkeling van het menschelijk geslacht. Zij schijnen ons een
uitnemend voorbeeld van Medicinale teeltkeus, die niet tot verbetering
maar tot achteruitgang van het ras leidt.

Nuchter en onbevooroordeeld beschouwd, is het dus twijfelachtig of die

ontdekkingen een voordeel voor het menschdom als geheel beschouwd,
zullen blijken te zijn.

Men zou de noodlottige gevolgen der Medicinale teeltkeus kunnen

tegengaan door eenvoudig aan alle zwakke, ziekelijke en misvormde
individu’s het huwelijk te verbieden.
(2) Men vergelijke wat in mijn aanteekening op Hoofdstuk XII van „Het
Varieeren der Huisdieren en Cultuurplanten”, Deel I, blz. 529, wordt
medegedeeld omtrent de Beronazono’s van Madagascar; men vergelijke
echter tevens wat op blz. 530 en elders in mijn aanteekeningen op het
Varieeren, omtrent de erfelijkheid van verworven eigenschappen wordt
gezegd.

(3) Tot de merkwaardigste physiologische verschijnselen behooren de

uitingen van den smaak- en den reukzin, hoezeer we hieraan door
dagelijksche ondervinding gewoon zijn.

Het is vrijwel bekend, dat sommige personen een zeer fijnen smaak
hebben en evenzoo, dat die door aanhoudende oefening nog
buitengewoon verfijnd kan worden. Maar ook zonder opzettelijke
vorming is de gevoeligheid der smaakzenuwen zeer groot. Men denke
slechts aan de kieskeurigheid van kleine kinderen, die reeds op zeer
jeugdigen leeftijd geitemelk van koemelk, gekookte van ongekookte
melk onderscheiden, die dadelijk proeven als er geneesmiddelen in hun
voedsel zijn gedaan, hoe weinig smaak deze ook mogen hebben, en het
voedsel dan weigeren, en dit op een leeftijd dat andere geestelijke
eigenschappen nog in ’t geheel niet zijn ontwikkeld.

Nog oneindig fijner dan de smaak is de reuk. Wij kunnen daarmede de

aanwezigheid van stoffen waarnemen, die in zulke uiterst geringe
hoeveelheden aanwezig zijn, dat in vergelijking van de ruikproef alle
nadere chemische reacties niets beteekenen. Een kleine berekening zal
dit duidelijk maken.

Tien kilogram rozen leveren bij destillatie ongeveer een gram rozenolie;
daar één roos hoogstens 2 gram weegt, bevat zij slechts het 5000ste deel
van een gram en dus een half milligram aetherische olie. Deze olie moet
nu voortdurend vervluchtigen om voor onzen neus merkbaar te zijn.
Nemen we aan dat een roos in 50 uur haar geur verliest, dan wordt het
vervliegen van dat halve milligram rozenolie verdeeld over 3000
minuten. In elke minuut staat dus de roos 0.00017 milligram aetherische
olie af. Nu weet ieder dat er veel minder dan een minuut noodig is om
een roos aan haar geur te herkennen; ja wat meer zegt, het verschil in
geur bij de rozenvariëteiten berust op de aanwezigheid van nog veel
geringere hoeveelheden aetherische olie die met de rozenolie vermengd
is, en toch ruiken wij dat onderscheid gemakkelijk. [102]Dit is dus een
reactie, zoo fijn, dat zij met geen ander waarnemingsproces kan worden
vergeleken.

Hoe lang de geur van kunst-muskus blijft aanhangen, is ook bekend.

Iemand had de kurk van een flesch met die stof even aangeraakt en na
herhaalde wasschingen met water en zeep gedurende drie dagen was hij
de lucht nog niet kwijt. Door een kamer werd een toegesloten flesch met
muskus slechts even heen gedragen en ook na dagen lang luchten was de
stof nog door de reuk herkenbaar. De hoeveelheden, die hier worden
waargenomen, zijn zoo uiterst gering, dat zij niet meer door berekening
kunnen aangegeven worden.

Merkwaardig is het, dat ook bij de lagere dieren de reuk- en smaakzin

buitengewoon ontwikkeld zijn. Hoe nauwkeurig bijen en hommels
verschillende bloesems onderscheiden, is bekend. Zij worden door den
reuk ook naar weinig in ’t oog vallende bloemen als die der linde van
zeer ver aangetrokken. In een verffabriek werden door het dagelijks
uitgieten van een aniline-houdende stof geregeld honderdduizenden bijen
en wespen aangetrokken, die zich te goed deden aan den zeer verdunden,
bloesemachtigen geur van de aniline.

Maar ook de fijnheid van den smaakzin der insekten schijnt door een
zeer origineele proef van Dr. Rabow te Potsdam aangetoond te zijn. In
een suikerbakkerij waar tallooze vliegen waren, liet hij een koek
neerleggen, die niet met suiker maar met de bekende uit koolteer
gewonnen saccharine was bestrooid. Terwijl alle andere koeken sterk
door vliegen werden bezocht, bleef de koek met saccharine daarvan
verschoond—de vliegen onderscheidden scherp tusschen de zoetheid van
suiker en die van saccharine. Wellicht roken zij echter het verschil, in
welk geval de proef niets omtrent den smaakzin zou bewijzen.
Hyrtl („Handboek der Top. Ontleedkunde”, Nederl. Vert. van Dr. Hanlo
2de druk, Deel I, blz. 289, 290 en 291) geeft verscheidene belangrijke
voorbeelden van de verbazende hoogte, waartoe zich bij wilden de
scherpte van den reukzin ontwikkelt. „Zij sporen”, zegt hij, „door den
reuk het spoor hunner vijanden op, en Natterer, die 18 jaren lang in de
bosschen van Brazilië leefde, verhaalde mij, dat de Indianen zelfs de pis
der blanken door den reuk onderscheiden, en afzonderlijke woorden
hebben voor het zweet van een neger en van een Europeaan. Mevrouw
Pfeiffer gaf op haar laatste reis rondom de wereld aan een bewoner van
Papeiti een vergulden tombakring ten geschenke. De wilde berook hem,
en gaf hem met teekenen van afkeer terug, terwijl hij een echten met
genoegen berook en niet wachtte, totdat men hem dien gaf .…” „De
wilden van de eilanden van den Stillen Oceaan die den beroemden
natuuronderzoeker Commerson op het fregat La Boudeuse een bezoek
brachten, erkenden dadelijk door den reuk, dat zijn bediende, wiens
geslacht door de overige schepelingen niet werd vermoed, een vrouw in
mannenkleederen was—de bekende Hortense, te wier eer een plant die
van deze reis was medegebracht, den naam van Hortensia draagt.
Eveneens waren het de wilden van Tonga Taboe, die het eerst roken, dat
er onder de bemanning van het Hollandsche schip Dordrecht een meisje
aanwezig was, dat, als koksjongen verkleed, dienst in de kombuis deed.”
Dat echter ook bij de Europeanen de reuk soms zeer scherp is, blijkt
daaruit, dat Hyrtl op blz. 291 ook mededeelt, dat enkelen een zoo
scherpen reuk hebben bezeten, dat zij „het tijdperk der maandelijksche
reiniging der vrouw door den reuk waarnamen,” en in de acta
Hafniensia, vol. I, van Marcus Marci te Kroonland, toenmalig
hoogleeraar in de geneeskunde aan de universiteit te Praag, wordt van
een Boheemschen priester verhaald, die maagden en vrouwen door den
reuk herkende. Volgens Seneca herkende de Romeinsche Senator
Mammercus Scaurus [103]menstrueerende vrouwen en meisjes door den
reuk, en op blz. 290: „De geneesheeren Mead en Heim herkenden de
huiduitslagen op het zelfde oogenblik, als zij den neus in de kamer van
den lijder staken.”

Kardinaal Alberoni kon, toen hij oud en blind was geworden, door den
reuk oude dames van jonge onderscheiden. Rousseau had zulk een fijnen
reuk, dat hij een „geurbotanie” had kunnen schrijven, als de taal zoovele
uitdrukkingen had als er geuren in de natuur zijn. Kant kon geen
armoedig levend student in zijn auditorium velen, daar hij de
uitwasemingen van menschen die zich slecht voeden, niet kon verdragen:
hij noemde menschen die veel zwart roggebrood eten, „gemeen volk.”
Napoleon werd op de reis naar St. Helena van de teerlucht ziek, en bleef
tijdens zijn ballingschap aldaar liever in een oud slecht ingericht huis
wonen, dan een nieuw geriefelijk te betrekken, uit vrees voor den geur
van versche olieverf.

Uit proeven van de Amerikaansche physiologen Nichols en Bailey 90

volgt, dat de ontwikkeling van den reuk al naar het individu en de sekse
zeer verschilt. Terwijl drie mannen blauwzuur roken in een mengsel van
1 gram daarvan op 2000 kilogram water, roken andere mannen het zelfs
in een honderdmaal meer blauwzuur bevattend mengsel niet. Zij
onderzochten 44 mannen en 39 vrouwen. De vrouwen hadden allen veel
zwakker reukvermogen dan de mannen. Geen vrouw kon blauwzuur
ruiken in een verdunning met 20000 deelen water, terwijl de meeste
mannen het nog in een verdunning met 100000 deelen water roken.
Citroenolie met 250000 deelen eener reukelooze stof vermengd, werd
door de mannen nog geroken, terwijl de vrouwen een tweemaal zoo
sterke vermenging noodig hadden. Het zelfde resultaat gaven
knoflookextract en andere riekende stoffen.

Wellicht is hieruit de voorliefde van vrouwen voor sterke odeurs te

verklaren. Zij hebben om die goed te ruiken een sterken prikkel noodig,
die bij de mannen lastig is.

De verklaring is wellicht, dat de man, in de tijden dat de mensch nog van

de jacht leefde, zijn reukorgaan meer noodig had dan de vrouw, het dus
meer oefende, en de mannen die het beste reukvermogen bezaten,
daardoor een voordeel hadden in den strijd om het bestaan, en hun beter
reukvermogen op hun mannelijke nakomelingen overbrachten, terwijl de
vrouwen, die door de mannen werden onderhouden, dien scherpen reuk
zonder nadeel konden missen.