Wys bron van Ghana

{{Inligtingskas Land
|noem_naam               = Republiek Ghana
|volle_naam              = {{unbulleted list|item_style=font-size:88%;|{{plaaslike naam|en|Republic of Ghana}}}}
|algemene_naam           = Ghana
|beeld_vlag              = Flag of Ghana.svg
|beeld_wapen             = Coat of arms of Ghana.svg
|simbool_tipe            = Wapen
|beeld_kaart             = Location Ghana AU Africa.svg
|leuse                   = ''Freedom and Justice''<br /><small>''([[Engels]] vir: "Vryheid en Geregtigheid")''</small>
|volkslied               = ''[[God Bless Our Homeland Ghana]]''<br /><small>''(Engels vir: "God seën ons tuisland Ghana")''</small><br /><center>[[Lêer:National Anthem of Ghana.ogg]]</center>
|amptelike_tale          = [[Engels]]
|hoofstad                = [[Accra]]
{{Koördinate|5|33|N|0|12|W}}
|latd                    = 5
|latm                    = 33
|latNS                   = N
|longd                   = 0
|longm                   = 12
|longEW                  = W
|grootste_stad           = [[Accra]]
|regeringsvorm           = Unitêre presidensiële<br />grondwetlike [[republiek]]
|leiertitels             = <br />• [[President]]<br />• [[Adjunkpresident]]
|leiername               = [[Nana Akufo-Addo]]<br />[[Mahamudu Bawumia]]
|oppervlak_rang          = 80<sup>ste</sup>
|oppervlak_grootte       = 
|oppervlak               = 239&nbsp;567
|oppervlakmi²            = 92&nbsp;497
|persent_water           = 4,61
|bevolking_skatting      = 31&nbsp;072&nbsp;940<ref>{{cite web |title=2020 Population Projection by Sex, 2010–2020 |publisher=Ghanese Statistiekdiens |url=http://www.statsghana.gov.gh/pop_stats.html |access-date=2 Mei 2018 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191024034349/http://www2.statsghana.gov.gh/pop_stats.html |archive-date=24 Oktober 2019 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref>
|bevolking_skatting_jaar = 2014
|bevolking_rang          = 45<sup>ste</sup>
|bevolking_sensus        = 24&nbsp;200&nbsp;000<ref>{{cite web |url=http://www.ghana.gov.gh/index.php?option=com_content&view=article&id=4712:2010-provisional-census-results-out&catid=88:daily-news-summary&Itemid=236 |title=2010 Provisional Census Results Out |version=4 Februarie 2011 |publisher=Population Division, Ghana Government |year=2010 |access-date=7 Februarie 2011 |author=Antoinette I. Mintah |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20130606232902/http://www.ghana.gov.gh/index.php?option=com_content |archive-date=6 Junie 2013 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref>
|bevolking_sensus_jaar   = 2010
|bevolkingsdigtheid      = 101,5
|bevolkingsdigtheidmi²   = 262,9
|bevolkingsdigtheidrang  = 103<sup>de</sup>
|BBP_PPP                 = $226,009&nbsp;miljard<ref name=imf2>{{en}} {{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=68&pr.y=13&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=652&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Ghana |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |date=Oktober 2019 |accessdate=24 Maart 2020}}</ref>
|BBP_PPP_rang            = 
|BBP_PPP_jaar            = 2020
|BBP_PPP_per_kapita      = $7&nbsp;343<ref name="imf2" />
|BBP_PPP_per_kapita_rang = 
|BBP                     = $69,757&nbsp;miljard<ref name="imf2" />
|BBP_rang                = 
|BBP_jaar                = 2020
|BBP_per_kapita          = $2&nbsp;266<ref name="imf2" />
|BBP_per_kapita_rang     = 
|onafhanklikheidstipe    = • Verklaar<br />• Realm<br />• Republiek<br />• Huidige grondwet
|onafhanklikheidsgebeure = 
|onafhanklikheidsdatums  = van die [[Verenigde Koninkryk]]<br />[[6 Maart]] [[1957]]<br />[[6 Maart]] [[1957]] – [[1 Julie]] [[1960]]<br />[[1 Julie]] [[1960]]<br />[[28 April]] [[1992]]
|MOI                     = {{wins}} 0,596<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking |title=2019 Human Development Index Ranking |date=2019 |access-date=24 Maart 2020 |publisher=United Nations Development Programme |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200512093420/http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking |archive-date=12 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
|MOI_rang                = 142<sup>ste</sup>
|MOI_jaar                = 2018
|MOI_kategorie           = {{kleur|#fc0|medium}}
|Gini                    = 43,5<ref>{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=GH |title=Gini Index |publisher=[[Wêreldbank]] |access-date=24 Maart 2020 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200504003559/https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=GH |archive-date=4 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
|Gini_rang               = 
|Gini_jaar               = 2014
|Gini_kategorie          = {{kleur|#fc0|medium}}
|geldeenheid             = [[Ghanese cedi|Cedi]] (GH₵)
|geldeenheid_kode        = GHS
|land_kode               = GH
|tydsone                 = GMT
|utc_afwyking            = [[UTC±00:00|±0]]
|tydsone_somer           = nie toegepas nie
|utc_afwyking_DST        = [[UTC±00:00|±0]]
|internet_domein         = [[.gh]]
|skakelkode              = 233
|voetskrif               = 
}}

'''Ghana''' ([[Engels]]: [ˈɡɑːnə], {{Audio|En-us-Ghana.ogg|luister}}), amptelik die '''Republiek Ghana''' (''Republic of Ghana''), is 'n [[land]] in [[Wes-Afrika]]. Dit het 'n oppervlakte van 239&nbsp;567 en 'n bevolking van 31 miljoen in 2020 gehad. Die [[hoofstad]] en grootste stad is [[Accra]], geleë langs die suidkus aan die [[Golf van Guinee]]. 'n Ander belangrike stad is [[Kumasi]], bekend as geboorteplek van [[Kofi Annan]], die [[Verenigde Nasies]] se sewende sekretaris-generaal, en hoofstad van die [[Asjanti (streek)|Asjanti-streek]] in die suidelike sentrum van die land. Die derde grootste stad is [[Tamale]] en is in die noorde van die land geleë.

[[Lêer:Ghana BMNG.png|duimnael|links|[[Nasa]]-Satellietbeeld van Ghana]]
[[Lêer:Ghanakaart.png|duimnael|links|Kaart van Ghana]]
Ghana word begrens deur [[Ivoorkus]] in die weste, [[Burkina Faso]] in die noorde, [[Togo]] in die ooste asook die Golf van Guinee en die [[Atlantiese Oseaan]] in die suide. Die [[Voltarivier]] en sy drie groot sytakke Swart-Volta, Wit-Volta en Rooi-Volta dreineer die land. Die Voltarivier word deur die [[Akosombodam]] tot die Voltameer opgedam, die wêreld se grootste mensgemaakte meer volgens oppervlakte en Ghana se belangrikste energiebron. Die Voltarivier mond in die [[Bog van Benin]] uit, wat tot die Golf van Guinee behoort. Ghana se enigste natuurlike binnemeer is die [[Bosumtwimeer]] naby Kumasi.

Die eerste permanente staat op die gebied van die hedendaagse Ghana is in die 11de eeu gestig. Verskeie koninkryke en ryke het oor die eeue heen verskyn, waarvan die [[Asjantiryk]] die belangrikste was.<ref>{{cite web |title=Asante Kingdom |url=http://www.ascleiden.nl/content/webdossiers/asante-kingdom |publisher=Afrika-Studiecentrum, Leiden |access-date=8 Junie 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190723135200/https://www.ascleiden.nl/content/webdossiers/asante-kingdom |archive-date=23 Julie 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Vanaf die 15de eeu het die [[Portugese Ryk]], gevolg deur verskeie ander Europese magte, handelsposte langs Ghana se kus gestig.

Naby Ghana se mees suidelike punt is [[Groß-Friedrichsburg]], die eerste Duitse kolonie in Afrika en sedert 1979 'n [[Unesco]]-[[wêrelderfenisgebied]], geleë. Dit is in 1683 deur generaal von Groeben uit [[Brandenburg]] gestig en in 1717 aan [[Nederland]] verkoop. Vanaf die vroeë 19de eeu het die Britte die gebied gekoloniseer, by Brits-Wes-Afrika (deel van die [[Britse Ryk]]) ingelyf en teen 1900 is Ghana se huidige grense bepaal. Voor sy onafhanklikheid van die [[Verenigde Koninkryk]] op 6 Maart 1957 het Ghana as die '''[[Goudkus (streek)|Goudkus]]''' bekend gestaan, genoem ná [[goud]], Ghana se belangrikste handelsware. "Ghana" beteken "oorlogskoning" in die Soninke-taal en is afgelei van die Koninkryk Ghana.<ref>{{en}} {{cite book|author=Jackson, John G.|year=2001|title=Introduction to African Civilizations|publisher=Citadel Press|pages=201|isbn=0-8065-2189-9}}</ref>

Ghana is 'n unitêre grondwetlike demokrasie met 'n [[president]] as beide [[Staatshoof|staats-]] en regeringshoof. Ghana se groeiende groeiende ekonomiese welvaart en sy demokratiese politieke stelsel het van hom 'n streeksmag in Wes-Afrika gemaak. Dit is 'n lid van die [[Beweging van Onverbonde Lande]], [[Afrika-unie]], [[Ekonomiese Gemeenskap van Wes-Afrika-state]] (ECOWAS) en die [[Britse Statebond]].<ref>{{en}} {{cite web|url=http://m.state.gov/md2860.htm|publisher=Amerikaanse Departement van Buitelandse Sake|title=Ghana-US relations|date=13 Februarie 2013|accessdate=1 Junie 2013|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130405184830/http://m.state.gov/md2860.htm|archivedate=5 April 2013}}</ref>

Ghana se belangrikste [[etniese groep]] is die [[Akan (volk)|Akan]], wat sowat 47,5% van die bevolking vorm. Van die ander belangrike bevolkingsgroepe sluit in [[Ewe (volk)|Ewe]], [[Joroeba (volk)|Joroeba]], [[Hausa (volk)|Hausa]] en [[Mossi (volk)|Mossi]]. Ghana se enigste [[amptelike taal]] is Engels wat ook as ''[[lingua franca]]'' tussen die verskeie bevolkingsgroepe dien. Ghana se belangrikste inheemse taal is [[Akan]], gevolg deur [[Bambara]], [[Ewe (taal)|Ewe]], [[Fula]] en [[Hausa]].

== Sport ==
[[Sokker]] is die gewildste sportsoort in Ghana en die land se nasionale sokkerspan staan bekend as die ''Black Stars'', genoem na die swart ster op die [[vlag van Ghana]]. Ghana het die [[Afrikanasiesbeker]]toernooie van 1963, 1978, 2000 (saam met [[Nigerië]]) en 2008 gehuisves en die vier toernooie van 1963, 1965, 1978 en 1982 gewen. Die Ghanese nasionale sokkerspan het tot dusver vier keer vir die FIFA Sokker-Wêreldbeker gekwalifiseer (in [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2006|2006]], [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2010|2010]], [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2014|2014]] en [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2022|2022]]) en tydens die 2010-toernooi die kwarteindrondte gehaal. [[Asante Kotoko FC]] uit Kumasi is Ghana se gewildste sokkerspan en word as Afrika se suksesvolste sokkerspan van die 20ste eeu beskou.

In [[krieket]] het Ghana in die verlede saam met Gambië, Nigerië en Sierra Leone spelers vir die [[Wes-Afrikaanse krieketspan]] beskikbaar gestel. Sedert 2002 word die land deur sy eie nasionale span verteenwoordig, maar kon nog nie vir 'n internasionale kriekettoernooi kwalifiseer nie.

== Sien ook ==
* [[Pleknaamsveranderinge in Ghana]]

== Verwysings ==
{{Verwysings|4}}

== Bronnelys ==
; Algemeen
* {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/place/Ghana|title=Ghana|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=24 Maart 2020}}
* {{en}} {{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gh.html|title=Ghana|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=24 Maart 2020|archive-date=30 Augustus 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200830144136/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gh.html|url-status=dead}}

== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie-inlyn}}
* {{en}} {{Wikivoyage|Ghana}}
* {{en}} [https://www.parliament.gh/ Amptelike webwerf van Ghana se parlement]
* {{en}} [http://ghanaculture.gov.gh/ Ghana se Nasionale Kultuurkommissie]

{{Lande van Afrika}}
{{Normdata}}

[[Kategorie:Ghana| ]]
[[Kategorie:Britse Statebond]]
[[Kategorie:Voormalige Britse kolonies]]