Potlood

Punt van 'n potlood

'n Paar potlode

'n Potlood is 'n toestel waarmee daar op papier en ander oppervlaktes geskryf, geteken of gemerk word. 'n Potlood bestaan uit 'n stafie (of "lood") van klei en grafiet met 'n omhulsel van hout. As die potlood stomp word, word 'n skerpmaker gebruik om die stafie se punt van die hout te ontbloot. 'n Uitveër kan gebruik word om foute uit te vee en reg te stel.

Die stafie laat sigbare merke en strepe soos dit oor papier getrek word. Meeste potlode gee 'n silwer-grys kleur af, maar mens kry ook gekleurde potlode. Hierdie potlode word hoofsaaklik gebruik om mee te teken en in te kleur, eerder as om mee te skryf.

Geskiedenis

Lipman se patent

Potlode bevat geen lood nie. Aanvanklik is lood in potte gesmelt om loodstafies te maak. Dit was 'n goedkoper weergawe van die silwerstafie, wat aanvanklik vir skryfwerk gebruik is. Vanaf die 17de eeu is potlode met 'n kern van harde minerale grafiet en 'n houtomhulsel gemaak. Die naam "potlood" het egter behoue gebly.

In die 6de eeu is ’n vreemde swart stof teen die hange van Borrowdale, in Noord-Engeland gevind. Dit het baie soos steenkool gelyk, maar wou nie brand nie. Omdat dit blink, swart merke wat maklik uitgevee kan word op 'n skryfoppervlak laat, het mense gedink dis 'n tipe lood (swartlood). In 1779 het die Sweedse chemikus Carl W. Scheele ontdek dat swartlood ’n sagte vorm van suiwer koolstof is. Tien jaar later het die Duitse geoloog Abraham G. Werner dit grafiet genoem, na aanleiding van die Griekse woord graphein, "om te skryf".

Dit potlood met 'n stafie van grafiet en klei is in 1794 deur die Fransman Nicolas-Jacques Conté (1755-1805) uitgevind. In Januarie 1795 registreer hy dit as Patent nº 32 en begin met die produksie van die CONTÉ-potlood. Deur die hoeveelheid klei te beheer kon hy 'n reeks potlode met wisselende hardheid vervaardiging. Die produk het die ware loodstafie byna volledig verdring.

Kleurpotlode

Hymen L. Lipman vanaf Philadelphia patenteer op 30 Maart 1858 'n potlood met 'n uitveër aan die boonste punt. Die patent word egter in 1875 deur die Amerikaanse Hooggeregshof ongeldig verklaar, omdat dit nie 'n nuwe uitvinding was nie, maar slegs 'n samevoeging van twee reeds bestaande dinge.

In 1908 is die kleurpotlood as 'n verder ontwikkeling van die merkpotlood bekend gestel.

Hardheid

Die mengsel wat vir die stafie gebruik word, word in 'n oond gebak. As baie klei en net 'n bietjie grafiet gebruik word, kry mens 'n harde potlood wat ligte merke laat. Baie grafiet met net 'n bietjie klei gee 'n sagte potlood wat donker skryf.

Die "hardheid" word gewoonlik met 'n kode op die omhulsel aangedui. Hierdie kode is in 1889 deur die Duitser Friedrich von Hardtmuth van die Koh-i-noor-fabriek opgestel. Dit bestaan uit 'n syfer en 'n letter. H staan vir hard (baie klei), B staan vir sag (baie grafiet) en F vir fyn(skrif). Die syfer dui die gradering aan.

9H

8H

7H

6H

5H

4H

3H

2H

H

F

HB

B

2B

3B

4B

5B

6B

7B

8B

9B

baie hard

hard

gemiddeld

sag

baie sag

'n Standaard kantoorpotlood is HB, die goue middeweg tussen hard en sag. F word vir netjiese skryfwerk aanbeveel, in die hoop dat mense twee potlode sal aanskaf. Kunstenaars verkies meestal sagter potlode om sketse mee te maak. Harde potlode is meer geskik vir tegniese tekeninge.

Sommige lande gebruik ander stelsels. In die Verenigde State, byvoorbeeld, is 'n nommer 2-potlood gelykstaande aan 'n HB-potlood. Volgens hierdie stelsel sal 'n hoër syfer ’n harder potlood aandui.

Vervaardiging

Vervaardiging van potlode. Bo, die "ouderwetse" manier. Onder wys die moderne metode.

Tydens die vervaardiging van potlode word 'n mengsel van fyngemaalde grafiet, klei en water deur dun metaalbuise gedruk. As dit aan die ander kant uitkom, lyk dit soos 'n lang string spaghetti. Daarna word dit gedroog, gesny, in 'n droogoond gebak en in warm olie of was gedoop.

Die hout, gewoonlik sederhout wat maklik skerpgemaak kan word, word in plankies gesaag. Gleuwe met die dikte van 'n halwe potlood word in die plankies aangebring.

Die lood word dan in die gleufies op 'n plankie geplaas, en 'n tweede plankie word bo-op die eerste een vasgegom. As die gom droog is, word die plankies opgesaag om die individuele potlode van mekaar te skei.

Voor- en agterkant van 'n HB-potlood

Ter afronding word dit geskuur, geverf en die vervaardiger se handelsmerk en ander besonderhede word daarop aangebring. Soms word 'n uitveër ook aan een punt aangebring voordat dit vir verskeping verpak word.

Sien ook

• Pen
• Uitveër
• Skerpmaker

Bron

• Paul Dirks en Toon Kessels, 2012, Potloden & Puntenslijpers, Pictures Publishers, Wijk en Aalburg, 128 pp, ISBN 978-90-73187-77-1