Aischulos

Aischylos
Borsbeeld van Aischylos in die Kapitolynse Museum, Rome
Gebore	c. 525 v.C./524 v.C. Eleusis
Sterf	c. 456 v.C. Sisilië
Beroep	Dramaturg en soldaat
Termyn	222

Aischylos (Grieks: Αἰσχύλος, Latyn: Aeschylus; c. 525/524 v.C. – c. 455/456 v.C.) was 'n Antieke Griekse skrywer. Hy word as die vader van die Europese toneelstyl, spesifiek die tragedie, beskou.

Aischylos was die eerste van die drie antieke Griekse tragedici wie se werke vandag oorleef, die ander is Sophokles. Sy naam is afgelei van die Griekse woord aiskhos (αἶσχος), wat "oneer" beteken. Volgens Aristoteles, het hy die getal rolspelers in toneelstukke uitgebrei om vir onderlinge konflik voorsiening te maak; voorheen het interaksie slegs tussen die karakters en koor geskied. Slegs sewe van sy geraamde sewentig tot negentig toneelstukke het in moderne tye oorleef; en daar bestaan 'n volgehoue debat omtrent sy outeurskap van een van hierdie stukke, Prometheus Geboeid.

Minstens een van Aischylos se werke is deur die Persiese inval van Griekeland beïnvloed, wat ook tydens sy leeftyd plaasgevind het. Hierdie stuk, Die Perse, is 'n bron van inligting omtrent hierdie tydvak in Griekse geskiedenis. So belangrik was die oorlog vir Aischylos en die Grieke, dat met sy dood om en by 456 v.C., sy grafskrif sy deelname aan die Griekse sege by Marathon gedenk het, eerder as sy sukses as dramaturg.

Lewe

Daar bestaan geen betroubare bronne vir die lewe van Aischylos nie. Na bewering is hy gebore in c. 525 v.C. in Eleusis, 'n nedersetting wat sowat 27 kilometer noordwes van Athene geleë is, genestel in die vrugbare valleie van wes-Attika, alhoewel hierdie datum mees waarskynlik uitgereken is deur veertig jaar terug te tel vanaf sy eerste sege in die Grootdionysië. Sy familie was welgesteld en gevestigd; sy vader Euphorion was 'n lid van die Eupatridai, die antieke adel van Attika. As jeugdige het hy by 'n wingerd gewerk tot, volgens die 2de-eeuse (n.C.) geograaf Pausanias, die god Dionysos hom in sy slaap besoek het en hom beveel het om sy belangstelling te rig op die ontluikende kuns van tragedie. So gou hy van die droom ontwaak het, het die jong Aischylos 'n tragedie begin skryf, en sy eerste opvoering het in 499 v.C. plaasgevind toe hy slegs 26 jaar oud was; In 484 v.C. het hy die eerste plek by die Stadsdionysië gewen.

In 510 v.C. het Kleomenes I (Aischylos was toe 15) die seuns van Peisistratos uit Athene geban, en Kleisthenes het aan bewind gekom. Sy hervormings het 'n volksregistrasie meegebring wat die belang van die demos in familiekulture beklemtoon het. In die laaste dekade van die 6de eeu, was Aischylos en sy familie in die demos Eleusina woonagtig.

Die Persiese oorloë sou 'n groot rol speel in die dramaturg se lewe en loopbaan. In 490 v.C., het Aischylos en sy broer Kynegeiros geveg om Athene te verdedig teen Dareios se invallende Persiese mag by die Slag van Marathon. Die Atheners was seëvierend, 'n oorwinning wat regoor die stadstate van Griekeland gevier is. Kynegeiros het egter in die veldslag gesneuwel, deurdat hy 'n fatale wond toegedien is terwyl die te water laat van 'n Persiese skip van die strand probeer verhoed het. Hiervoor is hy deur sy landgenote as held uitgesonder. In 480, is Aischylos weer vir militêre diens opgeroep, hierdie keer teen Ahasveros se invallende magte by die Veldslag van Salamis, en moontlik ook by die Veldslag van Plataia in 479. Ion van Chios was 'n getuie vir Aischylos se diensplig en sy bydrae in Salamis. Salamis bekleë 'n prominente plek in Die Perse, sy oudste behoue toneelstuk, wat in 472 v.C. opgevoer is en eerste prys gewen het by die Dionysië.

Aischylos was een van baie Grieke wat in die Eleusiniese geheimenisse geordineer is, 'n kultus gewy aan Demeter, met sy tuisdorp Eleusis as basis. Soos die naam aandui, was lede van die kultus veronderstel om sekere geheime kennis te verkry. Konkrete besonderhede omtrent die spesifieke rites is skraps, aangesien lede op hulle lewens gesweer het om niks omtrent die misteries aan ongeordineerdes te verklap nie. Nietemin was sommiges volgens Aristoteles van oortuiging dat Aischylos sekere van die kultusgeheime in verhoogstukke openbaar gemaak het. Ander bronne beweer dat 'n omgekrapte gepeupel dan probeer het om Aischylos terstond om die lewe te bring, maar dat hy kon ontvlug. Herakleides van Pontos voer aan dat die toeskouerskare Aischylos probeer stenig het. Hy het die veiligheid van die altaar in die orkes van die Teater van Dionysos opgesoek. Toe hy terreg staan vir sy oortreding het hy onkunde gepleit. Hy is vrygespreek deur 'n jurie wat simpatiek was jeens die wonde wat Aischylos en sy broer Kynegeiros by Marathon opgedoen het. Volgens die 2de-eeuse (n.C.) outeur Ailianos, het Ameinias, Aischylos se jonger broer Amenias bygestaan in die vryspraak van sy broer deur aan die jurie die stompie van die hand te wys wat hy by Salamis verloor het, en waar hy deur stemming as die dapperste kryger aangewys sou wees. Die waarheid is egter dat die toekenning vir dapperheid by Salamis deur Ameinias van Pallene verwerf is, en nie deur Aischylos se broer nie.

Aischylos het in die 470’s v.C. een keer of meermale na Sisilië gereis, op uitnodiging van Hiëro I van Syrakuse, 'n vername Griekse stad aan die oostekant van die eiland. Tydens een van hierdie besoeke het hy 'n nuwe werk, Die vroue van Aitna, opgestel ter ere van die stad wat deur Hiëro gestig is, en 'n heropvoering van sy Perse gelewer. Teen 473 v.C., na die dood van Phrynichos, een van sy grootste mededingers, was Aischylos die jaarlikse gunsteling in die Dionysië, en kon hy die eerste prys in bykans elke kompetisie inpalm. In 472 v.C. het Aischylos 'n produksie voorgebring wat Perse ingesluit het, met Perikles wat as choregos opgetree het.

In 458 v.C. het hy vir 'n laaste keer na Sisilië teruggekeer, en die stad Gela besoek waar hy in 456 of 455 v.C. oorlede is. Dit word beweer dat sy dood veroorsaak is deur 'n arend 'n skilpad uit die lug op hom laat val het; maar hierdie oorlewering is besmoontlik apokrief. Aischylos se werk is sodanig aangeslaan deur die Atheners, dat in kompetisies na sy dood, slegs sý tragedies geoorloof was vir heropvoerings. Sy seuns Euphorion en Euæon en sy susterskind Philokles het ook dramaturge geword.

Die inskrif op Aischylos se grafsteen vermeld niks omtrent sy teatriese roem nie, en herdenk slegs sy militêre prestasies:

Griekse inskrif	Afrikaans
Αἰσχύλον Εὐφορίωνος Ἀθηναῖον τόδε κεύθει μνῆμα καταφθίμενον πυροφόροιο Γέλας• ἀλκὴν δ' εὐδόκιμον Μαραθώνιον ἄλσος ἂν εἴποι καὶ βαθυχαιτήεις Μῆδος ἐπιστάμενος	Onder hierdie steen lê Aischylos, seun van Euphorion, die Athener, wat gesterf het in die koringverbouende land Gela; van sy edele daadkrag kan die boomplaat van Marathon getuig, en aan die langharige Pers is dit goed bekend.

Familielewe

Aischylos het getrou en twee seuns gehad, Euphorion en Euaion, wat beide tragediedigters sou word. Sy susterskind, Philokles, was ook 'n tragediedigter, en het die eersteprys verwerf in die kompetisie teen Sophokles' se Koning Oidipous. Hy het minstens twee broers gehad, Kynegeiros en Ameinias.

Werke

’n Moderne perspektief op die Teater van Dionysos in Athene, waar vele van Aischylos se toneelstukke opgevoer is

Griekse drama het sy oorspronge gehad in godsdienstige feeste vir die gode, hoofsaaklik vir Dionysos, die god van wyn. Tydens Aischylos se leeftyd het dramakompetisies deel geword van die Stadsdionysië wat in die lentetyd plaasgevind het. Die feesviering het begin met 'n openingsprosessie, wat gevolg is deur 'n kompetisie van seuns wat dithyrambes gesing het, en het gekulmineer in twee dramawedstryde. Die eerste kompetisie waaraan Aischylos sou deelneem, het bestaan uit drie dramaturge wat elkeen drie tragediestukke aangebied het, gevolg deur 'n korter komediese saterspel. 'n Tweede kompetisie van vyf komedie-dramaturge het gevolg, en die wenners van beide kompetisies is deur 'n paneel beoordelaars aangewys.

Aischylos het aan vele van hierdie wedstryde in sy leeftyd deelgeneem, en verskeie antieke bronne skryf tussen sewentig en negentig toneelstukke aan hom toe. Slegs sewe tragedies het intakt behoue gebly: Die Perse, Sewe teen Thebe, Die Smekelinge, die trilogie wat as Die Oresteia bekend staan, synde die drie tragedies Agamemnon, Die Plengofferaars en Die Eumenides, benewens Prometheus Geboeid (waarvan die outeurskap betwis word). Met die uitsondering van hierdie laaste toneelstuk – waarvan die sukses onbekend is – weet ons dat al Aischylos se behoue tragedies die eersteprys verwerf het by die Stadsdionysië. Die Alexandrynse Lewe van Aischylos beweer dat hy die eersteprys by die Stadsdionysië dertien keer ingepalm het. Dit vergelyk gunstig met Sophokles se gerapporteerde agtien seges (met 'n aansienlik groter katalogus van 'n geraamde 120 toneelstukke), en verdwerg die vyf seges van Euripides (wat vermoedelik in die orde van 90 toneelstukke geskryf het).

Een waarmerk van Aischyliese dramaturgie blyk sy neiging tot die skryf van aaneengeskakelde trilogieë te wees, waarin elke toneelstuk 'n hoofstuk vorm in 'n deurlopende dramatiese vertelling. Die Oresteia is die enigste behoue voorbeeld van hierdie tipe van deurlopende trilogie, maar getuienis bestaan dat Aischylos dikwels sulke trilogieë geskryf het. Die komiese saterspele wat sy trilogieë opvolg het ook berus op stories wat uit mites ontleen is.

So was die tema van Oresteia se saterspel Proteus dan die omswerwinge van Menelaus in Egipte op sy tuiswaartse tog ná die Trojaanse oorlog. Te oordeel aan die getuienis van 'n katalogus van Aischyliese toneelstuktitels, scholia, en toneelstukfragmente wat deur latere outeurs oorgelewer is, word dit aanvaar dat drie van sy orige ekstante toneelstukke die komponente van aaneengeskakelde trilogieë was, met Sewe teen Thebes as die finale stuk in 'n Oidipus-trilogie, en Die Smekelinge en Prometheus Geboeid elk synde die eerste stukke in 'n Danaïd- en Prometheus-trilogie respektiewelik (sien onder). Geleerdes het boonop gesuggereer dat verskeie volkome verlore trilogieë van die bekende stuktitels afgelei is. 'n Aantal van hierdie trilogieë het oor mites aangaande die Trojaanse oorlog gehandel, en een daarvan, gesamentlik as die Achilleis bekend, was 'n samevatting van die titels Myrmidone, Nereïde en Frigiërs (alternatiewelik, Die Gyselaarskap van Hektor).

Myrmidons het boeke 9 en 16 in Homeros se Ilias as grondslag gehad. Achilles sit vir die oorgrote deel van die stuk in stille verontwaardiging oor sy vernedering aan die hande van Agamemnon. Gesante van die Griekse weermag poog om hom met Agamemnon te versoen, maar hy gee slegs bes aan sy vriend en minnaar Patroklos, wat die Trojane vervolgens beveg in Achilles se wapenrusting. Die heldemoed en dood van Patroklos word oorgedra in die rede van 'n boodskapper, wat gevolg word deur roubeklag.

Nereïde is gegrond op boeke 18, 19 en 22 van die Ilias, waarin die dogters van die seegod Nereus, rou bekla oor Patroklos se oorlye. In hierdie stuk vertel 'n boodskapper hoe Achilles, moontlik versoen met Agamemon en die Grieke, vir Hektor om die lewe gebring het.

In Phrygiërs, sit Achilles in stille verdriet oor Patroklos, na 'n kort gesprek met Hermes. Hermes bring dan vir Koning Priam van Troje in, wat Achilles omhaal en sy seun se liggaam in 'n verruklike coup de théâtre op die spel plaas. 'n Weegskaal word op die verhoog gebring en Hektor se liggaam word in een skaalbekken geplaas en goud in die ander. Die dinamiese dans van die koor van Trojane met hul binnekoms met Priam word deur Aristophanes oorgedra.

In een van sy verlore stukke, Niobe, is die heldin se kinders gedood deur Apollo en Artemis omdat Niobe daarop geroem het dat sy meer kinders as haar moeder Leto gehad het. Niobe sit met stille hartewee op die verhoog vir die grootste deel van die toneelstuk. In die Republiek, sonder Plato die reël "God bedeel sterflinge met 'n gebrek wanneer dit sy wil is om 'n huis uit te delg." uit as synde onwelvoeglik.

'n Ander trilogie was blykbaar oor die toetrede van die Trojaanse bondgenoot Memnon in die oorlog, en sy dood deur die toedoen van Achilles (Memnon en Die Weging van Siele synde twee komponente van die trilogie); Die Toekenning van die Wapens, Die Frigiese Vroue en Die Salamynse Vroue suggereer 'n trilogie oor die kranksinnigheid en gevolglike selfmoord van die Griekse held Ajax; Aischylos het blykbaar ook geskryf omtrent Odusseus se terugkeer na Ithaca na die oorlog (insluitend sy uitwissing van sy vrou Penelope se hofmakers en die nagevolge daarvan) in 'n trilogie bestaande uit Die Sielopwekkers, Penelope en Die Beenversamelaars. Ander veronderstelde trilogieë het die mite van Jason en die Argonoute (Argô, Lemniese Vroue, Hypsipylê) aangeraak, die lewe van Perseus (Die Netslepers, Polydektês, Phorkides) en die geboorte en lotgevalle van Dionysos (Semele, Bakchai, Pentheus) behandel, en die oorlog se nadraai uitgebeeld in Sewe teen Thebe (Eleusiniërs, Argiewe (of Argiefvroue), Seuns van die Sewe).

Die Perse

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Die Perse .

Die vroegste van sy oorlewende toneelstukke is Die Perse (Persai), wat in 472 v.C. opgevoer is en geskoei is op ervaringe in Aischylos se eie lewe, spesifiek die Veldslag van Samalis. Dit is uniek onder behoue Griekse tragedies deurdat dit 'n pasafgelope geskiedkundige gebeurtenis beskryf. Die Perse fokus op die gewilde Griekse tema van hubris, deur die blaam vir Persië se verliese op hul koning te plaas. Die stuk open met die opdaag van 'n boodskapper in Soesa, die Persiese hoofstad, wat die nuus van die rampspoedige Persiese neerlaag by Salamis bekendmaak aan Atossa, die moeder van die Persiese Koning Ahasveros. Atossa reis dan na die graftombe van Dareios, haar eggenoot, waar sy gees verskyn om die oorsaak van die neerlaag te verklaar. Dit is, sê hy, die gevolg van Ahasveros se hubris (hovaardy) om 'n brug oor die Hellespont te bou, 'n aksie wat die gode vertoorn het. Ahasveros verskyn aan die einde van die stuk, onkundig oor die oorsake van sy neerlaag, en die stuk sluit af met die jammerklag van Ahasveros en die koor.

Sewe teen Thebe

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Sewe teen Thebe.

Sewe teen Thebe (Hepta epi Thebas), wat in 467 v.C. opgevoer is, het die kontrasterende tema van die ingryping van die gode in mensebelange. Dit verteenwoordig ook die eerste bekende verskyning in Aischylos se werk van 'n tema wat regdeur sy toneelstukke sou voorkom, dié van die polis (die stad) as 'n sleutelontwikkeling van die beskawing. Die stuk vertel die storie van Eteokles en Polynikes, die seuns van die beskaamde koning van Thebe, Oidipus. Die seuns kom ooreen om mekaar as konings van die stad af te wissel, maar ná die eerste jaar weier Eteokles om die amp neer te lê, en Polynikes voer 'n oorlog om sy kroon te herwin. Die broers dood mekaar in 'n tweegeveg, en die oorspronklike slottoneel van die stuk het bestaan uit betreuring van die broers se oorlye. Sowat vyftig jaar later is dit egter deur 'n nuwe slot vervang: Antigone en Ismene betreur hul gesneuwelde broers, 'n boodskapper daag op wat 'n edik bekendmaak wat die ter aarde bestelling van Polynikes verbied; waarop Antigone eindelik haar oogmerk verklaar om die edik te verontagsaam. Die toneelstuk was die derde in 'n aaneengeskakelde Oidipus-trilogie; die eerste twee stukke was Laios en Oidipus. Die slotsaterspel was Die Sfinks.

Verwysings

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Aischulos.