Saadia Gaon
Saadia ben Joseph Gaon (* 882 im obere Egüpte; † 942 z Sura in Babylonie), arabisch Saʻīd bin Yūsuf al-Fayyūmi, isch worschinlig dr grösst und bekanntist vo de Gaonim gsi. Er isch Rabbiner und e brominänte jüdische Filosoof und Exegeet gsi.
Dr Naame „Saadia“ isch offesichtlig s hebräische Ekwiwalänt vo sim arabische Naame „Saʿīd“. Im ene Akrostichon zur hebräische Iiläitig vo sim erste Wärk, em ’Egron, het er si Naame as „Said ben Josef“ aagee, spööter het er denn „Saadia“ brucht.
Wärk
Tafsīr
Under em Ditel Tafsīr (Exegese) het dr Saadia Gaon die iiflussriichsti arabischi Bibleübersetzig verfasst, wo e groosse Däil vom Tanach umfasst het. Dr Tafsīr het sich schnäll under Juude, Samaritaner und Christe verbräitet und si Verfasser het en in Usenandersetzige mit de Karäer verwändet. D Karäer und s rabbinische Juudedum si für e Saadia Gaon au en Aalass gsi, äänlig wie für e Abraham ibn Daud, d Chasare positiv z erwääne, wil die nit de Karäer, sondern em rabbinische Juudedum gfolgt si.
Dr Tafsīr isch uf Judäo-Arabisch gschriibe[1] in hebräische Buechstaabe. Spööter häi en d Samaritaner und d Christe adaptiert und in arabische Buechstabe überliiferet.[2]
Hebräischi Linguistik
- ’Egron[3]
- Kutub al-Lughah
- Tafsir al-Sab'ina Lafẓah, e Liste vo sibzig (äigentlig nünzig) hebräische (und aramäische) Wörter, wo in dr Bible nume äinisch oder seer sälte ufdauche, und wo us dr draditionelle Litratuur chönne erklärt wärde, vor allem dur d Neo-Hebräisme vo dr Mischna. Das chliine Buech isch vilmol nöi ufgläit worde.
Halachischi Schrifte
- Churzi Monografie, wo Brobleem vom jüdische Rächt din süstematisch undersuecht wärde. Vo dene arabische Abhandlig si nume Ditel und Zämmefassige bekannt, nur vom Kitab al-Mawarith si lengeri Fragmänt überliiferet.
- E Kommentar über die 13 Reegle vom Rabbi Ischmael, erhalte nume in ere hebräische Übersetzig. En arabischi Methodologii vom Talmud wird vom Azulai au as Wärk vom Saadia mit em Ditel Kelale ha-Talmud erwäänt.
- Response. Mit wenige Usnaame si die nume uf Hebräisch überliiferet und woorschinlig in dere Sprooch verfasst worde.
Dr Siddur
Im Saadia si Siddur isch dr ersti bekannti Versuech gsi, s wöchentlige Ritual vo de jüdische Gebät für Wuchedääg, Sabbat und Fest z dranskribiere.
Vo dr synagogale Dichdig si d Asharot („Warnige“) über die 613 Gebot am bemerkenswärtiste, wo dr Naame vom Verfasser as „Sa'id b. Josef“ aagee isch zämme mit em Usdruck Alluf. Vo do wäiss mä, ass er d Gedicht gschriibe het, bevor er Gaon worde isch.
- Emunoth ve-Deoth („Buech vo de Glaubensardikel und Dogma“) - die früeste süstematischi Usarbäitig und filosofischi Grundlegig vo de Glaubensleere vom Juudedum. S Buech isch im Joor 933 under em original arabische Ditel Kitab al-Amanat wal-l'tikadat („S Buech vo de Glaubensardikel und dogmatische Leere“) erschiine und isch im 12. Joorhundert vom Jehuda ibn Tibbon uf Hebräisch übersetzt worde.
- Tafsir Kitab al-Mabadi - e kommentierti arabischi Übersetzig vom Sefer Jezirah, no in Egüpte (oder Palestina) verfasst
Polemischi Schrifte
- drei Büecher gege karaitischi Autore, bekannt as Kitab al-Rudd ("Buech vo de Zruggwiisige"). Die drei Wärk si nume vo churze Zitat in andere Büecher bekannt, und wie äins vo dene Zitat belegt, muess s dritte Wärk noch 933 gschriibe worde si.
- Kitab al-Tamyiz, (uf Hebräisch „Sefer ha-Hakkarah“), „Buech vo dr Bestimmig“, gschriibe 926, im Saadia si polemischsts Buech. Es isch no im 12. Joorhundert zitiert worde, und e baar Passaasche drus si im ene Bible-Kommentar vom Japheth ha-Levi enthalte.
- es isch möglig, ass es e Polemik vom Saadia gegen e Ben Zuṭa gee het, aber die Kontrowärse isch nume dur e Randbemerkig vom Gaon bekannt
- e Polemik gege dr razionalistisch Bible-Kritiker Ḥiwi al-Balkhi, vo au d Karäer d Aasischte von em verworfe häi
- Kitab al-Shara'i („S Buech über d Gebot vo dr Religion“)
- Kitab al-'Ibbur („S Buech über e Kaländer“), het offebar au Polemike gege d Karäer enthalte
- Sefer ha-Mo'adim („S Buech vo de Fest“), die hebräischi Polemik gegen e Ben Meïr (lueg oobe)
- Sefer ha-Galui, au uf Hebräisch und im gliiche biblische Stil wie dr Sefer ha-Mo'adim, en apologetischs Wärk gegen e David ben Zakkai und sini Aahänger.
Ltratuur
- Israel Efro: The Philosophy of Saadia Gaon, in: ders., Studies in Medieval Jewish Philosophy, New York 1974.
- Michael Friedländer: Life and works of Saadia, The Jewish Quarterly Review 5 (1893), 177-199
- Jakob Guttmann, Die Religionsphilosophie des Saadja, Göttingen 1882 (Digitalisate: 1., 2., 3. bei archive.org).
- Julius Guttmann: Die Philosophie des Judentums, Münche 1933, 69-84.
- Steven T. Katz: Saadia Gaon, Nöi York 1980.
- David Kaufmann: Geschichte der Attributenlehre in der jüdischen Religionsphilosophie. Von Saadia bis Maimuni, Gotha 1877. (Digitalisat UB Frankfurt)
- Klaus Kienzler: Saadja ben Joseph, Gaon. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 8, Herzberg 1994, ISBN 3-88309-053-0, Sp. 1126–1128.
- Henry Malter: Saadia Gaon: His Life and Works, Philadelphia 1921 (Noochdruck Hildesheim 1978).
- Georges Vajda: Introduction à la pensée Juive du Moyen Age, Bariis 1947, 40-60, 219 ff.
- Moïse Ventura: La philosophie de Saadia Gaon, Bariis 1934.
- Harry Austryn Wolfson: The Repercussions of the Kalam in Jewish Philosophy, Cambridge/Mass. 1979.
Fuessnoote
- ↑ Zum Sproochcharakter lueg Jonathan Kearney: The Torah of Israel in the Tongue of Ishmael: Saadia Gaon and his Arabic Translation of the Pentateuch, in: Proceedings of the Irish Biblical Association 33-34 (2010-2011), S. 55-75, 66ff.
- ↑ Lueg Ronny Vollandt: The Transmission of the Judaeo-Arabic Pentateuch Translation of Rav Saadiah Gaon in Arabic letters: A Case of Textual Diffusion, MA Thesis, Jerusalem 2007.
- ↑ In dr eltere Litratuur (z. B. bi Malter 1921, 50, 138ff u.ö.) dr Ditel as "ʾAgrōn", lueg allerdings d Iiläitig vom Nehemya Allony: Ha-’Egron, Kitāb uṣūl al-ši‘r al-‘ibrānī, Jerusalem 1969, 16; Friedmann Eissler: Königspsalmen und karäische Messiaserwartung, Mohr/Siebeck, Tübinge 2002, 16.
Weblingg
- Sarah Pessin: „Saadya“ in dr Stanford Encyclopedia of Philosophy (änglisch, mit Literaturaagabe)