Zum Inhalt springen

Alti Synagoge vu Friburg

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Dialäkt: Friburgerisch (eltere Stadtdialekt)
Alti Friburger Synagog
Mahndafele uf em Blatz vu de Alte Synagog
de Blatz vu de Alte Synagog mit em Wasserbecki
Informationsdafele

Di Alt Synagog am hitige Rotteckring/Werthmannblatz z Friburg isch e Synagog gsii, wu 1869/70 baut un 1938 zerstert wore isch.

Gschicht

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Di mittelalterlig jidisch Gmai het wahrschiins scho um 1300 e Synagog ghet. Di erscht Nennig isch anne 1349 zur Zit vu dr Judeverfolgig in dr Peschtzitt iberliferet. D Synagog isch an dr Wasserstroß gstande, wel d Jude hän do oder in de Stroße drumrum gwohnt. Am 30. Jänner 1349 isch d Gmai vernichtet wore, wu alli Jude umbrocht wore sin.

Wu ab 1360 wider Jude in dr Stadt glebt ghet hän, wird 1385 e Synagog am sidweschtlige Eck Weberstroß/Raustroß gnennt.

Anne 1401 het de Friburger Stadtrot bschlosse, daz dekein Jude ze Friburg niemmerme sin sol.[1] De Kenig Sigismund het des Dekret 1424 mit de Ewigi Vertribig bstetigt. Deno hän Jude nimi z Friburg derfe wohne. Erscht ab 1809 hän si sich wider in de Stadt derfe nidelosse.[2] Di im Lauf vum 19. Johrhundert zuezogene Jude hän sich 1863 zue de Israelitische Religionsgsellschaft zämmegschlosse un hän e Bettsaal aagmietet. D Gmai het e Kantor iigstellt, wu au Schochet un Religionslehrer gsii isch. De Bettsaal isch im domolige Huus Nr. 838 am Minschterblatz gsi.

E baar Johr speter het d Gmai e Grundstuck am Werthmannblatz (Werderstroß, hit Europablatz) fir de Neibau vun re Synagog kauft. Im Spotjohr 1869 isch mit em Bau vu de Synagog no Blän vum Gwerbschuelhauptlehrer Georg Jakob Schneider aagfange wore.

D Synagog, wu in maurisch-byzantinischem Stil baut wore isch, het links un rechts vum Iigangsportal minarettartigi Dirm ghet, wu de Iigangsrisalit flankiert hän. Romanischi Stilelement sin bi de Bogefris un de halbrunde dreidailte Fenschter mit zierlige Siile z sääne. Iwer em Gibel vum Iigangsrisalit hän d Gsetzdafele dront un iwer em Portal selber isch e ditischi Inschrift aabrocht gsi: „Mein Haus wird ein Haus des Gebetes sein für alle Völker“ (Jesaja, 56,7). D Muurflechene si verbutzt gsi, nur d Iifassige vu de Fenschter un Dire sin us Sandstai, di freiligende Bege us Bachestai härgstellt gsi.[3]

Di fiirlig Iiweihig isch am 23. September 1870 unter de Laitig vum Brisacher Rabbiner Moses Reiß gsii. Unter de Gescht vu de Iiweihig sin d Vorständ vu de Beherde vu Staat un Gmai un proteschtantischi Gaischtligi gsii.

1925/26 isch d Synagoge umbaut un vergreßerert wore, so dass s Gebei zwisch em neie Stadttheater un em Kollegiegebei au vu usse här ufgwertet wore isch.

Am 10. November bim Novemberpogrom 1938 hän Manne vu de ertlige SS un SA gege 3 Uhr znacht d Synagog aazunde. D Fiirewehr het nur di Gebei drumrum deref schitze, de Brand het si nit derfe lesche.[4] Am nämlige Dag hän Litt vu de SS un de SA d Brandruine gsprengt.

D Stadt het uf em Synagogegrundstuck e Mahndafele aabringe un de Blatz in Platz der Alten Synagoge umnenne loo. Alljohr wird am 9. November am alte Standort e Gedenkfiir abghalte. Am 27. Juli 2010 het de Stadtrot bschlosse, dass de Blatz vu de Alte Synagog umbaut wird.[5] Bi de Bauarwete zue de Umgstaltung vum Blatz 2016 sin an verschidene Stelle Rescht vum Fundament entdeckt, freigleit un dokumentiert wore, vor s deilwis abdrait un zuegfillt wore isch un mit eme symbolische Wasserbecki iwerbaut wore isch. Die Brunneaalag entspricht in ire Greßi un Lokalisierung em Grundriss vun de gschlissene Synagog un isch 2017 de Effetligkeit ibergää wore. Wel vilmol an heiße Däg Litt in s Wasserbecki gange sin, het s massivi Kritik am Verhalte vu de Litt un am gsamte Konzept gää. D Stadt het deno neii Informationsdafele un anderi Hiwiis aabrocht.

Literatur

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  • Klaus-Dieter Alicke: Lexikon der jüdischen Gemeinden im deutschen Sprachraum. 3 Bände. Gütersloher Verlagshaus, Gütersloh 2008, ISBN 978-3-579-08035-2
  • Joachim Hahn / Jürgen Krüger: Synagogen in Baden-Württemberg. Band 2: Joachim Hahn: Orte und Einrichtungen. Theiss, Stuttgart 2007, S. 127−132, ISBN 978-3-8062-1843-5 (Gedenkbuch der Synagogen in Deutschland. Band 4)
  • Clemens Rehm: Freiburg. In: Franz-Josef Ziwes (Hrsg.): Badische Synagogen aus der Zeit von Großherzog Friedrich I. in zeitgenössischen Photographien. G. Braun, Karlsruhe 1997, S. 42−43, ISBN 3-7650-8177-9
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
 Commons: Alte Synagoge (Freiburg im Breisgau) – Sammlig vo Multimediadateie

Fueßnote

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  1. ↑ Peter P. Albert, Achthundert Jahre Freiburg im Breisgau 1120 – 1920, Verlagsbuchhandlung Herder & Co, Freiburg 1920
  2. ↑ Peter Kalchthaler, Kleine Freiburger Stadtgeschichte, Verlag Friedrich Pustet, Regensburg 2006
  3. ↑ Die Synagoge in: Freiburg im Breisgau. Die Stadt und ihre Bauten. H. M. Poppen & Sohn, Freiburg im Breisgau 1898, S. 406
  4. ↑ Wolf Middendorff, Als die Synagogen im Breisgau brannten, Freiburger Almanach 30, 67, 1979
  5. ↑ Uwe Mauch: Freiburg: Entscheidung im Gemeinderat: Der Platz der Alten Synagoge wird grüner als geplant, Badische Zeitung, 27. Juli 2010

Koordinate: 47° 59′ 40,5″ N, 7° 50′ 45,6″ O

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Alte_Synagoge_(Freiburg_im_Breisgau)“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Alte_Synagoge_(Freiburg_im_Breisgau)&oldid=1037341"