የኢትዮጵያ ፕሪሚየር ሊግ
በስፖንሰር አድራጊነት ምክንያቶች ቤቲኪንግ የኢትዮጵያ ፕሪሚየር ሊግ ተብሎ የሚጠራው የኢትዮጵያ ፕሪሚየር ሊግ በኢትዮጵያ ከፍተኛው የማኅበር እግር ኳስ ክፍል ነው። ሊጉን የሚቆጣጠረው በኢትዮጵያ ፕሪሚየር ሊግ አክሲዮን ማህበር (ቀድሞ በኢትዮጵያ እግር ኳስ ፌዴሬሽን ከ 1997 እስከ 2020 ቁጥጥር ስር ነበር) ነው።[1] እ.ኤ.አ. በ 1997 (በ 1990 E.C) የተቋቋመ ሲሆን የቀደመውን የመጀመሪያውን ምድብ (ኢ. 19444) ተክቷል። በአስራ ስድስት ክለቦች ተወዳድሮ በኢትዮጵያ ከሌሎች የሁለተኛና የከፍተኛ ሊጎች ጋር በማሳደግና በመውረድ ሥርዓት ላይ ይሠራል። ሊጉ ከ 1997–98 የውድድር ዘመን ጀምሮ ቅዱስ ጊዮርጊስ ሲ.ሲ በዚህ ዘመን የሀገሪቱ መሪ ክለብ ሆኖ በ 14 ማዕረጎች (በአጠቃላይ 29 የመጀመሪያ ዲቪዝዮን)[2]
የመጀመሪያው በይፋ እውቅና የተሰጠው የኢትዮጵያ እግር ኳስ ሊግ ስሪት እ.ኤ.አ. በ 1944 ተቋቋመ። በመጀመሪያ አምስት ቡድኖችን የሚወክሉ አምስት ቡድኖች እና የብሪታንያ ወታደራዊ ተልእኮ በኢትዮጵያ (ቢኤምኤም) በቢኤምኤም አሸናፊነት ለመወዳደር ተወዳድረዋል። የኢትዮጵያ ዋንጫ በቀጣዩ ዓመት ተጨምሮበት ከተወሰኑ ክፍተቶች ዓመታት በስተቀር በየጊዜው እየተፎካከረ ይገኛል።
የኢትዮጵያ ከፍተኛ ዲቪዚዮን እግር ኳስ የመጀመሪያዎቹ ዓመታት በአብዛኛው የሜጫል (የአሁኑ የመከላከያ ኃይል አ.ማ) የበላይነት ነበረባቸው። ክለቡ በ 40 ዎቹ እና በ 50 ዎቹ ውስጥ 6 ርዕሶችን አሸን wonል። ቅዱስ ጊዮርጊስ አክሲዮን ማኅበር በ 60 ዎቹ መገባደጃ ላይ የተወሰነ የበላይነትን አግኝቶ ከዚያ በኋላ ሊጉ በ 70 ዎቹ እና በ 80 ዎቹ አንጻራዊ የእኩልነት ጊዜን አሳል wentል። ሊጉ በ 1990 ዎቹ የኢትዮጵያ ፕሪሚየር ሊግ በ 1997 (1990 E.C) የኢትዮጵያ እግር ኳስ ፌዴሬሽን (ኢኤፍኤፍ) እና የኢትዮጵያ እግር ኳስ ከፍተኛ ምድብ ባቋቋሙት ቡድኖች ውስጥ ለውጦችን አሳይል።
የ 1997-98 የኢትዮጵያ ፕሪሚየር ሊግ የውድድር ዘመን መብራት ኃይል ዋንጫውን ያነሳበት ነበር። በቀጣዩ ዓመት ሊጉ የቡድኖቹን ቁጥር ወደ 10 ለማሳደግ ወስኗል ፣ ዓመቱን ሙሉ ተወዳጆች ቅዱስ ጊዮርጊስ ሲ. ቅዱስ ጊዮርጊስ በቀጣዩ ዓመት (1999-00 የውድድር ዘመን) ሻምፒዮን ሆኖ ይደጋግማል። የመብራት ኃይል አጥቂ ዮርዳኖስ አባይ ባሳየው የጥቃት ማሳያ የ 2000–01 የውድድር ዘመን በሊጉ ልዩ ነበር። አባይ በሊጉ ዘመቻ ኢትዮ ኤሌክትሪክን ለሁለተኛ ጊዜ የፕሪሚየር ሊግ ዋንጫ (3 ኛ አጠቃላይ ማዕረግ) በመርዳት በሊጉ ዘመቻ በወቅቱ 24 ግቦችን አስቆጥሯል። በ 2016-17 የውድድር ዘመን 25 ግቦችን በማስቆጠር የደደቢቱ አጥቂ ጌታነህ ከበደ እስኪያልፍ ድረስ የእሱ ሪከርድ 16 ዓመታት ይቆማል። በቀጣዩ የውድድር ዘመን (2001-02 የውድድር ዘመን) ኢትዮ ኤሌክትሪክ በብዙዎች ዘንድ ሻምፒዮን ሆኖ ለመድገም ቢመረጥም በመጨረሻ ሻምፒዮን ከሆነው ከቅዱስ ጊዮርጊስ ጀርባ በመጨረስ ተስፋውን አጣ።
የ 2002–03 የውድድር ዘመን ከአዲስ አበባ ውጭ የመጀመሪያዎቹ እውነተኛ ተፎካካሪዎች የፕሪሚየር ሊግ ዋንጫን ለማግኘት ሲገፋፉ ነበር። የቅዱስ ጊዮርጊስ 4 ኛ የፕሪሚየር ሊግ ዋንጫን (19 ኛውን አጠቃላይ ዋንጫ) ለማረጋገጥ ቅዱስ ጊዮርጊስ ከተፎካካሪዎቹ ኢትዮጵያ ቡና ጋር ድል ማድረግ ሲያስፈልገው የመጨረሻው ቀን ወርዷል። በደቡብ አርባ ምንጭ ከተማ የሚገኘው የሁለተኛው ደረጃ አርባ ምንጭ ጨርቃጨርቅ የመጀመሪያውን ማዕረግ ለማሸነፍ ቢፈልግም ቅዱስ ጊዮርጊስ አ.ማ. በመጨረሻ ግን ቅዱስ ጊዮርጊስ ግጥሚያቸውን ማሸነፍ እና ሻምፒዮንነቱን ለመያዝ ችሏል ነገር ግን በአርባ ምንጭ ጨርቃጨርቅ የተደረገው ጠንካራ ማሳያ ከዋና ከተማው ውጭ ያሉ ቡድኖች እንደገና በከፍተኛ ሊግ ለመወዳደር ዝግጁ መሆናቸውን ያሳያል።
በካፒቴን ካማል አህመድ የሚመራው ሀዋሳ ከተማ አ.ማ በታሪካቸው ለመጀመሪያ ጊዜ የፕሪሚየር ሊጉን ዋንጫ ማንሳት በመቻላቸው የ 2003–04 የውድድር ዘመን ከአዲስ አበባ ውጪ ላሉ ቡድኖች የእድገት ዓመት ሆኖ ነበር። ለፕሪሚየር ሊጉ ሻምፒዮና የኢትዮጵያ ቡና አ.ማ እና ትራንስ ኢትዮጵያ የመሳሰሉትን ለመከላከል ሀዋሳ ከተማ ኒያላ አ.ሲን ማሸነፍ ነበረበት። 5 ኛውን እና 6 ኛውን የፕሪሚየር ሊግ (20 ኛ እና 21 ኛ ዋንጫዎችን በአጠቃላይ) ማንሳት በመቻላቸው ቀጣዮቹ ሁለት የውድድር ዘመናት በቅዱስ ጊዮርጊስ አ.ሲ፡፡
የ 2006 - 07 የውድድር ዘመን መጀመሪያ ሊጉ ወደ 16 ክለቦች አድጓል። ቅዱስ ጊዮርጊስ አ.ማ ሶስት አተርን በመከልከል በበርካታ ዓመታት ውስጥ ሀዋሳ ከተማ ለሁለተኛ ጊዜ ዋንጫውን በማሸነፍ የውድድር ዘመኑ ተጠናቀቀ። ሆኖም ቀጣዮቹ ሶስት ተከታታይ ወቅቶች እንደገና በቅዱስ ጊዮርጊስ የበላይነት የሚቆጣጠሩ ሲሆን በአሰልጣኙ መንቾ መሪነት ቅዱስ ጊዮርጊስ 7 ኛ ፣ 8 ኛ እና 9 ኛ የፕሪሚየር ሊግ ማዕረጎቻቸውን (በአጠቃላይ 22 ኛ ፣ 23 ኛ እና 24 ኛ ማዕረጎቻቸውን) ይጨምራል። የቅዱስ ጊዮርጊስ ከፍተኛ ተፎካካሪዎቹ ኢትዮጵያ ቡና የ 2010-11 ዋንጫውን የመጀመሪያውን የፕሪሚየር ሊግ ዋንጫ (በአጠቃላይ ሁለተኛውን ዋንጫ) በማሸነፍ ታላቅ ሩጫቸውን ያቆማሉ። ሆኖም ቅዱስ ጊዮርጊስ በሚቀጥለው የውድድር ዘመን ተመልሶ በ 2011-12 እንደገና ዋንጫውን ያነሳ ነበር። ቅዱስ ጊዮርጊስ ለመድገም ያደረገው ሙከራ እንደ ቀጣዩ የውድድር ዘመን ደደቢት ኤፍ. በምትኩ በታሪካቸው ለመጀመሪያ ጊዜ የዘውድ ሻምፒዮን ይሆናሉ።
ከ2013-14 የውድድር ዘመን እስከ 2016-17 የውድድር ዘመን ቅዱስ ጊዮርጊስ አ.ማ በኢትዮጵያ ውስጥ በአንደኛው ዲቪዚዮን እግር ኳስ አንድ ጊዜ ብቻ የተከናወነ እና በተከታታይ 4 ርዕሶችን ያሸነፈ አንድ ነገር ያደርጋል። በተለይ የ 2016-17 የውድድር ዘመን 16 ክለቦችን ያካተተ ሲሆን ፌደሬሽኑ ሊጉን ከቀድሞው 14 ክለቦች ለማስፋት ከወሰነ በኋላ ነው። በተራው ደግሞ ባለፈው የውድድር ዘመን (2015-16) መጨረሻ ከሊጉ የወረዱት ሁለት ክለቦች ብቻ ሲሆኑ አዲሱን 16 ክለቦች የኢትዮጵያ ፕሪሚየር ሊግ ለማቋቋም ከከፍተኛ ሊግ ባደጉ አራት ክለቦች ተተክተዋል።
በግንቦት 2 ቀን 2018 በወልዋሎ አዲግራት ዩኒቨርሲቲ እና በመከላከያ መካከል በተደረገው ጨዋታ ዳኛ ጥቃት ከተሰነዘረበት በኋላ በኢትዮጵያ እግር ኳስ ፌዴሬሽን ሊግ ተቋረጠ። [7] የሊግ ጨዋታ ከሁለት ሳምንት በኋላ ዳኞች በቅርብ ጊዜ ውስጥ የመድን ሽፋን እንደሚቀበሉ እና ቀደም ሲል የህክምና ወጪዎች በተጠያቂ ክለቦች እንደሚሸፈኑ ለአርቢተሮች ማህበር ዋስትና እስከሚሰጥ ድረስ አይቀጥልም። የ 2017-18 የኢትዮጵያ ፕሪሚየር ሊግ የመጀመሪያ ጅማ አባ ጅፋር ኤፍ.ሲ በመሆን በአስደናቂ ሁኔታ ተጠናቋል። በመጨረሻው ቀን በታሪካቸው ለመጀመሪያ ጊዜ ዋንጫውን አንስተዋል። ጅማ አባ ጅፋር እና ቅዱስ ጊዮርጊስ በነጥብ እና በግብ ልዩነት ተለያይተው ወደ መጨረሻው ቀን የገቡ ቢሆንም በጅማ አባ ጅፋር 5 ለ 0 እና በቅዱስ ጊዮርጊስ አ.ሲ 2 ለ 0 ውጤት ማሸነፍ የርዕሱ ጅማ ምስጋና ይገባዋል ማለት ነው +3 የግብ ልዩነት ከቅዱስ ጊዮርጊስ አ.መ. የደመወዝ ጭማሪ እና የቤት ውስጥ ያደጉ ተጫዋቾች ቸልተኝነት እርምጃው የተወሰደባቸው አንዳንድ ምክንያቶች ተደርገዋል።
በግንቦት 5 ቀን 2020 የ 2019-20 ወቅት በ COVID-19 ወረርሽኝ ምክንያት ተሰረዘ። በውጤቱም በዚህ የውድድር ዘመን ምንም ሻምፒዮን አልተሸለመም እንዲሁም ክለቦች ከሊጉ ወርደው አልወጡም።
በታህሳስ 12 ቀን 2020 የ 2020-21 ወቅት በይፋ ተጀመረ። ግንቦት 6 ቀን 2021 ፋሲል ከነማ የ2020-21 የፕሪሚየር ሊግ ሻምፒዮን ፣ የክለቡ የመጀመሪያ አንደኛ ዲቪዥን ማዕረግ መሆኑ ተረጋገጠ።
በፕሪሚየር ሊጉ 16 ክለቦች አሉ። በአንድ ወቅት (ከኖቬምበር እስከ ግንቦት) እያንዳንዱ ክለብ ሌሎቹን ሁለት ጊዜ (ባለ ሁለት ዙር ሮቢን ስርዓት) ፣ አንድ ጊዜ በቤታቸው ስታዲየም እና አንድ ጊዜ በተቃዋሚዎቻቸው ላይ በአጠቃላይ ለ 30 ጨዋታዎች ይጫወታል። ቡድኖች ለማሸነፍ ሶስት ነጥብ እና ለአንድ ነጥብ አንድ ነጥብ ይቀበላሉ። ለኪሳራ ምንም ነጥብ አይሰጥም። ቡድኖች በጠቅላላው ነጥብ ፣ ከዚያም በግብ ልዩነት ፣ ከዚያም ግቦች ተቆጥረዋል። ሦስቱ ዝቅተኛ ደረጃ ያላቸው ቡድኖች ወደ ኢትዮጵያ ከፍተኛ ሊግ (የኢትዮጵያ እግር ኳስ ሁለተኛ ደረጃ) ዝቅ ተደርገዋል እና ከከፍተኛ ሊግ የመጡ ከፍተኛ ሶስት ቡድኖች በቦታቸው ከፍ ብለዋል።
የኢትዮጵያ ፕሪሚየር ሊግ አሸናፊ በቀጣዩ ዓመት ለካፍ ቻምፒየንስ ሊግ በቀጥታ ይሳተፋል። የኢትዮጵያ ዋንጫ አሸናፊው ለካፍ ኮንፌዴሬሽን ዋንጫ የቅድመ ማጣሪያ ዙር ብቁ ይሆናል።
| አመት | ምርጥ ግብ አስቆጣሪዎች | ቡድን | ግቦች | |
|---|---|---|---|---|
| 2000–01 | ||||
| 2001–02 | ||||
| 2004–05 | ||||
| 2005–06 | ||||
| 2006–07 | ||||
| 2007–08 | ||||
| 2010–11 | ||||
| 2011–12 | ||||
| 2014-15 | ||||
| 2016-17 | ||||
| 2017-18 | ||||
| 2018-19 | ||||
| 2019-20* | ||||
| 2019-21 |
ሊጉን በተደጋጋሚ በማሸነፍ ደረጃውን የያዙት ክለቦች የሚከተሉት ናቸው፡
- 20 (ሃያ) ጊዜ..............................ቅዱስ ጊዮርጊስ የእግር ኳስ ክለብ
- 6 (ስድስት) ጊዜ..........................መቻል የእግር ኳስ ክለብ
- 5 (አምስት) ጊዜ..........................ጦር የእግር ኳስ ክለብ
አሸንፈዋል።
ጦር የእግር ኳስ ክለብ እ.አ.አ. ከ 1951 እስከ 1954 በተከታታይ 4 (አራት) ጊዜ በማሸነፍ ታሪክ ያለው ክለብ ነው። ይህ ክለብ በአሁኑ ጊዜ የለም። አሁን ካሉት ክለቦች ደግሞ ቅዱስ ጊዮርጊስ የእግር ኳስ ክለብ እ.አ.አ. ከ 1994 እስከ 1996 በተከታታይ ለ3 (ሶስት) ጊዜ ያህል በማሸነፍ ብቸኛው ክለብ ነው። በደጋፊ ብዛትም ቢሆን ብልጫውን እንደሚይዝ ብዙዎች ይናገራሉ።
በኢትዮጵያ ውስጥ ከሚገኙ ክለቦች የራሳቸው የድረ ገጽ አድራሻ ያላቸው ክለቦች 2 (ሁለት) ብቻ ናቸው። እነርሱም፡ ኢትዮጵያ ቡና የእግር ኳስ ክለብ እና ቅዱስ ጊዮርጊስ የእግር ኳስ ክለብ ናቸው። እነሱም:- የቅዱስ ጊዮርጊስ (http://www.saintgeorgefc.com/ Archived ፌብሩዌሪ 18, 2010 at the Wayback Machine) እንዲሁም የኢትዮጵያ ቡና የእግር ኳስ ክለብ ድረ ገጽ (http://www.ethiopiancoffeesportclub.com/ Archived ጁን 27, 2009 at the Wayback Machine) ናቸው ።
በሊጉ ውስጥ በ፳፻፫ ዓ.ም. የሚሳተፉ ክለቦች 18 (አስራ ስምንት) ናቸው። እነዚህም፦
- ሐረር ቢራ የእግር ኳስ ክለብ
- መብራት ኃይል የእግር ኳስ ክለብ
- መተሓራ ስኳር የእግር ኳስ ክለብ
- መከላከያ የእግር ኳስ ክለብ
- መድን የእግር ኳስ ክለብ
- ሙገር ሲሚንቶ
- ሜታ አቦ የእግር ኳስ ክለብ
- ሰበታ የእግር ኳስ ክለብ
- ሲዳማ ቡና የእግር ኳስ ክለብ
- ቅዱስ ጊዮርጊስ የእግር ኳስ ቡድን
- ባንኮች የእግር ኳስ ክለብ
- ትራንስ የእግር ኳስ ክለብ
- ኒያላ የእግር ኳስ ክለብ
- አዋሳ ከተማ የእግር ኳስ ክለብ
- አዳማ ከተማ የእግር ኳስ ክለብ
- የኢትዮጵያ ቡና የእግር ኳስ ክለብ
- ደቡብ ፖሊስ የእግር ኳስ ክለብ