Alfabetu vietnamita

Alfabetu vietnamita
Tipos	alfabetu deriváu del llatín
Creador	Alexandre de Rhodes
Formáu por	A, Ă (es) , Â (es) , B, C, D, Đ (es) , E, Ê (es) , G, H, I, K, L, M, N, O, Ô (es) , Ơ (es) , P, Q, R, S, T, U, Ư (es) , V, X y Y

L'alfabetu vietnamita, llamáu chữ quốc ngữ (escritura de la llingua nacional) o quốc ngữ (llingua nacional), ye'l sistema d'escritura contemporáneo propiu del idioma vietnamita. Basáu nel alfabetu llatín utilizáu pola llingua portuguesa, foi inventáu por un misioneru francés, Alexandre de Rhodes. Dempués de la colonización francesa, y gracies a la obra d'espardimientu entamáu por eruditos de la talla de Petrus Ky, monopolizó l'usu en tolos documentos oficiales, de manera que terminó siendo'l sistema más utilizáu pa la escritura de la llingua vietnamita.

Según Benedict Anderson na so obra Comunidaes imaxinaes (Fondu de Cultura Económica Méxicu nᵘ 498 pgs. 178-179) diz: El quốc ngữ ye una escritura fonético romanizada, inventada polos misioneros xesuites nel sieglu XVII, anque na so forma final esta escritura suel atribuyise al talentosu lexicógrafu Alexandre de Rhodes que publicó en 1651 el so notable "Dictionarium annamiticum, lusitanum et latinum". Adoptar poles autoridaes pal so usu en "Cochinchina" dende'l deceniu de 1860. Foi impulsáu de forma apostada pa destruyir los llazos con China, y quiciabes tamién col pasáu nativu, al faer inaccesibles los rexistros dinásticos y les lliteratures antigües pa una nueva xeneración de vietnamites colonizaos. La mayoría de los funcionarios coloniales franceses de finales de sieglu XIX taben convencíos de que llograr l'ésitu colonial permanente riquía la eliminación drástica de les influyencies chines, incluyíu'l sistema d'escritura. Los misioneros consideraben de cutiu a los lliteratos "confucianos" como la principal torga pa la conversión xeneral de Vietnam al catolicismu. Poro, creíen que la eliminación de la llingua china equivalía a quitar simultáneamente a Vietnam del so heriedu y a neutralizar a la "élite tradicional", cola resultancia de comunicar a los vietnamites solo la lliteratura y la filosofía franceses que xulgaron útiles y fácilmente asimilables pa ellos.

L'alfabetu vietnamita tien signos diacríticos pa estremar ente soníos y tonos.

Lletres

L'alfabetu vietnamita tien 29 lletres:

A

Ă

Â

B

C

D

Đ

E

Ê

G

H

I

K

L

M

N

O

Ô

Ơ

P

Q

R

S

T

U

Ư

V

X

Y

a

ă

â

b

c

d

đ

e

ê

g

h

i

k

l

m

n

o

ô

ơ

p

q

r

s

t

u

ư

v

x

y

Amás úsense 10 dígrafos y 1 trígrafo.

CH, GH, GI, KH, NG, NGH, NH, PH, QU, TH, TR

Les lletres "F", "J", "W" y "Z" nun s'utilicen nel idioma vietnamita, pero usar pa les pallabres estranxeres. "W" ye dacuando utilizáu en llugar de "O" pa embrivir.

Vocales

La correspondencia ente la ortografía y la pronunciación ye daqué complicáu. En dellos casos, la mesma lletra puede representar otros soníos, y otres lletres pueden representar el mesmu soníu.

Ortografía	Pronunciación	Ortografía	Pronunciación
/ɐː/, /ɐ/, /ɜ/	/w/
ă	/ɐ/	ô	/o/, /ɜw/, /ɜ/
â	/ɜ/	ơ	/əː/, /ɜ/
/ɛ/	/o/, /w/
ê	/y/, /ɜ/	ư	/ɨ/
i	/i/, /j/	/i/, /j/

La tabla embaxo son...

*Vocales singulares*
/i/ de normal escríbese como i: /si/ = sĩ (Un sufixu qu'indica oficiu, paecíu al sufixu inglés -er). dacuando: /el mio/ = Mỹ 'Estaos Xuníos'. siempres s'escribe y si # ye precedíu por una vocal ortográfica: /xwiɜn/ = khuyên* 'aconseyar'; a principios d'una pallabra que deriva del chinu (escritu como i de lo contrario): /iɜw/ = yêu 'amar'. (Atención que i y y utilícense tamién pa escribir la semivocal consonante /j/.)	/y escríbese ê.
/ɛ/ escríbese y.	/ɨ/ escríbese ư.
/əː/ escríbese ơ.	/ɜ/ /ɜ/ asocede como un monoptongo y tamién como la segunda parte d'un diptongu.
/ɐː/ s'escriba a.	/ɐ/
/o/ s'escriba o.	/o/ s'escriba ô.
/ɔ/ s'escriba o.

*Diptongos & Triptongos*
Pronunciación	Ortografía	Pronunciación	Ortografía
Diptongos
/uj/	ui	/iw/	iu
/oj/	ôi	/ew/	êu
/ɔj/	oi	/ɛw/	eo
/əːj/	ơi	/əːw/	ơo
/ɜj/	ây, ê	/ɜw/	âu, ô
/ɐːj/	ai	/ɐːw/	ao
/ɐj/	/ɐw/	au, o
/ɨj/	ưi	/ɨw/	ưo
/iɜ/	ia, yá, iê, yê	/oɜ/	ua, uô
/ɨɜ/	ưa, ươ
Triptongos
/iɜw/	iêu, yêu	/oɜj/	uôi
/ɨɜj/	ươi	/ɨɜw/	ươo

/iɜ/

s'escriba ia en sílabes abiertes: /el mioɜ/ = mio 'caña d'azucre' (Atención: sílabes abiertes son sílabes que remata nun vocal, sílabes zarraes remata nun consonante)
s'escriba iê antes d'un consonante: /el mioɜŋ/ = el mioếng 'cachu'
el i s'escriba y a principios de pallabres o dempués d'un vocal ortográficu:
- yá: /xwiɜ/ = khuya 'na nueche tarde'
- yê: /xwiɜn/ = khuyên 'aconseyar'; /iɜn/ = yên 'n'aselu'

/oɜ/

s'escriba ua en sílabes abiertes: /muɜ/ = mua 'mercar'
s'escriba uô antés de consonante: /muɜn/ = muôn 'diez mil'

/ɨɜ/

s'escriba ưa en sílabes abeirtas: /mɨɜ/ = mưa 'llover'
s'escriba ươ antés de consonante: /mɨɜŋ/ = mương 'regar canal'

Consonantes

El dígrafu "gh" y el trígrafo "ngh" se remplazan por "g" y "ng" que s'utilicen antes de "i", con cuenta d'evitar tracamundiu col "gi" dígrafu. Por razones históriques, utilícense tamién delantre de "y" o "ê" (como n'italianu).

La mayoría de les consonantes pronúnciense similar a les equivalentes europees, con ciertes considerancies:

"ch" ye palatal sorda (IPA: [c]) o africada (IPA: [ʧ]).
"đ" ye asemeyáu al soníu "d" en munchos idiomes. En vietnamita "đ", sicasí pronúnciase como una parada de glotis darréu precedente o simultáneu como "đ".
Dambes "d" y "gi" pronúnciense [z] nos dialeutos del norte (inclusive Ḥanói), o [j] (asemeyáu a "y" inglés) nel dialeutu central y Saigón.
"v" pronúnciase [v] nel dialeutu del norte, o [j] nel dialeutu del sur.
"KH" ye fricativa velar sorda (IPA: [x]). Paecer a la "j" n'español,"ch" alemán y escocés, "X" rusu, "H" mandarín, o "kh" árabe y persa. Nun se pronuncia nunca como "k" inglés o "kh" ख hindi.
"ng" ye un velar nasal (IPA: [ŋ]). "ng" paecer al inglés "singing" o gallegu "unha". Nun se pronuncia nunca como "n" inglés o "n" más "g".
"NH" ye un palatal nasal (IPA: [ɲ]), asemeyáu a "ñ" español, "ny" catalán, "nh" portugués.
"PH" pronúnciase /f/, similar a "f" n'español. Nun se pronuncia nunca como "p" inglés o "ph" फ hindi. Curiosamente, hai "p" ensin "h" namái nes pallabres estranxeres, y "f" nun s'usa en vietnamita a pesar de que "ph" pronúnciase /f/ y non /pʰ/. Ye por cuenta de razones históriques.
"S" pronúnciase como la "sh" inglesa, ente que'l fonema "s" ye representáu por "x" nel dialeutu del sur y dellos dialeutos centrales; pero dambes pronúnciense "s" nos dialeutos del norte.
"th" ye una "t" aspirada(IPA: [tʰ]). Paecer al soníu "th" थ n'hindi o'l soníu "t" n'inglés a principios de la pallabra. Nun se pronuncia nunca como "th" inglés o "t" francés y español.
"TR" ye una "t" retroflexa (nes rexones del sur) y pronúnciase como "ch" vietnamita nel dialeutu del norte. Ye similar a la pronunciación del pinyin "zh" en chinu mandarín. Les pallabres de chinu mandarín qu'empiecen con "zh" correspuéndense de normal coles pallabres sinón-vietnamita qu'empiecen con "tr".

Tonos

Definir en Dellos Soníos

Referencies

Enllaces esternos

Chữ viết en vietnamita