Pérgamu

Pérgamu y el so paisaxe cultural d'estratos múltiples
Patrimoniu de la Humanidá — UNESCO
	Acrópolis de Pérgamu Pérgamu (Turquía)
Llugar	Turquía
Criterios	Cultural: i, ii, iii, iv, vi
Referencia	1457
Inscripción	2014 (XXXVIII Sesión)
Área	Europa y América del Norte

L'antigua ciudá de Pérgamu^[1] (griegu Πέργαμος) topábase asitiada nel noroeste d'Asia Menor (actual Turquía), a 30 km de la mariña del mar Exéu y frente a la islla de Lesbos, na rexón llamada Eolia. Les sos ruines arrodien a l'actual ciudá de Bergama, construyida sobre los cimientos de lo que foi la parte baxa de Pérgamu.

En 2014, la Unesco escoyó a Pérgamu como Patrimoniu de la Humanidá.^[2]

Historia

Allugamientu de la ciudá de Pérgamu na mariña d'Asia Menor (Turquía).

La lleenda diz que la ciudá de Pérgamu foi fundada por Pérgamos, fíu de Neoptólemo y Andrómaca, toos ellos personaxes de la guerra de Troya. Nel añu 560 e.C. la ciudá pertenecía a Creso, rei de Lidia, y tiempu dempués pasó a depender de Ciro II de Persia. Delles fontes^[¿quién?] aseguren que cuando Alexandru Magnu venció a Darío III, rei de los perses, y apoderó toa l'Asia Menor, punxo como gobernadora de Pérgamu a Barsine que yera la vilba d'un comandante persa de Rodas.

L'orixe de la gran ciudá que aportó a, ta nuna ciudadela asitiada na parte más alta, onde'l xeneral Lisímaco de Tracia guardó les sos ayalgues. Créese qu'abarató una gran riqueza, hasta 9000 talentos que xunto con otres xoyes dexó naquel llugar al cuidu del gobernador de la zona llamáu Filetero (otros autores llámenlu Filetaro o Filetairo).

Los atálidas

Antecedentes

Filetero yera macedoniu, fíu d'Arreyar y Boa. Sirviera a les órdenes del xeneral d'Alexandru Magnu, Antígono I Monóftalmos y más tarde Lisímaco de Tracia nomó-y comandante pa la zona de Pérgamu y fíxo-y responsable del erariu que se guardaba na acrópolis. El so mandatu como gobernador duró dende'l 283 e.C. hasta'l 263 e.C., primero a les órdenes de Lisímaco, dempués a les de Seleuco I de Babilonia y Siria y d'últimes como dirixente independiente. Filetero nun foi nomáu nunca rei pero foi l'empiezu d'una dinastía que terminó nel añu 129 e.C. col rei Eumenes III.

Nel añu 281 e.C. tuvo llugar l'enfrentamientu ente Lisímaco y Seleuco I Nikátor, nel que perdió la vida Lisímaco. Un pocu más tarde, yá nel 280 e.C., Seleuco morrió asesináu y asocedió-y el so fíu Antíoco I Sóter. Esti cambéu de rei foi aprovecháu por Filetero pa declarar independiente tol territoriu de Pérgamu, cosa que-y foi fácil pos tuviera bon cuidu n'apoderase de l'ayalga que curiaba por encargu de Lisímaco. D'esta manera Pérgamu y les llocalidaes que dependíen d'ella dexó de formar parte del reinu de los seléucidas.

Pérgamu yera ciudá cosmopolita, d'alcuentru cultural del imperiu romanu, centru paganu de deidaes antigües, según atopábase la siella de Zeús, mientres el periodu de la conversión al cristianismu de xudíos y xentiles, la prédica d'éstos minaba les creencies paganes de la sociedá romana revelando que la veneración a imáxenes y a dioses que nun yeren dioses yera abominable delantre de Dios y que vendría un Xuiciu tarrecible por esto y demás obres males. El llibru de les Sagraes Escritures del Apocalipsis, menta a Pérgamu onde ta la ilesia herética que tien la doctrina de Balaam y la enseñanza de los nicolaitas.

La dinastía

Mientres el gobiernu de la dinastía Atálida, Pérgamu foise convirtiendo nuna rica y poderosa potencia. Nesta ciudá nació l'arte de la xardinería. Los sos reis fueron grandes coleicionistes d'arte y bonos bibliógrafos.

A Filetero (que yera eunucu y por tanto nun tenía fíos) asocedió-y el so sobrín, adoptáu como fíu, Eumenes, que gobernó col nome d'Eumenes I dende'l 263 e.C. al 241 e.C. Eumenes consiguió sofitu y ayuda del rei exipciu contra'l so rival seléucido Antíoco I. Una gran fazaña d'esti gobernante foi detener col so exércitu de mercenarios la invasión de tribus gales (llamaes nesti casu gálates) que s'enfusaren n'Asia Menor. La ciudá de Pérgamu foise enguapeciendo mientres el so reináu.

Asocedió-y Arreyar I Sóter (Salvador), que tomó'l títulu de rei y gobernó dende'l 241 e.C. al 197 e.C. Arreyar lluchó de nuevu contra los gálates que volvieren aprucir per esa zona y nel añu 230 e.C. aniquilólos dempués d'unes cuantes campañes. Tamién lluchó y venció al rei seléucida Antíoco III Megas, de manera que llegó a apoderar tol noroeste d'Asia Menor. Arreyar supo caltener una bona alianza con Roma, qu'espuntaba yá como pueblu dominador. Nel so reináu, Pérgamu sobresalió como un gran centru artísticu y lliterariu y el so biblioteca aportó a la más importante del mundu conocíu, dempués de la d'Alexandría.

El siguiente rei foi Eumenes II Sóter que reinó dende 197 e.C. a 159 e.C. N'el so tiempu construyó'l gran altar de Zeus, obra máxima del arte helénico.

Arreyar III reinó dende 138 e.C. a 133 e.C. Dempués d'él hubo un rei efímeru, Eumenes III, tamién llamáu Aristónico. Arreyar III mandó por testamentu'l so reinu, al pueblu romanu. Sol control de Roma, Pérgamu convertir na capital de la provincia romana d'Asia Menor y nuna de les ciudaes más importantes de l'Antigüedá.

Población

57 200 habitantes.

Xeografía

Altitú: 39 metros.
Llatitú: 39º 07' 00" N
Llargor: 027º 11' 02" Y

La ciudá

La fortaleza taba construyida na parte más alta, apoderando'l valle del ríu Selinus a un altor de 335 m sobre'l nivel del mar. El visu ye una especie de plataforma llixeramente inclinada escontra l'oeste y que baxa escontra'l sur a manera de terraces, caúna de les cuales presenta la so independencia funcional y arquitectónico, como adautación de l'arquiteutura al terrén; d'esa manera les terraces apuerten a un elementu más de la construcción. Los arquiteutos supieron dar forma a la estructura de les terraces y consiguieron el cuadru total de cada edificiu faciendo usu de los pórticos y les columnes ensin mieu d'allargar en grandes proporciones nin de llanzar un altor d'hasta 2 o 3 pisos. Siguieron fórmules tradicionales pero amás incorporaron una novedá na historia de l'arquiteutura y del urbanismu griegu que ye la integración del paisaxe na composición arquitectónica. La idea ye totalmente nueva y distinta del sistema de construcción de la ciudá griega anterior a esta dómina.

Sobre esti importante desnivel foise edificando la ciudá que quedó configurada en tres cotes superpuestes:

Ciudá baxa, güei soterrada y cubierta pela actual ciudá de Bergama. Destaquen los restos de la Basílica Colorada y la ponte de Pérgamu.
Ciudá media, que caltuvo les muralles antigües del tiempu d'Arreyar I. ente los edificios más notables taben los ximnasios, construyíos en 3 terraces y el santuariu de Deméter, mandáu edificar por Filatero.
Ciudá alta, que ye l'acrópolis, aquella que guardaba Filatero por orde de Lisímaco. Como tal acrópolis tenía la designación de ciudá relixosa, residencial y militar. Taba construyida en redol al teatru, por detrás del cual topábense'l santuariu de Atenea Nikéforos (la que conduz a la victoria), llevantáu en tiempos de Filetaro en orde dóricu, y la biblioteca. La ciudá de Pérgamu taba consagrada a Atenea, a imitación de les ciudaes griegues importantes. Al norte taba'l palaciu real, bien simple, acompañáu d'un cuartel y un arsenal.Al sur alzaba'l gran altar de Zeus, apoderando de la mesma el ágora.

Nesti llaberintu de terraces y terremplénes la cai tien el so llugar; el tresformamientu sufiertu al respective de la cai tradicional griega ye enorme. Antes yera casi siempres un corredor estrechu y carente d'ornamientos. Coles nueves idees de Pérgamu la cai faise ancha d'hasta 20 m y muncho más llarga y, lo mesmo que los edificios, intégrase ella tamién non yá col paisaxe sinón coles construcciones. D'esta manera, les columnates qu'arrodien les terraces repitir y allárguense peles cais principales. Pa cortar la monotonía qu'esti sistema pudiera tener atáyense dalguna vegada con puertes, arcos de trunfu, columnes con personaxes, etc.

Los reis atálidos tuvieron la gran ambición de convertir Pérgamu nuna ciudá de la categoría d'Atenes en tiempos de Pericles y supieron consiguilo.

L'acrópolis

Atópase na ciudá alta, nel cumal de la llomba. Equí tán les ruines de dalgunos de los edificios qu'hubo n'otres dómines.

Biblioteca, que foi famosa, la segunda n'importancia dempués de la gran biblioteca d'Alexandría. Llegó a tener hasta 200.000 exemplares. Ta reconstruyida polos alemanes.

Teatru, con capacidá pa 10.000 espectadores. Tien 69 pasos que s'estienden a lo llargo d'un enclín col altor de 38 m. La parte baxa da a una gran terraza que foi en tiempos alloñaos un llugar pa pasiar.
Altar de Zeus atopábase alcontráu orixinalmente al sur del teatru. Dichu altar, con una superficie averada de 36 x 34 metros, foi alzáu por Eumenes II, y caracterízase polos sos enormes escalinates, sólides columnes y un frisu que representa la llucha ente los xigantes y los dioses de la mitoloxía griega. Tres ocho años d'escavaciones (1878-1886), un terciu de dichu altar foi unviáu pol sultán a Berlín, Alemaña, y darréu reconstruyíu no que más tarde se convertiría nel Muséu de Pérgamu. El xestu foi una reconocencia a los grandes trabayos d'escavación llevaos a cabu por arqueólogos alemanes.
Tán tamién les ruines que demuestren l'allugamientu de los palacios d'Arreyar I y Eumenes II.

El Asclepion

Les ruines del Asclepeion atopar a 3,5 km de la ciudá, escontra l'oeste.

Esti edificiu, consagráu al dios de la medicina, foi fundáu pol poeta Arquias, n'agradecimientu a los cuidos que recibiera en Epidauro (Grecia). Nesti llugar axuntaben los eruditos en medicina. Foi tamién escuela de médicos. Galeno contribuyó en gran midida al engrandecimiento d'esti templu. Galeno naciera nel 131 mui cerca d'esti llugar; estudió n'Alexandría y foi médicu de los gladiadores y más tarde del emperador romanu Marco Aurelio Antonino, nel 162. Taba decoráu con un baxorrelieve coles culiebres que simbolicen a Asclepios.

Cerca d'ellí atopábase'l templu al dios de la medicina Telesforo, fíu d'Asclepio, lo mesmo que Panacea y Higía.

Referencies

↑ Esti topónimu apaez na traducción al asturianu de los Mapes de l'Associació Bíblica de Catalunya
Esta fonte emplégase como referencia dende'l puntu de vista llingüísticu.
↑ Unesco (22 de xunu de 2013). «El Delta del Okavango, en Botswana, sitio númberu 1.000 de la Llista del Patrimoniu Mundial». Unesco.org. Consultáu'l 9 de xunetu de 2014.

Bibliografía

Historia Universal Oriente y Grecia de Ch. Seignobos. Editorial Daniel Jorro, Madrid 1930
L'arte griego hasta lo toma de Corinto polos romanos (146 e. C.). Historia xeneral del arte, vol. IV, coleición Summa Artis, Autor, José Pijoan. Editorial Espasa Calpe S.A. Bilbao 1932
Cursu d'Historia pa segunda enseñanza, tomu I, segunda edición. Autor, Pedro Aguado Bleye. Madrid 1935
Turquía. Tom Brosnaham. Guíes Delta Flammarion. Ediciones Grech 1988. ISBN 84-7597-046-X
Les muyeres de César (novela). Colleen Mc Cullough. Editorial Planeta 2001. ISBN 84-08-04003-0
Pulgue grec. Roland Martin. Editorial Office du Livre, 1964. ISBN 2-8264-0124-6

Enllaces esternos

biblioteca-de-prgamo.html Curtia historia de la Biblioteca de Pérgamu

[1] Esti topónimu apaez na traducción al asturianu de los Mapes de l'Associació Bíblica de Catalunya
Esta fonte emplégase como referencia dende'l puntu de vista llingüísticu.

[2] Unesco (22 de xunu de 2013). «El Delta del Okavango, en Botswana, sitio númberu 1.000 de la Llista del Patrimoniu Mundial». Unesco.org. Consultáu'l 9 de xunetu de 2014.

[1]

[2]