Çjuan Tszı

Çjuan Tszı
莊子, ing. Zhuang Zi, ing. Chuang Tse
Doğum tarixi	e.ə. 369
Doğum yeri	Sun çarlığı, Xuanxe vadisi
Vəfat tarixi	e.ə. 286
Fəaliyyəti	filosof, yazıçı, şair
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Çjuan Tszı, (莊子, ing. Zhuang Zi; təq. e.ə. 369 – təq. e.ə. 288) — qədim Çin filosofu, daosizmin banilərindən biri, Sun çarlığının Xuanxe vadisində anadan olmuşdur.

Həyatı

Gəncliyində lak ağacları plantasiyasında nəzarətçi işləmişdir. Sonralar işdən çıxıb azad filosof kimi yaşamağa başlamış, səndəl hörməklə, balıq ovlamaqla dolanmışdır.

Xalq arasında böyük şöhrət qazanıb gününü dostları və şagirdləri ilə söhbətlərdə keçirmişdir. Dərin dərrakəli bir adam kimi yanına məsləhətə gələnlərə düzgün yol göstərmiş, məsələləri xeyirxahlıq və ədalətlə yoluna qoymuşdur.

Çjuan Tszı dünyaya tamaşa edib əylənən, kədər və iztirabın nə olduğunu bilmədən yaşayan bir müdrik kimi hətta əyalət hakiminin məsləhətçisi olmaq təklifindən belə imtina etmişdir.

Rəvayətə görə arvadını dəfn edəndə, hətta özü öləndə belə çöhrəsi qayğı və kədərdən uzaq olmuşdur. Ümumiyyətlə, bioqrafiyasında hər şey naməlum və sirlərlə əhatə olunmuşdur. Lakin onun əsərləri aydın, mənalı və düşündürücüdür. Formaca bu əsərlər pritçalar, novella və dialoqlar şəklində yazılıb indiyə kimi "Çjuan Tszı" adı ilə xalq arasında və fəlsəfə tarixində yaşamaqdadır. Bu əsərlər başdan-başa konfutsiçilərin və monistlərin əleyhinə çevrilmişdir və mahiyyətcə daosizm ruhundadır. Filosof öz böyük sələfi kimi insanın bütün ləyaqətini, həyatın bütün dəyər və mənasını onun təbiətlə həmahəng olmasında görür. Məhz bu baxımdan təbiəti və təbiiliyi korlayan hər cür fəaliyyətin, hətta ağıllılığın əleyhinə çıxır. Sivilizasiya xəstəliyindən xilas olmağı təbiətin qoynuna qaçmaqda görür.

Əsərlərindən fraqmentlər

Bir dəfə Çjuan yuxuda görür ki, kəpənəkdir, göydə qayğısız-qayğısız süzür. O, ürəkdən ləzzət alır, bilmirdi ki, Çjuandır. Birdən oyanıb gördü ki, o, Çjuandır və başa düşə bilmədi ki, Çjuana elə gəlirdi ki, o kəpənəkdir, yoxsa kəpənəkdir, yuxuda görür ki, Çjuandır.

Dülgər Kremen Tsi çarlığına gedərkən yolda yer mehrabının yanında dövrəsinə onlarla qol çatmayan dağ yüksəkliyində nəhəng bir palıd görür. Onun yerdən 80 dirsək hündürlükdə nəhəng çətiri vardı. Avaralar yarmarkaya yığışan kimi hamı onun tamaşasına yığışmışdı. Dülgər dayanmadan, heç dönüb baxmadan öz yolu ilə gedir. Şagirdləri ağaca doyunca tamaşa edir, gəlib ona çatır və soruşurlar:
- Niyə siz yan ötüb, heç dönüb baxmadınız da? Müəllim, axı, biz əlimizə balta və dəhrə alıb sizin dalınızca gələndən bəri belə gözəl material görməmişik.
- Bəsdirin, kəsin səsinizi, - deyə dülgər onlara acıqlanır. - Ondan heç nə çıxmaz. Qayıq düzəltsən batacaq, tabut düzəltsən tezliklə çürüyəcək, qab düzəltsən çatlayacaq, qapı düzəltsən şirəsi axacaq, sütun düzəltsən qurd yeyəcək. Bu ağac yararsızdır. Ona görə çox yaşayıb.
Dülgər evə qayıdandan sonra yuxuda görür ki, mehrab yaxınlığındakı palıd ona deyir:
- Sən məni hansı ağaclara oxşatmaq istəyirsən? Bəzək ağaclarınamı?! Yemişan və ya narıngiyəmi? Onların meyvəsi yetişən kimi dərilir, dəriləndə isə böyük budaqları sınır, kiçikləri qırılır. Xeyir verdiklərinə görə bütün ömürləri boyu təhqir olunub əziyyət çəkir, təbiətin onlara verdiyi ömrü yaşaya bilməyib məhv olurlar. Buna görə də mən çoxdan bəri səmərəsiz olmağa çalışıb öz istəyimə nail oldum. Bunun xeyri isə göz qabağındadır. Əgər bir şeyə yarasaydım, bu qədər yüksələ bilərdimmi? Bundan başqa sən də bir şey, mən də bir şeyəm, məgər bir şey digəri haqqında fikir yürüdə bilərmi? Səmərəsiz öləri məxluq olan sən insan, səmərəsiz ağacı mühakimə etməyə haqqın varmı?
Ayılandan sonra dülgər yuxusunu yozmağa başlayır. Şagirdləri ondan soruşurlar:
- Əgər palıd xeyir verməyə can atmırsa, niyə bəs mehrab yanında bitib?
- Kəsin səsinizi, o burda ona görə bitib ki, nadanlar onu təhqir eləməsinlər. Bununla belə, o tamam başqa bir, səbəbə görə uzun ömür sürüb. Onu adi ölçülərlə mühakimə etsək, biz həqiqətdən uzaqlaşmış olarıq.

- Siz bilirsizmi bütün şeylər üçün ümumi olan həqiqət nədir?
- Mən onu necə bilə bilərəm?
- Bəs nəyi bilmədiyinizi bilirsizmi?
- Mən onu necə bilə bilərəm?
- Onda belə çıxır ki, heç kim heç nə bilmir?
- Mən onu necə bilə bilərəm? Bununla belə mən bu barədə nəsə deməyə çalışaram. Hardan bilmək olar ki, mənim bilik adlandırdığım biliksizlik deyil? Hardan bilmək olar ki, mənim biliksizlik adlandırdığım bilik deyil?

Məşhur rəssam Qu Kayçjinin portret əsərlərini nəzərdə tutub Çjuan Tszı yazır: "Belə tabloları yorulmadan bütün günü seyrə dalırsan. Ruhunu cəmləşdirib bütün varlığınla qapanıb birdən birə möcüzənin gücüylə mütləq həqiqət dərk edilir. Mənim "mən"imdə dünya unudulur, bütün formalar itir, biliklər yox olur. Bədən həqiqətən quru ağaca, ürək isə cansız külə dönür. эn incə həqiqət bu deyilmi? Və beləcə ali həqiqətə tapınıb bütün həyat və qüvvəmlə bayram içində yaşayıram.