Şimali Anadolu fay xətti
Şimali Anadolu fay xətti və ya Şimali Anadolu qırılma xətti yaxud Baş Anadolu fay xətti — Türkiyənin şimalında dərinlikdə yerləşən aktiv sağ tərəfli qırılma xətti. O, Avrasiya və Afrika plitələrinə nisbətən Anadolu plitəsinin qərbə doğru irəliləmə hərəkətinin böyük hissəsini təmin edən aktiv dərin sağ tərəfli sürüşmə qırılma xəttidir.
Xüsusiyyətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qırılma xətti Kiçik Asiyanın şimal hissəsində Mərmərə dənizindən şərqə, sonra isə cənub-şərqdən Van gölünə qədər uzanır. Fay xəttinin əsas davamı müasir Zaqros qırığıdır. Ərzincan şəhəri ərazisindən başlayaraq ekstremal qərbdə demək olar ki, paralel üç qolu var. Ərzincan şəhəri yaxınlığında Şərqi Anadolu fay xətti ilə demək olar ki, düz bucaq altında kəsişir. Kəsişməyə yaxın hər iki qırılma digər qırılma boyunca kəsici yerdəyişmələr istiqamətində əyilir. Bu iki qırılmanın kəsişmə sahəsi seysmik baxımdan ən təhlükəlidir. Bu ərazidə dəfələrlə maqnitudası 7 baldan az olmayan zəlzələlər qeydə alınıb.[1] [2]
1912-ci ildə Çanaqqalada zəlzələ olub. 26 dekabr 1939-cu ildə bölgənin ən böyük zəlzələsi Ərzincan şəhəri yaxınlığında baş verib.[3] 1939-1944-cü illərdə baş vermiş bir sıra fəlakətli zəlzələlər ümumi sağ tərəfin 3-4,4 m sürüşməsinə və cənub cinahının 1 m-ə qədər qalxmasına səbəb olub.[4] 1966-cı ildə Varto kəndi yaxınlığında baş verən güclü zəlzələ sağa sürüşməyə gətirib çıxarıb.[5]
1999-cu ildə fay xəttində qərb ucunda 7,6 bal gücündə İzmit zəlzələsi Türkiyənin ən sıx məskunlaşdığı və sənayeləşmiş şəhər ərazilərindən birini vurdu. Zəlzələ 17.000-dən çox insanın ölümünə səbəb oldu.
Şimali Anadolu fay xətti boyunca 1939-cu ildən sonra 6 maqnituddan yuxarı zəlzələlər aşağıdakı cədvəldə əks olunub.
| Hadisə | Moment maqnitud | İtkilər |
|---|---|---|
| 1939, Ərzincan | 7.8 | 32,700+ ölüm və 100,000+ yaralı |
| 1942, Niksar–Erbaa | 7.0 | ~3,000 ölüm |
| 1943, Tosya–Ladik | 7.2 | 2,824 ölüm |
| 1944, Bolu–Gerede | 7.2 | 3,959 ölüm |
| 1949, Karlıova | 6.7 | 320 ölüm |
| 1951, Kurşunlu | 6.9 | 50 ölüm və 3,354 yaralı |
| 1957, Abant | 7.1 | 52 ölüm |
| 1966, Varto | 6.9 | 2,394 ölüm və 1,489 yaralı |
| 1967, Mudurnu | 7.1 | 86 ölüm, 332 yaralı |
| 1992, Ərzincan | 6.7 | 498+ ölüm və 2,000+ yaralı |
| 1999, İzmit | 7.6 | 17,118+ ölüm və 43,953+ yaralı |
| 1999, Düzcə | 7.2 | 845+ ölüm və 4,948 yaralı |
| 2022, Düzcə | 6.1 | 2 ölüm və 93 yaralı |
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ USGS Worldwide Earthquake List. https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/map/ Arxivləşdirilib 2019-11-29 at Archive.today
- ↑ Stein, R. S.; Barka, A. A.; Dieterich, J. H. "Progressive failure on the North Anatolian fault since 1939 by earthquake stress triggering". en:Geophysical Journal International. 128 (3). 1997: 594–604. Bibcode:1997GeoJI.128..594S. doi:10.1111/j.1365-246x.1997.tb05321.x.
- ↑ Карапетян Н. К. Сейсмогеодинамика и механизм возникновения землетрясений Армянского нагорья. Ереван: Изд-во АН АрмССР. АН АрмССР, Ин-т геофизики и инж. сейсмологии. 1990. 29. ISBN 5-8080-0063-7.
- ↑ Трифонов В. Г., Караханян А. С., Кожурин А. И. Активные разломы и сейсмичность (PDF) // Природа. № 12. 1989. 32–38. 2022-06-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ Трифонов В. Г., Караханян А. С., Кожурин А. И. Спитакское землетрясение как проявление современной тектонической активности (PDF) // Геотектоника. № 6. 1990. 46–60.
