Mərkəzi bank
Mərkəzi Bank — ölkənin və ya ölkələr qrupunun pul-kredit sistemini tənzimləyən orqan.
Mərkəzi Bankın funksiyaları
[redaktə | mənbəni redaktə et]- dövlətin pul və valyuta siyasətini müəyyən edir və həyata keçirir;
- nağd pul dövriyyəsini təşkil edir;
- pul nişanlarının tədavülə buraxılmasını və tədavüldən çıxarılmasını həyata keçirir;
- yerli valyutanın xarici valyutalara nisbətdə rəsmi məzənnəsini mütəmadi müəyyən edir və elan edir;
- qanunvericiliyə uyğun olaraq valyuta tənzimini və nəzarətini həyata keçirir;
- sərəncamında olan beynəlxalq qızıl-valyuta ehtiyatlarını saxlayır və idarə edir;
- hesabat tədiyə balansını tərtib edir və ölkənin proqnoz tədiyə balansının hazırlanmasında iştirak edir;
- bank fəaliyyətini lisenziyalaşdırır və tənzimləyir, qanunla müəyyən edilmiş qaydada bank fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirir;
- ödəniş sistemlərinin fəaliyyətini təşkil edir, əlaqələndirir, tənzimləyir və onların üzərində nəzarəti qanuna uyğun olaraq həyata keçirir.[1]
Alternativ təriflər
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mərkəzi bankın institusional tərifi yoxdur, bütün təriflər funksionaldır, yəni mərkəzi bankı yerinə yetirdiyi funksiyalar vasitəsilə təsvir edirlər.
Beynəlxalq Valyuta Fondu: mərkəzi bank maliyyə sisteminin əsas məqamlarına nəzarət edən daxili maliyyə qurumudur (rəsmi statistik məlumatların tərtib edildiyi zaman istifadə olunan tərif)[2]
Avropa Mərkəzi Bankı: bir ölkənin və ya bir qrup ölkənin valyutasını idarə edən və eyni zamanda pul kütləsini tənzimləyən bir dövlət qurumu [3].
Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankı: əsas hədəfləri pul sabitliyini qorumaq və maliyyə sabitliyini təşviq etmək olan dövlət siyasət qurumudur[4].
Britannika Ensiklopediyası: milli pul kütləsinin həcmini, kreditin mövcudluğunu və dəyərini və valyutanın dəyərini tənzimləməkdən məsul qurum [5].
Yeni Palqreyv:iqtisadiyyat lüğəti: pul siyasəti məqsədləri üçün pul təklifini, pul miqdarını və krediti idarə edən qurum; ölkənin beynəlxalq ehtiyatlarının meneceri[6].
Bankçılıq və Maliyyə Lüğəti (London): Ölkədə əsas faiz dərəcələrini təyin etmək, pul buraxmaq, kommersiya banklarına nəzarət etmək və məzənnəyə nəzarət etmək istəyərək ölkənin maliyyə işlərini idarə edən əsas hökumət tərəfindən idarə olunan bank[7].
«Financial Times» leksikonu: funksiyaları ölkənin valyutasını buraxmaq və idarə etmək, pul siyasətini həyata keçirmək və pul bazarında əməliyyatlara nəzarət etmək, qızıl və valyuta ehtiyatlarını idarə etmək, ticarət üçün son çarə verən kimi çıxış edən pul qurumları və ölkənin ən böyük tənzimləyici bankıdır. banklar və hökumətə bank xidmətləri göstərilməsi.
"Mərkəzi bank" ifadəsinin mənşəyi
[redaktə | mənbəni redaktə et]
"Mərkəzi bank" ifadəsinin mənşəyi XIX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. Tomas Coplin (1790-1847), 1828-ci ildə İngiltərə və İsveçrədə bank fəaliyyətinin ümumi əsasları və mövcud praktikasına dair oçerkində İngiltərə Bankının inhisarçı mövqeyini tənqid edir və onsuz da fəaliyyət göstərən İngiltərə Bankının yanında yeni səhmdar bankların yaradılmasını müdafiə edir. Joplin çox filiallı bankların qərargahına istinad etmək üçün "mərkəzi bank" ifadəsini istifadə edir[8]
XIX əsr boyunca mərkəzi banklar böyük şəhərlərdə yerləşən və xaricində filialları və filialları olan banklar kimi başa düşülürdü. Bəzi hallarda, şirkət adlarında “mərkəzi” sözü var idi. 1834-cü ildə Central Bank of Scotland, 1836-cı ildə — Central Bank of Liverpool, 1891-ci ildə London Mərkəz Bankı İsveçdə quruldu. Bu tətbiq İngiltərədən kənarda da yayıldı və koloniyalarda kök saldı. Kanadada,Central Bank of New Brunswick (1834) və Central Bank of Canada (1836), İngilis İmperiyasından siyasi müstəqillik qazanmadan əvvəl quruldu. Beləliklə, "mərkəzi bank" ifadəsi, doğma bölgəsinin xaricində fəaliyyət göstərən böyük bir şəhər bankını təsvir etdi[9].
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "Azərbaycan Respublikası mərkəzi bankı haqqında qanun" (PDF). 2014-08-15 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2014-02-02.
- ↑ Monetary and Financial Statistics Manual and Compilation Guide. IMF. 2016. 33.
- ↑ European Central Bank. "What is a central bank?". 10 July 2015. 4 August 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 October 2020.
- ↑ The main tendencies in modern central banking (Issues in the Governance of Central Banks). Basel: The Bank for International Settlements. 2009. 5.
- ↑ "Central Bank". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, Inc. 2017. 2022-09-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-01.
- ↑ The New Palgrave Dictionary of Money & Finance (Vol. 1: A-E). London: Macmillan Reference Limited. Eatwell Ed.J., Милгейт, Мюррей, Ньюмен, Питер. 1999. 325.
- ↑ "Central Bank Definition". Financial Times Lexicon. 2017. 2016-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-07-14.
- ↑ Joplin T. An Examination of the Report of the Joint Stock Committee. Ridgway & Sons. 1837. 22, 38.
- ↑ Gilbart J. The Logic of Banking: A Familiar Exposition of the Principles of Reasoning, and Their Application to the Art and the Science of Banking. London: Bell & Daldy. 1865. 557–570.
