Toros qurbağası
| Toros qurbağası | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
|
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Toros qurbağası |
||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
|
||||||||
| ||||||||
Toros qurbağası[1] (lat. Pelophylax ridibundus) — Türkiyədə orta uzunluğu 6 sm-dən 7,5 sm-ə qədər olan Ranidae fəsiləsindən olan endemik qurbağa növüdür[2]. Bundan əlavə, dünyada oxumayan yeganə qurbağa növü Toros qurbağasıdır[3]. Orta Toroslarında yerləşən Bolkar dağlarında yalnız Çiniligöl (2600 m.) və Qaragöldə (2500 m.) yaşadığı düşünülürkən 2007-ci ildə aparılan araşdırmalar nəticəsində onun bu dağın 3000 m yüksəkliyində, Əyrigöl bölgəsində yaşadığı ilk dəfə müəyyən edilib.
Bu növün morfoloji quruluşu arxa tərəfində sarı, yaşıl və qara naxışlarla müşahidə oluna bilər, qarın isə çəhrayı və ya sarımtıl rəngdədir. Onların əsas qidası göl kənarındakı çəmənliklərdə yaşayan böcəklər və digər buğumayaqlılardır. 1990-cı illərdə Toros qurbağasının kürü tökdüyü göllərə düşünülmədən gətirilən güzgü sazan balığı səbəbindən nəsli kəsilmək təhlükəsi ilə üzləşib.
Toros qurbağalarının yaşayış yeri çox dardır, ona görə də onların nəsli təhlükə qarşısındadır. Bu qurbağaların məskəni olan dağ göllərinə gedən yolların uzadılmaması, düşərgəyə icazə verilməməsi və göllərə nəzarət edilməsi ilə növlərin qorunması mümkündür.
2007-ci ilin oktyabrında Niğdə Ekologiya və Meşə İl Müdiri Metin Süzgəç Toros qurbağalarının sayında əhəmiyyətli artım müşahidə etdiklərini açıqlamışdır. Süzgəçin sözlərinə görə
|
“Rana Holtzi endemik növ olduğu üçün Ekologiya və Meşə Nazirliyi tərəfindən qorunan növlərdən biridir. Son günlərdə aparılan müşahidələrdə gölün ətrafında çoxlu çömçəquyruqların olduğu müəyyən edilmişdir | 
|
.
Başlanğıcda Toros qurbağası təbiətdəki canlıları və yaşadıqları mühitləri qorumaq məqsədi ilə 1984-cü ildə təşkil edilən Beynəlxalq BERN Konvensiyası ilə qoruma altına alınmışdır[4]. 1999-cu ildən bəri bu qurbağalar Kənd Təsərrüfatı və Meşə Nazirliyi, Niğdə ili və Beynəlxalq Ətraf Mühit Təşkilatları tərəfindən qorunur. Niğdənin Ulukışla ilçəsinə aid olan Maden kəndində Maden-Der adlı Qurbağaları Qoruma Dərnəyi qurulub. Dərnəyin məqsədi Toros qurbağalarının qorunmasını təmin etməkdir. Niğdə valiliyi isə bu bölgədə piknik etməyi, hətta Qaragöldən su götürməyi qadağan edib. Keçən il Niğdə ili Ətraf Mühitin Mühafizəsi Şurası Bolkar dağlarını xüsusi mühafizə zonası elan edərək, bölgənin bitki örtüyünü, coğrafi quruluşunu və görünüşünü pozacaq hər hansı fəaliyyətin qarşısını almaq üçün səylərə başlayıb.
Xüsusiyyətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Bədəninin uzunluğu 7,5 sm-ə qədər olan Toros qurbağalarının dərisi yumşaq, düz və incədir. Dişilərdə nadir hallarda ziyil ola bilər. Onların başlarının yan tərəfində görkəmli temporal (müvəqqəti) zolaqlar var. Erkəklərdə daxili səs kisəsi olduğundan, quru qurbağaları kimi oxumurlar. Arxadakı rənglər sarımtıl, çirkli yaşıl və ya sarımtıl çəhrayıdır, lakin qaraya yaxın ləkələr də var. Bu ləkələrə onların arxa ayaqlarında da rast gəlmək olar. Qarın bölgələri adətən ləkəsizdir və çəhrayı, sarı və nadir hallarda boz rəngə yaxın ola bilər[5].
Ətraf mühit və həyati xüsusiyyətlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yaşayış yeri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Toros qurbağaları çəmənlik kənarları olan dağ göllərində yaşayır. Onların suda nadir hallarda rast gəlindiyi müşahidə edilmişdir. Dünyada ilk dəfə yaşadığı bilinən yeganə yer olan Toros dağlarında Qaragöldə 2560 m yüksəklikdə yerləşir. Lakin 2007-ci ildə aparılan tədqiqatla bu dağ təxminən 3000 m-dir. Onun da Əyrigöl bölgəsində yaşadığı ilk dəfə müəyyən edilib. Əlavə olaraq Qaragöldən 100 m daha hündürlükdə yerləşən və daha kiçik olan Çiniligöldə nadir hallarda yaşadığı da məlumdur. Bu göldə nadir hallarda görülməsinə səbəb gölün ətrafındakı çəmənliklərin yoxa çıxmasıdır. Buna görə də çox isti yay aylarında belə yaşamaq üçün əlverişli olan bu yüksək yayla gölündə milyonlarla ildir ki, yaşayırlar.
Qidalanma
[redaktə | mənbəni redaktə et]Toros qurbağası yaşadığı Çinigöl və Qaragölün hündürlüyünə görə qısa müddətli aktiv həyat sürür. Bu dövrlərdə gölün çəmənliklərində və otlaq hissələrində yaşayan həşəratları yeyərək qidalanırlar. Qidalanma üçün çəmənlik sahəsində həşərat tapmaq üçün vaxtaşırı sudan 30-40 m uzağa gedə bilirlər. Göl ətrafında aparılan tədqiqatlarda bitki növlərinin çox yaxşı inkişaf etdiyi hissələrdə digər bölgələrə nisbətən daha çox qurbağa nümunəsinə rast gəlinmişdir. Bu səbəbdən göl kənarında çəmənliklərin və bitki növlərinin yaxşı inkişafı Toros qurbağasının burada yaşaması üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Gölün yaxınlığında bitki növlərinin yaxşı inkişafı bu çəmənliklərdə gəzən keçi sürülərindən və onları gübrələməsindən asılıdır. Bu səbəbdən keçi və qoyun sahiblərinin sürülərini gölün ətrafında gəzdirməyə təşviq edilməsi Toros qurbağasının sağ qalması üçün yaxşı bir mühit təşkil edir.
Çoxalma
[redaktə | mənbəni redaktə et]Çoxalma hissi may ayının sonundan oktyabr ayına qədər təxminən 4 ay ərzində aktiv olan Toros qurbağası reproduktiv biologiyasını tamamlamalıdır. Yəni bu 4 aylıq müddət ərzində Toros qurbağası cütləşməli və yumurta qoymalıdır. Mövsümün sonuna qədər çömçəquyruq adlanan balalar quyruqlarını itirərək kiçik qurbağaya çevrilməlidirlər.
Qısa çoxalma mövsümündən yaranan problem bəzi yerlərində hələ də buzlu olan gölün ərimiş hissələrində zaman-zaman yumurta qoymaq üçün dişini dölləməyə çalışan 14-16 erkək qurbağanın toplanması ilə çözülür. Beləliklə, çoxlu qurbağadan ibarət olan yuvada qoyulacaq yumurtaların erkəklər tərəfindən mayalanması təmin edilir.
Coğrafi xüsusiyyətlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Toros qurbağası (Rana holtzi) Türkiyənin Niğdə ilinin Ulukışla ilçəsi sərhədləri daxilində, Toros dağlarında 2560 metr yüksəklikdə yalnız Əyrigöl, Qaragöl və Çiniligöldə yaşayır. Qaragöl təxminən 60 hektar əraziyə və ən dərin nöqtəsi 12 metr olan tektonik bir göldür.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ www.turkherptil.org Arxivləşdirilib 2012-05-29 at the Wayback Machine by Bayram Göçmen
- ↑ Mehmet Zülfü Yıldız & Bayram Göçmen (2012), Population dynamics, reproduction, and life history traits of Taurus Frog, Rana holtzi Werner, 1898 (Anura: Ranidae) in Karagöl (Ulukışla, Niğde), Turkey, Herpetologica Romanica, Vol. 6, 2012, pp.1-40
- ↑ "Niğde'yi sevmek için birkaç sebep..." Defterk. (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 may 2023.
- ↑ "Yok oluşun başlangıcı başladı mı?". (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 may 2023.
- ↑ "Rana holtzi Werner, 1898". (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 may 2023.