Yakov Sverdlov

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Yakov Sverdlov
rus. Яков Михайлович Свердлов
bayraq
Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri
bayraq2
8 (21) Noyabr 1917 – 16 mart 1919
ƏvvəlkiLev Kamenev
SonrakıMixail Fyodoroviç Vladimirski
bayraq
RSFSR Xalq Komissarları Sovetinin sədri vəzifəsini icra edən
bayraq2
30 avqust – Sentyabr 1918
ƏvvəlkiVladimir Lenin
SonrakıVladimir Lenin
bayraq
RKP(b) MK Katibliyinin sədri
bayraq2
8 mart 1918 – 16 mart 1919
ƏvvəlkiPost yaradılmışdır
SonrakıVəzifə ləğv edildi
6 (19) Avqust 1917 – 16 mart 1919
16 (29) Noyabr 1917 – 16 mart 1919
bayraq
RKP(b) Mərkəzi Komitəsinin Təşkilat Bürosunun üzvü
bayraq2
16 Yanvar – 16 mart 1919
bayraq
RSDLP Mərkəzi Komitəsinin Rusiya Bürosunun üzvü
bayraq2
17 (30) Yanvar 1912 – Fevral 1913
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 3 iyun 1885(1885-06-03)[1] və ya 22 may (3 iyun) 1885[2]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 16 mart 1919(1919-03-16)[3][4][…] (33 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi İspan qripi, qrip
Dəfn yeri
Partiya
Təhsili
Fəaliyyəti siyasətçi, inqilabçı
Dini ateizm
Elmi fəaliyyəti
Elm sahəsi bolşevizm[5][5]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Yakov Sverdlov (3 iyun 1885[1] və ya 22 may (3 iyun) 1885[2], Nijni Novqorod[3] – 16 mart 1919[3][4][…], Moskva[3]; rus. Яков Михайлович Свердлов) — rus inqilabçısı, sovet siyasətçisi və dövlət xadimi. Peşəkar inqilabçı bolşevik, ümumi 12 ildən çox sürgün və həbsxanalarda keçirdi. RSDLP (b) və RKP (b) Mərkəzi Komitəsinin üzvü. “ Pravda ” qəzetinin redaksiya heyətinin üzvü (1912). 1905-1907-ci illər inqilabı zamanı RSDLP (b) Yekaterinburq və Ural komitələrinin rəhbərliyinin üzvü idi. Oktyabr İnqilabının liderlərindən biri. 1917-ci ilin noyabrından 1919-cu ilin martında Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri (RSFSR-in rəsmi rəhbəri). 1918-ci ildə RSFSR Konstitusiyasının hazırlanmasında iştirak edən komissiyanın sədri. RKP(b) MK Katibliyinin ilk və yeganə sədri. Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri və RKP (b) MK-nın Təşkilat Bürosunun üzvü kimi o, Müəssislər Məclisinin dağıdılmasının təşkilatçılarından biri idi. "Kazaklara qarşı mübarizənin təşkili"."Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri". O, sonuncu Rusiya imperatoru II Nikolayın edam edilməsini alqışladı. İspan qripi epidemiyası zamanı öldü.

Uşaqlıq və gənclik illəri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yakov Mixayloviç Sverdlov 22 may 1885-ci ildə Nijni Novqorodda, Pokrovkada (sonralar - Sverdlov küçəsi) anadan olub. Ata - Mixail (Musa, Movşa) İzraileviç Sverdlov (1921-ci ildə vəfat edib) - sənətkar oymaçı idi həm də çap emalatxanasına sahib idi; anası - Elizabet Solomonovna (1900-ci ildə vəfat edib) - evdar qadın. Ailədə altı uşaq böyüdü: iki qız (Sofiya və Sara) və dörd oğlu (Zinovy, Yakov, Benjamin və Leo). 1900-cü ildə ailədə faciə baş verir - Yakov Sverdlovun anası vəfat edir. Tezliklə Mixail İzraileviç ikinci dəfə evləndi və hətta həyat yoldaşının xatirinə pravoslavlığı qəbul etdi. İnqilabçının ögey anası Mariya Aleksandrovna Kormiltseva idi. O, Yakova iki qardaş doğdu. Gəncin uşaqlığı və gəncliyi haqqında az şey məlumdur. Sverdlov dördüncü kursda gimnaziyada təhsilini başa vurdu, sonra əczaçılıq üzrə təhsil almağa başladı. Nijni Novqorodda, artıq gənc yaşlarında Yakov yeraltı fəaliyyəti ilə məşhurlaşdı. Tarixdə qalan çoxsaylı fotolardan belə qənaətə gəlmək olar ki, Sverdlov görmə qabiliyyətinin zəif olması səbəbindən daim eynək taxırdı[6].

Yakov Sverdlov, 1904

İnqilabdan əvvəl

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yakov Sverdlov anasının ölümündən bir il sonra Rusiya Sosial Demokrat İşçi Partiyasına qoşulur. Artıq 1903-cü ildə o, özünü bolşevik və inqilabçı adlandırmağa başladı. Yakov təbliğat xarakterli çıxışlarla Rusiyanı gəzirdi. Yekaterinburq, Kostroma, Kazanda olub. Uralın paytaxtında RSDLP yerli komitəsinin rəhbəri olmağa çalışdı. Sverdlov təcrübəli yeraltı işçilərinin daxil olduğu bir qrup təşkil etdi, hansı ki, N.N.Baturin, Maria Aveide, Mixail Zavodskoy, döyüş dəstəsinin rəhbəri F.F. Syromolotov, A.E. Minkin daxil olmuşdu. Yakov Mixayloviç Yekaterinburqda inqilabçıların çıxışlarını təhrik etdi[7]. Yeraltı işçi E.S.Kadomtsevin döyüşçüləri ilə əlaqə saxladı, sonra onlarla birlikdə Sankt-Peterburqa gəldi. İşçi sinifi arasında döyüş dəstələrinin təşkili Sverdlovun populyarlaşmasına kömək etdi. 1905-ci ildə Yekaterinburqda Sverdlov İşçi Deputatları Sovetini yaratdı. Daha sonra Perm şəhərinə köçdü. Yakov Mixayloviç tez-tez hüquq-mühafizə orqanlarının əlinə düşür və hətta həbsxanada, sonra isə sürgündə olurdu. Lakin o, bu vaxtdan xeyir üçün istifadə etdi - özünü təhsillə məşğul idi. 1910-cu ildə Sverdlov Narım sürgündə olarkən qaçır və V.İ.Leninlə ilə yazışmağa başlayır[8].

İnqilab illəri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sürgündən qayıtdıqdan dərhal sonra Sverdlov Ural Regional Partiya Konfransını keçirmək üçün Yekaterinburqa getdi. Ancaq bununla paralel olaraq Yakov Mixayloviç Uralda proletar üsyanına hazırlaşırdı. Bu, Petroqraddakı çevrilişin plana uyğun getmədiyi halda geri çəkilmə idi. Fevral inqilabı uğurlu oldu, bolşeviklər imperator II Nikolayın taxtdan əl çəkməsinə nail oldular. Çar və ailəsi Tobolska, oradan isə Yekaterinburqa aparılır. Onun edam edilməsi haqqında qərar 1918-ci ilin iyulunda verilib. Edamın təşəbbüskarı Xalq Komissarları Soveti idi. Ekspertlər hökmü icra edərkən Sverdlov Moskvada idi. Lakin L.D.Trotski sonralar xatırladıb ki, Yakov Mixayloviç onun edam qərarında mühüm rol oynayıb. V.İ.Leninlə Sverdlov arasında ilk görüş 1917-ci il aprelin 24-də RSDLP-nin 7-ci konfransı zamanı oldu. Rəhbər Yakov Mixayloviçə müxtəlif əmrlər verdi. Bolşeviklərin Mərkəzi Komitənin üzvü və RSDLP MK katibliyinin rəhbəri təyin edilməsində məhz Lenin əməyi olub. Sverdlov liderin ideyalarını fəal şəkildə həyata keçirirdi. Onun ətrafında çoxlu məlumatlar toplanmışdı ki, o, öz mövqeyini möhkəmləndirmək üçün istifadə edə bilərdi. Yakov Mixayloviç kütləni təşkil edib düzgün istiqamətə yönəldə bildi. Leon Trotski "İnqilabçıların portretləri" kitabında Sverdlovun davranışı ilə bağlı öz versiyasını təsvir etdi. O, hesab edirdi ki, bolşevik rəyasət heyətinin siyasi əhəmiyyət kəsb etməsini istəyir. Amma bu, Xalq Komissarları Sovetini və Siyasi Büronu qane etmədi. Yakov Mixayloviç hətta təşkilatların üzvləri ilə bu məsələdə mübahisə etdi. Sverdlov “Əmək və istismar olunan insanların hüquqları haqqında bəyannamə”ni ilk dəfə təqdim edir. Bu sənəd Kəndli Deputatları Sovetini və İşçi və Əsgər Deputatları Sovetini birləşdirməyə imkan verirdi. İnqilabçı RSKD Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri təyin edildi. Bir neçə ay Yakov Mixayloviç Petroqrad İnqilabi Müdafiə Komitəsinin Bürosunda idi. Bolşevik ölkəni idarə edən kadrlarla məşğul idi. Xüsusilə onların təhsili üçün Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin nəzdində məktəb təşkil edildi. 1939-cu ildə təhsil müəssisəsi Ali Partiya Məktəbinə çevrildi. Yakov Mixayloviç həm də RSFSR Konstitusiyasını yaradan komissiyanın başında idi. İnqilabçı ölkədə sosializmin çiçəklənməsini istəyirdi. Bütün sovet respublikaları azad millətlər ola bilərdi. Bölgələrin sakinlərinin xahişi ilə muxtar birliklər yaratmaq mümkün oldu. Sverdlov Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 1918-ci ilin mayında keçirilən iclasında kəndi kasıbların və qulaqların düşərgələrinə bölmək siyasətini elan etdi. Yəqin ki, Yakov Mixayloviçin yüngül əli ilə Donda kazakların üsyanları halında sərt cəza tədbirlərinin tətbiqinə icazə verən bir direktiv ortaya çıxdı. Sol SR-lər bolşeviki həbs etmək istəsələr də, buna nail ola bilmədilər. Qarşı tərəfin liderləri özləri dəmir barmaqlıqlar arxasına düşüblər. Sovet Respublikası 1918-ci il avqustun 30-da Leninə edilən sui-qəsddən sonra vahid hərbi düşərgəyə çevrildi. Bu qərarın arxasında Sverdlov dayanırdı. Bu dövrdə Yakov Mixayloviç ölkədə inqilabi hərəkatın düşmənlərinə qarşı yönəlmiş "qırmızı terroru" təqdim edir. Sverdlov Lenin müalicə olunarkən Xalq Komissarları Sovetinin sədri vəzifəsini tutdu. İnqilabçı proletariat liderinin adından sənədlər imzalayır, yığıncaqlara gedirdi. Yakov Mixayloviç siyasi hadisələrin təcrübəli təşkilatçısı oldu. Bolşevik Kommunist İnternasionalının 1-ci qurultayını təşkil etdi, Belarus, Litva, Ukrayna və Latviya Kommunist partiyalarının qurultaylarında iştirak etdi. Vladimir İliç Lenin həmkarı haqqında hörmətlə danışırdı. Rəhbər Yakov Mixayloviçin işini dəyərli və vacib hesab edirdi. Liderin sözlərinə görə, Sverdlovun yoxluğu dərhal nəzərə çarpacaq. Bolşevikin ölümündən sonra Lenin onu inqilabda işçi sinfinin qələbəsinə nail olmuş peşəkar inqilabçı adlandırırdı[9].

Sverdlov, Lenin və V. A. Avanesov 1918-ci ildə Karl Marksın abidəsinin açılışında

Ölümü

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kreml Divarı

Ölüm gözlənilmədən Yakov Sverdlova yetişdi. Bolşevikin rəsmi tərcümeyi-halında deyilir ki, 1919-cu il martın 6-da inqilabçı Xarkovdan Moskvaya yola düşüb. Yolda Yakov Mixayloviç ispan qripi ilə xəstələnir. Təhlükəli xəstəlik sürətlə inkişaf etdi. Yalnız iki gündən sonra Sverdlov paytaxta çatdı. Bolşevikin səhhətinin vəziyyəti ağır kimi qiymətləndirilib. Yakov Mixayloviç martın 16-dək yaşadı. O illərdə ölüm maskalarının hazırlanması normal idi, ona görə də mütəxəssislərin bu əmrə əməl etmələri təəccüblü deyil. Görkəmli siyasətçinin dəfn mərasimi 1919-cu il martın 18-də olub. Sverdlovun məzarı Kreml divarının yanında yerləşir, nəsilləri bolşevik abidəsinə gül gətirirlər. A.İ Vaksberq RQASPİ-dəki mənbəyə istinadən yazır: “Onun ölümünün dəqiq səbəbi məlum deyil. Eyni zamanda, Orel şəhərində yəhudi mənşəli olduğuna görə işçilər tərəfindən ölümcül döyülməsi ilə bağlı əsassız bir şayiə yayıldı, lakin bu fakt "inqilabı rüsvay etməmək" və daha da qızışdırmamaq üçün gizlədildi. Lakin bu fərziyyə hələ ki, rəsmi təsdiqini tapmayıb.

Sverdlov haqqında filmlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • "Böyük parıltı" (1938)
  • "Vıborq tərəfi" (1938)
  • "Lenin oktyabrda" (1938)
  • "Lenin 1918-ci ildə" (1939)
  • "Yakov Sverdlov" (1940)
  • "Düşmən qasırğaları" (1953)
  • "Baltik şöhrəti" (1957)
  • "Andreika" (1958)
  • "Oktyabr günlərində" (1958)
  • "Birinci Gün" (1958)
  • "Lenin haqqında hekayələr" (1957)
  • "Latviya atıcısının nağılı" (1958)
  • "Böyük yol" (1962)
  • "Səfirlərin sui-qəsdi" (1965)
  • "Fövqəladə Təyinat" (1965)
  • "Qırmızı Meydan. Fəhlə və kəndli ordusu haqqında iki hekayə "(1970)
  • "Volley" Aurora " (1965)
  • "Tatyana Günü" (1967)
  • "Altıncı iyul" (1968)
  • "Kotsiubinskilər ailəsi" (1968)
  • "Sabaha qatar" (1970)
  • "Rusiyanın ürəyi" (1970)
  • "Qara krakerlər" (1971)
  • "Güvən" (1975)
  • "Mavi dəftər" (1963)
  • Karl Liebknecht. 1-ci hissə "Həyat məndə olanda" (GDR, "Defa") (1965)
  • Karl Liebknecht. 2-ci hissə "Hər şeyə baxmayaraq!" (GDR, "Defa") (1972)
  • "V. İ. Leninin portretinə zərbələr" (1969)
  • "Qırmızı zənglər" (1982)
  • "Nestor Maxnonun doqquz həyatı" (2007)
  • "Nikolay Podvoisky (həyat səhifələri)" (1987)
  • "Romanovlar. Taclı ailə "(1998)

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Brozović D., Ladan T. Jakov Mihajlovič Sverdlov // Hrvatska enciklopedija (xorv.). LZMK, 1999. 9272 s.
  2. ↑ 1 2 Историческая энциклопедия Сибири (rus.). / под ред. В. А. Ламин Новосибирск: 2009. ISBN 5-8402-0230-4
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 Свердлов Яков Михайлович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  4. ↑ 1 2 Yakov Mikhaylovich Sverdlov // Encyclopædia Britannica (ing.).
  5. ↑ 1 2 Sverdlov, Jakov Michajlovič // Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
  6. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-01-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-07.
  7. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-10-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-07.
  8. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-01-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-07.
  9. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-12-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-07.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Yakov_Sverdlov&oldid=7277319"