Азот: өлгөләр араһындағы айырма

7	Углерод ← Азот → Кислород
	Элементтарҙың периодик системаһы 7N
Ябай матдәнең тышҡы күренеше
	; Шыйыҡ азот. Нормаль шарттарҙа төсө, еҫе, тәме булмаған газ.
Атом үҙенсәлектәре
Исеме, символы, номеры	Азот / Nitrogenium (N), 7
Атом массаһы ; (моляр массаһы)	14,00674 а. м. б. (г/моль)
Электрон конфигурация	[He] 2s2 2p3
Атом радиусы	71 пм
Химик үҙенсәлектәре
Ковалент радиус	75 пм
Ион радиусы	13 (+5e) 171 (-3e) пм
Электроотиҫкәрелек	3,04 (Полинг шкалаһы)
Окисланыу дәрәжәһе	5, 4, 3, 2, 1, 0, −1, −3
Ионлашыу энергияһы ; (первый электрон)	1401,5 (14,53) кДж/моль (эВ)
Ябай матдәнең термодинамик үҙенсәлектәре
Тығыҙлыҡ (н. ш.)	0,808 г/см³ (−195,8 °C); при н.у. 0,001251 г/см³
Иреү температураһы	63,29 K
Ҡайнау температураһы	77,4 K
Иреү йылылығы	(N2) 0,720 кДж/моль
Парға әйләнеү йылылығы	(N2) 5,57 кДж/моль
Моляр йылы һыйышлығы	29,125 (газ N2) Дж/(K·моль)
Моляр күләм	17,3 см³/моль
Ябай матдәнең кристалл рәшәткәһе
Рәшәткә структураһы	куб
Рәшәткә параметры	5,661 Å
Башҡа характеристикалар
Йылы үткәреүсәнлек	(300 K) 0,026 Вт/(м·К)

Интерактивная навигация по истории

← Алдағы үҙгәртеү Киләһе үҙгәртеү →

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән

ВизуальВикитекст

Һыҙылған

19:41, 12 ноябрь 2018 өлгөһө

7	Азот
N 14,007
2s²2p³

Азот – Менделеевтың периодик таблицаһының 7-се һанында, 5-се төркөмдә урынлашҡан, сағыштырма атом массаһы 14,0067 булған химик элемент. Уның исеме грек һүҙе azoos – терекһеҙ тигән һүҙҙән яһалған, латинса әйтелеше Nitrogenium. Азот – төҫһөҙ һәм еҫе булмаған газ.

Азот (ябай мәтдә) — атмосфераның иң кәрәклеләрҙән булған өлөшө (78% күләм тәшкил итә). Азот атомдары үҫемлектәрҙең аҡһым составында, шулай уҡ ер аҫтындағы натрий нитраты составында осрай. Тәбиғи азот ике изотоптан тора: ¹⁴N(99,635% массанан) һәм ¹⁵N (0,365% массанан).

Тарихи белешмә

Азот ҡушылмалары – селитра, азот кислотаһы һәм аммиак – азотты ирекле хәлдә табыуға хәтле үк белгәндәр. 1772 йыл Д. Резерфорд быяла һауытта фосфор һәм башҡа матдәләрҙе яндырып, һулауға һәм яныуға ярҙам итмәүе, ул үҙе "быуыусы һауа" тип исем биргән газ таба. 1787 йылда А. Лавуазье һауа күләменә кереүсе был газдың ябай икәнен иҫбатлай һәм уға "азот" исемен тәҡдим итә. 1784 йылда Г. Кавендиш азоттың селитра составына инеүен билдәләй.

Тәбиғәттә таралышы

Азот – тәбиғәттә иң таралған элементтарҙың береһе. Уның төп массаһы ирекле килеш атмосферала таралған. Ирекле азот (N 2 молекулаһы) һауаның күләм буйынса 78,09% ын, ә ауырлык буйынса 75,6% ын алып тора. Литосферала азоттың масса буйынса уртаса өлөшө – 1,9*10< -3 %. Азот таралышы буйынса Ҡояш системаһында 4-се элемент (водород, гелий һәм кислородтан ҡала)

Физик һәм химик үҙенсәлектәре

Азот һауанан бер аҙ ғына еңелерәк; уның тығыҙлығы 1,2506 кг/м 3 (0 С һәм 101325 н/м 2 йәки 760 мм. төр. бағ. булғанда) , t эреү -209,86 0 С, t ҡайнау -195,8 0 С. Шыйыҡ азоттың тығыҙлығы 808 кг/м<3. Азот һыуҙа аҙ ирей: 0° С та 1 м<3 һыуҙа 23,3 г азот ирей.

Азот сағыштырмаса аҙ температураларҙа литий, магний, кальций кеүек актив металдар менән генә тәьҫирләшә. Ә башҡа элементтарның күбеһе менән юғары температураларҙа һәм катализаторҙар булғанда реакцияға керә.

Азот күп кенә бик мөһим органик ҡушылмаларҙың өлөшө булып тора (аминдар, аминокислоталар, нитроҡушылмалар һ.б.).

Ҡулланылышы

Табылған ирекле азоттың күп өлөшө аммиак етештерү өсөн ҡулланыла. Аммиакты һуңынан азот кислотаһы, ашламалар, шартлағыс матдәләр етештерү өсөн ҡулланалар.

Ирекле азотты сәнәнғәттең төрлө тармаҡтарында ҡулланалар: химик һәм металлургик процесстар ваҡытында инерт мөхит булараҡ, терегөмөш термометрҙарында буш урынды тултырыр өсөн, яныусан шыйыҡлыҡтарҙы һурҙыртҡанда һ.б. Шыйыҡ азотты төрлө һыуытҡыс йыһаздарҙа ҡулланалар. Шыйыҡ азотты Дьюар һауыттарында, ә газ һымаҡ азотты ҡыҫылған килеш – балондарҙа.

Әҙәбиәт

Кузнецова Н.Е., Титова И.М., Гара Н.Н. Химия 9 класс. Учебник. ISBN: 5-346-00201-4

Иҫкәрмәләр

↑ Nitrogen: electronegativities (ингл.). WebElements. Дата обращения: 5 август 2010.
↑ Кнунянц И. Л. (гл. ред.). Химическая энциклопедия: в 5 тт. — Москва: Советская энциклопедия, 1988. — Т. 1. — С. 58. — 623 с. — 100 000 экз.

[1] Nitrogen: electronegativities (ингл.). WebElements. Дата обращения: 5 август 2010.

[ХЭ-2] Кнунянц И. Л. (гл. ред.). Химическая энциклопедия: в 5 тт. — Москва: Советская энциклопедия, 1988. — Т. 1. — С. 58. — 623 с. — 100 000 экз.

[1]

[2]

@@ 46 юл: / 46 юл: @@
 {{Элемент периодической системы|align=center|fontsize=100%|number=7}}
-'''Азот''' – [[Химик элементтарҙың периодик системаһы|Менделеевтың периодик таблицаһының]] 7-се һанында, 5-се төркөмдә урынлашҡан, сағыштырма атом массаһы 14,0067 булған химик элемент. Уның исеме грек һүҙе azoosг – терекһеҙ тигән һүҙҙән яһалған, латинса әйтелеше Nitrogenium. Азот – төҫһөҙ һәм еҫе булмаған газ.
+'''Азот''' – [[Химик элементтарҙың периодик системаһы|Менделеевтың периодик таблицаһының]] 7-се һанында, 5-се төркөмдә урынлашҡан, сағыштырма атом массаһы 14,0067 булған химик элемент. Уның исеме грек һүҙе azoos – терекһеҙ тигән һүҙҙән яһалған, латинса әйтелеше Nitrogenium. Азот – төҫһөҙ һәм еҫе булмаған газ.
-'''Азот''' (ябай [[мәтдә]]) —— атмосфераның иң кәрәклеләрҙән булған өлөшө (78% күләм тәшкил итә). Азот [[атом]]дары [[үҫемлектәр]]ҙең аҡһым составында, шулай уҡ ер аҫтындағы [[натрий нитраты]] составында осрай. Тәбиғи азот [[ике]] изотоптан тора: <sup>14</sup>N(99,635% массанан) һәм <sup>15</sup>N (0,365% массанан)
+'''Азот''' (ябай [[мәтдә]]) — атмосфераның иң кәрәклеләрҙән булған өлөшө (78% күләм тәшкил итә). Азот [[атом]]дары [[үҫемлектәр]]ҙең аҡһым составында, шулай уҡ ер аҫтындағы [[натрий нитраты]] составында осрай. Тәбиғи азот [[ике]] изотоптан тора: <sup>14</sup>N(99,635% массанан) һәм <sup>15</sup>N (0,365% массанан).
 == Тарихи белешмә ==
@@ 57 юл: / 57 юл: @@
 Азот – тәбиғәттә иң таралған элементтарҙың береһе. Уның төп массаһы ирекле килеш [[атмосфера]]ла таралған. Ирекле азот (N 2 молекулаһы) һауаның күләм буйынса 78,09% ын, ә ауырлык буйынса 75,6% ын алып тора. [[Литосфера]]ла азоттың масса буйынса уртаса өлөшө – 1,9*10< -3 %.
-Азот таралышы буйынса [[Ҡояш системаһы]]нда 4-се элемент (водорд, гелий һәм кислородтан ҡала)
+Азот таралышы буйынса [[Ҡояш системаһы]]нда 4-се элемент (водород, гелий һәм кислородтан ҡала)
 == Физик һәм химик үҙенсәлектәре ==
-Азот һауанан бер аҙ ғына еңелерәк; уның тығыҙлығы 1,2506 кг/м 3 (0 С һәм 101325 н/м 2 йәки 760 мм. төр. бағ. булғанда) , t эреү -209,86 0 С, t ҡайнау -195,8 0 С. Шыйыҡ азоттың тығыҙлығы 808 кг/м<3. Азот һыуҙа аҙ ирей: 0 С та 1м<3 һыуҙа 23,3 г азот ирей.
+Азот һауанан бер аҙ ғына еңелерәк; уның тығыҙлығы 1,2506 кг/м 3 (0 С һәм 101325 н/м 2 йәки 760 мм. төр. бағ. булғанда) , t эреү -209,86 0 С, t ҡайнау -195,8 0 С. Шыйыҡ азоттың тығыҙлығы 808 кг/м<3. Азот һыуҙа аҙ ирей: 0° С та 1 м<3 һыуҙа 23,3 г азот ирей.
 Азот сағыштырмаса аҙ температураларҙа литий, магний, кальций кеүек актив металдар менән генә тәьҫирләшә. Ә башҡа элементтарның күбеһе менән юғары температураларҙа һәм катализаторҙар булғанда реакцияға керә.
-Азот күп кенә бик мөһим органик ҡушылмаларҙың өлөшө булып тора (аминдар, аминокислоталар, нитроҡушылмалар һ.б.)
+Азот күп кенә бик мөһим органик ҡушылмаларҙың өлөшө булып тора (аминдар, аминокислоталар, нитроҡушылмалар һ.б.).
 == Ҡулланылышы ==