Jump to content

Salimbagat

Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya

Salimbagat
Sayantipiko na klasipikasyon
Genus:
Pithecophaga
Espesyes:
jefferyi
Dugtang asul linalakopan
Hitsura kan panlawogon
Siyo', yaon pa sa tataghan
Salimbagat nakabiklad pakpak

An salimbagat[2] (Pithecophaga jefferyi; Ingles: Philippine eagle), na inaapod man na banug,[3] sarong klaseng agila sakop sa pamilyang Accipitridae na tubong natural sa kakadlaganan kan Filipinas. Igwa ining kayumanggihon asin malamuting mga balukag asin may surakpaw na buhok sa payo. Ini gamgam na parasaklot. Ini nagsusukol 86 abot 102 sm (2.82 abot 3.35 pye) sa laba saka may timbang na 4.04 abot 8.0 kg (8.9 abot 17.6 libra).

An salimbagat konsideradong pinakadakula sa natatada pang mga agila sa bilog na kinaban kun pag'uurulayan an kalabaan asin biklad kan pakpak dawa totoo an inaapod na Steller's sea eagle kan Hapon asin an harpy eagle kan habagatan Amerika, mas matagom asin mas bunog-bunog.[4][5]

Pinakamaipo asin orog kapwersang gamgam sa kinaban, ini pigdeklarang gamgam pangnasyonal kan Filipinas.[6][7] Ini sinasabing namimiligrong gayo mapuho' huli sa makuring pagkawara' kan kahiwasan nin erokan kaini bunga kan pagkakaingin asin pagpalod kan kakahoyan sa mga pasig na kadlagan. An pagdakop asin paggadan nin salimbagat ipinapangalad nanggad sa lindong kan ley kan Filipinas na may kastigong 12 taon na pagkapreso asin magabat na multa.[8]

Mga naririsang kaibahan kan salimbagat

[baguhon | baguhon an source]

An agilang ini napapalaen ta iyo na ini an pinakadakula sa langkaw asin biklad kan pakpak asin an payo niya may mga balukag na surakpaw na pambihirang napapataas-taas (naturangkig) asin napapatikop-tikop. An saiyang kamog asin tuka' mapwersang maray na kayang rungkabon an hawak kan saiyang dakop arog kan kabalang, amid asin iba pa. Ini sana daa an agila na may matang nag'aabohon.

Pagkadukay

[baguhon | baguhon an source]

An salimbagat nadukayan enot sa kadlagan nin Bonga, Samar ni John Whitehead, sarong Briton na eksplorador naturalista kan taon 1896. Ini totoo napapangaranan na sa Kabikolan kaamayi pa kan ika-17 siglo ta natala' na ini ni Lisboa sa saiyang pagbilog kan tataramon na Bikol. Sa siring na indikasyon, nagpapahiling na an hiwas kan erokan kaini kairiba pa an mga kakadlaganan sa Kabikolan kan ika-17 siglo.[9][10]

An salimbagat may langkaw na haros 1 metro asin an biklad kan saiyang pakpak naabot 2 metro.[11]

Harayo' sa paghunang popular, an salimbagat bako mansana mga kabalang an kinakakan. Nakakan man ining darakulang halas, tukô, gotô, amid o dawa pa mga gamgam na darakula man. Mayo ining subspecies. Inapod ining "Philippine eagle" huli sa sarong proklamasyon presidensyal ni Presidente Ferdinand Marcos kan 1978.[12] Inapod man ining "haribon", hale sa pagdukot kan duwang kataga, "hari" (hade) asin "ibon" (gamgam) sa orog na pagpasabot an gamgam sadiri nanggad na talubo sa Filipinas.[13]

Madali nang mapuho

[baguhon | baguhon an source]

An abiso na ipinaluwas susog sa IUCN Red List of Threatened Species 2018, an gamgam na ini madali nang gayo mawara. Tinatantyang mga 180-500 na sana kan gamgam na ini an nabubuhay asin mayoriya konsentrado sa Mindanao.[14]

Sa lakaw nin panahon, mga 50 salimbagat na an nakaag sa mga zoo sa Europa: Inglatierra, Alemanya, Belhiko, Italya, Pransya Estados Unidos, asin Hapon.[15] An pinakaenot ikinaag sa London Zoo kan Agosto 1909[15] alagad nagadan kan Pebrero 1910.[16] An kadaklan kan mga nakaag sa zoo nangyari pag'ultan kan taon 1947 sundo 1965.[15][17]

Banog man sa Manobo

[baguhon | baguhon an source]

Manta na an katagang "Banog" iyo an inaapod na sa Ingles an Philippine Hawk Eagle (sc. Nisaetus Philipinenses) asin gamit sa tataramon na Sugbuanon, Hiligaynon asin Waray, sa lenggwahe man na Manobo sa Mindanao, malinaw na an "Banog" boot sabihon ining gamgam na inaapod sa Ingles na Philippine Eagle o Philippine Monkey-eating Eagle.[18]

Mga basahon dapit sa Salimbagat

[baguhon | baguhon an source]
  • [9] Haring Ibon's Flight.

Tampok sa video

[baguhon | baguhon an source]
  • [10] Philippine eagle.
  • [11] Queen of Birds.

Toltolan

[baguhon | baguhon an source]
  1. ↑ Plantilya:IUCN
  2. ↑ salimbagat. Vocabulario de la lengua bicol.[1]quod.lib.umich.edu. p. 330. Kinua 2019-02-20
  3. ↑ banug. Vocabulario de la lengua bicol.[2] p. 56. Kinua 2019-02-20
  4. ↑ Tabaranza, Blas R., Jr. (2005-01-17). "The largest eagle in the world". Haribon Foundation. Retrieved 2012-09-23. 
  5. ↑ Ferguson-Lees, J.; Christie, D. (2001). Raptors of the World. London: Christopher Helm. pp. 717–19. ISBN 0-7136-8026-1. 
  6. ↑ Kennedy, R. S., Gonzales, P. C.; Dickinson, E. C.; Miranda, H. C., Jr. and Fisher, T. H. (2000). A Guide to the Birds of the Philippines. Oxford University Press, New York. ISBN 0-19-854669-6
  7. ↑ Pangilinan, Jr., Leon (3 October 2014). "In Focus: 9 Facts You May Not Know About Philippine National Symbols". National Commission for Culture and the Arts. Archived from the original on 26 November 2016. Retrieved 8 January 2019. 
  8. ↑ "Farmer arrested for killing, eating rare Philippines eagle: officials". AFP. 2008-07-18. Retrieved 2009-01-07. 
  9. ↑ salimbagat. Vocabulario de la lengua bicol.[3]quod.lib.umich.edu. p. 330. Kinua 2019-02-20
  10. ↑ [4]www.orientalbirdclub.org. Kinua 2019-02-20
  11. ↑ [5]www.;manilatimes.;net. Kinua 2019-02-21
  12. ↑ [6] Archived 2018-07-02 at the Wayback Machine.www.officialgazette.gov.ph. Kinua 2019-=02-=20
  13. ↑ [7]haribon.org.ph.Kinua 2019-02-20
  14. ↑ [8] www.iucnredlist.org. Kinua 2019-02-21
  15. ↑ 15.0 15.1 15.2 Weigl, R, & Jones, M. L. (2000). The Philippine Eagle in captivity outside the Philippines, 1909–1988. International Zoo News vol. 47/8 (305)
  16. ↑ Davidson, M. E. McLellan (1934). "Specimens of the Philippine Monkey-Eating Eagle (Pithecophaga jefferyi)". The Auk 51 (3): 338–342. doi:10.2307/4077661. http://sora.unm.edu/sites/default/files/journals/auk/v051n03/p0338-p0342.pdf. 
  17. ↑ Philippine Eagle Working Group (1996). Integrated Conservation Plan For The Philippine Eagle (Pithecophaga jefferyi).
  18. ↑ [p. 138. UP Diksiyunaryong Filipino. ANVIL Publishing, Inc. 2nd ed. 2010]UP Diksiyunaryong Filipino. Kinua 9-24-20.
Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Salimbagat&oldid=265201"