Марыя Бачкарова

Мары́я Ляво́нцьеўна Бачкаро́ва (па-расейску: Бочкорева), народжаная Фралко́ва (па-расейску: Фролкова; ліпень 1889, с. Нікольскае, Кірылаўскі павет, Наўгародзкая губэрня, Расейская імпэрыя — 16 траўня 1920, Краснаярск, РСФСР) — вайсковец.

Біяграфія

Нарадзілася ў сям’і сялян Лявонція Сямёнавіча (які моцна піў) ды Вольгі Елізараўны (у дзявоцтве Назарэва) Фралковых. Неўзабаве сям’я перасялілася ў Заходнюю Сыбір, у с. Ксеньеўку Томскага павета Томскай губэрні. Там з 8 гадоў пачала працаваць прыслугай, пазьней яе спакусіў паручнік Васіль Лазаў, які ехаў на Расейска-японскую вайну, а ў студзені 1905 г. яна бярэцца шлюбам з Апанасам Бачкаровым ды пачынае жыць ў Томску, дзе працуе грузчыкам ды рабочай на ўкладцы маставой. Але сямейнае жыцьцё не заладзілася і яна уцякае ад мужа ў Іркуцк. Па дарозе яе, нявопытную сялянку, спакушаюць розныя нядобрасумленныя чыноўнікі. Потым яна трапляе да трымальніцы бардэлю у Срэценску. Неўзабаве яна сышлася з габрэем Якавам Букам, які трымаў мясную краму ды займаўся грабежніцтвам. У траўні 1912 г. Бук быў арыштаваны па абвінавачваньні ў разбойных нападах і адпраўлены адбываць пакараньне ў Якуцк, а Марыя добраахвотна рушыла за ім. 14 ліпеня 1913 г. яна прыбыла ў Якуцк. Каб Яшу не выслалі ў самую студзёную аддаленую Калымскую акругу Якуцкай вобласьці, Бачкарова, па яе словах, аддалася якуцкаму губэрнатару Івану Крафту. Крафт выпусьціў Бука з турмы, але, зачараваны «умельствам» Бачкаровой, запатрабаваў новай блізкасьці з ёй. Марыя, цяжка перажываючы сваю здраду, прастадушна прызналася Яшы, якая «прычына» вызваліла яго з турмы. Янкель сам не свой ад рэўнасьці паабяцаў забіць Крафта. Аднак ажыцьцявіць замысел не ўдалося, бо Бука арыштавалі ў кабінэце Крафта і выслалі ў паселішча Амгу Якуцкай акругі. За ім адправілася і Бачкарова.

У пачатку 1914 г. Буку дазволілі жыць у Якуцку, дзе ён заняўся махлярствамі, пачаў піць ды хвастаць Марыю. Пакрыўджаная Марыя паведаміла паліцэйскаму упраўленьню што Бук рыхтуе грабежніцкі напад на адну з устаноў Якуцка і Якава Гершева Бука арыштавалі. Бачкарова, баючыся сужыцеля, які не дараваў ёй Крафта, вырашае ехаць на фронт, пакінуўшы Бука ў Якуціі, хаця у 1915 годзе ён таксама падаў прашэньне каб яго адправілі на фронт у дзеючую армію ў санітарны атрад, у чым яму адмовілі. Бачкарова прыбыла ў Томск і зьвярнулася да камандзіра 25-га рэзэрвовага батальёна запісаць яе ў салдаты. Але толькі з дазволу цара яе залічылі у 4 роту 5 палка 25 Томскага рэзэрвовага батальёна. У лютым 1915 г. Бачкарова разам з батальёнам апынулася ў раёне баявых дзеяньняў на рубяжы Полацк-Паставы, уліўшыся ў 28-й Полацкі полк 7 дывізіі 5 армейскага корпуса 2 дзеючай арміі под камандаваньнем генэрала Васіля Гуркі. У памяць аб Янкелі, кінутым у Якуціі, Марыя назвалася Яшкам, хадзіла ў штыхавыя атакі, ў выведку, выцягвала раненых з поля бою, была некалькі разоў была цяжка паранена. Ёй было нададзена званьне малодшага, а потым старшага унтэр-афіцэра. Удзельнічала у г.зв. «брусілаўскім прарыве» аўстра-германскага фронту і генэрал А. Брусілаў асабіста ўручаў ёй узнагароду. Вясной 1917 г. яна прымае удзел у стварэньні жаночага батальёна у Петраградзе і неўзабаве «Першая жаночая ваенная каманда сьмерці Марыі Бачкаровай», або «бачкароўскія дуры», апынулася пад Маладзечнам у складзе 1-га Сыбірскага армейскага корпуса 525 пяхотнага палка 132-й пяхотнай дывізіі.

10 сакавіка 1917 г. з якуцкай турмы выпусьцілі ўсіх 192-х крымінальнікаў. З іх была заарганізавана працоўная камуна, якую узначаліў Якаў Бук, але яго 30 верасьня 1918 г. расстралялі белагвардзейцы у лесе ля п. Бесьцях. «Сьмерць сустрэў мужна, да апошняга моманту не губляючы самавалоданьня» /Бук, Яков Григорьевич. // За власть Советов в Якутии. Биографический сборник о борцах, погибших в 1918—1925 годах. Якутск. 1958. С. 58./

Улетку 1917 гады атрад Бачкаровай адзначыўся пры Смаргоні. Генэрал А. Дзянікін пісаў: «Што сказаць пра „жаночую раць“?.. Сустрэты ён быў разбэшчаным салдацкім асяродзьдзем насьмешліва, цынічна. У Маладзечна, дзе стаяў першапачаткова батальён, па начам прыйшлося яму ставіць моцны каравул дзеля аховы баракаў… Потым пачаўся наступ. Жаночы батальён, прыдадзены да аднаго з карпусоў, доблесна пайшоў у атаку, не падтрыманы „рускімі багатырамі“. І калі настала сапраўднае пекла непрыяцельскага артылерыйскага агню, бедныя жанчыны, забыўшыся на тэхніку рассыпнога бою, сьціснуліся ў гурт — бездапаможныя, адзінокія на сваім участку полю, узаранага нямецкімі бомбамі. Панесьлі страты…» /Деникин А. И. Очерки русской смуты. // Вопросы истории. № 10. 1990. С. 113./ У баях 9-10 ліпеня ў раёне Крэва Бачкарова была кантужаная і адпраўленая ў петраградзкі шпіталь. За гэтыя баі ёй было нададзенае званьне паручніка.

Калі адбыўся бальшавіцкі пераварот 1917 г. Бачкарова знаходзілася ў складзе 1-га Сыбірскага корпуса і трымала ўчастак рэзэрвовай пазыцыі каля Крэва, але па новаму распараджэньню павінна была расфарміраваць свой батальён. Яна прыехала Петраград, дзе нібыта сустракалася з Леніным і Троцкім, але была арыштованая бальшавікамі. Пасьля вызваленьня паехала да бацькоў, у вёску Тутальскую, але каля Чалябінска была выкінутая бальшавіцкімі салдатамі з вагону і пашкодзіла сабе нагу. Напачатку 1918 года старшыня Георгіеўскага камітэту генэрал Аносаў выклікаў яе тэлеграмаю ў Петраград і даручыў устанавіць нелегальную сувязь з Л. Карнілавым. Апранутая у строй сястры міласэрнасьці дабралася праз Царыцын у Навачаркаск, а адтуль, па даручэньні генэрала, выправілася праз Уладзівасток у ЗША прасіць дапамогі для барацьбы супраць Савецкай улады. 13 траўня 1918 г. Бачкарова прыбыла ў Сан-Францыска. Напрыканцы траўня 1918 г. яна сустрэлася з дзяржсакратаром ЗША Р. Лансінгам і міністрам абароны Н. Бекерам, 10 ліпеня 1918 г. Бачкаровы была прынятая прэзыдэнтам ЗША В. Вільсанам, які слухаў яе « з мокрымі ад сьлёз вачамі». Амэрыканскі журналіст Айзек Дон Левін (1892—1958), габрэй з Мазыра, па аповядах Бочкаревой, бо яна была непісьменнай бабай" напісаў кнігу пра яе жыцьцё, якая пабачыла сьвет ў 1919 г. і была перакладзена на французскую мову. Са ЗША Бачкарова выправілася ў Вялікабрытанію, куды прыбыла ў жніўні 1918 г. дзе сустракалася з У. Чэрчылем ды каралём Георгам V.

27 жніўня «расейская Жана д’Арк» вярнулася ў Расею, у Архангельск, дзе занялася п’янкай, распустай ды дэбошамі ды так, што генэрал Марушэўскі пасадзіў яе на сем сутак хатняга арышту. 10 жніўня 1919 г. Бачкарову выправадзілі з Архангельску на параплаве «Калгуеў». 19 кастрычніка 1919 г. яна прыбыла ў Томск а 10 лістапада 1919 г. сустрэлася з А. Калчаком у Омску, Але пасьля таго як Калчак пакінуў Омск яна вярнулася ў Томск. 7 студзеня 1920 г. Марыя была арыштаваная прадстаўнікамі савецкай улады і зьняволеная ў турму, адкуль у сакавіку 1920 г. пераведзеная у Краснаярск і 15 траўня там было прынятае рашэньня яе расстраляць, якое было выканана 16 траўня 1920 г. Але расейскі дасьледчык С. Дрокаў, пакрыўджаны на тое, што яго мала уганароўваюць за тое што ён шмат зрабіў для высьвятленьне біяграфіі Бачкарова, заявіў, што ён наўмысна ў сваіх працах напісаў, што Бачкарову расстралялі чырвоныя, а на самай справе яе з краснаярскай вязьніцы вызваліў Ісак Дон Левін, разам з ім яна адправілася ў Харбін, дзе сустрэла свайго аднапалчаніна і пабралася з ім шлюбам, памяняўшы прозьвішча, але ён, Дрокаў, які толькі ён, валодае гэткімі зьвесткамі, пра гэта нікому не раскажа, бо на усіх пакрыўджаны, што яго не уганароўваюць. 9 студзеня 1992 г. Марыя Бачкарова была рэабілітаваная.

Творы

• Yashka. My life as peasant, exile and soldier. London. 1919.
• Yashka. My Life as Peasant, Officer and Exile. New York. 1919.
• Yashka. Ma vie de paysanne, d’exilée, de soldat. Paris. 1923.
• Яшка. Моя жизнь. Крестьянка, офицер, ссыльная. // Дружба народов. Москва. № 6. 1993. С. 15-47.
• Яшка: моя жизнь крестьянки, офицера и изгнанницы. Москва. 2001.

Літаратура

• Биржевые ведомости. Петроград. № 16277. 10 июня 1917.
• Русский инвалид. № 144. Петроград. 1917.
• Нива. № 30. Петроград. 1917. С. 464.
• St. A. Le Bataillon Féminin de la Mort. // L’illustration. Paris. № 3881. 21 Juillet 1917.
• Les Volontaires de la Russie. // L’illustration. Paris. № 3884. 11 Aout 1917.
• Григоров Л. Из дневника солдата Кировой. // Армия и фрот свободной России. Петроград. № 184. 9 августа 1917. С. 2-3.
• Искры. Петроград. № 20. С. 183.
• Dorr Rh. Ch. Inside the Russian Revolution. New York. 1917.
• Г-жа Бочкарева в Америке. // Американские бюллетени. Москва. № 18. Июнь 1918. С. 6.
• Г-жа Леония Бочкарева, командир «Батальона смерти», в Нью-Йорке. // Русский голос. Нью-Йорк. № 410. 25 мая 1918.
• Русский голос. Нью-Йорк. № 415. 31 мая 1918.
• Русский голос. Нью-Йорк. № 455. 17 июля 1918.
• Вестник Верховного управления Северной области. Архангельск. 31 августа 1918. С. 3.
• Возрождение Севера. Архангельск. 34 сентября 1918. С. 3.
• Половцев П. А. Дни затмения. Записки главнокомандующего войсками Петроградского военного округа генерала П. А. Половцева в 1917 г. Париж. 1918. С. 87
• Bryant L. Sux Red Months in Russia. An Observer’s Account of Russia Before and During the Proletarian Dictatorship. London. 1918. S. 210.
• Вестник Временного правительства Северной области. Архангельск. 3 апреля 1919. С. 2
• Сомов В. Поручик М. Бочкарева в Томске. // Сибирская жизнь. Томск. № 227. 26 октября 1919.
• Russell Ch. E. «Russia’s Women Warriors». // Good Housekeeping. Vol. 65. October. 1917. P. 22-23.
• Beatty B. The Red Heart of Russia. New York. 1919. P. 90.
• Long R. C. Russian Revolution Aspects. New York. 1919.
• Crosley P. S. Intimate Letters from Petrograd. New York. 1920. P. 72.
• Harriman F.J. From Pinafores to Politics. New York. 1923.
• Cudany J. (A Chronicler). Archangel. The American War with Russia. Chicago. 1924. P. 148.
• Октябрьская революция перед судом американских сенаторов. Официальный отчет «Овермэнской комиссии» сената. Москва — Ленинград. 1927. С. 110.
• Марушевский В. В. Белые в Архангельске. Ленинград. 1930. С. 140—141.
• Pares W. My Russian Memoirs. London. 1931. P. 558—559.
• Pankhurst S. E. The Life of Emmeline Pankhurst. London. 1935. P. 160.
• Baker R. S. Woodrow Wilson. Life and Letters. Vol. 8. New York. 1939. P. 246, 271—272.
• Ironside W. E. Archangel 1918—1919. London. 1953. P. 76-77.
• Halliday E. M. The Ignorant Armies. The Anglo-American Archangel Expedition 1918—1919. London. 1960. P. 150.
• Северный фронт. Борьба советского народа против иностранной интервенции и белогвардейщины на Советском Севере (1918—1920). Документы. Москва. 1961. С. 44.
• Соловьев А. Г. Записки современника. Москва. 1964. С. 183.
• Астрахан Х. М. О женском батальоне, защищавшем зимний дворец. // История СССР. № 5. Москва. 1965. С. 93.
• Laffin J. Women in Battle. London. 1967. P. 57-58.
• Маяковский В. Хорошо. // Маяковский В. В. Собрание сочинений в 8 томах. Т. 5. Москва. 1968. С. 394.
• Шагал. Женский батальон. // Военная быль. № 95. Париж. 1969. С. 37.
• Bryant L. Sux Red Months in Russia. An Observer’s Account of Russia Before and During the Proletarian Dictatorship. New York. 1970.
• Levine I. D. Eyewitness to History. Memoirs and Reflections of a Foreign Correspondent for Half a Century. New York. 1973. P. 52-54.
• Stites R. The Women’s Liberation Movement in Russia. Feminism, Nihilism and Bolshevism 1860—1930. Princeton (New York.) 1978. P. 299.
• McPhail H. Retreat. // Gordon D. Quartered in Hell. The Story of the American North Russian Expeditionary Force 1918—1919. Missoula. 1982. P. 122—123.
• Сенин А. С. Женские батальоны и военные команды в 1917 году. // Вопросы истории. № 10. 1987. С. 180.
• Uglow J. S. The Continuum Dictionary of Women’s Biography. New York. 1989. P. 74 etc.
• Деникин А. И. Очерки русской смуты. // Вопросы истории. № 10. 1990. С. 113.
• Октябрьская революция перед судом американских сенаторов. Официальный отчет «Овермэнской комиссии» сената. Москва — Ленинград. 1927. С. 110.
• Бударин М. Дочь Сибири. // Омская правда. Омск. №55-58. Апрель. 1992.
• Спиридонов И. Она сражалась за родину. Родина этого не простила. // Новое обозрение. Омск. 23 апреля 1992. С. 5.
• Дроков С. Я не рождена для братания с врагом. // Подмосковье. [газета] № 17. 25 апреля 1992. С. 8.
• Дроков С. Яшка. Кто командовал женским батальоном смерти. // Огонек. Москва. № 24-26. Июнь. 1992. С. 21-23.
• Белицкий Я. Батальон смерти. // Семь дней. Выпуск для Урала, Казахстана и республик Средней Азии. № 42. Октябрь. 1992. С. 10.
• Дроков С. «Моя страна звала меня». // Дружба народов. Москва. № 6. 1993. С. 5-15.
• Дроков С. Организатор Женского батальона смерти. // Вопросы истории. № 7. Москва. 1993. С. 164—169.
• Маслова И. «Манька» — «Бук-Бочкарева» — «Яшка». // Сибирская старина. № 2. Томск. 1993. С.
• Дроков С. В. Протоколы допросов организатора Петроградского женского батальона смерти. // Отечественные архивы. № 1. 1994. С. 50-66.
• Жиляева Я. Яшка. «Мы — женщины-солдаты, и нам награда — смерть!» // Московский комсомолец. 22 июля 1994.
• Соколов Ю. В. Красная звезда или крест? (Жизнь и судьба генерала Брусилова). Москва. 1994. С. 84.
• Гройсман А. Евреи в Якутии. Ч. 1. Община. Якутск. 1995. С. 46.
• Третьякова Л. И. Российские богини. Новеллы о женских судьбах. Москва. 1996. С. ?
• Koerper Ph. E. Botchkareva Maria. // Women in World History. A Biographical Encyclopedia. Vol. 2. Detroit. Sant-Francisco. London. Boston. Woodbridge. 1999. S. 790—794.
• Кулегин А. Русская Жанна д’Арк. // Секретные материалы 20 века. №10. Июнь. 2000.
• Дроков С. В. Предисловие к русскому изданию. // Бочкарева М. Яшка. Моя жизнь крестьянки, офицера и изгнанницы. Перевел на русский язык Ю. А. Неподаев. Москва. 2001. С. 7-32.
• Дроков С. В. Послесловие. // Бочкарева М. Яшка. Моя жизнь крестьянки, офицера и изгнанницы. Перевел на русский язык Ю. А. Неподаев. Москва. 2001. С. 421.
• Дроков С. В. Протоколы допросов М. Л. Бочкаревой и другие следственные материалы // Бочкарева М. Яшка. Моя жизнь крестьянки, офицера и изгнанницы. Перевел на русский язык Ю. А. Неподаев. Москва. 2001. С. 424.
• Дон Левин И. Введение. [Исаак Дон Левин. Нью-Йорк. Ноябрь 1918 год.] // Бочкарева М. Яшка. Моя жизнь крестьянки, офицера и изгнанницы. Перевел на русский язык Ю. А. Неподаев. Москва. 2001. С. 33 — 38.
• Барковский А. Яшка — любовница якутского губернатора Крафта. // Эхо столицы. Якутск. 5 сентября 2003. С. 1, 26.
• Барковский А. Яшка — сибирская Жанна д’Арк. // Эхо столицы. Якутск. 12 сентября 2003. С. 1, 26.
• Пестерев В. Губернатор Крафт и героиня его романа. // Якутия. Якутск. 12 сентября 2003. С. 2 (12)
• Павлов А. «Русская Жанна д’Арк» жила в Якутии. // Якутск вечерний. Якутск. 24 октября 2003. С. 12.
• Stoff L. They Fought for the Motherland: Russia’s Women Soldiers in World War I and the Revolution. (Lawrence: University Press of Kansas) 2006. S. ?
• Татаринова Р. Евтюхина О. Роковая Мария. // Молодежь Якутии. Якутск. 23 октября 2008. С. 31.
• Дроков С. Мария Бочкарева. Краткий биографический очерк русского воина. // Русский исторический сборник. Том 2. Москва. 2010. С. 168—197.
• Кротова Т. Русская Жанна д’Арк. // Якутск вечерний. Якутск. 14 мая 2010. С. ?
• Кротова Т. Русская Жанна д’Арк. // Якутск вечерний. Якутск. 14 мая 2010. С. ?
• Кротова Т., Конкин П. Хитроумный Бук. // Якутск вечерний. Якутск. 17 июня 2011. С. 16.