Каралеўства Навара
.svg)
Карале́ўства Нава́ра (ісп.: Reino de Navarra, баскск.: Nafarroako Erresuma, фр.: Royaume de Navarre) — сярэдневяковае каралеўства. Першапачаткова звалася Каралеўства Памплона. У яго склад уваходзілі землі па абодва бакі ад Пірэнеяў каля Атлантычнага акіяна — сучасная правінцыя Навара ў Паўночнай Іспаніі і Атлантычныя Пірэнеі ў сучаснай Паўднёвай Францыі. Каралеўства існавала з пачатку IX стагоддзя (першапачаткова як графства). У 1513 годзе Паўднёвая Навара была зававана каралём Арагона Фердынандам II Каталіком і ўвайшла ў склад каралеўства Іспанія. Паўночная Навара заставалася незалежнай да 1589 года, калі яе кароль Генрых III дэ Бурбон стаў каралём Францыі пад імем Генрых IV, пасля чаго каралеўства Навара было далучана да Францыі (канчаткова ў 1620 годзе).
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]Утварэнне каралеўства
[правіць | правіць зыходнік]
Найстаражытнымі вядомымі жыхарамі Навары былі васконы, продкі баскаў. Навара, як і ўся тэрыторыя Іспаніі, паслядоўна заваёўвалася рымлянамі, свевамі, вестготамі (у VI стагоддзі). У 507 годзе кароль франкаў Хлодвіг разбіў вестгоцкага караля Аларыха II у бітве пры Пуацье і далучыў Аквітанію і Навемпапулану да Франкскага каралеўства. Ваяўнічыя і свабодалюбныя васконы, якія ўмацаваліся ў Пірэнеях, з канца VI стагоддзя ўяўлялі пагрозу для франкскага каралеўства, перыядычна паўстаючы супраць улады франкаў[1]. І вестготы, і франкі спрабавалі падпарадкаваць іх, каб кантраляваць стратэгічна важныя праходы праз заходнія Пірэнеі, але ўсе спробы скончыліся няўдачай.
У 587 годзе васконы захапілі даліны рэк Адур і Гарона. Толькі ў 602 годзе каралі Аўстразіі Тэадэберт II і Бургундыі Тэадорых II змаглі разбіць васконаў. Для кіравання гэтай тэрыторыяй яны ўтварылі герцагства Васконія. Прыкладна ў гэты ж час вестгоцкія каралі ўтварылі для абароны ад васконаў герцагства Кантабрыя.
Напачатку VIII стагоддзя паўночная частка Навары разам з Памплонай уваходзіла ў склад дзяржавы, створанай з Аквітаніі і Васконіі Эдам Вялікім, невядома наколькі вялікай была ўлада Эда ў гэтым рэгіёне, аднак пра буйныя паўстанні супраць кіраўнікоў Васконіі гэтага часу ў крыніцах не паведамляецца. У VIII стагоддзі большая частка Навары, уключаючы Памплону, была заваявана маўрамі, аднак горная частка вобласці засталася непакорнай і вяла пастаянную барацьбу з мусульманамі і франкамі.
У 778 годзе кароль франкаў Карл Вялікі заняў вялікую частку тэрыторыі Навары, адціснуўшы маўраў, але неўзабаве пацярпеў у Рансевальскай бітве паражэнне ад васконаў, якія разбілі правадыра яго войскаў — знакамітага Роланда, і вымушаны быў саступіць амаль усе заваяваныя землі. Яго сын, кароль Аквітаніі Людовік Набожны напачатку IX стагоддзя змог адваяваць землі ў Пірэнеях, у тым ліку і Памплону. Да 811 года на тэрыторыі, адваяванай у арабаў, Людовік утварыў Іспанскую марку, складзеную з графстваў, залежных ад каралінгскіх манархаў. Аднак у 819 годзе герцаг Васконіі Луп III Цэнтул падняў антыфранкскае паўстанне, якое ахапіла Васконію і іншыя баскскія вобласці. У адказ кароль Аквітаніі Піпін I, сын імператара Людовіка Набожнага, у гэтым жа годзе здзейсніў паход за Пірэнеі і ўзяў Памплону, пазбавіўшы яе статусу графства, а ў наступным годзе выгнаў Лупа III з Гасконі, паставіўшы тут герцагам Аснара Санчэса. Аднак ужо ў 820 годзе[2] графам Памплоны згадваецца Іньіга Арыста (пам. 851/852), заснавальнік дынастыі Іньігес[3]. Блізкае сваяцтва з сямействам Бану Касі, якія валодалі значнымі тэрыторыямі на мяжы паміж мусульманамі і хрысціянамі, у далейшым дазволіла Іньіга Арысце атрымаць дапамогу ад яго прадстаўнікоў і авалодаць Памплонай.
Жадаючы аднавіць кантроль над тэрыторыяй Навары і Арагона, імператар Людовік Набожны ў 824 годзе арганізаваў паход супраць Іньіга Арысты, аднак франкскае войска пад камандай герцага Васконіі Аснар і графа Эбл трапілі ў засаду баскаў у Рансевальскай цясніне і было амаль знішчана, а абодва военачальніка трапілі ў палон. Франкскія хронікі не называюць імёнаў военачальнікаў, якія разбілі войска франкаў, але іспана-мусульманскія гісторыкі пішуць, што перамогу атрымала войска, якое ўзначальваў Іньіга Арыста, граф Арагона Гарсія I і глава Бану Касі Муса II ібн Муса, верагодна брат Іньіга ад адной маці. Паводле паданняў, пасля гэтай бітвы, якая ўвайшла ў гісторыю як «трэцяя бітва пры Рансевалі», Іньіга Арыста прыняў тытул караля Памплоны. Перамога пры Рансевалі дазволіла каралеўству Навара і графству Арагон здабыць канчатковую незалежнасць ад Франкскай дзяржавы.
Каралеўства Памплона
[правіць | правіць зыходнік]Першыя каралі Памплоны
[правіць | правіць зыходнік]Пра кіраванне першых каралёў Памплоны вядома не вельмі шмат.
Кароль Іньіга падтрымліваў Буну Касі ў барацьбе супраць Кордаўскага эмірата, аднак не заўсёды ўдала. У выніку ў 843 і 847 гадах сын эміра Абд ар-Рахмана II, Мухамад, руйнаваў Памплону.
Пасля смерці ў 844 годзе бяздзетнага графа Арагона Галінда новы граф Галінда I Аснарэс быў вымушаны прызнаць сябе васалам караля Памплоны.
Акрамя каралёў з дынастыі Іньігес існавалі каралі з дынастыі Хіменес, ва ўладанні якіх уваходзіла вобласць на мяжы Алавы і заходніх адгор’яў Пірэнеяў («іншай часткі каралеўства»[4]), якія дзялілі ўладу з каралямі з дынастыі Іньігес.
Фартуна Гарсеса, апошні кароль з дынастыі Іньігес. Навара ў часы яго кіраванне некалькі разоў падвяргалася нападам з боку мусульман, прычым як эміра Кордавы, так і ранейшых саюзнікаў каралёў Памплоны — масарабаў з Бану Касі, якія тым часам прымірыліся з Кордавай для барацьбы з хрысціянамі. У выніку кароль Фартун быў вымушаны прымірыцца з маўрамі і скласці саюз з Бану Касі, што ўстрывожыла яго хрысціянскіх суседзяў, што многія гады вялі вайну з мусульманамі. У выніку праціўнікі Фартуна Гарсеса стварылі кааліцыю, у якую ўвайшлі Санча Гарсес (пам. 925) з дынастыі Хіменес, брат Іньіга II Гарсеса, суправіцеля караля Фартуна, кароль Астурыі Альфонса III Вялікі і граф Пальярса і Рыбагорсы Рамон I. У выніку ў 905 годзе Фартун і Іньіга былі зрынуты, а Санча I Гарсес стаў каралём Памплоны і Навары. Фартун быў зняволены ў кляштары ў Лейрэ, дзе на наступны год памёр.
Кіраванне Санча I
[правіць | правіць зыходнік].gif)
Санча I, у адрозненне ад сваіх папярэднікаў, не стаў прызначаць суправіцеляў, засяродзіўшы ўсю ўладу ў сваіх руках. Ён стаў першым з каралёў Навары, які вёў заваявальную палітыку ў адносінах да суседніх мусульманскіх уладанняў. У саюзе з каралямі Леона і графамі Паларса і Рыбагорсы да лета 920 года каралю Санча I атрымалася значна пашырыць межы Каралеўствы Навара аж да Эбра і нават захапіць мясцовасці вакол крэпасцей Каркар, Калаора і Арнеда, якія размяшчаліся на процілеглым беразе ракі. Аднак 26 ліпеня 922 года ў бітве пры Вальдэхункеры эмір Кордавы Абд ар-Рахман III нанёс разгромнае паражэнне арміі Санча, пасля чаго ён некалькі гадоў не прадпрымаў актыўных дзеянняў супраць маўраў, займаючыся ўмацаваннем крэпасцей на паўднёвай мяжы каралеўства.
Пасля смерці ў 922 годзе графу Арагона Галінда II, які не пакінуў сыноў, некалькі навакольных сеньёраў прад’явілі свае правы на Арагон, у тым ліку і кароль Навары Санча I Гарсес, чыёй першай жонкай была Урака, сястра памерлага графа. Нягледзячы на наяўнасць у дочак Галінда II правоў на бацькаўскую спадчыну, кароль Санча I абвясціў сябе яго кіраўніком. У гэтым жа годзе па яго ініцыятыве біскуп Памплоны Галінда заснаваў на тэрыторыі Арагона падпарадкаванае яго епархіі біскупства з рэзідэнцыяй у кляштары Сасау, што паставіла Арагон таксама і ў царкоўную залежнасць ад Навары. Правы Санча I Наварскага на Арагон аспрэчыў муж другой сястры графа Галінда II, валі Уэскі Фартун ал-Тавіл. Вайна паміж супернікамі працягвалася да 924 года, калі яны дасягнулі пагаднення, паводле якога графіняй Арагона была прызнана Андрэгота Галіндэс (пам. 972), дачка Галінда II. Пагадненне прадугледжвала, што ў гэтым жа годзе адбудуцца яе заручыны з 5-гадовым сынам караля Санча I, Гарсіяй, а пасля яна выйдзе за яго замуж. Такім чынам графства Арагон злучалася з каралеўствам Навара на аснове асабістай уніі. Аднак рэальна кіравалі графствам каралі Навары, у той час як Андрэгота пражывала ў адным са сваіх памесцяў і не аказвала ніякага ўплыву на кіраванне.
У 923 годзе Санча I у саюзе з каралём Леона Ардонья II аднавіў вайну супраць Бану Касі. У выніку Ардонья захапіў Нахеру, якую ў 924 годзе перадаў Санча. Аднак пасля таго, як Бану Касі пацярпелі паражэнне і ад эміра Кордавы Абд ар-Рахмана III, пасля чаго былі вымушаны перадаць свае ўладанні пад вярхоўную ўладу эміра і перайсці да яго на службу, Абд ар-Рахман III неадкладна выступіў на абарону сваіх новых земляў ад хрысціян. У 924 годзе ён уварваўся ў Навару, разбіўшы армію Санча I, пасля чаго захапіўшы і разбурыўшы Памплону, жыхары якой пакінулі горад. Санча I, да якога тым часам падышло войска з Леона, яшчэ два разы безвынікова атакаваў войска мусульман, але зноў быў разбіты, а маўры, на зваротным шляху зноў разбурыўшы Калаору, з багатай здабычай вярнуліся ў Кордаву. Пасля разбурэння Памплоны кароль Санча I перанёс сваю рэзідэнцыю ў Нахеру, а біскупская кафедра была перанесена біскупам Галінда ў кляштар у Лейрэ, дзе яна заставалася да 1023 года. У выніку гэтага паражэння Санча быў вымушаны прызнаць сябе васалам эміра Кордавы.
Пасля смерці 925 годзе караля Леона Фруэлы II у Леоне пачаліся міжусобіцы за яго спадчыну паміж сынам Фруэлы Альфонса Фройласам і сынамі памерлага караля Ардонья II, Санча, Альфонса і Раміра. Санча I Гарсес умяшаўся ў гэту барацьбу, падтрымаўшы сыноў свайго былога саюзніка, у выніку чаго Альфонса Фройлас апынуўся выцесненым з Леона.
Навара пры пераемніках Санча I
[правіць | правіць зыходнік]
У момант пачатку самастойнага кіравання караля Гарсіі I Санчэса Навара была саслаблена няўдалымі войнамі з маўрамі, у выніку якіх яна страціла шэраг раней заваяваных гарадоў і была вымушана прызнаць сябе васалам Кордаўскага халіфата.
Сталіцай Навары з 924 года стаў горад Нахера, які працягваў ёй заставацца аж да падзела Навары паміж Кастыліяй і Арагонам у 1076 годзе. Таму ў іспанскай гістарычнай навуцы прынята зваць наварскіх каралёў з Гарсіі I па Санча IV уключна каралямі Нахеры.
Пасля смерці Санча I, паводле адных звестак, каралём стаў яго малалетні сын Гарсія I Санчэс (каля 919—970), паводле іншых — Хімена Гарсес (пам. 931), малодшы брат Санча I[5]. У любым выпадку, фактычным кіраўніком Навары быў Хімена Гарсес, які імкнуўся не ўступаць у адкрытыя канфлікты са сваімі мусульманскімі суседзямі. Толькі ў 927 годзе ён сабраў войска і выступіў у паход на ўладанні масарабаў з Бану Касі, намерваючыся падтрымаць свайго сваяка эміра Кордавы Абд ар-Рахмана III[6], але вярнуўся назад, не ўступаючы ў ваенныя дзеянні.
Пасля смерці Хімена ў 931 годзе рэгенцтва захапіў Іньіга Гарсес, сваяк каралеўскай сям’і. Яго лічаць адной асобай з каралём Іньіга II Гарсесам, які ўжо кіраваў Наварай у 882—905 гадах. У 933 годзе маці Гарсіі I, Тода Аснарэс, звярнулася па дапамогу супраць Іньіга Гарсеса да эміра Кордавы Абд ар-Рахмана III, які вымусіў Іньіга перадаць рэгенцтва Тодзе.
Самастойна Гарсія I стаў кіраваць з 934 года, аднак да самай сваёй смерці Тода аказвала значны ўплыў на сына.
Ужо ў 937 годзе Гарсія разарваў свае васальныя адносіны з Кордаўскім халіфатам і склаў саюз з каралём Леона Раміра II. Аднак пасля прадпрынятага ў тым жа годзе супраць Навары Абд ар-Рахманам III пахода, падчас якога маўры спустошылі Ніжнюю Рыёху і Рыберу, Гарсія I быў вымушаны аднавіць сваю васальную клятву ў адносінах да Кордавы.
21 жніўня 939 года наварская армія ўдзельнічала ў бітве пры Сіманкасе, у якой аб’яднаная хрысціянская армія пад камандаваннем караля Леона Раміра II (у ёй таксама былі войскі графа Кастыліі Фернана Гансалеса) нанесла разгромнае паражэнне арміі халіфа Абд ар-Рахмана III. Перамога дазволіла хрысціянам перайсці ў наступ на землі маўраў і пачаць засяленне шырокіх пустуючых памежных абласцей.
Гарсія I выкарыстаў паражэнне маўраў, каб пашырыць межы свайго каралеўства, якія ў найбліжэйшыя гады дасягнулі ракі Дуэра. Умацоўваючы сваю ўладу ў гэтым рэгіёне, кароль Навары загадаў падпарадкаваць гэтыя землі (у тым ліку і Сіманкас) царкоўнай юрысдыкцыі ўтворанага ў 938 годзе біскупствы Нахеры.
У 943 годзе кароль Навары запатрабаваў ад біскупаў свайго каралеўства прызнаць яго шлюб з Андрэготай несапраўдным, як парушаючы царкоўную забарону на шлюбы паміж блізкімі сваякамі (Гарсія і Андрэгота былі стрыечнымі братам і сястрой). Біскупы прызналі незаконнасць шлюбу, быў здзейснены развод мужоў, пасля чаго Андрэгота выдалілася ў падораны ёй Гарсіяй I кляштар у Айбары, дзе пражыла да самай сваёй смерці. Пазней у гэтым жа годзе кароль Гарсія Санчэс ажаніўся з Тэрэзай Рамірэс, дачкой караля Леона Раміра II. У якасці пасагу яна прынесла свайму мужу горад Вігеру з наваколлямі. Пазней Гарсія не раз умешваўся ў міжусобіцы паміж кіраўнікамі Леона.
Нягледзячы на развод з Андрэготай, Гарсія I не вярнуў ёй графства Арагон, усклаўшы на сябе ўладу над гэтым уладаннем і прыняўшы тытул Кароль Нахеры і Арагона. Такім чынам Арагон канчаткова ўвайшоў у склад Навары. Сын караля Гарсіі і Андрэготы, Санча, захаваў за сабой статус спадчынніка прастола і пасля стаў пераемнікам бацькі.
Пасля смерці Гарсіі I яго ўладанні былі падзелены. Сын Гарсіі і Андрэготы, Санча II Абарка (пам. 994) стаў каралём Нахеры і Арагона, а сын Гарсіі ад другога шлюбу, Раміра (пам. 988), стаў каралём Вігеры — невялікага каралеўства са сталіцай у Вігеры, якое існавала да смерці малодшага сына Раміра, Гарсіі ў 1005/1030 годзе. Створана ў адпаведнасці з завяшчаннем Гарсіі Санчаса Памплонскага для яго другога сына, Раміра Гарсеса, і ўключала вобласць каля Ла-Рыёхі.
Санча II быў першым кіраўніком, названым у 987 годзе тытулам «кароль Навары», аднак гэты тытул да канца XI стагоддзя практычна не з’яўляўся галоўным. Звязаны роднаснымі адносінамі з каралямі Леона і графамі Кастыліі, ён падтрымліваў непаўналетняга караля Леона Раміра III. Падтрымліваючы саюз паміж дзяржавамі, у 975 годзе Санча ўдзельнічаў у бітве супраць маўраў каля Сан-Эстэбан-дэ-Гормас, дзе хрысціянская армія была разбіта адным з лепшых военачальнікаў халіфа ал-Хакама II — Галібам аль-Насіры. У 977 годзе армія Санча II была разбіта Аль-Мансурам пры Эстэркуэлі. У 981 годзе армія Санча II і Раміра III былі разбіты Аль-Мансурам пры Руэдзе, пасля чаго Санча II, бачачы недастатковасць сваіх сіл для барацьбы з маўрамі, асабіста наведаў Кордаву і склаў мір з аль-Мансурам, прызнаўшы сябе васалам халіфата і абавязаўшыся выплачваць Кордаве штогадовую даніну, і аддаў у жонкі хаджыбу сваю дачку Ураку, якая атрымала мусульманскае імя Абда і стала любімай жонкай аль-Мансура і маці яго сына Абд ар-Рахмана. У 992 годзе Санча II паспрабаваў вызваліцца ад залежнасці і адмовіўся выплачваць даніну, аднак аль-Мансур здзейсніў два паходы на Памплону і прымусіў караля ў верасні наступнага года асабіста наведаць Кордаву, каб аднавіць васальную клятву.
Сын і спадчыннік Санча II, Гарсія II Санчэс (пам. 1100/1104), стаўшы каралём, склаў саюз з графам Кастыліі Гарсіяй Фернандэсам і паспрабаваў вызваліцца ад падначалення Кордаўскаму халіфату, адмовіўшыся выплачваць даніну. Аднак пасля паражэння і гібелі Гарсіі Фернандэса ў 995 годзе Санча II застаўся без саюзнікаў, і ў 996 годзе ён быў вымушаны прыехаць у Кордаву і прызнаў сваю залежнасць ад халіфата.
У 999 годзе Гарсія II аднавіў вайну супраць халіфата, напаўшы на Калатаюд, дзе загінуў брат аль-Мансура. У адказ кіраўнік халіфата пакараў смерцю 50 наварскіх закладнікаў, якія знаходзіліся ў Кордаве (у тым ліку і членаў каралеўскай сям’і), а затым узяў Памплону і зруйнаваў яе ўшчэнт. У 1000 годзе аль-Мансур здзейсніў паход у Кастылію, падчас якога нанёс пры Серверы-дэ-Пісуэрзе буйное паражэнне аб’яднанаму войску Кастыліі, Навары, Леона і Сальданіі, прычым, па паведамленні некаторых хронік, у гэтай бітве загінуў кароль Гарсія II Наварскі[7] Але ўжо ў 1002 годзе армія халіфата пасля смерці аль-Мансура была разбіта ў бітве пры Калатаньясоры[8].
Кіраванне Санча III Вялікага
[правіць | правіць зыходнік]
Пры кіраванні Санча III Вялікага Навара дасягнула найбольшага пашырэння, уключыўшы ў сябе практычна ўсю паўночную частку Пірэнейскага паўвострава, а сам Санча III быў адным з самых магутных хрысціянскіх кіраўнікоў свайго часу.
Атрымаўшы ў спадчыну каралеўства пасля смерці бацькі Гарсіі II у 1000 ці 1004 годзе (першапачаткова пад рэгенцтвам маці і біскупаў), Санча скарыстаўся міжусобіцамі ў Кордаўскім халіфаце пасля смерці аль-Мансура для таго, каб выйсці з падначалення халіфа і заняцца павелічэннем сваіх уладанняў за кошт земляў халіфата.
Каля 1010 года Санча III ажаніўся з Муніядоннай, дачкой графа Кастыліі Санча Гарсіес. У 1016 годзе Санча III дамовіўся з Санча Гарсесам аб замацаванні мяжы паміж Наварай і Кастыліяй. А пасля смерці Санча Гарсеса ў 1017 годзе прад’явіў правы на апеку над яго малалетнім сынам, Гарсіяй Санчэсам як муж яго сястры, што выклікала вайну з каралём Леона Альфонса V, які таксама прад’яўляў правы на апеку. У выніку да 1020 года Санча III адваяваў землі паміж Сеа і Пісуэргай, а да 1022 годзе захапіў некаторыя тэрыторыі непасрэдна каралеўства Леон. У канцы 1022 года паміж двума манархамі было складзена пагадненне аб міры, змацаванае ў 1023 годзе шлюбам караля Леона з Уракай, сястрой караля Навары. Захопленыя Санча III землі былі вернуты каралеўству Леон у якасці пасагу Уракі Гарсес. Паспяховыя дзеянні Санча III на карысць графа Гарсіі Санчэса дазволілі каралю Навары пачаць аказваць значны ўплыў на кіраванне Кастыліяй. А пасля забойства бяздзетнай Гарсіі Санчэса ў 1029 годзе графства атрымала ў спадчыну яго сястра, Муніядонна, жонка Санча III, аднак фактычным кіраўніком Кастыліі стаў Санча III, у 1032 годзе які перадаў графства свайму сыну Фернанда. Акрамя таго ў 1033 годзе Санча пачаткаў вайну супраць караля Леона Бермуда III, захапіўшы ў студзені 1034 года Леон, а ўлетку таго ж года Асторгу. У Леоне Санча III каранаваўся з тытулам «кароль Іспаніі». Але ў канцы 1034 года паміж каралямі быў складзены свет, замацаваны ў 1035 годзе шлюбам Бермунда III з дачкой Санча III, Хіменай.
Таксама Санча III здолеў пашырыць свае ўладанні і на ўсход. У 1015 годзе Санча III здолеў выцесніць маўраў са спусцелага былога графства Сабрарбэ. А пасля смерці ў 1017 ці 1018 годзе графа Рыбагорсы Гільема II, які не пакінуў спадчыннікаў, Санча III прад’явіў правы на яго спадчыну, паколькі яго жонка Муніядонна даводзілася праўнучкай графа Рамона II. У 1018 годзе ён заняў цэнтральную частку графства, дзе разбіў маўраў, якія скарысталіся сітуацыяй і ўварваліся ў графства. Паўночная частка графства апынулася ў руках графа Пальярс-Хусы Рамона III, жанатага на ўнучцы графа Рамона II — Махор. Пасля разводу Рамон III у 1020 годзе паспрабаваў захаваць сваю частку графства, аднак у 1025 годзе Санча III далучыў большую частку паўночнай часткі графства да Навары. Рамон III захаваў толькі катлавіну Нагеры-Рыбагарсаны.
Акрамя таго, Санча змог узмацніць свой уплыў, усталяваўшы да 1032 годзе сюзерэнітэт над герцагствам Гасконь, а таксама над графствам Барселона.
Пасля смерці Санча III 18 кастрычніка 1035 года яго ўладанні былі падзелены паміж 4 сынамі. Гарсія III атрымаў Нахеру (Навару), Фернанда яшчэ ў 1032 годзе стаў графам Кастыліі (а з 1037 года каралём Кастыліі), Гансала — графствы Сабрарбэ і Рыбагорсу, а незаконны сын Раміра I — графства Арагон, ператворанае ў каралеўства.
Навара пры спадчынніках Санча III
[правіць | правіць зыходнік]Навара ў 1135—1176 гадах
[правіць | правіць зыходнік]Па завяшчанні бацькі Гарсіі III атрымаў вяршэнства над астатнімі братамі. Неўзабаве ён дапамог брату малодшаму брату Фернанду ў 1037 годзе разбіць караля Леон Бермуда III пры Пісуэрзе, пасля чаго той захапіў леонскі прастол. Ва ўзнагароду за гэта Гарсія атрымаў астатнюю частку Васконіі да Сантандэрскага заліва. Скарыстаўшыся паслабленнем мусульманскіх эміратаў-тайф, Гарсія III пачаў весці супраць іх паспяховыя войны, і ў 1045 годзе яму атрымалася заваяваць Калахору.
Аднак пазней Гарсія пасварыўся з братамі. У 1043 годзе ён перамог Раміра пры Тафалье, а затым пачаў вайну супраць Леона і Кастыліі, аднак у бітве пры Атапуэрцы 15 верасня 1054 года загінуў. Спадчыннікам Гарсіі быў яго старэйшы сын Санча IV, які да 1058 года кіраваў пад рэгенцтвам маці. Ён паспрабаваў працягнуць палітыку свайго бацькі па пашырэнні тэрыторыі каралеўства. Склаўшы саюз са сваім дзядзькам Раміра Арагонскім супраць кіраўніка Сарагосы аль-Муктадзіра, Санча IV перамог таго і абклаў данінай.
У 1067 годзе на Навару напаў Санча II Кастыльскі, спадзяючыся вярнуць землі, страчаныя яго бацькам. Для таго, каб адбіць пагрозы Санча IV склаў саюз з новым каралём Арагона Санча I, з-за чаго канфлікт увайшоў у гісторыю як «Вайна трох Санча». Перамогу ў ёй атрымаў Санча Кастыльскі дзякуючы палкаводніцкаму таленту свайго военачальніка, Сіда Кампеадора. Навара ў выніку гэтай вайны страціла Бурэбу, Альта-Рыёху і Алаву.
У 1074 годзе супраць Санча IV арганізаваў змову яго малодшы брат Рамон Гарсес, у выніку якой Санча быў забіты ў Пеньялене.
Унія з Арагонам
[правіць | правіць зыходнік]Пасля гібелі Санча наступіў дынастычны крызіс. Наварцы, незадаволеныя братазабойцай, абралі на трон караля Санча I Арагонскага, які аб’яднаў кароны Навары і Арагона (у Навары ён кіраваў пад імем Санча V). У той жа час кароль Кастыліі і Леона Альфонса VI прызнаў каралём выгнанніка Гарсію Санчэса. Каб нармалізаваць адносіны з Кастыліяй, Санча Арагонскі, дапамог Альфонса VI у бітве пры Залацы ў 1086 годзе і пры абароне Таледа ў 1090 годзе а таксама ўступіў у саюз з Сідам.
Санча V і яго сыны Педра I і Альфонса I Ваяўнік змаглі значна пашырыць тэрыторыю свайго каралеўства за кошт мусульманскіх уладанняў. Заваяваныя раўніны забудоўваліся замкамі, якія служылі апорай для новых заваяванняў.
Аднаўленне незалежнасці Навары
[правіць | правіць зыходнік]Не маючы спадчынніка, Альфонса I Ваяўнік, які памёр у 1134 годзе, завяшчаў перадаць сваю дзяржаву гаспітальерам і тампліерам, аднак яго апошняя воля так і не была выканана. Новым каралём Арагона быў абвешчаны яго малодшы брат Раміра II Манах. Аднак наварцы прызналі сваім каралём Гарсію IV, празванага Аднавіцелем, унука Санча Гарсеса, незаконнанароджанага сына караля Гарсіі III.
Ён, аднак, апынуўся даволі слабым кіраўніком і залежаў ад мацнейшых каралёў-суседзяў. Першапачаткова Гарсія быў вымушаны прызнаць перавагу Арагона над Наварай, а сябе — «сынам» Раміра II. Пасля Гарсія прызнала сябе васалам караля Кастыліі і Леона Альфонса VII і ў 1136 года саступіў Кастыліі Рыёху. У 1137 годзе ён паспрабаваў дамагчыся незалежнасці ад Кастыліі і склаў саюз з Альфонсам I Партугальскім, але праз тры гады быў вымушаны пайсці на мір, пасля чаго Гарсія быў верным саюзнікам Альфонса VII.
Сын і спадчыннік Гарсіі IV, Санча VI, які атрымаў у спадчыну Навару з 1150 годзе, у першыя гады свайго кіравання быў вымушаны падпісаць з каралямі Кастыліі і Арагона Тудэльскае і Карыёнскае пагадненні, саступіўшы ім частку сваіх тэрыторый. Аднак пазней ён прыклаў усе высілкі, каб аднавіць Наварскае каралеўства ў ранейшых межах, і дамогся свайго. Санча варагаваў з графам Барселоны Рамонам Берэнгерам IV, але з яго сынам Альфонса II падпісаў мірны дагавор, і ў 1190 годзе ў Борхе нават заключыў саюз супраць Кастыліі.
Санча VI быў першым, хто называў сябе «каралём Навары», выключыўшы з тытулатуры тытул «кароль Памплоны». Ён вывеў Навару на палітычную сцэну Еўропы. Адна яго дачка, Берэнгарыя, была жонкай караля Англіі Рычарда I Ільвінае Сэрца, іншая, Бланка — жонкай графа Шампані Цібо III.
Пасля мерці Санча VI ў 1194 годзе, прастол атрымаў у спадчыну яго сын Санча VII. Праз год разгарэўся канфлікт паміж Наварай і Кастыліяй з-за таго, што Санча не паспеў падвесці свае войскі да бітвы пры Аларкосе, і кастыльцы пацярпець паражэнне. Альфонса VIII абвінаваціў у паражэнні Санча і пачаў супраць яго вайну, але быў разбіты. У 1200 годзе Санча распачаў ваенную экспедыцыю супраць маўраў, прайшоў па Мурсіі, Андалусіі і нават уварваўся ў Афрыку. Скарыстаўшыся яго адсутнасцю, Кастылія і Арагон падзялілі Наварскае каралеўства, захапіўшы Алаву, Гіпускоа і Біскаю. Паводле Гвадалахарскага мірнаму пагаднення 1207 года Санча вымушаны быў прызнаць усе тэрытарыяльныя страты. Пазней Санча ўнёс вырашальны ўнёсак у перамогу арміі хрысціянскай кааліцыі над войскамі Альмахадаў 16 чэрвеня 1212 года ў бітве пры Лас-Навас-дэ-Талоса.
У нейкі момант Санча перадаў каралеўскія паўнамоцтвы сястры Бланцы, але ў 1229 годзе яна памерла, а ў 1232 годзе сканала і іншая сястра, Берэнгарыя. Такім чынам, бяздзетны Санча стаў апошнім прадстаўніком мужчынскай лініі дынастыі Хіменесаў, якія кіравалі ў Навары з пачатку X стагоддзя. Пасля яго смерці ў 1234 годзе каралём Навары быў абраны яго пляменнік, граф Шампані Цібо IV, сын Бланкі і Цібо III Шампанскага.
Навара пад кіраванне іншаземных дынастый
[правіць | правіць зыходнік]Кіраванне Шампанскай дынастыі
[правіць | правіць зыходнік]Цібо IV, кіруючы ў Навары пад імем Тэабальда I, стаў першым у доўгай чарадзе каралёў французскага паходжання. Ён быў шырока вядомы як трувер, французскі паэт, аўтар вялікай колькасці твораў, шматлікіх лірычных песень пра каханне з музычным акампанементам, рэлігійных паэм і сірвентаў. За гэта ён атрымаў мянушку «прынц трувераў». Падчас маленства Людовіка IX Цібо некалькі разоў удзельнічаў у паўстаннях французскай знаці супраць караля. Таксама ён арганізаваў у 1239 годзе няўдалы крыжовы паход. Быўшы адначасова французскім графам і каралём Навары, ён быў вымушаны раздзірацца паміж сваімі ўладаннямі.
Цібо IV памёр у 1253 годзе, пасля яго паслядоўна кіравалі двое сыноў.
Тэабальда II пры падтрымцы Папы Аляксандра IV у 1257 і 1259 гадах увёў у Навары французскія рытуалы памазання і каранацыі для абгрунтавання боскага паходжання манархіі. У іншых справах Цібо працягваў палітыку свайго бацькі. Каб не дапусціць раздрабнення краіны буйнымі феадаламі, кароль звярнуўся за падтрымкай да гарадоў. Цібо падтрымаў гарадское насельніцтва, падаўшы яму самакіраванне, з прычыны таго, што з прычыны росту прамысловасці і гандлю павялічваліся і яго даходы. Буржуазія падтрымала манарха, забяспечыўшы своечасовае занясенне грошай у казну каралеўства. У 1266 годзе Цібо правёў першы перапіс насельніцтва краіны, на той момант у Навары пражывала 150 000 жыхароў. Ён пашырыў прывілеі для гарадоў Памплона, Эстэлья, Ланс, Цьебас і Таральба-дэль-Рыа. У 1269 годзе заснаваў Эспіналь.
Спадчыннік Тэабальда II, яго малодшы брат Энрыке I Тоўсты, жанаты з пляменніцай караля Францыі Людовіка IX, праводзіў прафранцузскую палітыку. Яго ўзыходжанне на прастол супала з такім эканамічным уздымам у Навары, якога перш не здаралася на Пірэнеях. Але паводле Парыжскага дагавора 1259 года англічане атрымалі правы на Гасконь, што фактычна адразала Навары доступ да акіяна.
Энрыке дазволіў гораду Памплоне (сталіцы Навары) скасаваць саюз з гарадамі Сан Чэрнен (San Cernin) і Сан Нікалас (San Nicolas), створаны ў 1266 годзе. Ён таксама падаў прывілеі гарадам Эстэла, Аркос, і Віяна, заахвочваючы гарадскі рост. Яго адносіны з арыстакратыяй былі, у цэлым, дружалюбныя, аднак Генрых любымі спосабамі падтрымліваў мір і парадак у сваім каралеўстве.
Энрыке спачатку імкнуўся аднавіць тэрыторыі, страчаныя ў Кастыліі, дапамагаючы паўстанню Феліпэ, брата караля Кастыліі Альфонса X, у 1270 годзе. Але ў выніку спыніў аказваць дапамогу, аддаючы перавагу стварыць альянс з Кастыліяй праз шлюб свайго сына Цібо з дачкой Альфонса X. План ажыццявіць не атрымалася, у сувязі з гібеллю маладога Цібо, пасля таго як той зваліўся са сцяны ў замку Эстэла ў 1273 годзе. Энрыке ненадоўга перажыў свайго сына. З яго смерцю мужчынская лінія Шампанскага дому спынілася. Законным спадчыннікам стала яго трохгадовая дачка Жанна (Хуанна) з маці Бланкай у якасці рэгента.
Унія з Францыяй (1284—1328)
[правіць | правіць зыходнік]Новай каралеве і яе маці прыйшлася абараняць свая маёмасць ад замахаў розных замежных дзяржаў, якія маглі лёгка захапіць багатыя ўладанні ў Шампані і Навары. Гэта вымусіла Бланку звярнуцца за падтрымкай да французскага караля Філіпа III. У 1284 годзе трынаццацігадовая Жанна выйшла замуж за спадчынніка французскай кароны Філіпа, які праз год стаў каралём Францыі пад імем Філіп IV. Гэта шлюб даў магчымасць далучыць да каралеўскага дамена Шампань і Бры, а таксама прывёў да першага аб’яднання Францыі і Навары ў рамках асабістай уніі, якая доўжылася да 1328 года.
Пасля смерці Жанны тытул караля Навары паслядоўна насілі яе тры сыны: Людовік I (кароль Францыі пад імем Людовік X), Філіп II (кароль Францыі пад імем Філіп V) і Карл I (кароль Францыі пад імем Карл IV).
Навара пад кіраваннем дому Эўро
[правіць | правіць зыходнік]У 1328 годзе памёр кароль Францыі і Навары Карл IV. Новым каралём Францыі быў абраны яго стрыечны брат, Філіп VI дэ Валуа. Аднак асамблея наварскай знаці адмовілася прызнаць каралём Філіпа VI. Сваёй каралевай знаць прызнала Жанну, дачку караля Людовіка X, пазбаўленую ў свой час права на атрыманне ў спадчыну французскай кароны, і яе мужа, Філіпа д’Эўро. 5 сакавіка 1329 года Філіп і Жанна ў саборы Санта Марыя ла Рэал у Памплоне былі каранаваны біскупам Памплоны Арнальда дэ Барбазанам як кароль і каралева Навары. Такім чынам каралеўства Навара зноў стала самастойным.
Кароль Францыі Філіп VI прызнаў гэта абранне, але Жанна была вымушана адмовіцца за сябе і сваё нашчадства ад прэтэнзій на французскі трон. Акрамя таго, у 1335 годзе Філіп і Жанна былі вымушаны адмовіцца ад правоў на Шампань і Бры, далучаных да дамена караля Францыі. Наўзамен паводле пагаднення, складзенага 14 сакавіка 1336 года, за Філіпам, які валодаў французскім графствам Эўро, былі канчаткова замацаваны графствы Ангулем і Мартэн (узведзенае ў статус пэрства), атрыманыя ім у 1318 годзе як пасаг жонкі, а таксама замкі Бенон у Анісе і Фантэнэ-ле-Абацю ў Пуату. Пазней Жанна абмяняла Ангулем на шэраг уладанняў у Вексене (Пантуаз, Бамон-сюр-Уаз і Аснье-сюр-Уаз).
.jpg)
Сын і спадчыннік Жанны і Філіпа, Карл II Злы, які стаў каралём у 1349 годзе, з’яўляўся адным з дзейных удзельнікаў Стагадовай вайны паміж Францыяй і Англіяй. Ён падтрымаў англійскі бок, імкнучыся павялічыць уладанні ў Францыі, а таксама спрабаваў пашырыць тэрыторыю Навары за кошт суседзяў. У выніку яго палітычных амбіцый былі страчаны шырокія французскія ўладанні яго роду, а Навара была спустошана разбуральнымі войнамі і набегамі.
Спадчыннік Карла II, Карл III Высакародны надаваў шмат увагі навядзенню парадку ў Навары і вываду краіны з крызісу, які наступіў з-за надмерных амбіцый і бурнай дзейнасці яго бацькі. Карл памірыўся з суседнімі дзяржавамі, у тым ліку дзякуючы дынастычным шлюбам. У 1404 годзе Карл падпісаў Парыжскі дагавор, канчаткова адмовіўшыся ад ранейшых французскіх уладанняў наварскіх каралёў, уключаючы графства Эўро, і атрымаўшы ў якасці кампенсавання герцагства Немур. У 1413 годзе Карл стварыў у Навары Вярхоўны суд. У 1423 годзе Карлам быў заснаваны тытул прынца Віянскага для спадчыннікаў наварскага прастола. Карл таксама выступаў заступнікам мастацтваў. Пры ім было скончана ўзвядзенне гатычнага сабора ў Памплоне і распачата будаўніцтва каралеўскіх палацаў Тафалья і Алітэ.
Пасля яго смерці ў 1425 годзе, каралевай стала яго дачка, Бланка, якая была замужам за Хуанам Арагонскім, які стаў пазней каралём Арагона. Разам з ім яна ў 1429 годзе была каранавана на прастол Навары.
Навара пад кіраваннем Арагонскага дому
[правіць | правіць зыходнік]Пакуль была жывая Бланка, кіраваннем Наварай яна займалася самастойна. Яе муж Хуан Арагонскі, які прымаў дзейны ўдзел у дынастычных войнах, якія вёў яго старэйшы брат, кароль Арагона, Неапаля і Сіцыліі Альфонса V, у наварскія справы не ўмешваўся. Акрамя Навары, Бланка прэтэндавала таксама на Немурскае герцагства, але ў выніку захавала за сабой толькі тытул, а само герцагства было далучана да французскай кароны.
Бланка памерла ў 1441 годзе. Навару павінен быў атрымаць у спадчыну старэйшы сын Бланкі і Хуана — Карл Віянскі. Аднак Хуан не дапусціў сына да трона, узяўшы кіраванне каралеўствам у свае рукі, спаслаўшыся на завяшчанне Бланкі аб тым, што Карл не павінен называць сябе каралём без згоды бацькі. Пры гэтым Карл стаў намеснікам Хуана ў Навары, сам Хуан наварскімі справамі не вельмі цікавіўся.
У 1447 годзе Хуан ажаніўся другі раз — з Хуанай Энрыкес. Праз 4 года яна вырашыла ўзяць кіраванне Наварай у свае рукі, дамаглася таго, што Хуан прызначыў яе намесніцай Навары. Яе падтрымаў шляхетны наварскі род Грамонаў, аднак іншы род, Бамонтаў, прыняў бок прынца Віянскага і адмовіўся падпарадкоўвацца Хуане. У выніку пачалося паўстанне, якое ўзначаліў Карл Віянскі, не ладзіў са сваёй мачахай. Але ў 1452 годзе ён патрапіў у палон да бацькі і быў вымушаны паабяцаць не выкарыстоўваць каралеўскі тытул да смерці бацькі. Пасля гэтага Карл бег да двара свайго дзядзькі Альфонса V.
У 1458 годзе памёр Альфонса V, яго спадчыннікам стаў Хуан (пад імем Хуан II), аб’яднаўшы ў сваіх руках Навару, Арагон, Валенсію, Каталонію, Неапаль і Сіцылію. Для Хуаны Энрыкес адзінай перашкодай, якія аддзялялі яе сына Фердынанда ад атрымання ў спадчыну прастола, быў Карл Віянскі, і пад яе ўплывам Хуан загадаў у 1460 годзе зняволіць Карла. Гэта справакавала паўстанне ў Каталоніі, якое неўзабаве распаўсюдзілася на Арагон і Навару. Напалоханы размахам паўстання, Хуан у 1461 год быў вымушаны пайсці на саступкі. Ён вызваліў Карла Віянскага і прызнаў яго сваім спадчыннікам.
Аднак у тым жа 1461 годзе Карл Віянскі нечакана памёр. Усе былі ўпэўнены ў тым, што Карла атруцілі па загадзе Хуаны Энрыкес. Гэта вылілася ў грамадзянскую вайну, якая доўжылася 12 гадоў. Хуане было не да Навары. Смерць Карла зрабіла спадчынніцай каралеўства Бланку, старэйшую дачку Хуана ад першага шлюбу. Аднак неўзабаве Хуан, незадаволены непадпарадкаваннем дачкі (яна адмовілася выйсці замуж за сына французскага караля), аддаў яе пад апеку наступнай дачкі, Элеаноры. Бланка памерла ў 1464 годзе, па чутках яе атруціла Элеанора.
Навара пад кіраваннем дынастый Фуа і Альбрэ
[правіць | правіць зыходнік]
Элеанора, якая была замужам за французскім графам Гастонам IV дэ Фуа, з 1461 года і да смерці Хуана II (за выключэннем перыяду 1468—1471) ад імя бацькі кіравала Наварай.
Хуан II памёр 20 студзеня 1479 года. Элеанора была прызнана каралевай Навары, аднак памерла ўжо 2 лютага. Яе муж і старэйшы сын памерлі раней, таму новым каралём быў прызнаны ўнук Элеаноры — Францыск Фебаў, граф дэ Фуа. Яму ў той момант было 12 гадоў, рэгентшай стала яго маці Мадлен, дачка французскага караля Карла VII. У якасці караля яго падтрымалі Грамоны і звязаная з імі частка наварскай арыстакратыі. Бамонты, як звычайна, занялі процілеглую Грамонам пазіцыю, падтрымаўшы кандыдатуру арагонскага караля Фердынанда II (сына Хуана II ад другога шлюбу); да іх далучыліся арыстакраты, якія не жадалі мірыцца з французскім умяшаннем у справы Навары. Усе спробы Мадлен памірыць супрацьстаялыя партыі былі беспаспяховымі.
У 1483 годзе Францыск быў атручаны. Яго ўладанні атрымала ў спадчыну сястра, 15-летняя Кацярына дэ Фуа. Рэгенцтва за сабой захавала Мадлен. Аднак атрыманне ў спадчыну кароны аспрэчыў яе дзядзька, Жан дэ Фуа, віконт Нарбоны. Ён спасылаўся на салічны закон, па якім жанчыны не мела права на спадчыну. Гэта вылілася, хоць гэты закон ніколі не ўжываўся ў Навары, у грамадзянскую вайну, у якой актыўны ўдзел прымалі роды Бамонтаў і Грамонаў. Жадаючы знайсці саюзнікаў, Мадлен у 1484 годзе выдала Кацярыну замуж за Жана д’Альбрэ, які стаў каралём Навары пад імем Іаана III.
У 1494 годзе Мадлен апынулася закладніцай у Фердынанда II, а рэальнае кіраванне Наварай перайшло да Жана д’Альбрэ. Пасля смерці Мадлен праз год пачаўся новы віток грамадзянскай вайны. Яна скончылася толькі ў 1497 годзе Тарбскім мір, па якім Жан дэ Фуа адмовіўся ад правоў на наварскую карону.
Акупацыя Навары іспанцамі
[правіць | правіць зыходнік]
Фердынанд II Арагонскі не пакідаў дамаганняў на Навару. У 1505 годзе ён ажаніўся з Жэрменай дэ Фуа, дачкой былога прэтэндэнта на наварскую карону Жана дэ Фуа. У 1506 годзе адбылося паўстанне канетабля Навары, графа Лерына, які карыстаўся падтрымкай Фердынанда. Паўстанне працягвалася да 1508 года. Асцерагаючыся магутнага суседа, які ўвесь час выстаўляў Навары розныя прэтэнзіі, Жан д’Альбрэ склаў саюз з французскім каралём Людовікам XII. Фердынанд вырашыў скарыстацца гэтым і звярнуўся да Папы, абгаварыўшы Жана як схізматыка і ератыка. Следствам стала папская була 1512 года, якая зрынала Жана і адлучвала яго ад царквы. Каралём Навары Папа прызнаў Фердынанда.
Скарыстаўшыся папскай булай, армія Фердынанда ў тым жа 1512 годзе ўварвалася ў Навару, захапіўшы большую частку Навары, уключаючы яе сталіцу Памплону (так званая Верхняя Навара). Там Фердынанд абвясціў сябе яе каралём. Кароль Францыі тым часам з-за ваенных паражэнняў у Італіі не меў магчымасці ваяваць з Фердынандам і ў 1513 годзе склаў перамір’е. Жан д’Альбрэ быў вымушаны бегчы з Навары, усе яго спробы вярнуць заваяваныя землі скончыліся няўдачай. Верхняя Навара была ўключана ў склад аб’яднанага каралеўства Іспанія.
Ва ўладанні наварскіх каралёў з дынастыі Альбрэ засталася толькі невялікая частка тэрыторыі каралеўства на поўнач ад Пірэнеяў (Ніжняя Навара). Тым не менш менавіта за гэтым уладаннем у XVI стагоддзі захоўваецца назва «каралеўства Навара». Далейшая яго гісторыя звязана з гісторыяй Францыі.
Далучэнне да Францыі
[правіць | правіць зыходнік]
Усе спробы караля Генрыха II д’Альбрэ вярнуць захопленыя Фердынандам зямлі былі беспаспяховыя. У 1521 годзе яго сваяк Андрэ дэ Фуа адваяваў большую частку спрэчных земляў, але ў вырашальнай бітве пры Наайне пацярпеў паражэнне ад кастыльскага палкаводца герцага Нахера.
Падчас бітвы пад Павіяй Генрых быў узяты ў палон разам з французскім каралём Францыскам I. Ад шлюбу яго з сястрой караля, Маргарытай Валуа (дзякуючы якому ён атрымаў у спадчыну графства Арманьяк), нарадзілася Жанна III д’Альбрэ, пазней дбайны абаронца кальвінізма і адна з кіраўніц французскіх гугенотаў. У 1548 годзе яна была выдадзена замуж за герцага Антуана дэ Бурбона, які стаў пасля смерці Генрыха каралём-кансортам Навары.
Іх сын Генрых, прынц Беарнскі, які стаў пасля гібелі бацькі і смерці маці каралём Навары, у далейшым узышоў на французскі прастол пад імем Генрыха IV. Пасля гэтага каралеўства Навара некаторы час фармальна заставалася суверэннай дзяржавай, але ў 1620 годзе па ініцыятыве кардынала Рышэльё была ўключана ў склад Францыі ў статусе правінцыі. Французскія каралі пасля гэтага афіцыйна тытулаваліся «каралямі Францыі і Навары».
У 1790 годзе, са скасаваннем падчас Вялікай французскай рэвалюцыі падзелу Францыі на правінцыі, Навара ўвайшла ў склад дэпартамента Ніжнія Пірэнеі (цяпер Атлантычныя Пірэнеі). Тытул «кароль Навары» ў 1791 годзе выключаны з тытулатуры французскага караля; пазней, у перыяд пасля Рэстаўрацыі ён ізноў выкарыстоўваўся «рэстаўраванымі» каралямі-Бурбонамі, але пасля Ліпеньскай рэвалюцыі 1830 г. ён канчаткова знікае з дзяржаўных актаў.
Верхняя Навара з 1512 года застаецца ў складзе Іспаніі, карыстаючыся на працягу гісторыі розным аб’ёмам унутранай самастойнасці. З 1982 года яна мае статус аўтаномнай супольнасці.
Гл. таксама
[правіць | правіць зыходнік]Зноскі
- ↑ Фредегар. Хроника(недаступная спасылка) части IV, 21 и 57. Восточная литература. Архівавана з першакрыніцы 20 верасня 2008. Праверана 27 студзеня 2009.
- ↑ Па іншых звестках ён стаў графам у 816 годзе.
- ↑ Доўгі час лічыўся, што Іньіга паходзіць з Гасконскага дому, аднак у наш час гэта версія адпрэчана большасцю гісторыкаў. Яго бацькам лічыцца Іньіга Хіменес, прадстаўнік мясцовай дынастыі кіраўнікоў Памплоны
- ↑ Гэты тэрмін для абазначэння ўладанняў кіраўнікоў з дынастыі Хіменес выкарыстоўвае Кодэкс Роды.
- ↑ Дакументы, якія надзяляюць Гарсію I Санчэса тытулам кароль, адносяцца толькі да апошняга года жыцця Хімена.
- ↑ Абд ар-Рахман III быў пляменнікам жонкі Хімена II, Санчы Аснарэс.
- ↑ Паводле іншых звестак, кароль Гарсія II памёр у 1004 годзе.
- ↑ Сучасныя гісторыкі лічаць бітву пры Калатаньясоры выдумкай пазнейшых хрысціянскіх гісторыкаў, якія такім чынам паспрабавалі хоць бы смерць кіраўніка Кордаўскага халіфата прыпісаць ваеннай доблесці сваіх продкаў. У сучасных падзеям хроніках і аналах нічога не гаворыцца пра бітву: толькі з непрытоенай радасцю паведамляецца, што вораг хрысціян памёр і яго душа пасля смерці панясе годнае пакаранне. Гл. Альманзор. Реконскиста. Архівавана з першакрыніцы 13 лютага 2012. Праверана 27 красавіка 2009.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Корсунский А. Р. История Испании IX—XIII веков (Социально-экономические отношения и политический строй Астуро-Леонского и Леоно-Кастильского королевства). Учебное пособие. — М.: Высшая школа, 1976. — 139 с.
- Альтамира-и-Кревеа Рафаэль. История Средневековой Испании / Перевод с испанского Е. А. Вадковской и О. М. Гармсен. — СПб.: «Евразия», 2003. — 608 с. — 1 500 экз. — ISBN 5-8071-0128-6
- Мюллер А. История ислама: От мусульманской Персии до падения мусульманской Испании. — М.: ООО «Издательство Астрель»: ООО «Издательство АСТ», 2004. — 894 с. — ISBN 5-17-022031-6
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]
|
Каралеўства Навара на Вікісховішчы |
|---|
- Наварра(недаступная спасылка). Реконкиста. Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2011. Праверана 27 красавіка 2009.
- NAVARRE, kings (англ.). Foundation for Medieval Genealogy. Архівавана з першакрыніцы 13 лютага 2012. Праверана 27 красавіка 2009.
- Анонимные авторы.. Испанские средневековые хроники: Хроника Карденьи I. Хроника Карденьи II. Анналы Толедо I. Анналы Толедо II. Анналы Толедо III.. www.bloknot.info (А. Скромницкий) (24 жніўня 2011). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012. Праверана 28 верасня 2011.
 | |
|---|---|
| Бітвы |
|
| Персаналіі | |
| Феадальныя ўтварэнні |
|
