Mont d’an endalc’had

Jentilez

Eus Wikipedia
Ar Jentilez
Ar Jentilez gwelet diwar Tregastell.
Ar Jentilez gwelet diwar Tregastell.
Anv gallek Les Sept-Îles
Geografiezh
Enezeg Ar Jentilez
Lec'hiadur Aod ar Vein Ruz, Mor Breizh
Daveennoù lec'hiañ 48° 53′ 00″ N, 3° 28′ 44″ K
Niver a inizi 5
Inizi pennañ Bonno, Enez ar Breur
Lein uhelañ 53 m (war Enez Bonno)
Geologiezh Inizi kevandirel
Melestradurezh
Bro Breizh
Bro hengounel Banniel Bro-Dreger Bro-Dreger
Departamant Aodoù-an-Arvor Aodoù-an-Arvor
Kumunioù Perroz-Gireg
Poblañs
Poblañs 0 ann.
Titouroù all
Dizoloadenn Ragistor
Gwerzhid-eur UTC+1

Ar Jentilez a zo un enezeg eus norzh Breizh, stag ent-melestradurel ouzh kumun Perroz-Gireg, e Bro-Dreger hag e Penn-ar-Bed. Anvet eo Les Sept Îles e galleg, daoust ma n'eus ket seizh enezenn diouti.

A-wezhioù e vez graet ivez gant an Enezioù[1] evit o envel.

An douarouriezh

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Darn eus ar Jentilez gwelet eus aod an douar-bras. Enez ar Breur gant he zour-tan (a-gleiz), Bonno (e-kreiz), ha Melbann (a-zehoù)

Maen greunit eo an enezeg a-bezh. Greunit ruz-roz brudet korn-bro Perroz-Gireg, a vez graet mein ruz anezhañ gant tud ar vro.

Gwazhennoù dolerit a gaver en Enez ar Breur, Melbann hag er Serr.

Ouzh hec'h ober emañ (a gornaoueg da reter):

  • Enez Plat, plat eo evel ma lavar hec'h anv (22 m en he lec'h uhelañ). Ne vez ket gwelet nemeur eus aod an douar bras. Gorread: 5.50 ha.
  • Enez ar Breur pe Jentilez hepmuiken. Gorread: 5.24 ha. 45 m en he lec'h uhelañ. An enezenn nemeti ma c'haller diskenn a-hed ar bloaz. Un tour-tan a zo, hag ur c'hreñvlec’h (dilezet e 1889).
  • Bonno, an enezenn vrasañ (gorread: 7.72 ha), uhel eo ivez (div uhelenn, unan 53 m hag unan all 48 m).
  • Melbann, serzh eo, ha tapout a ra 39 m uhelder. Gorread: 1.20 ha.
  • Riouzig anezhi an enez ma kaver ar muiañ a evned-mor o neizhiañ, 12 spesad evned-mor dishañval. Amañ emañ ivez lec'h uhelañ an enezeg (56 m). Gorread: 3.30 ha.

Pa vez izel ar vro e vez liammet enezennoù ar c’hornaoueg gant ur pladur mein goloet a vezhin.

Anvioù un toullad reier : ar Serr, ar Moudennoù, Enez ar Razhed...

Morskouleg Riouzig

An enezeg 'zo anezhi ul lec'h gwarezet evit an natur ha dreist pep tra evit an evned. Ar mirva evned kentañ eo bet e Frañs, bet savet er bloaz 1912, hag e anv ofisiel eo mirva Albert Chappelier, ha meret eo gant ar gevredigezh Ligue pour la Protection des Oiseaux (LPO) (Kevre Gwareziñ an Evned).

Da gentañ penn e oa bet savet evit gwareziñ ar poc’haniged (Fratercula arctica) — anvet kornefiched pe godizi er vro — a veze chaseet evit ar blijadur hepken gant touristed eus Pariz. Tost da 15 000 koublad a oa e fin an XIXvet kantved. Un nebeud kantadoù hepken e 1912. O niver a adsav buan da 7 000 koublad e 1950.

War-lerc’h lanv du an Torrey Canyon e tiskenn o niver da 400 koublad, ha ne ra o niver nemet digreskiñ abaoe an amzer-se, 330 koublad e 1979, 242 koublad e 1996, 160 e 2005, 145 e 2008, 150 e 2009, 173 e 2010 ha 175 e 2011.

War Melbann ha Riouzig dreist-holl eo e vezont o neizhiañ.

Kavet e vez evned ral all evel

Anavezet eo dreist-holl an enezeg evit ar berniad morskouled (Sula bassana) a vez o neizhiañ eno. Ne ra o niver nemet mont war gresk a vloaz da vloaz abaoe m’o deus tapet ar pleg da zont betek eno da ouennañ abaoe 1939. E 2008 e oa 19 206 koublad, 21 393 e 2009, 21 880 bloaz war-lerc'h, ha 22 395 e 2011 (kresk +2,5%).

Spesadoù all:

  • ar morvaout kuch (Phalacrocorax aristotelis) 329 koublad e 1996, 356 e 2005, 206 e 2008, 358 koublad e 2009, 373 e 2010, 368 bloaz war-lerc'h.
  • ar morvaout bras, 30 koublad e 2008, ha hini ebet e 2009.
  • ar gouelan gris (Larus argentatus) (3,700 koublad e 1996, 2,788 e 2003), 1 930 e 2008, 1 406 e 2009 (n'int ket bet kontet e 2010).
  • ar gouelan kein du (Larus fuscus) 850 e 1996, 638 e 2003, 820 e 2008, ha digresk adarre e 2009 gant 643 c'houblad (n'int ket bet kontet e 2010).
  • ar gouelan bras (Larus marinus) 87 koublad e 1996, 81 e 2005 hag e 2008, 82 e 2009, ha 57 e 2010;
  • ar garamell (Fulmarus glacialis) 96 e 1996, 81 e 2005, 76 e 2008, 84 e 2009, 85 e 2010;
  • an tort boutin (Puffinus puffinus) 110 e 1996, 148 e 2005, 159 e 2008, 188 e 2009, 157 e 2010;
  • ar satanig bihan (Hydrobates pelagicus) 20 e 1996, 44 e 2005, 50 e 2008, 49 e 2009, 58 e 2010;
  • ar c'haraveg pavioù du (Rissa tridactyla) 30 e 1996 ha hini ebet ken e 2005 na goude;
  • ar skravig boutin (Sterna hirundo), 5 koublad e 2005, 9 e 2008, 16 e 2009, 40 e 2010;
  • an eider-dum (Somateria mollissima), 1 c'houblad e 2008, evit ar wech kentañ abaoe 1999 ha gwall beñse an Erika; e 2009 hag e 2010 e oa eno c'hoazh;
  • an tadorn roueel (Tadorna tadorna), 3 c'houblad e 2008 ha 2009, 1 hepken e 2010;
  • ar vorbig (Hæmatopus ostralegus), 51 c'houblad e 2008, 49 e 2009, 65 e 2010.

Un evn aod a zo nevez-staliet evit neizhiañ e 2010:

Ret eo menegiñ ivez daou evn tremen ral :

  • ar varc'hvran veur (Corvus corax), 1 c'houblad e 2007, 2008, 2009, ha 2010;
  • ar falc'hun kantreat (Falco peregrinus), distro da neizhiañ e 2008 evit ar wech kentañ abaoe ar bloavezh 1950, hag eno c'hoazh e 2009 ha 2010.

Evel alies war aodoù Breizh e weler ivez ar sidan-aod (Anthus spinoletta petrosus). A-hend-all e c'haller gwelet evned douar o ouennañ, evel ar Golvan tiez (Passer domesticus), ar beufig ruz (Pyrrhula pyrrhula), al lineg ruz (Acanthis cannabina), ar bistrak-aod (Œnanthe œnanthe), hag ivez ar goukoug (Cuculus canorus).

E miz Here 2012 e oa bet gwelet ur gup gell e Riouzig[2].

Taolenn an evned o neizhañ

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Evned (niver a goubladoù) 1976 1996 2005 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Eider dum - 0 0 1 1 1 0 0 2 0 1
Erev beg hir - 8 12 13 25 36 51 42 42 31 49
God bihan - 14 23 20 21 32 31 35 32 37 44
Falc'hun kantreat - 0 0 1 1 1 1 1 2 3
Gouelan bras 58 87 81 81 82 57 74 52 52 80 85
Gouelan gris      2 500           3 700           2 788           1 930           1 406      - - - - 1 755 -
Gouelan kein du 15-20 850 638 820 643 - - - - 634 -
Herlegon bihan - 0 0 0 0 5 9 6 20 9 15
Karamell an norzh 78 96 81 76 84 85 78 78 94 80 80
Karaveg pavioù du 38 30 0 0 0 0 0 - - - -
Marc'hvran veur - - 1 1 1 1 1 0 1 1 1
Morbig-Eurazia 6-7 - - 51 49 65 50 54 68 83 78
Morskoul 4 500 - -      19 206           21 393           21 880      22 395 20 321 19 443 21 545 -
Morvaout bras - - - 30 0 - - - - - -
Morvaout kuch 90 329 356 206 358 373 368 316 372 240 270
Nouelig bras - 0 0 0 0 0 1 3 0 -
Poc'hanig 330 242 160 145 150 173 175 175 221 159 162
Satanig bihan - 20 44 50 49 58 70 77 90 60[3] 88
Skravig boutin - - 5 9 16 40 56 22 30 2 1
Skrav Dougall - - 0 0 0 0 2 0 - - -
Skrav kuchenn - - 0 0 0 0 45 0 - - -
Tadorn roueel - - - 3 3 1 1 2 5 4 3
Tort boutin - 110 148 159 188 157 175 158 142 214 275

Ul lec'h gouennañ eo ivez evit ar reunig gris (Halichœrus grypus), al lec’h nemetañ e Breizh gant enezeg Molenez, war-dro 40 loen (15 vihan bennak ganet e 2009, 19 bloaz war-lerc'h, 14 e 2011, 23 e 2012, 36 e 2013 ha 2014).

Un tour-tan bihan a zo bet savet war Enez ar Breur er bloaz 1834 hag an tan kentañ enaouet d’ar c'hentañ a viz Mae 1835. Uhelaet eo bet e 1854 abalamour ma oa kuzhet an tan eus un tu gant Bonno. Lakaet e oa bet an tour-tan da darzhañ gant ar soudarded alaman pa oant o kuitaat ar vro, d’ar 4 a viz Eost 1944.

E miz Gouhere 1952 ez a en-dro an tour-tan nevez, an hini a weler eno c'hoazh. Tredanekaet e 1957 (diwar nerzh an avel).

Uhelder e c'houloù: 20 m. Tan gwenn, tri sked 15 eilenn. Hed-gouloù: 24 mil-mor.

Ar Jentilez hag awen an arzourien

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  • An erc'h war an enezeg, ur varzhoneg gant Maodez Glanndour.
  • Ar Jentilez, gant ar strollad Tregeriz, ur bladenn 33T awenet penn-da-benn gant an enezeg (1972).

Gevellet eo ar mirva gant:

Bro Kêr Abaoe
Balearez (Broioù Katalan) Enez Sa Dragonera

Levrlennadur brezhonek

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  • Ar Jentilez, gwarezlec'h an evned, gant Jakez Konan, e-barzh Gwalarn, niverenn 138-139 (1941).
  • Diwar-benn an anv "Jentilez", gwelet Hor Yezh niv. 276, Kerzu 2013, ha niv. 277, Meurzh 2014.

Liammoù diavaez

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Commons
Commons
Muioc'h a restroù diwar-benn

a vo kavet e Wikimedia Commons.

Notennoù ha daveennoù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  1. "Enezioù ar Jentilez" hervez KerOfis (Ofis Publik ar Brezhoneg)
  2. Lec'hienn an LPO
  3. (da vihanañ)
Porched Breizh – Adkavit pennadoù ha rummadoù Wikipedia a denn da Vreizh.