Zglavkari
 | Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
| Arthropoda (Koljeno člankovitih životinja) | |
|---|---|
 Artropode | |
| Sistematika | |
| Carstvo | Animalia |
| Potcarstvo | Bilateria |
| Natkoljeno | Ecdysozoa |
| Koljeno | Arthropoda Latreille, 1829 |
| Potkoljena i razredi | |
| |
Od svih beskičmenjaka zglavkari su postigli najviši evolucioni uspjeh. Poznato je oko milion vrsta. Žive na svim staništima: morska i slatka voda, kopno.
Tijelo im je građeno od glave, grudi i trbuha. Svaki od ovih dijelova sastoji se od više dijelova. Evolucioni uspjeh zglavkara zasniva se na razvoju vanjskog kostura. On im omogučava zaštitu, a postojanje većeg broja zglobova veću pokretljivost. Ovaj kostur je krut pa predstavlja prepreku rastu, koja je prevaziđena odbacivanjem starog kostura i njegova zamjena novim. U ovom periodu životinje su ranjive i nesposobne da se zaštite. Dijele se na rakove/ljuskare, paukolike zglavkare-paučnjake, pregljeve-grinje i krpelje, stonoge.
Građa
Osnovna osobina zglavkara je heterotomna segmentacija tijela. Za razliku od segmentacije anelida, kod kojih su svi segmenti međusobno jednaki, kod zglavkara se zglobovi jasno morfološki razlikuju.
Segmenti se grupišu u dva ili tri tjelesna regiona. Segmentisane su im i noge.
Osnovni tjelesni regioni su :
Kod pojedinih grupa ovi regioni se drugačije grupišu. Na površini tijela imaju čvrstu hitinsku kutikulu. Čvrst omotač je dobra zaštita tijelu. Naziva se spoljašnji kostur ili egzoskelet. Građen je od većeg broja ploča, koje pokrivaju tijelo i ekstremitete. U najvećem broju slučajeva skeletne ploče su međusobno pokretno spojene. Omogućava pokretljivost ovih organa. Služi kao zaštita unutrašnjih organa. Da bi rasli moraju se presvlačiti. Odbacuju staru kutikulu. Mišići i skeletne ploče funkcionišu kao sistem poluga.
Cirkulacijski sistem
Krvni sistem je otvorenog tipa. Srce se sastoji od jedne ili više komora. Linearno su raspoređene i imaju bočne linearno raspoređene otvore - ostije. Kroz njih krv (hemolimfa) iz perikardijalnog prostora ulazi u srce. Iz srca krvnim sudovima krv odlazi do tkiva i organa. Tu se ona izliva u šupljine i lakune oko tih organa.
Respiratorni sistem
Respiratorni organi vodenih zglavkara su škrge, a kod suhozemnih su traheje. Kod nekih oblika postoje pluća (pauci i škorpije) Traheje su razgranate cjevčice. One počinju sitnim otvorima na kutikuli (stigme). Zatim se granaju po cijelom tijelu.
Ekstetorni organi
Ekstetorni organi su različiti:
- Antenalne žlijezde
- Maksilarne žlijezde
- Malpigijevi sudovi (nešto izmijenjene metanefridije).
Nervni sistem je dostigao visok stepen razvoja. To je u vezi sa njihovim složenim ponašanjem. Imaju razvijen mozak. On se sastoji od 3 dijela:
- Prednji – protocerebrum
- Srednji – protocerebrum
- Zadnjeg –tritocerebrum mozga
Čula
Čula su dobro razvojena posebno čulo vida. Ono je glavno orijentaciono čulo. Mogu biti pokretljive na drškama ili nepokretljive na predenjem dijelu glave. Postoje proste (ocele) i facetovane oči. Facetovane se sastoje od nekoliko hiljada do nekoliko stotina hiljada ocela.
Polni organi su odvojeni čest polni diformizam. Polne žlijezde i njihovi odvodi su parni. Oplodnja se vrši u unutrašnjosti. Kod nekih predstavnika razviče je amebotalno tj. iz jajeta izlazi jedinka. Liči na odraslu jedinku.
Kod složenijih zglavkara razviće je sa metamorfozom. Može biti
- nepotpuno ( hemimetabolno) i
- potpuno (holometabolno)
Podjela
- Trilobiti (Trilobitomorpha) obuhvata izumrle primitivne vodene. Poznate samo na osnovu fosilnih ostataka
- Paukolike životinje (Chelicarata)
- Rakovi (Crustacea)
- Stonoge i insekti (Uniramia)
Prelazni oblik između dvije grupe metazoa i zglavkara predstavljaju:
- Baršunasti crvi
- Tartagrade
- Pentastomide
Po osobinama oni su slični prstenastim crvima i zglavkarima
Baršunasti crvi
Baršunasti crvi (Onychophora) otkriveni su 1826. Žive u tropskim i suptropskim predjelima, na vlažnim mjestima kao što je otpalo lišće, ispod kore mrtvog drveća. Ovo su noćne životinje. Hrane se ulovljenim insektima. Dužine su 1,4 do 15 cm, najčešće 2 cm. Liće na puževe golače, kišne gliste...
Građa
Njihovo tijelo je dugačko cilindričnog oblika podijeljeno na segmente od kojih svaki, sem glave, nosi po par nečlankovitih nožica sa stopalima na kojima je po par kandžica. Glava nije odvojena od tijela suženjem. Sastoji se od tri segmenta čeoni dio na kome su sva pipka i još dva na kojima je po jedno jednostavno oko i usta sa jakom čeljusti. Ekstretorni aparat sličan je onom kod prstenastih crva. Svaki nosi po par ekstretornih cjevčica. Sistem organa za krvotok i disanje sličan je onom kod zglavkara. Nožice podsječaju na parapodije prstenastih crva, ali imaju i snažne kandže slične onima kod zglavkara.
Podjela
- Peripatopsidae žive uglavnom u Australiji
- Peripatide žive u tropskim krajevima Amerike, Afrike, Azije.
- Peripatus je tipičan predstavnik ove vrste. Lići na gusjenicu. Ima oko senamnaest pari nogu raspoređenih duž valjkastog tijela. Na prednjem dijelu ima dva dugačka pipka i dvije papile sa svake strane usta,koje izbacuju ljepljivu tečnost, koju luće žlijezde. Ovu tečnost mogu ispljunuti na udaljenost od 50 cm. U dodiru sa vazduhom ona očvrsne i oblikuje ljepljivu nit. Sporo puže upotrbljavajući i noge, produžavajući i skračujući tijelo, odižući nožice izduženog segmenta.
Živi ispod lišča tropskih šuma, krijući se danju, a noću izlazi u potragu za hranom.
Tartigrade
Tartigrade (Tartigradae) su veoma sitne životinje. Dužina im rijetko prelazi 1 mm. Tijelo im je presvučeno debelom kutikulom ukrašenom šarama koje su često živo obojene. Ime su dobile po nezgrapnom karakterističnom načinom kretanja. Tijelo im podsječa na medvjeđi, pa ih nazivaju vodeni medvjedi.
Uvijek imaju 4 para zdepastih nožica koje su kao i kod baršunastih crva jednostavni valjkasti izdanci. Završavaju grupom sa po 4 do 8 oštrih šiljastih kandžica. Njima se hvataju za podlogu dok se kreću. Žive u pijesku morskog dna, slatkoj vodi, na lišajevima, mahovini. U periodu suše može da uzgubi tečnost, tako usporava metabolizam i u stanju su obamrlosti. Ovako mogu preživjeti nekoliko mjeseci.
Pentastomide
Pentastomide (Pentastomidae) obuhvataju grupu sa oko 100 vrsta koje su paraziti. Dužina im je od nekoliko milimetara do 14 cm. Crvolikog su oblika. Na prednjem dijelu imaju pet izbočenja. Na grčkom ime im zunači petousti, a odnosi se na tih pet izdanaka. Samo jedan od njih predstavlja usta. Ostali zavržavaju kukicama ili kandžicama. Pomoču njih životinja se hvata za domaćina. Životni ciklus im je često složen i mogu, u toku razvoja, da se izredaju na više raznih domaćina. Odrasli oblici žive u disajnim putevima gmizavaca, ptica i sisara.
Lingituala je parazit nosne šupljine psa, nekad i drugih sisara pa i čovjeka. Kao larva živi na raznim organima zečeva i kunića.
