Dan

"Dani" preusmjerava ovdje. Za druga značenja, pogledajte Dani (višeznačna odrednica).

Dan je vremenski period pune rotacije Zemlje u odnosu na Sunce. U prosjeku, to je 24 sata, 1440 minuta ili 86 400 sekundi. U svakodnevnom životu, riječ "dan" često se odnosi na solarni dan, što je dužina između dva solarna podneva ili vremena kada Sunce dosegne najvišu tačku. Riječ "dan" može se odnositi i na dan, vremenski period kada lokacija prima direktnu i indirektnu sunčevu svjetlost. Na Zemlji, dok lokacija prolazi kroz dan, doživljava jutro, podne, popodne, večer i noć. Efekat dana je od vitalnog značaja za mnoge životne procese, što se naziva cirkadijalni ritam.

Zbirka dana u nizu organizovana je u kalendarima kao datumi, gotovo uvijek u sedmicama, mjesecima i godinama. Većina kalendarskih rasporeda datuma koristi jedno ili oba Sunce sa četiri godišnja doba (solarni kalendar) ili fazu Mjeseca (lunarni kalendar). Početak dana je uobičajeno prihvaćeno kao vrijeme usred noći ili ponoći, zapisano kao 00:00 ili 12:00 ujutro na 24-satnom ili 12-satnom satu, respektivno. Budući da vrijeme ponoći varira između lokacija, vremenske zone su postavljene kako bi se olakšalo korištenje jedinstvenog standardnog vremena. Ponoć nije jedina konvencija koja se koristi za određivanje početka novog dana. Drugi određujući momenti korišteni su kroz historiju, a neki se koriste i danas, kao što je jevrejski ili islamski vjerski kalendar, koji broji dane od zalaska do zalaska sunca, tako da subota počinje zalaskom sunca u petak. Astronomi takođe imaju konvenciju na kojoj njihov dan počinje u podne. Na ovaj način, sva njihova zapažanja tokom jedne noći bilježe se kao da se dešavaju istog dana. Ova metoda uklanja dvosmislenost određenog opažanja koje se dešava u kalendarskom danu, eliminirajući potrebu da se dalje utvrđuje koje noći se to dogodilo. Jer kada koristite ponoć kao početak dana, svaki kalendarski dan je povezan sa dva odvojena noćna perioda.

U specifičnim aplikacijama, definicija dana je malo izmijenjena, kao što je ISQ dan (tačno 86.400 sekundi) koji se koristi za računare i održavanje standarda, lokalno računanje srednjeg vremena prirodne fluktuacije Sunčevog dana na Zemlji, te zvjezdani dan i sideralni dan (koristeći nebesku sferu) koji se koristi za astronomiju. U većini zemalja izvan tropskih krajeva praktikuje se ljetno računanje vremena, a svake godine će postojati jedan 23-satni građanski dan i jedan 25-satni građanski dan. Zbog malih varijacija u rotaciji Zemlje, rijetki su slučajevi kada će se prijestupna sekunda umetnuti na kraju UTC dana, pa iako gotovo svi dani imaju trajanje od 86 400 sekundi, postoje ovi izuzetni slučajevi dan sa 86.401 sekundom (u periodu od pola vijeka od 1972. do 2022. godine, ubačeno je ukupno 27 prestupnih sekundi, dakle otprilike jednom svake druge godine).

Uvod

Različite definicije za dan su bazirane na prividnom kretanju Sunca preko neba (solarni dan). Razlog za ovo prividno kretanje je rotacija Zemlje oko svoje ose, kao i revolucija Zemlje u orbiti oko Sunca.

Dan, za razliku od noći, često se definiše kao period kada sunčeva svjetlost stiže do zemlje, pod pretpostavkom da nema logičkih pretpostavki. Dva efekta čine da je dan prosječno duži od noći. Sunce nije tačka, ali ima prividnu veličinu od oko 32 lučna minuta. U prilog tome, atmosfera prelama sunčevu svjetlost na taj način da jedan dio te svjetlosti stiže do zemlje čak i kada je sunce i dalje ispod horizonta za oko 34 lučna minuta. Tako da prva svjetlost stiže do zemlje kada je centar sunca i dalje ispod horizonta za oko 50 lučnih minuta. Razlika u vremenu zavisi od ugla pod kojim sunce izlazi i zalazi, ali iznosi najmanje skoro 7 minuta.

Stari običaj glasi da novi dan počinje ili izlaskom ili zalaskom Sunca na lokalnom horizontu. Tačan momenat, kao i interval između dva izlaska ili dva zalaska sunca, zavise od geografskog položaja (geografske dužine, kao i geografske širine) i dijela godine.

Konstantniji dan može da se definiše Suncem koje prolazi kroz lokalni meridijan, što se dešava u lokalno podne (viša kulminacija) ili ponoć (niža kulminacija). Tačan momenat zavisi od geografske dužine i, u manjim količinama, od dijela godine. Dužina takvog dana je skoro konstantna. Ovakvo vrijeme pokazuju sunčani satovi.

Dalje poboljšanje definiše izmišljeno srednje Sunce koje se kreće konstantnom brzinom preko ekvatora; brzina je ista kao i prosječna brzina pravog Sunca, ali ovo uklanja varijacije tokom godine kada Zemlja prelazi orbitu oko Sunca.

Zemlja je tokom vremena imala povećavajuće duže dane. Prvobitna dužina jednog dana, kada je zemlja bila nova, bila je ustvari bliža 23 sata. Ovaj fenomen se javlja zbog Mjeseca koji usporava Zemljinu rotaciju polako tokom vremena. Zbog načina na koji je sekunda definisana, srednja dužina dana je sada otprilike 86400,002 sekunde i povećava se za oko 2 milisekunde po vijeku.

Civilni dan

Za civilne svrhe, od sredine 19. vijeka kada su se ustalile željeznice sa stalnim rasporedima vožnje, obično vrijeme je definisano za cijeli region bazirano na srednjem lokalnom solarnom vremenu kod nekog centralnog meridijana. Za cijeli svijet, definisano je 30 takvih vremenskih zona. Glavna je "svjetsko vrijeme" ili UTC (UTC - Coordinated Universal Time).

Sadašnja konvencija nalaže da civilni dan počinje u ponoć, što je blizu vremena niže kulminacije srednjeg Sunca na centralnom meridijanu vremenske zone. Dan se uobičajeno dijeli na 24 sata od 60 minuta od kojih svaki ima po 60 sekundi.

Prestupne sekunde

Kako bi se održao civilni dan u liniji sa prividnim kretanjem sunca, prestupne sekunde mogu da se ubacuju.

Civilni dan tipično traje 86400 SI sekundi, ali će trajati 86401 s u slučaju prestupne sekunde (ili moguće 86399 u slučaju obrnute prestupne sekunde, ali se ona nikad do sada nije desila).

Prestupne sekunde unapred najavljuje Međunarodni servis za rotaciju Zemlje i referentne sisteme koji mjeri Zemljinu rotaciju i određuje da li je prestupna sekunda potrebna. Prestupne sekunde se dešavaju samo na kraju UTC mjeseca i do sada su samo dodate na kraju 30. juna i 31. decembra.

Astronomija

U astronomiji se također koristi zvjezdani dan; kraći je za otprilike 3 minuta i 56 sekundi od solarnog dana, i blizu je stvarnog perioda rotacije Zemlje, nasuprot Sunčevom prividnom kretanju.

Granice dana

Za većinu dnevnih životinja, uključujući Homo sapiens, dan prirodno počinje zorom a završava se zalaskom sunca. Ljudi su, sa svojim kulturološkim normama i naučnim znanjem, zamijenili prirodu sa nekoliko različitih shvatanja granica dana. U Judaizmu i Jevrejskoj kulturi, dan počinje izlaskom sunca, prateći Knjigu o postanju 1:5, i traje do sljedeće večeri. Srednjevijekovna Evropa je pratila ovu tradiciju. Dani kao što su Božićno veče, Noć vještica i večer Svete Agnes su ostaci starih šablona kada su praznici počinjali večer ranije. Sadašnja konvencija je da civilni dan počinje u ponoć, tj. u 0:00, i traje puna 24 sata do 24:00.

U Sjedinjenim Državama, noći se nazivaju po prethodnim danima, npr. "petak uveče" obično označava cijelu noć između petka i subote. Ovo je suprotno jevrejskoj šemi. Ova razlika od civilnog dana često vodi do konfuzije. Događaji koji počinju u ponoć se često najavljuju kao da se dešavaju dan ranije. TV vodiči često stavljaju noćne programe u prethodni dan, iako programiranje video rekordera zahtijeva striktnu logiku da novi dan počinje u 0:00. Izrazi kao što su "danas", "jučer" i "sutra" postaju dvosmisleni tokom noći.

Karte, ulaznice itd. za jedan ili nekoliko dana mogu da važe do ponoći ili do vremena zatvaranja, kada je ono ranije. Međutim, ako servis (npr. javni prijevoz) radi od npr. 6:00 do 01:00, posljednji sat može da se računa kao dio prethodnog dana (također i za aranžiranje rasporeda). Za servise koji zavise od dana ("zatvoreno nedjeljom", "ne pušta se petkom", itd.) postoji rizik od dvosmislenosti. Kao primjer, za holandsku Željeznicu, dnevna karta važi 28 sati, od 0:00 do 4:00 naredne večeri.

Spisak poznatih dana

• Crni ponedjeljak
• Crni petak
• Krvava nedjelja
• D-dan
• Dan kada je muzika umrla
• Martovske Ide
• 11. septembar 2001.

Također pogledajte

• Noć
• Godišnja doba
• Dani u sedmici