Fundamentalizam
 | Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
Fundamentalizam (lat. fundamentum - osnova) je način mišljenja u kome se određena načela smatraju za suštinske istine koje, bez obzira na njihov sadržaj imaju nepromjenljiv i neprikosnoven autoritet. Supstancijalni fundamentalizmi imaju malo ili ništa zajedničkog osim što njihove pristalice obično pokazuju ozbiljnost i vatrenost koje proističu iz doktrinarne čvrstine. Iako se obično dovodi u vezu sa religijom i doslovnom istinom svetih spisa fundamentalizam se susreće i u političkim doktrinama. Štaviše i za liberalni skepticizam može se reći da sadrži fundamentalno vjerovanje da sve teorije treba dovesti u pitanje. Iako se termin često koristi pežorativno da bi označio nefleksibilnost, dogmatizam i autoritarizam, fundamentalizam može da izrazi i nesebičnost i odanost načelima.
Vjerski fundamentalizam
[uredi | uredi izvor]Vjerski fundamentalizam je naziv za različite političke ideologije i pokrete koji nastoje cjelokupni društveni život uskladiti s dosljednim tumačenjem određene vjerske doktrine.
Religija i politika se preklapaju u mnogo tačaka, a svakako nije najmanje značajna ona koja se tiče razvoja najvažnijih ideoloških tradicija. Etički socijalizam je naprimjer postao sastavni dio različitih vjerskih doktrina, doprinjevši nastanku kršćanskog i muslimanskog socijalizma. Protestantizam je doveo do oblikovanja ideje o samomotivisanoj i individualnoj odgovornosti koja je našla izraz u klasičnom liberalizmu. Vjerski fundamentalizam se razlikuje po tome što posmatra sve aspekte javnog i privatnog života kao sekundarne u odnosu na objavljene vjerske doktrine. Sa tog gledišta politički i društveni život trebao bi da bude organizovan na osnovu onoga što se smatra ključnim, odnosno istinskim vjerskim načelima, obično poduprtim vjerom u doslovnu istinu vjerskih učenja. Pošto je takva načela moguće razviti u potpun pogled na svijet, vjerski fundamentalizam se opravdano može smatrati ideologijom.
Postoje dva suprostavljena mišljenja odakle potiče vjerski fundamentalizam i zašto se on javlja na kraju dvadesetog vijeka. Jedno prikazuje fundamentalizam kao skretanje, odnosno prilagođavanje koja čine društva tokom navikavanja na modernu i sekularizovanu kulturu. Drugo ističe da fundamentalizam ima trajan značaj i da je posljedica neuspjeha sekularizma da zadovolji vječitu ljudsku potrebu za duhovnom istinom.
Oblici vjerskog fundamentalizma pojavili su se u različitim dijelovima svijeta. U SAD je sedamdesetih godina 20. vijeka počeo da raste značaj kršćanskog fundamentalizma kao posljedica pojave nove kršćanske desnice koja se zalaže za zabranu pobačaja, uvođenje molitve u američkim školama i povratak tradicionalnim porodičnim vrijednostima. U pokušaju da se palestinskoj državi u nastajanju onemogući ustupanje teritorija koju smatraju za jevrejsku domovinu, u Izraelu je porastao značaj jevrejskog fundamentalizma koji je dugo predstavljala grupa malih religioznih partija. Hinduistički fundamentalizam u Indiji razvio se kao otpor širenju zapadnog sekularizma i težnje da se suprostavi uticaju suparničkih vjerovanja kao što su islam i religija Sika. Islamski fundamentalizam je nastao zahvaljujući islamskoj revoluciji 1979, koja je dovela do stvaranja islamske republike pod ajatollahom Homeinijem (1900-1989). Zatim se postepeno širio po bliskom istoku, u Sjevernoj Africi i u dijelovima Azije. Osnovne karakteristike su ispoljavanje antizapadnjaštva i to kao antipatija prema neokolonijalizmu zapadnih sila i pokušaj da se suprotstavi širenju materijalizma i liberalnog kapitalizma.