Johann Pachelbel
Johann Pachelbel | |
|---|---|
| Rođenje | 1. septembar 1653. |
| Smrt | 3. mart 1706 (52 godine) Nürnberg, Sveto Rimsko Carstvo |
| Era | Barok |
Značajna djela | Kanon u D-duru Šakona u f-molu Tokata u e-molu |
Johann Pachelbel bio je njemački kompozitor,[1][2][3] orguljaš i nastavnik, koji je doveo južnu njemačku orguljašku školu do vrhunca. Komponirao je mnogobrojna sakralna i sekularna djela, a njegov doprinos razvoju horskog preludija i fuge osigurao mu je mjesto među najznačajnijim kompozitorima srednje barokne ere.
Pachelbelova muzika uživala je ogromnu popularnost tokom njegovog života, a imao je mnogo učenika i njegova djela postala su model kompozitorima južne i srednje Njemačke. Danas je najpoznatiji po Kanonu u D-duru, kao i Šakoni u f-molu, Tokati u e-molu za orgulje i Hexachordum Apollinisu, zbirci varijacija za klavijature.
Na njega su utjecali južni njemački kompozitori, kao što su Johann Jakob Froberger i Johann Caspar Kerll, Italijani Girolamo Frescobaldi i Alessandro Poglietti, te francuski i kompozitori nirnberške tradicije. Stavljao je naglasak na lucidni, jednostavan polifonijski stil koji je isticao melodičnu i harmoničnu jasnoću. Njegova muzika manje je virtuozna i manje harmonijski avanturistična nego Buxtehudeova. Pachelbel je, kao i Buxtehude, eksperimentirao s različitim ansamblima i instrumentalnim kombinacijama u svojoj kamernoj i, što je najvažnije, vokalnoj muzici. Većina tih djela sadrži izuzetno bogatu instrumentaciju. Istražio je mnoge varijacije i povezane tehnike, koje se manifestiraju u stilski raznovrsnim djelima, od sakralnih koncerata do suita za čembalo.
Biografija
[uredi | uredi izvor]1653-1674: Rana mladost i obrazovanje (Nürnberg, Altdorf, Regensburg)
[uredi | uredi izvor]
Rođen je 1653. u Nürnbergu u radničkoj porodici, od oca Johanna (Hansa) Pachelbela (rođenog 1613. u Wunsiedelu), prodavač vina, i njegove druge supruge Anne) Marije Mair. Tačan datum Johannovog rođenja nije poznat, ali s obzirom na to da je kršten 1. septembra, pretpostavlja se da je rođen krajem augusta. U ranoj mladosti dobio je muzičko obrazovanje od Heinricha Schwemmera, profesora muzike i muzičara, koji je kasnije postao kantor u Crkvi sv. Sebalda (Sebalduskirche). Neki izvori pokazuju da je također studirao kod Georga Caspara Weckera, orguljaša u istoj crkvi i važnog kompozitora nirnberške škole, ali se to sada smatra malo vjerovatnim.
Njemački kompozitor i muzički teoretičar Johann Mattheson, čije djelo pod nazivom Grundlage einer Ehrenpforte (objavljeno u Hamburgu 1740) jedan je od najvažnijih izvora informacija o Pachelbelovom životu. U tom djelu spominje se da je mladi Pachelbel pokazao izuzetne muzičke i akademske sposobnosti. Osnovno obrazovanje stekao je u St. Lorenz Hauptschuleu i Auditorio Aegedianu u Nürnbergu, a zatim je 29. juna 1669. postao student na Univerzitetu u Altdorfu, gdje je iste godine imenovan orguljašem Crkve sv. Lovre. Finansijske poteškoće natjerale su ga da napusti univerzitet nakon manje od godinu dana. Da bi završio studij, dobio je stipendiju 1670. te tako postao student u Gymnasium Poeticumu u Regensburgu. Školske vlasti bile su veoma impresionirane njegovim akademskim kvalifikacijama, tako da je primljen i iznad normalne godišnje brojčane kvote škole. Pachelbelu je također bilo dozvoljeno proučavati muziku izvan gimnazije. Njegov nastavnik bio je Caspar Prentz, nekada student Johanna Caspara Kerlla. Budući da je potonji bio pod utjecajem italijanskih kompozitora, kao što je Giacomo Carissimi, vjerovatno je preko Prentza Pachelbel počeo razvijati interes za savremenu italijansku muziku i katoličku crkvenu muziku uopće.
1673-1690 (Beč, Eisenach, Erfurt)
[uredi | uredi izvor]Caspar Prentz odlazi u Eichstätt 1672. Taj period Pachelbelovog života najmanje je dokumentiran, tako da nije poznato je li ostao u Regensburgu do 1673. ili je iste godine napustio svog učitelja. Sa sigurnošću se može reći da je do 1673. živio u Beču, gdje je postao zamjenik orguljaša u čuvenoj Katedrali svetog Stefana. U to vrijeme Beč je bio središte ogromnog Habsburškog Carstva i imao je veliki kulturni značaj. Italijanska muzika iz tog vremena je bila popularna u Beču. Nekoliko istaknutih kosmopolitskih kompozitora radilo je tamo, a mnogi od njih doprinose razmjeni muzičkih tradicija u Evropi. Johann Jakob Froberger bio je dvorski orguljaš u Beču do 1657. godine, a naslijedio ga je Alessandro Poglietti. Georg Muffat neko vrijeme živio je u gradu i, što je najvažnije, Kerll se preselio u Beč 1673. Dok je bio tamo, možda je poznavao ili čak učio Pachelbela, čija muzika pokazuje tragove Kerllovog stila. Pachelbel je proveo pet godina u Beču, apsorbirajući muziku katoličkih kompozitora iz južne Njemačke i Italije. U nekim aspektima sličan je Josephu Haydnu, koji je također bio profesionalni muzičar u Katedrali svetog Stefana u mladosti i, kao takav, bio izložen muzici vodećih kompozitora tog vremena.
Godine 1677. Pachelbel se preselio u Eisenach, gdje je bio zaposlen kao dvorski orguljaš kod kapelnika Danijela Eberlina (također rodom iz Nürnberga), zaposlenog kod Johanna Georga I, vojvode Sachsen-Eisenacha. Upoznao je članove porodice Bach u Eisenachu (rodnom gradu Johanna Ambrosiusa Bacha oca Johanna Sebastiana Bacha) i postao bliski prijatelj Johanna Ambrosiusa i učitelj njegovoj djeci. Međutim, Pachelbel je proveo samo godinu dana u Eisenachu. Godine 1678. Bernhard II, vojvoda Sachsen-Jena, Johann Georgov brat, umro je i tokom perioda žalosti dvorski muzičari su bili znatno ograničeni u njihovim muzičkim aktivnostima. Pachelbel je zbog toga ostao nezaposlen. On je zatražio svjedočenje od Eberlina, koji je napisao jedno za njega, opisujući Pachelbela kao "savršenog i rijetkog virtuoza." S ovim dokumentom Pachelbel je napustio Eisenach 18. maja 1678
U junu 1678. godine, Pahelbel je bio zaposlen kao orguljaš u Predigerkirche u Erfurtu, gdje je naslijedio Johanna Efflera. Efler je kasnije prethodio Johannu Sebastianu Bachu u Weimaru. Porodica Bach je bila veoma dobro poznata u Erfurtu (gde su se svi orguljaši kasnije nazvali "Bachs"), pa se Pachelbelovo prijateljstvo s njima nastavilo i u tom gradu. Pachelbel je postao kum kćeri Johanna Ambrosiusa, Johanni Judith, učio je Johanna Christopha Bacha, najstarijeg brata Johanna Sebastiana, i živio u kući Johanna Christiana Bacha. Ostao je u Erfurtu 12 godina, a tokom svog boravka tamo izgradio je reputaciju kao jedan od vodećih njemačkih kompozitora za orgulje. Choral preludij je postao jedan od njegovih najznačajnijih muzičkih izuma tokom Erfurtskog perioda, pošto je Pachelbelov ugovor naročito zahtijevao da sastavi preludije za crkvene službe. Njegove dužnosti su uključivale: održavanje orgulja i što je još važnije, svake godine bio je obavezan da komponira obimnije djelo kako bi pokazao svoj napredak kao kompozitor i orguljaš, jer svako muzičko djelo te vrste moralo je biti bolje od onog koje je bilo komponirano prethodne godine. Pachelbel se ženio dva puta tokom boravka u Erfurtu. Barbara Gabler, kćerka gradonačelnika Erfurta, postala je njegova prva supruga, 25. oktobra 1681. Nažalost, i Barbara i njihov jedini sin umrli su u oktobru 1683. godine tokom kuge koja je zahvatila grad. Prvobitno objavljeno djelo Pachelbela, skup choral varijacija pod nazivom "Musicalische Sterbens-Gedancken" (bos. "Muzičke misli na smrt", Erfurt, 1683), vjerovatno je bio pod utjecajem ovog događaja.
Deset mjeseci kasnije 24. augusta 1684., Pachelbel se oženio Judithom Drommerom (Trummert), kćerkom lokalnog policajca. Imali su pet sinova i dvije kćerke. Dvojica njegovih sinova, Wilhelm Hieronymus Pachelbel i Charles Theodore Pachelbel, također su postali kompozitori; Drugi se preselio u američke kolonije 1734. Još jedan sin Johann Michael, postao je proizvođač muzičkih instrumenata u Nürnbergu i putovao je do Londona i Jamajke. Jedna od kćerki Amalia Pachelbel, postigla je priznanje kao slikar i graver.
Pozne godine: 1690–1706. (Stuttgart, Gotha, Nürnberg)
[uredi | uredi izvor]
Iako je Pachelbel bio izrazito uspješan orguljaš, kompozitor i učitelj u Erfurtu, tražio je dozvolu da ode, očigledno tražeći bolji posao. Zvanično je dobio dozvolu za odlazak 15. augusta 1690., noseći svjedodžbu u kojoj se hvali njegova marljivost i vjernost. Našao je novo zaposlenje za manje od dvije sedmice (1. septembra 1690), a bio je muzičar orguljaš na dvoru u Württembergu u Stuttgartu pod pokroviteljstvom vojvotkinje Magdalene Sibylle. Taj posao je bio bolji, ali je živio tamo samo dvije godine prije bijega od francuskog napada za vrijeme rata Velike Alijanse. Započeo je novi posao 8. januara 1692. u Gothi kao orguljaš, gdje je proveo dvije godine. Tu je objavljena njegova prva i jedina zbirka liturgijske muzike: "Acht Chorale zum Praeambulieren" 1693. (Erster Thiel etlicher Choräle). Za vrijeme trogodišnjeg boravka u Gothi Pachelbelu je dvaput ponuđen posao u Stuttgartu i na Univerzitetu u Oxfordu. Međutim, odbio je obje ponude. U međuvremenu, 20. februara umro je Georg Caspar Wecker, orguljaš u Crkvi sv. Sebalda u Nürnbergu. Gradske vlasti ubrzo su službeno pozvale Pachelbela (tada poznatog građanina Nürnberga) da preuzme taj položaj bez uobičajenog ispitivanja prije preuzimanja posla ili raspisivanja natječaja za druge istaknute orguljaše iz manjih crkava. Nakon što je prihvatio, napustio je Gothu 1695. te stigao u Nürnberg u ljeto iste godine.
Pachelbel je proveo ostatak života u Nürnbergu, gdje je objavio zbirku kamerne muzike pod nazivom Musicalische Ergötzung ("Muzički užitak") i najvažnije djelo Hexachorum Apollinis (Nürnberg, 1699), zbirku od šest arija s varijacijama za orgulje. Iako pod utjecajem kompozitora iz Italije i južne Njemačke, poznavao je i sjevernu Njemačku kompozitorsku školu, jer je njegovo djelo Hexachordum Apollinis bilo posvećeno Dieterichu Buxtehudeu. U posljednjim godinama komponirao je concertata za večernju liturgiju (Vesperi), koja su bila pod utjecajem italijanske škole i zbirku više od 90 fuga. Umro je početkom marta 1706. u 52. godini, a pokopan je 9. marta na groblju sv. Roka.
Posthumni utjecaj
[uredi | uredi izvor]Jedan od posljednjih kompozitora srednjeg baroknog perioda, Pachelbel je imao znatan utjecaj na većinu poznatih kompozitora kasnog baroka, kao što su: Georg Friderich Händel, Domenico Scarlatti ili Georg Philipp Telemann. Međutim, on je indirektno utjecao na Johanna Sebastiana Bacha. Mladi Johann Sebastian bio je student njegovog starijeg brata Johanna Christopha Bacha, koji je studirao kod Pachelbela. Iako su Bachovi rani chorali i choralne varijacije bli posuđeni iz Pachelbelove muzike, stil kompozitora iz sjeverne njemačke (Georg Böhm, Dieterich Buxtehude, i Johann Adam Reincken), igrali su važniju ulogu u razvoju Bachovog talenta.
Pachelbel je bio zadnji veliki kompozitor nürnberške tradicije i posljednji važan kompozitor iz južne Njemačke. Njegov utjecaj uglavnom je bio ograničen na njegove učenike, a naročito na Johanna Christopha Bacha, Johanna Heinricha Buttstetta, Andreasa Nicolausa Vettera i dva Pachelbelova sina, Wilhelma Hieronymusa i Karla Theodora. Drugi je postao jedan od prvih evropskih kompozitora koji su se preselili u američke kolonije. Na taj način je Pachelbel utjecao (mada indirektno i samo do određenog stepena) na američku crkvenu muziku iz tog doba. Kompozitor, muzikolog i pisac Johann Gottfried Walther je verovatno najpoznatiji od kompozitora pod utjecajem Pachelbela. Njemački kompozitor, pisac, muzički teoretičar Johann Mattheson ga je u svojoj knjizi pod nazivom "Grundlage einer Ehrenpforte" (bos. Osnove portala časti) nazvao "drugim Pachelbelom".
Kako je barokni stil izašao iz mode tokom 18. vijeka, većina baroknih i predbaroknih kompozitora je praktično bila zaboravljena. Lokalni organizatori u Nürnbergu i Erfurtu poznavali su Pachelbelovu muziku i povremeno su je izvodili, ali publika i većina kompozitora i izvođača nije posvetila puno pažnje Pachelbelu i njegovim savremenicima. U prvoj polovini 19. vijeka objavljeni su neki njegovi radovi, a nekoliko muzikologa počelo je da ga smatra važnim kompozitorom. Posebno je njemački historičar i muzikolog Philipp Spitta bio jedan od prvih istraživača koji su pratili ulogu Pachelbela u razvoju barokne muzike za orgulje. Veliki dio Pachelbelove muzike je bio objavljen početkom 20. vijeka u historijskom muzičkom izdanju pod nazivom Denkmäler der Tonkunst in Österreich (bosanski, Spomenici austrijske umjetničke muzike). Međutim, nije došlo do porasta interesa za ranu baroknu muziku. Tek sredinom 20. vijeka pojavljuju se solisti i muzičke grupe sa historijski autentičnim muzičkim izvedbama, kao i prateća istraživanja na ovom polju. Kao posljedica toga, Pachelbelovi muzički radovi su počeli detaljno da se proučavaju i ponovo često izvode na svjetskim muzičkim pozornicama.
Muzička baština
[uredi | uredi izvor]Tokom svog života, Pachelbel je bio najpoznatiji kao kompozitor za orgulje. Napisao je više od dvije stotine muzičkih djela za taj instrument. Njegov muzički opus obuhvata liturgijsku i sekularnu muziku, a istražio je i većinu žanrova koji su postojali u to vrijeme. Bio je i plodan kompozitor vokalne muzike: oko stotinu takvih radova sačuvano je do danas, uključujući i 40-ak po trajanju dugačkih muzičkih djela. Postoji samo nekoliko njegovih muzičkih komedija, iako je možda komponirao još mnogo toga, pogotovo dok je bio dvorski muzičar u Eisenachu i Stuttgartu.
Postoji nekoliko glavnih izvora za Pachelbelovu muziku, iako nijedan od njih nije toliko važan kao, na primer, Oldhamov rukopis za francuskog baroknog kompozitora Louisa Couperina. Među značajnijim materijalima nalazi se nekoliko rukopisa koji su izgubljeni prije i tokom Drugog Svjetskog Rata, ali dijelom dostupni kao mikrofilmovi iz kolekcije Vinterthur, te dvokomponentni rukopis koji je trenutno u posjedu Bodleianove biblioteke, istraživačke biblioteke Univerziteta u Oxfordu. Ova biblioteka je glavni izvor Pachelbelovih radova iz kasnog perioda. Također, tu je i prvi dio "Tabulaturbuch" ( iz 1692. godine, trenutno se nalazi u Jagiellońskoj biblioteci u Krakovu) koju je sastavio Pachelbelov učenik Johann Valentin Eckelt, u kojoj se nalaze jedine poznate autografije Pachelbela). Neumeister zbirka horalnih preludija i tzv. Weimarska tablatura iz 1704. pružaju vrijedne informacije o Pachelbelovoj školi, iako ne sadrže bilo kakva djela koje mu se sa sigurnošću mogu pripisati.
Muzika za orgulje
[uredi | uredi izvor]Većina Pachelbelove liturgijske muzike za orgulje, posebno horalni preludiji, relativno je jednostavna i napisana samo za priručnike. Ovo je dijelom zbog luteranske vjerske prakse gdje su vjernici u crkvama pjevali horale. Izvedbe na kućnim muzičkim instrumentima poput virginala ili klavikorda pratilo je pjevanje, tako da su Pachelbel i mnogi njegovi savremenici napravili muziku uz pomoć ovih instrumenata. Kvalitet orgulja koje je Pachelbel koristio također je igralo ulogu, jer muzički instrumenti iz južne Njemačke nisu bili tako složeni i raznovrsni kao oni u sjevernoj Njemačkoj.
Samo dva Pachelbelova muzička djela za orgulje su objavljena i distribuirana tokom njegovog života: Musikalische Sterbens-Gedancken (Muzičke misli o smrti, Erfurt, 1683.) - zbirka horalnih varijacija kao sjećanje na njegovu pokojnu suprugu i dijete, te Acht Choräle (Nũrnberg, 1693.). Pachelbel je koristio bijelu menzuralnu notaciju prilikom pisanja brojnih kompozicija (nekoliko chorala, sve ričerkare, neke fantazije); notacioni sistem koji koristi šuplje notne glave i zaobilazi taktne linije. Ovaj sistem se široko koristio od 15. vijeka, ali je u tom periodu postepeno zamijenjen modernim notnim bilježenjem (ponekad se naziva i crna notacija).
Horalni preludiji
[uredi | uredi izvor]Horalni preludiji čine gotovo polovinu Pachelbelovih preživjelih orguljaških radova, dijelom zbog njegovih radnih zadataka iz Erfurta koji su zahtijevali da redovno sastavlja horalne preludije. Modeli koje je Pachelbel najčešće koristio su trodijelni cantus firmus postavka, horalna fuga i što je najvažnije, model koji je izmislio koji je kombinovao dva tipa. Ovaj drugi tip počinje kratkom horalnom fugom koju prati cantus firmus u tri ili četiri dijela. Horalne fraze se tretiraju jedna po jedna, redoslijedom kojim se pojavljuju; često prateći glasovi predviđaju sljedeću frazu koristeći dijelove melodije u imitativnom kontrapunktu. Primjer iz horala "Wenn mein Stündlein vorhanden ist" :
Kompozicija počinje horalnom fugom (nije prikazana ovdje) koja se pretvara u četvorodijelnu horalnu postavku koja počinje u taktu 35. Polagani horal (cantus firmus, tj. originalna himna) je u sopranu, i označen je plavom bojom. Niži glasovi predviđaju oblik druge fraze horala na imitativan način (primjetan je karakterističan obrazac dvije ponavljane note). Pachelbel je napisao brojne horale koristeći ovaj model ("Auf meinen lieben Gott", "Ach wie elend ist unsre Zeit", "Wenn mein Stündlein vorhanden ist", itd.), Koji je ubrzo postao standardni oblik.
Uočljiva karakteristika gotovo svih Pachelblovih horalnih preludija je njegov tretman melodije: cantus firmus praktično nema nikakvu figuraciju ili ukras bilo koje vrste, uvijek predstavljen na najjasniji mogući način u jednom od vanjskih glasova. Pachelbelovo znanje o drevnim i savremenim horalnim tehnikama ogleda se u "Acht Choräle zum Praeambulieren", zbirci od osam horala koje je objavio 1693. godine. Među ostalim vrstama, bilo je i nekoliko horala pisanih pomoću zastarjelih modela. Od njih, "Nun lob, mein Seel, den Herren" je zasnovan na himni Johanna Gramanna, parafraze iz Psalma 103. To je jedan od rijetkih Pachelbelovih horala sa cantus firmusom u tenoru. "Wir glauben all a einen Gott" je trodijelna postavka s melodijskim ornamentom horalne melodije, koju je Pachelbel vrlo rijetko koristio. Konačno, "Jesus Christus, unser Heiland der von uns" je tipičan bicinijalni horal, u kojem jedna od ruku svira neukrašeni horal na orguljama, dok druga pruža stalnu brzu pratnju pisanu uglavnom u šesnaestinkama. Pachelbel je koristio bicinium muzički oblik u svoja dva druga djela.
Fuge
[uredi | uredi izvor]Pachelbel je napisao više od stotinu fuga zasnovanim na slobodnim temama. One spadaju u dvije kategorije: oko 30 slobodnih fuga i oko 90 tzv. Magnificat fuga. Njegove fuge se obično zasnivaju na netematskom materijalu i kraće su od kasnijeg modela (od kojih su najbolji primjeri Johanna Sebastiana Bacha). Kontrapunktalne metode melodijskog ukrašavanja (stretto, diminucija i inverzija) su bile vrlo rijetko korištene u obje vrste fuga. Međutim, njegove fuge pokazuju tendenciju ka ujedinjenijoj strukturi ovisnoj o subjektu koja će postati ključni element kasnih baroknih fuga. S obzirom na broj fuga koje je komponovao i izuzetnu raznolikost tema koje je koristio, Pachelbel se smatra jednim od ključnih kompozitora u razvoju ovog muzičkog oblika. Bio je i prvi veliki kompozitor koji je spojio fugu sa preludijskim stavkom (toccata ili preludij), a ovu tehniku usvojili su kasniji kompozitori i opsežno je koristio Johann Sebastian Bach.
Magnificat fuge bile su komponovane tokom Pachelbellovih posljednjih godina boravka u Nürnbergu. Pjevanje Magnificata na večernjoj molitvi (Vesperi) je obično pratio orguljaš, a raniji kompozitori dali su primjere postavki Magnificata za orgulje, zasnovane na temama iz pjevanja. Pachelbelove fuge su gotovo sve zasnovane na slobodnim temama i još se ne zna tačno gdje se uklapaju tokom vjerske službe. Moguće je da su služili da pomognu pjevačima da uspostave smjer, ili jednostavno djeluju kao uvodna djela koja su se izvodila prije početka službe. Postoji 95 djela, koja pokrivaju svih osam crkvenih modusa: 23 u maloj sekundi (primi toni), 10 u velikoj sekundi (secundi toni), 11 u maloj terci (tertii toni), 8 u velikoj terci (quarti toni), 12 u čistoj kvarti (quinti toni), 10 u velikoj seksti (sexti toni), 8 u velikoj septimi (septimi toni) i 13 u oktavi (oktavi toni). Iako je prisutno nekoliko dvoglasnih i četvoroglasnih radova, u većini ovih muzičkih djela korištena su tri glasa (ponekad proširena na četvoroglasnu polifoniju za jedan ili dva takta). Sa izuzetkom tri dvostruke fuge (primi toni br. 12, sexti toni br. 1 i oktavi toni br. 8), svi su jednostavna djela, često u 4/4 taktu i relativno kratki - pri prosječnom tempu, većina traje oko minut i po. Fuga teme iz Magnificat fuga: velika sekunda (sekundi toni) 7, oktave (oktavi toni) 10, malih sekundi (primi toni) 16, velikih seksti (sexti toni) 10, velikih terci (kvarti toni) 8 i oktava (oktavi toni) 13.
Iako je većina njih kratka, teme su veoma različite (vidi primjer 1). Često se neki oblik ponavljanja nota koristi za naglašavanje ritmičke (a ne melodijske) konture. Mnogi imaju dramatičan skok (do jedne oktave), koji se može ili ne može odraziti u jednom od glasova tokom epizode. Ovo je karakteristična Pachelbelova tehnika, iako su je koristili i raniji kompozitori, mada manjem obimu. U nekim fugama su uočene manje promjene u muzičkoj temi između unosa, a jednostavne kontrapunktne teme se javljaju nekoliko puta. Interesantna tehnika koja se koristi u mnogim djelima je povremeno pribjegavanje stilu brisé u nekoliko taktova, i za vrijeme epizoda i koda. Dvostruke fuge pokazuju tipičnu trodijelnu strukturu: fuga na subjektu 1, fuga na subjektu 2 i kontrapunkt uz istovremenu upotrebu oba subjekta.
Većina Pachelbelovih fuga komponiranih u slobodnom stilu su u tri ili četiri glasa, uz izuzetak dva bikinijska djela koja su vjerovatno bila namijenjena za nastavne svrhe. On je za muzičku razradu često koristio različitih vrste melodijskih tema, a ponavljanje bi se ponekad proširilo i obuhvatilo cijelu mjeru (kao što je predmet fuga u g-molu, vidi ilustraciju). Neke od fuga koriste teksture pogodnije za čembalo, posebno one sa razlomljenom figuracijom akorda. Tri njegova ričerkara, koji su više nalik njegovim fugama nego ričerkarima Girolama Frescobaldija ili Johanna Jakoba Frobergera, možda su tehnički zanimljiviji. U originalnim izvorima sva tri koriste bijelu notaciju i označavaju se alla breve. Politematski ričerkar u c-molu je najpopularniji i često se izvodi i snima. Zasnovan je na dvije kontrastne teme (spori hromatski uzorak i živahni pojednostavljeni motiv) koji se pojavljuju u svojim normalnim i obrnutim oblicima i završavaju se istovremeno s objema temama. Manji ričerkar u Fis-molu koristi isti koncept i muzički je malo zanimljiviji: ključ F-mol zahtijeva manje fleksibilno podešavanje od standardnog značenja temperamenta barokne ere i stoga ga rijetko koriste savremeni kompozitori. To znači da je Pachelbel možda koristio sopstveni sistem za podešavanje, koji je malo poznat. Ričerkare u C-duru je vjerovatno rani rad, uglavnom u tri glasa i koristi istu vrstu pisanja uzastopnih trećina kao što se vidi u Pachelbelovim tocatama (vidi ispod).
Pachelbelova upotreba razrađenih muzičkih tema i opsežni ponovljeni notni prelazi mogu se smatrati još jednom karakterističnom značajkom njegovih orguljaških djela. Ekstremni primjeri ponavljanja nota u suzičkoj temi nalaze se u velikoj fugi: kvarti toni br. 4 ima osam ponavljanih nota, oktavi toni br. 6 ima dvanaest. Također, čak i fuga s običnim subjektom može se osloniti na nizove ponavljanih nota, kao što se to događa na primjer u velikoj fugi oktavi toni br. 12.
Chaconne i varijacije
[uredi | uredi izvor]Pachelbelov očigledni afinitet prema varijacijskom obliku vidljiv je iz njegovih orguljaških radova koji istražuju žanr: chaconne, horalne varijacije i nekoliko skupova arija s varijacijama. Šest chaconna, zajedno sa Buxtehudeovim ostinato orguljaškim radovima, predstavlja pomak od starijeg chaconne stila: oni potpuno napuštaju plesni idiom, uvode kontrapunktnu gustoću, koriste razne horalne tehnike improvizacije, i što je najvažnije, daju bas liniji mnogo tematskog značaja za razvoj muzičkog djela.
Pachelbelove chaconne su komponirane u izrazito južno-njemačkom stilu, gdje dupli metar u C-duru chaconne (možda njegovo rano djelo) podsjeća na Kerl-ovu passacaglia u D-molu. Preostalih pet radova su u trostrukom metru i prikazuju širok spektar raspoloženja i tehnika, usredsređujući se na melodijski sadržaj (nasuprot naglasku na harmoničnu kompleksnost i virtuoznost u Buxtehudeovim chaconne). Ostinato bas se ne ponavlja nužno nepromijenjen kroz ovo djelo i ponekad je podvrgnut manjim izmjenama i ukrasima. D-dur, d-mol i f-mol chaconne su među Pachelbelovim najpoznatijim orguljaškim djelima, a zadnje navedena chaconne se često smatra njegovim najboljim orguljaškim djelom.
Godine 1699. Pachelbell je objavio Hexachordum Apollinis (naslov se odnosi na Apollo liru), zbirku od šest varijacija postavljenih u različitim ključevima. Posvećen je kompozitorima Ferdinandu Tobiasu Richteru (prijatelju iz Beča) i Dietrichu Buxtehudeu. Svaki set slijedi "ariju i varijacije" model, arije broje Aria prima kroz Aria sexta ("prvi" kroz "šesti"). Završni djelo, koje je i danas najpoznatije, je titlovana Aria Sebaldina, referenca na crkvu Sv. Sebaldusa, u kojoj je Pachelbel radio u to vrijeme. Većina varijacija je u zajedničkom vremenu, a Aria Sebaldina i njene varijacije su jedini značajni izuzeci - oni su u 3/4 ritmu. U ovim muzičkim djelima se istražuju širok spektar tehnika varijacija. Pachelbelove druge varijacijske zbirke uključuju nekoliko arija i arijeta (kratka arija) sa varijacijama i nekoliko djela označenih kao horalne varijacije. Četiri djela ovog drugog tipa objavljena su u Erfurtu 1683. godine pod naslovom "Musicalische Sterbens-Gedancken" ("Muzičke misli o smrti"), koji se mogu odnositi na smrt Pachelbelove prve žene te iste godine. Ovo je bilo Pachelbelovo prvo objavljeno djelo i sada je djelimično izgubljeno. Ova muzička djela, zajedno sa djelima Georga Böhma, mogla su ili nisu morala utjecati na rane orguljaške partite Johanna Sebastiana Bacha.
Tokate
[uredi | uredi izvor]Sačuvano je oko 20 tokata Johanna Pachelbela, uključujući i nekoliko kratkih djela koja se nazivaju tokatinas u Perreault katalogu. Odlikuje ih konzistentna upotreba dugotrajnih pedalnih tonova: u većini slučajeva, Pachelbelove tokate se sastoje od relativno brzih orguljaških prelaza sa obje ruke nad dugotrajnim pedalnim notama. Iako je sličnu tehniku koristio u svojim tokatama i Johann Jakob Froberger i Frescobaldi sa njegovim pedalnim tokatama, Pachelbel se razlikuje od tih kompozitora tako što nema sekcije s imitativnim kontrapunktom. Za razliku od većine tokata iz ranog i srednjeg baroka, Pachelbelov doprinos žanru nije sekcijski, osim ako se rapsodijski uvodni odlomci u nekoliko djela (od kojih je najznačajnija tačna oznaka e-mol) računaju kao zasebne sekcije. Štaviše, ni jedan drugi barokni kompozitor nije koristio dugotrajne pedalne tonove sa takvom stalnošću u tokatama.
Mnoge Pachelbeleove tokate istražuju jedan melodijski motiv, a kasniji radovi su napisani jednostavnim stilom u kojem dva glasa međusobno djeluju preko trajnih pedalnih nota, a navedeni međuodnos - već mnogo jednostavniji od virtuoznih dijelova u ranijim djelima - ponekad pribjegava uzastopnim tercama, seksti ili decima. Usporedite raniju D-dur tokatu, s prelazima u tipičnom srednjobaroknom stilu, s jednom od kasnih tokata u C-duru:
Ponekad takt ili dva uzastopno odsviranih terci uljepšavaju inače složeniju tokatu - ponekad postoji čitav odjeljak napisan na taj način; i nekoliko tokata (posebno jedna u d-molu i jedna od g-molskih djela) su sastavljene samo uz pomoć ove tehnike, sa gotovo nikakvim varijacijama. Djelimično zbog njihove jednostavnosti, tokate su veoma pristupačni radovi za sviranje; međutim, e-mol i c-mol, koje dobijaju više pažnje od ostalih, su zapravo nešto složenije.
Fantazije
[uredi | uredi izvor]Pachelbel je komponirao šest fantazija. Tri od njih (u a-molu, C-duru i jedan od dva dorijanska djela u D-duru) su sekcijske kompozicije u 3/2 tempu. Sekcije nikada nisu tematski povezane, dok druga Dorianska struktura u D-duru podsjeća na Pachelbeleove najznačajnije fuge, s glavnom temom popraćenom s dvije jednostavne uporedne muzičke teme.
Es-dur i g-mol fantazije su varijacije napisane po uzoru na italijanski žanr "tocata di durezze e ligature". Obje fantazije su nježna djela slobodnog muzičkog toka, sa zapetljanim prelazima za obje ruke sa mnogim slučajnostima, bliska sličnim djelima kompozitora poput Girolama Frescobaldija ili Giovannija de Macquea.
Preludiji
[uredi | uredi izvor]Skoro sva muzička djela koja su označena kao preludiji blisko podsjećaju na Pachelbellove tokate, jer i preludiji imaju virtuozne prelaze za jednu ili obje ruke nad dugotrajnim notama. Međutim, većina preludija je mnogo kraća od tokata: Preludij u a-molu (na slici ispod) ima samo 9 taktova, dok G-dur ima 10. Jedini izuzetak je jedan od dva djela u d-molu, koja su vrlo slična Pachelbelovim kasnim pojednostavljenim tokatama i znatno duža nego bilo koji drugi preludij. Tokata muzički izraz je potpuno odsutan, međutim, u kratkom Preludiju u a-molu:
Tekstura slične gustine se također nalazi u završetku kraćeg djela u d-molu, gdje se tri glasa upuštaju u imitativni kontrapunkt. U parovima preludija i fuga Johann Pachelbel je težio da razdvoji homofonsku, improvizatorsku teksturu uvoda sa strogim kontrapunktom fuge.
Ostala muzika za klavijaturu
[uredi | uredi izvor]Oko 20 plesnih suita koji se pojavljuju u rukopisu iz 1683. (sada uništenom) ranije su pripisivani Pachelbelu, ali danas se njegovo autorstvo dovodi u pitanje za sve osim za tri suite, broj 29, 32 i 33B u Seiffertovom izdanju. Ova muzička djela očigledno nisu bez francuskog utjecaja (ali ne toliko kao Buxtehudeove suite) i mogu se porediti po stilu i tehnici sa Frobergerovim suitama. U njima je korišteno sedamnaest ključeva, uključujući i fis-mol. Suita br. 29 ima sva četiri tradicionalna stavka, druga dva autentična djela imaju samo tri (nema stavka gigue), a ostatak prati klasični model (allemande, courante, sarabande, gigue), ponekad ažuriran dodatnim stavkom (obično manje razvijen), moderniji ples kao što je gavota ili balet. Svi stavci su u binarnom obliku, osim u dvije arije.
Kamerna muzika
[uredi | uredi izvor]Pachelbelova kamerna muzika je mnogo manje virtuozna od Misterioznih sonata Heinricha Ignaza Franza Bibera ili Kamernih sonata Op. 1 i Op. 2 Dietericha Buxtehudea. Čuveni Kanon u D-duru pripada ovom žanru, jer je prvobitno komponovan za 3 violine i basso continuo, i uparen sa stavkom gigue u istom ključu. Canon je zapravo više chaconne ili passacaglia: sastoji se od bassa nad kojim violine sviraju troglasni kanon zasnovan na jednostavnoj temi, dijelovi violine čine 28 melodijskih varijacija. Gigue koji je prvobitno pratio kanon je jednostavno djelo koji koristi stroga pravila pisanja fuge.
Musicalische Ergötzung (bos. "Muzičko zadovoljstvo") je zbirka od šest kamernih suita za dvije scordatura violine i basso continuo objavljen negdje nakon 1695. godine. U to vrijeme scordatura način štimanja je korišten za proizvodnju posebnih muzičkih efekata i izvođenju teških melodijskih prelaza. Međutim, Pachelbelova zbirka je bila namijenjena amaterskim violinistima, a scordatura način štimanja se ovdje koristi kao osnovni uvod u tehniku. Kod scordatura sistema štimanja koriste se samo tonika, dominante i ponekad subdominante.
Svaka suita u djelu Musikalische Ergötzung počinje sa uvodnom sonatom ili sonatinom u jednom stavku. U suitama Op. 1 i 3 ovi uvodni stavci su troglasne Allegro fugete (male fuge) i stretti. Ostale četiri sonate podsjećaju na francuske uvertire. Imaju dvije adagio sekcije koje se izmjenjuju u sporijim i bržim ritmovima: prvi dio koristi uzorke sa produženim notnim vrijednostima, četvrtinkama i osminkama na neimitativan način. Drugi služi violine u imitativnoj, ponekad homofonskoj strukturi, koja koristi note sa manjom notnom vrijednošću. Plesni stavci u suitama pokazuju italijanski utjecaj (u gigue stavcima u Suitama Op. 2 i 6) i njemački utjecaj (allemande se pojavljuje u Suitama Op. 1 i 2), ali većina atavaka jasno je pod utjecajem francuskog stila. Suite se ne pridržavaju stalne muzičke strukture: allemande je prisutan samo u dvije suite, gigue u četiri, dvije suite završavaju sa chaconne, a četvrta suita sadrži dvije arije.
Pachelbelova druga kamerna muzika uključuje ariju i varijacije (Aria con variazioni u A-duru) i četiri samostalne suite za gudački kvartet ili tipični francuski gudački ansambl sa dvije violine, 2 viole i violone (potonji pojačava basso continuo). Od njih, suita u pet stavaka u G-duru je zbirka varijacija, gdje svaki stavak počinje temom iz otvaranja sonatine. Kao i slična suita u četiri stavka (Partie 4 u G-duru) i treća samostalna zbirka (Partie a 4 u fis-molu) poboljšava njemački model suita koristeći najnovije francuske plesove kao što je gavote ili balet. Sva tri djela koja se spominju završavaju se Finale stavkom. Partie a 4 u G-duru nema figuraciju za donji dio tonskog registra, što znači da nije bio basso continuo i da, kako piše Jean M. Perreault, "ovo djelo se može smatrati prvim pravim gudačkim kvartetom, barem u okviru germanofonskog domena."
Vokalna muzika
[uredi | uredi izvor]Njemački muzički teoretičar Johan Gottfried Walther je opisao vokalne radove Pachelbela kao "savršenije izvedene od bilo čega prije njih". Već najraniji primjeri Pachelbelovog pisanja vokalne muzike, dvije arije "So ist denn dies der Tag" i "So ist denn nur die Treu" sastavljeni u Erfurtu 1679. godine (koja su također njegova najranije dokumentovana djela,[5] pokazuju impresivno ovladavanje velikom kompozicijom ("So ist denn dies der tag" je napisan za soprano, SATB hor (soprano, alt, tenor, bas), 2 violine, 3 viole, 4 trube, timpane i basso continuo) i izuzetna znanja o savremenim tehnikama.
Ove posljednje karakteristike nalaze se i u Pachelbelovim djelima za večernju molitvu (vesperi) i sakralnim koncertima, velikim kompozicijama koje su njegova vjerovatno najvažnija vokalna djela. Gotovo sva usvajaju moderni concertato idiom i mnoga su pisana za neuobičajeno velike grupe instrumenata ("Jauchzet dem Herrn, alle Welt" (u C-duru) koristi četiri trube, timpane, 2 violine, 3 viole, violone i basso continuo; u djelu "Lobet den Herrn in seinem Heiligtum" je napisana za pet horista, dvije flaute, fagot, pet truba, trombon, bubnjeve, činele, harfu, dvije violine, basso continuo i orgulje). Pachelbel istražuje veoma širok spektar stilova: postavke psalma ("Gott ist unser Zuversicht"), horalne koncerte ("Christ lag in Todesbanden"), zbirke horalnih varijacija ("Was Gott tut, das ist wohlgetan"), usklađene motete, itd. Ovi radovi su podjednako raznovrsni: od poznate postavke za "Magnificat u D-duru" pisane za 4 horista, 4 viole i basso continuo, do "Magnificata u C-duru", za petoročlani hor, 4 trube, timpane, 2 violine, jednu violu i dvije viole da gamba, fagot, basso continuo i orgulje.
Pachelbelovi veliki vokalni radovi uglavnom su pisani u modernom stilu pod utjecajem italijanske katoličke muzike, a samo nekoliko neusklađenih djela i starih tehnika kantus firmus komponiranja cantus planus crkvenog pojanja korištene su vrlo rijetko. Gudački ansambl koji je tipičan za to vrijeme, sastojao se od tri viole i dvije violine. Prvi se koriste kako bi se obezbijedio harmonijski sadržaj u instrumentalnim sekcijama ili da se udvostruče vokalne linije u tutti sekcijama. Violine se ili bave kontrapunktnim teksturama različite gustine ili se koriste za ukrašavanje. Različite osobine Pachelbelovog pisanja vokalne muzike u ovim djelima, osim činjenice da je gotovo uvijek vrlo snažno tonsko, uključuju često korištenje permutacijskih fuga i pisanje za uparene glasove. Postavke Magnificata, najčešće sastavljene tokom njegovih kasnih godina u Nürnbergu, su pod utjecajem italijansko-bečkog stila i razlikuju se od svojih prethodnika tako što tretiraju himnu (canticle) na različite načine i udaljavaju se od kompozicije koja zavisi od teksta.
Od druge vokalne muzike tu su moteti, arije i dvije mise. Od jedanaest postojećih moteta, deset su napisana za dva četvoročlana hora. Većina ove muzike je harmonično jednostavna i ne koristi složenu polifoniju (štaviše, polifone pasaže često karakterišu redukcija dijelova). Tekstovi su preuzeti iz psalama, osim u "Nun danket alle Gott" koji koristi kratak odlomak iz Propovjednika. Moteti su strukturirani prema tekstu koji koriste. Jedna važna karakteristika pronađena u "Gott ist unser Zuversicht" i "Nun danket alle Gott" je da su njihovi završeci horalne postavke u četiri dijela koje podsjećaju na Pachelbelov model horalnog orgulja: horal, predstavljen u dugim notnim vrijednostima, pjevaju soprani, a šest dubljih glasova su pratnja sa prelazima u kraćim notnim vrijednostima:
Arije, osim dva gore već opisana djela, obično su bila pisana za solo glas, uz nekoliko instrumenata. Većina je bila pisana za: vjenčanja, rođendane, sahrane i krštenja. Tu spadaju i jednostavne strofičke i složene sekcije različitih stepena složenosti, a u nekima se nalaze i sekcije za hor. Usklađena "Misa u C-duru" je vjerovatno rani rad. "Missa brevis u D-duru" je mala misa za SATB hor u tri stavka (Kyrie, Gloria, Credo). Jednostavna je, neukrašena i podsjeća na njegove motete.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ "HOASM: Johann Pachelbel". www.hoasm.org. Pristupljeno 15. 1. 2019.
- ^ "Johann Pachelbel | Biography, Music, & Facts". Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 15. 1. 2019.
- ^ "Johann Pachelbel | Biography & History". AllMusic. Pristupljeno 15. 1. 2019.
- ^ "Repercussion - Definition (Artopium's Music Dictionary)". musicterms.artopium.com. Pristupljeno 14. 1. 2019.
- ^ Translation from: Peter Wollny, liner notes to CD "Pachelbel; Johann Christoph & Johann Michael Bach: Motetten/Motets", DHM 77305
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Apel, Willi. 1972. The History of Keyboard Music to 1700. Translated by Hans Tischler. Indiana University Press. ISBN 0-253-21141-7. Originally published as Geschichte der Orgel- und Klaviermusik bis 1700 by Bärenreiter-Verlag, Kassel.
- Perreault, Jean M. 2004. The Thematic Catalogue of the Musical Works of Johann Pachelbel. Scarecrow Press, Lanham, Md. ISBN 0-8108-4970-4