Idi na sadržaj

Planina

Uredi veze
S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Za druga značenja, pogledajte Planina (čvor).
Planina Damavand u Iranu

Planina je impresivni reljefni oblik odnosno uzvišenje na Zemlji, uglavnom sa strmim stranama koje pokazuju značajnu izloženu stijenu. Iako se definicije razlikuju, planina se može razlikovati od visoravni po tome što ima ograničenu površinu vrha i obično je viša od brda, obično se uzdiže najmanje 300 metara iznad okolnog kopna. Nekoliko planina su izolovani vrhovi, ali većina se javlja u planinskim lancima.[1] Postoje mnoge teorije o nastanku planina. Planine obično nastaju kroz dugačka vremenska razdoblja (hiljadama i milionima godina) taloženjem sedimenata ili pokretanjem tektonskih ploča. Naslage koje čine planine mogu biti vulkanskog, sedimentnog ili kvarcnog porijekla. Po najnovijim teorijama planine su nastale kao rezultat sudara velikih tektonskih ploča.

Planine su formirane tektonskim silama, erozijom ili djelovanjem vulkana,[1] koji djeluju u vremenskim razmjerima do desetina miliona godina.[2] Kada prestane izgradnja planina, planine se polako izravnavaju djelovanjem vremenskih prilika, slijeganjem i drugim oblicima masovnog trošenja, kao i erozijom rijeka i glečera.[3]

Visoke nadmorske visine na planinama proizvode hladniju klimu nego na nivou mora na sličnoj geografskoj širini. Ove hladnije klime snažno utiču na ekosisteme planina: različite nadmorske visine imaju različite biljke i životinje. Zbog manje gostoljubivog terena i klime, planine se manje koriste za poljoprivredu, a više za rudarenje resursa, te za sječu drva. Pored ovoga planine se koriste za rekreaciju, kao što su planinarenje i skijanje.

Najviša planina na Zemlji je Mount Everest na Himalajima u Aziji, čiji je vrh 8.850 m iznad srednjeg nivoa mora. Najviša poznata planina na bilo kojoj planeti u Sunčevom sistemu je Olympus Mons na Marsu na 21.171 m.

Skup više planina čini planinski vijenac. Neki od najvećih planinskih vijenaca su Himalaji u Aziji i Alpe u Evropi.

Podjela planina

[uredi | uredi izvor]
  • Po visini: niske, srednje i visoke.
  • Po načinu nastanka: magmatske, sedimentne i metamorfne planine.

Definicija

[uredi | uredi izvor]

Ne postoji univerzalno prihvaćena definicija planine. Visina, zapremina, reljef, strmina, razmak i kontinuitet korišteni su kao kriteriji za definiranje planine.[4] U Oksfordskom rječniku engleskog jezika planina je definirana kao "prirodna nadmorska visina zemljine površine koja se više ili manje naglo uzdiže od okolnog nivoa i postiže visinu koja je, u odnosu na susjednu nadmorsku visinu, impresivna ili značajna."[4]

Da li se oblik reljefa zove planina može zavisiti i od lokalne upotrebe. Mount Scott izvan Lawtona, Oklahoma, SAD, udaljen je samo 251 m od svoje baze do svoje najviše tačke. Rječnik fizičke geografije Johna Whittowa[5] navodi "Neki autoriteti smatraju da su uzvišenja iznad 600 metara planinama, a ona ispod se nazivaju brdima."

U Ujedinjenom Kraljevstvu i Republici Irskoj, planina se obično definira kao bilo koji vrh visok najmanje 610 metara,[5] što je u skladu sa službenom definicijom britanske vlade da je planina, u svrhu pristupa, vrh od 610 m ili više.[6] Osim toga, neke definicije uključuju i zahtjev za topografsku istaknutost, kao što je da se planina uzdiže 300 metara iznad okolnog terena.[1] Jedno vrijeme američki odbor za geografska imena definirao je planinu kao 305 m ili više,[7] ali je od 1970-ih odustao od te definicije. Svaki sličan reljef niži od ove visine smatran je brdom. Međutim, danas, Američki geološki zavod zaključuje da ovi pojmovi nemaju tehničke definicije u SAD.[8]

Definicija "planinskog okruženja" Programa UN-a za životnu sredinu uključuje nešto od sljedećeg:[9]:74

  • Klasa 1: Visina veća od 4.500 m.
  • Klasa 2: nadmorska visina između 3.500 m i 4.500 m.
  • Klasa 3: nadmorska visina između 2.500 m i 3.500 m.
  • Klasa 4: nadmorska visina između 1.500 m i 2.500 m, sa nagibom većim od 2 stepena.
  • Klasa 5: Visina između 1.000 m i 1.500 m, sa nagibom većim od 5 stepeni i/ili 300 m rasponom nadmorske visine unutar 7 km.
  • Klasa 6: nadmorska visina između 300 m i 1.000 m, sa rasponom nadmorske visine od 300 m unutar 7 km.
  • Klasa 7: Izolovani unutrašnji baseni i visoravni manje od 25 km2 na području koje su u potpunosti okružene planinama klase 1 do 6, ali same po sebi ne ispunjavaju kriterije za planine klase 1 do 6.

Koristeći ove definicije, planine pokrivaju 33% Evroazije, 19% Južne Amerike, 24% Sjeverne Amerike i 14% Afrike.[9]  U cjelini, 24% Zemljine kopnene mase je planinsko.[10]

Također pogledajte

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b c Jackson, Julia A., ured. (1997). "Mountain". Glossary of geology (Fourth izd.). Alexandria, Virginia: American Geological Institute. ISBN 0922152349.
  2. ^ Levin, Harold L. (2010). The earth through time (9th izd.). Hoboken, N.J.: J. Wiley. str. 83. ISBN 978-0470387740.
  3. ^ Cooke, Ronald U.; Cooke, Ronald Urwick; Warren, Andrew (1. 1. 1973). Geomorphology in Deserts (jezik: engleski). University of California Press. ISBN 978-0-520-02280-5.
  4. ^ a b Gerrard, A.J. (1990). Mountain Environments: An Examination of the Physical Geography of Mountains. Cambridge, Massachusetts: MIT Press. ISBN 978-0-262-07128-4.
  5. ^
  6. ^ "What is a "Mountain"? Mynydd Graig Goch and all that..." Metric Views. Arhivirano s originala, 30. 3. 2013. Pristupljeno 3. 2. 2013.
  7. ^ "What is the difference between "mountain", "hill", and "peak"; "lake" and "pond"; or "river" and "creek?"". US Geological Survey. US Geological Survey.
  8. ^ "What is the difference between lake and pond; mountain and hill; or river and creek?". USGS. Arhivirano s originala, 9. 5. 2013. Pristupljeno 11. 2. 2013.
  9. ^ a b Blyth, S.; Groombridge, B.; Lysenko, I.; Miles, L.; Newton, A. (2002). "Mountain Watch" (PDF). UNEP World Conservation Monitoring Centre, Cambridge, UK. Arhivirano s originala (PDF), 11. 5. 2008. Pristupljeno 17. 2. 2009.
  10. ^ Panos (2002). "High Stakes" (PDF). Arhivirano (PDF) s originala, 3. 6. 2012. Pristupljeno 17. 2. 2009.


Commons logo
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Planina
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Planina&oldid=3476272"