Trijas
 | Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
| Era[1] | Period | Milioni godina |
|---|---|---|
| Mezozoik | Kreda | 145,0 |
| Jura | 201,3 ±0,2 | |
| Trijas | 251,0 ±0,4 |
Trijas je geološki period koja obuhvata vrijeme od oko prije 245 do oko prije 202 Ma (u daljem tekstu: miliona godina). Kao prvi period Mezozoika, trijas se javlja nakon Perma, a prije Jure. I početak i kraj trijasa su obilježeni masovnim izumiranjem. Masovno izumiranje kojim je završen period trijasa je odnedavno jasnije determinisano, ali, slično kao i s mnogim drugim geološkim periodima, naslage stijena koje određuju početak i kraj su jasno identifikovane, dok početak i kraj svakog perioda varira za nekoliko miliona godina.
Karkateristične naslage trijasa su crveni pješčari i evaporati koji sugerišu postojanje tople i suhe klime. Nema nikakvih dokaza o glacijaciji; po onome što se može zaključiti, nije bilo ledenog pokrova nigdje na kopnu. Superkontinent Pangea se počeo razdvajati tokom trijasa, ali se još nije raspao; ipak su zabilježene prve pomorske naslage koje svjedoče o prvom rasjedu, kojim je razdvojen New Yersey od Maroka, te se datiraju u kasni trijas. Zbog ograničene obale superkontinentalne mase, morske naslage trijasa su relativno rijetke u svijetu, uprkos njihovom prisutstvu u Zapadnoj Evropi, gdje se trijas prvi put proučavao. U Sjevernoj Americi, na primjer, morske naslage su ograničene na nekoliko lokacija u zapadnom dijelu. Tako je stratigrafija trijasa uglavnom temeljena na organizmima koji su živeli u lagunama ili visoko-slanom okolišu, kao Estheria rakovi.
Tokom trijasa je i morski i kopneni život pokazao adaptivnu radijaciju koja je počela od naglo osiromašene biosfere koja je bila posljedica permsko-trijaskog izumiranja. Korali grupe hexacorallia su se prvi put pojavili. Za prve cvjetnjače (Angiosperme) se vjeruje da su evoluirale za vrijeme trijasa, isto kao i prvi leteći kičmenjaci, pterosaurusi.
Ime
[uredi | uredi izvor]Ime trijas je prvi put upotrijebljeno 1834. godine od strane Friedrich Von Albertija kako bi se opisala tri različita sloja (trias na latinskom znači tri): crvene naslage, iznad kojih se nalazi kreda, i crni škriljac šejlovi - te naslage, pronađene u Njemačkoj i Sjeverozapadnoj Evropi, su poznate kao 'trijas'.
Podjela
[uredi | uredi izvor]Trijas se obično dijeli na epohe: donji trijas, srednji trijas i gornji trijas. Faunalne faze od najmlađe do najstarije su:
| Gornji trijas | |
| Retski | (203,6 ± 1,5 – 199,6 ± 0,6 Ma) |
| Norički | (216,5 ± 2.0 – 203,6 ± 1,5 Ma) |
| Karnijski | (228,0 ± 2,0 – 216,5 ± 2,0 Ma) |
| Srednji trijas | |
| Ladinski | (237,0 ± 2,0 – 228,0 ± 2,0 Ma) |
| Anzijski | (245,0 ± 1,5 – 237,0 ± 2,0 Ma) |
| Donji trijas (Skitski) | |
| Olenekij | (249,7 ± 0,7 – 245,0 ± 1,5 Ma) |
| Induan | (251,0 ± 0,4 – 249,7 ± 0,7 Ma) |
Tektonika
[uredi | uredi izvor]
Na osnovu geološke interpretacije, vjeruje se da su u vrijeme trijasa postojala dva kontinentalna bloka - Laurazija i Gondvana, koji su bili razdvojeni Tihim okeanom i Tetisom. Kroz cijeli period odigravala se regresija, koja je započela u paleozoiku, pa zbog toga, trijaske naslage na ovim kontinentalnim blokovima ili odsustvuju, ili su predstavljeni kontinentalnim, terigenim tvorevinama sa evaporatima i ugljem. U određenim fazama more je zalazilo u ove oblasti i vršilo ingresiju, koja je najčešće obilježavana paketima sedimenata sa tipično morskom faunom.
U trijasu se aktiviraju stari i javljaju novi duboki riftovi duž kojih je dolazilo do rastezanja Zemljine kore. Gondvana se pod uticajem ovih razloma i aktiviranjem naknadnih riftnih procesa razdvaja na Afričko - Brazilijansko i Australo - Indo - Madagaskarsko kopno. Istovremeno, po ovim razlomima javljala se vrlo jaka vulkanska aktivnost sa produktima bazične i kisele magme. U Tetisu, krajem trijasa, odigrala se starokimrijska faza alpske orogeneze, koja je bila praćena utiskivanjem i izlijevanjem magmatskih stijena.
Klima
[uredi | uredi izvor]Klima u trijasu je bila suha, što je bio trend koji je počeo u kasnom karbonu. Bila su, sasvim jasno, izražena godišnja doba, pogotovo u unutrašnjosti kontinenta. Nizak nivo mora je također pogodovao ekstremnim temperaturama. Voda je djelovala kao stabilizator, zbog svoje velike specifične toplote, pa je kopno u blizini velikih vodenih masa, pogotovo okeanskih, imalo manje temperaturnih varijacija. S obzirom na to da je veći deo kopna bio udaljen od okeana, temperature su se često drastično mijenjale, pa se unutrašnjost kontinenata vjerovatno sastojala od velikih pustinja. Dokazi u obliku crvenih sedimenata i evaporata, podržavaju ovakav zaključak.
Naslage u oblasti Tetisa odlikuju se širokom rasprostranjenošću karbonatnih naslaga sa mnogobrojnim koralima, algama i evaporatima. Prema nekim istraživanjima, paleotemperatura morske vode u regiji Alpa bila je oko 21.5 °C, dok je u Sjevernom moru bila znatno manja, i kretala se oko 14 °C.
Razvoj organskog svijeta
[uredi | uredi izvor]
Izumiranje većine poznatih paleozoitskih životinjskih vrsta na kraju paleozoika stvorilo je uslove za razvoj novih. Najbrojniji beskičmenjaci u morima trijasa svakako su bili amoniti. Oni su doživjeli procvat (razvijali se sve brže i zadobijali sve složeniju strukturu) tako da je tokom trijasa postojalo dosta novih vrsta, pored preživjelih permskih. U trijasu je bilo poznato oko 450 rodova, sa više od 2900 vrsta amonita. Fosili amonita predstavljaju karakteristične fosile za cijelu mezozoitsku eru, jer imaju malo vertikalno, a veliko horizontalno rasprostranjenje (živeli su, u geološkom smislu, relativno kratko, ali su naseljavali velike morske površine). Također, mnogo veći značaj nego ranije imaju i druge grupe mekušaca, jer se broj njihovih rodova povećao u odnosu na paleozoik. Školjke u trijasu imaju veoma veliki značaj i doživljavaju pravi procvat, o čemu govori pojava preko 2000 rodova i vrsta.
Od morskih kičmenjaka zastupljeni su plakodonti. Njih karakterišu pločasti zubi raspoređeni po nepčanim kostima. Hranili su se moluskama sa tvrdom ljušturom. Dostizali su veličine i do 2,5 metara. Parni ekstremiteti su im bili preobraženi u vesla. Trijaski plakodonti su bili bez oklopa, sa visokom lobanjom i širokom njuškom.
Među kopnenim kičmenjacima počinju da dominiraju gmizavci. Oni se prilagođavaju različitim načinima života u procesu adaptivne radijacije. Među najuspješnijim gmizavcima ikada, svoj razvoj u trijasu započinju i dinosaurusi, najveće životinje koje su ikada hodale Zemljom. Grupa dinosaurusa je postojala u rasponu 150 Ma, i za to vrijeme je evoluiralo mnogo vrsta. Definitivno su izumrli krajem krede.
Od velikog značaja je i početak razvoja prvih sisara, koji su se na Zemlji pojavili pre oko 200 Ma. Oni su bili mali kao današnji miševi ili pacovi. Ovi prvi sisari hranili su se insektima, različitim larvama, pa i malim gmizavcima. Lovili su noću. Od ranih sinapsida je prvo evoluirala grupa sa građom koja je otprilike na sredini između reptilske i sisarske — terapsidi. Zatim su od terapsida nastali prve monotremate (sisari sa kloakom), pa torbari i sisari.
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Vanjski linkovi
[uredi | uredi izvor]- Best overall introduction.
- 'The Triassic world'.
- Douglas Henderson's illustrations of Triassic animals.[mrtav link]
- Paleofiles page on the Triassic extinctions.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Emiliani, Cesare, 1992, Planet Earth : Cosmology, Geology and the Evolution of Life and Environment
- van Andel, Tjeerd, (1985) 1994, New Views on an Old Planet : A History of Global Change, Cambridge University Press
- ^ Los colores corresponden a los códigos RGB aprobados por la Comisión Internacional de Estratigrafía. Disponible en el sitio de la International Commision on Stratigraphy, en «Standard Color Codes for the Geological Time Scale».
