Пүрбэ (гараг)
 1979 оной Вояджер 1 сансарай хүлгын абаһан зурагые сайжаруулһан хэлбэри. |
|||||||||||||||||||||||
| Эрин J2000 | |||||||||||||||||||||||
| Апоцентр | 816,520,800 км (5.458104 а.н.) | ||||||||||||||||||||||
| Перицентр | 740,573,600 км (4.950429 а.н.) | ||||||||||||||||||||||
| Ехэ хахад тэнхэлиг | 778,547,200 км (5.204267 а.н.) | ||||||||||||||||||||||
| Экцентриситет | 0.048775 | ||||||||||||||||||||||
| Орбитын үе | 4,331.572 өдөр 11.85920 Юлианай жэл |
||||||||||||||||||||||
| Үзэгдэхэ орбитын үе | 398.88 өдөр[3] | ||||||||||||||||||||||
| Дундажа орбитын хурдан | 13.07 км/с[3] | ||||||||||||||||||||||
| Дундажа гажалта | 18.818° | ||||||||||||||||||||||
| Хазайлта | 1.305° (Эклиптикада 6.09° (Наранай экваторда) 0.32° (Тогтомол хабтанда)[4] |
||||||||||||||||||||||
| Үгһэгшэ уулзабарай уртараг | 100.492° | ||||||||||||||||||||||
| Перицентрай аргумент | 275.066° | ||||||||||||||||||||||
| Дахуул | 63 | ||||||||||||||||||||||
Физик шэнжэ шанар
| |||||||||||||||||||||||
| Экваторын радиус | 71,492 ± 4 км[5][6] 11.209 дэлхэй |
||||||||||||||||||||||
| Туйлай радуис | 66,854 ± 10 км[5][6] 10.517 дэлхэй |
||||||||||||||||||||||
| Хабтагайжэлтэ | 0.06487 ± 0.00015 | ||||||||||||||||||||||
| Гадаргай талбай | 6.21796×1010 км²[6][7] 121.9 дэлхэй |
||||||||||||||||||||||
| Эзлэхүүн | 1.43128×1015 км³[3][6] 1321.3 дэлхэй |
||||||||||||||||||||||
| Масса | 1.8986×1027 kg[3] 317.8 дэлхэй |
||||||||||||||||||||||
| Дундажанягташал | 1.326 г/см³[3][6] | ||||||||||||||||||||||
| Экваторай гадаргуугай гравитациин хүсэн | 24.79 м/с²[3][6] 2.528 g |
||||||||||||||||||||||
| Сансрын хоёрдугаар хурдан | 59.5 км/с[3][6] | ||||||||||||||||||||||
| Экватортахи эрьехэ үе |
9.925 саг[8] | ||||||||||||||||||||||
| Экваторай эрьелтын хурдан | 12.6 км/с 45,300 км/саг |
||||||||||||||||||||||
| Тэнхэлигэй хазайлта | 3.13°[3] | ||||||||||||||||||||||
| Хойто туйлай баруун мандалта | 268.057° 17 саг 52 мин 14 сек[5] |
||||||||||||||||||||||
| Хойто туйлай хэлбылтэ | 64.496°[5] | ||||||||||||||||||||||
| Албедо | 0.343 (бонд) 0.52 (geom.)[3] |
||||||||||||||||||||||
| Гадаргуугай темп. 1 bar level 0.1 bar |
| ||||||||||||||||||||||
| Үзэгдэхэ гэрэлтүүлгэ | -1.6-с -2.94[3] | ||||||||||||||||||||||
| Үнсэгэй диаметр | 29.8" — 50.1"[3] | ||||||||||||||||||||||
Агаар мандал[3]
| |||||||||||||||||||||||
| Гадаргын даралт | 20–200 kPa[9] (үүлэн дабхраа) | ||||||||||||||||||||||
| Өндрийн хуваарь | 27 км | ||||||||||||||||||||||
| Бүтэсэ |
|
||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
| Хадамал | |
|---|---|
| Монгол үзэгээр |
 |
| буряад кирилл. | Пүрбэ |
| монгол кирилл. | Пүрэв |
| хальмаг кирилл. | Пүрвə |
Пүрбэ гараг (түбэдөөр ཕུར་བུ; тэмдэг: .svg){kind=small}
) наранай аймаг дахи табадахи гараг юм. Эные абарга томо хиин гараг гэжэ нэрэлдэг ба ушариинь уг гарга хиинһээ тогтодог болоод наранай аймагай хамагай томо гараг юм. Түүнэй массань маша ехэ ба наранай аймагай бусад долоон гарагай массын ниилбэриһээшье ехэ байдаг. Пүрбэ гарагай татадаг хүсэн дэлхэйһээ олон дахин ехэ. Һүниинь цельсиин 1250 хэм халуун байха ба үглөөнь цельсиин 1700 хэм халуун байна. Сасараг туяа ехэтэй байдаг ушарһаа 150 000 километрай зайда байһаншье ами наһанда аюултай хэмжээһээ 500 дахин ехэ сасараг туяатай байдаг. Агаар мандаалдань гели байдаг болобошье ехэнхи хубииень уһантүрэгшэ эзэлнэ. Ород, бусад Европын хэлэнуудта Римэй бурхадай хаан Юпитерай (Jupiter) нэрээр нэрэлэгдэһэн.
2009 он гэхэд тэрэнэй 63 дахуулые нээһэн байһан. 16 томо байгаалиин дахуултай. Ио, Европо, Ганимеда, Каллисто гэһэн дүрбэн томо дахуултай Галилейн дахуулууд гэжэ нэрэлнэ.
Пүрбэ гарагай агаар мандал болон хэмжээнь асар ехэ даралтые үүдхэдэг. Хэрэб уг гараг руу сансарай хүлгэ элгээбэл тэрэнь секундын дотор эбдэрхэ болоно. Иммэ ушарһаа тэрэнэй дотоодо бүтэсые шудлаха боломжогүй юм. Пүрбэ гараг гурбан нимгэн сахиргатай.
Пүрбэ гарагиинь наранай аймаг доторхи һугар гарагһаашье тодо гэрэлтэй, Эртэнэй Хитадта Пүрбэ гарагаар наһанай ойго тэмдэглэдэг байһан ушарһаа хитадууд "Наһанай одон" хэмээн нэрэлдэг. Европошууд ехэд хүндэтгэн тэнгэриин сахюусан Зубите-аар тэрые нэрэлдэг. Тус гарагай гадарга дээрэ тодо улаан үндэг хэлбэритэй толбо байдаг. Түүные томо улаан толбо гэжэ нэрэлдэг болоод 300-аад жэлэй наһатай. 1979 ондо "Жуулшан" сансар шудлалай станци Пүрбэ гараг гэрэлтэ сасарагаар хүрээлэгдэһэн байдагые оложо мэдэжээ. Тус гарагай гэрэлтэ сасарагынь томо, бага хара үнгын шулуун хэһэгүүдһээ тогтоһон байна. Хара үнгын шулуунь наранай туяае ойлгодоггүй.
Пүрбэ гарагиинь гадаад дабхараадаа хиин буюу үүлэн бүһэлүүртэй. Энэ үүлэн бүһэлүүриинь голшолон аммиакһаа (NH3) тогоһсон байдаг. Пүрбэ гараг эзлэхүүнээрээ дэлхэйһээ 1300 дахин, массаараа 318 дахин ехэ болоод наранай аймагай 9 гарагай хамагай томонь. Уг гараг хурдан эргэдэг ушар 9 саг 50 минутада тэнхэлэгээ нэгэ бүтэн эргэдэг. Харин дэлхэй дээрэ 11 жэл 10 һара болохо хугасаанда Пүрбэ гараг нарые нэгэ бүтэн тойродог. Пүрбэ гараг одоогоор 60-аад дахуултай байгаае оложо тогтооһон болоод 9 ехэ гарагай доторһоо хамагай олон дахуултай гараг юм. Ио (1), Европо (2), Ганимеда (3), Каллисто (4) тэрэнэй хамагай томо дахуулууд юм. Эдэгээр дүрбэн дахуулые ниитэдэнь Галилейн дахуулууд гэдэг. Ушариинь 1610 ондо Италиин одон ороншо Галилео Галилей хамагай анханай тэнгэри эрхэһые ажаглаха ажаглалтын телескопые һайжаруулан зохёон бүтээн эдэгээр дахуулуудые нээһэн байна. Ионь бусад гурбан дахуулаа бодобол шулуун буюу уһан болон мүльһэнэй хэмжээ харисангуй бага юм. Мүн ажалалгаатай галта уула байдаг. Тэрэһээ хүсэтэй дэлбэржэ гадагшаа оргилон гараһан халуун хайлмаг шулуулиг хэдэн зуун мянган метрын үндэртэ сасагдана. Дахуул 2-ын мүльһэн дабхарга доорохи далайда амидарал байжа магадгүй гэжэ зарим шудлаашад үзэдэг. 3-р дахуулиинь (Ганимед) наранай аймагай 150 дахуулай доторһоо хамагай томонь ажа. Тэрэнэй голожонь 5268 мянган метр ажа. Һагба ба Тэнгэриин ван гарагһаа томо, Пүрбэ гарагай гадаргын дабхаргад бага зэргын шэнгэн байдалтай уһантүрэгшэ байха болоод наранай халууные хүлээн абахын зэргэсээ өөрын гадаргууһаа дулаан илгаруулдаг. Наранһаа абаһан дулаанһаа элүү дулаан илгаруулдаг ажа. Пүрбэ гараг дээрэ хара һалхин болодог.
Зүүлтэ
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]- ↑ Yeomans, Donald K. (2006-07-13). HORIZONS System. NASA JPL. 2007-08-08 үдэртэ хандаһан. — At the site, go to the "web interface" then select "Ephemeris Type: Elements", "Target Body: Jupiter Barycenter" and "Center: Sun".
- ↑ Orbital elements refer to the barycenter of the Jupiter system, and are the instantaneous osculating values at the precise J2000 epoch. Barycenter quantities are given because, in contrast to the planetary centre, they do not experience appreciable changes on a day-to-day basis from to the motion of the moons.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 Williams, Dr. David R. (November 16, 2004). Jupiter Fact Sheet. NASA. 2007-08-08 үдэртэ хандаһан.
- ↑ The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter (2009-04-03). the original on 2009-04-20 үдэрһөө архивлагдаһан. 2009-04-10 үдэртэ хандаһан. (produced with Solex 10 Архивировалһан 24 таба һара 2015 оной. written by Aldo Vitagliano; see also Invariable plane)
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Seidelmann, P. Kenneth; Archinal, B. A.; A’hearn, M. F.; et al. (2007). «Report of the IAU/IAGWorking Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006». Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy 90: 155–180. doi:10.1007/s10569-007-9072-y. Проверено 2007-08-28.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 Refers to the level of 1 bar atmospheric pressure
- ↑ NASA: Solar System Exploration: Planets: Jupiter: Facts & Figures
- ↑ Seidelmann, P. K.; Abalakin, V. K.; Bursa, M.; Davies, M. E.; de Burgh, C.; Lieske, J. H.; Oberst, J.; Simon, J. L.; Standish, E. M.; Stooke, P.; Thomas, P. C. (2001). Report of the IAU/IAG Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements of the Planets and Satellites: 2000. HNSKY Planetarium Program. the original on 2018-10-31 үдэрһөө архивлагдаһан. 2007-02-02 үдэртэ хандаһан.
- ↑ Anonymous (March 1983). «Probe Nephelometer». Galileo Messenger (NASA/JPL) (6). Проверено 2007-02-12.
Холбооһон
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Энэ хуудаһан Пүрбэ (гараг) гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.- Hans Lohninger et al. (November 2, 2005). Jupiter, As Seen By Voyager 1. A Trip into Space. Virtual Institute of Applied Science. 2007-03-09 үдэртэ хандаһан.
- Dunn, Tony (2006). The Jovian System. Gravity Simulator. 2007-03-09 үдэртэ хандаһан.—A simulation of the 62 Jovian moons.
- Seronik, G.; Ashford, A. R. Chasing the Moons of Jupiter. Sky & Telescope. the original on 2007-07-13 үдэрһөө архивлагдаһан. 2007-03-09 үдэртэ хандаһан.
- Anonymous. "In Pictures: New views of Jupiter", BBC News, May 2, 2007. 2007-05-02-нд авсан.
- Cain, Fraser. Jupiter. Universe Today. 2008-04-01 үдэртэ хандаһан.
- Fantastic Flyby of the New Horizons spacecraft (May 1, 2007.). NASA. the original on 2011-10-20 үдэрһөө архивлагдаһан. 2008-05-21 үдэртэ хандаһан.
- Moons of Jupiter articles in Planetary Science Research Discoveries. Planetary Science Research Discoveries. University of Hawaii, NASA.
- June 2010 impact video
- Bauer, Amanda; Merrifield, Michael (2009). Jupiter. Sixty Symbols. Brady Haran for the University of Nottingham.
| Наранай аймаг | ||||||||
| ||||||||
