Heyograpiya

Ang Ingles nga bersiyon ning maong panid mahimo mong mahubad ngadto sa Binisayang Sinugboanon.

Mapang pisikal sa kalibotan (Medyum) (Dako 2 MB)

Ang heyograpiya mao ang pagtuon sa lokasyonal ug spatial nga baryasyon sa natural ug tawhanong penomena sa kalibotan. Ang pulong nagagikan sa Griyegong mga pulong γη kun γεια ("kalibotan") ug γραφειν ("pagsaysay" ug "pagsulat").

Ang modernong heyograpiya usa ka koleksiyon sa nagkadaiyang mga disiplina. Kini may kalabotan sa daghang mga natad sa kahibalo sa tawo. Ang mga heyograpo migamit sa ubang disiplina sumala sa ilang panginahanglan niini. Samtang ang mga sabdyek sama sa biyolohiya ug ekonomiks may dakong impluwensiya, aduna usay mga heyograpo nga nagagamit sa mga konsepto gikan sa mga sabdyek sama sa sosyolohiya, saykolohiya, ug pagtuon sa paugnat sa kusog kun sports science.

Istruktura sa heyograpiya

Si William Hughes, usa ka magtutudlo sa heyograpiya sa mga Balaang Yuta sa King's College London, mihatag og depinisyon sa heyograpiya sa tuig 1863: Ing heyograpiya usa ka siyensiya, usa ka butang dili lamang sa mga ngalan, apan sa argumento ug pangrason, sa hinungdan ug epekto.

Kini usa ka espisipikong pagsalikway nga ang heyograpiya usa lamang ka deskriptib nga disiplina. Ang heyograpiya milakip usab sa pisikal nga kalibotan sa tawhanong aspeto niini. Sa sulod sa disiplina, hinuon, may daghang natad sa espesyalisasyon. Ang mga heyograpo karon miespesyalays sa usa sa mga dagkong sanga niini.

Pisikal nga heyograpiya

Ang pisikal nga heyograpiya nagpokus sa heyograpiya isip usa ka siyensiya sa kalibotan (Earth science). Ang katuyoan niini mao ang pagsabot sa pisikal nga layout sa kalibotan, ang iyang lakat sa panahon (weather), ug ang kalibotanong pattern sa mga tanom ug mananap. Daghang bahin sa pisikal nga heyograpiya ang nagagamit sa heyolohiya, labaw na sa pagtuon sa weathering, ug paglihok sa sedimento.

Ang pisikal nga heyograpiya mahimong mabahin ning mosunod nga mga sanga:

• Heyomorpolohiya
• Haydrolohiya
• Glasyolohiya
• Bayoheyograpiya
• Pagtuon sa panahon (climatology)
• Pedolohiya (pedology kun pagtuon sa yuta - soil)
• Heyograpiya kostal
• Geodesy
• Paleyoheyograpiya
• Enbayronmental nga heyograpiya ug ang pagdumala sa kalikopan
• Landscape ecology

Ang tatawng dibisyon niining maong mga natad malisod sa paghimo. Usahay ang osyanograpiya ibutang sa sulod sa pisikal nga heyograpiya, apan karon giila kini nga sabdyek sa iyang kaugalingon.

Mga may kalabotang tumong: Atmospera - Arkipelago - Dagat - Disyerto - Ekolohiya - Heyostatistika - Kadagatan - Kontinente - Lanaw - Osyanograpiya - Pulo - Sapa - Yuta

Makitawhanong heyograpiya

Ang makitawhanong heyograpiya mao ang sanga sa heyograpiya nga nagpukos sa pagtuon sa mga pattern ug mga proseso nga naghulma sa interaskiyon sa tawo sa lain-laing kalikopan. Kini naglakip sa mga aspetong tawohanon, politikal, kultural, katilingbanon, ug ekonomikanhon. Samtang ang medyor nga pokus sa makitawhanong heyograpiya dili ang pisikal nga landscape sa kalibotan (tan-awa ang pisikal nga heyograpiya), duol sa imposible ang paghisgot sa makitawhanong heyograpiya nga dili magreper ngadto sa pisikal nga landscape diin ang mga kalihokan sa tawo nahitabo, ug ang enbayronmental nga heyograpiya inanayng mitumaw isip sumpay sa duha ka sanga sa heyograpiya.

Ang makitawhanong heyograpiya mahimong mabahin ning mosunod nga mga kategoriya:

• Ekonomikanhong heyograpiya
• Heyograpiya sa kaugmaran
• Demograpiya
• Heyograpiya urban
• Katilingbanong heyograpiya
• Batasanong heyograpiya
• Kulturanhong heyograpiya
• Politikanhong heyograpiya, lakip na ang heyopolitika
• Historikal nga heyograpiya
• Rehiyonal nga siyensiya
• Heyograpiya sa stratehiya militar
• Heyograpiya sa militarya
• Peministang heyograpiya

Mga may kalabotang tumong: Talaan sa mga nasod sa kalibotan - Nasod - Nasyon - Estado - Probinsiya - Dakbayan - Lungsod - Barangay

Sosyo-enbayromental nga heyograpiya

• Ang heyograpiya mipokus sa interaksiyon sa tawo sa natyural nga enbayronment.
• Ang sosyo-enbayronmental nga heyograpiya may duha ka sanga:
  • kultural ug politikal nga ekolohiya (cultural and political ecology kun CAPE)
    • Carl O. Sauer
    • Michael Watts
  • risk hazards research
    • Gilbert F. White

Heyograpiya historikal

• Carl O. Sauer

Kaagi sa heyograpiya

Tan-awa ang Kaagi sa heyograpiya

• mga Griyego
• mga Romano
• Tunga-tungang Panahon: mga Arabo sama ni Idrisi, Ibn Batutta, ug Ibn Khaldun
• Marco Polo
• pagsulod sa mga unibersidad
• siglo 20

Mga teknik sa heyograpiya

• Kartograpiya - paghimo og mapa
• GIS - Geographic Information Systems
• Geographic quantitative methods

Mga sumpay sa gawas

• Association of American Geographers
• GISuser.com
• PopulationData.net Archived 2008-09-10 at the Wayback Machine
• Free Maps Germany Archived 2005-12-03 at the Wayback Machine
• Using Literature To Teach Geography in High Schools. ERIC Digest. Archived 2015-03-08 at the Wayback Machine
• Teaching Geography at School and Home. ERIC Digest. Archived 2015-04-26 at the Wayback Machine
• The National Geography Content Standards. ERIC Digest. Archived 2015-04-26 at the Wayback Machine
• Geo-Guide
• Geopium: Geopolitics of Illicit Drugs in Asia
• National Geographic Online
• Royal Geographical Society
• Royal Canadian Geographical Society
• Canadian Geographic
• Hypergeo : Geographical Encyclopedia
• Antique and Rare Maps - Art Source International Archived 2005-12-14 at the Wayback Machine