Kadzmiérz Wiôldżi
Kadzmiérz Wiôldżi ùrodzył sã 30 łżekwiata 1310 r. W Kòwalu, jakò nômłodszi syn ksãca Łiczietka i Jadwidżi Kalisczi.[1] Òjc przërëchtowiwôł młodégò Kadzmiérza do jegò prziszłich òbòwiązków. Starszi òtôczalë gò trosklëwą òpieką, bò dosc chùtkò ùmarlë jegò bracynowie, a sostë ni mògłë bëc nôstãpcziniama tronu.
Pòczątk rządów
[edicëjô | editëjë zdrój]W 1333 r. Ùmarł Władisłôw Łoczetk, a Kadzmiérz zwóny pózni Wiôldżim przejął pò nim rządë. Jegò kòronacja na króla Pòlsczi òdbëła sã w tim samim rokù na Wawelu. Pòczątczi panowaniô bëłë baro trudny. Państwò bëło rozbité, jistniała téż grozba atakù ze stronë mòcniészich sąsadów. Òstatny z dinastië Piastów[2] mùsził skòncentrować sã na pòlitice zagrańcowi. Nôpierwi przedłużił rozejm z Krziżôkama, chtërny wrgasł 23 maja 1333 r. Dali pòrozmiôł sã z Wittelsbachama władającyma Branderbùrgią. Na zjôzdze w Wiszechradze[3][4] (1335) Kadzmiérz òddòł Pòmòrzé Krziżôkom w “wieczistą jamùżną”. W zamian zyskôł Kujawë i zemiã dobrzińską w ji stórich grańcach. W tim czasu Kadzmiérz Wiôldżi òdniósł pierszi pòwôżny sukces diplomaticzny. Za 20 tës. kòp prasczich groszów wëkùpił zrzeczenié sã przez czesczégò króla Jana Luksembùrsczégò pretensjë do pòlsczi kòronë.
Zagrańcowô pòlitika
[edicëjô | editëjë zdrój]W 1339 r. Zôs doszło do eskalacjë problemù z Krziżôkama. Zawarti rëchli kòmpromis nie zdowôlôł żodny ze strón[5], dlóte zwrócële sã ò pòmóc do papieża. W neùtralny w ten czas Warszawie béł zòrganizowóny proces arbitrażowi przed legatã papiesczim.Wirok nakôzywôł Krziżôkom zwrócëc pòlsczémù Gdùńsczã Pòmòrzé, zeiã chełmińską, brzeską, dobrzińską i michałowską a téż zapłacëc Pòlsce òdszkòdowanié i pòkrëc kòsztë procesu. Wpłiw Krziżacczégò Zôkònu bëłë jednak na tëli mòcné, bò niedługò pózni òstôł zawieszony. Òstateczno òbie stronë pòrozumiałë sã i zawarłë mir w Kaliszu 9 1343). Wedle ùkładu Zôkòn zwrôcôł Kujawë z zemiądobrzińską, a Kadzmiérz Wiôldżi ùstãpòwôł z Pòmòrzégò (wcyg jednak titłowôł sã władcą Pòmòrzégò) i zemi chełmińsczi.
Nabitczi teritorialné
[edicëjô | editëjë zdrój]
W latach 1349 – 1352 Kdzmiérz Wiôldżi òpanowôł wiãkszosc Rusë Halickò – Włodzmiersczi. W 1356 r. Ùgruntowôł swòją pòzycjã na Mazowszu, a w 1366r. Wzął ùdzél w pòdzale Rusë Włodzmirsczi, ùzëskùjącë m.jin. Włodzmiérz. Nie ùdało mù sã jednak òdzëskac Szląska i Gduńsczégò Pòmòrzégò.
Bënowô pòlitika
[edicëjô | editëjë zdrój]W bënbowi pòlitice Kadzmiérz Wiôlkdżi próbòwôł scentralizowac państwò i wzmòcnic swòją władzã. Zaczął kształtowac administracjã centralną. Ùjednolicył prawò, wrprowadzającë statutë dlô Môłopòlsczi i Wiôlgòpòlsczi. Dbôł ó rozwój miastów, nadôwôł mijsczi prawa nowim òstrzódkom (w tim Bidgòszczë), dbôł ò rozwój òswiatë (czegò przikładã bëło Pòwòłanié przez niegò w 1346 r. Akademië Krakòwsczi) a téż wzbògacył skarbc królewsczi.
Sukcesjô na pòlsczim tronie
[edicëjô | editëjë zdrój]Kadzmiérz Wiôldżi ni miôł legalnégò sëna. Ju w 1339 r. Wszedł w sojusz z Andegawenama Wãgiersczima, dzãka czemù zyskôł jich pòpiarcé. Ceną tegò bëło ùstanowienié dlô nich nastãpstwa tronu pòlsczégò, jakbë król ùmarł i ni miôł pòtomka, nastãpcã tronu. Pòstãpną tegò tipù deklaracjã zawarlë w 1369t. Pòcwierdzającë prawa Andegawenów do tronu pòlsczégò. Rok pózni pò pòlowaniu Kadzmiérz III Wiôldżi ùmarł[6]. W winikù tegò na pòlsczim tronie zasadła nowô dinastia.
Przëpise
[edicëjô | editëjë zdrój]- ↑ Balzer 2005, s. 660-661.
- ↑ Szczur 2002, s. 423-424.
- ↑ Wyrozumski 1986 ↓, s. 23-140.
- ↑ H.Samsonowicz, s. 62,69.
- ↑ Kiryk 1992, s. 13.
- ↑ Wyrozumski 1986 ↓, s. 217.
Bibliografiô
[edicëjô | editëjë zdrój]- Oswald Balzer: Genealogia Piastów. Kraków: Avalon, 2005. ISBN 83-918497-0-8.
- Marek Kazimierz Barański: Dynastia Piastów w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14816-0.
- Janusz Bieniak: Geneza procesu polsko-krzyżackiego z lat 1320–1321 (inowrocławsko-brzeskiego). W: Zenon Hubert Nowak: Balticum: Studia z dziejów polityki, gospodarki i kultury XII-XVII wieku. Toruń: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego, 1992, s. 49-53. ISBN 83-85196-11-0.
- Stanisław Sroka: Kazimierz III Wielki. W: Piastowie: Leksykon biograficzny. Stanisław Szczur, Krzysztof Ożóg, Tomasz Jurek i in. (red.). Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999, s. 234. ISBN 83-08-02829-2.
- Karol Szajnocha: Jadwiga i Jagiełło 1374-1413: Opowiadanie historyczne. T. III. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.
- Stanisław Szczur: Historia Polski: Średniowiecze. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2002. ISBN 83-08-03272-9.
- Jerzy Wyrozumski: Kazimierz Wielki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986. ISBN 83-04-01041-0.
- Czasy wojen o przetrwanie państwa. W: Henryk Samsonowicz: Łokietkowe czasy. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989. ISBN 83-03-02745-X.
- Feliks Kiryk: Wielki król i jego następca. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1992. ISBN 83-03-03266-6.