Rheged

Rheged a'r teyrnasoedd o'i chwmpas

Tiriogaethau Prydain 500-700

Pictiaid Dál Riata Ulaid Ystrad Clud Aeron Gododdin Rheged Elfed Gwynedd Ceredigion Powys Brycheiniog Erging Gwent Dyfed Cernyw Dumnonia Brynaich (Yn hwyrach, Northumbria) Deifr Lindsey Mersia Dwyrain Anglia Essex Caint Sussex Wessex Allwedd: Teyrnas Frythonig Sacsoniaid ac estroniaid eraill Teyrnasoedd Goidelig

Roedd Rheged yn deyrnas Frythonig yn Yr Hen Ogledd oddeutu’r 6ed ganrif. Ymddengys mai Caerliwelydd oedd canolfan y deyrnas, ac roedd yn ymestyn dros ran sylweddol o’r hyn sy’n awr yn ogledd-orllewin Lloegr ac efallai dros ran o dde-orllewin Yr Alban.

Mae cyfeiriadau at Rheged ym marddoniaeth Taliesin, sy’n cynnwys cerddi i frenin Rheged, Urien Rheged, ac i’w fab Owain fab Urien. Disgrifir Urien fel arglwydd Llwyfenydd (dyffryn Afon Lyvennet heddiw), ac hefyd fel arglwydd Catraeth.

Roedd brenhinoedd Rheged yn cynnwys:

• Meirchion Gul
• Cynfarch fab Meirchion
• Urien Rheged neu Urien ap Cynfarch
• Owain ab Urien

Yn ôl yr achau traddodiadol, roedd llinach arall yn disgyn o frawd Cynfarch, Elidir Lydanwyn; ei fab ef oedd Llywarch Hen.

Wedi i deynasoedd Eingl-Sacsoniaid Brynaich a Deifr uno I ddod yn deyrnas Northumbria, meddiannwyd Rheged gan Northumbria rywbryd cyn 730. Cofnodir priodas rhwng Oswy, brenin Northumbria a thywysoges o Rheged tua 638, ac efallai iddo etifeddu’r deyrnas o ganlyniad i’r briodas yma.

Heddiw

Rhoddwyd enw’r deyrnas i’r Rheged Discovery Centre gerllaw Penrith, Cumbria. Mae’r enw Cumbria ei hun yn dod o’r un gwreiddyn â Chymry.

Gweler hefyd

• Rhestr enwau Cymraeg ar drefi a llefydd eraill yn Lloegr

Y fynedfa i'r 'Rheged Discovery Centre' ger Penrith.