Αυστριακή λογοτεχνία

Ο λογοτέχνης Φραντς Κάφκα.

Η αυστριακή λογοτεχνία ενσωματώνει όλα τα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν στο έδαφος της σημερινής και της ιστορικής Αυστρίας. Τα περισσότερα από αυτά τα έργα της είναι γραμμένα στη γερμανική γλώσσα. Μερικοί μελετητές χαρακτηρίζουν ως έτος αφετηρίας της αυστριακής λογοτεχνίας το 1806, όταν ο Φραγκίσκος Β΄ διέλυσε την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και ίδρυσε την Αυστριακή Αυτοκρατορία. Εξαιτίας των πλούσιων και πολύπλοκων πολιτιστικών ανταλλαγών, η αυστριακή λογοτεχνία πρέπει να εξετάζεται σε στενή σχέση με τη γερμανική λογοτεχνία.

Απαρχές της αυστριακής λογοτεχνίας

Από το 19^ο αιώνα και μετά, η Αυστρία συνεισέφερε με μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα στη σύγχρονη λογοτεχνία. Υπήρξε η πατρίδα των μυθιστοριογράφων και διηγηματογράφων Άνταλμπερτ Στίφτερ, Άρτουρ Σνίτσλερ, Φραντς Βέρφελ, Στέφαν Τσβάιχ, Φραντς Κάφκα, Τόμας Μπέρνχαρντ, Γιόζεφ Ροτ και Ρόμπερτ Μούζιλ και των ποιητών Γκέοργκ Τρακλ, Ρόζε Αουσλάντερ, Φραντς Γκριλπάρτσερ, Ράινερ Μαρία Ρίλκε και Πάουλ Τσέλαν. Διάσημοι σύγχρονοι συγγραφείς και μυθιστοριογράφοι είναι η Ελφρίντε Γέλινεκ και ο Πέτερ Χάντκε και γνωστοί δοκιμιογράφοι είναι ο Ρόμπερτ Μενάσσε και ο Καρλ-Μάους Γκάους. Είναι σχετικά δύσκολο να αναφερθούν λογοτέχνες της Αυστρίας πριν από την εν λόγω περίοδο. Στις αρχές του 18^ου αιώνα, η Αγγλίδα αριστοκράτισσα και λογοτέχνης Λαίδη Μαίρυ Μόνταγκιου, ενώ επισκεπτόταν τη Βιέννη, έμεινε έκπληκτη καθώς δεν εντόπισε κανένα συγγραφέα.

Μερικοί από τους λόγους πίσω από την απουσία συγγραφικής παράδοσης απαντώνται στη θέση των τεχνών στην αυτοκρατορική Αυλή. Οι Αψβούργοι θεωρούσαν την τέχνη πολύτιμο εργαλείο προπαγάνδας αλλά και προβολής του μεγαλείου τους στον κόσμο: από την Αναγέννηση και μετά η αρχιτεκτονική και η ζωγραφική κυριάρχησαν και στην Αυστρία, με σημαντικά έργα μπαρόκ και ροκκοκό τεχνοτροπιών, υπό την αιγίδα των ηγεμόνων, των αριστοκρατών και του κλήρου. Ακόμη, η Αυλή είχε επιβάλει την λογοκρισία σε βαθμό που έργα διάσημων συγγραφέων όπως Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου του Γκαίτε είχαν απαγορευθεί πλήρως. Μία ακόμη αιτία είναι η αυστριακή νοοτροπία όπως περιγράφηκε από ιστορικούς: προσηλωμένη στα Ρωμαιοκαθολικά ιδανικά, με κλίση προς την αισθαντική, πλαστική τέχνη, την ομορφιά και τη φαντασία, στάση που ακολουθούσε η αριστοκρατία και αντέγραφαν οι κατώτερες τάξεις. Τέλος, καταλυτικό ρόλο έπαιξε και η αργή ανάπτυξη της γερμανικής λογοτεχνίας, η οποία άνθισε με τον Γκαίτε και τον Σίλλερ.

Ορισμός και χρονολόγιο της αυστριακής λογοτεχνίας

Δυσκολία ως προς τον εντοπισμό της ρίζας της αυστριακής λογοτεχνίας έγκειται και στην μη καθορισμένη τοπογράφηση των ορίων της Αυστρίας και της πολυ-πολιτισμικότητας της ευρύτερης αυστριακής περιοχής. Από τις γερμανόφωνες Άλπεις, τη Βοημία και την Ουγγαρία έως τη Βόρεια Ιταλία και την Κροατία, η πολιτιστική παράδοση των διαφορετικών λαών μέσα από τις μεταβαλλόμενες φάσεις της Αυστρίας (δουκάτο, κέντρο της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Αυστριακή Αυτοκρατορία, Αυστροουγγαρία, αυστριακό κράτος) διαμόρφωσε μια πολυεθνή λογοτεχνία που εκφράστηκε κυρίως στη γερμανική γλώσσα αλλά εξέφραζε ποικιλία ιδεών, εθίμων, μύθων και ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών.

Μεσαίωνας

Λιγοστά είναι τα διασωζόμενα κείμενα από τον πρώιμο Μεσαίωνα, τα πρώτα που έχουν βρεθεί έως σήμερα σε γερμανόφωνες περιοχές, και αποτελούν κυρίως μεταφράσεις λατινικών κειμένων από μοναχούς, όπως στα μοναστήρια του Μελκ και του Σάλτσμπουργκ. Σημαντική αναφορά πρέπει να γίνει στην Άβα, την πρώτη γνωστή γυναίκα συγγραφέα της γερμανόφωνης λογοτεχνίας, που συνέθεσε θρησκευτικά ποιήματα.

Ενώ οι Ευρωπαίοι άρχοντες και ιππότες συμμετείχαν στις Σταυροφορίες, το 1160 περίπου εμφανίστηκε ένα νέο είδος, το Μίννεζανγκ (Minnesang), δηλαδή το "τραγούδι της αγάπης". Τροβαδούροι (Minnesänger: ερωτοτραγουδιστές) συνέθεταν και τραγουδούσαν ερωτικά τραγούδια με θέμα την ιπποτική αγάπη (αυλικός έρωτας) και τα ιδανικά της, ταξιδεύοντας σε πολλές περιοχές. Ήταν μια εποχή όπου οι παραδουνάβιες πόλεις αποκτούσαν σταδιακή ευημερία και ανεξαρτησία και οι ιππότες αποτελούσαν αγαπημένο θέμα των τραγουδιστών, ενώ η πολιτική, ο πόλεμος και η σάτιρα άρχισαν να γίνονται αντικείμενο έμπνευσης. Στα τέλη του 12ου αιώνα έκανε την εμφάνισή του το Τραγούδι των Νιμπελούνγκεν, ένα από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα της παγκόσμιας ιστορίας, επικού χαρακτήρα, που γράφτηκε από ανώνυμο συγγραφέα πιθανώς σε αυστριακά εδάφη. Οι πιο αξιοσημείωτοι τραγουδοποιοί ήταν ο Τροβαδούρος του Κύρενμπεργκ, ο Ντήτμαρ του Άιστ, ο Βάλτερ φον ντερ Βόγκελβαϊντε, ο Νήντχαρτ, ο Γιανς ντερ Ένικελ, ο Ούλριχ του Λίχτενσταϊν, ο Όσβαλντ του Βόλκενσταϊν και ο Ζάιφρηντ Χέλμπλινγκ. Από το 14ο αιώνα το Μίννεζανγκ εξελίχθηκε σε τέχνη που διδασκόταν από τους αρχιτραγουδιστές (Meistersinger) σε συντεχνίες και αναπτύχθηκε κυρίως στη Νυρεμβέργη. Ένας από τους γνωστότερους αρχιτραγουδιστές, ο Μίχαελ Μπέχαϊμ, είχε εμφανιστεί στην Αυλή της Βιέννης.

Την ίδια περίοδο ο μύθος του Αγίου Δισκοπότηρου βρήκε έδαφος στην περιοχή και ο Αυστριακός συγγραφέας Χάινριχ του Τύερλιν συνέθεσε το έπος "Το Στέμμα" (Diu Crône), 30,000 στίχων. Άνθηση γνώρισε και η δραματουργία με αναπαραστάσεις θρησκευτικών σκηνών, όπως των Παθών του Χριστού.

Αναγέννηση

Η έλευση του ανθρωπισμού στις αρχές του 1600 έστρεψε την πορεία της λογοτεχνίας. Ο Μαξιμιλιανός Α΄, λάτρης των τεχνών, έφερε ανθρώπους των γραμμάτων στην Αυλή της Βιέννης για την προώθηση των αρχαίων πολιτισμών και κλασικών αξιών, τάση που ξεκίνησε από την Ιταλία και σταδιακά εξαπλωνόταν στον ευρωπαϊκό κόσμο. Μερικοί από τους ανθρωπιστές που επισκέφθηκαν την αυτοκρατορική αυλή ήταν οι ποιητές Κόνραντ Κέλτις και Γιόακιμ Βάντιαν, η Ελεονόρα της Αυστρίας (μεταφράστρια της διάσημης- τότε- γαλλικής νουβέλας Ο Πόντος και η ωραία Σιδωνία στην γερμανική γλώσσα), ο Νικόλαος Κουζάνος και ο Άγιος Πέτρος Κανίσιος (σημαντικές μορφές της Καθολικής Εκκλησίας).

Μπαρόκ

Η ευρύτερη περιοχή της Αυστρίας επλήγη από τον Τριακονταετή Πόλεμο και ο απόηχός του οδήγησε τους ανθρώπους είτε στην καταγραφή των γεγονότων και εμπειριών τους είτε στη σφαίρα του θείου (πραγματείες, κηρύγματα), ενώ δεν εξέλιπε και η τάση προς αποφυγή της πραγματικότητας και περιγραφή του ωραίου ή του αστείου, όπως με το υποείδος των χιουμοριστικών ιστοριών (Schelmenromane). Κύριοι εκφραστές των ειδών αυτών ήταν ο Γιόχαν Μπέερ, ο Άμπραχαμ της Αγία Κλάρας και η Καταρίνα Ρεγκίνα φον Γκράφφενμπεργκ.

Πέραν των τραγικών συνεπειών του πολέμου, η Προτεσταντική Μεταρρύθμιση έφερε αναταράξεις στου κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας, με αποτέλεσμα την ίδρυση μεγάλου αριθμού Καθολικών σχολείων- διευθυνομένων από το Τάγμα των Ιησουιτών- που ανέβαζαν παραστάσεις όπερας και θεάτρου με έντονο ιταλικό στοιχείο και πλούσια σκηνικά. Στο θέατρο ξεχώρισαν και οι παραστάσεις με την κωμική μορφή του "Χανσβουρστ" (Hanswurstspiele), πρώιμη μορφή του θέατρου αυτοσχεδιασμού, που παρουσιάζονταν σε πανηγύρια από ηθοποιούς και δραματουργούς όπως ο Γιόζεφ Άντον Στρανίτσκυ, ο Γκόττφριντ Πρεχάουζερ, ο Γιόακιμ Πέρινετ και ο Γιόζεφ Φέλιξ φον Κουρτς-Μπέρναρντον.

20ός αιώνας

Το κίνημα της «Νέας Τέχνης», με τις διαστάσεις του στη Βιέννη, επηρέασε συγγραφείς, όπως ο Άρτουρ Σνίτσλερ και ο Στέφαν Τσβάιχ. Ο Σνίτσλερ, χαρακτηριστικός συγγραφέας εκείνης της εποχής, έγραψε σημαντικά έργα από το 1890 ως το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ένα πολύ σημαντικό κέντρο της αυστριακής λογοτεχνίας πριν από το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν η Πράγα. Ήταν το κέντρο πολλών γερμανόφωνων συγγραφέων που έδωσαν σημαντική ώθηση στην αυστριακή, αλλά και στην παγκόσμια λογοτεχνία. Η επιρροή τους διήρκεσε μέχρι τη δεκαετία του 1930. Τέτοιοι συγγραφείς ήταν οι Όσκαρ Μπαούμ, Μαξ Μπροντ, Φραντς Κάφκα, Έγκον Κις, Γκούσταβ Μέυρινκ, Ρόμπερτ Μούζιλ, Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Φραντς Βέρφελ, Χέρμαν Ούνγκαρ και Όσκαρ Βέινερ.

Ο εξπρεσιονισμός παρουσιάστηκε κατά κύριο λόγο από τον ποιητή Γκέοργκ Τρακλ και από το δραματουργό και αφηγητή Ούγκο φον Χόφμανσταλ, γεννημένοι και οι δύο στο Σάλτσμπουργκ. Μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Αυστρία μειώθηκε εδαφικά σε μεγάλο βαθμό. Μερικοί Αυστριακοί (και Γερμανοί) συγγραφείς επέλεξαν να διαμείνουν στις νέες αναδυόμενες χώρες, όπως ο Κάφκα και ο Βέρφελ στην Τσεχοσλοβακία, ο Ρόμπερτ Μούζιλ στο Βερολίνο και στη Βιέννη και ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε στη Βιέννη και αργότερα στο Παρίσι. Η πολιτική ρήξη και το γεγονός ότι αυτή η μικρή γερμανόφωνη Αυστρία είχε χάσει το μεγαλύτερο μέρος της επικράτειάς της, τη βιομηχανία και τη γεωργία της, οδήγησε στο συμπέρασμα πολλούς Αυστριακούς ότι μόνο μια ένωση με τη Γερμανία θα ήταν δυνατόν να σώσει τη χώρα από μια συνολική πτώση, ένα συμπέρασμα που άνοιξε αργότερα το δρόμο στο Χίτλερ να προσαρτήσει τη χώρα το 1938. Τα κείμενα ορισμένων συγγραφέων, όπως του Ρόμπερτ Μούζιλ και Ούγκο φον Χόφμανσταλ, εξέφρασαν τις φιλογερμανικές απόψεις τους, ενώ άλλοι, όπως ο Στέφαν Τσβάιχ και ο Φραντς Βέρφελ εκφράζονταν αυστηρά υπέρ της Αυστρίας, των αυστριακών παραδόσεων και του πολιτισμού της χώρας.

Ο περίοδος μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων έδωσε μια πολύ πλούσια βιβλιογραφία στην Αυστρία. Ο Ρόμπερτ Μούζιλ έγραψε το γνωστό μυθιστόρημα «Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες», ο Στέφαν Τσβάιχ δημοσίευσε πλήθος δοκιμίων, ιστορίες και μυθιστορήματα, ο Καρλ Κράους επιμελήθηκε το περιοδικό «Η Δάδα», ο Φραντς Βέρφελ έγραψε μερικά από τα καλύτερα μυθιστορήματά του κλπ.

Ο προσανατολισμένος στη ρωμαιοκαθολική εκκλησία και το συντηρητισμό αυστροφασισμό καθιερώθηκε στην Αυστρία μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο και αναζωογόνησε τη λογοκρισία. Μετά την επικράτηση του ναζισμού στη Γερμανία, το 1933, οι Αυστριακοί συγγραφείς χωρίστηκαν στους φιλελεύθερους και στους εθνικιστές. Η Ναζιστική Γερμανία μποϊκόταρε αμέσως τους φιλελεύθερους λογοτέχνες της Αυστρίας, οι οποίοι δεν μπορούσαν πλέον να εκδίδουν τα έργα τους στη Γερμανία, χάνοντας έτσι το μεγαλύτερο μέρος των αναγνωστών και του εισοδήματός τους. Μετά από την προσάρτηση της χώρας στη Γερμανία, αυτοί οι συγγραφείς εκδιώχθηκαν, όπως και οι αντίστοιχοι Γερμανοί, ενώ πολλοί δολοφονήθηκαν ή μετέβησαν στο εξωτερικό, όπως ο Λέο Περούτς. Το 2007, η κοινωνία του Τεοντόρ Κράμερ δημοσίευσε ένα ανθολόγιο αυστριακής ποίησης που γράφτηκε στην εξορία, υπό τον τίτλο σε «Σε ποια γλώσσα ονειρεύεστε». Οι δημιουργοί του βιβλίου παρουσιάζουν 278 συγγραφείς, τα ονόματα των οποίων σε πολλές περιπτώσεις ήταν άγνωστα.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Literature of Austria στο Wikimedia Commons