Γκετς φον Μπερλίχινγκεν (Γκαίτε)
_MET_DT3270.jpg) Σκηνή από το έργο, Ευγένιος Ντελακρουά | |
| Συγγραφέας | Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε |
|---|---|
| Τίτλος | Götz von Berlichingen mit der eisernen Hand |
| Γλώσσα | Γερμανικά |
| Ημερομηνία δημιουργίας | 1771 |
| Ημερομηνία δημοσίευσης | 1773 |
| Πολιτιστικό κίνημα | Θύελλα και Ορμή |
| Μορφή | θεατρικό έργο |
| Θέμα | Γκετς φον Μπέρλιχινγκεν |
| Βασίζεται σε | d:Q112193881 |
| Εμπνευσμένο από | d:Q112193907 Osnabruckische Geschichte |
 Σχετικά πολυμέσα | |
| δεδομένα () | |
Γκετς φον Μπερλίχινγκεν (γερμανικά: Götz von Berlichingen ) είναι ιστορικό θεατρικό έργο σε πέντε πράξεις του Γερμανού συγγραφέα Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε, που δημοσιεύτηκε το 1773 και ανέβηκε στη σκηνή τον επόμενο χρόνο. Βασίζεται στα απομνημονεύματα του Γερμανού ιππότη του 16ου αιώνα Γκετς φον Μπερλίχινγκεν, που έλαβε μέρος σε πολυάριθμες στρατιωτικές εκστρατείες κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 46 ετών από το 1498 έως το 1544, συμπεριλαμβανομένου του πολέμου των Χωρικών το 1524, σε μια από τις μάχες έχασε το δεξί του χέρι και αργότερα φόρεσε σιδερένιο προσθετικό. Το δράμα γνώρισε εντυπωσιακή επιτυχία, έκανε τον συγγραφέα διάσημο και κορυφαίο εκπρόσωπο του λογοτεχνικού κινήματος Θύελλα και ορμή. Υπό την επιρροή του ο Φρίντριχ Σίλερ έγραψε το έργο Οι ληστές (1782).[1]
Στην τραγωδία του Γκαίτε ο πρωταγωνιστής παρουσιάζεται ως ένας εξιδανικευμένος ιππότης, ένα ελεύθερο πνεύμα που αναγκάζεται να συγκρουστεί με την αυλική κοινωνία και τα παιχνίδια εξουσίας, ένας ήρωας που παρά την αριστοκρατική καταγωγή του υπερασπίζεται πολιτικές αλλαγές στη φεουδαρχική γερμανική κοινωνία. Στην ιστορική αλήθεια, ο Γκετς φον Μπερλίχινγκεν, μετά από μια ζωή ως μισθοφόρος και στρατιωτικός της Αγίας Ρωμαϊκής Γερμανικής Αυτοκρατορίας, πέθανε στα ογδόντα του χρόνια στο κάστρο του στο Χόρνμπεργκ. Στη δραματική μυθοπλασία ο πρωταγωνιστής θυσιάζεται, μένοντας πάντα πιστός στον αυτοκράτορα, για τις αξίες της ελευθερίας και της δικαιοσύνης.[2]
Το έργο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Με το έργο του ο 22χρονος Γκαίτε αμφισβητεί συνειδητά την παλαιότερη θεατρική παράδοση. Αφού μελέτησε τα έργα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ στο Στρασβούργο, ακολούθησε το παράδειγμά του και έγραψε το έργο - το πρώτο σημαντικό της καριέρας του - καταργώντας για πρώτη φορά στη γερμανική λογοτεχνία τις ενότητες του κλασικού θεάτρου που χαρακτήριζαν το θέατρο του 18ου αιώνα και θεωρούνταν απαραίτητες: υπάρχουν συνολικά πάνω από 50 τοποθεσίες, ο χρόνος επεκτείνεται σε μεγάλο χρονικό διάστημα και οι δράσεις είναι πολυάριθμες, μερικές από τις οποίες διαδραματίζονται παράλληλα (η δίκη ενώπιον του δικαστηρίου, ο πόλεμος των Χωρικών, αρκετές διαμάχες και επιδρομές) και τέλος, τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήρωα. [3]
Ο συγγραφέας αμφισβητεί επίσης και επικρίνει τη φεουδαρχική κοινωνία και τον απολυταρχισμό, την κυρίαρχη μορφή διακυβέρνησης στη Γερμανία μέχρι τον 19ο αιώνα. Ο πρωταγωνιστής του, ο Σουαβός Γκετς φον Μπερλίχινγκεν, είναι ιδανικός εκπρόσωπος του Μεσαίωνα και των ιπποτικών αξιών, αλλά παρά την υψηλή του θέση ως ευγενής, συμπεριφέρεται σαν τον εξιδανικευμένο τυπικό ήρωα του Στουρμ ουντ Ντρανγκ, που απορρίπτει το αυταρχικό σύστημα, έρχεται σε σύγκρουση με την εξουσία και ηττάται.[4]
Υπόθεση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Πράξη πρώτη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σε μια συνομιλία σε ένα πανδοχείο μαθαίνουμε ότι ο Γκετς φον Μπερλίχινγκεν βρίσκεται σε σύγκρουση με τον επίσκοπο του Μπάμπεργκ, ο οποίος κρατά αιχμάλωτο έναν από τους άνδρες του Γκετς και τον βασανίζει. Εν τω μεταξύ, όχι πολύ μακριά, ο Γκετς αιχμαλωτίζει λίγους στρατιώτες πιστούς στον επίσκοπο, μεταξύ των οποίων ο Άντελμπερτ φον Βάισλινγκεν, παιδικός του φίλος και συμπολεμιστής, που τον βοήθησε όταν έχασε το δεξί του χέρι σε μια μάχη, τώρα στην υπηρεσία του επισκόπου. Τον φέρνει στο κάστρο του, όπου τον πείθει να αλλάξει πλευρά και να υποστηρίξει αυτόν αντί για τον επίσκοπο. Σε αντάλλαγμα και ως επιβεβαίωση της φιλικής σχέσης τους, ο Γκετς προσφέρει στον Βάισλινγκεν το χέρι της αδερφής του Μαρίας. Ο Βάισλινγκεν δέχεται την πρόταση και ο αρραβώνας επισημοποιείται.[5]
Δεύτερη πράξη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εν τω μεταξύ, στην αυλή του επισκόπου συζητούν πώς θα δράσουν. Ο αυλικός Λίμπετραουτ αναλαμβάνει να φέρει τον Άντελμπερτ φον Βάισλινγκεν πίσω στο πλευρό του επισκόπου όσο το δυνατόν συντομότερα.
Ο Λίμπετραουτ πείθει τον Βάισλινγκεν να επιστρέψει. Στην κατοικία του επισκόπου, ο Βάισλινγκεν ερωτεύεται τη σαγηνευτική νεαρή χήρα Άντελχαϊντ φον Βάλντορφ και αποφασίζει να μείνει. Η γυναίκα τον πείθει να ξαναρχίσει την υπηρεσία του στον επίσκοπο. Έτσι, δεν προδίδει μόνο τον παλιό του φίλο αλλά και τη μέλλουσα σύζυγό του του Μαρία.
Τρίτη πράξη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Φραντς φον Σίκινγκεν επισκέπτεται τον Γκετς για να του ζητήσει το χέρι της αδερφής του Μαρίας. Αυτός τον προειδοποιεί, ωστόσο, ότι ο Βάισλινγκεν την αποπλάνησε και την πρόδωσε.
Όταν ακόμη ένας από τους άνδρες του συλλαμβάνεται, ο Γκετς εκδικείται επιτιθέμενος και ληστεύοντας μια ομάδα πλούσιων εμπόρων. Οι συνέπειες αυτής της πράξης δεν αργούν: ο επίσκοπος στέλνει έναν ειδικά στρατολογημένο στρατό εκτελεστών εναντίον του. Παρά τις αμφιβολίες του αυτοκράτορα Μαξιμιλιανού, ο οποίος θεωρεί τον Γκετς αξιόλογο άνθρωπο, επηρεάζεται από τον Βάισλινγκεν και τον θέτει εκτός νόμου.
Ο κυνηγημένος άνδρας κλείνεται στο κάστρο του που πολιορκείται. Τελικά, καταφέρνει να διαπραγματευτεί έναν συμβιβασμό που του επιτρέπει να φύγει από το κάστρο του ελεύθερος. Ωστόσο, ο στρατός του επισκόπου αθετεί την υπόσχεση και τον αιχμαλωτίζει.[6]
Τέταρτη πράξη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Μπερλίχινγκεν παραπέμπεται σε δίκη στο δημαρχείο του Χαϊλμπρόν, όπου διαμαρτύρεται για την αθωότητά του. Αθωώνεται, ωστόσο, αυτό δεν οφείλεται στο έλεος του επισκόπου, αλλά στον αγαπημένο του φίλο Φραντς φον Σίκινγκεν, ο οποίος έχει πλησιάσει την πόλη με 200 άντρες και απειλεί να την πυρπολήσει. Ο Γκετς αποσύρεται πίσω στο κάστρο του, αλλά αναγκάζεται να υποσχεθεί ότι δεν θα συμμετάσχει σε άλλες επιθέσεις, για να μην παραπεμφθεί σε άλλη δίκη, επομένως φυλάκιση και πιθανή θανατική ποινή.
Πράξη πέμπτη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]_-_A_Scene_from_Goethe%27s_%22G%C3%B6tz_von_Berlichingen%22_-_RCIN_403616_-_Royal_Collection.jpg)
Λίγο αργότερα, ωστόσο, η χώρα βρέθηκε αντιμέτωπη με μια νέα εσωτερική σύγκρουση: ξέσπασε ο πόλεμος των Χωρικών (1524- 1525), καταστρέφοντας ολόκληρες περιοχές της χώρας και προκαλώντας χιλιάδες θύματα.
Οι αντάρτες αγρότες θέλουν να κάνουν τον Μπερλίχινγκεν αρχηγό τους, στο αποκορύφωμα δολοφονιών και ληστειών. Μετά την αρχική του αντίσταση, πείθεται να αναλάβει, παραβιάζοντας τον όρκο του να απέχει από μάχες, με την προϋπόθεση ότι οι αγρότες θα σταματήσουν αμέσως τις βιαιότητες. Αλλά ο απειθάρχητος όχλος των αγροτών αθετεί την υπόσχεση και οι λεηλασίες συνεχίζονται. Ο Μπερλίχινγκεν, απογοητευμένος, τους εγκαταλείπει. Πολύ σύντομα, σε έναν καταυλισμό τσιγγάνων που έχει καταφύγει, συλλαμβάνεται από τους στρατιώτες του Βάισλινγκεν.
Η Άντελχαϊντ στην αυλή του επισκόπου έχει πλέον βαρεθεί τον νέο της σύζυγο Βάισλινγκεν και καταστρώνει ένα σχέδιο για να τον ξεφορτωθεί, παρακινώντας τον νέο εραστή της να τον δηλητηριάσει. Ωστόσο, η απόγνωση για την πράξη του τον οδηγεί στην αυτοκτονία, πέφτει από ένα παράθυρο στον ποταμό Μάιν. Η Άντελχαϊντ καταδικάζεται σε θάνατο για μοιχεία και φόνο.
Ο Μπερλίχινγκεν, φυλακισμένος στον πύργο του Χαϊλμπρόν, πεθαίνει από τα τραύματά του παρουσία της γυναίκας του, της αδελφής του και του έμπιστου συμβούλου του Λερς, στον οποίο εμπιστεύεται τη γυναίκα του. Λυπάται με τη σκέψη να την αφήσει πίσω σε έναν κόσμο όπου «έρχονται οι καιροί της απάτης». Αλλά στο θάνατο νιώθει επιτέλους ελεύθερος: «Ουράνιος αέρας - ελευθερία! Ελευθερία!". Η γυναίκα του Ελίζαμπεθ συμφωνεί με θλίψη: «Μόνο εκεί πάνω, εκεί πάνω μαζί σου. Ο κόσμος είναι μια φυλακή».[7]
Υποδοχή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο άμεσος αντίκτυπος του έργου ήταν συγκλονιστικός: έκανε διάσημο τον άσημο νεαρό συγγραφέα από την πρώτη παράσταση.
Ο βασιλιάς Φρειδερίκος ο Μέγας το 1780 επέκρινε σκληρά τη μεγάλη δημόσια επιτυχία του δράματος του Γκαίτε, κυρίως λόγω της ομοιότητας με τα «απεχθή» έργα του Σαίξπηρ που ήταν δημοφιλέστατα εκείνη την εποχή: «Αλλά τώρα ανεβαίνει ένα Γκετς φον Μπερλίχινγκεν, μια αξιοθρήνητη μίμηση αυτών των τρομερών αγγλικών δραμάτων, και το κοινό χειροκροτεί και ζητά με ενθουσιασμό ένα ανκόρ αυτής της ανοησίας».
Σουηβικός χαιρετισμός
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στην τρίτη πράξη, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του κάστρου του, ακούγεται η περίφημη φράση του Γκετς ή Σουηβικός χαιρετισμός, με τον οποίο ο Γκετς προσβάλλει τους στρατιώτες του επισκόπου. Αυτό το αστείο προκάλεσε μεγάλη αναταραχή στα χρόνια της δημοσίευσης του έργου, ιδίως επειδή περιείχε μια χυδαία έκφραση που ήταν ξεκάθαρη στο κείμενο. Στις σύγχρονες εκδόσεις συχνά παραλείπεται.
«Να παραδοθώ! Και κατά την κρίση σου! Με ποιον νομίζεις ότι μιλάς, είμαι ληστής; Πες στον αρχηγό σου ότι τρέφω, όπως πάντα, τον δέοντα σεβασμό για την Αυτοκρατορική Μεγαλειότητα. Αλλά, πες του, μπορεί να φιλήσει τον κ.λο μου.»[8]
Διασκευές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το 1978 το θεατρικό έργο διασκευάστηκε σε ταινία με τον τίτλο Ο Γκετς φον Μπερλίχινγκεν με το σιδερένιο χέρι, σε σκηνοθεσία Βόλφγκανγκ Λίμπενεϊνερ. [9]
Μετάφραση στα ελληνικά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ο Γκαιτς φον Μπερλίχινγκεν με το σιδερένιο χέρι, μετάφραση: Άρης Δικταίος, εκδόσεις Γεωργίου Παπαδημητρίου, 1953 [10]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ . «studysmarter.de/schule/deutsch/drama/goetz-von-berlichingen/».
- ↑ . «getabstract.com/de/zusammenfassung/goetz-von-berlichingen».
- ↑ . «sites.google.com/site/germanliterature/18th-century/goethe/goetz-von-berlichingen».
- ↑ . «lektuerehilfe.de/johann-wolfgang-von-goethe/goetz-von-berlichingen/inhaltsangabe».
- ↑ . «gutenberg.org/Götz von Berlichingen (Goethe)».
- ↑ . «inhaltsangabe.de/goethe/goetz-von-berlichingen/».
- ↑ . «reclam.de/Götz von Berlichingen (Goethe).pdf» (PDF).
- ↑ Mich ergeben! Auf Gnad und Ungnad! Mit wem redet Ihr! Bin ich ein Räuber! Sag deinem Hauptmann: Vor Ihro Kaiserliche Majestät hab ich, wie immer, schuldigen Respekt. Er aber, sag's ihmlechken.
- ↑ . «imdb.com/Götz von Berlichingen mit der eisernen Hand.1979».
- ↑ . «booksistor.gr/gkaits-mperlixingken-siderenio-xeri».