Ελληνικές βουλευτικές εκλογές 1946

Ελληνικές βουλευτικές εκλογές 1946

1936 ← μέλη 31 Μαρτίου 1946 (1946-03-31) → 1950 μέλη

Οι 354 έδρες της Βουλής των Ελλήνων 178 έδρες χρειάζονται για την απόλυτη πλειοψηφία Συμμετοχή 1.121.693 (~48,50%)   Πρώτο κόμμα Δεύτερο κόμμα Τρίτο κόμμα   Επικεφαλής Κωνσταντίνος Τσαλδάρης Σοφοκλής Βενιζέλος Θεμιστοκλής Σοφούλης Κόμμα Η.Π.Ε. Ε.Π.Ε. Κ.Φ. Προηγούμενες εκλογές Νέο Νέο 126 έδρες, 37,26% Έδρες 206 68 48 Αλλαγή στις έδρες Νέο Νέο 78 Αριθμός ψήφων 610.995 213.721 159.525 Ποσοστό 55,12% 19,28% 14,39% Μεταβολή Νέο Νέο 22.87%   Τέταρτο κόμμα Πέμπτο κόμμα Έκτο κόμμα   Επικεφαλής Ναπολέων Ζέρβας διοικούσα επιτροπή Αλέξανδρος Μυλωνάς Κόμμα Ε.Κ.Ε. ΕΝ.Ε. ΕΝ.Α.Κ. Προηγούμενες εκλογές Νέο Νέο Νέο Έδρες 20 9 1 Αλλαγή στις έδρες Νέο Νέο Νέο Αριθμός ψήφων 66.027 32.538 7.447 Ποσοστό 5,96% 2,94% 0,87% Μεταβολή Νέο Νέο Νέο

Απερχόμενος Πρωθυπουργός Θεμιστοκλής Σοφούλης Κ.Φ. Επόμενος Πρωθυπουργός Παναγιώτης Πουλίτσας Ανεξάρτητος

Οι Ελληνικές βουλευτικές εκλογές του 1946 έγιναν στις 31 Μαρτίου 1946 από την κυβέρνηση Σοφούλη. Οι εκλογές του Μαρτίου 1946 ήταν οι πρώτες ελληνικές εκλογές μετά από περίοδο δέκα ετών, δεδομένου ότι το καθεστώς της 4ης Αυγούστου του Μεταξά είχε επιβάλλει δικτατορία το 1936 και είχε καταργήσει τη Βουλή. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και της Κατοχής της Ελλάδας από τις Δυνάμεις του Άξονα, αλλά και από την Απελευθέρωση μέχρι τον Μάρτιο του 1946 δεν είχαν προκηρυχθεί εκλογές.

Τις εκλογές του 1946 κέρδισε το Λαϊκό Κόμμα και δημιούργησε την Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Τσαλδάρη Απριλίου 1946 στις 18 Απριλίου 1946. Η προηγούμενη κυβέρνηση Σοφούλη είχε ήδη παραιτηθεί από τις 4 Απριλίου 1946 και μέχρι την εκλογή αρχηγού του Λαϊκού Κόμματος, την κυβέρνηση είχε αναλάβει προσωρινά ο Παναγιώτης Πουλίτσας, πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικράτειας (Κυβέρνηση Παναγιώτη Πουλίτσα 1946).

Η έκθεση της Συμμαχικής Αποστολής των Παρατηρητών, η οποία δόθηκε στη δημοσιότητα στις 11 Απριλίου, υποστήριζε ότι οι εκλογές «διεξήχθησαν ελεύθεραι και δίκαιαι, ηρέμως και με τάξιν, δυνάμεναι να παραβληθώσι ως προς την ευπρέπειαν προς τας εν Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία και Ηνωμένας Πολιτείας» και ότι το αποτέλεσμά τους «αντιπροσωπεύει την πραγματικήν και έγκυρον ετυμηγορίαν του Ελληνικού Λαού». Το κράτος υπολόγιζε στο 15% την αποχή. Οι θέσεις αυτές όμως αμφισβητήθηκαν έντονα κυρίως από το ΕΑΜ αλλά και από την ιστοριογραφία. Εξάλλου, παρατηρήθηκαν εκτεταμένα περιστατικά νοθείας . Η πραγματική αποχή υπολογιζόταν στο 25%.

Tην εποχή εκείνη επικρατούσε καθεστώς διώξεων για τους φιλικά προσκείμενους στο ΕΑΜ Έλληνες. Το καθεστώς αυτό ονομάστηκε Λευκή Τρομοκρατία και τα θύματα του ήταν χιλιάδες . Το ΕΑΜ και το ΚΚΕ κατήγγειλαν το πλαίσιο αυτό και αρκετούς μήνες πριν τη διενέργειά τους, υποστήριξαν την αποχή από τις εκλογές. Τη θέση αυτή εκμεταλλεύτηκε η συντηρητική παράταξη και οι κρατικές αρχές για να κλιμακώσουν το κλίμα τρομοκρατίας που ίσχυε, ενώ ο δεξιός τύπος κήρυττε πως «όσοι δεν ψηφίσουν θα τιμωρηθούν». Η Δεξιά από την πλευρά της θεωρούσε ότι η αποχή του ΕΑΜ-ΚΚΕ ήταν μία προσπάθεια των τελευταίων να μην φανεί η μικρή εκλογική τους απήχηση. Μέχρι τις επόμενες εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950 σχηματίστηκαν 10 κυβερνήσεις συνασπισμού, μιας και λόγω του εκλογικού συστήματος, κυρίως, αλλά και των πολλών κομμάτων που έλαβαν μέρος στις πρώτες μεταπολεμικές εκλογές, κανένα από τα κόμματα της Βουλής δεν διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία.

Αφίσα του Λαικού Κόμματος

Αποτελέσματα

• Εκλογικό Σύστημα : Απλή αναλογική με ευρεία περιφέρεια.
• Εκλογικός νόμος : Ν.5493/1932 όπως τροποποιήθηκε από τον Α.Ν. 1020/46 (ΦΕΚ 71/27-2-46)
• Εκλογικές περιφέρειες : 38
• Σύνολο υποψηφίων : 1.540
• Νόμιμος πληθυσμός : 7.232.543
• Ψήφισαν : 1.121.693
• Αποχή : 50% περίπου (Επίσημη Ανακοίνωση Υπουργείου Εσωτερικών, 3/4/1946 σε 3291 τμήματα- απέμεναν 107-ποσοστό αποχής: 51,5%)

Σύνοψη αποτελεσμάτων βουλευτικών εκλογών 31ης Μαρτίου 1946

Κόμματα		Αρχηγοί	Ψήφοι			Έδρες
			Αριθμός	%	+− %	Αριθμός	+−
	Ηνωμένη Παράταξις Εθνικοφρόνων	Κωνσταντίνος Τσαλδάρης	610.995	55,12		206
	Εθνική Πολιτική Ένωσις	Σοφοκλής Βενιζέλος	213.721	19,28		68
	Κόμμα Φιλελευθέρων	Θεμιστοκλής Σοφούλης	159.525	14,39		48
	Εθνικόν Κόμμα Ελλάδος	Ναπολέων Ζέρβας	66.027	6,97		20
	Ένωσις Εθνικοφρόνων	-	32.538	2,94		9
	Ένωσις Αγροτικών Κομμάτων	Αλέξανδρος Μυλωνάς	7.447	0,67		1
	Συνδυασμοί ανεξάρτητων υποψηφίων	-	12.036	1,09		2
	Κόμμα "Χ" (Χιτών) Εθνικής Αντίστασης	Κωνσταντίνος Ευσταθόπουλος	1.848	0,17		0
	Κόμμα Εθνικής Ενώσεως	Δημήτριος Παπαπολύζος	15	0,00		0
	Πατριωτικόν Κόμμα Εφέδρων	διοικούσα επιτροπή	63	0,00		0
	Κοινωνικόν Κόμμα Ελλάδος	διοικούσα επιτροπή	13	0,00		0
	Χριστιανική Ορθόδοξος Παράταξις Ελλάδος	διοικούσα επιτροπή	298	0,03		0
	Αστικόν και Αγροτικόν Κόμμα Ιδιοκτησίας	Αχιλλέας Αντωνόπουλος	1.114	0,10		0
	Μεμονωμένοι υποψήφιοι	-	2.833	0,25		0
Έγκυρες ψήφοι			1.108.473	100,00		354
Άκυρα λευκά			13.220
Σύνολο			1.121.693

Κάποιοι ζητούσαν την αναβολή των εκλογών πέραν της 31ης Μαρτίου 1946. Πιο συγκεκριμένα τα κόμματα του ΕΑΜ και οι Αριστεροί Φιλελεύθεροι διαμαρτύρονταν για το κλίμα και τις συνθήκες που επικρατούσαν. Ζήτησαν στις 7 Φεβρουαρίου 1946, τη δίμηνη αναβολή των εκλογών. Σε αντίθετη περίπτωση δήλωσαν ότι θα απόσχουν από τις εκλογές. Ταυτόχρονα υπέβαλαν και κατάλογο αιτημάτων τα οποία ήταν:

1. άμεσος σχηματισμός «κυβερνήσεως ευρείας δημοκρατικής συνεννοήσεως»,
2. δίμηνη αναβολή των εκλογών,
3. εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού,
4. γενίκευση της αμνηστίας και
5. αποκάθαρση των πλαστών και νόθων εκλογικών καταλόγων και χορηγήση βραχείας παράτασης των εγγραφών.

Η πρόταση αυτή ανησύχησε σοβαρά τους Αμερικανούς, που θεώρησαν ότι η αναβολή των εκλογών μπορούσε να έχει σημαντικές διπλωματικές περιπλοκές. Ωστόσο, οι πιέσεις για αναβολή ήταν έντονες και δεν προέρχονταν μόνο από την κυβέρνηση Σοφούλη και τα αριστερά κόμματα· υπήρχαν ενδείξεις ότι και το Λαϊκό κόμμα ευνοούσε μία τέτοια επιλογή, γιατί φοβόταν ότι τα βρετανικά στρατεύματα θα αποσύρονταν από την Ελλάδα αμέσως μετά τις εκλογές. Αναφορές από την αμερικανική πρεσβεία στη Αθήνα υποστήριζαν ότι η αναβολή θα πόλωνε την πολιτική κατάσταση και ο υπουργός των εξωτερικών Μπερνς (James Byrnes) δήλωνε ότι η ανασυγκρότηση, για την οποία απαιτούνταν αμερικανική βοήθεια, δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί όσο συνεχίζονταν η πολιτική αβεβαιότητα. Η απειλή να ανασταλεί η αμερικανική βοήθεια ανάγκασε την ελληνική κυβέρνηση να δεχτεί τη διεξαγωγή των εκλογών στις 31 Μαρτίου 1946. Τα αιτήματα απορρίφθηκαν από τη βρετανική κυβέρνηση με το αιτιολογικό της συμφωνίας του Νοεμβρίου 1945 μεταξύ των Άγγλων και του Σοφούλη ότι οι εκλογές επρόκειτο να διεξαχθούν το αργότερο μέχρι τέλους Μαρτίου 1946 και το δημοψήφισμα κατά το έτος 1948. Τότε όλα τα κόμματα της Αριστεράς και των ομάδων του Κέντρου αποφάσισαν να απόσχουν από τις εκλογές της 31 Μαρτίου 1946. Στα μέσα Φεβρουαρίου (12-15/2/1946) συνήλθε η 2η ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ, η οποία αποφάσισε την αποχή από τις εκλογές και ταυτόχρονα συζήτησε το ενδεχόμενο μιας ένοπλης αναμέτρησης. Η σύνδεση των δύο επιλογών αποδείχθηκε έμπρακτα με την επίθεση των ανταρτών του ΕΛΑΣ, εναντίον του τμήματος χωροφυλακής στο Λιτόχωρο Πιερίας, την νύχτα της 30ης προς 31ης Μαρτίου 1946, ημέρα των εκλογών.

Διεξαγωγή εκλογών και εκλογικά στοιχεία

Στις 31 Μαρτίου 1946, ο ελληνικός λαός πήγε στις κάλπες παρουσία αμερικανικών, γαλλικών και βρετανικών ομάδων παρατηρητών. Από τη διαδικασία απείχαν το ΚΚΕ, καθώς και ορισμένα μικρότερα κόμματα, συμπεριλαμβανομένου αυτού του Γ. Καφαντάρη. Η Ηνωμένη Παράταξις Εθνικοφρόνων, με κύριο κορμό το Λαϊκόν Κόμμα και υπό την ηγεσία των Κ. Τσαλδάρη, Σ.Γονατά και Α. Αλεξανδρή, κέρδισε με συντριπτική πλειοψηφία, (55,1% των ψήφων) και 205 έδρες από τις 354· η Εθνική Πολιτική Ένωσις υπό τους Σ. Βενιζέλο, Γεώργιο Παπανδρέου και Π. Κανελλόπουλο έλαβε 19,3 % και 68 έδρες, το Κόμμα Φιλελευθέρων υπό τον Σοφούλη 14,4% και 48 έδρες, το Εθνικόν Κόμμα Ελλάδος υπό τον Ν. Ζέρβα 6% και 23 έδρες και μικρότερα κόμματα 10 έδρες. Συνολικά η νέα βουλή ευνοούσε τον προσανατολισμό της Ελλάδας προς τη βρετανική και αμερικανική πολιτική. Οι ειδικοί της Συμμαχικής Αποστολής που επέβλεπε τις εκλογές υπολόγισαν ότι η εκλογική νοθεία δεν ξεπερνούσε το 2% των ψήφων και συνιστούσε να αναθεωρηθούν πλήρως όλοι οι εκλογικοί κατάλογοι στην Ελλάδα, προτού ξαναζητηθεί η γνώμη του ελληνικού λαού έτσι ώστε στο μέλλον να μην υπάρχει καμιά πρόφαση για νοθεία. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς τους, ο πληθυσμός της Ελλάδας ήταν περίπου 7.500.000 και ένα maximum 1.989.000 ανδρών (οι γυναίκες δεν ψήφιζαν) είχε τις προϋποθέσεις να εγγραφεί στους εκλογικούς καταλόγους. Από αυτούς είχαν εγγραφεί 1.850.000, δηλαδή το 93% των εκλογέων. Ο αριθμός αυτών που ψήφισαν στην πραγματικότητα ήταν 1.107.000 και αποτελούσε το 60% των νόμιμα εγγεγραμμένων. Το 60% ήταν ένα υψηλό ποσοστό ψήφων, ενώ το 2% νοθευμένων ψήφων (σε απόλυτο αριθμό 22.000 ψήφοι). Το 40% των εκλογέων, οι οποίοι δεν ψήφισαν, περιλάμβανε ένα 9,3%, οι οποίοι απείχαν για «κομματικούς» λόγους, ενώ άλλοι πολίτες απείχαν για άλλους λόγους που δεν ταυτίζονταν με την πολιτική των κομμάτων. Οι ειδικοί της αποστολής υπολόγισαν ότι η κομματική αποχή δεν ήταν στην πραγματικότητα μεγαλύτερη από 15%.

Αποχή

Η απόφαση αυτή του ΚΚΕ-ΕΑΜ, να απόσχει δηλ. από τις εκλογές και να οδηγηθεί στην ένοπλη σύγκρουση ήταν θέμα συζήτησης για πολλές δεκαετίες. Πάντως, μετά τη λήξη του εμφυλίου, τον Οκτώβριο του 1950, η ηγεσία του ΚΚΕ αναγνώρισε ότι η επιλογή της αποχής αποτέλεσε «σεχταριστικό οπορτουνιστικό λάθος», το οποίο όμως χαρακτήρισε ως «λάθος τακτικής».

Λίγα χρόνια αργότερα, 1956, μετά και την καθαίρεση του Ν. Ζαχαριάδη η αποχή θεωρήθηκε σε λάθος κατεύθυνση με βαρύτατες συνέπειες.

Ο Ν. Ζαχαριάδης, σε άρθρο του στο Ριζοσπάστη εξήρε την επίθεση αυτή και, υπογραμμίζοντας τον προειδοποιητικό της χαρακτήρα, τόνισε ενδεικτικά ότι «θα γεμίσουν τα βουνά Μπαρουτάδες». Οι αντίπαλοι θεώρησαν την επίθεση στο Λιτόχωρο σαν έναρξη του ένοπλου αγώνα και συνεπώς σαν μια σοβαρή προειδοποίηση για την άμεση προετοιμασία αποφασιστικής αντιμετώπισής του. Ο στρατηγός Θ. Τσακαλώτος έγραψε ότι «τη νύκτα της 30 - 31 Μαρτίου του 1946 κάτω από τας σφαίρας των επαναστατών εις το Λιτόχωρον ήρχισεν η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ». Και ο αντιστράτηγος Θωμ. Πετζόπουλος χαρακτήρισε την επίθεση στο Λιτόχωρο σαν την «πανηγυρικωτέρα διακήρυξη του ΚΚΕ, ότι αρχίζει την ένοπλη εξέγερσιν».

Δείτε επίσης

• Κατάλογος Ελλήνων βουλευτών (1946)

Εξωτερικές πηγές

• Γρ. Ψαλλίδας. Οι εκλογες του 1946: σταθμος στην πολιτικη ιστορια της συγχρονης Ελλαδας. Ιδρυμα Κωνσταντίνος Κ Μητσοτάκης, Αθήνα, 2008.
• Μιχ. Π. Λυμπεράτος. Οι εκλογές του 1946: η Ελλάδα σε μια κρίσιμη καμπή της σύγχρονης πολιτικής της ιστορίας. Διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο, 2003.
• Οι εκλογές του 1946 (οπτικοακουστικό υλικό από το αρχείο της Συμμαχικής Αποστολής Παρατηρητών των Ελληνικών Εκλογών).