Ηλίας Αργυριάδης

Ηλίας Αργυριάδης
Ο Ηλίας Αργυριάδης στην αίθουσα του Στρατοδικείου. Δίπλα του σκυφτός ο Μιλτιάδης Μπισμπιάνος. Πίσω ο Βασίλης Αργυριάδης, αδερφός του Ηλία.
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	1910
Θάνατος	1952
Πληροφορίες ασχολίας

Ο Ηλίας Αργυριάδης (11 Φεβρουαρίου 1910 – 30 Μαρτίου 1952) ήταν Έλληνας κομμουνιστής, στέλεχος του ΚΚΕ. Συνελήφθη τον Νοέμβριο του 1951 στη βίλα ΑΥΡΑ στη Γλυφάδα, στο πλαίσιο της εξάρθρωσης του μηχανισμού των ασυρμάτων του παράνομου ΚΚΕ. Τον Φεβρουάριο του 1952, δικάστηκε από το Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών μαζί με άλλους 28 συγκατηγορουμένους, στο Αρσάκειο Δικαστικό Μέγαρο, με την κατηγορία της κατασκοπείας, και καταδικάστηκε «δις εις θάνατον». Εκτελέστηκε στις 30 Μαρτίου 1952, στο Γουδή, μαζί με τους Νίκο Μπελογιάννη, Νίκο Καλούμενο και Δημήτρη Μπάτση.

Τα πρώτα χρόνια της ζωής του

Ο Ηλίας Αργυριάδης, γεννήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου του 1910 στην Πέργαμο της Μικράς Ασίας. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή του 1922, η οικογένεια Αργυριάδη ήρθε από τη Σμύρνη στην Ελλάδα. Αρχικά, ίχνη της εντοπίζονται στον Άγιο Γεώργιο Γρεβενών όπου ο Αργυριάδης εμφαίνεται εγγεγραμμένος στα εκεί δημοτολόγια, για να καταλήξει ύστερα από περιπέτειες στην Ιστιαία της Εύβοιας. Στις 3 Νοεμβρίου 1928 κατατάχθηκε ως στρατεύσιμος και υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία. Απολύθηκε τον Μάρτιο του 1930 ως στρατιώτης τηλεφωνητής. Στη συνέχεια εργάστηκε ως μηχανικός-ηλεκτρολόγος στο εργοστάσιο της ηλεκτρικής εταιρείας Ιστιαίας της Εύβοιας. Ήταν μυαλό ευρηματικό και μεθοδικό, με ιδιαίτερες πρακτικές δεξιότητες. Γρήγορα οργανώθηκε στο ΚΚΕ και αναδείχθηκε σε συνδικαλιστή, παλεύοντας για την κατάκτηση του 8ώρου και την ασφαλιστική κάλυψη των εργαζομένων.

Εξόριστος στη Φολέγανδρο

Στο μεταξύ, την εξουσία καταλαμβάνει η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936. Παρά το γεγονός ότι η μεταξική δικτατορία καταστέλλει σκληρά κάθε συνδικαλιστική δραστηριότητα, ο Αργυριάδης δεν παραιτείται από τον αγώνα, εξακολουθώντας να δρα συνδικαλιστικά. Συλλαμβάνεται από το δικτατορικό καθεστώς το 1937, ενώ εργαζόταν ως μηχανικός ηλεκτρολόγος, μέσα στο εργοστάσιο της Ηλεκτρικής Εταιρείας στην Ιστιαία. Καταδικάζεται και εξορίζεται στη Φολέγανδρο, ενώ η γυναίκα του ήταν έγκυος στο δεύτερο παιδί τους, την Ευτέρπη (Έφη). Το πρώτο του παιδί, η Ευαγγελία, είχε γεννηθεί το 1935. Ύστερα από 6 μήνες, αρνούμενος να υπογράψει «δήλωση μετανοίας», μεταφέρεται στις φυλακές Ακροναυπλίας.

Έγκλειστος στην Ακροναυπλία

Γεννιέται το δεύτερο παιδί του, η Έφη, χωρίς να την γνωρίσει. Οι σκληρές συνθήκες της Ακροναυπλίας απαιτούν οργάνωση. Ο Αργυριάδης, χάρη στην τεχνική κατάρτιση και οξυδέρκειά του (είχε τα προσωνύμια «΄Ηφαιστος» και «Χρυσοχέρης»), αναπτύσσει εξαιρετική δραστηριότητα συμβάλλοντας τα μέγιστα στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κρατουμένων. Αναδεικνύεται σε στέλεχος. Πάμπολλες είναι οι σχετικές μαρτυρίες αγωνιστών συγκρατούμενων του Αργυριάδη. Είναι χαρακτηριστική η μαρτυρία του Θωμά Δρίτσιου: «Ο Αργυριάδης ήτανε ένας άνθρωπος που δεν μπορούσες εύκολα να τον γνωρίσεις γιατί ήταν πάντα απασχολημένος με κάποια τεχνική δουλειά. Γι’ αυτό και τον λέγαμε “Ήφαιστο”. Αλλά άμα γνώριζες τον Αργυριάδη γινόσουν φίλος του. Ήταν πολύ ζεστός άνθρωπος. Για κάθε τεχνική δουλειά στην Ακροναυπλία ίσον Αργυριάδης. Ήταν “αντιδραστικό” πνεύμα απέναντι στην ηγεσία, αλλά τον είχαν τόσο ανάγκη που δεν μπορούσαν να τον διαγράψουν ή να τον καθαιρέσουν». Ο συγκρατούμενος Ακροναυπλιώτης Αντώνης Φλούντζης, γιατρός και συγγραφέας των γνωστών έργων «Ακροναυπλία και Ακροναυπλιώτες» και «Στρατόπεδα Λάρισας- Τρικάλων 1941-1944», λέει για τον Αργυριάδη: «Ήταν εξαιρετικός χαρακτήρας και εξαιρετικός αγωνιστής. Κάναμε παρέα και τον εκτιμούσα αφάνταστα. Ήταν και άριστος τεχνίτης». Λόγω των τεχνικών ικανοτήτων του, είχε και το προσωνύμιο "Χρυσοχέρης". Σύμφωνα με γραπτή μαρτυρία του συγκρατουμένου στην Ακροναυπλία Ορέστη Στεφανίδη, ο Αργυριάδης ήταν συντηρητής του αντλιοστασίου της Ακροναυπλίας, αφού η συντήρηση ήταν «δουλειά παρεμφερής με τη δουλειά του ως εργάτη, τεχνίτη, που γνωρίζει τη χρήση ηλεκτροκίνητων και εσωτερικής καύσης μηχανών για κάθε δουλειά. Ήταν πρακτικός, όχι πτυχιούχος, ικανότατος. Και το σπουδαιότερο για μας, ήταν οργανωμένο μέλος του Κ.Κ.Ε. σε οργάνωση της Αθήνας. Που σήμαινε έμπιστος, που έπρεπε όμως να το επιβεβαιώνει σε κάθε του ενέργεια, σκέψη, πράξη... Ο Αργυριάδης είχε και τούτο το καλό για τέτοιες έμπιστες δουλειές. Ήταν λιγόλογος. Όχι λαλίστατος, φλύαρος». Με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου οι κρατούμενοι της Ακροναυπλίας δεν απελευθερώνονται. Αντίθετα, όταν οι Γερμανοί επιτίθενται και το μέτωπο καταρρέει, οι ελληνικές αρχές παραδίδουν τους κρατούμενους στους Γερμανούς κατακτητές, τον Απρίλη του 1941.

Όμηρος στο στρατόπεδο Λάρισας

Το 1942 (15 Σεπτεμβρίου αναφέρει η σχετική βεβαίωση ομηρίας του Ερυθρού Σταυρού), ο Αργυριάδης μεταφέρεται στο στρατόπεδο Λάρισας. Γράφει ο Αντώνης Φλούντζης : «Στις 16 του Σεπτέμβρη έφεραν στο στρατόπεδο της Λάρισας τους πρώτους 25 Ακροναυπλιώτες –παλιούς Μεταξοκρατούμενους κομμουνιστές. Είχαν πάρει για μεταγωγή απ’ την Ακροναυπλία στις 14.9.42, πενήντα. Κι απ’ αυτούς έστειλαν 25 στη Λάρισα και 25 στα Τρίκαλα. Ο ερχομός τους είχε πολύ ευεργετική επίδραση στη ζωή του στρατοπέδου. Κι αυτό έγινε δυνατό αν και ήταν ακόμα λίγοι, χάρη στην πλούσια πείρα τους, τη θαυμαστή οργάνωση, πειθαρχία και αλληλεγγύη τους, το ζωντανό παράδειγμά τους, καθώς και το πολύ μεγάλο κύρος που είχαν και το σεβασμό που έτρεφαν προς αυτούς οι άλλοι πολιτικοί κρατούμενοι…. …Ανάμεσα στους πρώτους 25 ήταν πολλά πεπειραμένα στελέχη του ΚΚΕ όπως οι:…Αργυριάδης (που εκτελέστηκε μαζί με τον Μπελογιάννη)… ». Μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών, το στρατόπεδο Λάρισας παραδόθηκε στους Γερμανούς, το Σεπτέμβρη του 1943. Ωστόσο οι Ιταλοί είχαν μεταγάγει τον κύριο όγκο των κρατουμένων, ανάμεσά τους και τους Ακροναυπλιώτες, στο Χαϊδάρι. Το στρατόπεδο άδειασε. Όπως αναφέρει ο Φλούντζης (κατά μαρτυρία του κρατούμενου Δημητριάδη) αλλά και ο Χρήστος Βραχνιάρης στο βιβλίο του «Τα χρόνια της λαϊκής εποποιίας», ο Ηλίας Αργυριάδης ήταν από τους λίγους τελευταίους που απέμειναν στο στρατόπεδο γιατί οι Γερμανοί τον χρησιμοποιούσαν ως ηλεκτρολόγο.

Δραπέτευση και ένταξη στον ΕΛΑΣ

Κατορθώνει να δραπετεύσει από το στρατόπεδο Λάρισας και αμέσως έρχεται σε επαφή με το Πολιτικό Γραφείο, μεταβαίνοντας στην έδρα του στο συνοικισμό Ρώσση στα Πετρίλια Θεσσαλίας και μπαίνει στην ενεργό δράση, δουλεύοντας στον μηχανισμό του Γενικού Αρχηγείου του ΕΛΑΣ. Την Άνοιξη του 1944 τον συναντούμε στην Περιφερειακή Συνδιάσκεψη της Αγιάς, που γίνεται με την παρουσία του Κώστα Καραγιώργη από πλευράς του Θεσσαλικού Γραφείου. Ο Αργυριάδης ήταν ήδη δεύτερος γραμματέας Τυρνάβου και μετά τη Συνδιάσκεψη ανέλαβε ως δεύτερος γραμματέας της οργάνωσης Αγιάς. Να τι γράφει σχετικά ο Χρήστος Βραχνιάρης: «…Η μόνη μεταβολή που έγινε [σ.σ. στη Συνδιάσκεψη της Αγιάς] στον οργανωτικό τομέα ήταν η μετάθεση του δεύτερου γραμματέα της οργάνωσης Ανέστη Αθηναίου στην περιφέρειά του, όπου θα χρησιμοποιούνταν ανάλογα, και η τοποθέτηση στη θέση του, του δεύτερου Γραμματέα του Τυρνάβου Ηλία Αργυριάδη, παλιού αγωνιστή, γνωστού σήμερα από την υπόθεση “των ασυρμάτων” και του τραγικού του θανάτου, μαζί με τον Μπελογιάννη, τον Καλούμενο και τον Μπάτση, στις αρχές του 1952».

Απελευθέρωση

Κατά την παραμονή του στον Τύρναβο, γνωρίζεται και ζει με την Κατερίνα Δάλλα, με την οποία αποκτά δύο κόρες, την Ιωάννα (1945) και την Ολυμπία (1949). Μετά την απελευθέρωση, ως στέλεχος του Κόμματος, επιστρέφει στην Αθήνα. Ακολουθούν τα γεγονότα του Δεκέμβρη του 1944 και η ήττα του ΕΛΑΣ. Συλλαμβάνεται από τους Εγγλέζους μέσα στα γραφεία της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ (Αμερικής 6), όπου και έμενε. Κρατείται στο Χασάνι (σημερινό Ελληνικό), αλλά μερικές μέρες αργότερα δραπετεύει κολυμπώντας. Φτάνει στο Κατσιπόδι (σημερινή Δάφνη), από εκεί στους Ποδαράδες (σημερινή Νεα Ιωνία) για να καταλήξει στα Τρίκαλα, όπου είχε καταφύγει η ηγεσία του ΚΚΕ. Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας ξαναγυρίζει στην Αθήνα. Το 1945, έχοντας την πλήρη εμπιστοσύνη του κόμματος και προσωπικά του Ν. Ζαχαριάδη (ο οποίος είχε επιστρέψει στην Ελλάδα στις 29-5-1945), μένει μέσα στα γραφεία του Πολιτικού Γραφείου, στην οδό Πειραιώς 7. Ιδού η μαρτυρία της Ηρώς Μπαρτζιώτα: «Στα γραφεία μας δεν υπήρχαν γραμματείς και παρατρεχάμενοι για κάθε στέλεχος. Ο Νίκος Ζαχαριάδης σήκωνε μόνος του το ακουστικό, όταν χτυπούσε το τηλέφωνό του, έκανε τις συνεργασίες του, όπως και τα άλλα μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ ή του ΠΓ. Μόνιμοι ήμασταν ο Ν.Ι., ο Ηλίας Αργυριάδης (ακροναυπλιώτης), υπεύθυνος για την ασφάλεια και την καθαριότητα, κι εγώ. Όλοι οι άλλοι πηγαινοέρχονταν».

Στο δίκτυο των ασυρμάτων

Αργότερα (1946), το Κόμμα, σκοπεύοντας να προετοιμάσει τον παράνομο μηχανισμό των ασυρμάτων, τον εγκαθιστά στη βίλα «Αύρα» στη Γλυφάδα, στο γνωστό σπίτι, όπου θα εξελιχθούν πολλά από τα κατοπινά γεγονότα. Εκεί, σκάβει υπόγεια κρύπτη (βοηθούμενος από τον νεαρό τότε Τάκη Λαζαρίδη, συλληφθέντα μετά την ανακάλυψη των ασυρμάτων και καταδικασθέντα σε θάνατο), όπου εγκαθίστανται οι ασύρματοι μαζί με δικής του κατασκευής πολύγραφο. Το Ιούλιο του 1947 συλλαμβάνεται στην ΑΥΡΑ μαζί με τον Τ. Λαζαρίδη και εξορίζονται στην Ικαρία. Με εντολή του Κόμματος υπογράφει δήλωση και επιστρέφει για να συνεχίσει την παράνομη δουλειά. Γράφει ο Τ. Λαζαρίδης: «Συνέλαβαν εμένα και τον Αργυριάδη και μας πήγαν μαζί με χιλιάδες άλλους στην Ψυτάλλεια, όπου ψηθήκαμε όλη μέρα στον καυτό ήλιο χωρίς τροφή αλλά κυρίως χωρίς νερό. Το βράδυ μας φόρτωσαν κοπαδιαστά στ’ αμπάρια ενός αρματαγωγού και το πρωί βρεθήκαμε στην Ικαρία. Σε λίγες μέρες ο Αργυριάδης έκανε “δήλωση” και αφέθηκε ελεύθερος. Δεν χρειαζόταν φιλοσοφία για να καταλάβω ότι αυτό έγινε ύστερα από υπόδειξη του Βαβούδη προκειμένου να συνεχιστεί απρόσκοπτα η λειτουργία του ασυρμάτου».

Η σύλληψη

Τη νύχτα της 13ης προς 14η Νοεμβρίου του 1951, όργανα της Ασφάλειας Αθηνών, καθώς και πολυάριθμη δύναμη χωροφυλάκων και στρατού, με επικεφαλής τον υπουργό εσωτερικών Κωνσταντίνο Ρέντη, τον συλλαμβάνει στη βίλα ΑΥΡΑ, στη Γλυφάδα. Επίσης, στο πλαίσιο της ίδιας επιχείρησης συλλήψεων για τη διάλυση του μηχανισμού των ασυρμάτων του παράνομου ΚΚΕ, συλλαμβάνονται πολλά συγγενικά του πρόσωπα, ενώ στην περιοχή Μακρυγιάννη συλλαμβάνεται ο Βασίλης Αργυριάδης, αδελφός του Ηλία. Την επόμενη ημέρα, περικυκλωμένος από τις δυνάμεις ασφαλείας, αυτοκτονεί στην κρύπτη του σπιτιού της Καλλιθέας ο επικεφαλής του κλιμακίου των ασυρμάτων Νίκος Βαβούδης και συλλαμβάνονται ο Νίκος Καλούμενος, παλαιό στέλεχος του ΚΚΕ, και τα μέλη της οικογένειάς του.

Η αυτοκτονία της γυναίκας του Κατερίνας Δάλλα

Στην ΑΥΡΑ κρατούνται φρουρούμενοι η Κατίνα Δάλλα και τα τρία από τα τέσσερα παιδιά του: η Έφη, η Ιωάννα και η Ολυμπία. Το βράδυ της 15ης Νοεμβρίου 1951, οι αξιωματικοί της Ασφάλειας Αθηνών Αγγελόπουλος και Λάμπρου, πηγαίνουν στην ΑΥΡΑ και ανακρίνουν την Έφη Αργυριάδη. Γύρω στα μεσάνυχτα, αφού διαπιστώνουν ότι δεν μπορούν να μάθουν τίποτε, επιβιβάζουν στο αυτοκίνητο της Ασφάλειας τη δωδεκάχρονη Έφη και οδηγώντας την σε νταμάρι της περιοχής, στους πρόποδες του Υμηττού, την υποβάλλουν σε εικονική εκτέλεση. Επιστρέφοντας, αφήνουν την Έφη στην ΑΥΡΑ με τις άλλες δύο αδελφές της και μεταφέρουν την Κατίνα Δάλλα στη Γενική Ασφάλεια (στην οδό Στουρνάρη). Όταν, μετά από κάποιες μέρες, αποφασίζουν να την αφήσουν ελεύθερη, οι ασφαλίτες μεταφέρουν την Έφη στη Γενική Ασφάλεια για να την παραλάβει. Της έχουν τυλίξει το κεφάλι με επιδέσμους. Με αυτοκίνητο της ασφάλειας και πάντοτε με συνοδεία ασφαλιτών επιστρέφουν στο σπίτι στη Γλυφάδα. Το πρωί της επόμενης ημέρας, 27-11-1951, η Κατίνα Δάλλα αυτοκτονεί. Κατάπιε πολλά χάπια αντεπρίνης και, παρά τις απεγνωσμένες προσπάθειες της Έφης Αργυριάδη να την αποτρέψει, ξεψυχάει στα χέρια της Έφης και μπροστά στα δύο μικρά παιδιά της, Ιωάννα και Ολυμπία.

Η εκτέλεση

Τον Φεβρουάριο του 1952, ο Ηλίας Αργυριάδης δικάζεται, μαζί με άλλους 28 συγκατηγορούμενους, από το Διαρκές Στρατοδικείο και καταδικάζεται παμψηφεί «δις εις θάνατον». Στις 4.15 τα ξημερώματα της Κυριακής (ακόμη και οι Γερμανοί δεν έκαναν εκτελέσεις Κυριακή και πριν ανατείλει ο ήλιος), 30ής Μαρτίου 1952, εκτελείται στο Γουδή από στρατιωτικό απόσπασμα, υπό το φως των προβολέων των στρατιωτικών οχημάτων, μαζί με τους Ν. Μπελογιάννη («δις εις θάνατον»), Ν. Καλούμενο και Δ. Μπάτση.

Η τύχη των παιδιών του Αργυριάδη

Στις 30 Νοεμβρίου 1951, τρεις ημέρες μετά την αυτοκτονία της Κατερίνας Δάλλα, και ενώ ζούσε ο κρατούμενος πατέρας, αναμένοντας να γίνει η δίκη, δημοσιεύθηκε στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας «ΤΑ ΝΕΑ», η παρακάτω ανακοίνωση: 

«ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΔΑΛΑ

Αθηναία κυρία ανήκουσα εις τον εθνικόφρονα κόσμον –και το τονίζομεν δια να εκτιμηθή η ηθική σημασία της εκκλήσεώς της– μας παρακαλεί να θέσωμε δημοσία το εξής ερώτημα: “Τι θα γίνουν τα παιδιά της Αικατερίνης Δάλα; Εκείνη ηυκτοκτόνησεν. Ο Αργυριάδης, με τον οποίον τα είχεν αποκτήσει, κρατείται εις την Ασφάλειαν, και δικαίως φυσικά κρατείται. Τι θ’ απογίνουν τώρα τα δυο μικρά, τα ανήλικα όπως γράφουν οι εφημερίδες, τα οποία μένουν πια εντελώς απροστάτευτα; Θα αφήση η κοινωνία να τα περιμαζέψη καμμιά ύποπτος οικογένεια, δια να δηλητηριασθούν στο τέλος κι’ εκείνα; Δεν το φανταζόμεθα. Τη στιγμή που υπάρχει ένα ζήτημα Ελληνοπαίδων, τα οποία θέλομεν να μας αποδοθούν, ανεξαρτήτως του αν έζησαν μέσα εις κομμουνιστικήν ατμόσφαιραν, θα ήτο απάνθρωπον να αφήσωμεν εις την τύχην των αυτά τα δυο τραγικά παιδάκια. Τα οποία δεν πταίουν σε τίποτα αν εγεννήθηκαν από μίαν παράνομον σχέσιν και εις την διασταύρωσιν τόσων ευθυνών”. Διαβιβάζομεν το ερώτημα εις τας κοινωνικάς οργανώσεις, ιδίως τας γυναικείας, αι οποίαι είναι αρμοδιότεραι».

Μερικές ημέρες αργότερα, στις 7 Δεκεμβρίου 1951, χωροφύλακες της Υποδιοίκησης Χωροφυλακής Γλυφάδας, χωρίς καμία εξήγηση, αποσπούν με τη βία τα παιδιά από τα χέρια της αδελφής τους Έφης στη βίλα ΑΥΡΑ, όπου ζούσαν, και τα παραδίδουν στην εκπρόσωπο του ΠΙΚΠΑ, επειδή τα παιδιά «έμειναν άνευ προστασίας και χωρίς τα απαιτούμενα μέσα συντηρήσεως». Στη συνέχεια, η Ιωάννα (ετών 6) και η Ολυμπία (ετών 3), δόθηκαν επί πληρωμή, σε ξένη οικογένεια – τροφό, η οποία διέμενε στη Δάφνη.

Ακολούθησε η εκτέλεση του Αργυριάδη. Και ενώ η Έφη επισκεπτόταν τις αδελφές της στο σπίτι της Δάφνης, πάντοτε ύστερα από έγγραφη άδεια του μοιράρχου Γλυφάδας, στο τέλος του 1953 αποκόβουν βίαια την Έφη Αργυριάδη από κάθε επαφή με τις αδελφές της και κάνοντας παράνομη υιοθεσία το 1955, τις εξαφανίζουν.

Στις 8 Δεκεμβρίου 1980, και μετά τη δημοσιοποίηση του θέματος από την Έφη σε συνέντευξή της στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», στο πλαίσιο έρευνας της εφημερίδας για τα γεγονότα του 1951-52 και την εκτέλεση των τεσσάρων, έγινε ερώτηση, η οποία δημοσιεύτηκε στην ίδια εφημερίδα, από τον Βουλευτή της Ένωσης Κέντρου – Νέες Δυνάμεις Κωνσταντίνο Αλαβάνο προς τον υπουργό Κοινωνικών Υπηρεσιών, για την τύχη των παιδιών του Αργυριάδη.

Μερικές ημέρες αργότερα, στις 16-12-1980, και ύστερα από μαραθώνιες άκαρπες προσπάθειες 26 χρόνων της αδελφής τους ΄Εφης, αποκαλύφθηκε και επιβεβαιώθηκε ότι οι δύο μικρότερες αδελφές της είχαν δοθεί σε πλούσιο ομογενή επιχειρηματία στη Λυν της Μασαχουσέτης των ΗΠΑ.