Νομική Σχολή της Βηρυτού

Η Νομική Σχολή της Βηρυτού ήταν περίφημη στον ελληνορωμαϊκό κόσμο ήδη από τον 3ο μ.Χ. αιώνα. Η ακμή της διατηρήθηκε για πολλούς αιώνες μέχρι και την αραβική κατάκτηση το 637 μ.Χ. Η φήμη της ξεπερνούσε τα σύνορα των εδαφών της αρχαίας Φοινίκης, ενώ οι σπουδαστές της συνέρρεαν από τις πιο απομακρυσμένες επαρχίες της ρωμαϊκής και αργότερα της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Ιστορία της Σχολής

Κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο, η Βηρυτός γνώρισε μεγάλη πνευματική ακμή. Στην πόλη άκμαζαν οι ανώτερες σπουδές και ιδιαίτερα η νομική επιστήμη. Η Νομική Σχολή της Βηρυτού προσήλκυε σπουδαστές ακόμη και από την Κωνσταντινούπολη, μολονότι η Βασιλεύουσα ήταν το πολιτικό, θρησκευτικό, οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της Αυτοκρατορίας, όπου λειτουργούσε μάλιστα σ’ αυτή και δική της νομική σχολή.

Στη Νομική Σχολή της Βηρυτού είχε απονεμηθεί το αυτοκρατορικό «privilegium», που την καθιστούσε ισότιμη με τις νομικές σχολές της Κωνσταντινούπολης και της Ρώμης. Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός είχε νομοθετήσει τη λειτουργία τριών μόνο επίσημων νομικών σχολών: δύο στις «βασιλικές πόλεις» της Κωνσταντινούπολης και Ρώμης και της τρίτης στη Βηρυτό, ενώ είχε κλείσει τις αντίστοιχες σχολές στην Αθήνα, την Αλεξάνδρεια και την Καισάρεια, θεωρώντας αυτές ως κέντρα παγανιστικών διδασκαλιών.

Πρώτη αναφορά στη Νομική Σχολή της Βηρυτού γίνεται το έτος 239 από τον εξέχοντα θεολόγο και επίσκοπο Νεοκαισαρείας του Πόντου Γρηγόριο τον Θαυματουργό (Gregorius Thaumaturgus, περ. 213 – 270 μ.Χ.) στο εξαιρετικής ιστορικής σημασίας έργο του «Εις Ωριγένην Προσφωνητικός» (Panegyricus in Origenem).

Ο Γρηγόριος ο Θαυματουργός ήταν ένας από τους σημαντικότερους μαθητές του Ωριγένη. Μαζί με τον αδελφό του Αθηνόδωρο είχε αποφασίσει να σπουδάσει ρητορική και Ρωμαϊκό Δίκαιο στη διάσημη Νομική Σχολή της Βηρυτού, λόγω της διαδεδομένης φήμης της Σχολής. Στη διαδρομή τους όμως προς τη Βηρυτό πέρασαν από την Καισάρεια της Παλαιστίνης, όπου γνώρισαν τον Ωριγένη. Εγκαταλείποντας τα αρχικά σχέδιά τους για νομικές σπουδές στη Βηρυτό, μαθήτευσαν κοντά στον Ωριγένη για μια πενταετία (233 – 238 Μ.Χ.) με σπουδές στη φιλοσοφία και θεολογία.

Η φήμη της Σχολής ήταν τόσο μεγάλη, ώστε ο εξέχων ρήτορας της βυζαντινής εποχής Λιβάνιος, ο οποίος έζησε κατά τον 4ο μ.Χ. αιώνα, αποκαλούσε τη Βηρυτό «μητέρα των νόμων». Και ο Έλληνας επικός ποιητής του 5ου αιώνα Νόννος την ονόμαζε «δότη των νόμων».

Στενοί δεσμοί είχαν αναπτυχθεί μεταξύ της Νομικής Σχολής της Βηρυτού και της Εκκλησίας. Ο επίσκοπος της Βηρυτού Ευστάθιος, με διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄ του έτους 449 ή 450, κατόρθωσε να δοθεί στην πόλη της Βηρυτού ο τίτλος της «μητρόπολης» (metropolis), προνόμιο που είχε μέχρι τότε η πόλη της Τύρου ως πρωτεύουσα της Φοινίκης.

Ο Ευστάθιος οικοδόμησε στη Βηρυτό κι ένα μεγάλο καθεδρικό ναό, το Ναό της Αναστάσεως, ο οποίος συνόρευε με τα “auditoria” ή αίθουσες διδασκαλίας της Νομικής Σχολής της Βηρυτού και όπου οι Χριστιανοί σπουδαστές εκκλησιάζονταν τις απογευματινές ώρες μετά τα μαθήματά τους.

Ένας καταστρεπτικός σεισμός της 16ης Ιουλίου του 551 μ.Χ. άφησε τη Βηρυτό σε ερείπια και 30.000 νεκρούς. Η περίφημη Νομική Σχολή της Βηρυτού, που η φήμη της διήρκεσε για τόσους αιώνες, καταστράφηκε ολοκληρωτικά, εκκενώθηκε και μεταφέρθηκε πιο νότια στη Σιδώνα.

Σπουδαστές και καθηγητές

Υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες για τη ζωή και τις συνήθειες των σπουδαστών στη Νομική Σχολή της Βηρυτού, όπως είναι οι περιγραφές του Ζαχαρία του Σχολαστικού (Zacharia Scholasticus), επισκόπου Μυτιλήνης, στο έργο του «Ο Βίος του Σεβήρου» (πατριάρχη Αντιοχείας) και ο οποίος είχε μεταβεί γύρω στο 488 μ.Χ. στη Βηρυτό για νομικές σπουδές.

Οι σπουδές στη Νομική Σχολή της Βηρυτού δεν περιορίζονταν μόνο σε σπουδαστές από τη Φοινίκη και τη Συρία. Λόγω της διαδεδομένης φήμης της και του υψηλού επιπέδου διδασκαλίας, συγκέντρωνε σπουδαστές ακόμη κι από την Αραβία, την Αρμενία, την Καππαδοκία, τη Λυδία και την Ελλάδα. Συνήθως, οι σπουδαστές εισέρχονταν στη Σχολή σε ηλικία δεκαέξι χρονών και οι σπουδές τους διαρκούσαν τέσσερα έτη.

Από πρωτοχριστιανικές πηγές είναι γνωστά ονόματα σπουδαστών της Σχολής. Οι αδελφοί Απφιανός και Αιδέσιος από τη Λυκία της Μικράς Ασίας, μάρτυρες της πρωτοχριστιανικής εκκλησίας, οι οποίοι ασπάστηκαν το Χριστιανισμό και θανατώθηκαν επί Μαξιμίνου το 306 μ.Χ. στην Αλεξάνδρεια, υπερασπιζόμενοι Χριστιανούς που δικάζονταν, είχαν σπουδάσει φιλοσοφία και ρωμαϊκό δίκαιο στη Βηρυτό.

Από σωζόμενες γραπτές πηγές γίνεται επίσης γνωστό ότι διάσημοι νομομαθείς και νομοδιδάσκαλοι δίδαξαν στη Νομική Σχολή της Βηρυτού. Κατά το 2ο και τον 3ο μ.Χ. αιώνα δίδασκαν στη Σχολή οι: Γάιος, Ουλπιανός, Παπινιανός, Μαρκιανός κ.ά., οι τελευταίοι από τους κλασικούς Ρωμαίους νομοδιδασκάλους.

Η πιο λαμπρή εποχή για τη Νομική Σχολή της Βηρυτού ήταν ο 5ος και 6ος μ.Χ. αιώνας. Στα χρόνια αυτά διάσημα ονόματα της νομικής επιστήμης δίδασκαν στη Σχολή, όπως οι Κύριλλος, Πατρίκιος, Δομνίνος, Δημοσθένης, Ευδόξιος, ΄Αμβλιχος και Λεόντιος. Είναι η περίοδος που η ελληνική γλώσσα, η οποία ήταν και γλώσσα της Εκκλησίας, αντικατέστησε τα λατινικά ως γλώσσα διδασκαλίας στη Σχολή, αν και η γνώση της λατινικής γλώσσας ήταν απαραίτητη για τις σπουδές στο ρωμαϊκό δίκαιο.

Ο διάσημος νομομαθής και νομικός σύμβουλος του Ιουστινιανού Τριβωνιανός, πρωτεργάτης της Ιουστινιάνειας Νομοθεσίας, ήταν ένας από τους κορυφαίους καθηγητές της Σχολής. Με τον Τριβωνιανό συνεργάστηκαν, κατά την επεξεργασία της νομοθεσίας του Ιουστινιανού, και δύο εξέχοντες νομομαθείς και καθηγητές της Σχολής, ο Δωρόθεος και ο Ανατόλιος.

Τοπογραφία της Σχολής

Μέχρι σήμερα δεν γνωστή με βεβαιότητα η ακριβής τοποθεσία που βρισκόταν η Νομική Σχολή της Βηρυτού. Πάντως, είναι βέβαιο πως βρισκόταν δίπλα στο βυζαντινό ναό της Αναστάσεως, που είχε ανεγείρει στη Βηρυτό ο επίσκοπός της Ευστάθιος. Ο Ναός της Αναστάσεως καταστράφηκε ολοκληρωτικά στον καταστρεπτικό σεισμό που έπληξε τη Βηρυτό (που λεγόταν τότε Julia Felix) το 551 μ.Χ.

Φιλολογικές πηγές και μεταξύ αυτών γραπτά του Ζαχαρία του Σχολαστικού αναφέρουν ότι η εκκλησία αυτή, γνωστή στη βυζαντινή Βηρυτό ως “Anastasis”, συνόρευε με τις αίθουσες διδασκαλίες της Νομικής Σχολής του Ιουστινιανού.

Ανασκαφικές έρευνες που διενεργεί το Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού κάνουν τους αρχαιολόγους να πιστεύουν, ότι η Νομική Σχολή της Βηρυτού βρισκόταν εκεί που είναι σήμερα ο Ορθόδοξος Καθεδρικός Ναός του Αγίου Γεωργίου (17ος αιώνας) στην κεντρική πλατεία "Place de l’ Etoile" της λιβανικής πρωτεύουσας.

Πηγές

Nina Jidejian: “Beirut through the Ages”, Librairie Orientale, Beyrouth, 1997.
“The Saint-Georges Cathedral”, Committee for the Restoration of St. Georges Cathedral, Beirut, Lebanon, 2000.
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα, λήμμα «Βηρυτός (Ιστορία)», τόμ. 14, Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα, 1996.
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα, λήμμα «Γρηγόριος, επίσκοπος Νεοκαισαρείας του Πόντου, ο Θαυματουργός», τόμ. 19, Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα, 1996.

Βιβλιογραφία

• Paul Collinet: “Histoire de l’ ecole de droit de Beyrouth”, Paris: Recueil Sirey, 1925.