Οικογένεια Θεοτόκη

Η Οικογένεια Θεοτόκη είναι κερκυραϊκή αρχοντική οικογένεια, κωνσταντινουπολίτικης καταγωγής, τα μέλη της οποίας διακρίθηκαν στα γράμματα και στην πολιτική.

Καταγωγή της οικογένειας

Για την απώτερη καταγωγή της οικογένειας υπάρχουν δύο ανεπιβεβαίωτες εκδοχές. Σύμφωνα με την πρώτη, η οικογένεια κατάγεται απευθείας από το Βυζάντιο, ενώ κατά τη δεύτερη πιθανός τόπος προέλευσης της οικογένειας είναι η Αθήνα.^[1]

Η πρώτη και πιο διαδεδομένη εκδοχή για τη βυζαντινή καταγωγή της οικογένειας αναφέρει ότι οι Θεοτόκη εγκατέλειψαν την Κωνσταντινούπολη κατά την Άλωση, το 1453. Τότε, ένας κλάδος εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1686, όταν ακολούθησε τον Φραγκίσκο Μοροζίνι στο Ναύπλιο.^[2] Όταν καταλήφθηκε και το Ναύπλιο από τους Οθωμανούς κάποια μέλη της οικογένειας συνελήφθησαν και στάλθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, ενώ όσα κατάφεραν και διέφυγαν εγκαταστάθηκαν στην Κέρκυρα.

Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης η οικογένεια μαζί με άλλες επιφανείς βυζαντινές οικογένειες κατέφυγε στην Πελοπόννησο, στο Δεσποτάτο του Μορέως, κοντά στον Δεσπότη Θωμά Παλαιολόγο.^[3] Λίγα χρόνια αργότερα, το 1460, οι Τούρκοι κατέλαβαν την Πελοπόννησο και κατέλυσαν το Δεσποτάτο αναγκάζοντας τον Θωμά Παλαιολόγο να ζητήσει καταφύγιο στη Δύση μαζί με πολλούς άλλους ευγενείς. Ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν και οι αδελφοί Θεοτόκη, οι οποίοι ακολούθησαν τον Παλαιολόγο μέχρι την Κέρκυρα, όπου και εγκαταστάθηκαν τελικά το 1462. Έγγραφο από το οικογενειακό αρχείο των Θεοτόκη σημειώνει ότι η αρχική εγκατάσταση της οικογένειας στο νησί ήταν στη συνοικία του Αγίου Ιακώβου, στη Νταλιάνα, περιοχή κοντά στη σημερινή λίμνη Χαλικιόπουλου, τον γνωστό Υλαϊκό λιμένα της κλασικής εποχής. Το έγγραφο αυτό αναφέρει: «Κόπια ευγαλμένη από μια όμοια των προγενεστέρων μας Θεοτόκηδων για να ξέρουμε από ποιους καταγόμεθα και πως επρωτοκαταντήσανε εις τους Κορυφούς αιχμαλωτισμένοι από τον Μωχαμέτη τον υιόν του Αμηρά. Και οι πρώτοι που ήλθαν είναι οι κάτωθεν σημειωμένοι και εκατοίκησαν εις την συνοικίαν του Αγίου Ιακώβου εις την Νταλιάνα...».^[4]

Άλλα μέλη της οικογένειας είχαν ήδη εγκατασταθεί στην Κέρκυρα αμέσως μετά την Άλωση το 1453 και φαίνονται εγγεγραμμένα στη Χρυσή Βίβλο των ευπατρίδων (Libro d'Oro) το 1525 και κατά άλλες πηγές το 1544.^[5]

Η εκδοχή για την καταγωγή της οικογένειας από την Αθήνα στηρίζεται κυρίως σε σχετική αναφορά σε λατινικό επίγραμμα από οικογενειακό δέντρο των Θεοτόκη, μεταγενέστερης όμως περιόδου.^[6] Το επίγραμμα αναφέρει:

«Corcyram veniens, patriis decessit Athenis

Anno, qui est infra duxit et inde decus

Gens Theotochi. Heu prisca nobilitate decora

Quem cernis, primo stipite refloruit

Servavitque decus, landique adjunxit honores

Quae quantum valeant dicere stemma potest.

Anno MCCCCLIII».

Η αναφορά αυτή βέβαια μπορεί να αιτιολογηθεί, αν υιοθετηθεί η άποψη ότι μέλη της οικογένειας Θεοτόκη μετά την Κωνσταντινούπολη, μετέβησαν στην Αθήνα πριν εγκατασταθούν οριστικά στην Κέρκυρα. Ωστόσο, ακόμα και εάν η οικογένεια θεωρηθεί ότι έχει τις ρίζες της στην Αθήνα, ήδη το 1400 κάποια μέλη της έχουν εγκατασταθεί στην Κωνσταντινούπολη σύμφωνα με γραπτά κατάλοιπα.^[2]

Οι τίτλοι που κατά την πάροδο των ετών αποδόθηκαν στην οικογένεια Θεοτόκη αναγνωρίσθηκαν επανειλημμένα από την Ενετική Δημοκρατία και τελευταία από την Κυβέρνηση των Ιονίων Νήσων στις 29 Ιουλίου του 1840, αλλά όχι από την Ελληνική Κυβέρνηση μετά την Ένωση των Ιονίων Νήσων (1864).

Οι κλάδοι της οικογένειας

Τα πρώτα μέλη της οικογένειας Θεοτόκη που εγκαταστάθηκαν στην Κέρκυρα ήταν τα πέντε αδέλφια Γεώργιος, Ιωάννης, Νικόλαος, Βόλα και Ευστάθιος.^[7] Από αυτούς μόνο ο Γεώργιος απέκτησε έξι τέκνα. Από τους γιους του Γεωργίου μόνο ένας απέκτησε απογόνους, ο Νικόλαος. Ο Νικόλαος σύναψε γάμο με την Αλεξάνδρα, θυγατέρα του Δημητρίου Μαύρου, γόνου αρχοντικής οικογένειας της Κέρκυρας και απέκτησε έξι γιους. Ο πρώτος απ’ αυτούς, ο Γεώργιος νυμφεύθηκε την Ελεωνόρα, κόρη του κόμη Λεονάρδου Φόρτιου, γάμος που συντέλεσε στην οικονομική και κοινωνική ανέλιξη της οικογένειας Θεοτόκη.

Σταδιακά η οικογένεια Θεοτόκη χωρίστηκε σε κλάδους. Σύμφωνα με τη Χρυσή Βίβλο του Ευγένιου Ρίζου Ραγκαβή, ο ιστορικός Παναγιώτης Χιώτης διακρίνει 5 κλάδους της οικογένειας Θεοτόκη, ενώ - πάντα σύμφωνα με τον Ρίζο Ραγκαβή - στη Χρυσή Βίβλο αναφέρονται 7 κλάδοι. Ο ίδιος ο Ρίζος Ραγκαβής στο έργο του αναφέρει τους ακόλουθους 6 κλάδους: τον πρωτογέννητο κλάδο των κομήτων Θεοτόκη με τα προσωνύμια της "Σπηλιάς" ή "Καλοκαρδαρέοι" ή "Καλοκαρδιάρη" ("de Spilia ou Calocardiaréi"), τον βαρωνικό κλάδο με τα προσωνύμια "Σταθάκια" ή "του Αγίου" ("Stathachi ou del Santo"), τον κλάδο με το προσωνύμιο "Σκλεμπούνη" (Sclebuni), τον κλάδο με το προσωνύμιο "Ζαμμάρκο" (εκ του Σαν Μάρκο) (Zammarco), τον κλάδο με το προσωνύμιο "Νταβιάτζο" (Daviazzo) (Οικογένεια Θεοτόκη-Daviazzo) και αργότερα με το προσωνύμιο "Πολιτικοί" και επίσης τον κλάδο των κομήτων Θεοτόκη με το προσωνύμιο "Ανδρουτσέλλη" (Ανδρουτσέλλη-Θεοτόκη).

Τα πλέον διακεκριμένα μέλη της οικογένειας Θεοτόκη - σύμφωνα με το έργο του Ευγένιου Ρίζου Ραγκαβή - ήταν ο Νικηφόρος Θεοτόκης, αρχιεπίσκοπος Χερσώνος και Αστραχάν, ο κόμης Σπυρίδων Γεώργιος Θεοτόκης, Πρόεδρος των Ιονίων Νήσων, ο βαρώνος Εμμανουήλ Θεοτόκης, πρόεδρος της Γερουσίας των Ιονίων Νήσων, ο Κόμης Ιωάννης Αντώνιος, ο Ιωάννης Βαπτιστής Θεοτόκης, γνωστός Φιλικός, αγωνιστής της Επανάστασης και πολιτικός και ο εγγονός του, Γεώργιος Θεοτόκης, πρωθυπουργός της Ελλάδας.

Τέλος ένας άλλος κλάδος της ίδιας οικογένειας μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης διέφυγε στην Κρήτη. Απ' αυτόν τον κλάδο κατάγονταν ο μεγάλος ζωγράφος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος. Ενώ άλλος κλάδος κατέφυγε στη Χίο, όπου υπάρχουν απόγονοι του μέχρι σήμερα.

Μέλη

Γεώργιος Θεοτόκης, γενάρχης της οικογένειας των Θεοτόκηδων

- Νικόλαος Θεοτόκης, γιος του Γεωργίου
  - Ζωρζής Θεοτόκης, γιος του Νικολάου
    - Στέφανος Θεοτόκης, γιος του Ζωρζή
      - Εμμανουήλ Θεοτόκης, γιος του Στεφάνου
        Νικόλαος Θεοτόκης, γιος του Εμμανουήλ
        Στέφανος Θεοτόκης, γιος του Νικολάου
        Νικηφόρος Θεοτόκης, λόγιος, θεολόγος, Αρχιεπίσκοπος και γιος του Στέφανου
        
        Ευστάθιος Θεοτόκης, γιος του Στεφάνου
        Βαρώνος Εμμανουήλ Θεοτόκης, λόγιος, πρόεδρος της Ιονίου Γερουσίας και γιος του Ευστάθιου
        Ανδρέας Θεοτόκης, μέλος της γερουσίας και γιος του Εμμανουήλ
    - Φώτιος Θεοτόκης, γιος του Ζωρζή
      - Αναστάσιος Θεοτόκης, γιος του Φώτιου
        Ottaviano Θεοτόκης, γιος του Αναστασίου
        Αναστάσιος Θεοτόκης, γιος του Ottaviano
        Νικόλαος Θεοτόκης, γιος του Αναστασίου
        Αναστάσιος Θεοτόκης, γιος του Νικολάου
        Ιωάννης Βαπτιστής Θεοτόκης, γερουσιαστής και γιος του Αναστασίου
        Κόμης Σπυρίδων Θεοτόκης, κτηματίας, σύζυγος της Τζέην Ελίζαμπεθ Ντίγκμπυ και γιος του Ιωάννη Βαπτιστή
        
        Νικόλαος Ανδρέας Θεοτόκης, κτηματίας, γιος του Ιωάννη Βαπτιστή
        Ιωάννης Βαπτιστής Θεοτόκης, γιος του Νικολάου Ανδρέα
        
        Μιχαήλ Θεοτόκης, δήμαρχος Κέρκυρας, βουλευτής, πρόεδρος της Βουλής και γιος του Νικολάου Ανδρέα
        
        Γεώργιος Θεοτόκης, πρωθυπουργός της Ελλάδας και γιος του Νικολάου Ανδρέα
        Τζων Θεοτόκης, πρωθυπουργός της Ελλάδας και γιος του Γεωργίου
        Σπύρος Θεοτόκης, βουλευτής, υπουργός εξωτερικών και γιος του Ιωάννη
        
        Ελισάβετ - Λουλού Θεοτόκη, χορογράφος, σύζυγος Σπύρου Πογιάγου και κόρη του Ιωάννη
        [http*//www.poyago-theotoky.com Ιωάννα (Τζοάννα) Πογιάγο-Θεοτόκη,] καθηγήτρια οικονομικής θεωρίας, κόρη της Ελισάβετ
        
        Γεώργιος Θεοτόκης, επιχειρηματίας, ιδιοκτήτης του κτήματος Θεοτόκη και γιος του Ιωάννη
        
        Νικόλαος Θεοτόκης, βουλευτής, υπουργός στρατιωτικών και γιος του Γεωργίου
        
        Ζαΐρα Θεοτόκη, σύζυγος Ιωάννη Ράλλη και κόρη του Γεωργίου
        Γεώργιος Ράλλης, πρωθυπουργός και γιος της Ζαΐρης
    - Νικόλαος Θεοτόκης, γιος του Ζωρζή
      - Μάρκος Θεοτόκης, γιος του Νικολάου
        Νικόλαος Θεοτόκης, γιος του Μάρκου
        Ζωρζής Θεοτόκης, γιος του Νικολάου
        Νικόλαος Θεοτόκης, γιος του Ζωρζή
        Πρίγκιψ Σπυρίδων Γεώργιος Θεοτόκης, λόγιος, πρόεδρος της Επτανησιακής Γερουσίας και γιος του Νικολάου
        
        Αντώνιος Θεοτόκης, γιος του Νικολάου
        Alvise Θεοτόκης, γιος του Αντωνίου
        Σπυρίδων Θεοτόκης, γιος του Alvise
        Μάρκος - Αλοΐσιος Θεοτόκης, λόγιος, διευθυντής των Αρχείων της Γερουσίας της Κέρκυρας, σύζυγος της Αγγελικής Πολυλά και γιος του Σπυρίδωνος
        Κωνσταντίνος Θεοτόκης, συγγραφέας, σύζυγος της Ερνεστίνη φον Μάλοβιτς ουντ Κόσορ και γιος του Μάρκου
        
        Ελένη (Έντε) Θεοτόκη, σύζυγος Παναγιώτη Παρασκευόπουλου (Ιατρού και Ολυμπιονίκη) και κόρη του Μάρκου
        
        Σπυρίδων Θεοτόκης, λόγιος, ιστοριοδίφης, διευθυντής των Αρχείων της Γερουσίας της Κέρκυρας και της Βενετίας και γιος του Μάρκου
        
        Δημήτριος-Θεμιστοκλής Θεοτόκης, αξιωματικός του στρατού, Μέραρχος της Ανεξαρτήτου Μεραρχίας, σύζυγος της Μαρίας Ζαβιτσιάνου και γιος του Μάρκου

Παραπομπές

↑ Κώστας Δαφνής 1972, σ. 163.
↑ ^2,0 ^2,1 Eugène Rizo Rangabè 1925, σ. 223.
↑ Κώστας Δαφνής 1956, σ. 171-172.
↑ Κώστας Δαφνής 1956, σ. 172.
↑ Eugène Rizo Rangabè 1925, σ. 224. Κώστας Δαφνής 1972, σ. 89.
↑ Κώστας Δαφνής 1972, σ. 173. Eugène Rizo Rangabè 1925, σ. 224. Κώστας Δαφνής 1956, σ. 89.
↑ Eugène Rizo Rangabè 1925, σ. 225-231.

Πηγές

Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου τ. 9ος σ. 536
Ευγένιος Ρίζος Ραγκαβής, Livre d'or de la noblesse Ionienne, vol. 1 Corfou, Αθήνα, Εκ του Τυπογραφείου Ελευθερουδάκη, 1925 σελ. 223-252 (διαθέσιμο ηλεκτρονικά από τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης)
Κώστας Δαφνής, «Κερκυραίοι ιστορικοί και ο Σπ. Μ. Θεοτόκης. Ιστορική και βιβλιογραφική επιτομή», Κερκυραϊκά Χρονικά, τ. 5 (1956), σ. 143-177
Κώστας Δαφνής (επιμ.), «Λαυρεντίου Βροκίνη έργα. Βιογραφικά σχεδάρια. Τεύχη Α΄ και Β΄», Κερκυραϊκά Χρονικά, τ. 16 (1972), σ. 1-401
Αρχείο Οικογένειας Θεοτόκη (Καλοκαρδάρη) εις χείρας Δημητρίου Θεοτόκη

[1] Κώστας Δαφνής 1972, σ. 163.

[Eugène_Rizo_Rangabè_1925,_σ._223-2] 2,0 ^2,1 Eugène Rizo Rangabè 1925, σ. 223.

[3] Κώστας Δαφνής 1956, σ. 171-172.

[4] Κώστας Δαφνής 1956, σ. 172.

[5] Eugène Rizo Rangabè 1925, σ. 224. Κώστας Δαφνής 1972, σ. 89.

[6] Κώστας Δαφνής 1972, σ. 173. Eugène Rizo Rangabè 1925, σ. 224. Κώστας Δαφνής 1956, σ. 89.

[7] Eugène Rizo Rangabè 1925, σ. 225-231.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]